Mim şeklinde okunur. Böyle birbirinden kopuk olan harflerle başlayan sûrelerin sayısı yirmidir. Bunların birincisi Bakara Sûresi'dir. Sonuncusu da "Nun" ile başlayan Kalem Sûresi'dir. Bu sûrelerin başındaki kopuk harflerin bazı-ları "Sad" "Kaf" ve "Nun" gibi tek harflidirler. Bir kısmı da "Tâ-Hâ" "Yâ-Sin" ve "Hâ-Mim" gibi iki harflidir. Bazıları ise üç harfli, dört harfli ve beş harflidir. Bakara[2] sûresinin ba-şmdaki gibi birbirinden kopuk olan harflerin ne manaya geldiği konusunda Peygamberimizden herhangi bir açıklama geldiği sabit değildir.

Bu harfler, pek çok manaya gelme ihtimali olan müteşabih ayetlerdendir. Bunları izah ederken manalarını Allah'ın bilgisine havale ederek inanmak[3] en doğru olanıdır.

"Elif-Lâm-Mim"in neyi kasdettiğini en iyi bilen[4] Allah'tır.

İlim ehlinden bazıları kopuk harfler konusunda iki temel fayda tesbit etmişlerdir:

Birincisi: Allah'a ortak koşanlar, Kur'an'ın dinlenilmesini engelliyorlardı.[5] Sebebi ise, dinleyenlere Kur'an'ın tesir etmesinden korkmalarıydı. İşte bu durumda "Tâ-Sin" "Kâf' ve "Kef-He-Ye-Ayın-Sâd" gibi birbirinden kopuk harflerin okunuşu onlara garip ve ilginç geliyordu. Bundan dolayı Kur'an'ı dinlemeye yöneliyorlar, ondan etkilenip Kur'an'ın çekiciliğine kapılıyorlardı. Arkasından da dinledikleri bu Kur'an'a inanıyorlardı. Pek çok faydası yanında sadece bu fayda yeterlidir.

İkincisi: Müşrikler, Kur'an'ın Allah kelâmı olduğunu ve onu Muhammed'e vahiy yoluyla indirdiğini inkâr ettiklerinde, bu kopuk harfler onlara karşı bir meydan okuma yerine geçiyordu. Adeta bu harfler onlara şöyle diyordu: Bu Kur'an, işte şunun gibi harflerin biraraya getirilmesiyle yazılmıştır. Hadi siz de bu Kur'an'm bir Örneğini yazın bakalım!

Bu kopuk harflerden sonra Kur'an sözcüğünün zikredilmesi, harflerin bu faydasına delalet etmektedir.

Örneğin: "Elif-Lâm-Mim. Bu kitaptır." "Elif-Lâm-Râ. Bunlar kitabın ayetleridir." "Tâ-Sin. Bunlar Kur'an'ın ayetleridir,"

İşte harfler adeta: Bu Kur'an böyle harflerden meydana gelmiştir. Siz de bir benzerini getirin bakalım! Eğer onun benzerini getiremezseniz o zaman da Kur'an'ın, Allah'ın kelamı ve vahyi olduğunu kabul edin! Ona inanın ve kurtuluşa erin... demektedir.

2- Gerçek olduğunda şüphe olmayan bu Kitap, Allah'ın ölçülerine göre yaşayanlar için bir yol göstericidir. [6]

Sözlük

Bu, demektir. Ancak, bu manasına gelen Haza yerine Zalike

denilmiştir. Sebebi ise, Zâlike kelimesinde yer alan "L" harfinin uzaklığı[7] işaret ederek Kur'an'ın yüksek derecelere sahip olduğunu, kadir ve kıymetinin yüce olduğunu vurgulamaktır. Kitap.[8] Allah'ın elçisinin insanlara okuduğu Kur'an-ı Kerim'dir. Şüphe yoktur.[9]Kur'an'm, Allah'ın kelâmı ve elçisine indirdiği ahyi olduğunda şüphe yoktur.Onda doğruluk vardır. [10] Hidayet vardır. Dünya ve ahirette

mutluluğa ve olgunluğa ulaştıran yolu göstermek.Sakınanlar için.[11] Allah'ın emirlerini yerine getirip ona itaat eden ve yasakladıklarından sakınarak onun azabından korunanlar. [12]

Açıklama

Allah-u Teâlâ, kuluna ve elçisine indirdiği Kur'an'ın çok kapsamlı, kalıcı ve yüce bir kitab olduğunu haber vermektedir. Bu kitapda en ufak bir şüphe ihtimalinin bulunmadığını ve hiç bir durumda Allah'ın vahyinden başka herhangi bir ihtimal taşımadığını bildirmektedir. İşte bu, Kur'an'in bir icazı, yani eşsiz bir yönüdür. Yine Kur'an'ın, iman ve takva sahipleri için yol gösterici bir ışık taşıdığı söylenmektedir. İnananların da bu rehberlik ve nur vasıtasıyla mutluluk, olgunluk ve kurtuluş yollarına eriştiklerini bizlere anlatmaktadır. [13]

Sonuç

1- Allah'a, Kitabı'na ve Elçisi'ne olan imanı kuvvetlendirmek. Yol göstermeyi Kur'an'dan istemeyi teşvik etmek.

2- Takvanın değerini ve takva sahiplerinin kıymetini açıklamak. [14]

3- Onlar ki, görmedikleri halde iman ederler, namazı dos doğru kılarlar ve kendilerine verdiğimiz nzıklardan Allah yolunda harcarlar.

4- Yine onlar, sana ve senden önce indirilen kitaplara inanırlar ve ahirete de görmüş gibi iman ederler.

5- İşte onlar, Rablerinden gelen doğru yol üzeredirler ve kurtuluşa erenlerin tâ kendileridir.

Sözlük

Görmedikleri[15] halde iman ederler. (Du-yularla anlaşılamayan ne kadar görülmeyen şey varsa hepsini kesin bir inançla kabullenmektir. Allah'ın zatı, sıfatları, meleklerin varlığı, öldükten sonra dirilmek, cennet ve nimetleri, cehennem ve onun azabı gibi şeyler hep bu görülmeden varlığına inanılan şeylerdir.)

Ve namazı dosdoğru kılarlar.[16] Beş vakit namazın,[17] şartlanna, vakitlerine, farzlarına, sünnetlerine, âdaplarına ve diğer özelliklerine v.s. riayet ederek devamlı kılınmasıdır.Kendilerine verdiğimiz rızıklardan Allah yolunda harcarlar.[18]Allah'ın onlara vermiş olduğu malların bir kısmından Allah yolunda harcarlar. Bu ise mallarından verecekleri zekat demek- tir. Yine kendileri için, aileleri, evlatları, anne ve babaları, fa- kir ve düşkünler için yapacakları sadakaları ve harcamaları da içermektedir.

Sana indirilene inanırlar. Ey Peygamber onlar, sana indirilen vahye inanırlar. O vahy ise, Kur'an ve sünnettir, û Senden önce indirilenlere de inanırlar. Allah'ın senden önceki peygamberlerine indirdiği (Tevrat, İncil, ve Zebur gibi) kitaplara iman ederler.

Ahirete ise, görmüş gibi iman ederler.[19]Ahiretten maksat, ahiret yurdu ve orada meydana gelecek hesap sorma, ceza verme ve mükafatlandırma gibi ahirete ait her şeyi içermektedir. İşte onlar, ahiretteki bu şeyleri bilirler ve görmüş gibi inanırlar. Oraya ait hiç bir konuda asla şüphe ve tereddüte düşmezler. Bu, onların imanlarının olgunluğundan ve görür gibi olan hallerinin üstünlüğünden kaynaklanmaktadır.İşte onlar, Rablerinden gelen doğru yol üzeredirler. Burada,sûrenin başından beri sayılan beş özelliğe sahip müminlere işaret edilmektedir. Onların, Allah'tan gelen sağlam bir iman ve doğru amellere sahip olduklarını haber vermektedir. Yine onların, Allah'tan gelmiş olan ve kendilerini kurtuluşa götürecek olan usûl ve yola doğru bir şekilde sımsıkı[20]sarıldıklarını bildirmektedir.

Ve işte onlar kurtuluşa[21] erenlerin de tâ kendileridir. Olgun bir şekilde doğru yola ermiş olanlara[22] işaret edilmiştir. Onların en güzel bir biçimde kurtuluşa ermelerini bize haber vermektedir. Bu kurtuluş: Onların Cehennemden kurtulup nete girmeleridir. [23]

Açıklama

Allah-u Teâlâ bu son üç ayeti kerimede takva sahiplerinin özelliklerini anlatmaktadır. Bu özellikler: Gayba iman, yani görmedikleri halde iman etmeleri, namaz kılmak, zekat vermek, Allah'ın indirmiş olduğu kitaplara inanmak ve ahirete iman etmektir. Daha sonra onların bu özelliklerinden dolayı Rablerinden gelen tam bir doğru yolda olduklarını haber vermektedir. Ve arkasından da onların dünyada tertemiz ve huzur içinde olduklarını, ahirette ise cehennemden kurtulup cennete girmeleriyle kurtuluşa ermelerini anlatmaktadır. [24]

Sonuç

1- Mü'minler, kurtuluşa ve doğru yola erenlerin özelliklerini elde etmeye teşvik ve davet edilerek, onların yolundan gitmeleri istenmektedir. Sonuçta dünya ve ahirette doğru yola erecekler ve kurtuluşa kavuşacaklardır.[25]

6- Kafirleri azapla korkutsan da, korkutmasan da birdir; onlar iman etmezler, (iman etmedikleri içinde)[26]

7- Allah onların kalpleri ve kulakları üzerine mühür vurmuştur. Onların gözleri üzerinde de perde vardır. Onlar için çok büyük azap vardır.

Sözlük

Sözlükte, bir şeyin üzerini örtmek, kapatmak ve bile bile yalanlayıp inkâr etmektir. İslâmdaki manası ise: Allah'ı ve onun peygamberlerinin Allah'tan alıp getirdiği şeylerin tamamını veya bir kısmını inkâr etmek[27] ve kabul etmemektir. Eşittir. [28] Onları korkutman ve korkutmaman aynıdır, manasına gelir.Kelimenin asıl manası eşitir demektir.Onları korkutman. Fesat,zulüm ve küfrün sonuçlarıyla korkutman. Allah Damga[29]vurdu, demektir. Çünkü damga vurmakla mühürlemek aynıdır.Yani mührü veya damgayı içindeki açılıp bilinmesin diye zarfın ağzına vurmaktır. Aynı zamanda zarfın içindeki alınıp değiştirilmesin diye yapılan bir mühürlemedir, Örtü. Kendisine herhangi bir şeyin bulaşmasını ve ulaşmasını ,engellemek maksadıyla üzerine örtülen örtü manasınadır. Dünya lezzetlerini ve mutluluklarını ortadan kaldıran acı, demektir. [30]

Açıklaması

Allah-u Teâlâ; iman, takva, hidayet ve kurtuluşa erenleri zikrettikten sonra, küfür[31] sapıklık ve zarara uğrayanları anlatmaya başlamıştır. Onların iman etmeye niyetlerinin olmadığını haber vermektedir. Öyle ki onları korkutup korkutmamak hiç farketmiyor.[32] Bunun sebebi Cenab-ı Hakk'ın, onların kalplerini ve ulaklarını[33] mühürlemesidir. Böylece ne bir şey anlayabiliyor ve ne de duyabiliyorlar. Sonra onların gözlerinin üzerine perde örtmesidir ki hiç bir şeyi göremiyorlar. Bütün bunlar, onların küfürde inatla ısrar etmelerinden ve büyüklük taslamalarından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla büyük bir azap onlara gerekli olmuş ve kendilerine azapla hükmolunmuştur. İşte bu durum, her zaman ve her yerde inatçılar, büyüklenenler ve küfürde ısrar edenlere karşı Allah'ın bir hükmüdür. Yoksa Allah hiç kimseyi zorla küfre itmez. [34]

Sonuç

1- İnat edenler, büyüklenenler ve küfürde ısrar edenler hakkında Cenab-ı Hakk'ın onlara hidayet yollarını kapattığına dair kanununun açıklanmasıdır. Bu da onların duyularının iptal edilerek onlardan faydalanıp iman edememesi ve doğru yolu bulamamasıdır. Yani kendi yaptıklarının sonucudur. Zorla değil.

2- Fesat, zulüm ve küfürde ısrar etmekten sakındırılın aktadır. Çünkü bunlar çok büyük azabı gerektirmektedir. [35]

8- İnsanlardan, iman etmemiş oldukları halde, Allah'a ve ahi-ret gününe inandık, diyenler vardır.

9- Güya Allah'ı ve iman edenleri aldatmaya kalkışırlar. Oysa sadece kendilerini aldatırlar da bunun farkında değillerdir.

10- Onların kalplerinde hastalık vardır. Allah da (inatlarında ısrar ettikleri için) hastalıklarını arttırdı.

Sözlük

Banlar[36] İnsaniardan[37] bir kısmı.

Bazıları Allah'a inandık derler. Rab ve ilah olarak Allah'ı kabul ettik.[38] Ondan başka Rab ve ilah yoktur, derler.

Ahirete de inandık derler. Öldükten sonra dirilmeğe ve kıyamet günü hesaba çekilmeğe inandık da derler.

Allah'ı aldatmaya kalkışırlar. Küfrü gizleyip iman etmeyi açıklamak suretiyle güya Allah'ı aldatmağa![39] kalkışırlar.

Ancak kendi nefislerini[40] aldatırlar. Çünkü hileleri kendi başlarına çevrilecektir. Allah'a, O'nun elçisine ve mü'minlere dönmeyecektir.

Bunun farkında değillerdir. Hilelerinin sonuçlarının kendi başlarına döneceğini bilemiyorlar,

Onların kalplerinde hastalık vardır, içlerinde şüphe, hile ve pislikleri ortaya dökülecek diye korku vardır. Yaptıkları açığa çıkınca uğrayacakları perişanlıktan ödleri kopmaktadır. Allah da hastalıklarını artırdı. Onların korkularını, acılarını ve şüpelerini arttırdı. Bu Allah'ın kanunudur. Yani kötülüğe karşı ceza verilir. Acıklı azap. İnsanın içine işleyen şiddetli acı. [41]

Açıklama

Cenab-ı Hakk ilk önce iman olgunluğunda kâmil bir noktada olan iman edenlerin hallerini zikretmiştir. Arkasından da mü'minlerin karşısında yer alan ve küfrün derinliklerine dalan kâfirlerin hallerini anlatmıştır. Bu ayeti kerimede, görünüşte mü'min, aslında küfrün en karanlıklarına girmiş olan münafıkları zikretmektedir. Bunlar, zahirde mü'min gözükürken, içlerinden kafirdirler. Münafıklar kafirlerden çok daha tehlikeli ve daha fazla küfre dalmışlardır.

Allah-u Teâlâ insanlardan bazılarının ki bunlar münafıklardır ağızlarıyla mü'min olduklarını iddia ederken kalplerinde küfrü gizlediklerini haber vermektedir. Bu hileleriyle[42] de güya Allah'ı ve mü'minleri aldatmaya kalkıştıklarını bildirmektedir. Ancak bu hile ve tuzaklarının sonuçları sadece kendi başlarına çevrileceği anlatılmaktadır. Onların kalplerinde nifak, şüphe, korku ve hastalık olduğu vurgulanmakta ve Allah'ın da onlardaki bu hastalıkları artırdığını haber vermektedir. Onların bu hastalıklarının sonuçları hem dünyada ve hem de ahirette karşılarına çıkacağı anlatılarak, dünyada acı ve sıkıntılara uğratılacağı, ahirette ise küfürleri ve yalancılıkları sebebiyle acıklı bir azabla karşılaşacakları bildirilmektedir. [43]

Sonuç

1- Hileden, münafıklıktan ve yalandan sakındırilmıştır. Kötülükden sadece kendisi gibi kötülük doğar, ölçüşünce, hilenin de ancak sahibine döneceği ortaya konmuştur.

11. Onlara, yeryüzünde bozgunculuk yapmayın, denildiğinde, biz sadece düzeltenleriz, derler.

12- Dikkat edin, onlar gerçekten bozguncuların ta kendileridir, fakat bunu anlamazlar.

13- Onlara, diğer insanlar gibi siz de iman edin, denildiğinde, biz de o beyinsizler gibi mi inanalım, derler. Dikkat edin, asıl beyinsizler onlardır, fakat bunu idrak etmezler. [44]

Sözlük

Yeryüzünde fesat çıkarmak. Yeryüzünde küfre dalmak ve Allah'a karşı isyan içinde olmak.

Yeryüzünde ıslaha çalışmak, yeryüzünü düzeltmek. Bu da ancak doğru bir iman ve gerçek bir amel ile olur. Şirki ve isyanı terketmekle mümkündür.

Anlamazlar. Bilmiyorlar ve idrak etmiyorlar. Sersemler. Bu kelime Sefih kelimesinin çoğuludur. Manası ise: Aklı hafif, deli ve herhangi bir konuda idare etmeyi bilemeyen ve aptal demektir. [45]

Açıklama

Bir mü'min, bir münafığa: Yahudi ve kafirlere karşı dostluk gösterip mü'minlere karşı nifak ve tuzak içerisinde olmakla yeryüzünde bozgunculuk yapma, dese, münafığm[46] ona: "Biz sadece düzeltenleriz"[47]diye cevap vereceğini Allah-u Teâlâ haber vermektedir. Bu düzeltme işinin de ancak kendi mantığınca olduğunu bildirmektedir. Ve Allah, onların bu asılsız iddialarını tamamen ortadan kaldırıp, sadece bozguncular olduklarını açık bir biçimde gözler önüne sermektedir. Ancak onlar bu fesatlarının farkında değillerdir. Çünkü küfür kalplerini tamamen kaplamış vaziyettedir.Yine onlara, mü'minlerden biri dese ki: "İmanında doğru ve sadık ol. Tıpkı* falan ve filan mü'min gibi sağlam iman et. Meselâ, Abdullah bin Selâm gibi dosdoğru iman et." Münafığın cevabı: "Biz o delilerin inandığı gibi mi[48] inanacağız!? Onlar aptaldır. Basiretsizi[49] ve ne yaptıklarını bilmemektedirler!" şeklinde olacağını Yüce Allah haber vermekte, arkasından da onların iddialarının asılsız olduğunu ve gerçek aptalların kendileri olduğunu bildirmektedir. Asıl cahil ve delilerin sadık mü'minler değil münafıklar ol-duğunu söylemektedir. [50]

Sonuç

1) Yalan yere iddia kötüdür. Bu sıfat genel olarak münafıklarda bulunur.

2) Yeryüzünün düzeni Allah ve Rasûlüne İtaatle, fesadı ise isyanla olur.

3) Bozgunculuk yapanlar kendilerinin ıslah edici olduklarını iddia ederler. [51]

14- Onlar mü'minlere rastlayınca; "iman ettik!" derler, (insanların) Şeytanlarıyla başbaşa kaldıklarında ise: "Biz sizinle beraberiz; onlarla alay ediyoruz!" derler.

15- Asıl, Allah onlarla alay etmektedir. Ve onların azgınlıklarını artırarak sapıklıklarında serserice dolaştırmaktadır.

16- Bunlar, öyle kimselerdir ki, doğru yolu bırakıp sapıklığı satın almışlardır. Ticaretleri kâr etmedi ve hidayete erenlerden de olmadılar,

Sözlük

Karşilaştılar.[52] Yüz yüze gelmek, karşılaşmak.

İman edin. İslâmî kullanımdaki iman: Allah'a ve Elçisinin Allah'tan getirdiği bütün şeylere inanmak ve kabul etmek. Böyle bir imana sahip olanlar gerçek mü'minlerdir.Yalnız kaldılar.[53]Baş başa olmak, yalnız kalmak.

Şeytanları[54]Şeytan demek, her türlü hayırdan uzak olan, her kötülüğü yapandır. İşi gücü düzeltmek değil bozgunculuktur. İnsanlardan da olur cinlerden de. Ayette geçen şeytanlar-dan maksat ise, bozgunculuğun ve kötülüklerin liderleridir.

Alay ediciler.[55] Alay etmek, hafife almak ve küçük düşürmeye çalışmak.

Haddi aşmak, taşkınlık yapmak ve Allah'ın kanunlarını ihlal etmek.

Körlük, basiretsizlik. Kalbin basiret açısından körlüğü.[56]Sapıklığı ve onun sonuçlarını görememek.

Satın aldılar;[57] değiştirdiler. Doğru yola karşılık sapıklığı aldılar. İmanı terkedip küfrü satın aldılar.

Ticaretleri. Ticaret: Sattığı zaman kâr edeceği bir şeyi satınal-mak suretiyle anasermaye kullanılarak yapılan işin (alışverişin) adıdır. Münafıklar burada ana sermayeleri olan imanı verip kâr ümidiyle küfrü satın almışlardır. Oysa kâr yerine zarar etmişlerdir. Çünkü küfürlerinden dolayı zillete, azaba ve perişanlığa düşmüşlerdir.

Doğru yolda olan. Kasdettiği hedefe ulaştıran yola girmiş yol-cu. En kısa zamanda maksadına ulaştıran yola girmiş, demektir. Sapıklık yani delalet, hidayetin ve doğru yolda olmanın tersidir. Sapık, istediği yoldan başka bir yolda giden ve hedefine ulaşamadan o yolda helak olan, Demektir. [58]

Açıklama

Ayeti kerimeler münafıkları ve onların özelliklerini haber vermeğe devanı ediyor. Çünkü Cenab-ı Hak 14. ayette onların nifaklarından ve içlerindeki pisliklerden dolayı insanlarla alâkalarındaki hilelerinden haber vermektedir. Mü'minlere rastlayınca: "Biz de inandık. Allah'a, Peygamber'e ve dini ölçülerden ne geldiyse hepsine iman ettik!" diyorlar. Ancak bozgunculukta, sapıklıktaki liderleriyle başbaşa kaldıklarında, bu imandan en ufak bir şey bulunmaz. Bu defa şeytanlıktaki öncülerine derler ki: "Biz sizinle birlikteyiz. Sizin dini-nizdeyiz. Katiyyen mü'min olmadık. Sadece inandığımızı göstermelik olarak açığa vurduk. Bunu, Muhammed ve arkadaşlarıyla alay etmek ve onları küçük düşürmek için yaptık!"

15. ayette ise; AUah-u Teâlâ'nın bizzat onların yaptıklarına karşı kendileriyle alay ettiği söylenmektedir. Kötülük kötülüğü doğurur, şeklindeki Cenab-ı Hakk'ın kanunu gereği münafıkların azgınlıkları daha da arttırılmıştır.[59]Ta ki içlerindeki tereddüt, şaşkınlık ve akıllarının sapıklığı iyice fazlalaşmış olsun.

Ve 16. ayette de münafıkların sapıklığın derinliklerinde oldukları bildirilmektedir. Çünkü onlar imanı terkedip küfrü almışlardır. Samimiyet ve doğruluğu, hilebazlık ve ikiyüzlülükle değişmişlerdir. Bundan dolayı da onların yapmış olduğu bu değiştirme ve alışverişleri kâr getirmemiştir.[60]Doğruluğun kârlı yoluna girmemişlerdir. Tabii ki kurtuluşları imkânsızdır. [61]

Sonuç

1- Münafıklar şiddetle kınanmış ve bu ikiyüzlülükten vazgeçmeleri istenmiştir. Mü'minlerle karşılaşınca mü'min gibi gözükmeleri, kendi şeytanlarıyla başbaşa olunca onlardan olduklarını söylemelerinin çirkinliği ortaya konmuş ve bu yolu terketmeleri bildirilmiştir. Peygamber efendimiz buyuruyor ki: "İnsanların en şerlisi ikiyüzlü olandır.[62]

2- İnsanlardan bazıları, küfre ve isyana davet eden şeytanlardır.[63]Onlar kötülüği[64] emreder, iyilikten de uzaklaştırırlar.

3- Cenab-ı Hakk'ın azabının açıklanması ve onu kendi düşmanlarının basma indirişi anlatılmaktadır. [65]

17- Onların durumu, karanlıkta ateş yakan kimse gibidir. Ateş, etrafı aydınlattığı zaman, Allah onların ışığını giderir ve onları karanlıkta, bir şey görmez halde bırakır.

18- Onlar sağır, dilsiz ve kördürler. Artık dönmezler de.

19- Yahut onların durumu kat kat karanlık, gök gürültüleri, şimşekler bulunan şiddetli yağmura tutulanlar gibidir ki, yıldırımla ölmekten korkarak parmaklarını kulaklarına tıkarlar. Allah kâfirleri çepeçevre kuşatmıştır.

20- Neredeyse şimşek, gözlerinin ışığını kapıverecek. Etrafı aydınlattığı zaman o sayede yürürler. Karanlık çökünce dikilip kalırlar. Allah isteseydi, onların işitme ve görme kabiliyetlerini giderirdi. Allah her şeye gücü yetendir.

Sözlük

Onların halleri[66]ve özellikleri.[67]

Ateş yaktı.

Sağır, dilsiz ve kör. Duyamayan, konuşamayan ve göremeyen.

Yağmur.

Karanlıklar. Gece karanlığı, bulutların ve yağmurun karanlığı. Şiddetli gök gürültüsü ki bulutların birbirleriyle kat kat üst üste gelmesinden ve yağmur yağarken duyulur.[68]Şimşek. Yağmur yağarken ve gök gürültüsü olduğunda çıkan şiddetli elektriklenme ve ışık. Yıldırımlar. Bu kelime "Saige" kelimesinin çoğuludur. Gök gü-rültüsü ve şimşeklerin çakmasından oluşan yüksek elektrik akımı. Cenab-i Hak, bunu dilediği yere ve şahıslara isabet ettirir. Ölümden korunmak, ondan korkup tedbir almak.

Kuşatıcı. Bütün yönlerden her hangi bir şeyi kuşatmak ve onu çepeçevre sarmak.

Neredeyse, çok yakında, az kalsın.

Çok süratli alır. Kapıverir.Gözlerini, görme özelliklerini. Bu kelime "Basar" kelimesinin çoğuludur. Göz ve görme, manasınadır. [69]

Açıklama

İnandıklarını açıkladıkları halde küfrü içlerinde gizleyen münafıklar tıpkı aydınlanmak için ateş yakan birisi gibidir ki, o ışık kendilerini aydınlatınca etraflarını göremez ışıktan çok az bir şekilde yararlanırlar. Çünkü Allah onların ışıklarını gidermiş ve onları karanlıklar içine terketmiştir. Onlar artık hiç bir şey göremiyorlar. Bunun sebebi: Onlar göstermelik olan imanları sayesinde canlarını, mallarını, çoluk-çocuklarım geçici bir süre için korumuşlardır. Ancak gizledikleri küfürlerinden dolayı öldüklerinde tamamen iflas etmişlerdir. Her şeylerini kaybetmişler ve hatta kendi nefislerini dahi ebedi azaba sokmuşlardır. İşte onyedinci ayeti kerimenin içerdiği mana budur.

18. ayete gelince; bu münafıkların doğru yolu bulma kabiliyetlerini tamamen yitirdiklerini haber vermektedir. Hakk'ın sesini duyacak kulaklarının olmadığını, doğruyu konuşacak dillerinin bulunmadığını ve gerçeğin alâmetlerini görecek gözlerinin yok olduğunu anlatmaktadır. Bu hale gelmelerinin de bizzat onların bozgunculukta ve küfürde en derinlere dalmış olmalarından kaynaklandığını bildirmektedir. Dolayısıyla münafıkların hiç bir zaman küfürden imana dönemeyeceklerini haber vermektedir.

19. ve 20. ayet-i kerimeler ise, münafıkların bir başka özelliğine işaret etmektedir. Çok garip ve dehşetli bir durumu haber vererek, ibret örneği bu durumun onların hallerine tam uyduğunu bildirmektedir.

Bu örnek: Yağmurlu, şimşekli ve gürleyen bulutlu göğüyle kapkaranlık bir gecedir... Bu karanlığın içinde onlar, kulaklarını parmaklarıyla tıkayıp gözlerini kapatmışlardır ki, yıldırımları görmesin ve gökgürültüsünü duymasınlar!

Yoksa kalpleri durup ölebilirler!.. Fakat kaçacak ve sığınacak bir yer de bulamamaktadırlar. Çünkü Cenab-ı Hakk onları her taraftan çepeçevre kuşatmıştır. Diğer taraftan, şimşeğin dehşetli ışığı ve çok hızlı oluşu neredeyse münafıkların gözlerini kör edecektir, kör olmakla karşı karşıyadırlar! Şimşek onların yolunu aydınlatınca ışığında yürüyorlar. Şimşek gidince karanlıklarda kalıp, şaşkın bir halde yerlerinde çakılıp kalıyorlar!.. Cenab-ı Hakk dileseydi onların duymalarını ve görmelerini ortadan kaldırırdı. Çünkü O her şeye gücü yetendir. İşte münafıkların hali budur. Kur'an-ı Kerim, küfrü karanlıklar ile, tehdit ve azabı yıldırım ve gökgürültüleriyle, doğru yolun açıklanmasını da şimşek ve onun kuvvetli ışığıyla, yani benzetme yoluyla izah etmiştir.

Münafıklar ise Kur'an'dan bir ayet inip de kendi hallerini anlatacak ve hıyanet perdesi ortadan kalkıp cezalanacaklar diye ödleri kopmaktadır. Eğer kendilerinden bahsetmeyen bir ayet inse o ayete karşı gelmezler. Şaşkınlık içerisinde nasıl tavır takınacaklarını bir türlü belirleyemezler. İslâm'a ve inananlara karşı tutumlarında ne bir adım ileri ve ne de geri hareket edemezler ve kendi yollarına devam ederler. O ayete inandıklarını göstermelik olarak söylerler. Ancak sapıklıklarını kınayan ayetler inince, ne yapacaklarını bilemezler. Şaşkınlık içinde kalakalırlar. Allah dileseydi onların işitme ve görmelerini yok ederdi. Çünkü o münafıklar bunu hak etmişlerdir. Allah ise her şeyi yapmaya gücü yetendir. [70]

Sonuç

1- Her hangi bir şey anlatılırken iyice anlaşılsın diye örnek vermek güzel

bir şeydir.

2- Sapık yolda gidenlerin çalışmalarının boş olduğu ve sonlarının çok kötü olduğu anlaşılmaktadır.

3- Yağmurun, yeryüzündeki bitkileri canlandırdığı gibi Kur'an da kalpleri canlandırmaktadır.

4- Kafirlerin en zararlıları münafıklardır.

21- Ey[71] insanlar! Sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabbi-nize ibadet[72]edin. Ta ki[73] takva sahibi olasınız.

22- Size yeryüzünü döşek, göğü de tavan yapan[74] ve gökten su indirip onunla size rıztk olarak meyveleri[75] çıkartan O'dur. O halde bunları bile bile, Allah'a ortaklar[76]koşmayın. [77]

Sözlük

İnsanlar. Kelime olarak tekili yoktur. Çoğul ifade eden bir isimdir. An-lam bakımından alınırsa, tekili insan kelimesidir. İbadet-edin. Allah'ı son derece severek ve tazim göstererek, emir ve yasaklarına uyun. İnanarak Allah'a itaat edin. Rabbiniz. Sizin yaratıcınız. Her şeyinizin sahibi. Gerçek ilahınız.

Sizi yarattı.Yüce bir dilemeyle sizleri yoktan var etti.Sakınırsınız. Allah'ın azabından korunursunuz.Buda,Allah'a ortak koşmayı ve ona isyan etmeyi terkederek gerçek bir iman ve bu imanın gereklerini dosdoğru yaşamakla olur. Döşek. Üzerinde yatılan yatak ve oturulan yumuşak şey. Bina. Üzerinize çatı gibi yapılmış tavan.Ürünler. Semere kelimesinin çoğuludur. Her türlü meyva, sebze ve yeryüzünden çıkan her şeye denir. Sizin için rızik. Ölüm zamanı gelinceye kadar hayatınızın de-vammı ve korunmasını sağlayan yiyecekleriniz. Ortaklar. Nidd kelimesinin çoğuludur. Eş, ortak ve benzer demektir. Allah'tan başka veya Allah ile birlikte kendisine ibay det edilen şeylerdir. [78]

Açıklama

Cenab-ı Allah ilk önce kurtuluşa eren mü'minleri anlattı. Arkasından ebedi zarara uğramış olan kafirleri zikretti. Daha sonra da gerçek mü'minlerle sonsuza dek kayba uğramış kafirlerin arasında olan iki yüzlü münafıkları bildirdi. Bunun ardından, bütün insanlara genel bir çağrı yaptı. Her zaman ve her yerde tüm insanlığı kapsayan bir çağrı. Kendi canlarını azaptan kurtarmaları için yalnız Allah'a ibadet etmelerini emretti.

Kendilerine tanıtıldığı şekliyle Allah'ın tüm sıfatlarım bilmeleri ve inanmalarını istemiştir.

İşte bu iman ve ibadetler sebebiyle nefislerini Allah'ın azabından kurtarıp, onun hoşnutluğunu ve cennetini kazanabileceklerini bildirdi.En son olarak da Allah'a ortaklar koşmamalarını, Allah'dan başkasına ibadet etmemelerini tenbih etti. Üstelik ortak koştuklarının asla ibadet edilmeye lâyık olmadığını, bile bile[79] şirke düşmemelerim insanlığa genel bir ikazla ayet son buldu. Çünkü onlar çaresizdirler ve ne en ufak bir zarar ve ne de fayda verebilirler. [80]

Sonuç

1- Allah'a ibadet farzdır. Çünkü yaratılışın maksadı budur.[81]

2- Cenab-ı Hakk'ı isim ve sıfatlarıyla tanimanin[82] farz olduğu bildirilmektedir.

3- Küçük büyük, gizli açık, şirkin her çeşidi haramdır, yasaktır

23- Eğer kulumuza indirdiğimiz şeyde şüphe ediyorsanız, onun benzeri bir sûre getirin ve Allah'tan başka yardımcılarınızı da çağırın. [83]Eğer sözünüzde doğru iseniz bunu yapın.

24- Eğer bunu yapamazsanız, ki hiç bir zaman yapamazsınız, öyle ise yakıtı insanlar ve taşlar olan ve kâfirler için hazırlanmış bulunan ateşten sakının. [84]

Sözlük

Şüphe ve tereddüt.

Kulumuza, Muhammed'e.

Qnun Muhammed gibi okur yazar olmayan birine Kur'an * gibi bir kitabın sûrelerinden bir tanesini örneğini indirin bakralım. Yardımcılarınız, Allah'ın indinde size faydası olacağını iddia ettiğinizbir takım ilahlarınız. Cehennemi tutuşturan yakıt. Bunlar kâfirler ve kendilerineibadet edilen putlardır.Hazırlanmış.

Kafirler. İbadetin yalnız Allah'a ait olduğunu inkâr eden ve

Peygamberini ve kanunlarını yalanlayanlar. [85]

Açıklama

Cenab-ı Hakk önceki ayet-i kerimede dinin aslını belirlemişti. Bu ise, sadece Allah'a ibadet etmek manasına gelen tevhiddir. Bu ayette dinin ikinci esasmı belirlemiştir ki, bu da Hz. Muhammed (s.a.s)'in peygamberliğidir. Burada peygamberlik esası delil yoluyla isbat edilmiş ve kararlaştırılmıştır. İşte delili:

"Eğer kulumuz ve elçimiz Muhammed'e indirdiğimiz Kur'an'dan şüphe ediyorsanız, onun sûrelerinden birinin benzerini getirin. Veya okur yazar olmayan , tıpkı kulumuz Muhammed gibi okuması ve yazması olmayan birinden bu Kur'an'ın bir sûresinin örneğini ortaya koyun bakalım. Eğer aciz ve çaresizliğinizden dolayı Kur'an sûrelerinden herhangi birinin benzerini ortaya koyamaz sanız, o takdirde ilahi vahye inanmak ve gereği gibi Allah'a ibadet etmekle kendinizi cehennem ateşinden koruyun." [86]

Sonuç

Ayeti kerimelerden elde edilen sonuç:

1- Kur'an-i Kerim'in Hz. Muhammed'e indirilmesiyle onun Allah'ın elçisi olduğu ortaya konmuştur.

2- İnsanoğlunun Kur'an sûrelerinden herhangi birinin örneğini ortaya koymaktan aciz olduğu bildirilmiştir. Şimdiye kadar Kur'an'm inişinden bu yana ondört asırdan fazla zaman geçmesine rağmen, insanoğlu hâlâ Kur'an sûrelerinden birinin benzerini yazmaktan aciz kalmıştır. Kur'an'ın bu meydan okuması kıyamete kadar da geçerlidir. Allah-u Teâlâ, "... hiç bir zaman onun benzerini getiremiyeceksiniz!" sözüyle bu gerçeği vurgulamıştır.

3- Cehennem ateşinden ancak, gerçek bir iman ve Kur'an ve sünnete uygun amellerle korunulabilir. Bir hadis-i şeriflerinde Peygamber efendimiz şöyle buyuruyor: "Kendinizi cehennemden koruyun. İsterse yarım hurma sadaka vermekle olsun…[87]

25- iman eden ve salih amel işleyenleri, altlarından nehirler akan cennetlerle müjdele.[88] Onlara cennetin meyvalarından her ikram edildiğinde, bu evvelce yediğimiz şeydir, derler ve onları evvelkilere benzetirler. Onlara orada temiz ve pak eşler vardır. Ve cennette devamlı kalırlar. [89]

Sözlük

Müjdele.[90] Sevindirici haber. İnsanı mutlu eden şey. Onun altından akar. Nehirler cennet ağaçlarının ve köşklerinin arasından akar. Bu nehirler, sudan, sütten, baldan ve şerbetten olan nehirlerdir.[91]

Onlara benzerleri verildi. Onlara cennette renkleri birbirinebenzeyen ve tatları farklı meyvalar sunuldu.

Temiz olanlar. Her türlü hoş olmayan şeylerden temizlenmişler. [92]Devamlı kalırlar. Cennetten asla çıkmazlar. [93]

Açıklama

Korkutma ve teşvik etme tam olsun diye Cenab-ı Hakk önce cehennemi ve oraya girecekleri anlattı. Arkasından da cenneti ve cennetlikleri zikretti. Bu korkutma ve teşvik etme, düzeltme ve doğru yola yönlendirme sebepleridir.

İşte Allah-u Teâlâ bu ayeti kerimede gerçek mü'minleri cennetle müjdelemesini Peygamberine emretmektedir. Cenab-ı Hakk bu cenneti rnü'minlere vermiştir. O cennetlerin altlarından nehirler akar[94]ve orada mü'minler için her türlü hoşnutsuzluklardan arındırılmış tertemiz eşler vardır. Mü'minler işte bu cennetlerde devamlı kalıcıdırlar.Mü'minler orada çeşitli meyvaların her ikram edilişinde derler ki: "Dünyadayken bunların benzerleriyle ikram olunmuştuk..." Ancak oradaki meyvaların görünüşlerinin güzelliği yanısıra tatlarının da dünyadakilerden farklı olduğu, sadece renklerinde bir benzerlik bulunduğu haber verilmektedir. [95]

Sonuç

1- İman ve amel-i salih çok üstün birer vasıftır. Çünkü bu iki özellik vasıtasıyla ayette bahsedilen nimetler elde edilmektedir.[96]

2- Mü'minler mutluluk yurduna ve oradaki nimetlere teşvik edilmektedir ki, hayırlı amelleri çok işleyerek ve kötü işleri terkederek cennete karşı ilgileri artmış olsun.[97]

ve sıkıntı yoktur. Sadece huzur ve mutluluk vardır.

26- Allah sivrisinekle ve onun daha üstünü ile örnek vermekten çekinmez. İman edenler, bu örneğin Rabbleri tarafından hakk olduğunu bilirler. Kâfirler ise: "Allah bu gibi misaller vermekle ne kasdediyor?!" derler. Allah bu örneklerle bir çoklarını saptırır ve bir çoklarını da doğru yola iletir. Bu örneklerle sadece sapmış olanlar doğru yoldan ayrılır.

27- Onlar ki, Allah'a vermiş oldukları sözü kesinleştirdikten sonra bozarlar, Allah'ın devam etmesini emrettiği ilişkileri keserler ve yeryüzünde bozgunculuk çıkarırlar! İşte onlar kaybedenlerin ta kendileridir!.. [98]

Sözlük

Haya etmez. Sivrisineği ve ondan daha küçük bir parça olan kanadını örnek vermeye mani değildir.

Bir şeyi örnek vererek başka bir şeyin güzellik veya çirkinliğinin açığa çıkmasını sağlamak, sağlamak.

Sivrisinek demektir. Kelimenin öncesinde yeralan "Ma" iki ayrı manaya gelir. Birincisi: Belirsizlik takısı görevindedir ki, bu manaya göre, Allah herhangi bir şeyi örnek vermekten asla çekinmez. İkincisi: Mes'ul manasına gelir ki, böylece mana - vurgusu kuvvetlendirilmiş olur.

Varlığı kesin olan ve yokluğunu aklın tasavvur dahi edemediği Allah demektir. Hakk, (hak) "gerçek" anlamına da gelir.

Fasıklar. İtaat etmekten çıkmak. Bunlar Allah'a iman etmeyi ve gereği gibi amel işlemeyi terkedenlerdir. Allah'a ortak koşanlaı ve O'na isyan edenlerdir.

Allah'ın ahdini bozarlar. Kesin anlaşma yaptıktan sonra bir şeyi bozmak. Allah'ın ahdi. Allah'ın insanlardan kendisine ve Peygamberine inanıp itaat edeceklerine dair aldığı söz. Sözünden sonra. Yeminle veya şahitler ile kesin olarak söz verdikten sonra. Allah'ın devam etmesini emrettiği ilişkileri keserler. Yakın ak-^jjl rabaya ve komşulara olan ilişkilerini ve yardımlarını keserler.

Yeryüzünde bozgunculuk çıkarırlar. Yeryüzünde haksız yere savaş çıkartmaları için fitne yaparlar.

Tamamen ziyan ve zararda olanlar. Öyle ki, kıyamet gününde hem kendileri hem de onlara uyanlar tamamen kaybetmişlerdir. [99]

Açıklama

Cenab-ı Hakk bundan önceki ayetlerde geçen cennet ve oradaki nehirleri, cehennem ve azabını örnek olarak verdiğinde, iki yüzlü münafıklar: "Allah böyle örnekler vermekten yücedir!" dediler. Allah da bu ayeti kerimede: "Allah sivrisinekle ve onun daha büyüğüyle örnek vermekten çekinmez!" diyerek onlara cevap vermektedir.

Allah'ın haya ve edep sıfatlarına sahip oluşu, sivrisinekten daha küçüğünü veya daha büyüğünü örnek vermeye mani değildir.

İnsanlar ise Cenab-ı Hakk'ın verdiği bu örnekler karşısında ikiye ayrılmaktadırlar. Birincisi: Mü'minler. Bunlar, Allah'ın verdiği örneklerin doğru, yerinde ve onun katından olduğunu bilirler. İkincisi: Kâfirler. Bunlar inkâr eder ve inanmazlar. Adeta itiraz eder gibi: "Allah bu örneklerle ne kasdediyor?!" derler.

Cenab-ı Hakk da, verdiği örneklerle birçoklarım doğru yola ilettiğini ve bir kısım insanları da saptırdığını haber vermektedir. Arkasından da ancak doğru yoldan çıkmışların bu örneklerle sapabileceğini bildirmekte ve onların özelliklerini şöyle sıralamaktadır: "Onlar ki, Allah'a vermiş oldukları sözü kesinle ştirdikten sonra bozarlar, Allah'ın devam etmesini emrettiği ilişkileri keserler ve yeryüzünde bozgunculuk çıkarırlar." En sonunda da kıyamet günü onların tamamen zararda ve kayıpta olduklarını şu sözüyle haber vermektedir: "İşte onlar kaybedenlerin ta kendileridir!" [100]

Sonuç

1- Haya ve edepli olmak, doğru ve güzeli yapmaya, söylemeye ve başkasına emretmeğe engel teşkil etmeyi gerektirmez.

2- Anlatılanların zihinlere daha iyi yerleşmesini sağlamak için Örnekler vermek güzeldir.

3- Cenab-ı Hakk herhangi bir hayır ve hidayet indirdiğinde, mü'minlerin iyilik ve hidayetlerini artırır; kâfirlerin de sapıklık ve azgınlıkları artar. Bu durum mü'minlerin ve kafirlerin kabiliyetlerinin birbirinden farklı olduğundandır.[101]

4- Sapıklıktan,[102]söz verip vazgeçmekten, hayırlı işleri yapmamaktan ve doğru olan şeylere mani olmaktan sakındırılmıştır.

28- Allah'ı nasıl inkâr edersiniz ki, sizleri ölüler iken O diriltti. Sonra sizi Öldürüp tekrar diriltecek, sonra yine O'na döneceksiniz.

29- Yeryüzündekilerin hepsini sizin için yaratan O'dur. Sonra da göğe yönelerek onları yedi gök olarak düzenledi. O, her-şeyi bilicidir. [103]

Sözlük

Allah'ı nasıl inkâr ediyorsunuz. Buradaki soru edatı tehdit ve azarlama ile birlikte hayret ifade etmek içindir. İnkâr etmeye yol açacak herhangi bir şeyin olmadığını ortaya koymak için

böyle söylenmiştir.

Siz ölüyken o sizi diriltti. Bu onların inkârım geçersiz kılan bir delildir. Çünkü bir kul nasıl olur da Rabbini inkâr eder?! O Rabb ki, kulu yoktan var etti.[104]

Sonra sizi öldürür sonra da diriltir. Muhakkak ki, diriyi öldürmek ve ölüyü diriltmek yaratıcının varlığını gösterir.

Sonra ona döndürüleceksiniz. İkinci dirilişten sonrasını kasde-diyor ki bu da ahiretteki diriliştir.

lîlâ. Yeryüzünde yarattığı her şeyi sizin yararlanmanız için ya-

ratmıştır.[105]Sonra göğe yöneldi.[106]

Gökleri yedi kat olarak düzenledi.

her şeyi bilicidir. Allah'ın ilminin her şeyi kuşattığını haber vermektedir. O'nun kudretine, ilmine ve ibadetin de O'na ol-

masını gerektirdiğine delil teşkil etmektedir. [107]

Açıklama

Ayet yine, en çirkin sıfatları ve en kötü durumları daha önce anlatılan kâfirleriden bahsetmektedir. Onlara tehdit ve korkutma üslubuyla: "Allah'ı nasıl inkâr edersiniz ki, sizleri ölüler iken o diriltti..." diye seslenmektedir.

Arkasından Allah'ın varlığını ve iyiliklerini gösteren deliller anlatılmakta ve küfrün ne kadar çirkin bîr şey olduğu bildirilmektedir. Kâfirlerin sonlarının en rezil ve pis bir son olduğu haber verilmektedir. Allah'ın varlığını gösteren en açık delil, yoktan var edilme ve diri iken ölme olarak zikredilmektedir.Cenab-ı Hakk'ın kudretini ve iyiliklerini ortaya koyan delillerden biri ise, Allah'ın yeryüzündekilerini insanlar için yarattığını bildirmesidir ki insanlar hayatları boyunca bu nimetlerden istifade ederler. Sonra O'nun gücünü gösteren bir başka şey, göklerin yedi kat halinde yaratılmasıdır. Bunların hepsi de noksan sıfatlardan beri olan Allah'ın ilminin her şeyi kuşattığını gösterir. O'ndan başka ilah'ın ve yaratıcının olmadığını en açık bir şekilde ortaya koyar. [108]

Sonuç

1- Allah'ın varlığını inkâr etmek reddedilmiştir.

2- Allah'ın varlığını, gücünü ve iyiliklerini ortaya koyan deliller zikredilmiştir.

3- "Yeryüzündekilerin hepisini sizin için yaratan O'dur." ayet-i kerime-siyle[109] Kur'an ve Sünnetten kesin delillerle haram olduğu bilinenlerin dışmda yeryüzünde yenilen, içilen, giyilen ve istifade edilen her şeyin helâl olduğu ortaya konmuştur.

30- Hani Rabbin meleklere: "Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım" demişti. Melekler: "Ya Rabbi sen yeryüzünde bozgunculuk çıkararak, kan dökecek birini mi yaratacaksın? Oysa biz seni överek teşbih ediyoruz ve seni noksan sıfatlardan beri kılıyoruz!" dediler.[110] Allah da meleklere: "Ben sizin bilmediklerinizi bilirim!" dedi. [111]

Sözlük

Melek kelimesinin çoğuludur. Melek ise görülmeyen âl yaratıklarındandır. AHah-u Teâlânın melekleri nurdan tığım Peygamberimiz haber vermektedi.[112] Başkasınm yerine gelene denir. Burada halifeden maksat, Allah'ın emirlerini yaşayan ve anlatan insanoğludur. Tabii ki en başında da insanlığın atası Adem (a.s.)dır.[113]

Yeryüzünde bozgunculuk çıkartır. Bu, Allah'ı inkâr etmekle ve ona karşı isyan etmekle olur.

Kan döker. Yaralamak ve öldürmekle kan akıtır.[114]Seni Överek teşbih ediyoruz. Teşbih: Cenab-ı Hakk'a yakışmayan sıfatlardan onu beri kılmak. ana yakışmayan sıfatlardan beri ediyoruz. Allah'ı yaraşmayan şeylerden uzak tutmak ve O'na isnat etmemek. Noksanlıktan pak ve temiz kılmak. [115]

Açıklama

Allah-u Teâlâ meleklere söylediği: "... Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım..." sözünü Peygamberinin hatırlamasını emrediyor. Bu halife yeryüzünde Allah'ın hükümlerini uygular. Melekler de yaratılacak olan halifenin yeryüzünde kan dökücülük ve Allah'a isyan ederek bozgunculuk yapmasından korkarak yaratılmanın sırrını Cenab-ı Hakk'a sorarlar.[116]Meleklerin, bu halifenin kan dökücü ve bozgunculuk çıkarıcı olmasından korkmaları, cinlerin durumlarına kıyas ederek sonuca varmalanndandır. Çünkü cinler böyle yapmış, kan dökmüş ve bozgunculuk yapmışlardı. İşte meleklerin korkusu buydu. Allah-u Teâlâ da halifenin yaratılmasındaki sırrı ve hikmeti kendisinin bildiğini ve meleklerin bilmediklerini onlara haber vermiştir.

Elbete ki her şeyi Allahın bildiğini melekler bilmek te ve inanmaktadır.Ancak burada ki hatırlatma cenabı hakkın varlığının gücünü,bilgisini ve her işini hikmetle yaptığını birkere daha açıkca delilleriyle göstermek içindir.İşte böyle bir yaratıcıya inanmanın ve ibadet sadece ona yapmanın gereğinin tekrar tekrar ispatın için bu hatırlatmayapılmıştır. [117]

Sonuç

1- Bilmeyen birinin bilen birine soru sorabileceği ve bunun doğal olduğu bildirilmiştir.

2- Soru soranın azarlanmaması gerektiği ve iyilikle cevap verilmesini öğrenmiş oluyoruz

3- İnsanın yaratılışı konusunu ve başlangıcını öğreniyoruz.

4- Âdem (a.s.)ın Allah katındaki değerini ve faziletini görüyoruz.

31- Ve Âdem'e bütün isimleri Öğretti Sonra eşyayı meleklere göstererek: "Eğer sözünüzde doğru iseniz bana bunların isimlerini haber verin!" dedi.

32- Melekler; "Ya Rabbi, sen hamde, teşbihe ve övülmeye

lâyıksın. Biz de, senin bize öğrettiğinden başka bilgi yoktur. Sen Alim ve Hakimsin." dediler.

33- Allah: "Ey Âdem! Onlara bunların isimlerini haber ver!" dedi. Âdem bu isimleri meleklere haber verdiğinde Allah: "Ben size, göklerin ve yerin bütün gizliliklerini bilirim ve sizin açıkladığınızı da gizlediğinizi de bilirim, demedim mi?" buyurdu. [118]

Sözlük

Adem. Allahın Peygamberin insan oğlunun atasıdır

İsimler.Cinslerin isimleri su bitki hayvan ve insan isimleri gibi.

Onları arzetti. Eşyayı meleklerin önüne koydu. Onlara gösterdi. Ayetteki işaret zamiri gösterilen şeylerin çoğunluğunun akıl sahibi yaratıklar olduğunu ve normal cisimlerin azınlıkta bulunduğunu belirtmektedir. Eğer normal cisimler çoğunluğu teşkil etmiş olsaydı, zamir de "Hum" değil de "Hâ" olurdu.

Bana haber verin.Şunları. Meleklere arzedilen diğer yaratıklar.Seni noksan sıfatlardan[119]beri kılarız ve yüceltiriz.Yerde ve göklerde olup da görülmeyen şeyler.Açıklıyorsunuz. "Yeryüzünde bozgunculuk çıkartan ve kan döken birini mi yaratacaksın?" sözlerinde açıkladıkları şeyler kasdedilmektedir.Gizliyorsunuz.Her şeyi yerli yerince yapan. Hiç bir şeyi sebepsiz terketmeyen. [120]

Açıklama

Allah-u Teâlâ meleklere arzettiği şeylerde kendi gücünü, bilgisini ve her şeyi yerli yerince yaptığını açıklamakta, bundan dolayı kendisinden başkasına ibadet edilmemesi gerektiğini haber vermektedir. Âdem (a.s.)'a tüm varlık âlemindekilerin isimlerini öğrettiğini bildirip daha sonra bunları meleklere ar-zederek: "Eğer sözünüzde doğru iseniz şunların isimlerini bana haber verin..." diye hitap etmektedir. Melekler acizliklerini itiraf edip bilemiyeceklerini söylemekte ve: "Ya Rabbi! Sen hamde, teşbihe ve övgüye lâyıksın. Bizde, senin bize öğrettiğinden başka bilgi yoktur!" demektedirler.

Cenab-ı Hakk da Âdem'e; "Meleklere sorulmuş olan şu yaratıkların isimlerini onlara haber ver. Hatta en ufağından en küçüğüne varıncaya kadar her şeyin ismini tek tek söyle!" diye emretmiştir. Âdem (a.s.)ın da, her şeyin ismini tek tek haber vermesiyle kıymeti ortaya çıkmış olmaktadır. Bunun üzerine Allah-u Teâlâ: "... Ben size, göklerin ve yerin bütün gizliliklerini bilirim ve sizin açıkladığınızı da gizlediğinizi de bilirim, demedim mi?!.." diye meleklere ibretli bir ders vermektedir. [121]

Sonuç

1- Allah'ın, bütün yaratıkların isimlerini Âdem (a.s.)a öğretmesi ve onun da bunları bilmesi, Cenab-ı Hakk'm yüceliğini göstermektedir.

2- İlmin, cehaletten şerefli ve çok üstün olduğu ortaya konmakta ve âlimin kıymeti bildirilmektedir.[122]

3- Noksanlık ve acizliğini itiraf etmek bir fazilettir[123]

4- Herhangi bir alanda yeterliliği olmadığı halde o konuda iddia edenin uyarılması ve münasip bir üslûpla azarlanmasının gerekliliğini öğrenmiş oluy-

oruz. 34- Meleklere: "Âdem'e secde ediniz!" dediğimizde, secde ettiler, ancak İblis secdeden* kaçındı, diretti ve kâfirlerden oldu. [124]

Sözlük

Secde[125]edin. Secde etmek, kişinin alnını yere koymasıdır.

Secde bazen, alnı yere koymadan sadece başı eğ-mekle de olur. Fakat bu baş eğme tevazu ve itaatla olmalıdır.

Deniliyor ki, asıl ismi Haris idi. Kibirlenip de Allah'a itaat etmek istemeyince Cenab-ı Hakk da onu her türlü hayır ve rah-metten uzak kıldı ve şeytan yaptı. Şeytan demek, her hayır dan ümidini kesmiş ve her türlü rahmetten uzaklaştırılmış, demektir.

Kaçındı, yüz çevirdi, yapmak istemedi. Âdem'e secde etmek-ten kaçındı.Diretti, kibirlenmek istedi. Kendini üstün tuttu. Bu çekeme-mezliği ve kibri yüzünden Allah'ın: "Âdem'e secde edin!" emrinden kaçındı, yapmadı.

Kâfirler. Kâfir kelimesinin çoğuludur. Kâfirler. Allah'ı, onun ay-s etlerinden herhangi birini, Peygamberini veya ona itaat etmeyi kabul etmeyenlere kâfir denir. [126]

Açıklama

Cenab-ı Hakk: "Meleklere, Âdem'e secde edin, dedik." sözüyle, kullarına kendi ilmini, hikmetini ve onlara olan iyiliklerini hatırlatmakta ve Âdem (a.s.)'ın üstünlüğünü ortaya koymaktadır. Buradaki secde saygı ve selâmlama secdesidir. Bunu hepsi yaptı, sadece İblis yapmadı. Kendi nefsini üstün gördü ve Allah'ın emri olan secdeden kaçındı. Âdem'in üstünlüğünü çekemedi, kıskandı ve gururlandı.[127] Onun bu yüz çevirmesi kendisini kâfirlerden yaptı ve-Allah'ın emrinden sapmışlardan oldu. Bundan dolayı da her türlü hayırdan uzaklaştırıldı. Böylece haline en uygun olan yapılmış oldu. [128]

Sonuç

1- Cenab-ı Hakk'in nimetleri hatırlatılmakta ve bunlara karşı şükredil-mesi gereği vurgulanmaktadır.

2- Kendini beğenmişlikten ve çekememezlikten sakındırılmıştır. Çünkü bu iki Özellik şeytanın kovulmasına ve Allah'ın emrinden yüz çevirmesine sebep olmuştur. Yahudilerin ve başkalarının da İslâm'ı kabul etmekten kaçınmalarına yine bu iki özellik yol açmıştır.

3- Şeytanın[129] insanoğluna düşman olduğu bildirilmiş ve insanların da ona ebedi düşmanlık beslemelerinin gerekli olduğu uyarısı yapılmıştır.

4- Günah işlemenin küfür[130] olmadığı ve küfre götürmediği tembihi yapılmıştır.

35- "Ey Âdem! Sen ve eşin Cennet'te yerleşin. Ve orada istediğiniz şeylerden bol bol yiyin. Ancak şu ağaca yaklaşmayın; yaklaşırsanız zalimlerden olursunuz!" dedik.

36- Şeytan onların ayaklarını kaydırdı. Ve onları içinde bulundukları nimetten uzaklaştırdı. Biz de: "Birbirinize düşman olarak yeryüzüne inin. Sizin için yeryüzünde belirli zamana kadar durmak ve istifade etmek vardır." dedik.

37- Âdem Rabbinden bir takım kelimeleri öğrendi ve tevbe etti. Rabbi de onu affetti. O, merhameti çok olandır ve tevbeyi kabul edendir. [131]

Sözlük

Geniş, mutlu ve huzurlu yaşantı, demektir.

Ağaç, Cennet ağaçlarından biri. Üzüm, incir veya başkası olabilir. Cenab-i Allah ne tür bir ağaç olduğunu açıklamadığına göre, hangi ağaç olduğunu sormak gerekmez.

Zalimler. Allah'ın yasakladığı bir şeyi yapmakla kendi nefislerine zulmedenler.

Onları hataya sürükledi. Ayaklarım kaydırdı. Âdem ve eşinin

hatası, Allah'ın yasak etmiş olduğu ağaçtan yemektir. Oturma yeri. Yerleşilen yer.

Belli bir zamana kadar. Uzun veya kısa olabilir. Buradaki za: mandan maksat, hayatın son buluşuna kadar geçen zamandır.

Cenab-ı Hakk'ın Adem'e tevbe etmesi için öğrettiği şeyleri Adem'in alması.

Kelimeler. "Ey Rabbimiz, biz nefsimize zulmettik! Eğer sen >Jtf' bize merhamet edip bağışlamaz isen, kaybedenlerden oluruz." :|ff ayeti kerimesidir.

Tevbesinİ kabul etti. Allah-u Teâlâ Adem'in tevbe etmesini sağladı.[132] Çünkü o çok merhametlidir ve çok tevbe kabul edendir. [133]

Açıklama

Allah-u Teâlâ otuz beşinci ayeti kerimesinde Âdem'e ve eşine yaptığı ikramlardan bahsetmektedir. Çünkü onların cennette kalmalarına müsaade etmiş ve bir ağacın dışında cennetteki bütün nimetlerden diledikleri gibi faydalanmalarını söylemiştir. O tek ağaca ise, yaklaşmamalarım ve ondan yememelerini kendilerine bildirmiştir. Aksi taktirde kendi nefislerine zulmedeceklerini haber vermiştir.

36. ayette, Şeytan'ın Âdem ve eşini hataya sürüklediğini, onları ağaçtan yemeye teşvik ettiğini görüyoruz. Onların bu yasaklanmış ağaçtan yemeleri üzerine avret yerleri onlara açık oldu. Cennette yerleşmişlerken dünyaya gönderildiler ve kıyamete kadar Şeytan ve soyuyla, Âdem ve soyu birbirlerine düşman oldular.

37. ayet, Âdem'in tevbe için Rabbinden bazı kelimeler öğrendiğini, tevbe ettiğini ve Allah'ın da onun tevbesini kabul ettiğini içermektedir. Âdem: "Ey Rabbimiz, biz nefislerimize zulmettik! Eğer sen bize merhamet edip affetmezsen kaybedenlerden oluruz!" diye Rabbine pişmanlık belirtip tevbe etti. Adem'in Rabbinden Öğrendiği tevbe sözleri bu ayetin içeriğidir. Âdem ve eşi bu sözlerle tevbe ettiler ve Allah da onların tevbelerini kabul etti. [134]

Sonuç

1- Adem'in ve soyunun Allah katındaki kıymetini öğrenmiş bulunuyoruz.

2- Günahların çirkinliği ve bunun sonucu olarak da nimetin nasıl elden gidip azaba dönüştüğünü görüyoruz.

3- Şeytanın insanoğlunun düşmanı olduğunu öğreniyoruz. Onun düşmanlığından korunmak için şeytanı ve hilelerini çok iyi bilmemiz gerektiğini anlıyoruz.

4- Günahlardan tevbe etmenin farz olduğunu öğreniyoruz. Tevbe: Günahları itiraf edip, onu terkettikten sonra, pişmanlıkla Allah'tan af dilemektir.[135]

38- Hepiniz Cennet'ten ininiz. Tarafımdan size yol gösterici geldiğinde o rehberime tâbi olanlara korku yoktur, ve mahzun da olmazlar, dedik.

39- Ayetlerimizi inkâr edip yalanlayanlar cehennemliktirler, orada ebedi kalıcıdırlar. [136]

Sözlük

J Hepiniz cennetten inin.[137]Cennetten yeryüzüne inin ve orada

birbirinize düşman olarak yaşayın.[138]Tarafımdan size yol gösterici geldiğinde[139] Bu mana Kitap ve Peygamberleri içermektedir.

O rehberime tâbi olanlar. Benîm kanunlarıma tâbi olup onlara muhalefet etmeyenler.

Onlar için korku yoktur ve üzüntü de çekmezler. Yukarıda be Ürtilen şartın yerine gelmesinden sonra, yani, kul Allah'ın emirlerine itaatsizlik ona muhalefet etmedikten sonra, artık onun için dünya ve ahirette korku ve üzüntü yoktur. Onları bağışladı. Çünkü Allah, çok merhametli ve tevbeleri çok kabul edendir.

İnkar ettiler ve yalanladılar. Bile bile inatlarından dolayı Allah'ın kanunlarını inkar edenler ve Peygamber(ler)ini yalanlayanlar.

Cehennemlik olanlar. Oradan hiç çıkmayıp devamlı kalanlar. [140]

Açıklama

Şeytan, Âdem ve Havva'nın yasaklanmış ağaçtan yemelerini hileyle sağladıktan sonra, Allah, Âdem'e, Havva'ya ve İblis'e yeryüzüne inmelerini emrettiğini bildirmektedir. Kendilerine Rabbleri tarafından gelecek olan rehbere tâbi oldukları ve ona muhalefet etmediklerinde, her şeyden emin, mutlu, korkusuz ve üzüntüsüz olacaklarım da açıklamaktadır. Daha sonra da Allah'ı inkar edenlerin, onun Peygamberini yalanlayanların ve inanıp salih amel işlemeyenlerin ebedi olarak cehennemde kalacaklarını haber vermektedir. [141]

Sonuç

1- Günahların, kişinin isyankâr bir kul olmasına ve sevaplardan mahrum kalmasına sebep teşkil ettiğini görmekteyiz.

2- Allah'ın kitabına ve Peygamberinin sünnetine göre hareket etmek, her şeyden emin olmayı ve mutluluk içinde yaşamayı sağlamaktadır. Kur'an ve Sünnet'ten yüz çevirmek ise korku üzüntü ve hayırsızlığa sebep olmakta ve sevaplardan da mahrum kalmağa yol açmaktadır.

3- Allah'ı inkâr etmek, O'nun Peygamberini ve Kitabını yalanlamak, kişiyi ebedi olarak cehennemlik etmektedir. »n ı ,-,-

40- Ey İsrailoğulları! Size verdiğim nimetimi hatırlayın! Verdiğiniz söze sadık kalın ki ben de size olan sözümü yerine getireyim. Benden korkun!

41- Yanınızda olan kitabı doğrulayıcı olarak indirdiğimiz Kur'an*a inanın! Onu inkar edenlerin ilki olmayın! Ayetlerimi az bir değere satmayın! Sadece benden korkun!

42- Doğruyu yanlışa karıştırmayın! Bildiğiniz halde gerçeği gizlemeyin!

43- Namazı kılın, zekâtı verin ve rükû edenlerle rükû edin. [142]

Sözlük

İbrahim (a.s.)'ın torunu ve İshak (a.s.)'ın oğlu olan Yakub {a.s.)'ın lâkabıdır. İsrail'in oğulları da Yakub (a.s.)'ın soyundan gelenlerdir. Yahudiler de Yakub (a.s.)'ın oniki oğlundan gelenlerdendir[143]

Nimet. Burada tekil olarak zikredilmiş, ancak, çoğul manasınadır. Bir tek nimet değil, pek çok nimetler, demektir. Cenab-ı Hakk'ın İsrailoğullarına bahşettiği nimetler oldukça fazladır. Bunların bir kısmı sırası geldikçe ayetlerde görülecektir.[144] Bana verdiğiniz söze sadık kaim. Ahdime vefa gösterin. Ahde vefa göstermek, verilen sözü yerine getirmektir. İsrailoğulla-rının Allah'a vermiş oldukları söz, tıpkı diğer insanların ,söz verdiği gibi kendilerine Allah tarafından gelen Kitabı ve Peygamberi kabul edip ona tâbi olmaktır. En son olarak da, gelen Kur'an ve Hz. Muhammed'e inanıp ona göre hareket etmek, Âdem yeryüzüne inerken orada verilen sözün bir parçasını oluşturmaktadır.Ben de sizin ahdinize vefa göstereyim. Sizi dünyada nimetlerimle donattıktan sonra, ahirette de cennetime koymakla size vereceğim nimetimi tamamlayayım.

Sadece benden korkun. Benden başkasından asla korkmayın. İndirdiğime inanın. Bu ise Kur'an-ı Kerim'dir. Çünkü en son olarak Allah'ın indirdiği bu kitaptır.

Benim ayetlerimi satmayın. Kur'an'ın emirlerinden ve Hz. Mu-hammed'in yolundan sapmayın.

Az bir paha karşılığında. Dünya menfaatlerini elde etmek için Allah rızasının dışındaki her şey az bir paha demektir. Sadece benden korkun. Hakkı gizlemenizden ve Muhammed'in peygamberliğini yalanlamanızdan dolayı yalnız benden korkun. Sizin üzerinize azabımı indirmemden sakının.

Doğruyla yanlışı birbirine karıştırmayın. Hangisi gerçek hangi- si değil belli olmayan bir hale sokmayın. Yahudilerin doğruyla yanlışı birbirine karıştırmalarına bir örnek: "Muhammed peygamberdir. Ancak İsrailoğullarına değil Araplara gelmiştir." demeleridir. Buna benzer pek çok konuda önceki peygamberler ve kitaplar hakkında olduğu gibi Kur'an ve Hz. Muhammed hakkında da gerçekle yanlışı karıştırmaktadırlar. Bunu da bile bile yapmaktadırlar.

Rükû edenlerle birlikte rükû edin. İslâmi kullanımdaki Rükû Bel düz bir vaziyet alıncaya kadar tam eğilerek ve eller dedizlere koyularak alman vaziyete denir. Burada rükûdan maksat, Allah'a tam teslimiyet ve her şeyde olduğu gibi namazda da ona teslim olmaktır. [145]

Açıklama

Cenab-ı Hakk, bundan önceki ayetlerde Âdem hakkında ona olan ikramından, meleklerin Âdem için yaptıkları saygı secdesinden ve İblis'in gurur ve çekememezliğinden dolayı Âdem'e secde etmekten kaçındığından bahsetmişti. Bütün bu olaylar aslında îsrailoğulları açısından bilinen şeylerdir. Çünkü onlar kitap ehlidir. Peygamber Yakub (a.s.)'ın oğullarıdır. Cenab-ı Allah onlara İsrail'in oğulları diye hitap ederek bu gerçeği ortaya koymuştur. Dolayısıyla yahudilerin de Peygamberlerinin yolunda olmaları ve dosdoğru hareket etmeleri gerekirdi. Bunun gereği olarak son inen Kitaba ve gelen son Peygambere de inanmaları ve tâbi olmaları kaçınılmazdı. İşte bunun için Allah onlara İsrailoğuİları diye hitap etmekte ve onlara emirler verip yasakları bildirmektedir. Onlara verdiği nimetlerini hatırlatmakta ve onların da buna karşılık Allah'a, Kur'an'a ve Peygamberi olan Muhammed (s.a.v.)'e inanıp tâbi olarak Allah'a şükretmeleri gerektiğini bildirmektedir.

Onlar gereği gibi inanıp salih amel işlerlerse Allah'ın da kendilerine vaa-detmiş olduğu cenneti ve nimetlerini vereceği anlatılmaktadır. Allah'ı ve Pey-

gamberini ilk inkâr edenlerden olmamaları ve gerçeği yanlışa karıştırarak Allah'ın ayetlerini dünyalık menfaatleri için satmamaları konusunda şiddetle uyarmaktadır. Yalnız Allah'tan korkmalarını îsrailoğullarına emretmekte ve gerçekleri gizlememelerini bildirmektedir. Gerçekleri gizlerlerse ve doğruyla eğriyi birbirine karıştırarak Allah'ın ayetlerini dünya menfaati elde etmek için satarlarsa, kendilerine ilahi azabın ineceğini onlara haber vermektedir. En son olarak da namaz kılmalarım, zekat vermelerini ve diğer müslümanlar gibi canı gönülden Allah'a inanıp İslam'ı yaşamalarını emretmektedir[146]

Sonuç

1- Allah'a gereği gibi şükredebilmek için onun nimetlerini hatırlamanın gerekli olduğu anlaşılmaktadır.

2- Her türlü sözleşmeye riayet etmenin şart olduğunu, özellikle kulun yaratıcısına verdiği sözü mutlaka yerine getirmesinin kaçınılmaz olduğunu öğreniyoruz.

3- Gerçeğin açıklanmasının farz ve onu gizlemenin de haram olduğunu görüyoruz.

4- İnsanları doğru yoldan saptırmak için doğruyla yanlışı birbirine karıştırmanın haram olduğu bildirilmektedir. Tıpkı yahudilerin: "Muhammed Allah'ın Peygamberidir; ancak Araplara özgü (Araplar için) bir peygamberdir. Tüm insanlara gönderilmemiştir!" diyerek gerçeği saptırmak istemeleri gibi ki, kendileri Hz. Muhammed'e inanıp tâbi olmasınlar diye böyle söylüyorlardı.

44- Başkalarına hayır yapmayı emreder de kendinizi unutur musunuz? Siz kitabı okuduğunuz halde bunun yanlış olduğunu anlamaz mısınız?

45- Sabır ve namazla Allah'tan yardım isteyin. Bu, Allah'tan korkanların dışındakilere çok ağır gelir.

46- Allah'tan korkanlar, Rabblerine kavuşacaklarını ve ona döneceklerini bilirler. [147]

Sözlük

her türlü hayrı ve iyiliği içine alan bir kelimedir. Burada kastedilen hayırların en başında gelen, Allah'a, Peygambere ve Kur'an'a inanıp İslâm'a girmektir. O zaman her türlü hayrı veiyiliği yapmış olurlar.Unutmak. Hatırlamamak. Buradaki manası ise: Terketmek. Kitabı okumak. Bu kitab, yahudilere gelmiş olan Tevrat'tır. Akıl. İnsanda var olan ve görülemeyen bir güç. Kişi akıl vasıtasıyla zararlı ile faydalıyı ve doğru ile yanlışı ayırdedebil-mektedir.

Yardım istemek.

Sabır.[148]İstenmeyen bir şeyin yapılmasına karşı nefsini engellemesidir,

Kalp huzuru. Buradaki huşudan maksat, Allah'ın emir ve yasaklarına teslim olup huzurlu olmaktır.

Kesin inanç. Kesin olarak inanırlar. Zan bazen de şek, şüphe ve tereddüt manalarına gelir.

Rabblerine kavuşurlar. Ölümden sonra Ona dönerler.[149]

Açıklama

Allah-u Teâlâ, İsrailoğullarınm alimlerinin bazı Araplara, İslâm'a ve Hz. Muhammed'e inanmalarını tavsiye ettikleri halde kendilerinin bunu terketme-lerini kınamaktadır. Halbuki İsrailoğulları Tevrat'ı da okudukları ve böyle bir hareketin kötü bir şey olduğunu bildikleri halde bunu yapmaktadırlar. Oysa Tevrat'ta Hz. Muhammed'in gönderileceği ve ona inanılması gerektiğine dair emirler vardı. O geldiğinde kendisine tâbi olun, diye Allah Tevrat'ta emrediyordu. Cenab-i Hakk bütün bunları İsrailoğullarına tehdit üslubuyla şöyle anlatmaktadır: "Akletmiyor musunuz?!" Çünkü akıllı olan kişi hayırlı bir şeye önce kendisi koşar, onu yapar, daha sonra da başkalarım o hayra davet eder. Tavsiyelerde bulunur. Bunlar tam tersini yapıyorlar. Hayrı kendileri terkedip başkalarına tavsiye ediyorlar. Hiç düşünmüyorlar mı?!

Daha sonra İsrailoğullarınm sabır ve namazla Allah'tan yardım alarak hakkı kabul etmeye ve ona tâbi olmaya yönelmelerini istemektedir. Gerçeği gizlemeden ve yanlış şeylerle karıştırmadan net bir şekilde ortaya koymalarını emretmektedir. Hz. Muhammed'e tâbi olup onun dinine girerek Allah'a teslim olmalarını kendilerine bildirmektedir.

En sonunda da bu sabır ve namazın, Allah'a ve Hz. Muhammed'e hakkıyla teslim olmanın inanmamışlar için ağır bir yük olduğu, ancak, inanmış ve samimi olarak İslâm'ı yaşayanlar için bunun çok kolay olduğu haber verilmektedir. Allah'a döneceğini ve kıyamet günü ona kavuşacağını kesin bilip inananlar için İslâm'ı yaşayışın çok çok rahat ve huzur verici olduğu bildirilmektedir. [150]

Sonuç

1- Kendisi hayırlı şeyleri yapmadığı halde onu başkalarına söyleyen kişinin tutum ve davranışının kötü bir şey olduğu anlaşılmaktadır.

2- Kötülük ve günah çok çirkin bir şeydir. Bunları bir âlimin yapması ise daha da çirkindir.

3- Zorluk ve meşakkat zamanlarında namaz ve sabırla bunlara karşı Allah'tan yardım istemenin iyi bir hareket olduğunu görüyoruz. Çünkü Peygamber Efendimiz herhangi bir zorluk anında hemen namaza yönelirdi.

4- Cenab-ı Allah'a tam teslim olmanın ve kalp huzuru ile onun emirlerini yaşamanın ne kadar üstün olduğunu anlıyoruz. Ölümü hatırlamanın ve Allah'a kavuşacağımız anı düşünmenin önemi anlatılmaktadır.

47- Ey İsrailoğulları! Size olan nimetimi ve sizi âlemlere üstün kıldığımı hatırlayın!

48- Öyle bir günden korkun ki, o gün hiç kimse başkasının yerine bir şey ödeyemez, aracılık kabul edilmez, fidye alınmaz ve kimse başkasından yardım göremez! [151]

Sözlük

Ey İsrailoğulları. Bu deyimin açıklaması daha önce geçmişti.Sizi alemlere üstün kıldım. Allah onlara öyle dini ve dünyevi nimetler verdi ki, başkalarına vermemişti. Bu Musa (a.s.)'ın zamanında ve doğru yolda gittikleri zamanlarda verilmişti.

O günden korkun. Anlatılan özellikler gösteriyor ki o gün kıyamet günüdür. O günden korkmak ise, orada meydana gelecek olan olaylardan ve azaptan korkmak ve korunmaktır. Bu da iman ve salih amelle olur.

Hiç kimse başkasının yerine bir şey ödeyemez. Tabii ki kâfir olduğu müddetçe[152]

j'.s'. V j Ondan herhangi bir aracılık kabul edilmez. Bu da kafir olan içindir. Çünkü kâfir için hiç bir aracının aracılığı fayda ver(1) mez.[153] kişiden fidye alınmaz. Farzedelim ki bir insan azaptan kur- tulmak için fidye vermiş olsa bile, bu fidye kendisinden kabul edilmez.

j Başkasından yardım göremez. Azapdan kurtulmak için yardım olunmaz. [154]

Açıklama

Cenab-ı Hakk İsrailoğu Harına hitab ederek şükretmeleri için kendilerine verdiği nimetlerini hatırlamalarını istemektedir. Bu şükür, elçisi Hz. Muham-med'e inanıp İslâm dininin her şeyini kabul etmekle olur. Kıyamet günündeki azaptan sakınmalarını emretmekte ve onları uyarmaktadır.

Kıyamet günündeki azaptan da ancak iman ve salih amelle korunabileceklerini haber vermektedir. Çünkü o büyük günde kâfir için herhangi bir şefaatcmın olamıyacağmi, kendisinden fidye kabul edilmeyeceğini ve azaptan kurtulmak için yardım olunmayacağını ilân etmektedir. [155]

Sonuç

1- Allah'a itaat edebilmek ve ona övgüyle şükredebilmek için nimetlerini hatırlamanın gerekliliği anlatılmıştır.[156]

2- Küfrü ve günahları terkedip, iman ve salih amellerle kıyametin azabından korunmanın farz olduğu görülmektedir.

3- Kafir olarak Ölmüş olan biri için hiç bir şefaatin olmayacağı, kendisinden asla fidye kabul edilmeyeceği ve azaptan kurtulmak için yardım olunmayacağı açıkça ortaya konmaktadır.[157]

49- Size pek fena işkence çektiren, oğullarınızı boğazlayıp kızlarınızı hayatta bırakan Firavun ailesinden sizi kurtardığımızı hatırlayın. Bunda sizin için, Rabbinizden bir imtihan vardır.

50- Sizin için denizi ikiye ayırıp, sizi kurtardığımızı ve gözünüzün önünde Firavun ehlini boğduğumuzu da hatırlayın.

51- Tur'da Musa ile kırk gece vaadleşmiştik; onun gidişinden sonra buzağıyı ilah kabul ederek nefsinize zulmettiğinizi de anın.

52- Sonra şükredesiniz diye sizi affettik.

53- Doğru yolu bulaşınız diye Musa'ya Kitabı ve Furkanı verdik. [158]

Sözlük

Kurtulmak. Helak olmaktan kurtuluş. Azaptan ve boğulmaktan kurtulmak gibi. -Firavun'a tâbi olanlar. Firavun, Musa (a.s.) zamanındakiMısır kralının adidır.[159]Size pek fena işkence çektiriyorlar. En acıklı azabı sizlere tattırıyorlar.Kız çocuklarını, büyüyünce de kendilerine hizmet etmeleri içinöldürmüyorlardı. Erkek çocuklarını ise, büyüyünce başlarınabelâ olmasından korktukları için öldürüyorlardı. İmtihan etmek. Güç yetirilmeyecek büyük bir bela,[160]Buzağıyı edindiniz. Sizin için denizi ikiye ayırdık. İkisinin ara-j sında hiç su bırakmadık. Siz de oradan karşıya geçip Firav-un'un azabından kurtuldunuz. Konu edilen bu deniz Kızılde-niz'dir.Samiri, altından bir buzağı yapıp, İsrailoğullarının ona ibadet etmelerini istemişti. Onlar da onun bu hilesine kapılarak A1- lah'a ibadeti terkedip buzağıya ibadet etmeye başlamışlardı. Hepsi değil de çoğunluğu böyle yapmıştı. Bu durum, Musa (a.s.) Tur'a gittikten sonra olmuştu. Şükretmek. Allah'ın verdiği nimetleri itiraf etmek, karşılığında ona hamdetmek ve helal yolda harcamaktır.Kitap ve Furkan. Buradaki kitaptan maksat Tevrattır. Furkan ise; mucizelerdir ki insanlar bu mucizeleri görerek doğru ile yanlışı birbirinden ayırmaktadır.[161]

Doğru yolu bulursunuz. Her işinizde gerçeği tanırsınız. Din ve dünya işlerinde hakk yolda olursunuz, demektir. [162]

Açıklama

Bu beş ayeti kerime, Cenab-ı Allah'ın İsrailoğullarına ihsan ettiği dört büyük nimeti içermektedir. Bunları hatırlamalarım ve kendisine şükretmele-rini emrederek Peygamberi Muhammed'e (a.s.) inanmalarını ve îslâm dinine girmelerini istemektedir.Birinci Nimet: Zalim Firavun'un idaresinden ve kendilerine yapılan çeşitli işkencelerden İsraüoğullanm kurtarmasidir. Firavun onlara işkencenin her türlüsünü yapıyordu. Kız çocuklarını hizmetçi olarak ayırıp erkek çocuklarını kesiyordu. Kızların yaptığı hizmetler de genellikle evlerde dansözlük yaparak Firavun ve taraftarlarını eğlendirmek idi. işte Cenab-ı Hakk İsrailoğullarını çektikleri bu pek çirkin ve acıklı azaptan kurtarmıştır.ikinci nimet: Denizi onlar için ikiye ayırdı da İsraİloğulları sağ salim düşmanlarının ellerinden kurtuldular. Arkasından da onların gözleri önünde düşmanlarını denizde boğdu.

Üçüncü nimet: Allah'ın onların yapmış oldukları çok büyük bir hatayı af-fetmesidir. İsrailoğuliarı buzağıyı kendilerine ibadet edilen bir ilah edinmekle Allah'a ortak koştular ve ona karşı büyük bir isyanda bulundular. Allah ise şükretsinler diye onları cezalandırmayıp affetti. Tâ ki Allah'tan başkasına ibadet etmeyip yalnız ona kulluk etsinler.Dördüncü nimet: Cenab-ı Hakk'ın onlara gönderdiği Peygamber Musa (a.s.) vasıtasıyle bahşettiği nimetler. Allah Musa'ya Tevrati indirdi. Onda doğru yolun nurları, ayetleri vardı. Sonra Musa'ya verdiği mucizelerle Firavun'un bozuk yolunu ortaya koyup gerçeği gözler önüne seriyor, doğruyla yanlışı birbirinden ayırıyordu.İşte bu nimetler beş ayet-i kerimenin içeriğidir. Bu nimetleri bilmek genel olarak ayetlerin kapsadığı manaları anlamak demektir.Fakat "...Bunda sizin için, Rabbinizden bir imtihan vardır." diye son bulan ayeti kerimeye gelince, bu kısım haber içeriklidir. Firavun ve benzerlerinden İsrailoğullarına çektirilen işkencelerin büyük bir imtihan olduğu bildirilmektedir.50. ayette ise, Allah'ın Musa ile kırk gece vaadleşmesi anlatılmaktadır. Bu olay İsrailoğulları Firavun'un azabından kurtarıldıktan sonra olmuştur. Allah ile Musa'nın vaadleşmesi, Musa (a.s.)'m kırk gece Tur'da Cenab-ı Hakk'a ibadete çekilmesidir. Tevrat'ı vermek için Allah'ın Musa için bir eğitimidir. İsrailoğulları Tevrat ile hükmedip, ona göre yaşıyorlardı. Musa (a.s.) onlardan ayrıldıktan sonra Samiri İsrailoğullarının hanımlarının altınlarını toplayıp onlardan bir buzağı yaptı. İsrailoğullarının buzağıya ibadet etmelerini istedi, onlar da Allah'a ibadet etmeyi bırakıp buzağıya ibadetebaşladılar. Allah, büyük bir azabı haketmelerine rağmen, şükretsinler ve yalnız kendisine ibadet etsinler diye onları affetti.[163]

Sonuç

1- Nimetleri hatırlamak, Allah'a şükretmeye yol açar. Şükür ise, nimetleri anmanın en ileri halidir.

2- Cenab-ı Hakk yüce hikmetleri gereği kullarını imtihan eder.

3- Şirk, büyük bir zulümdür. Çünkü Allah'tan başkasına ibadet etmeyi İçermektedir.[164]

4- Peygamberlerin gönderilmesi ve kitapların indirilmesinin hikmeti: İnsanların Rabblerini tanımalarına, O'na yakınlık beslemelerine ve sadece O'na ibadet etmekle dünya ve ahiret mutluluklarına yol göstermektir. Bu alanda insanlığın olgunlaşmasına ışık tutmaktır.

54- Hani Musa kavnjiufi: "Ey kavmim, gerçekten siz, buzağıyı tanrı edinmekle kendinize zulmettiniz. Hemen yaratıcınıza tevbe edip nefislerinizi öldürün. Bu, yaratıcınız katında sizin için daha hayırlıdır" demişti. Bunun üzerine Allah tevbelerinizi kabul etti. Şüphesiz O, tevbeleri kabul edendir, esirgeyendir.

55- Ve demiştiniz ki: "Ey Musa, biz Allah'ı apaçık görünceye kadar sana inanmayız!" Bunun üzerine yıldırım sizi almıştı. Ve siz bakıp duruyordunuz.

56- Sonra şükredesiniz diye, sizi ölümünüzden sonra dirilttik.

57- Bulutları üzerinize gölge kıldık ve size kudret helvası ve bıldırcın indirdik. Size rızık olarak verdiklerimizin temizinden yeyin, dedik. Onlar bize zulmetmediler, ancak kendi nefislerine zulmettiler. [165]

Sözlük

Nefse zulmetme. Onu iğrenç suçlarla örtme. Buzağıyı edinmeniz. Samiri'nin kadınlarınızın ziynet eşyalarını eriterek yaptığı buzağı heykelini tanrı edinip tapınmanızla... Yüce yaratıcı.

Kendinizi öldürün. Hz. Musa, buzağı heykeline tapmmayanla-yra, tapınanları öldürmelerin [166]emrediyor. Bunu da onların işle-

(1) dikleri suçtan tevbe etmeleri şeklinde nitelendiriyor. Emredileni yaptılar, bunun üzerine Yüce Allah tevbelerini kabul etti. Allah'ı çıplak gözle apaçık görünceye kadar. Ölümünüzden sonra sizi dirilttik. İnce, beyaz bulut.

Kudret helvası. Bal gibi tatlı, yapışkan bir madde. Summani de denilen bir kuş. Bıldırcın. Temizler. Helal olanlar. [167]

Açıklama

Yüce Allah yahudilere, daha önceki kuşaklara, Peygamberine İnanmak

suretiyle şükür görevini yerine getirmelerini isteyerek bahşettiği çeşitli nimetleri hatırlattıktan sonra, önceki kuşakların işledikleri bazı günahlara değiniyor. Ki öğüt alıp kendilerine sunulan ilahi mesaja inansınlar. Bu amaçla, önce buzağı heykelini ilah edinip' ona kulluk etmelerini hatırlatıyor. Bu olay, İsrailoğullarının Firavun hanedanından kurtulmalarından ve Hz. Musa'nın yerine kardeşi Harun'u vekil bırakıp yüce Allah'a müraacatta bulunmaya gitmesinden sonra gerçekleşmişti. Bu sırada Samiri bir buzağı heykeli yapmış ve yahudilere: "Bu sizin ve Musa'nın tanrısıdır. Ona kulluk edin!" demişti. Büyük bir kısmı, onun bu isteğini kabul edip buzağıya tapınışlardı. Böylece dinden dönmüşlerdi. Yüce Allah, dinden dönmüşlüklerinin (toplumsal) tevbesi olarak, buzağıya tapmayanlann, buzağıya tapanları öldürmelerini öngörmüştü. Nitekim onlardan yetmiş bin kişiyi öldürmüşlerdi. Bu olay onlar İçin tevbe yerine geçmişti. Yüce Allah da tevbelerini kabul etmişti. Çünkü O, tevbeleri çok kabul eden, çok esirgeyendir. Bunun yanında bir diğer olayı da hatırlatıyor. Şöyle ki: Bunlar buzağıya kulluk ettikleri için ilahi dinden dönmüşlerdi. Bunun üzerine Hz. Musa Allah'ın emri uyarınca buzağıya tapma olayına adı karışmamışlar arasından yetmiş kişiyi seçip Tur dağına götürmüştü ki, soydaşlarının buzağıya kulluk etmiş-olmalarından dolayı yüce Allah'tan özür dilesinler... Dağa ulaştıkları zaman Musa'ya: "Rabbinden sözlerini bize de duyurmasını İste!" demişlerdi. Bunun üzerine yüce Allah onların duyabilecekleri şekilde: "Şüphesiz, benim. Ben Allah'ım. Benden başka ilah yoktur. Sizi Mısır Ülkesinden çıkarıp zorba bir elin baskısından kurtardım. Şu halde sadece bana kulluk edin, benden başkasına ibadet etmeyin!" buyurmuştu. Hz.

Musa, Yüce Allah'ın tevbe olarak birbirlerini öldürmelerini öngördüğünü söyleyince: "Allah'ı apaçık görmedikçe sana inanmayız, tevbe olarak birbirimizi öldürmemiz öngörüldüğüne ilişkin sözlerini kabul etmeyiz!" demişlerdi. Peygamberlerini bu şekilde yalanlamaları büyük bir günahtı. Bunun üzerine yüce Allah gazaplanıp ve üzerlerine gönderdiği yıldırımlarla onları helak etmişti. Birer birer öldüklerini gözleriyle görmüşlerdi. Bir gün, bir gece böyle kaldıktan sonra yüce Allah onları diriltmişti. Ki, başkasına değil, sadece Allah'a kulluk etmek suretiyle O'na şükretsinler... Bunun yanısıra yüce Allah kendilerine yönelik bir diğer nimetini hatırlatıyor: Beyaz ve ince bir bulutla onları gölgelendirmesini, üzerlerine kudret helvası ve bıldırcın eti indirmesini, Sina (Tih) çölündeki kayboluş sırasındaki bu lütuf ve meramını gündeme getiriyor. "Biz onlara zulmetmedik..." ifadesinde, kayboluş sınavının onların cihadı terketmelerinin ve büyük bir küstahlıkla Peygamberlerine: "Sen ve Rab-bin gidin savaşın! Biz burada oturucularız!" demelerinin cezası olduğuna ilişkin bir işaret vardır. Yüce Allah çöldeki kayboluş sınavında onlara hak etmedikleri bir ceza vermiş değildir. Bilakis kendi haksızlıklarının cezasını çekiyorlardı. [168]

Sonuç

1- Bir mü'minin bilerek Allah'tan başkasına kulluk etmesi, dinden dönme ve Allah'a ortak koşma olarak değerlendirilir.

2- Yiyecek, içecek ve benzeri şeylerde helalliğin ve haramlığın ölçüsü yüce Allah'ın o şeyi helal ve haram olarak nitelendirmesidir.

58- Ve hatırlayın, demiştik ki: Şu şehre girin ve orada istediğiniz yerde bol bol yeyin. Yalnızca secde ederek (şehrin) kapısından girerken, dileğimiz bağışlamandır, deyin; biz de hatalarınızı bağışlayalım, iyilik yapanların ecirlerini artıracağız.

59- Ama zulmedenler, kendilerine söylenen sözü bir başkasıyla değiştirdiler. Biz de o zalimlerin yaptıkları bozgunlu-cuğa karşılık üzerlerine gökten iğrenç bir azap indirdik. [169]

Sözlük

Şehir. Kudüs kenti.Ferah ve rahat bir hayat. Bolluk.Secde hali. Allah karşısında kulluğunuzun ifadesi olarak eğilin; sizi "çölde kayboluş" meşakkatinden kurtardığı için O'na yönelik şükrü-nüzün ifadesi olarak önünde boyun eğin. Yüce Allah onlara "hıttetun" demelerini emrediyor. Bu ifadenin anlamı: "Hatalarımızı affet" demektir. Silelim, örtelim. Günahlarınız. Kulun işlediği günah anlamuıa gelir.Değiştirdik. Kendilerine, söyleyin diye emredilen sözü, yaniifadesini, "Arpa içinde tane" ifadesi ile değiştirdiler.Veba salgım. İsyan ediyorlar. Allah'a ve O'nun gönderdiği Peygamberlereitaat etme yükümlülüğünün dışına çıkıyorlar. [170]

Açıklama

Birinci ayetin (58.) içeriği, yahudilere kendi soydaşları olan önceki kuşakların başından geçen büyük bir hadisenin hatirlatılmasına ilişkindir. Bu olayda yüce Allah'ın İsrailoğullarına yönelik nimeti belirginleşmişti. Ki bu, şükretmeyi kaçınılmaz kılan bir durumdur. Karşılığında şükretmeleri istenen bu büyük lütuf şudur: Çölde kayboluş sınavı sona erdiği sırada Hz. Musa ve Hz. Harun ve onların İsrailoğullarmın yönetimine vekil tayin ettikleri Yuşa b. Nun vefat etmişlerdi. Filistin'de yaşayan bir kavim olan Amalikalilar onlara saldırmış, fakat sonuçta yüce Allah İsrailoğullarına Kudüs ve civarını, fethetmelerini nasib etmişti. Bundan sonra yüce Allah onurlandırmaya ve ödüllendirmeye ilişkin bir emir yönelterek onlara: "Bu kente girin ve dilediğiniz yerde bol bol yiyerek ferah ve rahat bir hayat yaşayın ve bana şükredin. Size yönelik ödüllendirmem kentin kapısından Allah'ın önünde eğildiğinizin ifadesi olarak rükuya varmış halde geçmeniz ve, Kapıdan rüku ederek geçmemiz, Musa ve Harun döneminde cihad yükümlülüğünü savsaklamak suretiyle işlediğimiz günahların dökülmesi içindir, deyiniz ki, günahlarınızı bağışlamak suretiyle sizi ödüllendirelim ve sizden iyilik yapanları bundan fazlasıyla se-vaplandiralım." buyurmuştu.

İkinci ayet ise (59.), başka bir olayı içermektedir. Bu olayda yahudinin kötü karakteri ve akıl almaz ahmaklığı ön plana çıkmaktadır. Tipik yahudi karakterinin bir gereği olarak kendilerinden yapılması istenen fiilden başkasını yaparak ve söylenmesi istenen sözden başkasını söyleyerek kapıdan geçmişlerdi. Kapıdan dizüstü yürüyerek geçmiş ve "Arpa içinde tane" demişlerdi. Bunun üzerine yüce Allah onlardan intikam almış ve içlerindeki zalimleri kırıp geçiren bir veba salgını ile onları cezalandırmıştı. Allah'ın emrinin dışına çıkmanın kaçınılmaz sonucu olarak büyük bir kısmı yok olmuştu. Bu anlatılanlar, belki öğüt alırlar diye, yahudilere yönelik birer ibret tablosu niteliğindedir.

Bu iki ayetin ışığında şu tesbitlerde bulunabiliriz: [171]

Sonuç

1- İbret alınsın ve öğüt olsun diye geçmişte (ataların zamanında) yaşanan olayları hatırlatma.

2- Gerektiği zaman cihad etmemek ümmet için zillet ve perişanlık sebebidir.[172]

3- Zulmün, fasiklığın ve yüce kanun koyucunun (sari) emirlerini çiğnemenin sonuçlarından sakındırma.

4- Şer'i nassları, yüce kanun koyucunun kastettiği hususların dışına çıkacak şekilde tevil etmenin haramlığı.[173]

5- Söz ve fiilde fedakârlık ve iyilik niteliğini ön planda tutmanın fazileti.[174] Hani Musa kavmi için su istedi de kendisine, "Elindeki değneği şu taşa vur" dedik. Bunun üzerine o taştan oniki tane pınar fışkırıvermişti. Her grubun hangi pınardan su içeceği belirlenmişti. "Allah'ın size bağışladığı rızıklardan yiyin, için ve yeryüzünde kargaşalık çıkararak azıtmayın" dedik.

61- Hani dediniz ki: "Ya Musa, biz tek çeşit yemeğe artık dayanamayacağız; Rabbine dua et de yerin bitirdiği sebze kabağından, sarımsağından, mercimeğinden, soğanından çıkarsın." Musa da size: "Hayırlıyı daha değersizi ile mi değiştirmek istiyorsunuz?!.. Öyleyse bir şehre ininiz, orada ne isterseniz var" dedi. Onlara alçaklık ve yoksulluk damgası vuruldu. Allah'ın gazabına uğradılar. Öyle oldu, çünkü onlar, Allah'ın ayetlerini inkar ediyor ve peygamberleri haksız yere öldürüyorlardı. İsyana daldıkları, sınırı aştıkları için bu cezaya çarpıldılar. [175]

Sözlük

Şu talebinde bulundu. İçme ve diğer ihtayaçları için yüce Allah'tan onlar için su istedi.

Asan ile taşa. Burada kastedilen, Hz. Musa'nın Medyen ülkesinden ayrıldığı günden beri yanında taşıdığı bastondur. Acaba söylendiği gibi, Hz. Adem'in cennetten inerken beraberinde getirdiği ağaçtan mıydı?.. Allah bilir! Sözü edilen taş da kare

şeklinde ve çamur gibi yumuşak cinstendi. Acaba bu taş meşhur hadisede Hz. Musa'nın elbiselerim kapıp götüren taş mıydı, yoksa her hangi bir taş mıydı? Doğrusunu yüce Allah herkesten daha iyi bilir.

Fışkırdı. İnfilak, demektir. Yani, âsâdan pınarlar fişkırdı. Su içecekleri yer.

Allah'ın rızkı. Yüce Allah'ın kullarına rızık olarak bahşettiği diğer yiyeceklerden.

Bozgunculuk yapmayın. Bu kelimenin kökü olan sel-asiyyu, en büyük bozgunculuk, demektir.

Bozgunculuk: Hayatın her alanında Allah ve Rasulüne itaat çerçevesinde hareket etmemek, demektir.

Çoğulu (el-bukl)dur. Sebze. Havuç, hardal, patates gibi. (Baklagiller.)

Hıyar, acur v.b.

Buğday. Bir görüşe göre de, hemen ardından soğandan söz edildiği için, burada sarımsak kastedilmiştir.

Değiştiriyor musunuz. İstibdal, bir şeyi terkedip yerine başka bir şeyi almak demektir.

En küçük. Yararı, menfaati ve hayrı en az olan. Kudret helvası ve bıldırcın etini bırakıp soğan ve sarımsak istemek gibi. Herhangi bir şehir. Onlara bu söz söylendiği zaman çölde kaybolmuş bulunuyorlardı. Dolayısıyle bu söz, onlara yönelik bir azarlama niteliğindedir. Çünkü zorbalarla savaşmaktan kaçınmışlardı. Bunun kaçınılmaz sonucu olarak çölde ağır bir smava tâbi tutulmuş, Kudüs kentinin ve Filistin ülkesinin nimetlerinden yoksun bırakılmışlardı.

Üzerlerine zillet vuruldu. Zillet onları çepeçevre kuşattı. Onların özellikleri zillet oldu. Horlandılar, küçümsendiler.

Yoksulluk ve değersizlik.

Gazabı satın aldılar. Uzun süren çabalarının ve bol kazançlarının sonunda Allah'ın gazabına ve öfkesine uğradılar. Sonunda başlarına gelen ne korkunç bir felaketti?!

"Zalike" başlarına gelen musibete yönelik bir işarettir.Yani uğradıkları alçaklık, yoksulluk ve gazab..[176] Bunun nedeni, kâfirlikleri, peygamberleri öldürmeleri ve isyan etmeleriydi, (biennehum) ifadesinin başındaki (b) sebep bildirir.Haktan batıla, iyilikten kötülüğe, adaletten zulme sapma.[177]

Açıklama

60. ayet-i kerimede Yüce Allah, Medine'de yaşayıp da Kur'an'ın inişine tanık olan yahudilere, geçmiş atalarının başına gelen olayları, yaşadıkları çeşitli deneyimleri hatırlatıyor. Çölde şaşkm dolaştıkları sırada susadıklarım, Hz. Musa'nın da Rabbinden su istediğini ve yüce Allah'ın onlara olağanüstü bir şekilde su bahşettiğini dile getiriyor. Bu mucizenin arka planındaki sebebin, onların bu olaydan ders alıp inanmaları ve buna bağlı olarak salın amel işlemeleri olduğunu vurguluyor. Hz. Musa kendisine emredildiği gibi asası ile taşa vuruyor ve taşın oniki yerinden sular fışkırıyor. Yahudilerin on iki oymağından herbiri bu deliklerin birinden su alıyor ki, suyun başında bir izdihama neden olmasınlar ve yüce Allah'ın kendilerine bahşettiği bu büyük nimeti bir zarar unsuru haline getirmesinler. Yanısıra yüce Allah, onları günahlar işlemek suretiyle yeryüzünde bozgunculuk çıkarma hususunda da uyarıyor.İkinci ayette (61.) ise, geçmiş kuşaklarındaki kötü huylara işaret ediyor. Bu huyların sabırsızlık, dikkafalılık, değerlendirme zafiyeti, basiretsizlik, iyiliği bilememe ve ahmaklık olduğu ayet-i kerimede s omu tlaş tınlan tutum ve davranışlarından anlaşılıyor. Sözgelimi: "Allah'ın peygamberi" veya "elçisi" diyeceklerine, "Ey Musa!"diyorlar, "Bir çeşit yemeğe katlanamıyoruz..." Yine: "Yüce Allah'a" veya "Rabbimize bizim için dua et!" diyeceklerine, "Bizim için Rabbine dua et!" diyorlar. Ellerinde kudret helvası ve bıldırcın eti gibi çok lezzetli ve besin değeri yüksek yiyecekler varken, soğan-sarımsak istiyorlar. Ne kadar ahmak oldukları bununla çarpıcı biçimde ortaya konuyor. Hz. Musa: "Hayırlı olanı, şu değersiz olan şeyle mi değiştiriyorsunuz?" derken bu gerçeği vurguluyor. Bunun yanısıra, Allah'ın ayetlerini inkar etmelerinin, peygamberleri öldürmelerinin, Allah'ın hududlarım çiğnemelerinin, isyanlarının cezası olarak uğrayacakları acı akıbeti, yani yüce Allah'ın, zillet, alçaklık ve yoksulluğu ayrılmaz özellikleri haline getirip üzerlerine dehşet verici gazabını indireceğini hatırlatıyor/!) Yüce Allah'ın Kur'an-i Kerim'de yahudilere hatırlattığı bu ve benzeri olayların bir tek amacı vardır. O da: Yahudilerin bunlar üzerinde durup düşünmeleri, ibret dersleri çıkararak öğüt almaları, bahşettiği bunca nimete karşılık Allah'a şükretmeleri, dolayısıyle O'nun elçisi Hz. Muhammed (s.a.v.)'e inanmaları, dinine girip erdemliliğe ulaşmaları, dünyada yakalarını bırakmayan zillet, alçaklık, yoksulluk ve ilahi gazaptan ve ahirette de kendilerini bekleyen korkunç azaptan kurtulup mutluluğa kavuşmalarıdır. [178]

Sonuç

1- İnsanlara Allah'ın nimetlerini ve azgınlardan öç alışını hatırlatmak suretiyle öğüt vermenin olumluluğu.

Ti' 2- Nimetlere kavuşmuş olan kimselerden, nimetin şükrünü istemek. Bu-nttfi yolu da Allah'ın emirlerini yerine getirmek ve yasaklarından kaçınmak suretiyle O'na itaat etmektir.

3- Kötü ahlakı yerme. Belki öğüt alırlar diye kötü ahlak sahibi kimseleri teşhir etme.

4- Suçluların küfür, haksız yere cana kıyma; özellikle peygamberleri ve onların ümmet içinde adaleti emreden halifeleri olan alimleri öldürme gibi büyük günahlar niteliğindeki suçlarını ortaya döküp onları âleme rezil etme. ve gerekli cezalarım verme.

Âl-i İmran sûresinde, yahudilerin üzerine zillet ve yoksulluk damgasının vurulması, Allah'tan gelen bir ipe tutunmamaları ile kayıtlandırılıyor. Allah'ın ipi ise, İslâm'a girmektir.

62- Şüphesiz, iman edenlerle, yahudiler, hıristiyanlar ve sabitlerden kim Allah'a ve ahiret gününe iman eder ve salih amellerde bulunursa, artık onların Allah katında ecirleri vardır. Onlara korku yoktur ve onlar mahzun olmayacaklardır. [179]

Sözlük

Allah'a inananlar, O'nu birleyen, peygamberlerine inanıp itaat eden müslümanlar.

Yahudiler. Bu isimle anılmalarının sebebi, (inna hudna ileyke) "tevbe ettik ve sana döndük!" demeleridir[180]

Hıristiyanlar. Haçlılara "Nasara" denir. Bunun nedeni, ya bir-

birlerini kollayıp yardımlaşmaları ya da Hz. Meryem'in, oğlu Hz. Isa ile Nasıra köyüne gelip konaklamış olmasıdır. Kelimenin tekili (nasrani) ve (nasraniy) dir. Ki, (nasraniy) daha çok kullanılmaktadır.

Eskiden Musul dolaylarında yaşayan ve "Allah'tan başka ilah

olmadığına" inanan bir topluluk. Bunlar yahudi veya hıristiyan değildirler. Tekili "sabii'"dir. Bu yüzden Kureyşliler, "lâilahe illallah" (Allah'dan başka ilah yoktur!) diyen kimseleri "sabii" diye nitelendirirlerdi. Yani: "Atalarının dininden vazgeçip Allah'ın birliği esasına dayanan yeni bir din edinen kimse." [181]

Açıklama

Ayet-i kerime, yahudileri İslâm'a davet etme amacına yönelik ayetler arasında yer aldığı için, yahudilerin bir dine kendini mensub kılmanın bir değer ifade etmediğini, asıl değerin sağlam bir inançtan ve salih bir amelden kaynaklandığını, beşer ruhunun ancak bununla arınıp temizleneceğini bilmelerini sağlayacak bir vurgunun tam zamanıydı. Buna göre, müslümanlar, yahudiler,

hıristiyanlar, sabiiler ve mecusiler gibi, bir dine bağlı kimselerden, kim Allah'a ve ahiret gününe gerçekten inanırsa ve yüce Allah'ın belirlediği ibadetleri yerine getirmek suretiyle salih amellerde bulunursa, tevbe etmelerinden sonra, ölümden dolayı geride bıraktıkları dünya açısından onlara bir korku ve üzüntü yoktur. Çünkü ahiret hayatı daha iyi ve daha kalıcıdır.

Gerçek iman, son peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.)'e inanmadıkça; salih amel de, son peygamber'e inen kitapta yer alan ve ona vahiy yoluyla bildirilen emir ve yasaklara uymadıkça gerçekleşmez. Çünkü Allah-u Teâlâ son peygamberine gönderdiği şeriatı ile önceki tüm şeriatleri yürürlükten kaldırmıştır (neshetmiştir). Dolayisiyle geçmiş şeriatlere göre amel etme geçersizdir, insan bunlarla nefsini armdırma işlevini göremez. Oysa ahiret mutluluğu nefsin arınmışlığma bağlıdır.[182]

Sonuç

1- Önemli olan yapılanlardır, söylenen sözler değil. Meselâ: Bir münafık, mü'min veya müslüman olduğunu söylediği zaman, şayet kalbi ile inanmamış ve herşeyiyle teslim olmamışsa, bu iddiası ona bir yarar sağlamaz. Yahudi olsun, hıristayan olsun veya sabii olsun, her birinin yürürlükten kaldırılmış bu mensubiyetleri bir yarar sağlamaz. Sadece doğru inanç ve salih amel fayda verir.

2- Doğru bir inanca sahip olup da Allah'ın şeriatı doğrultu-sunda sap-maksızm hareket eden kimseler korku ve üzüntü duymayacaklarına ilişkin bir müjdeye muhataptırlar. Korku yok olunca yerini güven duygusu alır. Üzüntü giderilince insan kalbi sevinç ve neşeyle dolup taşar. İşte mutluluk budur.

63- Hani sizden kesin söz almış ve Tur dağını üstünüze çıkararak "size verdiğimizi kuvvetle tutun ve içindekileri hatırlayın ki, takva sahiplerinden olasınız" dedik.

64- Bunun arkasından verdiğiniz sözden döndünüz. Eğer Allah'ın üzerinizdeki fazlı ve merhameti olmasaydı kesinlikle hüsrana uğrayanlardan olurdunuz.

65- "İçinizden Cumartesi yasağını çiğneyenleri bilmiş ol~& malısınız. Onlara "aşağılık maymunlara dönün" dedik.

66- Bu cezayı, onu görenlere ve sonradan gelip işitenlere^ ibret ve takva sahiplerine öğüt yaptık. [183]

Sözlük

Yeminle pekiştirilmiş antlaşma.Hz. Musa'nın zirvesine çıkıp Allah'a dua edip af dilemede bulunduğu dağ.Ciddiyetle. Kararlılıkla ve sertçe.Sırt çevirdiniz. Tevrat'ta yer alıp da uygulamakla yükümlü olduğunuz şeyler-den döndünüz, onları kulakardı ettiniz.Cumartesi günü haddi aşanlar. O gün avlanmak yasak olmasına rağmen avlandılarMaymunlar.Yüce Allah Cumartesi yasağını çiğ-neyen yahu-dileri maymuna dönüştürmüştür.Aşağılık. İyilikten saptıkları için aşağılık ve zelil olanlar.İbretli ve şiddetli azap. Ki onu gören veya duyan kimse, onun gerçek-leşmesine sebep olan fiillerden kaçınır. Azabın gerçekleştiği dönemde yaşayan insanlara ve ondan sonraki nesillere. [184]

Açıklama

Yüce Allah bir kez daha Kur'an'ın indiği dönemde yaşayan yahudilere, kendi soydaşlarından geçmiş kuşakların başından geçen olayları hatırlatıyor ki, gerekli dersleri çıkarıp ibret alsınlar... Bu bağlamda, geçmiş kuşaklardan yahudilerin Tevrat'a göre amel etme yükümlülüğü altına girmeye yanaşmamaları, bu tutumlarını ısrarla sürdürmeleri hatırlatılıyor. Öyle ki, yüce Allah, bir dağı gölge gibi tepelerinin üstüne dikmişti de boyun eğmek zorunda kalmışlardı. Bundan sonra ise gene döneklik etmiş, verdikleri sözü tutmamışlardı. Şayet Allah'ın onlara yönelik rahmeti olmasaydı, bu tutumları yüzünden dehşet verici bir azabı, bir hüsranı haketmişlerdl.

Bunun yanısıra kendi soydaşlarmdan geçmiş kuşakların birinde işlenen bir suça da değiniliyor. Şöyle ki: Yüce Allah Cumartesi günü- avlanmalarını yasaklamıştı. Aralarında bir grup hile-i şer'iyeye başvurarak avlanmışlardı. Bunun üzerine yüce Allah üzerlerine ibret-i alem olacacak bir azap indirerek onları maymunlara dönüştürüp, basiret sahiplerine ders olmasını sağlamıştı. [185]

Sonuç

1- Ahitlere ve antlaşmalara bağlı kalmanın gerekliliği.

2- Şeriatın hükümlerine tavizsizce sarılmanın gerekliliği, ki, bunu her zaman hatırlamak, unutmamak ve unutturmamak bir zorunluluktur.

3- Şeriatın hükümlerini kararlılıkla ve tavizsizce uygulamadığı sürece bir kul takva niteliğine tam anlamıyla sahip olamaz.

4- Haramı mubah kılmaya dönük hile-i şer'iyelerin haramlığı ve sınırlan çiğneyen (haddi aşan) düzenbazların uğradıkları acı akibetler.[186]

67- Hani Musa, kavmine: "Allah size bir sığır kesmeyi emrediyor.." dedi de, kavmi kendisine: "Bizimle alay mı ediyorsun?" deyince, o da onlara: "Cahillerden olmaktan Allah'a sığınırım!" dedi.

68- Onlar: "Rabbine dua et de bize o sığırın nasıl olduğunu açıklasın..." dediler. Musa da: "Rabbim 'o sığır ne yaşlı ve ne de körpe olup bu ikisi arasında orta yaşlıdır, diyor. Haydi size em-

redileni yapın!" dedi.

69- Onlar: "Rabbine dua et de bize o sığırın rengini bildirsin..." dediler. Musa da: "Rabbim, 'O sığır görenlerin gözüne hoş gelecek parlak sarı renktedir, diyor." dedi.

70- Onlar: "Rabbine dua et de bu sığırı bize iyice tanımlasın. Biz sığırları birbirinden ayırdedemez olduk. Allah dilerse bu karışıklığın içinden çıkarız..." dediler.

71- Musa: "Rabbim, 'O, boyunduruğa koşulup toprak sürmemiş, toprak sulamada kullanılmamış, Özürsüz ve alacasız bir sığırdır, diyor" dedi. Bunun üzerine onlar: "İste şimdi hakkı ile anlattın..." diyerek tanımlanan sığırı kestiler, neredeyse bunu yapmayacaklardı. [187]

Sözlük

İnek; sığır.

Boğazın ve boyun damarlarının kesilmesi.

Alay etme, oynama.

Dememesi veya yapmaması gereken şeyi diyen veya yapan kimse. Cahil, bilgisiz. Yaşlı.

Sapsarı. Sarı renkli. Eğitilmiş; kolayca güdülebilen.

Pulluk ile toprağı alt üst eder. Burada kastedilen anlam şudur: Adı geçen sığır tarla sürmede ve ekin sulamada kullanılmamıştır. Yani üzerinden uzun yıllar geçmemiştir. Çünkü küçüktür.

Sağlamdır, körlük ve topallık gibi kusurları yoktur. İşaret, alamet demektir. Yani, derisinin üzerinde asıl rengi olan sarıdan başka siyah, beyaz gibi bir renk yoktur. Alacalı değildir. [188]

Açıklama

Ey elçimiz! Şu yahudilere, övünüp durdukları, kendileriyle iftihar ettikleri atalarının bir ayıbını daha anlat. Kendilerine gönderilen peygamberlere karşı takındıkları edep dışı tavırları yüzlerine vur; belki utanırlar ve içinde bulundukları sapıklıktan dönerler. Sana ve bildirdiğin (doğru yola iletici) hak dine inanırlar. Bir an Önce mirasına konmak için yeğenini öldüren adamın kıssasını anlat. Bu şahıs yeğenini öldürdükten sonra, bilinmemek maksadıyla cesedi götürüp başka mahalledeki bir yere atmıştı. îsrailoğu 1ları katilin kim olduğu hususunda görüş ayrılığına düşünce: "Musa'ya gidelim. O, bizim için Rabbine dua etsin de katilin kim olduğunu bildirsin..." dediler. Ve Musa'nın yanına gittiler. Hz. Musa onlara dedi ki: "Ailah bir inek kesmenizi ve onun bir parçası ile öldürülen şahsa vurmanızı emrediyor. Böyie yaptığınız zaman o, size kendisini kimin öldürdüğünü bildirecektir." Hz. Musa bunu söyleyince: "Sen bizimle alay mı ediyorsun?!" diyerek, Allah'ın Peygamberini alaycılıkla, ciddiyetsizlikle suçladılar. Hiç kuşkusuz bu, iğrenç bir günahtı. Bununla beraber ineğin niteliklerini sorup durdular. Onlar emredileni yapmamak için işi yokuşa sürdükçe yüce Allah da yükümlülüklerini ağırlaştırdı. Öyle ki az kalsın ineği kesemeyeceklerdi. Oysa, ilk andan itibaren yüce kanun koyucunun buyruğu doğrultusunda her hangi bir inek kesselerdi, bu onlar için yeterli olacaktı. Ama onlar işi yokuşa sürdüler, Allah da durumlarını ağırlaştırdı. Uzun bir araştırmanın sonunda istenen ineği buldular. Sahibi ineği için yüksek bir fiyat istedi. İneğin derisi doluşunca altın ödeyerek onu satın almak zorunda kaldılar. [189]

Sonuç

1- Hz. Musa (a.s.)'nın soydaşları olan İsrailoğuHarının kibirlilikleri ve kötü ahlakları açıklanıyor ki, müslümanlar benzeri davranışlardan kaçınsınlar.

2- Emir ve yasağm faydası ve illeti bilinmese bile yüce kanun koyucunun emir ve yasaklarına teslim olmak gerekir. O'na itiraz etmek haramdır.

3- İşleri kolayından ele almak menduptur. Meseleleri zorlaştırmak ise, mekruhtur.[190]

4- Verilen sözlere "İnşaallah" diye istisna koymanın faydalı oluşuna ilişkin açıklama. Çünkü eğer yahudiler, "Biz inşaallah doğruyu buluruz.." demeselerdi, istenen ineği bulamazlardı.

(1) 5- Peygamberlere kusur yakıştırıcı nitelikteki sözlerden kaçınmak gerekir. "Şimdi gerçeği getirdin!" şeklindeki sözleri gibi. Çünkü bu ifadenin altında, onun daha önceki sözlerinde gerçeği getirmediği, sadece bu sefer I gerçeği getirdiği, anlamı yatmaktadır.

72- Hani bir adam öldürmüştünüz de bu suçu birbirinize atmaya kalkmıştınız. Oysa Allah gizlediğinizi ortaya çıkaracaktı.

73- Bu amaçla :"Kesilen sığırın bir parçasını o öldürülen adamın cesedine değdirin" dedik. İşte Allah böylece ölüleri dırıl-^ tir ve düşünesiniz diye size ayetlerini gösterir.

74- Bütün bu olaylardan sonra kalpleriniz yine katılaştu Şimdi onlar taş gibi, hatta taştan bile daha katıdırlar. Çünkü öyle taşlar var ki, içlerinden ırmaklar akar. Yine öyle taşlar var Ki çatlarlar da bağırlarından su fışkırır. Yine öyle taşlar var ki, Allah korkusu ile dağlardan yuvarlanıp aşağı inerler. Allah yaptıklarınızdan asla habersiz değildir. [191]

Sözlük

Kişi. Varisinin bir an önce mirasına konmak için öldürdüğü adamın canı.O konuda birbirinizin üzerine attınız: Her kabile, onu öteki kabile öldürdü, diyordu.Gizlediğiniz. Ağır cezayı ve teşhir edilmeyi defetmek için katili gizlemeniz.ineğin bazı parçalarını; örneğin dilini veya ayağını. [192]

Açıklama

Yüce Allah yahudileri azarlayarak buyuruyor ki: Önceki kuşaklarınızdan bir adam, mirasına konmak İçin akrabasını öldürmüştü. Ardından, katilin kendilerinden olmadığını savunan bütün kabilelerle mücadeleye girişmişti. Oysa, yüce Allah onun gizlediğim ortaya çıkaracaktı. Hakkın yerini bulması ve katillerin rezil olması, gereken cezayı alması kaçınılmazdı. Yüce Allah ineğin bir parçasıyla öldürülene vurmanızı; adamın dirilip kimin kendisini öldürdüğünü size haber vereceğini bildirdi. Nitekim siz emredilenleri yaptınız ve adam dirilip katilini haber verdi. Ve (katil) adam kısas ilkesinin bir gereği olarak öldürüldü. Bununla yüce Allah, merhametini, ilmini ve kudretini gösteren ayetlerden birini gözlerinizin önüne sermişti. Bu yüzden Allah'ın ayetleri üzerinde durup düşünmeniz, bunların ışığında imanınızı, ahlakınızı ve itaatinizi bütünleyip pekiştirmeniz gerekirken, kalpleriniz katilaşti, adeta taş kesildi. O kadar katılaştı ki, yumuşama, incelme ve ürperme ihtimali kalmadı. Oysa taşlar bile bazen yumuşar, içlerinden göz göz pınarlar fışkırır. Taş olur yumuşar ve Allah'ın korkusu ile yerinde duramaz, yuvarlanır gider. Nitekim yüce Allah tecelli ettiği zaman Tur dağı dehşetten paramparça olmuştu. Ve yine Uhud dağı Allah'ın Rasûlü ve ashabının ayaklarının altında duyduğu saygıdan ürpermişti. Sonra alemlerin Rabbi size kesin olarak vaadetmişti ki: "Ben sizin işlediğiniz günahlardan, suçlardan habersiz değilim. Eğer pişmanlık duyup tevbe etmezseniz, kesinlikle sizi adalet ilkesine göre cezalandıracağım." [193]

Sonuç

1- Hz. Muhammed (s.a.v.)'in gerçek Peygamber olduğunun yahudilerin önünde somut belgelerle onaylanması: Çünkü Hz. Muhammed (s.a.v.) onların atalarının başından geçip de kendilerinden başka kimsenin bilmediği olayları

haber veriyordu ve bunlar onların aleyhine birer kanıt olarak ortaya konuyordu.

2- Yahudilerin tipik karakterlerinin ortaya çıkarılması; onların atalarından hile, düzenbazlık ve ahmaklığı miras aldıklarının gözler önüne serilmesi.

3- Bu güne kadar tarihin tanık olduğu en acımasız, en katı yürekli, en kan içici ulus yahudilerdir. Çünkü her yıl insanlığı felaketlere sürükleyip canhıraş feryadları sadistçe zevkler duyarak seyrederler.

4- Bedbahtlığın bir belirtisi de acnnasızlıktır. Çünkü Rasûlüllah Efendimiz: "Merhamet etmeyene merhamet edilmez!" buyuruyor.

75- Şimdi siz, onların size inanacaklarını mı umuyorsunuz? Oysa onlar arasında öyle bir grup var ki, Allah'ın kelamını işitirler ve anlamına akılları yattıktan sonra, onu bile bile değiştirirlerdi.

76- Onlar mü'minler ile karşılaştıklarında "inandık" derler. Fakat birbirleri ile başbaşa kaldıkları zaman "Rabbiniz katında aleyhinize delil olarak kullansınlar diye mi Allah'ın size açıkladıklarını onlara anlatıyorsunuz? Bunun yanlış olduğuna aklınız ermiyor mu?" derler.

77- Acaba onlar bilmiyorlar mı ki, Allah onların gizli tuttukları ve açığa vurdukları her şeyi bilir.

78- Onların içinde bir de ümmiler (okuma-yazma bilmeyenler) vardır ki, bunlar kitabı bilmezler. Bütün bildikleri bir takım asılsız kuruntulardır. Onlar sırf zanlara (saplantılara) kapılmışlardır. [194]

Sozluk

Umuyor musunuz? Kelimenin başındaki soru edatı olan "hemze" imkansızlığı vurgulamağa dönük bir olumsuzluk ifade eder. Nefsin bir şeyi arzulayarak ilgilenmesine "tamaa" denir. Size inanırlar. Dininiz olan İslâm'ı benimseyip size uymaları...Allah kelâmı. Allah'ın kitapları olan Tevrat, İncil ve Kur'an'da-ki kelamını...Onu değiştiriyorlar. Bir sözü, anlamının dışındaki bir yöne çekmeğe tahrif denir. Nitekim yahudiler, Rasûlûllah efendimize ilişkin Tevrat'taki: "Sürme gözlü, orta boylu, dalgalı saçlı ve güzel yüzlü "şeklindeki tasviri, "Uzun boylu, mavi gözlü ve uzun saçlı" şeklinde tahrif etmişlerdi.Yahudi kökenli münafıklar mü'minlerle karşılaştıkları zaman. Onlara anlatıyor musunuz? Kelimenin başındaki "hemze" is-tifham-i inkaridir. Konuşmaları ise, Tevrat'ta yer alan Peygamberimize ilişkin tasvirleri mü'minlere anlatmalarıdır. Allah'ın sizin üzerinize açtığı. Yahudi kökenli münafıklar ele-başlarıyla biraraya geldikleri zaman, elebaşları, Hz. Peygam-ber'e ilişkin Tevrat'taki tasvirleri mü'minlere anlatmamalarını tembih ederlerdi. O tür bilgiler yüce Allah'ın kendilerine açtığı ve başka da kimseye anlatmadığı türdendi, çünkü. Onu aleyhinize kullanmaları için. Elebaşları derlerdi ki: Al-lah'ın size ait kıldığı bilgileri mü'minlere anlatmayın ki, bunları aleyhinize delil olarak kullanıp sizi altetmesinler. Böyle yaparsanız kendi elinizle aleyhinize delil hazırlamış olursunuz. Bundan dolayı da Allah sizi cezalandırır.Ümmi, kelimesi, "ümme" mensuptur. Sanki hâlâ annesininkucağındadir. Anasından ayrılmadığı için de okuma-yazmayı Öğrenememiştir.[195]Kuruntular, zanlar, temenniler. Burada kastedilen, ya adamınkendi için gerçekleşmesini istediği bir şeye ilişkin temennisidir, ya da "kitap okuma" anlamındaki "temenna"dır. [196]

Açıklama

Yüce Allah, ayetlerin akışı içinde mü'minlerin, yahudilerin kendilerine, peygamberlerine ve dinlerine inanacaklarına ilişkin beklentilerini olumsuz karşılıyor. Yahudilerin gelmiş geçmiş tüm kuşaklarının sözü tahrif etme, değiştirme, sulandırma ve bir daha gerçeğe dönmeyecek şekilde saptırma hususundaki huy ve becerilerini hatırlatıyor. Böylelerinin münafıklıktan, yalancılıktan ve hakkı gizleme iğrençliğinden kurtulması gerçekten zordur. İman edenlerle karşılaştıklarında "inandık" derler. Aslında yalan söylemektedirler. Başbaşa kaldıkları zaman ise, içlerinden bazısı tarafından mü'minlere, Peygamberin doğruluğuna ve dininin haklılığına ilişkin olarak söyledikleri sözleri inkar ederler. Bu davranışlarım da, güya bu tip bir itiraf, müslümanların kendileri aleyhine delil elde edip yenilgilerine neden olacak şeklinde, gerekçelendirmeye kalkışırlar. Sübhanallah!.. Bir topluluğun zevk anlayışı ancak bu kadar bozulabilir. Bir toplum ancak bu kadar Lut kavminin çirkin anlayışında olabilir... Öyle ki, müslüinanlardan gizledikleri şeyleri Allah'tan da gizleyebil-eceklerini sanıyorlar. Bu yüzden yüce Allah onları, bu iğrenç tutumlarmdan dolayı, şu yürekler hoplatıcı tehditle karşılıyor: "Onlar, Allah'ın, gizli tuttuklarım da, açığa vurduklarını da bildiğini bilmiyorlar mı?!"Aralarında bir grup da vardır ki, Tevrat'ta yer alan hakkı, hidayeti ve aydınlığı bilmeyen (görüp anlayamayan) cahillerdir. Yüce Allah'ın şu sözü buna işaret etmektedir: "Onlardan bir kısmı ümmidir. Okumaktan başka, kit- abı bilmezler." Yani sadece okurlar. Gerçeği tanıma, inanma ve hakka tabi olmaya insanı zorlayan anlamları geniş ve doğru biçimde kavramaya gelince, onlar bu hususta nasipsizdirler. Söyledikleri ve mırıldandıkları şeyler, yalandan, asılsız kuruntudan ve zandan başkası değildir. [197]

Sonuç

1- Gerçeği kabul edip anlamaktan en uzak olanlar Kur'an'm tarif ettiği ya-hudilerdir.

2- Gerçeği bildikten sonra inkâr etmek çirkin bir davranıştır.

3- Allah'ı, yüce sıfatlarını Ve güzel isimlerini bilmemek utanç vericidir.

4- Kitabı okuyan bazılarının, hikmetlerini ve sırlarını bilmesi bir yana, çoğu ne okuduğunu dahi anlamaz. Müslümanların bugünkü halleri bunun en büyük kanıtıdır. Çünkü Kur'an'ın hafızları bile anlamını bilmemektedir; nerede kaldı hafız olmayanlar.

79- Kendi elleri ile kitabı yazdıktan sonra karşılığında birkaç para elde etmek amacı ile, "bu, Allah

vay haline! Ellerinin yazdığından Ötürü vay başlarına geleceklere! (Yine) Kazandıkları paradan Ötürü vay başlarına geleceklere!..

80- "Sayılı günlerden başka katiyyen bize ateş dokunmayacak" dediler. De ki: "Allah'tan bu yönde söz mü aldınız -ki Allah asla sözünden caymaz yoksa Allah hakkında bilmediğiniz bir şeyi mi söylüyorsunuz?"

81- Hayır, öyle birşey yok. Kim kötülük işler de günahı tarafından kuşatıhrsa, onlar ebedi olarak kalmak üzere cehennemliktirler. [198]

Sözlük

Helak veya azaba düşmekte olan birine söylenen bir söz. Yazıklar olsun!

Yahudi bilginlerinin yazdıkları ve yüce Allah'a malettikleri yalan yanlış şeylerle dolu kitap. Bunu yaparken amaçları, dinî motifleri kullanarak dünyevi nimetlere kavuşmaktır.

Allah'ın katından. Kendi elleriyle yazdıklarını, Allah'ın Musa'ya vahyettiği kitap olan Tevrat diye insanlara benimsetiyorlardı.

Kazanıyorlar. Genel olarak hayırla ilgili bir kavramdır, Burada ise, şer ile ilgili olarak kullanılmıştır. Amaç iğrençliklerini yüzlerine vurup onur kinci bir biçimde onları aşağılamaktır. Belirli günler.[199] Kendi halklarının avam tabakasını İslâm'dan uzaklaştırıp saptırmaya dönük yalanlarından bir tanesidir bu.

Allah'ın indinden bir söz mü aldınız? Ahid ise, onaylanmış söz, demektir.Kötülük, küfür ve Allah'a iftira etmek.Onu kuşattı. Hataları. Genel anlamda günah demektir.Dönüşmeyen, geçip gitmeyen kalıcılık, sonsuzluk. [200]

Açıklama

Noksan sıfatlardan münezzeh yüce Rabb, burada, saptırıcı yahudileri can yakıcı bir azapla tehdit ediyor. Onlar Allah'ın kelamını tahrif ediyor, yalan yanlış şeyler yazarak bunları yüce Aliah'a mal ediyorlardı. Bunu yaparken amaçları, basit dünyevi çıkarlara ulaşmaktı.

Ayrıca: "Yahudi ırkına mensup oldukları sürece, günahları sayılmayacak kadar çok olsa bile, kırk günden fazla ateşle azaplandırılmayacaklar." şeklindeki boş iddialarını reddediyor. Allah'tan alınmış kesin bir söz var ise, böyle bir şeyin olması mümkündür. Fakat hani bu söz? Bu sadece asılsız bir yalandır. Sonra her şeyi bilen ve her yaptığı bir hikmete dayanan yüce Allah bir insanın ateşe veya cennete girişine ilişkin hükmünün kaynaklandığı gerekçeyi açıkça vurguluyor: Buna göre, insanın akibetini belirleyen ilahi hüküm, adalet ve rahmete dayanır. Her türlü etkiden, soy ve uyruk tesirlerinden uzak cereyan eder. Yüce Allah buyuruyor ki: "Tam tersine; mesele sizin iddia ettiğiniz gibi değildir." Burada asıl belirleyici unsur kötülükler ve iyiliklerdir. Kim bir kötülük işlese ve hataları kendisini çepeçevre kuşatsa, iğrenç bir kişilik olarak ön plana çıksa, çevredekileri kendisinden tiksindirse, böyle birini ancak ateş paklar. Kim inansa, buna bağlı olarak salih amel işlese, iman ve salih amel ile nefsini arındırıp temizlese, ona ancak nimetler yurdu cennet yakışır. Neseb (soy) ve hasebin (uyrukluğun), yalan-yanlış iddiaların elbette bu hususta bir etkinliği yoktur. [201]

Sonuç

1- Mal-mülk gibi dünyevi bir metaa veya iktidar sahipleri katında itibarlı bir makama kavuşmak için, Allah'ın helal kıldığını haram, haram kıldığını da helal sayacak şekilde, çarpık ve batıl fetvalar vermekten şiddetle kaçınmak gerekir.

2- Soy-sopu ileri sürerek, kendini soylu bir aileye veya ırka mensup göstererek menfaat sağlamaya çalışmak yanlış bir tutumdur. İnsanın mutluluğu veya mutsuzluğu, birincisinde iman ve salih amel, ikincisinde de şirk ve

günahlara bağlıdır.

3- Büyük olsun, küçük olsun günahlar her zaman tehlikedir. Tevbe ve salih amel ile bunların silinmesine çalışmak gerekir. Günahlar nefsi kuşatıp tev-beye fırsat vermeyecek şekilde insanın karakteristik özelliği haline gelmeden Önce gerekli önlemi almak bir zorunluluktur (Allah'a sığınırız).

82- İman edip iyi ameller işleyenler de orada ebedi olarak kalmak üzere Cennetliktirler.

83- Hani biz îsrailoğullarından "Allah'dan başka bir şeye tapmayınız, ana-babaya, akrabalara, yetimlere ve yoksullara iyilik ediniz, namazı kılınız, zekatı veriniz" diye söz almıştık. Fakat sonra küçük bir azınlık dışında bu sözünüzden döndünüz. Hâlâ da bu dönekliği sürdürüyorsunuz.

84- Hani "birbirinizin kanını dökmeyeceksiniz, birbirinizi yurtlarınızdan sürmeyeceksiniz," diye de sizden söz almıştık. Kendi tanıklığınızla bunu kabul etmiştiniz.

85- Buna rağmen birbirinizi öldürüyor ve içinizden bazılarını yurtlarından sürüyor, onlara karşı günah ve zulüm işlemek için aranızda işbirliği yapıyorsunuz. Onları sürgüne göndermeniz yasaklandığı halde sürgüne gönderiyorsunuz, sonra size esir olarak geldikleri taktirde fidye vererek kendilerini kurtarıyorsunuz. Yoksa siz kitabın bir kısmına inanıp bir kısmını inkar mı ediyorsunuz? Oysa içinizden böyle yapanların cezası dünya hayatında perişanlıktan başka bir şey değildir. Onlar Kıyamet günü de en ağır azaba çarpılacaklardır. Allah yaptıklarınızdan habersiz değildir.

86- Bunlar ahiret karşılığında dünya hayatını satın almış kimselerdir. Bu yüzden onların ne azabı hafifletilecek ve ne de kendilerine yardım edilecektir. [202]

Sözlük

Yeminle pekiştirilmiş ahit[203]

Güzel. Yani: İyiliği emretmek, kötülüğü yasaklamak, yumuşak bir üslûpla konuşmak, çirkin ve yüz kızartıcı ifadeler içermeyen cümlelerle hitap etmek.Sırt çevirdiniz. Yeminli ahit ile altına girdiğiniz yükümlülüğü, kulakardı ettiniz. Öldürmekle, yaralamakla insan kanı dökmek. İttifaklar kuruyor, dayanışma içinde oluyorsunuz, demektir.unan ve düşmanlık ile. Savaşta tutsak edilenler.Alçaklık, bayağılık. [204]

Açıklama

Ayetlerin akışı, burada da, soydaşlarından geçmiş kuşakların iyi ve kötü yönlerini gözler önüne sermek suretiyle, Kur'an'ın inişine tanık olan yahudİleri uyarma amacına yöneliktir. Elde edilmek istenen sonuç İse, şayet doğru yola ulaşacaklarsa, onlara yol göstericilik yapmaktır.

83. ayette yüce Allah'ın önceki kuşaklardan aldığı misak ve ahit hatırlatılıyor. Buna göre, onlar sadece Allah'a kulluk edecekler, sırf Allah'a özgü olması gereken ibadete bir başkasını ortak etmeyeceklerdi. Ana-babaya, akrabaya, yetime ve yoksula iyi davranacaklardı. İnsanlara güzel söz söyleyeceklerdi. Namaz kılacak ve mallarının zekatını vereceklerdi.

84. ayette ise, ahitlerini yerine getirmemelerini, Allah'la yaptıkları misakı kulakardı edişlerini dile getirerek onları ele-güne rezil ediyor. Bu arada, Tevrat'ta özel olarak kendilerinden alınmış bir ahidi gündeme getiriyor: Sözko-nusu ahde göre, bir İsrailli diğer bir İsrailliyi öldürmeyecek, onu kıskançlık ve haksızlık sonucu yurdundan çıkarmayacak, eğer bir şekilde esir düşecek olursa, onu her yola başvurarak kurtaracak, tutsak olarak kalmasına göz yummayacaktı. Bu konuda yüce Allah onlardan kuvvetli bir söz almıştı. Onlar bu sözü vermiş ve buna şahid olmuşlardı.

85. ayette ise, yüce Allah, verdikleri sözü tutmayışlarından dolayı onları ayıplıyor, kabahatlerini yüzlerine vuruyor. Çünkü yahudi yahudiyi öldürüyor, kıskançlık ve zulüm sonucu onu yurdundan çıkarıyordu.[205] Bir yahudi esir alındığı zaman da serbest kalması için ağır bir fiyat ödemeye razı oluyorlardı. Yüce Allah, bir görevi savsaklayıp heva ve heveslerine uymak suretiyle diğer bir görevi yerine getirmelerini kınayıcı bir üslupla gözler önüne seriyor. Kitabın bir kısmına inanıyor, bir kısmını da inkar ediyor gibiydiler. Bu kaypak tutumlarından dolayı yüce Allah, onları dünyada rezil olmakla, ahirette de dehşet verici bir azapla tehdit ediyor.

86. ayette ise, bu iğrenç tutumlarıyla onların sonsuz ahiret mutluluğu karşılığında geçici dünya hayatını satın aldıkları dile getiriliyor. Bu yüzden onların ahiret azabına çarptırılmaları kaçınılmazdır. Bu azap hiç bir şekilde hafifletilmeyecek ve azabı savma hususunda hiç kimseden yardım göremeyeceklerdir. [206]

Sonuç

1- İnsanların doğru yola ulaşmalarına sebep olacak şeylerle onları uyarmak, öğüt vermek meşrudur.

2- Allah'a kulluk etmek ve bunu sırf O'na özgü kılmak bir zorunluluktur.

3- Anne-babaya, akrabalara, yetimlere ve yoksullara iyilikte bulunmak Allah'ın emrettiği bir görevdir (farzdır).

4- Güzel bir edep dahilinde insanlarla ilişki kurmak gerekir[207]

5- İslâm milleti şeriatın bazı hükümlerini uygulamak ve bazı hükümlerini de kulakardı etmek suretiyle dünyada rezil olma, ahirette de ağır bir cezaya çarptırılma ile yüz yüzedir.

6- Şeriatın hükümlerinden, işine gelenleri benimseyip uygularken, işine gelmeyenleri reddeden, kâfirdir.

7- Allah'ın dininden yüzçeviren, ona gereken Önemi vermeyen, dolayısıyla Allah'ın dinini hayata egemen kılmayan kimse kâfirdir.

87- Anâolsun ki Musa'ya kitabı verdik ve arkasından ardarda çok sayıda Peygamber gönderdik. Meryem oğlu İsa'ya da açık deliller verdik ve kendisini Ruh-ul Kuds ile destekledik.

Ne zaman herhangi bir Peygamber size canınızın istemediği birşey getirdi ise büyüklük kompleksine kapılarak kimini oldurup kimini yalanlamadınız mı?

88- Yahudiler; "Kalplerimiz kılıflıdır" dediler. Hayır, yalnız kafir olduklarından dolayı Allah onları lanetledi. Onların pek azı iman eder.

89- Onlara Allah katından elleri altındaki Tevrat'ı onaylanan bir kitap (Kur'an) gelince -ki, daha önce kafirlere karşı zafer kazanmak istedikleri halde öteden beri bilip durdukları bu kitap kendilerine gelince- onu inkar ettiler. Allah'ın laneti kafirlerin üzerinedir.

90- Onlar Allah'ın kendi bağışı olarak dilediği kuluna vahiy indirmesini çekemeyerek O'nun indirdiği kitabı inkar etmekle benliklerini ne kötü şey karşılığında sattılar da katmerli gazaba uğradılar! Kafirleri alçaltıcı bir azap beklemektedir. [208]

Sözlük

îsrailoğullarma peygamber olarak gönderilen. İmranoğluMusa (a.s).Kitap, Tevrat.Birbirinin ardından gönderdik.

RâsûTun çoğulu. Kendisine bir şeriat ve tebliğle yükümlü olduğu bir emir vahyedilen peygamberler.Mucizelerve Allah'ın İncil'de insanlara sunduğu ayetler. (1) Cebrail adlı melek (selâm üzerine olsun). Kılıf vardır, bu yüzden çağrınızı anlaması imkansız-dır. Veya: Kalplerimiz ilim doludur. Ayrıca: Senden öğrene-cek bir şeyimyoktur.Allah'ın indinden kitap. Kur'an-ı Kerim. Fetih (yani zafer) isterler.Ne kötü. Yergi ifade eden bir deyimdir. Karşıtı ise, övgü ifadeeden "ni'me" kelimesidir. Kıskançlık ve zulüm.Gazaba uğramış olarak döndüler. Gazap, rızanın karşıtıdır. Allah kime gazap ederse onu uzaklaştırır, kimden hoşnut olursa onu yaklaştırır, rahmetinin kapsamına alır.Azaba uğrayanı alçaltan, küçük düşüren, onur kinci azap. [209]

Açıklama

Ayetlerin akışı, İsrailoğullarına yönelik ilahi nimetleri bir bir saymaya devam ediyor; bu arada bazı kusurlarını ve yüz kızartıcı hallerini gözler önüne seriyor, ki, nimetlerin hatırlatılması onları şükretmeye ve nimetleri verene i-nanmaya yöneltsin ve kusurların sayılıp dökülmesi de onları tevbeye ve kendine çeki düzen vermeye yöneltsin. Bu amaçla yüce Allah 87. ayette, Musa'ya Tevrat'ı vermiş olmasını, ardından, peş-peşe Rasûller göndermesini ve en sonunda İsa'ya apaçık belgeler vererek onu Ruh-ul Kuds (Cebrail a.s.) ile desteklemesini, şükredilmesi gereken büyük bir nimet olarak hatırlatıyor. Ne yazık ki, onlar bu eşsiz lütfün değerini bilip dosdoğru hareket etmemişlerdi. Tam tersine bir yön tutturarak peygamberleri öldürme cürmünü işlemişlerdi. İşte yüce Allah onların bu utanmazlıklarım şu tehdit edici ifadeyle yüzlerine vuruyor: "Demek, size ne zaman elçi, nefsinizin hoşlanmayacağı bir şeyle gelse, büyüklük taslayarak bir kısmınız onu yalanlayacak, bir kısmınız da onu öldüreceksiniz?"

88. ayette ise, yüce Allah, onların sahip oldukları bilgi ile böbürlenmelerini, bundan dolayı kendilerini ayrıcalıklı, kay irilmiş görmelerini gündeme getirerek bu iddialarının geçersizliğini ortaya koyuyor. Bunun asıl sebebinin, kâfirliklerinden dolayı (Yüce Allah'ın kendisinin) onlara lanet etmesi olduğunu vurguluyor. Bu yüzden onlar inanmazlar.

89. ayette ise, yüce Allah, Kur'an'ı ve Hz. Peygamberi (s.a.v.) inkar edişlerini hatırlatıyor. Halbuki, Efendimizin (s.a.v.) peygamber olarak görevlen-dirilişinden önce, onlar Araplara: "Bir peygamberin gelme zamanı oldukça yaklaştı. Biz ona inanacak, onunla birlik olup size karşı savaşacak ve sizi yenilgiye uğratacağız!" diyorlardı. Ama bildikleri, tanıdıkları peygamber gelince, onu inkâr ettiler, peygamber olmadığını ileri sürdüler. Kâfir oldukları için yüce Allah onlara lanet etti.

90. ayette ise, yüce Allah, onların takındıkları nefret edilesi tutumu sergiliyor. Çünkü kendilerini çok ucuza sattılar. Küfre karşılık kendilerini sattılar. Araplardan, kendisine gökten vahiy inen, insanlar tarafından itaat edilen bir peygamberin gönderilmiş olmasını çekemeyerek ona inanmadılar. Sapıklık üzere uzayıp giden tarihsel çizgilerinin sonunda ilahi gazabı üzerlerine çektiler. Sebebi Hz. İsa'yı inkâr etmeleriydi. Son olarak da daha büyük bir gazaba çarpıldılar. Bunun sebebi de Hz. Muhammed'i inkâr etmeleriydi. Gazabın yanısıra dünya ve ahirette onur kırıcı bir azaba da çarptırılacaklardır. [210]

Sonuç

1- Nimetin gereği şükürdür. Günahtan tevbe etmek de bir zorunluluktur.

2- Nefsin arzusuna, heva ve hevesine uymuyor diye hakkı reddetmek çirkin bir davranıştır.

3- Peygamberleri öldürmek ve hakkı yalanlamak ağır bir suçtur.

4- İlimle böbürlenmenin, bundan fazlasına ihtiyaç olmadığı şeklindeki iddianın akıbeti son derece kötüdür.

5- Kıskançlık kötü bir huydur. Çekememezlik gibi tahrip edicidir. İkisinin de sonu yoksunluk ve yıkımdır.

6- Kötü sonuç vereceği endişesi bulunan davranışların şerrinden Allah'a sığınmak lâzımdır.

91- Onlara "Allah'ın indirdiğine inanın" denildiği zaman; "Biz sadece bize indirilene inanırız" derler ve ellerindeki Tevrat'ı doğrulayıcı hakk bir kitap olduğu halde Tevrat'tan başkasına i-nanmazlar. Onlara de ki: "Madem ki, inanıyordunuz daha önce Allah'ın Peygamberlerini niye öldürdünüz?"

92- Musa size mucizeler ile geldi. Siz ise onun yokluğunda buzağıya taptınız. Sizler Öyle zalimlersiniz!

93- Hani sizden kesin söz almıştık; Tur'u üzerinize kaldırarak "Size verdiğimizi kuvvetle tutun ve dinleyin" dedik. Onlar ise "Dinledik ve karşı geldik" dediler. Kafirlikleri yüzünden buzağı sevgisi kalplerine iyice işledi. De ki; "Eğer inanıyoridiyseniz, imanınız size ne kötü işler emrediyor! [211]

Sözlük

Allah'ın indirdiği. Kur'an'dan indirdiği.Bizim üzerimize indirilen. Yani tevrat.O doğrudur, doğrulayıcıdır. Kur'an-ı Kerim, semavi dinlerin tevhid, peygamberlik, ölümden sonra diriliş, ahirette amellerin karşılık görmesi, pekiştirerek hayata yerleştirir.Mucizeler.Buzağıyı ilah edindiniz.Buzağı heykeline yöneliksevgi kalplerine yerleştirildi. [212]

Açıklama

Sûrenin akışı İsrailoğullan ve onların bazı tutumlarından dolayı azar-lanışlan ile ilgili olarak devam ediyor. Bu bağlamda yüce Allah 91. ayette, ya-hudilerin Kur'an'a inanmaya davet edildiklerinde, daha Önce Allah'ın indirdiği Tevrat'a inandıklarını ileri sürerek yeni bir inanç sistemine ihtiyaçlarının olmadığını söylediklerini haber veriyor. Böylece yahudüer, Tevrat'ın dışındaki kitabı, yani hakk olan Kur'an'ı inkâr ediyorlar. Kur'an'ın onların yanında bulunan hakk olan (Tevrat'ta yer alan) öğreti ve kuralları onayladığının kanıtı Tevrat'ta mevcuttur oysa. Daha sonra yüce Allah Peygamberine bu iddialarını çürütüp utanmazlıklarını yüzlerine vurmasını emrediyor: "Eğer inanıyor idiyseniz, daha önce niye Allah'ın peygamberlerini öldürüyordunuz?" Çünkü peygamberleri öldürmek imanla asla bağdaşmaz.

93. ayette ise, yüce Allah, Kur'an'm inişine tanık olan yahudilere, kendi soydaşları olan önceki kuşaklardan aldığı ahit ve misakı gündeme getiriyor: Bir tehdit unsuru olarak Tur dağını tepelerine diktiği gün, Tevrat'ın içerdiği hükümlere göre amel etme sözünü almıştı onlardan. Ne var ki yahudi, karakterinin özelliği gereği "duyduk ama başkaldırdık" dercesine verdiği sözü tutmamış, ahdine sadık kalmamıştı. Buzağı heykeline tapmış ve bu küfürlerinden dolayı yüreklerine buzağı sevgisi yerleştirilmişti. Daha sonra yüce Allah Peygamberine: "Bu nasıl imandır ki, peygamberleri öldürmeyi, buzağı heykeline tapmayı, Allah'a karşı çıkmayı, ayak diretmeyi emrediyor?!.." diye onları azarlaması buyruğunu veriyor. [213]

Sonuç

1- Suçlarını açığa vurdukları zaman, suçluları bu cürümlerinden dolayı kınamak meşrudur.

2- Yahudiler, peygamberleri ve insanların iyilerini öldürebilecek kadar azgın bir toplumdur.

3- Şeriatın hükümlerini kararlılık, güç ve etkinlikle uygulamak şarttır.

4- Gerçek iman kişiyi ancak iyiliğe yöneltir. Bozuk ve çürük temellere dayalı sahte iman ise, kişiyi çirkin davranışlara sürükler.

94- De ki; "Eğer iddia ettiğiniz gibi Allah katında Ahiret yurdu başka hiç kimsenin değil de sırf sizin ise o halde iddianızda samimi iseniz Ölümü temenni edin."

95- Oysa onlar kendi elleri ile işlemiş oldukları kötülüklerden dolayı ölümü kesinlikle istemezler. Hiç şüphesiz, Allah zalimleri bilir.

96- Onları, insanların hayata en düşkünü, puta tapanlardan bile daha tutkunu olarak bulacaksın. Her biri ister ki, bin yıl yaşatılsın. Oysa uzun yaşamak kendilerini azaptan kurtaracak değildir. Hiç şüphesiz, Allah onların yaptıklarını görüyor.

97- De ki; "Kim Cebrail'e düşman olursa ki O Allah'ın izni ile Kur'an'ı, O'na inanmayanın elleri arasındaki Tevrat'ı onaylayıcı, mü'minlere yol gösterici ve müjde kaynağı olarak senin kalbine indirdi.

98- Evet, kim Allah'a, O'nun meleklerine, O'nun peygamberlerine, Cebrail'e ve Mikail'e düşman olursa bilsin ki, Allah da kafirlerin düşmanıdır. [214]

Sözlük

Ahiret yurdu. Bu ifadeyle, ahiret nimetleri ve yüce Allah m dostları için hazırladığı ödüller kastedilmektedir.

Sadece özgü. Sizden başka kimse giremez.Ölümü temenni edin ve bu temenninizi sözlü olarak dile getirin. Çünkü içindeki nimetlerle birlikte ahiret yurduna konacak bir kimsenin dünyada kalmasında hayır yoktur.

Eğer doğru iseniz.Hayat. Kelimenin belirsiz (nekre) olması, genelleştirmeye dönüktür. Yani, alçakça bir hayata bile düşkündürler.İster. Sever.Ehl-i kitabın dışındaki kafirler.Onu azaptan uzaklaştıracak... Ömür sürmek. Vahyi Rasûlûllah'a (s.a.v.) indirmekle yükümlü Ruh-ul Kuds.Cibril Kur'an'ı Rasûlûllah efendimizin (s.a.v.) kalbine indirmiştir.Kur'an-ı Kerim, kendisinden önce indirilen kitaplarda yer alan, Hz. Rasûlûllah'm niteliklerine, onun müjdelenmesine, tevhid inancına ve yüce Allah'a teslim olmaya ilişkin bilgileri tasdik eder.

Mikal ve Mikail. Meleklerin en büyüklerinden biri. Ubeydullah (Allah'ın kulcağızı) anlamında olduğu da söylenmiştir. [215]

Açıklama

Sûrenin akışı, yahudilerin boş iddialarının anlamsızlığım ortaya koymaya devam ediyor. Bu amaçla 94. ayette yüce Allah, Peygamber efendimize, onları lanetleyip şöyle demesini emrediyor: "Madem ki ahiret nimetleri yalnızca size özgüdür ve sizden başka kimse cennete girmeyecektir., öyleyse bir an önce cennete girip dünya meşakkatinden, hayatın dayanılmaz çilelerinden kurtulmanız için ölmeyi temenni edin! Eğer böyle bir temennide bulunmazsanız, yalan söylediğiniz ortaya çıkacak, kafirliğiniz, dolayısiyle cehennemlik olduğunuz kesinleşecektir!" Gerçekten de ölmeyi temenni etmezler. Öyle olsaydı başkaları İçin kendilerini ölüme atarlardı.

95. ayette, yüce Allah, yahudilerin asla Ölmeyi temenni etmeyeceklerini bildiriyor. Bunun sebebi daha önce cehennem azabım gerektirici büyük günah ve hatalar işlemiş olmalarıdır. Onlar zalim suçlulardır. Allah zalimlerin kim olduğunu herkesten daha iyi bilir. İleride onları zulümlerinden dolayı ağır bir cezaya çarptıracaktır. O, hüküm ve hikmet sahibidir, herşeyi bilir.

96. ayette yüce Allah, yahudilerin herkesten ve hatta müşriklerden daha çok hayata düşkün olduklarım, her birinin bin yıl yaşamak istediğini vurguluyor. Böyleyken ölümü temenni ederler mi? Çünkü öldüklerinde kötü bir akıbetle karşılaşacaklarını bilirler. Nitekim yüce Allah, bir kafirin bin yıldan fazla dahi yaşamasının onu cehennem azabından kurtaramayacağını bildiriyor; sonra yahudileri tehdit ediyor ve şu dehşet verici ifadeyle onlara bir uyarıda bulunuyor: "Allah onların yapmakta olduklarını görendir!" İşledikleri kötülükleri, yeryüzünü fesada boğmalarım görüyor ve ileride bu tutumlarının cezasmı verecektir.

97. ayette yüce Allah, Rasûlûllah efendimize (s.a.v.) yahudilerin: "Eğer sana vahiy getiren melek Mikail olsaydı, sana inanacaktık. Oysa Cebrail getiriyor. Cebrail bizim düşmammızdır. Çünkü o azap indirir!" şeklindeki sözlerine şu ifadelerle karşılık vermesini buyuruyor: "Kim Cebrail'e düşman ise.." kininden ve öfkesinden gebersin! Çünkü Cibril Rabbinin izniyle Kur'an'ı elçisinin kalbine indirendir. Kur'an kendisinden önce inen kitapların bozulmamış kısımlarını onaylar, insanlara yol göstericilik eder, salih mü'minlere ilahi nimetleri müjdeler.

98. ayette yüce Allah, kendisine, meleklerden ve rasullerden oluşan dostlarına[216]özellikle de Cibril'e düşmanlık besleyenin kâfir olduğunu bildiriyor. Allah böylelerinin ve diğer kâfirlerin düşmanıdır. [217]

Sonuç

1- İslâm'ın doğruluğu ve yahudiliğin yanlışlığı... Bu husus yahudilerin ölmeyi temenni etmede yan çizmeleri ile ortaya çıkıyor.

2- Gerçek bir mü'min Allah yolunda ölmeyi yaşamaya tercih eder. Çünkü ölümden sonra rahata ve mutluluğa kavuşacağını umar.

3- Kur'an, yahudiler en onur kırıcı, en aşağılık bir hayata bile düşkündürler derken, somut bir gerçeği dile getiriyor. Çünkü onların bu özellikleri günü-

4- Allah kafirlerin düşmanıdır. Bu yüzden mü'minler kafirlere düşman olmak zorundadırlar. Çünkü kafirler Allah'ın, Allah da onların düşmanıdır.

99- Biz sana öyle gerçekler, açıklayıcı ayetler indirdik ki, onları sadece fasıklar inkar eder.

100- Onlar ne zaman bir ahit yaptılar ise aralarından bir grup onu bozup bir yana atmadı mı? Aslında onların çoğu inanmaz.

101- Onlara Allah katından önlerindeki kitabı onaylayan bir Peygamber gelince, kendilerine kitap verilenlerin bir grubu, Allah'ın kitabını hiç bilmiyorlarmış gibi onu arkalarına attılar. [218]

Sözlük

Anlamlan son derece açık ve anlaşılır olan Kur'an ayetleri. Kur'an'ın Allah'ın kitabı olduğunu ve onu elçisi Muhammed'e vahyettiğini inkâr eder. Fasıklar iç ve dış olarak iman ve İslâm'a bağlı olmaları gerekirken, bunun çerçevesinin dışına çıkanlar, jl (İfadenin başındaki "hemze" inkari istifham edatıdır.ise, atıf içindir. Manası: Her ahitleştiklerinde. Bağlılık ve vefa gerektiren söz Sözleşme; andlaşma. Önemsemeden, aldırış etmeden bir kenara attı. Kulakardı etti. Elçi. İfadenin nekre oluşu saygı uyandırmaya dönüktür. Kastedilen Rasul de Hz. Muhammed (s.a.v.) ve ondan önce görevlendi-rilmiş olan Hz. İsa (a.s.)dır.Beraberlerindeki için. Tevratta yer alan Hz. Peygamberin niteliklerini, dile getiren bilgiler ve öteki dini hükümler.Allah'ın kitabı. Hz. Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliğini ve O'nun dini olan İslâm'ın doğruluğunu onaylayan Tevrat.Ondan yüz çevirdiler. (Hz. Muhammed'i inkâr etme ve getirdiği hak içerikli öğretiyi, hak olduğunu bilmiyormuşcasına reddetme biçimindeki tutumlarıyla çeliştiği için ona aldırmadılar. [219]

Açıklama

Ayetlerin akışı, Hz. Muhammed'in peygamberliğini ve ona indirilen öğretinin evrenselliğini, bunun yanısıra yahudilerin zulümlerini, fasiklıklarını ve kufilerini vurgulayarak sürüyor. 99. ayette yüce Allah yahudilerden İbn-i Su-riyya'nın Rasûlûllah efendimize (s.a.v.) söylediği: "Bize ilahi bir duyuru getirmiş değilsin!" şeklindeki sözünü cevaplıyor: "Andolsun biz sana apaçık ayetler indirdik. Bunları (yahudi Aver b. Suriyya gibi) fasıklardan başkası inkâr etmez."

100. ayette yüce Allah, yahudilerin hakka çağıran duyuruyu inkâr edişlerini, küfürlerini, verdikleri ahid ve sözlerini kulakardı edişlerini dile getiriyor. Böylelikle onların çoğunun mü'min olmadığını tescil ediyor: "Hayır, onların çoğu iman etmezler."

101. ayette ise, yüce Yaratıcı, yahudi bilginlerinin Tevrat'ta Hz. Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliğinin onaylandığına ilişkin bilgiler gördüklerinde onu bir kenara bırakmalarım iğneleyici bir üslûpla dile getiriyor: "Ne zaman onlara Allah katından yanlarındakini doğrulayan bir elçi gelse, kitap verilenlerden bir takımı, sanki bilmiyorlarmış gibi Allah'ın kitabını arkalarına attılar." [220]

Sonuç

1- Fısk (doğru yoldan çıkma) genelleştiği zaman küfürle sonuçlanır. Bir kul, fasık olup da, Allah'ın emirleri hususunda bu durum süreklilik kazanınca, bu onun Allah'ın haram kıldıklarını ve farzlarını inkâra yöneltecektir. Böylece küfre girecektir. (Böyle bir akıbetten Allah'a sığınırız!)

2- Yahudiler verdikleri sözleri tutmazlar, vaadlerine bağlı kalmazlar. Bu yüzden asla onların ahitlerine güvenmemek gerekir.

3- Tevrat Allah tarafından indirilen bir kitaptır. Yüce Allah onu kulu ve elçisi İmranoğlu Musa'ya (Selâm üzerine olsun) indirmiştir.

4- Bildiği halde hakkı inkar eden ve onu bilmiyormuş gibi davranan kimsenin bu tutumu ağır cezayı gerektiren çirkin bir suçtur.

102- Yahudiler Süleyman'ın hükümranlığı hakkında şeytanların uydurduğu sözlere uydular. Oysa Süleyman kafir olmadı, fakat insanlara büyücülük öğreten o şeytanlar kafir oldular. Ba-bil'de yaşayan Harut ile Marut adındaki iki meleğe böyle bir şey indirilmiş değildi.

Oysa bu iki melek "Biz bir imtihan vesilesiyiz, sakın kafir olma" demedikçe hiç kimseye bildiklerini öğretmiyorlardı. Fakat bunlar o iki melekten karı ile kocasının arasını açacak şeyler öğreniyorlardı. Ama onlar Allah'ın izni olmadıkça bu büyü ile hiç kimseye zarar veremezler.

Onlar kendilerine yararlı olacak olanı değil, zararlı olanı öğreniyorlardı. Oysa onlar büyüyü satın alanın ahirette hiç bir nasibi olamayacağını biliyorlardı. Karşılığında benliklerini sattıkla' rı şeyin ne kadar fena olduğunu keşke bilselerdi?

103- Eğer onlar iman edip Allah'ın yasaklarından sakınsalar-dı, Allah katında elde edecekleri sevap daha hayırlı idi. Keşke bunu bilselerdi. [221]

Sözlük

Şeytanların uygulayıp söyledikleri büyü sözleri.Hz. Süleyman'ın saltanatı döneminde, egemenliği sırasında.

Şeytanlar. Şeytan'ın çoğulu. Baştan sona pislik ve inkardan ibarettir. İçinde hayra yönelik en ufak bir özellik kalmamıştır.Sihir.[222] Kaynağı latif ve sebebi gizli olup da insanların gözle-rini veya ruhlarını yahut bedenlerini etkileyen her şey. Sınama aracı olarak yeryüzüne indirilen iki melek. Kâfir olma. "İnsanlara zarar vermek için bizden sihir öğrenip küfre girme..." Karı-koca arasını,Onu satın aldı. Öğrenip uygulayarak sihir satın aldı.Nasip, pay.La Satın aldıkları. Kendilerini satarak karşılığında aldıkları şey.Sevap ve ceza. [223]

Açıklama

Bu iki ayette de yahudilerin hayat tarzlarının dayandığı şer ve fesat unsurları açıklanıyor. 102. ayette Allah-u Teâlâ, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliğini ve dininin doğruluğunu onaylıyor, diye yahudilerin Tevrat'ı bir yana bırakarak, insan ve cin kökenli şeytanların muska ve tılsım şeklinde uydurdukları asılsız söylentiler ve boş lafların peşinde gittiklerini haber veriyor. Üstelik bu uydurma sözlerin Hz. Davud'un oğlu Hz. Süleyman döneminden kaldığını, Hz. Süleyman'ın bununla insanlara ve cinlere hükmettiğini, do-layısıyle Hz. Süleyman'ın bir peygamber, bir elçi olmayıp bir büyücü, bir kâfir olduğunu iddia ediyorlardı. Yüce Allah: "Süleyman kâfir olmadı!" diyerek onların bu iddialarını reddediyor ve asıl kâfir olanların insan ve cin kökenli şeytanlar olduğunu vurguluyor: "Ancak şeytanlar kafir oldular. İnsanlara sihri öğretiyorlardı." Ayrıca, Irak'ın Babil kentindeki Harut ve Marut adlı meleklere ilham edilen büyü (sihir) becerilerini de öğretiyorlardı. Bu noktada Allah-u Teâlâ, insanları sınama amacına yönelik olarak yeryüzüne indirilen bu iki me-»lekten söz ediyor. Bu iki melek, kendilerine sihir öğrenmek amacı ile gelen insanlara şöyle derlerdi: "Biz birer sınama aracıyız. Sakın sihir öğrenmek suretiyle küfre girme." Meleklerin bu sözlerinden açıkça anlaşılıyor ki, büyücülerin insanları etki altına almak amacı ile sarfettikleri sözler ve sergiledikleri tavırlar, Allah'ın hükmüne ve şeriatına göre kesin olarak küfürdür.

Aynı ayet-i kerimede Allah-u Teâlâ, insanların bu iki melekten, karı-kocanın arasını ayıracak şeyler öğrendiklerini, bunun sonucunda meydana gelen zararın da ancak Allah'ın kanunları gereği olduğunu haber veriyor. Yüce Allah dilese, bir engel ortaya çıkarır ve sözkonusu zararı önlerdi. Kuşkusuz O'nun her şeye gücü yeter. Bu şekilde insanlar bir çok türüyle sihir yapmayı öğreniyorlardı: Ama kendilerine yarar sağlayanı değil, zarar vereni öğreniyorlardı. Ayetin sonunda yüce Allah, yahudilerin, sihirbazın, sihir öğrenenin, sihire bel bağlayanın kâfir olduğunu bildiklerini dile getiriyor. Bu bakımdan Allah-u Teâlâ, onların kıyamet günü kalıcı nimetlerden bir pay alamayacaklarını haber veriyor. Bu da onların kâfir olduklarını apaçık ortaya koyuyor.

Son olarak Allah-u Teâlâ, yahudilerin kendi nefislerini satıp da karşılığında satın aldıkları şeyin çirkinliğini dile getiriyor. Kendilerine verilen bilgiyi bir kenara bırakmalarıyla cahiller güruhu olduklarım belirgin biçimde ortaya koyduklarım şu ifadeyle vurguluyor: "Kendi nefislerini, karşılığında sattıkları şey ne kötü; bir bilselerdi!

103. ayette Allah-u Teâlâ yahudiler için tevbe kapısını açıyor. Yeniden İnanmalarını, Allah'tan korkarak kötülüklerden sakınmalarını öneriyor: "Eğer gerçekten inanıp sakınsalardı, Allah katındaki sevapları gerçekten daha hayırlı olurdu; bir bilselerdi..." [224]

Sonuç

1- Kötülüğü, fesadı ve zulmü yasaklamalarından dolayı kitap ve sünnetten yüz çevirenler, uydurma kanunlara, dinsel bidatlere ve akli sapmalara tutsak olup batıla saplanırlar. Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Kim Rah-man'ın emirlerini görmezlikten gelirse, ona bir şeytanı sardırırız; artık o, onun arkadaşı olur. Gerçekten şeytanlar bunları yoldan çıkardıkları halde, bunlar doğru yolda olduklarını sanırlar." (Zuhruf, 36-37)

2- Sihir yapan kimse kâfirdir[225] Sihir öğrenmek, onunla amel etmek haramdır.

3- Hayrı ve zararı yaratan Allah'tır. O'nun izni olmadıkça her hangi bir zarar ve yarar meydana gelmez. Şu halde bir yarar sağlamak veya bir zararı defetmek İçin dua ile, yakarış ile sadece O'na yönelmek gerekir.

4- Zann gibi netleşmemiş ve yakin niteliğine kavuşmamış ilim insanın Kişiliğinde bir değişikliğe yolaçmaz; onu hayır işlemeye ve kötülüğü terket-meye yöneltmez. İlimde derinleşen kimseye gelince, sahip olduğu apaçık ve yakin düzeyine ulaşmış bilgisinden dolayı samimiyet ve büyük bir ürperti taşır içinde. Bu da onu inanmaya, Allah'tan korkup kötülüklerden sakınmaya, şirk ve günahlardan uzaklaşmaya yöneltir. Bu gerçek, Allah-u Teâlâ'nın yahu-dileri bilgisizlikle suçladığı bu iki ayette gün gibi ortaya konulmuştur.

104- Ey mü'minler, sakın Peygambere "bizi gözet" demeyin; "Bize bak" deyin ve onu dinleyin. Kafirleri acı bir azap beklemektedir.

105- Ne Kitap Ehlinin kafirleri ve ne de puta tapanlar Rabbi-nizden size herhangi bir iyilik inmesini istemezler. Oysa Allah rahmetini dilediğine tahsis eder. Allah büyük lütuf sahibidir. [226]

Sözlük

Bizi gözet. Bize mühlet ver ve bizi dinle ver ve bize bak. Ta ki dediklerini anlayalım.Kafirler. Allah'ı ve Peygamberini yalanlayan, ikisi ile veya biri ile alay eden inkarcılar.Çok acı, çok elem verici.Bazı kitap ehli kimseler de müşrikler de. Yahudiler, hıristiyanlar ve Arap putperestleri ve başkaları.Rabbinizden hayır ve iyilik.Fazilet, iyilik, üstünlük. Yüce Allah fazl sahibidir. Kullarınabahşettiği hayırlara hiç bir şekilde ihtiyacı yoktur. [227]

Açıklama

104. ayette Allah-u Teâlâ, mü'minlere, Peygamber (s.a.v.) ile konuşurlarken edep dışı davranışlardan uzak olmaya dikkat etmelerini, "Raina" gibi olumsuz anlamlar da içerebilen kuşkulu kelimeleri kullanmaktan kaçınmalarını emrediyor. Bilindiği gibi "Raina" kelimesi, "er-raune" kökünden de türetilebilir ve bu durumda olumsuz bir anlam ifade eder. Kelimenin "mufaele" kalıbından getirilmesi bunu gösteriyor. Sanki: "Bizi gözet, biz de seni gözetelim!" demek istiyorlar ki bu, Peygamber'e karşı takınılması zorunlu olan edep tavrına uymaz. Bunun yerine Yüce Allah-u Teâlâ mü'minlere, edebe aykırı hiç bir anlam ifade etmeyen ve her türlü şüpheden uzak bir kelime, yani "unzurna" kelimesini kullanmalarını tavsiye ediyor. Kendilerine hitap ettiği zaman Peygamber'i sessizce dinlemelerini ve sözünü kesmemelerini emrediyor. Çünkü Peygamberle alay etmek, onu küçümsemek, onun yüce sanma yaraşmayacak şekilde küçük düşürücü anlamlar da içeren sözler sarfetmek açık bir küfürdür.

105. ayette, Allah-u Teâlâ mü'min kullarına haber veriyor ki, gerek ehl-i kitaptan ve gerekse putperestlerden oluşan kâfirler sizin üzerinize Rabbinizden bîr hayır inmesini istemezler. Bu hayır ister en üstün edep kurallarını ve en büyük hükümleri içeren Kur'an olsun, ister diğer hayırlar olsun, farketmez. Bu tutumlarının nedeni mü'minleri çekememeleridir. Ayrıca Allah-u Teâlâ, rahmetini kullarından dilediği kimselere özgü kıldığını, kafirlerin kıskançlıklarının, mü'minlere yönelik lütfunu ve rahmetini engelleyemeyeceğini bildiriyor. Bu lütuf Allah-u Teâlâ'nın iradesi kararınca sürecektir. [228]

Sonuç

1- Allah'ın Elçisi'ne karşı edep kuralları içinde davranmak, onun yüceliğine ve şanına yaraşmayacak anlamlar da ifade edebilen kelimelerle

ona hitap etmekten kaçınmak bir zorunluluktur.

2- Emrettiğini yapmak, yasakladığından kaçınmak suretiyle onu dinlemek farzdır. Onunla birlikte olma ve dinleme şerefine nail olanlar için bu edep tavrı bir zorunluluktur.

3- Gerek ehl-i kitap ve gerekse müşrik kafirlerden sakınmak gerekir. Çünkü onlar mü'minleri çekemeyen düşmanlardır. Onlara güvenmek, sözlerine ve davranışlarına belbağlamak helal değildir. Çünkü şüphe ile onlardan ayrı olunmaz.[229]

106- Biz herhangi bir ayetin daha hayırlısını veya benzerini getirmedikçe onu ne yürürlükten kaldırır ve ne de unuttururuz. Allah'ın her şeye kadir olduğunu bilmiyor musun?

107- Göklerin ve yeryüzünün egemenliğinin Allah'a ait olduğunu bilmiyor musun? Allah'tan başka hiç bir dostunuz ve destekçiniz yoktur.

108- Yoksa vaktiyle Musa'yı sorguya tuttukları gibi siz de peygamberinizi sorguya tutmak mı istiyorsunuz? Mü'minliği kafirlik ile değiştirenler hiç kuşkusuz, doğru yoldan sapmış olurlar. [230]

Sözlük

Değiştiririz veya ortadan kaldırırız. Kur'an ayetlerinden, haram kılma veya helâl kılma ya da mubah kılma gibi sahih ve açık bir anlamı ifade eden cümleler.Peygamberin kalbinden silsek.Bilmedinmi? Bu ifadedeki soru takriridir. İşlerinizin yönetimini üstlenmek suretiyle sizi koruyacak, koruyucu. İstenmeyen şeyleri sizden savacak yardımcı. Daha doğrusunu istiyor musunuz? Çünkü bu ifadenin başındaki (em) dönüşümü vurgulamaya yöneliktir. Ve burada (bel) bilakis ve (e) "hemze" anlamındadır. Hz. Musa'dan istenen ise, İsrailoğullarının "bize Allah'ı açıkça göster" şeklindeki istekleridir. Yoldan çıkma tehlikesi bulunmayan, yolun güvenli ortası. [231]

Açıklama

Bu ayetlerde Allah-u Teâlâ, hikmete dayalı olan şeriatını eleştirenlere cevap veriyor. Kâfirler diyorlardı ki[232] "Muhammed bugün arkadaşlarına bir şey emrediyor, ertesi gün bu emrettiğini yasaklıyor." Buna karşılık yüce Allah şöyle buyuruyor: "Allah müslümanlara ağır gelen bir hükmü neshedip onun yerine daha hafif bir hüküm koyar." Kâfirlerle girişilen bir savaşta, on kişilik bir kafir grubundan bir mü'minin kaçmasının haram olduğuna ilişkin hüküm, daha sonra iki kişi karşısında bir kişinin kaçmaması şeklinde değiştirilmiştir. Bazı durumlarda yüce Allah, mü'minlerin sevabı artsın diye hafif bir hükmü daha ağır bir hükümle değiştirir. Aşure günü oruç tutmaya ilişkin hükmün Ramazan ayında oruç tutmaya dönüştürülmesi gibi. Kimi durumlarda hafif bir hükmü, benzeri bir hükümle değiştirir. Namazda Kudüs'teki Mescid-i Aksa'ya yönelme yerine Mekke'deki Kabe'ye yönelme gibi. Bazen bir hükmü kaldırır ama yerine başka bir hüküm koymaz. Rasûlûllah'ın kendisi için dua etmesini isteyen kimsenin sadaka vermesine ilişkin hükmün yürürlükten kaldırılması gibi. Burada hüküm kaldırılmış, yerine bir başka hüküm konulmamıştır. Bazen Allah-u Teâlâ bir ayetin lafzım nesheder, ama hükmü yürürlükte kalır. "Yaşlı (evli) erkekle, yaşlı (evli) kadın zina ettikleri zaman, onları Allah'tan bir ceza olarak recmedin..." ayeti gibi. Yüce Allah bu ayeti Iafzen neshetmiş, ama hükmü geçerlidir. Bazen bir ayetin lafzını da hükmünü de nesheder. "Unutturduğumuz" ifadesinde buna işaret edilmektedir. Ki bu anlam Nâfi kıraati ile belirginleşiyor. Kesin olarak bilinen bir gerçek vardır ki, bazı ayetler inmiş, Peygamberimiz bu ayetleri bazı arkadaşlarıyla okumuş, daha sonra yüce Allah bu ayetleri lafız ve mana olarak neshetmiştir; birden tüm kalplerden silmiş, bir daha kimse bu ayetleri okuyamamıştır. Hiç kuşkusuz bu, Allah'ın sonsuz kudretinin bir göstergesidir. Nitekim şu ayette buna işaret edilmektedir: "Bilmez misin ki Allah gerçekten her şeye güç yeti-rendir..." Bu, aynı zamanda evren üzerinde Allah'ın hikmetli tasarrufunun bir belirtisidir. "Bümez misin ki, göklerin ve yerin mülkü Allah'ındır!" Buna göre, Allah dilediği gibi tasarrufta bulunur, dilediği hükmü yürürlükten kaldırır, dilediğinin geçerliliğini kalıcı kılar, yürürlükten kaldırdığı hükümden daha iyisini veya bir benzerini yürürlüğe koyar. Kuşkusuz bunda, ümmetin ihtiyacı, maddi ve manevi beklentileri esastır. Her şeye gücü yeten ve her yaptığı bir hikmete dayanan Yüce Allah noksan sıfatlardan münezzehtir. Dilediğini unutturur, dilediğini yürürlükten kaldırır.

107. ayette yer alan: "Yoksa siz Rasûlümüzü sorguya mı çekmek istiyorsunuz!?.." ifadesi, Peygamber'den imkanı dahilinde olmayan şeyleri talep eden kimselere yönelik bir azarlamadır. Bu ifadeyle vurgulanıyor ki, Peygamber serzenişte bulunarak, edepsiz tavır takınarak konuşmak, kalbin sapmasına, dolayısıyle küfre sebep olur. Şu ifade bunu ortaya koymaktadır: "Kim imanı küfür ile değiştirirse, artık o, dosdoğru yoldan sapmış olur," [233]

Sonuç

1- Sünnette olduğu gibi, Kur'an'da da "nesh" (değişiklik) vardır. Şeriatın

ilahi hükmünün temeli Kur'an ve sünnettir. Kıyas ve icmada ise, nesh olmaz.

2- Yüce Allah'ın bazı hükümleri yürürlükten kaldırıp onların yerine mü'minler için dünya ve ahiret yararı sağlayan hükümler koyması onlara yönelik rahmetinin, şefkatinin bir ifadesidir.

3- Allah'a kayıtsız, şartsız teslim olmak, hükümlerine razı olmak ve kesinlikle O'na itiraz etmemek bir zorunluluktur.

4- Dinde yapay bir zorlamaya gitmek, sorumluluğu artırıcı sorular sormak iyi bir tavır değildir. Bundan kaçınmak gerekir.

109- Kitap ehlinden çoğu, kendilerine hakk apaçık belli olduktan sonra, nefislerini kuşatan kıskançlıktan dolayı, imanınızdan sonra sizi küfre döndürmek arzusunu duydular. Fakat, Allah'ın emri gelinceye kadar onları bırakın ve ilişmeyin. Hiç şüphesiz Allah'ın her şeye gücü yeter.

110- Namazı dosdoğru kılın, zekatı verin; Önceden kendiniz için hayır olarak neyi takdim ederseniz, onu Allah katında bulacaksınız. Şüphesiz Allah yaptıklarınızı görür. [234]

Sözlük

İstedi. Arzu etti. Sevdi.Yahudi ve hiristiyanlar. Yani, ehli kitap. Hased; bir kimsenin sahip bulunduğu nimetin yok olmasını isteme duygusudur.iHak onlara açıklanır. Hz. Muhammed'in Allah'ın elçisi ve dinin hak din olduğunu bildiler.Affedin, bağışlayın. Onları suçlamayın, kınamayın. Çünkü af, cezalandırmama, safha ise günahı görmezlikten gelme demektir.Allah emrini gönderinceye kadar. Onlarla savaşmanıza izin verinceye kadar. Onlardan maksat, Medine yahudileridir. Namazı ikame etmek, onu şartları, rükünleri ve sünnetleri ile birlikte eksiksizce kılmak demektir. Mallarınızın zekatını veriniz. Ayrıca nefsi arındırma Özelliği olan tüm ibadetleri yerine getirin. [235]

Açıklama

109. ayette Allah-u Teâlâ, ehl-i kitabın içinden geçenleri (ruh halini) mü'minlere haber veriyor. Bu, müslümanların dinden çıkıp kâfir olmalarını istemeleri şeklindedir. Bu isteğin kaynağı kıskançlıktır. Küfür karanlığı yerine müslümanların İslâm aydınlığında yaşamalarım çekememedir. Yüce Allah, mü'min kullarına düşmanlarının iç durumunu açıkladıktan sonra, onları bırakmalarını, ilişmemelerini emrediyor.[236]Çünkü henüz onlarla savaşmanın zamanı gelmemiştir. Bu zaman gelince, onlarla savaşm ve yüreğinizdeki hıncı dindirin.

110. ayette Allah-u Teâlâ mü'minlere namaz kılmalarını, zekat vermelerini ve ahlâklarım güzelleştirmeye, nefislerini arındırmaya yönelik olarak çeşitli hayırlar işlemelerini emrediyor. Ve onlara güzel bir akıbet vadediyor: "Şüphesiz Allah yaptıklarınızı görür." [237]

Sonuç

1- Yahudiler ve hıristiyanlar İslâm'ın hak din, müslümanların da hak üzere olduklarını bilirler. Ama bilgileri başlangıçta onları müslümanlan kıskanmaya, sonra onlara düşman olmaya, ardından onları kafirleştirme çabası içine girmeye yöneltir. Ehl-i Kitab'ın bu iç buhranı, ruh sıkıntısı, günümüzde de geçerliliğini koruyan, onların değişmez özelliğidir.

2- Müslümanların cihad etmeye elverişli olmayan ortamlarda, cihada hazırlık yapmak için çabalamaları gerekir. Bu da ahlâkı ve ruhu güzelleştirme ve nefsi arındırma amacına yönelik olarak namaz kılma, zekat verme ve çeşitli hayırları işleme şeklinde olur; böyle yaptıkları zaman manevi ve bedensel güçlerini korurlar. Cihad izni çıktığı gün her bakımdan hazır olurlar.

3-Kulun niyetini ve amelini güzelleştirmesi için, Allah'ın kendisini gözettiği bilincine kavuşması gerekir.

111- Dediler ki: "Yahudi veya hristiyan olmayan kimse kesin olarak cennete giremez." Bu, onların kendi kuruntularıdır. De ki: "Eğer doğru sözlüyseniz, kesin delilinizi getirin."

112- Hayır, kim iyilikte bulunarak kendisini Allah'a teslim ederse, artık onun Rabbi katında ecri vardır. Onlar için korku yoktur ve onlar mahzun olmayacaklardır.

113- Yahudiler dediler ki: Hristiyanlar bir şey üzere değillerdir. Hristiyanlar da: Yahudiler bir şey üzere değillerdir., dediler. Oysa, onlar kitabı okuyorlar. Bilmeyenler de, onların söylediklerinin benzerini söylemişlerdi. Artık Allah, kıyamet günü anlaşmazlığa düştükleri şey de aralarında hüküm verecektir. [238]

Sözlük

Cennet. Nimetler yurdu. Darus-selam (barış yurdu) olarak daadlandırılır.Yahudi ve tevbe eden demektir.

Hristiyan. Haçlılar. Hristiyanlar.Ümmiye kelimesinin çoğulu. Kendi kuruntuları. Kişinin basan

için hiç bir çaba göstermeden, kendi kendine kurduğu asılsıztemenniler. Doğal olarak hiçbir başarı elde edemez.

Belge, Apaçık delil.Evet. Bu üslup, genellikle olumsuz sorudan sonra kullanılan cevabı da olumlu olan bir kelimedir. Örneğin: Eleysallahu bi ahkemil hakimin "Allah hükmedenlerin hakimi değil midir?" Tin, 8) ayeti şu şekilde cevaplandırılır: Belâ. Yani: Evet, o hükme-denlerin hakimidir. "Yahudiler ve hristiyanlar, cennete ancak yahudi veya hristiyan olanların gireceklerini iddia edince yüce Allah: "Belâ," dedi. Yani: "Durum sizin sandığınız gibi değildir. Cennete yahudi veya hristiyan değil, bilakis muhsin (iyilik yapan) olarak Özünü Allah'a teslim eden, yani inanan, inancının gereği salih amel işleyen, böylece ihsan mertebesine erişen kul girer.

l Hak dinden bir temel üzere değildirler. Kitabı okurlar. Tevrat ve incil'i okurlar.

Kendilerinden öncekiler. Bu ifade Arap müşriklerinin durumuna tıpatıp uyduğu gibi, onlardan önceki cahiliye toplumlarının da durumuna uyuyor. [239]

Açıklama

Necran hristiyanlar inin temsilcileri Rasûlüllah'la görüşmelerde bulunmak üzere Medine'ye geldiklerinde, Peygamber efendimizin (s.a.s.) mescidinde Yahudilerle karşılaştılar. Aralarındaki tarihsel düşmanlıktan dolayı tartıştılar. Yahudiler, cennete ancak yahudi olan bir kimsenin gireceği iddiasmda bulundular. Buna karşılık hristiyanlar da, ancak hristiyan olan bir kimsenin girebileceğini ileri sürdüler. Yüce Allah onların bu iddiasını reddetti, iddialarının asılsızlığını yüzlerine vurdu ve ortaya attıkları iddiaları kanıtlayan belgeler getirmelerini istedi. Ama somut bir belge sunacak durumda değildiler. Ve sonunda yüce Allah, nefsini sağlam bir iman ve salih bir amelle arındıran kimsenin cennete gireceğini vurgulayarak şöyle buyurdu: "Hayır... Kim iyilikte bulunup kendisini Allah'a teslim ederse..," Ayette geçen vechehu ifadesinden maksat "kalbini ve bedenini"dir. İnsanın cennete girmesini sağlayan şey, i-nanma, inanmaya bağlı salih amel ve sonuçta ulaşılan ihsan mertebesidir.[240] İnanmanın ve buna bağlı olarak salih amel işlemenin ödülü cennettir. Artık bu dereceye ulaşan kimse korkmaz ve üzülmez.

111 ve 112. ayetlerin ifade ettikleri anlam budur.

113. ayette yahudilerin ve hristiyanlann küfrü, birbirlerinin aleyhine tanıklık etmeleri suretiyle belgeleniyor. Yahudiler: Hristiyanlar hak dinden bir temele dayanmıyorlar, diyerek onları tekfir ediyorlar. Hristiyanlar da hem Tevrat'ı ve hem de İncil'i okudukları halde: Yahudiler hak dinden bir temele dayanmıyorlar, diyerek onları tekfir ediyorlar. Bu yüzden onların birbirlerini tekfir etmeleri hakkın ve doğrunun ifadesidir. Ardından Allah-u Teâlâ, ehl-i kitab oldukları halde yahudi ve hristiyanları pençesine alan küfür ve sapmanm daha önce cahil olan nice toplumu da helaka sürüklediğini haber veriyor. Sonunda Ulu Allah, kıyamet günü aralarında hükmedeceğini, küfür ve sapıklıklarını hakettikleri biçimde cezalandıracağım bildiriyor. [241]

Sonuç

1- İnsanın mutluluğu veya bedbahtlığı hususunda kanbağının herhangi bir etkinliği yoktur. Cennete girmek suretiyle mutluluğa kavuşma nefsin iman ve salih amel aracılığı ile arındırılmasına; cehenneme girmek suretiyle bedbahtlığa mahkum olmak, Allah'a ortak koşmaya ve günah işlemeye bağlıdır. Yahudiliğe ve hristiyanlığa mensup olmak kişiye bir fayda sağlamaz. Asıl fayda sağlayan şey, Allah'ın lütuf ve rahmetinden sonra, şirkten ve günahlardan arınıp inanmak ve inancın gereği olan salih amelleri işlemektir.

2- Yahudiler ve hristiyanlar bile bile küfre girdikleri için, onların küfrü küfrün en kötüsüdür.

3- Gerçek müslümanlık üç temele dayanır: İman, İslâm ve İhsan... Ateşten kurtulup cennete kavuşmanın yolu budur.

114- Allah'ın mescidlerinde O'nun isminin anılmasını engelleyen ve bunların yıkılmasına çaba harcayandan daha zalim kim olabilir? Bunların oralara korka korka girmeleri gerekir. Onlar için dünyada bir aşağılanma, ahirette büyük bir azap vardır.

115- Doğu da Allah'ındır Batı da. Her nereye dönerseniz Allah'ın yüzü orasıdır. Şüphesiz ki Allah, kuşatandır, bilendir. [242]

Sözlük

Kim daha zalimdir? Bu ifadedeki soru, reddetmek ye olumsuzluk haline yöneliktir. Zulüm ise; mutlak olarak bir şeyi ait olmadığı yere koymak, demektir.Gerçekten mescidlerin yıkımına çalışan veya içlerinde namaz kılınmasına engel olmak ve insanları oralara gitmekten alıkoymak suretiyle viraneye dönüşmelerine çalışan...

Zillet ve aşağılanma.Allah'ın rızasını bulur. Allah oradadır. Çünkü Allah tüm yarattıklarını kuşatmış durumdadır. Kul nereye yönelirse yönelsin; I'" ister doğu, ister batıya, ister kuzeye, ister güneye yönelsin orada Allah'ı bulacaktır. Çünkü tüm evren O'nun kontrolü ' altındadır. Nasıl olmasın ki, O, haber veriyor: "Kıyamet günü arz kabzasının içinde ve gökler durulmuş halde sağındadır" diye. Allah'ın bilgisinin ulaşamadığı, O'nu kontrolünün kuşatamadığı ve gücünün egemenliği altına alamadığı hiç biryer yoktur. Şu ifade de bu gerçeği pekiştirir niteliktedir: "Allah kuşatandır, bilendir." O'nun zatı, bilgisi, lütfü, bağışı ve keremi herşeyi kuşatmıştır. Herşeyi kuşattığı için de her şeyi kesinlikle bilir. [243]

Açıklama

114. ayette yüce Allah, mescidlerde Allah'a kulluk eden insanların bu eylemlerine engel olan kimselerden daha zalim birinin bulunamayacağmı bildiriyor. Çünkü ibadet hayatın varoluş sebebidir. Bu yüzden ibadete engel olan kimse, bütün hayatı bozup işlevsiz hale getirmiş gibi olur. Aynı zamanda Allah (c.c.)t gerek Hz. Peygamberi (s.a.s.) ve arkadaşlarını Mescid-i ha-ram'dan alıkoyan Kureyş müşrikleri olsun, gerek Kudüs kentindeki Mescid-i Aksayı yıkan Roma kralı Platiyus olsun ve gerekse bu tür bir eylemi yapan ya da yapacak olan başkaları olsun, bu tür bir zulme adı karışanları, insanı ürperten bir ifadeyle tehdit ediyor. Bu konuda Ulu Allah, onlar ancak oralara korkarak girebilirler, buyuruyor ve müslümanlara, kafirler teslim oluncaya ya da güçleri kırılıp zillet ve aşağılanma nitelikli bir hayat düzeyine mahkum oluncaya kadar cihad etmelerini, savaşmalarını emrediyor.

115. ayette Allah-u Teâlâ, Kudüs'ten Kabe'ye dönüş olarak gerçekleşen kıble değişikliğine eleştiri yönelten yahudilere cevap veriyor. Kıbleyi bilmeyenin veya yönünü kestiremeyenin namazının geçerli olduğunu belirterek, doğunun da batının da yaratılış, mülkiyet ve tasarruf olarak kendisinin olduğunu vurguluyor. Nereyi dilerse kullarını o tarafa yöneltir. Doğuya, batıya, güneye veya kuzeye yönelmelerini sağlar. Bu kararına itiraz edilemez. İnkâr edilemez. Allah tüm evreni kuşatmıştır. Kul namazında her nereye yönelse, Allah'a yönelmiş olur. Şu kadarı var ki yüce Allah ilke olarak insanların namazda Kabe'ye yönelmelerini emretmiştir. Bunun için, Kabe'nin yönünü bilen bir müslümanm namazda başka tarafa dönmesi caiz değildir. [244]

Sonuç

1- Herhangi taciz edici bir hareketle veya bozguncu bir tutumla mescid-lere karşı tavır takınanların bu davranışı ağır bir suçtur.

2- Mescidleri kâfirlerin girişlerine karşı korumak bir zorunluluktur. Ancak müslümaniarın izni dahilinde, küçük düşürülmüş zeliller olarak mescidlere girebilirler.

3- Yolculuk esnasında, binek sırtında kıbleye veya başka bir tarafa yönelerek nafile namaz kılmak sahihtir.[245]

4- Namazda kıbleye yönelmek farzdır. Fakat çaresizlik durumunda bu farziyet düşer.[246]

5- Yüce Allah'ın tüm evreni kudret ve ilim olarak kuşattığmi bilmek gerekir. Evrende olup biten hiç bir şey O'na gizli kalmaz. Hiçbir şey O'nu zor durumda bırakamaz.

116- Dediler ki: Allah oğul edindi. O, bu yakıştırmadan yücedir. Hayır, göklerde ve yerde her ne varsa O'nundur. Tümü O'na gönülden boyun eğmişlerdir.

117- Gökleri ve yeri bir örnek edinmeksizin yaratandır. O, bir işin olmasına karar verirse, ona yalnızca "ol" der, o da hemen oluverir.

118- Bilgisizler dediler ki: Allah bizimle konuşmalı veya bize bir ayet gelmeli değil miydi? Onlardan öncekiler de onların bu söylediklerini söylemişlerdi. Kalpleri birbirine benzedi. Biz, kesin bilgiyle inanan bir topluluğa ayetleri apaçık gösterdik.

119- Şüphesiz biz seni bir müjdeci ve bir uyarıcı olarak, hak ile gönderdik. Sen cehennem halkından sorumlu tutulmayacaksın. [247]

Sözlük

Tenzih ederim. Her türlü noksanlıktan, bu arada evlat edin-mekten münezzehtir, yücedir.jtaat ecjen ona boyun eğerler, itaat ederler. Tüm hareketleri O'nun belirlediği kader uyarıncadır. Hareketleri üzerinde O'nun hükümleri geçerlidir.

Gökleri yaratan. Daha önce oluşmuş bir örneği olmaksızın yaratandır, var edendir. Hüküm verdi. Var olmasına hükmedince.Veya bir ayet getirirsek. Hz. Musa'nın ve İsa'nın asa ve ölüleri diriltme mucizeleri gibi.

Sen sorulmazsın. Onlardan sorumlu değilsin. Bir başka okunuşta da, sen sormazsın, sen onların hallerini sormazsın, şeklindedir. Yani sen cehennem ehlinden sorumlu tutulmasın demektir.Cehennem. Ateşin aşağı tabakalarından biri. Azabı en ağırolanı. [248]

Açıklama

Ayetlerin akışı, ehl-i kitap ve müşrik kâfirlerin boş ve anlamsız inançlarını teker teker sıralayarak bunlara uygun olan cevaplan veriyor. Bu inanç-ların düzmeceliklerini ve saçmalıklarım nihai olarak gözler önüne seriyor.

116. ve 117. ayetlerde Allah, ehl-i kitabın ve müşriklerin: "Allah çocuk edindi" şeklindeki sözlerini hatırlatıyor. Bilindiği gibi yahudiler: "Üzeyir Allah'ın oğludur", hristiyanlar da: "Mesih Allah'ın oğludur" diyorlardı. Bir kısım arap müşrikleri de: "Melekler Allah'ın kızlarıdır" iddiasını ileri sürüyorlardı. Yüce Allah önce onların: "Allah çocuk edindi" sözlerini hatırlatıyor, sonra zatını bu boş sözden ve bu asılsız iftiradan tenzih ediyor. Bu arada söz-konusu iddianın saçmalığını ortaya koyan akli ve mantıkî delilleri sergiliyor.

Evvelâ: Göklerin ve yerin Allah'ın mülkü oluşu, her ikisinde yer alan canh-cansız tüm varlıkların O'nun hükmüne, tasarrufuna ve planlamasına boyun eğiyor oluşu, aklen O'nun evlat edinmiş olmasını imkânsız kılıyor.

İkincisi: Allah'ın sonsuz gücü, gökleri ve yeri daha önce oluşmuş bir örnek olmaksızın yaratmasında ve bir şeye "ol" deyip onun da hemen oluver-mesinde kendini göstermiştir. Bu ise, O'nun bir evlada muhtaç olması varsayımı ile çelişen bir gerçektir. O, herşeyin sahibidir; her şeyin Rabbidİr.

118. ayette ise, Allah-u Teâlâ cahil müşriklerin bilinçsizce ağızlarında geveledikleri şu söze cevap veriyor: "Allah bizimle konuşmalı veya bize bir ayet göndermeli değil miydi?" Bu öneride bulunurlarken güya amaçları inanmak ve Allah'ın birliğini tasdik etmekti. Yüce Allah bu münasebetle, benzeri bir talebin, daha önce yaşamış bir topluluk tarafından dile getirildiğini, bu benzerliğin kalplerinin karanlık ve tersyüzlükte boğulma hususundaki benzeşmelerinden kaynaklandığını vurguluyor. Nitekim, bundan çok önceleri yahudiler Musa'ya: "Bize Allah'ı apaçık göster" demişlerdi. Oysa Allah'ın onlara görünmesi ve onlarla konuşması bu imtihan ve yükümlülük yurdunda mümkün değildi. Bu yüzden Allah onlardan önce ve sonra hiç kimsenin bu yöndeki isteğine olumlu karşılık vermemiştir. Ayetlere gelince, Allah-u Teâlâ'nın indirip açıkladığı kitabındaki ayetler, Allah'a inanmanın gerekliliğini, O'na kulluk etmenin zorunluluğunu ve bu noktada O'na hiç kimseyi ortak koşmamanın kaçınılmazlığını, ayrıca Peygamberinin ve sunduğu mesajın doğruluğunu, ona inanıp uymanın vazgeçilmezliğini ortaya koyan açık belgelerdir. Bu yüzden onların talep ettikleri maddi mucizelere gerek bile yoktur. Ne var ki, Kur'an'in inişine tanık olan bu inatçı topluluk, Kur'an'da yer alan yol gösterici ayetlere inanmıyordu. Çünkü yakini bilgiden yoksundular. Yakini bir inanca sahip olanlar ayetlerden yararlanabilirken, yüreklerini kuşku kemiren ve gerçekleri yalanlayan kimseler yararlanamazlar.

119. ayette Allah-u Teâlâ, müşriklerin mucize istemelerinden dolayı üzülen Peygamber Efendimizin (s.a.s.) üzüntüsünü hafifletmek amacıyla, onun hiç kimseyi hidayete erdirmekle yükümlü olmadığını, bir başkasını inançlı kılmanın onun yetkisinde olmadığını ve kıyamette ateşe girecek 'olan insanların bu durumundan sorumlu tutulmayacağını bildiriyor. Çünkü onun görevi müjdeleme ve uyarma ile sınırlıdır. İnanıp salih amel işleyenleri cennetle, büyük ödülle ve ateşten kurtulmakla müjdelemek, inkâr eden ve buna bağlı olarak da kötü ameller işleyenleri de ateşe atılmak ve kesintisiz azaba uğramakla uyarmak onun temel görevidir. [249]

Sonuç

1- İlahi vahiyden kaynaklanan bir delil olmaksızın herhangi bir şeyi Allah'a nisbet etmek haramdır. Çünkü Allah-u Teâlâ kendisine evlad nisbet edilmesini reddetmiş ve bu tür bir yakıştırmada bulunan ehl-i kitap ve müşrikleri kınamıştır.

2- Şeytanın çağrısına olumlu karşılık verip ona itaat ettikleri için her zaman ve her mekandaki kafirlerin kalpleri birbirine benzer.

3- Ancak akılları sağlam ve kalpleri sağlıklı kesin inanca sahip kimseler ayetlerden yararlanır.

4- Bir mü'minin görevi insanları Allah'a kulluk etmeğe davettir. İnsanları doğru yola iletmekse onun yetkisinde değildir Çünkü insanları doğru yola iletmek Allah'ın yetkisindedir. Davet ise, insanın gücü dahilindedir ve insan bununla yükümlüdür.

120- Sen onların dinlerine uymadıkça, yahudi ve hristiyanlar senden kesinlikle hoşnut olacak değillerdir. De ki: Şüphesiz doğru yol, Allah'ın gösterdiği yoldur. "Eğer sana gelen bunca ilimden sonra onların hevalarına uyacak olursan, senin için Allah'tan ne bir dost vardır, ne de bir yardımcı.

121- Kendilerine verdiğimiz kitabı gereği gibi okuyanlar, işte ona iman edenler bunlardır. Kim de onu inkar ederse, artık onlar hüsrana uğrayanların ta kendileridir. [250]

Sözlük

Yahudi ve hiristiyanların mensup oldukları dinleri. De ki: Gerçek hidayet Allah'ın verdiği hidayettir. Hidayet, doğru yol, hakkında kitap inen ve Peygamber gönderilen islâm'dır. Yahudi ve hristiyanların uydurdukları yahudilik vehristiyanlık değil.Ne bir dost ne de bir yardımcı vardır. Veli, seni dost edinen, senin işlerinde senin için yeterli olan kimsedir. Nesir ise, sana yardım eden ve sana ilişmekte olan eziyeti ortadan kaldıran kimseye denir.Onu hakkıyla okurlar[251]Kelimelerin yerlerini değiştir-mezler,Hz. Muhammed'in niteliklerine ve başka mevzulara ilişkin gerçekleri gizlemeye kalkışmazlar.İŞte onlar gerçekten kaybedenlerdir. Burada kastedilenler ehl- i kitap kâfirleridir. Hüsran ise, dünya ve ahiret ziyanıdır. [252]

Açıklama

Ayetlerin akışı yine ehl-i kitap etrafmda dönüyor; çarpıklıklarını gözler önüne seriyor ve eğer doğru yolu istiyorlarsa Allah'ın çağrısına olumlu karşılık vermeleri tavsiye ediliyor.120. ayette Allah-u Teâla, Peygamberine ve dolayısiyle ümmetine ehl-i kitabın bir özelliğini haber veriyor. Şöyle ki: Yahudiler ve hıristiyanlar kendilerinin batıl dinleri olan yahudilik ve hristiyanlığa uymadıkça ondan (Peygamberimiz ve müslümanlardan) hoşnut olmayacaklardır. Bu, aynı zamanda onlara uymayı yasaklayan bir ifadedir. Sonra Peygamberine: Doğru yolun Allah'ın dini olan İslâm olduğunu, hevaperestlerin ve maddeperestlerin uydurdukları yahudilik ve hristiyanlık olmadığını, bildirmesi buyruğunu veriyor.Daha sonra, kendilerine ilim gelmişken ve İslâm nimeti tamamlanmışken Peygamberinin şahsında Peygamberin ve ümmetini yahudi ve hristiyanlara uymamaları hususunda uyarıyor ve şöyle buyuruyor: "Eğer sana gelen bunca ilimden sonra onlarm hevalarına uyacak olursan, senin için Allah'tan ne bir dost vardır, ne de bir yardımcı!" yoktur.121. ayette Allah-u Teâlâ, kendilerine Tevrat ve İncil verilenlerden bazılarının Kitabı gereği gibi okuduklarını, onu tahrif etmediklerini, içeriğini gizlemediklerini ve bunların kitaba gerçekten inandıklarını haber veriyor. Fakat Allah'ın kelâmını tahrif edenler, içinde Peygamber Efendimizin sıfatları bulunan bilgileri gizleyenler, ona inanmazlar. Bu durumdan da sadece kendileri zarar görür. Kitap ehline mensup olup da kitabım gereği gibi okuyan kimse gelecekte, ümmi Peygamber olan Hz. Muhammed'e de inanacak ve kesinlikle onun dinine girecektir. [253]

Sonuç

1- Bir müslüman İslâm'ı inkâr edip batıl dinlerine uymadıkça yahudi ve hristiyanlann hoşnutluğunu kazanamaz. Bu ise, bir müslüman için olacak şey değildir. Bu yüzden yahudi ve hristiyanlann hoşnutluğunu talep etmek kesin-lüde haramdır, asla helal değildir.

2- İslâm'dan başka hak din yoktur. Bu yüzden başka dinlere bir kez olsun bile dönüp bakmamak, iltifat etmemek gerekir.

3- Batıl yollarına uymak suretiyle yahudi ve hristiyanları dost edinen bir kimse Allah'ın dostluğunu kaybeder, O'nun yardımından yoksun kalır.

4- Allah'ın kitabını gereği gibi okumak suretiyle doğru yola ulaşmanın yolu: Kitabı düzgün okumak, yol göstericiliği üzerinde durup düşünmek, muhkem ve müteşabih ayetlerinin tümüne eksiksiz inanmak, helal kıldığını helal, haram kıldığını da haram bilmek ve harflerini eksiksiz telafuz etmek ve bunun gibi, öngördüğü hadleri de eksiksiz ikame etmektir.

722- Ey İsrailoğulları, size bağışladığım nimetimi ve sizi alemlere üstün kıldığımı hatırlayın!

123- Ve hiç kimsenin hiç kimse adına bir şey ödeyemeyeceği, hiç kimseden fidye alınmayacağı ve hiç kimsenin şefaatinin kabul edilmeyeceği ve yardım görülmeyeceği bir günden sakının! [254]

Sözlük

Hz. Yakub b. İshak b. İbrahim'in lâkabı (Selâm üzerlerine olsun).İsrailoğulları. Yahudiler.Âlemler. Genel olarak onların döneminde yaşayan tüm insanlar.ihtiyacını gidermez. Bir yarar sağlamaz.Fidye. Birinin aracılığı. Şefaat. [255]

Açıklama

Rahman olan Allah yahudilere öğüt veriyor ve onlara en onurlu sıfatlarıyla hitabediyor. Kendilerine yönelik sayısız nimetlerini hatırlamalarım emrediyor. Bu arada, egemenlikleri döneminde tüm aleme üstün kılması olarak ortaya çıkan büyük lütfunu anmalarını istiyor. Kuşkusuz nimetleri anmaktan maksat, nimetleri verene şükretmektir. Şu halde yüce Allah aslında onları kendisine şükretmeğe davet ediyor. Bu da ancak kendisine ve elçisine inanmakla ve Onun tebliğ ettiği hak dine, yani İslâm'a girmekle mümkün olur...

Bu münasebetle ahiret azabından sakınmalarını da emrediyor. Ki o gün bir nefis bir başka nefse herhangi bir yarar sağlayamayacak, kimseden fidye kabul edilmeyecek ve kimsenin kimseye şefaati bir fayda vermeyecektir. Burada kastedilen kafir ve müşrik kimsedir. O gün kâfir veya müşrik şefaatin kapsamına giremeyecektir. Onlara yardım edecek kimse bulunmayacak, azabı savacak bir dostları olmayacaktır. Çünkü kıyamet gününün azabından sakınmak, ancak Allah'a ve Elçisine inanmak, buna bağlı olarak salih amel işlemekle mümkün olur. Kuşkusuz bundan Önce de küfür ve günahlardan arınmak bir ön koşuldur. [256]

Sonuç

1- Allah'ın kuluna bahşettiği nimeti anmak, böylece bunu Allah'a şükretmeğe yönelik içten gelen manevi bir etken olarak değerlendirmek gerekir. Çünkü anmanın amacı şükür görevini yerine getirmektir.

2- Şirk ve isyandan kurtulduktan sonra iman ve salih amel aracılığı ile kıyamet azabından korunmak bir zorunluluktur.

3- Kıyamet günü azabtan kurtulmak için fidye vermek mümkün değildir. Şirk üzere ölen bir kimse için, ateşten çıkarmak veya azabını hafifletmek amacı ile bir şefaatçinin şefaat etmesi imkânsızdır.

124- Hani Rabbi, İbrahim'i birtakım kelimelerle denemişti. O da istenenleri tam olarak yerine getirmişti. Allah ona: "Seni şüphesiz insanlara imam kılacağım." dedi. İbrahim: "Ya soyumdan olanlar?" deyince, Allah: "Zalimler benim ahdime erişemez/" dedi. [257]

Sözlük

İmtihan etti. Yükümlülükler emrederek onu denedi.Kelimelerle. Emir ve yasaklar içeren sözler.Tamamladı. En kusursuz biçimde ve eksiksiz olarak yerinegetirdi, uygulamaya geçirdi.İmam. Hayırda ve erdemde uyulan önder.

Zalimler. Kâfirler. Müşrikler. İnsanlara haksızlık eden fasıklar. [258]

Açıklama

Peygamber efendimizin (s.a.s.) yahudi ve hristiyanlarla, bundan önce de müşriklerle giriştiği bu uzun tartışmadan sonra Allah-u Teâlâ, Efendimize (s.a.s.), peygamberi ve dostu İbrahim'i yükümlü kıldığı bir takım emir ve yasaklarla sınadığını hatırlamasını emrediyor. Allah dostu İbrahim bu sınamayı en iyi bir şekilde geçirmiş, bunun üzerine yüce Allah onu en büyük nimetle ödüllendirmişti: Onu insanlara önder kılmıştı. Hz. İbrahim'in (a.s.) üstlendiği bu sınanma amaçlı yükümlülükleri şöylece sıralayabiliriz: Putçuların karşısına dikilmesi. Putlarını parçalaması. Ardından puta tapıcıların yurdundan hicret etmesi. Oğlu İsmail'i Allah'a kurban etmesinin kendisine ilham edilmesi. Kabe'yi bina etmesi. Ardından haccedip insanları hacca çağırması... Hz. İbrahim'in eksiksiz olarak tamamladığı bu yükümlülükler, onu tüm insanlara önder olma liyakatma ulaştırmıştı. Aslında bu olay, hem arap müşriklerine, hem ya-hudilere ve hem de hristiyanlara vurulmuş bir darbedir. Çünkü onların herbiri kendisinin Hz. İbrahim'e bağlı olduğunu, onun milletine tâbi olduğunu iddia ediyordu. Halbuki burada nitelikleri anlatılan Hz. İbrahim muvahhiddir, onlar-sa müşrik. Hz. İbrahim adil, onlarsa zalim. O, ilahi vahye uyan bir kimsedir, ama kendileri ise, hem Hz. İbrahim'i ve hem de arkadaşını inkar ediyorlar. Bu arada ayet-i kerimede, Hz. İbrahim'in, .imamlığın soyundan olan kimselerde olmasını istediği dile getiriliyor. Ki bu, normal bir istektir. Nitekim Allah-u Teâlâ da, onun arzusu doğrultusunda, insanlığın önderliğini onun soyuna bahsetmiştir. Bu arada zalimleri sözkonusu nimetin kapsamına almadığını vurgulamıştır. Çünkü zalimler önderliğe layık değildirler. Önderlik ancak hayır, adalet ve merhamet ehline bahşedilir. Taş kalpli zorbalar, azgın zalimler İnsanlığın önderi olamazlar. [259]

Sonuç

1- Önderlik (imamet) ancak kesin bir inançla, doğru yolu bulanların hareket tarzlarını izlemede sabırlı olmakla elde edilen bir lütuftur.

2- Yerine geçecek olana işarette bulunmak meşrudur. Ancak işaret edilen kimse iman, ilim, amel, adalet ve sabır nitelikleri bakımından ileri noktada bulunmalıdır.

3- Şeriatın öngördüğü yükümlülükleri söz ve fiil olarak yerine getirmek, kişiyi insanlığa önder olma liyakatine eriştirir.

125- Hani Kabe'yi insanlar için bir toplanma ve güvenlik yeri kılmıştık, ibrahim'in makamını namaz yeri edinin. İbrahim ve İsmail'e de:"Evimi, tavaf edenler, itikafa çekilenler ve rüku ve secde edenler için temizleyin." diye ahit verdik.

126' Hani İbrahim: "Rabbim, bu şehri bir güvenlik yeri kıl ve halkından Allah'a ve ahiret gününe inananları ürünlerle rızıklandır." demişti de, Allah: "İnkar edeni de az bir süre yararlandırır, sonra onu ateşin azabına uğratırım; ne kötü bir dönüştür o!" demişti. [260]

Sözlük

. :

Kabe. Mekke-i Mükerreme'deki dokunulmaz ev. Toplanılan yer. Umre ve hacc edenlerin toplanma yeri.

Güvenilir yer. Giren herkesin kendini güvenli hissettiği belde.Makam-ı İbrahim. Hz. İbrahim'in Kabe'yi bina ettiği sırada, duvarları yükseltmek için üzerine çıkıp çalıştığı büyük taş. Bu yüzden o taşa "İbrahim'in makamı" denilmiştir.Namazgah, içinde, yanında veya karşısında namaz kılınanyer.Tavsiye ettik. Emrettik.Evin temizlenmesi. Maddi kirlerin yamsıra, şirk, bidat ve bozgunculuk unsurları gibi manevi pisliklerden arındırılması, l Zorladı. Onu zorla azaba sürüklerim. [261]

Açıklama

Sûrenin akışı bu iki ayette de müşriklere ve ehl-i kitaba, peygamberlerin atası ve muvahhidlerin önderi İbrahim (a.s.)'ı hatırlatıyor. Onun güzel ve övgüye değer eserlerini, göz kamaştırıcı imani tavırlarını sergiliyor; ki, kendi-

lerini bir yalan ve iftira eseri olarak Hz. İbrahim'e bağlı gibi gösteren ehl-i kitap kâfirlerinin ve müşriklerin iddialarının asılsızlığı ortaya çıksın. Çünkü Hz. İbrahim muvahhid, onlar müşrik; o mü'min, onlarsa kâfirdirler. Bu bakımdan Allah-u Teâlâ, Peygamberine şöyle emrediyor: Onlara Kabe'yi nasıl bir toplanma yeri kıldığımızı hatırlat.[262]Umre ve hac niyetiyle her zaman oraya akın edip toplanırlar. Orayı güvenli bir mekan kılışımızı da hatırlat. Oraya giren kimsenin canı, malı ve namusu güvenliktedir. Ve Kabe'ye hac veya umre niyetiyle gelenlere dedik ki: Makam-ı İbrahim'i namazgah edinin. Bu yüzden Kabe'yi tavaf eden bir kimsenin makam-ı İbrahim'in arkasında iki rek'ât namaz kılması sünnettir. Nitekim daha önce İbrahim'e ve oğlu İsmail'e Kabe'yi gerek putlar ve Allah'tan başkasına kulluk etme gibi manevi kirlerden ve gerekse kan ve bevl gibi maddi pisliklerden arındırmalarını tavsiye etmiştik. Ki, Kabe'yi tavaf edenler, itikafa çekilenler ve namaz kılanlar bu ibadetleri yerine getirme imkanını bulabilsinler; hiç bir eziyetle ve sıkıntıyla karşılaşmasınlar. Bu, 125. ayetin içerdiği anlamdır.

126.ayetin içeriği şöyledir: Yüce Allah bu ayette elçisine, (Hz. Muham-med'e) Hz. İbrahim'in duasını anmasını emrediyor. Bir zaman Hz. İbrahim, Rabbine Mekke'yi güvenli bir belde kılması, oraya girenin canının, malının ve namusunun güvenlikte olması, orada oturanları çeşitli ürünlerle rızıklandır-ması için dua etmişti. Yüce Allah Hz. İbrahim'in bu duasını kabul etmişti. Kâfirler de dünya hayatında rızıktan yoksun bırakılmazlar. Fakat ahiret yurdunda cennetten yoksun kalırlar. Orada Allah (c.c.) onları korkunç cehennem azabına garkeder. Sonunda dönecekleri bu ateşten barınak ne kötü bir dönüş yeridir! [263]

Sonuç

1- Yüce Allah'ın Kabe'yi insanlar için bir toplanma yeri ve güvenli bölge kılması, tüm mü'minler açısından O'na hamdetmeyi gerektiren bir lütuftur.

2- Beyti tavaf eden bir kimsenin Makam-i İbrahim'in arkasında iki rek'ât namaz kılması sünnettir.

3- Kabe'yi ve Mescid-i Haram'ı, orada tavaf edenlere, itikafa çekilenlere, kıyam edenlere, rüku ve secde edenlere dokunacak her türlü zarara karşı ko-

rumak vaciptir.

4- Hz. ibrahim Mekke halkı için Allah'tan bereket dilemiştir. Yüce Allah da onun bu duasını kabul buyurmuştur. O'na sonsuz hamdu senalar olsun.

5- Kâfir kimse küfründen dolayı rızıktan yoksun bırakılmaz. Fakat müslümanlara karşı savaşması başka. Bu durumda öldürülür ya da müslüman olmakla kurtulur.

6- Kâfir olarak ölenin dönüş yeri kaçınılmaz olarak ateştir. Kâfirin Mes-cid-i Haram civarında ölmesi ona bir yarar sağlamaz.

127- İbrahim, İsmail'le birlikte evin (Kabe'nin) duvarlarını yükselttiğinde, ikisi şöyle dua etmişlerdi: Rabbimiz bizden bunu kabul et, şüphesiz, sen işiten ve bilensin,

128- Rabbimiz, ikimizi sana teslim olmuş kıl, ve soyumuzdan sana teslim olmuş bir ümmet ver. Bize ibadet usûllerini göster ve tevbemizi kabul et. Şüphesiz, sen tevbeleri kabul eden ve esirgeyensin.

129- Rabbimiz, içlerinden onlara bir elçi gönder, onlara ayetlerini okusun. Kitabı ve hikmeti öğretsin ve onları arındırsın.Şüphesiz sen güçlü ve üstün olansın, hüküm ve hikmet sahibisin. [264]

Sözlük

O zaman. Geçmiş zaman zarfıdır. Burada cümlenin bir kısmı açıktan yazılmamıştır. Takdiri şöyledir: Şu; şu zamanı hatırla...(Kaide)nin çoğulu. Temel üzerine dikilen sütun, duvar v.s. Ev. Kabe (Allah O'nu korusun ve arındırsın).

Sen işiten ve bilensin. Bu cümle bir aracıdır. Hz. İbrahim ve alu jl oğlu dualarının kabulü için buna tevessül ediyorlar.Müslümanlar. Sana uyan, emir ve yasakların karşısında boyun eğen, hükümlerine razı olan ve sana ibadet eden kimselerden kıl.Bize Hac yapılacak yerleri göster. Sana yönelik kulluğumuzun ifadesi olan evini nasıl tavaf edeceğimizi, nasıl hacc edeceğimizi bize göster, Tevbemizi kabul et. Ayağımız kaydığı zaman tevbe etmemizisağla ve tevbemizi kabul buyur.Onlardan peygamber gönder. Yüce Allah onların bu dualarını kabul buyurmuştur. Hz. Muhammed (s.a.s.) onların gönderilmesini taleb ettikleri elçidir. Kitap. Kur'an-ı Kerim.

Hikmet, bilgi, Sünnet, şeriatın sırlan ve her işte doğruyu bulma becerisi.Onları armdrrır. Ruhlarını arındırır, akıllarını kemale ulaştırır,öğrettiği kitab ve hikmet, gösterdiği ibadet şekilleriyle ahlaklarını güzelleştirir.

Aziz ve hâkim. Aziz; yenilmez üstün demektir. Hakim ise;işlerinde ve yönetiminde herşeyi hakettiği yere koyan, heryaptığı yerinde olan, demektir. [265]

Açıklama

Surenin akışı, üstün bir kişiliğe sahip, iman ve itaatin gözkamaştıncı zirvesine ulaşmış, hayır ve rahmeti büyük bir arzuyla isteyen Hz. İbrahim'in (a.s.) niteliklerini ve tarihe mal olmuş işlerini sunmaya devam ediyor. Her üç ayette de, Kabe'nin duvarlarını yükseltirken, Allah'ın isim ve sıfatlarını ("Sen işitensin, bilensin..." deyip aracı ederek, amellerini kabul etmesi için O'na dua eden Hz. İbrahim ve İsmail'den söz ediliyor.

Aynı şekilde Allah'tan kendilerini O'na teslim olanlardan kılmasını ve yine kendilerinden sonra gelecek soylarından da kendisine teslim olmuş, iman etmiş, kendisini bir ve ortaksız bilmiş, emir ve yasaklarına boyun eğen itaatkâr bir ümmet meydana getirmesini istiyorlar. Bilerek, bir bilgiye dayanarak Kabe'yi ziyaret etmek için nasıl hacc edeceklerini kendilerine öğretmesini ve tevbelerini kabul buyurmasını talep ediyorlar. Yine soylarının içinden onlara Allah'ın ayetlerini okuyan, kitab ve hikmeti öğreten, iman ve salih amel ile onları arındıran, dostluğu güzel, ahlakî yapısı göz kamaştırıcı bir elçi göndermesini istiyorlar.

Yüce Allah onların bu dualarını kabul ederek soylarının içinden, İsmail'in evladından, müslümanların önderini, ümmetin muhteşem kumandanı, efendimiz, peygamberimiz Hz. Muhammed'i (s.a.s.) kendilerine peygamber olarak göndermiştir. Nitekim Rasulüllah Efendimiz (s.a.s.) bu olayı şu sözleriyle teyid ediyor: "Ben atam İbrahim'in duası ve İsa'nın müjdesiyim". (Allah'ın selâmı üzerlerine olsun.) [266]

Sonuç

1- Mescidleri bina etmede severek çalışıp katkıda bulunmak çok faziletli bir ameldir.

2- Dininin gereklerini bilinçli olarak yerine getiren mü'min, bir hayır işlediği zaman bunun Allah tarafından kabul edilmeyebileceği endişesini taşır. Bu yüzden amelinin kabul edilmesi için Allah'a yalvarır. İsim ve sıfatlarını aracı eder.

3- Ölene kadar kendi ve soyu için Allah'tan bir şeyler dilemek meşrudur.

4- Haccetmek veya umre yapmak isteyen birinin hac ve umreye özgü ibadet usûllerini öğrenmesi vaciptir.

5- İman ve salih amel ile nefsin arınmasını, ilim ve hikmetle de ahlâkıngüzelliklerle bezenmesini istemek vaciptir.

6- Duaların kabulü için Allah'tan istekte bulunmada aracıya başvurmak meşrudur. Ele almakta olduğumuz bu üç ayette Hz. İbrahim ve İsmail aşağıdaki cümleleri aracı etmişlerdir:

A) Şüphesiz sen, işiten ve bilensin.

B) Şüphesiz sen, tevbeleri kabul eden ve esirgeyensin.

C) Şüphesiz sen, güçlü ve üstün olansın; hüküm ve hikmet sahibisin.

130- Kendi nefsini aşağılık kılandan başka, İbrahim'in dininden kim yüz çevirir? Andolsun, biz onu dünyada seçtik; gerçek-ten ahirette de o salihlerdendir.

131- Rabbi ona: "Teslim ol!" dediğinde, o: "Âlemlerin Rabbi-ne teslim oldum" demiştir.

132- Bunu İbrahim, oğullarına vasiyet etti. Yakup da: "Oğullarım, şüphesiz Allah sizlere bu dini seçti, siz de ancak müslü-man olarak can verin!" diye vasiyette bulundu.

133- Yoksa siz, Yakub'un ölüm anında, orada şahitler miydiniz? O, oğullarına: "Benden sonra kime ibadet edeceksiniz?" dediğinde, onlar: "Senin ilahına ve ataların İbrahim, İsmail ve İshak'ın ilahı olan tek bir ilaha ibadet edeceğiz; bizler O'na teslim olduk!" dediler.

134- Onlar bir ümmetti: gelip-geçti. Onların kazandıkları kendilerine, sizin kazandıklarınız sizedir. Siz onların yaptıklarından sorumlu değilsiniz. [267]

Sözlük

Kim İbrahim'in dininden yüz çevirirse. Bir şeyden yüz çevirmek: Onu sevmemek, onu istemekten vazgeçmek demektir. "İbrahim'in dini" ise, Allah'ın kulları için yasalaştırdiğı ilkeler doğrultusunda O'na ibadet etme esasına dayanır.Ancak kim kendi nefsini kötülüklere sokarsa. İslâm dininin bir diğer niteliği olan "İbrahim'in milleti"nden, ancak nefsinin değerini bilmeyen, dolayısıyle onu alçaltan, onur, kemal ve mutluluk yolu olan İslâm'ı terketmek suretiyle kendini bayağılaş-tıran cahil kul yüz çevirir.

Onu biz seçtik. Elçiliğimiz için, bildirimizin açıklanıp anlatılması görevi için onu seçtik. Bundan dolayı şanını yücelttik, makamım yükselttik.Teslim ol. Emir ve yasaklarımıza uy: Sadece bize kulluk et;

bizden başkasına yönelme.Sizin için dini seçti. Sizin için İslâm dinini seçti ve sizin adınıza ondan hoşnut oldu, şu halde ancak müslümanlar olarak ölün.Yakub (a.s.). Hz. İbrahim'in oğlu İshak'm oğlu İsrail. Oğulları da . Yusuf ve kardeşleridir.Ümmettir ki geçti. Yaptıkları sadece kendisini ilgilendiren birlik halinde topluluk, "ahiret yurduna göçmüş" demektir. Onların yaptıkları onlara. İşledikleri hayırların ecrini alacaklar.

jSizin yaptıklarınız size. Siz de işlediğiniz hayırların ve başka şeylerin karşılığım göreceksiniz. [268]

Açıklama

Bundan önceki ayetlerde Allah-u Teâlâ, Hz. İbrahim'in (a.s.) inanç, ihlas3, salih amel, doğruluk ve güvenilirlik olarak beliren tutarlı ve sağlıklı tavırlarını gözler önüne sererken, bununla Hz. İbrahim'in dayandığı, amelî olarak bizzat yaşadığı gerçek dini dile getirmiş oluyordu. Ve Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor: "İbrahim'in dininden kim yüz çevirir?" Tek ilah inancı esasına dayanan, açık ve kolay dinden kim yüz çevirebilir? Kendi nefsinin kadrini bilmeyen; temizlik, saflık, berraklık, erdemlilik ve mutluluk açısından nefsinin ihtiyaçlarından habersiz olan cahil kuldan başkası değil kuşkusuz. Bu haberle bağlantılı olarak Allah-u Teâlâ, Hz. İbrahim'e yönelik nimetini, sonu dünyada seçişini ve ahirette salihler topluluğuna katısını hatırlatıyor.

131. ayette Allah-u Teâlâ, Hz. İbrahim'in (a.s.) seçilme işinin, hiç tereddüt etmeden Rabbinin emrine teslim oluşu ile birlikte tam olarak gerçekleştiğini haber veriyor.

132. ayette Allah-u Teâlâ, hem müşriklerin, hem de ehl-i kitabın aleyhine bir delil sergiliyor. Şöyle ki: Hz. İbrahim'in (a.s.) milleti (yani dini) Allah'ın birliği (tevhid) esasına dayalıdır. Hz. İbrahim, bu dini oğullarına tavsiye etmiştir. Nitekim Hz. Yakub da bu dini oğullarına tavsiye ederek şöyle demiştir: "Ancak müslümanlar olarak ölün!" Ya şu yahudilerin ve hristiyanların ve arap putperestlerin hayat biçimleri nerede, Hz. İbrahim'in tevhid esaslı hayat biçimi nerede?! Akıl sahipleri bu gerçeği görüp ona göre tavır takınmalıdır.

133. ayette Allah-u Teâlâ, tamamen yalan ve iftira olarak Peygamber efendimize (s.a.s.): "Hz. Yakub'un oğullarına yahudiliği tavsiye ettiğini bilmiyor musun?" diyen yahudileri ayıplayarak şöyle buyuruyor: "Yoksa siz şahitler miydiniz?" Yani, Hz. Yakub'un ölüm anı yaklaştığında ve oğullarına: "Benden sonra kime ibadet edeceksiniz?" diye sorduğunda ve onlar da hep bir ağızdan: "Senin ilahına ve ataların İbrahim, İsmail ve İshak'ın ilahı olan tek bir ilaha ibadet edeceğiz; bizler ona teslim olduk!" dediklerinde siz orada mıydınız? Eğer: "Biz orada hazırdık" deselerdi, kuşkusuz yalan söylemiş, iftira etmiş olacaklardı ve bu yüzden lanetleneceklerdi. "Orada bulunmuyorduk" deselerdi, bu sefer, Hz. Yakub'un oğullarına yahudiliği tavsiye ettiği, şeklindeki iddialarının yanlışlığı ve Hz. Yakub'un yahudiliği değil de islam'ı tavsiye ettiği ispatlanmış olacaktır.

134. ayette Allah-u Teâlâ, yahudileri bu tür yararsız tartışmalara girmeme hususunda uyarıyor ve onlara şu gerçeği anlatıyor: "Onlar bir ümmetti, gelip geçtiler." Yani Hz. İbrahim ve evlatları... İnançlarının ve buna bağlı olarak işledikleri salih amellerin onlara yararları vardır. Ey yahudi topluluğu, işlediğiniz küfür ve günahların karşılığı da sizindir. Kıyamet günü başkalarının işlediği amellerden sorumlu tutulmayacak, sadece kendi yaptıklarınızdan dolayı sorgulanıp karşılığını bulacaksınız. Şu halde tartışmayı bırakın da ahi-rette size fayda sağlayacak dosdoğru imana ve salih amele yönelin. Tabiî bu da müslüman olmanızla mümkündür. Şu halde boşuna zaman kaybetmeden müsiüman olun. [269]

Sonuç

1- Ancak kendi nefsinin değerini bilmeyen bir beyinsiz, uygulamayı bırakmak veya başka dinlere yönelmek suretiyle İslâm'dan yüz çevirebilir.

2- îslâm tüm insanlığın dinidir. Onun dışındaki dinler uydurulmuş batıl safsatalardır.

3- Hasta olan bir kimsenin oğullarına ve diğer aile fertlerine ölünceye kadar İslâm'a bağlı kalmalarım tavsiye etmesi müstahabtır.

4- Yahudiler yalancı ve iftiracıdırlar. Hiç kuşkusuz "yahudiler bühtanadır" diyen doğru söylemiştir.

5- Bir kimsenin geçmişte, geçmiştekilerin iyilikleriyîe övünmeyi bırakıp kendi nefsine bakması, onu temizleyip arındırması daha iyi, daha yararlıdır.

6- Yüce Allah'ın yarattığı kimselerle ilgili olarak koyduğu yasa şunu öngörür: Kişi yaptığının karşılığını alır, başkasının yaptığından sorumlu olmaz.

7- Genellikle bir saygı ifadesi olarak amcaya "baba" denebilir.

135- Dediler ki: Yahudi veya hristiyan olun ki hidayete ere-siniz. De ki: Hayır, doğru yol hanif olan İbrahim'in dinidir. O müşriklerden değildi?

136- Deyin ki: Biz Allah'a, bize indirilene, İbrahim, İsmail, İshak, Yakub ve torunlarına indirilene, Musa ve İsa'ya verilen ile peygamberlere Rabbinden verilene iman ettik. Onlardan hiç birini diğerinden ayırd etmeyiz ve biz O'na teslim olmuşlarız.

137- Şayet onlar da sizin inandığınız gibi inanırlarsa, kuşkusuz doğru yolu bulmuş olurlar; yok eğer yüz çevirirlerse, onlar elbette bir ayrılık içindedirler. Sana onlara karşı Allah yeter. O işitendir, bilendir.

138- Allah'ın boyası... Allah'ın boyasından daha güzel boyası olan kimdir? Biz O'na kulluk edenleriz. [270]

Sözlük

Hidayet oldunuz. Hak yolu bulaşınız.İbrahim'in dini. Hz. İbrahim'in hayatında uyup uyguladığı din, hayat biçimi.Doğru, sağlam, düzgün. Allah'ın dini üzere dosdoğru olan, O'nu bilen ve hayat sistemine egemen olma noktasında hiç kimseyi O'na ortak koşmayan.Musa'ya verilen. Tevrat. İsa'ya verilen. İncil İsyanda. Ayrılık gayrıhk içindedirler. Sana düşmandırlar. Sana savaş açmış durumdadırlar. Allah'ın boyası. Bizim içimizi ve dışımızı temizleyen, arındıran, tıpkı boyanın izinin elbise üzerinde kalması gifei bizim üzerimizde kalıcı izler bırakan Allah'ın dini. [271]

Açıklama

Ayetlerin akışı, ehl-i kitaba susturucu deliller sunarak onları İslâm'a çağırmaya devam ediyor. Yahudiler Rasulüllah efendimize ve ashabına: "Yahudi olun ki doğru ve hak yolu bulaşınız!" demişlerdi. Necran'dan gelen hristiyan heyeti de: "Hristiyan olun ki, hidayete eresiniz!" demişlerdi. Yüce Allah onların bu sözlerini aktardıktan sonra, elçisine: "Biz ne yahudiliğe ne de hristiyanlığa uyarız. Bilakis insanı mutluluğa ve erdeme ulaştıran ibrahim'in Allah'ın birliği esasına dayanan dinine uyarız!" demesini öğütlüyor.

136. ayette Allah-u Teâlâ, Peygamber efendimize (s.a.s.) ve mü'minlere hak olan inanç sistemlerini net bir dille açıkça duyurmalarım emrediyor. Bu inanç sistemi: Allah'a; indirilen Kur'an'a; bütün peygamberlere indirilene, özellikle Hz. Musa ve İsa'ya indirilen Tevrat ve İncil'e inanma; peygamberler arasında ayırım gözetmeme; âlemlerin Rabbi olan Allah'a teslim olma es asma dayanır.

137. ayette Allah-u Teâlâ Peygamber efendimize ve mü'minlere diyor ki: Eğer yahudi ve hristiyanlar tıpkı sizin gibi dosdoğru biçimde inanırlarsa, hiç kuşkusuz doğru yolu bulmuş olurlar. Eğer buna yanaşmaz, yan çizip burun kıvırırlarsa onlar iç çelişkiler ve görüş ayrılıkları içinde bocalarlar; Allah ve rasûlüne savaş açmış olurlar. Hiç şüphesiz Allah-u Teâlâ, onlara karşı dilediği gibi sana yeterli desteği sağlayacaktır. Allah onların dayanaksız boş sözlerini işitir. Dünya düzenini bozmaya yönelik amellerini bilir... Hiç kuşkusuz Yüce Allah elçisine yönelik bu va'dini yerine getirmiş; yahudileri Medine'den, daha doğrusu, ölümcül bir zillet ve utanç tattırarak Arap yarımadasından sımrdışı etmiştir.

138. ayette Allah-u Teâlâ, elçisine ve mü'minlere, yahudi ve hristiyan-lara şu cevabı vermelerini emrediyor: Biz, boyandığımız Allah'ın boyasına ve yaratılışımıza esas olan fıtrata uyarız. Bu da İslâm'dır. Ve biz yalnızca Allah'a kulluk ederiz! [272]

Sonuç

1- İslâm'ın dışında hidayet, doğru yol yoktur. Mutluluk ve erdemlilik ancak İslâm ile elde edilir.

2- Bir peygambere inanmamak bütün peygamberleri inkâr anlamına gelir. Yahudiler Hz. İsa'yı, hristiyanlar da Hz. Muhammed'i (s.a.s.) inkar ederek kâfir olmuşlardı. Ama müslümanlar bütün peygamberlere inandıkları için mü'min oldular.

3- Yahudiler ve hristiyanlar günümüzde de İslâm'a ve müslümanlara savaş açmışlardır. Onların kötülüklerine karşı Allah müslümanlara yeter. Ama "müslümanım" diyenlerin de inanç, ibadet, ahlak, davranış ve hüküm sistemi olarak dosdoğru bir çizgide olmaları şarttır.

4- Sonradan müslüman olacak bir kimsenin, tıpkı cenabetlikten dolayı yıkanır gibi gusletmesi gerekir. Çünkü bu, bir bakıma Allah'ın boyasıdır. Ama hristiyanların vaftiz geleneği böyle değildir. Onlar, yeni doğan bebeği yedinci gününde vaftiz dedikleri bir suya daldırırlar, bununla çocuğun temizlendiğini ve artık sünnet edilmesine gerek olmadığını iddia ederler.

139- De ki: O bizim de Rabbimiz, sizin de Rabbiniz iken, bizimle Allah hakkında tartışmalara mı giriyorsunuz? Bizim amellerimiz bizim, sizin amelleriniz sizindir. Biz, O'na gönülden bağlanmış olanlarız.

140- Yoksa siz, gerçekten İbrahim'in, İsmail'in, İshak'ın, Ya-kub'un ve torunlarının yahudi veya hristiyan olduklarını mı söylüyorsunuz? De ki: Siz mi daha iyi biliyorsunuz, yoksa Allah mı? Allah'tan kendisinde olan bir şehadeti gizleyenden daha zalim olan kimdir? Allah, yaptıklarınızdan gafil değildir.

141- Onlar bir ümmetti, gelip geçti; onların kazandıkları kendilerinin, sizin kazandıklarınız sizindir. Siz, onların yaptıklarından sorumlu değilsiniz. [273]

Sözlük

Allah hakkında benimle tartışıyor musunuz? Bizimle Allah'ın dini, O'na ve Peygamberine inanma hakkında mı tartışıyorsunuz?

Ona samimi olanlar. İbadeti sırf O'na özgü kılarız, başkasmı bu hususta O'na ortak koşmayız. Ama siz ibadette başkasını Allah'a ortak koşmaktasınız.[274]

Allah tarafından şahitliklerine tanıklık etmeleri. Bu şehadet-ten maksat, kitaplarında, Hz. Muhammed'in (s.a.s.) Peygam-(1) berlikle görevlendirilmesine tanık oldukları zaman ona inanmaları şeklinde kendilerinden alınan ahittir. Habersiz, şaşırmış. Meselelere ilgi duymadığı için iç yüzlerinin farkına varamayan kimse. [275]

Açıklama

Yüce Allah elçisine, ehl-i kitabın Allah hakkındaki tartışmalarına karşı çıkmasını emrediyor. Çünkü Hz. Peygambere ve mü'minlere göre kendilerinin Allah'a daha yakın olduklarını iddia ediyorlardı. Ve: "Biz Allah'ın oğulları ve sevdikleriyiz!" diyorlardı. Burada Allah-u Teâlâ, Peygamberine onların bu asılsız iddialarını nasıl reddedeceğini öğretiyor. Aynı zamanda Hz. İbrahim'in ve ondan sonra gelen peygamberlerin yahudi veya hiristiyan olduklarına ilişkin iddialarım da çürütüyor. Peygamberine onlara şöyle demesini emrediyor: "Siz mi daha iyi biliyorsunuz, yoksa Allah mı?" Eğer: "Biz daha iyi biliyoruz!" deseler, kâfir oldukları ortaya çıkacak. "Allah daha iyi bilir" deseler, bu sefer de iddiaları geçersiz olacak. Çünkü Aîlah-u Teâlâ adı geçen peygamberlerin hiç bir zaman yahudi veya hristiyan olmadıklarını, bilakis müslüman olduklarını bildiriyor. Sonra Allah-u Teâlâ, işledikleri ağır bir suçtan dolayı onları tehdit ediyor. Bu suç, gerçeği gizlemeleri, kitaplarında yer alan Peygamber efendimize ilişkin nitelemeleri ve ona inanılması emrini inkâr etmeleridir. Buna işareten Allah-u Teâlâ, onları şu ağır ifadelerle tehdit ediyor: "Allah indinde kendisinde olan bir şahitliği gizleyenden daha zalim kim olabilir?! Allah, yaptıklarınızdan gafil değildir."

Daha sonra, önceki ayet grubundaki, onları terbiyeye yönelik bir ifade tekrarlanıyor. Amaç, şayet henüz olumlu bir yanları kalmışsa, onların terbiyelerine, durumlarını düzeltmelerine önayak olmaktır. Geçmişlerin aracılığına güvenmenin, onlara bağlanmanın insana bir üstünlük sağlamadığı hatırlatılıyor. Asıl yapmaları gereken şey, nefislerine yönelerek, kendilerini iman, Is-âm ve ihsan aracılığı ile cehaletten ve küfürden arındırmala-rıdır. Geçmiş kuşaklara gelince, onlar bir ümmetti, kazandıkları ile başbaşa kaldılar ve bunun karşılığını eksiksiz alacaklardır. Sizin kazandığınız da sizedir, siz de yaptıklarınızın karşılığını göreceksiniz. Başkalarının amelinin karşılığını siz almayacaksınız, onlardan sorumlu tutulmayacaksınız. [276]

Sonuç

1- İhlas, yani kulluk görevini yerine getirirken Allah'tan başkasına yönelmemek, ondan başkasını gözetmemek, büyük bir erdemdir.

2- Herkes kendi amelinin karşılığını alır. Kimse başkasının yaptığından sorumlu değildir. Ama birinin yaptığı şeye sebep olma durumu başka.

3- Yahudilik ve hristiyanlık, yahudiler ve hristiyanlar tarafından uydurulmuş, asılsız, batıl dinlerdir.

4- Zulüm, sonuçlarına göre farklılık gösterir.

5- Şahitlikten kaçınmak ve onu gizlemek haramdır.

6- Babalara, atalara, soy-sopa güvenmemek gerekir. Dosdoğru bir,, inançla ve buna bağlı olarak salih amelle nefsi temizlemeye, arındırmaya bakmak gerekir.

142- Birtakım beyinsiz insanlar: Onları daha önceki kıblelerinden çeviren nedir? diyecekler. De ki: Doğu da Allah'ındır Batı da. O dilediğini doğru yola yöneltir. (Allah, hidayet isteyenlere hidayet diliyor.)

143- Böylece biz sizi, insanlara şahid ve örnek olmanız için orta bir ümmet kıldık; Peygamber de üzerinizde bir şahid olsun. Senin üzerinde bulunduğun yönü kıble yapmamız, elçiye uyanları, topukları üzerinde gerisin geri dönenlerden ayırd etmek içindir. Doğrusu bu, Allah 'm hidayete ilettiklerinin dışında kalanlar için bir yüktür. Allah, imanınızı boşa çıkaracak değildir. Şüphesiz, Allah, insanlara şefkat edendir, esirgeyendir. [277]

Sözlük

Düşük ahlaklılar. Basiretinde zayıflık bulunan kimseler. Geleneğe körü körüne bağlanan ve irdeleyici gözle meselelere yaklaşmayan, dolayısıyle kendisinde ahlak ve davranış bozukluğu bulunanlar.Onları döndüren nedir? Onları Beytulmukaddes yerine Mekke'deki Kabe'ye yönelten nedir?Kıble. Kişinin yöneldiği ve namaz kılarken tam karşısına aldığı cihet.Orta ümmet, adil ümmet. Her şeyin ortası, hayırlısıdır. Burada demek isteniyor ki: Hz. Muhammed'in (s.a.s.) ümmeti, ümmetlerin en hayırlısı ve en dengelisidir.

Gerisin geri döner. İnandıktan sonra küfre dönen. Büyük bir şeydir. Nefse ağır gelir. Uzun bir uğraşıdan sonra güç yetirilebilir. Alışılagelen bir kıbleyi bırakıp yeni bir kıbleye yönelmek gerçekten güçtür. Yaptığınız amelleriniz. İmanınız. Kıblenin Kabe olarak değiştirilmesinden önce Kudüs'teki beytü'l-mukaddes'e dönerek kıldığınız namazlar.Şefkatli, merhametli. Size yönelen zararı defeder, üzerinize ihsan yağdırır. [278]

Açıklama

Yüce Allah kendi bilgisinin kapsamında olup da henüz meydana gelmemiş bir olayı haber veriyor. Olayı meydana gelmeden haber vermesinin hikmeti, mü'minleri hadiselere karşı hazırlamaktır. Böylelikle sürpriz olayın ortaya çıkması halinde mü'minler onu çok rahat karşılamış olurlar.

Yüce Allah buyuruyor ki: "Bir takım beyinsiz insanlar: Onları daha önceki kıblelerinden çeviren nedir? diyecekler." Nitekim, Allah-u Teâlâ namazda Beytü'l-mukaddes yerine Kabe'ye yönelinmesine ilişkin emrini indirince bu tür sözler sarf edilmişti. Bu değişikliğin bir nedeni Peygamber efendimizin (s.a.s.) bu yöndeki isteğinin, ve ayrıca, ikinci ayetin işaret ettiği sınamanın gerçekleşmesidir. Bundan dolayı Yüce Allah, bu değişiklik gerçekleştiği zaman yahudi, münafık ve müşrik beyinsizlerin neler söyleyeceklerini haber veriyor ve mü'minlere bu beyinsizlere nasıl cevap vereceklerini Öğretiyor. Ve buyuruyor ki: De ki: Doğu da, batı da Allah'ındır. Dilediğini doğru yola iletir. Hiç kimsenin O'na itiraz etme, O'nu sorgulama yetkisi yoktur. Nereyi dilerse kullarını oraya yöneltir.

143. ayette şöyle buyuruyor: "Böylece biz sizi, orta bir ümmet kıldık." Adaleti ayakta tutan hayırlı bir ümmet kıldık. Bunun geniş açıklaması şöyledir: Sizi aynı zamanda Hz. İbrahim'in de yöneldiği, kıblelerin en hayırlısı olan Kabe'ye yönelttiğimiz gibi, sizi ümmetlerin en hayırlısı ve en adili kıldık. Böylece sizi, kıyamet günü diğer ümmetler hakkında şahitlik yapmaya yetkili kıldık. Onlar, Allah'ın elçilerinin kendilerine Allah'ın mesajını sunduklarım inkar ettiklerinde, siz onların aleyhinde şahitlikte bulunursunuz. Fakat başka ümmetler sizin hakkınızda şahitlikte bulunmazlar. Sizin hakkınızda şahitlikte bulunma yetkisi Peygamberinize aittir. Hiç kuşkusuz bu, herşeyi bilen Allah'tan size yönelik büyük bir nimet ve onurlandırmadır... Sonra Allah-u Teâlâ, sözkonusu kıble değişikliğinin gerekçesini açıklıyor: "Senin üzerinde bulunduğun yönü kıble yapmamız, elçiye uyanları, topukları üzerinde gerisin geri dönenlerden ayırd etmek içindir." İnancını, inancının gereği olan itaati ve Rasûle bağlılığı sürdürenleri, beyinsizlerin etkisinde kalan, nefsinde derin bir sarsıntı yaşayan, beyinsizlerin propagandalarına kanıp onlarla birlikte dinden kervanına katılan kimselerden ayırmak içindir... Daha sonra Allah-u Teâlâ, Kudüs'teki Beytu'l Mukaddes'ten Kabe'ye yönelik bu kıble değişikliğinin, kendisinin (yüce Allah'ın) sevdiği ve hoşlanmadığı şeyleri (emir ve yasaklarını) göstererek onurlandırdığı kimselerin dışındaki İnsanlara ağır gelen bir olay olduğunu bildiriyor. Yüce Allah'ın bu yol göstericiliği sayesinde sözkonusu kullar, yüce Allah'a yönelik bir itaatten diğerine intikali, bir kıbleden diğerine dönmeyi büyük bir içtenlikle karşılayıp uygularlar. Değil mi ki, Rableri bunu

sevmiş ve emretmiştir!

Sonunda Yüce Allah, mü'minlere, bu güne kadar Beytü'l-mukaddes'e yönelerek kıldıkları namazların ecirleri hususunda güvence veriyor. Mü'minler yaklaşık olarak on yedi ay Kudüs'e dönüp namaz kılmışlardı. Yüce Allah bu namazlarının zayi olmayacağını, bilakis onların karşılığını eksiksiz vereceğini bildiriyor. Bu hem Kudüs'e yönelinerek namaz kılındığı sırada vefat edenler ve hem de Kabe'ye yönelerek namaz kılma imkanına kavuşanlar için geçerliydi. Hiç kuşkusuz bu, Allah-u Teâlâ'nın kullarına yönelik şefkatinin ve merhametinin apaçık bir göstergesiydi. [279]

Sonuç

1- İslâmda nesh caizdir. Kudüs'teki Beytü'l-mukaddes yerine Kabe'ye dönüp namaz kılma emrinin verilmiş olması buna bir örnektir.

2- Kafirler hayat boyunca müslümanlara karşı çeşitli fitne-fesad ve endişeye sebep olurlar: Sosyal hayatta bir takım sarsıntılara, dalgalanmalara ve krizlere yol açarlar. Mü'minlerin görevi, batıl bütün çıplaklığıyla ortaya çıkıp üzerindeki sahte görüntü kayboluncaya ve fitne ortadan kalkıncaya kadar bunlar karşısında sabretmek ve yalpalamamaktir.

3- Muhammed ümmeti diğer bütün ümmetlerden üstündür. Çünkü o, orta bir ümmettir. Orta olma onun şiarıdır.

4- Mü'mini sınamak, sınama amaçlı hadiselerin içine atmak caizdir.

5- Bilmeden başka tarafa yönelerek namaz kılan kimsenin namazı geçerlidir. Kıldığı bu namazların ecirlerini eksiksiz alacaktır, bu şekilde başka tarafa yönelerek namaz kılmış olması aylarca sürmüş olsa bile, namazlarını iade etmesi gerekmez. Ama kıble belirleme hususunda tahmini bir karar verip o tarafa yönelmesi gerekir.

144- Biz, senin yüzünü çok defa göğe doğru çevirip durduğunu görüyoruz. Şimdi elbet te seni hoşnud olacağın kıbleye çevireceğiz. Artık yüzünü Mescid-i haram yönüne çevir. Her nerede bulunursanız, yüzünüzü onun yönüne çevirin. Şüphesiz, kendilerine kitap verilenler, tartışmasız bunun rablerinden bir gerçek olduğunu elbet te bilirler. Allah yaptıklarınızdan gafil değildir!

145- Andolsun, kendilerine kitap verilenlere her ayeti getirsen, yine onlar senin kıblene uymaz. Sen de onların kıblelerine uyacak değilsin. Onlardan bir kısmı, bir kısmının kıblesine uymaz. Andolsun, eğer sana gelen bunca ilimden sonra onların hevalarına uyacak olursan, o zaman gerçekten zalimlerden olursun!

146- Kendilerine kitap verdiklerimiz, onu, çocuklarını tanır gibi tanırlar. Buna rağmen içlerinde bir bölümü, bildikleri halde gerçeği gizlerler.

147- Gerçek Rabbinden gelendir. Şu halde sakın kuşkuya kapılanlardan olma! [280]

Sözlük

Yüzünü semaya çeviriyorsun. Vahiy beklentisi içinde göğebakıP duruyorsun.Senin yüzünü razı olacağın bir kıbleye çevireceğiz. Yüzünü Mekke'de bulunan Mescid-i haram yönüne çevir. İçinde kan dökülmesi, adam öldürülmesi yasak olan dokunulmaz bölge. Burada yön anlamındadır. Bir yöne yönelmek, Mescid-i haramda bulunan Beyt'in bir kısmına yönelmiş olmakla gerçekleşir. Çünkü (şatru) sözlükte, yarım veya mutlak olarak cüz anlamına gelir.Rabbinden bir gerçektir. Yani kıble değişikliği, önceki kitap- larda nass ile tescil edilmiştir. Delil, belge. Ayet,O'nu tanıyorlar. Zamir Rasûlüllah Efendimize (s.a.s.) dönüktür. Buna göre ehl-i kitap, kendilerine verilen kitaplarda sıfatlan açık ve kesin biçimde yazılı olduğu için Peygamber Efendimizin Allah'ın nebisi ve rasûlû olduğunu biliyorlardı. Kuşkulananlardan. Kuşku ve tasdiksizlik demektir. [281]

Açıklama

Bu ayetlerde Allah-u Teâlâ, Rasulüne, BeytÜ'l-mukaddes yerine Kabe'ye yönelme emrini içeren bir vahiy beklentisi içinde yüzünü göğe çevirip bakıp durduğunu gördüğünü haber veriyor. R. lûllah Efendimiz (s.a.s.) yahudilere muhalefet etmek istiyordu ve atası İbrahim'in kıblesine yönelmeyi arzuluyor-du. Çünkü ilk kıble ve en üstün kıble orasıydı. Öyleyse: "Artık yüzünü Mes-cid-i haram (Kabe) yönüne çevir." Bu ilâhî emir ile birlikte kıble değişimi gerçekleşti. Rivayete göre, Peygamber Efendimiz (s.a.s.), (bugün, "Mes-cidu'l-kıbleteyn: İki kıble mescidi" olarak anılan) Beni Seleme mescidinde öğle namazını kılıyordu. Arkasında mü'minler olduğu halde iki rek'atı Kudüs'e, iki rek'atı da Kabe'ye yönelerek kıldı. Ancak bu yöneliş sırf Medine'de ikamet eden kimselere özgü bir yükümlülük olmasın diye Allah-u Teâlâ: "Her nerede (yani yeryüzünün hangi köşesinde ve hangi kıtada bulunursanız), yüzünüzü onun yönüne (yani, Mescid-i haram tarafına) çevirin." buyurdu. Yine burada Allah, ehl-i kitap bilginlerinin bu kıble değişiminin hak olduğunu, Allah'ın emri doğrultusunda gerçekleştiğini bildiklerini haber veriyor. Buna rağmen kıble değişimini bahane ederek kopardıkları yaygaraları, zihinleri bulandırma amaçlı propagandalarını bildiğini ve onları cezalandıracağını bildiriyor. Çünkü Allah onların yaptıklarından habersiz değildir.145. ayette Allah-u Teâlâ değişmez bir gerçeği dile getiriyor... Şayet Rasûlûllah, yahudi ve hristiyanlara kendi peygamberlik iddiasının doğruluğunu ve kıble değişikliğinin haklılığını gözler önüne seren her türlü delili sun-saydı, yine de bu hususta O'na uymayacak, kıblesine dönüp namaz kılma-yacaklardır. Aynı şekilde hristiyanlar da yahudilerin kıblesi olan Beytü'l-mukaddese ve yahudiler de hristiyanlann kıblesi olan güneşin doğduğu yere yönelerek ibadet etmezler. Ayrıca Rasulüllah ve mü'minler de, Allah kendilerine en üstün ve katında en sevimli olan kıbleyi gösterdikten sonra ehl-i kitabın kıblesine uyacak değillerdir. Son olarak Allah-u Teâlâ elçisini, kendisine ilim bahşettikten ve hakkı gösterdikten sonra, yahudilerin heva ve heveslerine uymaması, bİdatlarını ve sapıklıklarını onaylamaması hususunda uyarıyor. Eğer böyle yapacak olursa (haşa) kuşkusuz zalimlerden olacaktır.146. ayette Allah-u Teâlâ, ehl-i kitap bilginlerinin Rasûlûllah efendimizin (s.a.s.) hak peygamber olduğunu, getirdiğinin hak din olduğunu evlatlarını tanır gibi tam olarak bildiklerini dile getiriyor. Ne var ki, onların büyük bir çoğunluğu hak olduğunu bile bile hakkı gizliyorlar.

147. ayette Allah-u Teâlâ, elçisine, üzerinde bulunduğu hak dinin Rabbin-den gelen gerçek olduğunu, dolayısiyle herhangi bir şekilde bundan kuşku duymaması gerektiğini vurguluyor. [282]

Sonuç

1- Namazda kıbleye yönelmek vaciptir. Namaz kılan kişi nerede olursa olsun Kabe'ye yönelmek zorundadır.

2- Ehl-i kitabın büyük çoğunluğu dünyayı ahirete tercih ettikleri için, bile bile hak dini inkâr etme durumundadırlar.

3- Müslümanların ehl-i kitabın dini inançlarından herhangi birini onaylamaları şirktir.

4- Rasûlûllah Efendimizin (s.a.v.) zamanındaki yahudi ve hıristiyan bilginleri, onun müjdelenen nebi ve son peygamber olduğunu biliyorlardı. Ama dünyayı ahirete tercih ettikleri için ona inanmaktan, yol göstericiliği ışığında hareket etmekten kaçınmışlardı.

148- Herkesin yüzünü çevirdiği bir yön vardır. Öyleyse hayırlarda yarışınız. Her nerede olursanız, Allah sizleri bir araya getirecektir. Şüphesiz Allah, herşeye güç yetirendir.

149- Her nereden çıkarsan, yüzünü Mescid-i haram yönüne çevir. Şüphesiz bu, Rabbinden olan bir haktır. Allah yaptıklarınızdan gafil değildir.

150- Her nereden çıkarsan yüzünü Mescid-i haram yönüne çevir. Her nerede olursanız yüzünüzü onun yönüne çevirin. Öyle ki, onlardan zulmedenlerin dışında insanalrın, size karşı bir delilleri olmasın. Onlardan korkmayın, benden korkun, üzerinizdeki nimetimi tamamlayayım. Umulur ki, hidayete erersiniz.

151- Öyle ki size, kendinizden, size ayetlerimizi okuyacak, sizi arındıracak, size kitap ve hikmeti öğretecek ve bilmediklerinizi bildirecek bir elçi gönderdik.

152- Öyleyse beni anın, ben de sizi anayım; ve bana şükredin ve nankörlük etmeyin! [283]

Sözlük

Herkesin bir yönü vardır. O da onları oralara yöneltir.Kelimesinin sonundaki "Tenvin" mahzuf bir ifadeye işaret eder. Yani: İslâmlık, yahudilik ve hıristiyanlık gibi her dinin mensuplarının namazda yöneldikleri bir kıbleleri vardır İyilik. Allah ve Rasulüne itaat etme. Hayırlar.Delil. İnsanı rakibine karşı üstün konuma getiren güçlü kanıt.Nimetim. Allah'ın nimetleri çoktur. En büyüğü de İslâm nimetidir. İslâmi teori ve pratiği son noktaya ulaştırarak tamamlamak yüce Allah'ın kullarına yönelik muazzam bir nimetidir. Bunimet, Veda Haccında Arafat'ta bulunulduğu sırada kemaleermiştir. O zaman şu ayet-i kerime inmişti: "Bu gün size dininizi kemale erdirdim, üzerinizdeki nimetimi tamamladım ve size din olarak islamı takdir ettim." (Maide, 3)Elçi. Peygamber. (Hz. Muhammed s.a.s.) Sizi temizler. Onları günahlardan, kötü ahlaktan ve küçük

düşü-rücü huylardan arındırıyor. Hikmet, ilim. Hz. Peygamberin sünneti ayrıca zamanın geçmesi ile yapıcılığı ve yararlılığı tükenmeyen her söz.Şükür. Allah'ın kuluna bahşettiği nimeti, yerli yerinde ve Allah'ın bildirdiği şekilde kullanmasıdır.[284]Küfür. Nankörlük, inkar. Nimeti inkar etme, gizleme. Allah'ın

istemediği yerlere harcama yapmak. [285]

Açıklama

"An dolsun, ehl-i kitaba her ayeti getirsen de..." şayet Rasûlûllah peygamberlik davasının doğruluğuna ve kıble meselesi ile ilgili tavrının gerçeğe dayalı oluşuna ilişkin her türlü delili ortaya sermiş olsa bile yahudi ve hris-tiyanlar O'nun kıblesine yönelmeyecekler, O da onların kıblesine yönel-meyecek ve onlar da birbirlerinin kıblelerine yönelmeyecek-lerdir. Yani yahu-diler güneşin doğduğu yere, hristiyanlar da Beytu'l-mukad-des'e yönelmezler, gerçeği vurgulandıktan sonra, Allah-u Teâlâ, her dinin mensuplarının ibadetlerinde yöneldikleri bir kıblelerinin olduğunu haber veriyor. Şu halde, ey müslümanlar! Şu sapık dinlerin mensuplarını bir yana bırakın ve hayırlarda yarışın; Rabbinizin size atanız İbrahim'in kıblesini göstermesi şeklinde beliren nimetine karşılık bir şükür ifadesi olarak hep birlikte salih ameller işlemede yarışın. Çünkü Allah-u Teâlâ, kıyamet günü sizi bir araya getirip sorgulayacak ve amellerinizin karşılığını verecektir. O'nun her şeye gücü yeter... Ve ardından Allah-u Teâlâ, Rasulüne, ister seferde, ister hazarda olsun,nerede bulunursa bulunsun yüzünü Mescid-i Haram yönüne çevirmesini emrediyor. Ayrıca Kudüs'teki Beytü'l-mukaddes yerine Kabe'ye yöneltilmesinin kalıcı ve değişmez bir hak olduğunu, dolayısiyle bu emri uygulamada en ufak bir tereddüt geçirmemesi gerektiğini vurguluyor.

Şimdiye kadar anlattıklarımız 148. ve 149. ayetlerde dile getirilen gerçeklerdi. 150. ayette ise, Allah-u Teâlâ, Elçisine ve mü'mİnlere nerede bulunurlarsa, hangi tarafta olurlarsa yüzlerini Mescid-i haram yönüne çevirmeleri ve bu tavırlarını sonuna kadar sürdürmelerini buyuruyor; ki, amansız düşmanları olan yahudi ve müşriklerin eline bir koz vermiş olmasınlar. Çünkü ya-hudiler: Dinimizi inkar ediyorlar ama bizim kıblemize yöneliyorlar... Müşrikler de: İbrahim Peygamberin dinine mensup olduklarını iddia ediyorlar ama onun kıblesine yönelmiyorlar.. diyorlardı. Aslında bu değerlendirme yahudi ve müşriklerin ılımlıları gözönüne alınarak sunulmuştur. Onların zalim ve kibirli kesimine gelince, hiç bir şekilde ikna edilmeleri mümkün değildi. Çünkü açıktan şöyle diyorlardı: "Kabe'ye yönelmesi, atala-rının dinine eğilim göstermesinden başka bir şeyle izah edilemez. Bir süre sonra atalarının dinine dönmesinden kuşku duyulur..." Dolayısiyle böylelerine aldırmamak, sözlerini dikkate almamak gerekir. Nitekim yüce Allah şöyle buyuruyor: "Onlardan korkmayın, benden korkun." Hak olan kıblenize yönelmede ısrarlı olun ve asla başka tarafa yönelmeyin ki, sizi şeriatlerin en güzeline ve en köklüsüne yöneltmek suretiyle üzerinizdeki nimetimi tamamlayayım. Sizi her türlü hayır ve erdeme hazırlayayım. Size bir elçi göndermek suretiyle büyük bir nimet bahşetmiş olmam da bunun bir belirtisidir. Nitekim bu elçi size kitap ve hikmeti bildiriyor, sizi her türlü kirden arındırıyor, daha önce bilmediğiniz din ve dünya meselelerini size öğretiyor.

152. ayette, yüce Allah mü'minlere sadece kendisini anmaları ve kendisine yönelik şükür görevini yerine getirmeleri buyruğunu veriyor. Kendisini unutup nimetlerine karşı nankörlükte bulunmalarını yasaklıyor: "Öyleyse beni anın, ben de sizi anayım; ve bana şükredin ve sakın nankörlük etmeyin!" O'nu isimleriyle, sıfatlarıyla, vaad ve tehditleriyle anmak, sevgi ve hoşnutluğunu gerektirir; namaz kılmak ve diğer ibadetleri yerine getirmek suretiyle O'na şükretmek, rahmetini ve fazlını gerektirir. O'nu unutmak ve nimetlerine karşı nankörlük etmek ise, insanı O'nun gazabı ile, korkunç cezası ile ve can yakan azabı ile burun buruna getirir. [286]

Sonuç

1- İnatçı tiplerle tartışmaya girmekten kaçınmak gerekir. Yapılacak en uygun şey, itaate yönelmek ve bu hususta (hayırda) yarışmaktır. Bu, gerçeğe dönme ihtimali bulunmayan marazi tiplerle cedelleşmekten, husumete girmekten daha yararlı ve daha gereklidir.

2- Gerek seferde, gerekse hazarda namaz kılarken kıbleye yönelmek farzdır. Ancak yolculukta bir kişi, nafile namaz kılarken bineği, uçağı veya o-tomobili nereye yönelik olarak yolahyorsa oraya yönelebilir; bu yönün kıble veya başka bir taraf olması fark etmez.

3- Allah'a itaati engelleyecek derecede insanlardan korkmak haramdır. Asıl olan Allah'tan korkmaktır.

4- Yüce Allah'ın gizli ve açık nimetlerine karşı şükretmek gerekir.

5- Zorunlu bilgileri edinmek farzdır; ki, kul nefsini arındıracak biçimde Allah'a kulluk edebilsin.

6- Tehlil (Lâ ilahe illallah, demek), Tekbir (Allah-u ekber, demek) ve Teşbih (Sübhanallah, demek) ile Allah'ı anmak ve O'na itaat etmek suretiyle şükrünü ifa etmek vaciptir.

7- Allah'ın zikrini unutmak ve O'na şükretmemek suretiyle nimetlerine karşı nankörlük etmek haramdır.

153- Ey iman edenler, sabırla ve namazla yardım dileyin. Gerçekten, Allah sabredenlerle beraberdir.

154- Ve sakıtı Allah yolunda öldürülenlere "ölüler" demeyin; hayır onlar diridirler; fakat siz bunun şuurunda değilsiniz.

155- Andolsun, biz sizi biraz korku, açlık ve bir parça mallardan, canlardan ve ürünlerden eksiltmekle imtihan edeceğiz. Sabır gösterenleri müjdele.

156- Onlara bir musibet isabet ettiğinde, derler ki: "Biz Allah'a aitiz ve şüphesiz O'na dönücüleriz."

157- Rablerinden bağışlanma ve rahmet bunların üzerinedir ve hidayete erenler de bunlardır. [287]

Sözlük

Yardım etmek. Yardım istemek, söz ve davranış sergileme gücü.Sabır. Nefsin zorluk ve meşakkatlere katlanması.Şuur, bilinç. Sonunda bilgiye ulaşmayı sağlayacak tarzda bir şeyi algılama.İmtihan etmek. İmtihan edilen kişinin gücünü ve zaafım ölçmeye yönelik sınama ve deneme.Mallar. Mal'ın çoğulu. Mal evcil hayvanlar için kullanıldığı gibi, nakit ve benzeri şeyler için de kullanılır. Musibet. Kulun canına, ailesine veya malına dokunan zarar. Namazlar. (Namaz)'m çoğulu- Fakat bu kelime Yüce Allah'a izafe edilerek kullanıldığı zaman bağışlama ve mağfiret anlamını ifade eder. Çünkü öncesindeki "rahmet" kelimesi de Allah'a izafe edilmiştir.

Rahmet. Nimet bahşetme. En büyük rahmet, ateşten kurtul-duktan sonra cennete girmektir.Hidayete erenler. İnançları ile, Allah-u Teâlâ'mn sınama amaçlı musibetleri karşısında gösterdikleri sabırları ile mutluluk ve erdem yollarına iletilenler. [288]

Açıklama

Alemlerin Rabbi olan Allah, burada mü'min kullarına, yani islâm dinine mensup müslümanlara sesleniyor. Kendileri için bir deneme aracı olan kıblelerine bağlılıkta ısrarlı olmalarına, Rablerini zikretmelerine, O'na yönelik şükür görevim yerine getirmelerine ve O'nu hiç bir zaman unutmamalarına, asla nankörlük etmemelerine ilişkin bir çağrıda bulunuyor: "Ey iman edenler, yardım dileyin..." Yani, sizden istenen, aksatmadan Allah'ı anma, şükür, isyanı ve küfrü terketme yükümlülüğü karşısında sabırla yardım dileyin. Sabır, nefsi uysallaştırma ve Allah'ın emirlerine uydurmadır. Bir de namazla yardım dileyin... Bu çağrının ardından Allah-u Teâlâ, sabır gösterenlerle beraber olduğunu, yardım ve kuvvetle onlara destek olduğunu bildiriyor. Eğer sabır gösterecek olurlarsa O'nun yardımına ve desteğine mazhar olacaklardır. Bu çağrı ve uyarılar 153. ayetin kapsamı içindeydi.

154. ayete gelince, Allah-u Teâlâ'mn bir yasağını içermektedir. Allah yolunda Öldürülenlere, "ölüler" denmemesi emrediliyor. Çünkü onlar ruhlar âleminde diri olup, ölü değildirler. Rasûlûllah'ın işaret buyurduğu gibi cennette rızağlanmaktadırlar: "Şehidlerin ruhları yeşil kuşların göğüslerinde cennette dolaşıp dururlar. Sonra arşın altında asılı bulunan kandillere dönerler." (Müslim) Bu yüzden Allah yolunda öldürülen kimseye "öldü" denmez, "şehid oldu" denir. O, Rabbinin katında diridir; bizim hissetmediğimiz, farkında olmadığımız bir hayatı sürdürmektedir. Bunun nedeni, bu dünya hayatından ayrılmış olmasıdır.155. ayette Allah-u Teâlâ, mü'min kullarına yeminle bildiriyor ki: Sizi biraz korku ile sınayacağım; hem benim, hem de sizin düşmanınız olan kâfirleri savaş alanında üzerinize salacağım. Düşman ambargosu ve benzeri sebeplerle açlık çekeceksiniz. Savaş ve kıtlık yüzünden bir kısım mallarınızın telef olmasına yolaçacağını. Savaşta ölmeniz gibi cana yönelik denemelerden geçireceğim ve ürünlerinizin bir kısmının bozulması ile yüzyüze geleceksiniz. Bütün bunlardan amaç, Allah'ın emrine sarılmak ve yasaklarından kaçınmak suretiyle iman ve itaat üzere sabır gösterenlerle, bunlara sabır gösteremeyip Allah'ın dostluğundan ve ecrinden yoksun kalanları birbirinden ayırmaktır.Sonra Elçisine, sabır gösterenleri müjdelemesini buyuruyor.156. ayette ise, sabır gösterenlerin durumunu açıklıyor. Şöyle ki: Onların başına bir musibet geldiği zaman: "Biz Allah'a aitiz. O, bizim başımıza dilediği musibeti indirebilir. Çünkü biz O'nun mülkü ve kullarıyız. Ve sonunda ölüp O'na döneceğiz. Şu halde telaşlanıp üzülmeye gerek yoktur. Biz O'nun hükmüne teslim olmuşuz, kaza ve kaderini gönül hoşluğuyla karşılamışız..." derler.

157. ayette Allah-u Teâlâ, önceki ayette tavırlarına işaret edilen sabırlı kimseleri, günahlarının bağışlanacağı, Rablerinden bir rahmete kavuşacakları ve mutluluk ve erdeme ulaşacakları müjdesini veriyor. Ve şöyle buyuruyor: "Rablerinden bağışlanma ve rahmet bunların üzerinedir ve hidayete erenler de bunlardır." [289]

Sonuç

1- Sabırlı olmak üstün bir niteliktir. Musibetler ve yükümlülükler karşısında sabrı emretmek, sabır ve namazla yardım dilemek övgüye değer bir davranıştır. Rivayete göre, peygamber efendimiz (s.a.s.) herhangi bir meselede zorlandığı zaman hemen namaza koşardı.

2- Şehitler Rableri katında sürdürdükleri hayat bakımından diğer insanlardan üstündürler. Başkalarının cennette sürdürdükleri hayattan daha üstün mükemmel bir hayattır bu.

3- Sabır göstersin, dolayısiyle Rabbi katındaki derece ve makamı yükselsin diye mü'mİn insan cana, mala ve aileye yönelik musibetlerle sınanır.

4- Bir musibet karşısında: "İnna lillahi ve inna ileyhi raciun: biz Allah'a aitiz ve elbette O'na dönücüleriz" demek, üstün ve hayırlı bir tavırdır. Sahih bir hadiste şöyle buyuruluyor: Herhangi bir musibet karşısında: "İnna lillahi ve inna ileyhi raciun. (Allah'ım, başıma gelen bu musibetten dolayı bana ecir ver ve ondan geriye benim için hayır bırak) diyen hiç bir kul yoktur ki, Allah bu musibetten dolayı ona ecir vermesin ve bu musibetten geriye onun için hayır bırakmasın. (Müslim)

158- Şüphesiz, Safa ile Merve Allah'ın işaretlerindendir. Böylece kim Evi hacceder veya umre yaparsa, artık bu ikisini tavaf etmesinde kendisi için bir sakınca yoktur. Kim de gönülden bir hayır yaparsa, şüphesiz Allah, şükrün karşılığını verendir, bilendir. [290]

Sözlük

Safa ve Merve. Safa, Kabe'nin güneydoğusuna düşen bir dağ. Merve ise, Safa dağının tam karşısında kuzey tarafta yer alan bir dağ. İki dağın arasındaki mesafe yaklaşık olarak 760 zira-

dir.

Dininin alametleri. (Şiar)ın çoğuludur ve Allah'a yönelik ibadetleri gösteren alâmetler, demektir. Şu halde Safa ile Merve arasındaki sa'y, Allah'a itaati gösteren bir işarettir. Hacc etmek. Muayyen ibadetleri eda etmek amacı ile Kabe'yi ziyaret etmek.Umre. Tavaf, Safa ile Merve arasında sa'y yapmak ve saçları kısaltmak veya tıraş etmek suretiyle ihramdan çıkmak amacı ile Allah'ın evini ziyaret etmek.Günah. Vacibi terketmekle ve yasağı işlemekle ortaya çıkan karşı gelme suçu.Tavaf eder. İkisinin arasında sa'y ederek gidip gelmesi. Hayır; insanın hoşuna gideni içine alan ve zarar vereni dışlayan herşeyi kapsayan genel bir kavramdır. Burada ise, salih amel kastedilmiştir. [291]

Açıklama

Yüce Allah, Safa ile Merve tepeleri arasında sa'y yapmanın farziyetini vurgulayarak söze başlıyor. Bu arada, cahiliye döneminde Safa tepesi üzerinde "İsaf" ve Merve tepesinde de "Naile" adlı putun bulunması ve müşriklerin bunları meshetmelerine bakıp, Safa ile Merve arasında sa'y yapmanın sakıncalı olabileceğini düşünen bazı mü'minlerin endişelerini de gideriyor. Yüce Allah bu meyanda buyuruyor ki: Safa ile Merve arasında sa'y yapma Allah'ın şiarlarındandır. Yani O'na yönelik bir ibadet şeklidir. Çünkü Allah'ın elçisi İbrahim, oğlu İsmail ve onların soyundan gelen müslümanlar bu iki tepenin arasında sa'y yaparak Allah'a kullukta bulunmuşlardı. Şu halde, hac farzını eda etmek veya umre vacibini yerine getirmek amacı ile Kabe'yi ziyaret eden bir kimse, haccın ve umrenin bir rüknünü eda etmiş olmak için Safa ile Merve tepeleri arasında sa'y yapmak zorundadır. Cahiliye döneminde müşriklerin oralarda dikili bulunan İsaf ve Naile putları için sa'y yapıyor olmalarının bu konuda bir sakıncası yoktur.Sonra Allah-u Teâlâ, gönüllü olarak bir hayrı yapmak isteyen mü'min kullarına bir vaadde bulunuyor: Üzerlerine hayır yağdıracağını, ödüllendireceğini bildiriyor. Çünkü Allah-u Teâlâ mü'min kullarının salih amellerine karşılık olarak onlara sevap verir, sahiplerinin niyet ve amellerini bildiğinden dolayı onları ödüllendirir. Şu ifadeden çıkan anlam budur: "Kim de gönülden hayır yaparsa, şüphesiz Allah, şükrün karşılığını verendir, bilendir." [292]

Sonuç

1- Gerek hacc ve gerekse umre niyetiyle Kabe'yi tavaf eden herkesin Safa ile Merve arasında sa'y yapması gereklidir. Çünkü Rasûlüllah Efendimiz (s.a.v.): "Sa'y edin. Çünkü Allah size sa'y etmeyi yazdı." buyurmuştur. (Bu hadisi Darekutni rivayet etmiştir.) Ayrıca Rasûlüllah efendimiz, bütün hac ve umrelerinde Safa ile Merve arasında sa'yde bulunmuştur.

2- Mescide dönüştürülmüş bir kilisede namaz kılmanın bir sakıncası yoktur. Onun daha önce kafirlerin tapmağı olması zarar vermez.

3- Farz olmayan hayırları da teşvik etmek gerekir. Nafile nitelikli tavaf, namaz, oruç, sadaka, cihada hazırlık ve cihad gibi.

159- Gerçekten, apaçık belgelerden indirdiklerimizi ve insanlar için kitapta açıkladığımız hidayeti gizlemekte olanlar., işte onlara, hem Allah lanet eder, hem de bütün lanet ediciler.

160- Ancak tevbe edenler, düzeltenler ve açıklayanlar hariç. Onların tevbelerini kabul ederim. Ben tevbeleri kabul edenim, esirgeyenim,

161- Şüphesiz, inkar edip kafir olarak ölenler, Allah'ın, meleklerin ve bütün insanların laneti bunların üzerinedir.

162- Onda süresiz kalacaklardır, onlardan azab hafifletilmez ve onlar gözetilmezler. [293]

Sözlük

Gizleyenler, üzerini Örtenler mi gizledikleri şey ortaya çıkmasın, bilinip uygulanmasın diye örtbas edenler. Deliller. Ehl-i kitabın yanındaki kitaplarda Hz. Muhammed'in peygamberliğini ispatlayan sıfatlar kastedilmektedir. Hidayet, doğru yol. Burada ise, İslâm dini kastediliyor. Kitapda. Tevrat ve İncil.

Lanet. Kovulma; hayır ve rahmetten uzaklaştırılma. Lanet edenler. Melekler ve mü'minler gibi, kendilerinden lanet sadır olanlar.Düzelttiler. Gizledikleri dini gerçekleri açığa vurmak, yalanlayıp inkâr ettikleri vahye inandıklarım açıkladılar. "i jOnlara iltifat edilmez. Yani; bir mazeret bulmalarına fırsat verilmez. Tıpkı bir diğer ayetteki: "Onlara izin verilmez ki, mazeret bulabilsinler!" şeklindeki ifade gibi. [294]

Açıklama

Ayetlerin akışı, bazı müslüm ani arın Safa ile Merve tepeleri arasında sa'y etmeye ilişkin kimi endişelerinin yersizliğini belirttikten sonra, ehl-i kitap bilginlerinin işledikleri cürmü yüzlerine vuruyor. Onları tevbe etmeye, gizledikleri gerçeği açığa vurup ona inanmaya çağırıyor. Bu meyanda yüce Allah, Tevrat ve İncil'de yer alan, Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (s.a.s.) sıfatlarına ilişkin apaçık belgeleri ve yol gösterici işaretleri gizleyenlerin, Ona ve dinine inanmaya ilişkin emri görmezlikten gelenlerin rahmetten uzaklaştırılmış olduklarını, hem Allah'ın, hem de melekler ve mü'minlerin onlara lanet ettiklerini haber veriyor. Bunu izleyen 160. ayette ise, Allah-u Teâlâ, tevbe edenleri, rahmetten uzaklaştırılan kimselerden ayırıyor. Bunlar, hakkı tanıdıktan, insanlara açıklayıp bozulmuş inançlarını düzelttikten sonra gerçeği gizleyenlerden ayrılmışlardır. İşte Allah böylelerinin tevbelerini kabul eder, onlara merhamet eder. Çünkü o tevbeleri kabul edendir, esirgeyendir.

161. ve 162. ayetlerde Allah-u Teâlâ, gerek ehl-i kitaptan ve gerekse başka topluluklardan peygamberini ve onunla birlikte indirdiği dini inkâr edip kâfir olarak ölen kimselere hem Allah'ın, hem de tüm meleklerin ve insanların lanet ettiğini ifade buyuruyor. Bu yüzden onlar, ilahi rahmetin açık ifadesi olan cennetten uzaklaştırılıp kovulmuşlardır. Cehennemde süresiz kalacaklardır. Azapları hafifletilmeyecek ve bir mazeret bulmaları için kendilerine mühlet verilmeyecektir. [295]

Sonuç

1- İlmi gizlemek haramdır. Bir hadis-i şerifte şöyle buyuıuluyor: "Kİm herhangi bir bilgiyi gizlerse yüce Allah onun ağzına ateşten bir gem vurur." Ebu Hureyre bazı durumlarda şu açıklamayı yapma gereğini duyardı: "Eğer Allah'.n kitabındaki bir ayet olmasaydı, size tek bir hadis bile rivayet etmezdim." Ardından şu ayeti okurdu: "Gerçekten, apaçık belgelerden indirdiklerimizi gizlemekte olanlar..."

2- Zulmü ve cehaleti dolayısiyle herhangi bir şeyin ifsadına (bozulmasına) yolaçan kimsenin tevbesinin kabulü İçin, tahrif ettiğini veya değiştirdiğini, yahut tersyüz ettiğini açıklamak, gizlediğini açığa vurmak ve haksız yere aldığını geri vermek suretiyle bozduğunu düzeltmesi şart koşulur.

3- İnkâr edip küfür üzere ölen bir kimse öldükten sonra ebedi cehenneme mahkum olur. Süresiz olarak azapta kalır. Ne azabı hafifletilir, ne kendisine süre tanınır ki mazeret bildirsin; ve ne de azaba ara verilir ki istirahat etsin.

4- Şarap içmek veya uyuşturucu kullanmak gibi günahları açıkça işleyen kimseleri, kadına benzemeye çalışan erkeği ve erkeğe benzemeye çalışan kadını lanetlemek caizdir.

163- Sizin ilahınız tek bir ilahtır; O'ndan başka ilah yoktur; O, Rahmandır, Rahimdir.

164- Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün değişmesinde, insanların faydasına olan şeyleri denizde taşıyıp giden gemilerde, Allah'ın gökten su indirip onunla ölmüş olan yeri dirilterek üzerine her çeşit canlıyı yaymasında, rüzgârları ve yer ile gök arasında emre hazır bekleyen bulutları evirip çevirmesinde elbette düşünen bir topluluk için (Alllah'ın varlığına ve birliğine) deliller vardır. [296]

Sözlük

(Doğru veya yanlış olarak) kendisine ibadet edilen.(Allah-u Teâlâ ibadet edilmeyi hak eden tek ve gerçek ilâhtır.)*1) İlâhınız bir tek ilâhtır. Zatı, sıfatları ve Rabliği itibariyle tek ve ortaksızdır. O'nun dışında bir yaratıcı, bir rızık veren, kainatı ve hayatı düzenleyen bir başka ilâh yoktur. Yani O, İlâhlıkta tektir. O'nun dışında ibadete lâyık hak bir ilâh yoktur. Gece ve gündüzün değişmesi. Kulların yararına olmak üzere biri ortaya çıkarken diğerinin kaybolması. Sürekli gündüz ve sürekli gece olmaması.Orada her türlü hayvan yarattı. Çeşitli canlı türlerini yeryüzünde ortaya çıkarıp her tarafına dağıtmıştır.

Rüzgârların çeşitliliği. Rüzgârların bazen saba rüzgarı, bazen güney, bazen kuzey, bazen batı, bazen bitkileri ve bulutları aşılayıcı ve bazen ürünleri yokedici olarak esmesi. [297]

Açıklama

Yüce Allah önceki ayetlerde, âlimlerin sahip oldukları ilmi açıklamak, İnsanlara yol göstermek zorunda olduklarını, bunu gizlemelerinin haram olduğunu vurguladıktan sonra, kendisinin tek İlâh olduğunu, Rahman ve Ra- . him sıfatlarına sahip bulunduğunu haber veriyor. Ayrıca bunun bilginler tarafından açıklanması gereken en öncelikli gerçek olduğunu da dile getiriyor. Kuşkusuz bunun anlamı, Allah-u Teâlâ'nın rablıkta, isim ve sıfatlarında bir-Ienmesi, sırf kendisine kulluk edilebileceğinin bilinmesidir. Bazı müşrikler: "Sizin ilahınız tek bir ilahtır." hakikatinin dile getirilişini duydukları zaman, "Allah'tan başka ilah olmadığını kanıtlayan herhangi bir delil var mıdır?" demişlerdi.(2) Bunun üzerine Allah-u Teâlâ "Göklerin ve yerin yaratılışında..." diye başlayan ayetini indirdi. Bu ayette, altı evrensel hadiseden söz ediliyor. Ki bunların her biri Allah'ın gücünü, ilmini, her yaptığının bir hikmete dayanıyor olmasını ve sonsuz rahmetini gözle görülecek biçimde ortaya koyan göz kamaştırıcı, akıllara durgunluk veren ve insanı sırf Allah'a kulluk etme

(1) Kur'an-ı Kerim'de "el-îlâh" lafzı sadece yüce Allah için kullanılmıştır. Ama

"İlâh" şeklindeki nekre kullanımı çoktur. (2) "Lailâhe İllallah"m başı küfür, sonu ise imandır. Çünkü ifadenin başında her türlü ilâhhk iddiası reddediliyor, sonunda ise, Allah'ın tek ve ortaksız ilahlığı

onaylanıyor.zorunluluğu ile yüzyüze getiren dehşet verici delil konumundadır.

Birinci olay: Göklerin ve yerin yaratılışıdır. Bu akıllara durgunluk veren yaratılışı ancak sonsuz bir güce sahip olan ve hiçbir olumsuzluktan etkilenmeyen bir zat gerçekleştirebilir.

ikinci olay: Gece ve gündüzün belli bir sistem dahilinde birbirlerini izlemesi; biri uzarken diğerinin buna paralel olarak kısalması.

Üçüncü olay: İnsanlar için hayati öneme sahip binlerce ton yiyecek ve erzak taşıyan dağlar gibi koca gemilerin denizlerde yüzmesi...

Dördüncü olay: Toprak kuruyup bitkiler ve ekinler öldükten sonra Allah-u Teâlâ'nın onları canlandırmak üzere gökten yağmur indirmesi.

Beşinci olay: Soğuk veya sıcak, çiçekleri aşılayıcı ve bulutları taşıyıcı olmak gibi, rüzgârların, insanların ihtiyaçlarına ve beklentilerine göre doğudan, batıdan, kuzeyden ve güneyden esmesi.

Altıncı olay: Bulutların yerle gök arasında başıboş bırakılmaması. Bir bölgede oluşup hareket etmeleri, ama, üstün iradeli ve her yaptığı bir hikmete dayanan yüce Allah'ın iradesi doğrultusunda her bölgeye yağmur yağdırırken bulutların oluşup hareket ettikleri o bölgeye yağdırmamaları...

Saydığımız bu altı evrensel olgu Allah'ın varlığının, ilminin, kudretinin, hikmetinin ve sonsuz rahmetinin en büyük ve apaçık kanıtıdır. O, bu yüzden alemlerin Rabbidir; öncekilerin ve sonrakilerin tek ve ortaksız İlahıdır. O'ndan başka Rab yoktur. Şu kadarı var ki, söz konusu ayetlerde vurgulanan bu apaçık kanıtları ancak aklı olanlar algılayabilir. Fakat aklını düşünme, anlama ve idrak etme alanında kullanmadığı, akıl yerine heva ve hevesini ön plana çıkardığı için akılsız konumunda olan bir kimse kör gibidir, hiç bir şey göremez; sağır gibidir, hiç bir şey işitemez; ahmaktır, hiç bir şeyi akledemez. Dolayısiyle bu göz kamaştırıcı kanıtları algılaması da beklenemez. Böyle bir duruma düşmekten Allah'a sığınırız. [298]

Sonuç

1- Allah'tan başka ilâh yoktur. Bu yüzden Allah'tan başkasına kulluk etmek şirktir ve küfürdür. Çünkü tek gerçek ilâh O'dur.

2- Göklerde ve yerde bulunan evrensel ayetler, her türlü kemâl sıfatına sahip ve her türlü noksanlıktan münezzeh bir Rab ve bir İlah olarak Allah'ın varlığını ispat etmektedir.

3- Ayetlerden yararlanmak veya . aatta yer alan işaretlerden ibret almak, heva ve hevesleri yerine akıllarını ön plana çıkaran kimselere aittir.

4- Vahiy yoluyla inen Kur'an ayetleri tek ve ortaksız bir İlah ve bir Rab olarak Allah'ın varlığını ve Hz. Muhammed'in peygamberliğini, elçiliğini kanıtlamaktadır.

165- İnsanlar içinde, Allah'tan başkasını (O'na) eş ve ortak tutanlar vardır ki, onları Allah'ı sever gibi severler. İman edenlerin ise Allah'a olan sevgileri daha güçlüdür. O zulmedenler azaba uğrayacakları zaman, muhakkak bütün kuvvetin tümüyle Allah'ın olduğunu ve Allah'ın vereceği azabın gerçekten şiddetli olduğunu bir bilselerdi.

166- Öyleki kendilerine tâbi olunanlar, kendilerine tâbi olanlardan uzaklaşıp kaçmışlardır. Onlar azabı görmüşlerdir ve aralarındaki bütün bağlar da parçalanıp kopmuştur.

167- Uyanlar derler ki: "Eğer bize bir kere fırsat verilse muhakkak onların bizden uzaklaştıkları gibi, biz de onlardan uzaklaşırdık. " Böylece Allah, onlara bütün yaptıklarını onulmaz hasretler (pişmanlık ve üzüntüler olarak) gösterecektir. Ve onlar ateşten çıkacak değillerdir. [299]

Sözlük

Ortaklar . "Misil, benzer, eş" anlamına gelir. Bu ayette ise, müşriklerin dua, adak ve yemin gibi çeşitli ibadet şekillerinisunup Allah'a yakınlaşma için aracı kıldıkları düzmece ilâhlar kastedilmektedir.

Uzaklaşmak; çirkin bir şeyden ayrılmak ve bırakmak.İtaat edenler. Kulluk edilen düzmece ilahlar, saptırıcı liderler. Sebeplere. Tâbi olanlar, müşrikler. Sapık liderleri, önderleri izleyenler.Sebepler. Sözlükte "ip" demektir. Daha sonra, iki şeyi birbirine bağlayan, insanı özel amaca ve maksada ulaştıran herşey için kullanılmıştır.

Tekrar. Geriye dönüş. Yeniden dünya hayatına dönme.Zarar, ziyan.. Kişiyi adetâ hareketsiz kılan büyük pişmanlık. [300]

Açıklama

Bundan önceki ayetlerde, insanların ilahının, yani ibadete lâyık Rabbinin, yani Allah'ın tekliğine, ortaksızlığına ilişkin kesin kanıtlar, susturucu belgeler sunulduktan sonra Allah-u Teâlâ, bunca açık ve net delile rağmen bazı insanların Allah'ı, bir yana bırakarak putları ve liderleri ilah edindiklerini haber veriyor. Bu insanlar tapındıkları bu düzmece ilahları Allah'ı sever gibi severler. Yani sevgide onları Allah'la bir tutarlar. Oysa mü'minlerin Allah'a yönelik sevgileri daha büyüktür. Bu meyanda Allah-u Teâlâ bir diğer hususa değiniyor: Müşrikler kıyamet günü azapla yüzyüze geldikleri zaman, bütün gücün Allah'a ait olduğunu, O'nun azabımn şiddetli olduğunu çok acı bir deneyimle öğreneceklerdir. O sırada şirke ve sapıklığa çağıran zalim liderler, tâbi olunan önderler, kendilerinin izinde olan cahil halk kitlelerinden uzaklaşacaklardır. Korkunç azap ile burun buruna gelindiği bu dehşet verici anda aralarındaki her türlü bağ, her türlü ilişki kopacaktır. Bu sırada, önderlerin izinde giden cahil halk kitleleri, sapık önderlerinden intikam almak, ahirette kendilerinden uzaklaşan bu liderleri, bu düzmece ilâhları dünyada yalnız bırakmak için yeniden dünya hayatına dönmeyi arzularlar. Yüce Allah bu akıllara durgunluk veren, dehşet verici ahiret sahnesinde azabı onlara gösterip, onları apaçık gerçek ile yüzyüze getirdiği gibi, şirk ve günah nitelikli iğrenç amellerini de bu sırada onlara gösterir; böylece pişmanlıkları artar; yürek sızıları, hüzünleri, hayıflanmaları dayanılmaz boyutlara varır. Bu duygular içindeyken, bir daha çıkmamak üzere cehennem ateşine girerler. [301]

Sonuç

1- Allah'ı sevmek, Allah'ın sevdiği şeyleri, O'nun sevmesinden dolayı sevmek demektir.O

2- Allah ile beraber bir başka ilah edinmek şirktir. Ama Allah'ın sevgisinden dolayı Allah'ın kullarını sevmek tevhidin gereğidir.

3- Kıyamet günü arkadaşlık ve soy gibi bütün bağlar kopar. Sadece iman bağı ve iman kardeşliği kalır.

4- Şirk ve sapıklık önderleri, kötülüğe ve bozgunculuğa çağıran liderler, dünyadayken izlerinden giden, zulüm, şer ve bozgunculuk çağrılarına uyan kitlelerden uzaklaşırlar, onları yüzüstü bırakırlar, bu dehşet verici anda onlara bir yarar sağlamazlar.

(1) Peygamber efendimiz (s.a.v) buyuruyor ki: "Size çeşitli nimetler bahşeden Allah'ı sevin. Beni de Allah'ın sevgisi ile sevin."

168- Ey insanlar, yeryüzünde olan şeyleri helâl ve temiz o-larak yeyin ve şeytanın peşinden gitmeyin. Gerçekte o, sizin için apaçık bir düşmandır.

169- O, size yalnızca kötülüğü, çirkin hayasızlığı ve Allah1 a karşı bilmediğiniz şeyleri söylemenizi emreder.

170- Ne zaman onlara: "Allah'ın indirdiklerine uyun" denilse, onlar: "Hayır biz, atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız." derler. Peki ama, ataları birşey düşünmeyen, doğru yolu bulamayan kimseler olsalar da mı? (atalarının yoluna uyacaklar). [302]

Sözlük

Helal, içinde tehlike barındırmayan; Allah'ın izin verdiği şey.Necis ve tiksindirici olmayan. Temiz.

Şeytanın adımları. Yürümekte olan insanın iki ayağının aranılsındaki mesafe demektir. Bu ayette ise kastedilen, şeytanın yolu, ve Allah'ın helâl kıldığını haram, haram kıldığını da helâl kılmaya götüren şeytani yöntemlerdir.

Açık düşman. Düşmanlığı açık ve ortadadır. Anne-babamız

Âdem ile Havva'yı cennetten çıkaran o değil midir? Yeryüzündeki şer ve fesadın büyük çoğunluğu onun başının altından çıkmıyor mu?

Kötülük. Nefsin kötü olarak algıladığı, hüzünlenmesine, üzün-1 tüye boğulmasına neden olan ve insanı çeşitli günahlara sürükleyen kötülük.

Çirkinlik. Söz ve harekette kötülük. Zina, homoseksüellik, cimrilik v.b. iğrenç suçlar. Bulduğumuz. [303]

Açıklama

Rahmeti bol Allah-u Teâlâ şirk ve günah ehlinin durumunu, ahirette kendilerini bekleyen azap içinde süresiz kalmayı, o acı sonu gözler önüne serdikten sonra, tüm insanlığa şu çağrıda bulunuyor: "Ey insanlar, yeryüzünde olan şeyleri yiyin." Bu O'nun bağışı ve lûtfudur. İzin verdiği şeylerden helâl ve temiz olarak yiyin. O'nun izin vermediği şeylere gelince; bunlarda ne beden, ne de ruhlar için bir hayır vardır. Sonra hem kendisinin hem de kendilerinin düşmanı olan şeytanın izinden gitmelerini yasaklıyor. Şayet onun adımlarını izleyecek olurlarsa, onları bedbahtlığa ve helaka sürükleyecektir. Sonra Allah âlemlerin Rabbi olarak buyuruyor ki: Şeytan sadece, hem bedenlerine, hem de ruhlarına zarar veren kötülükleri, her türlü hayasızlığı, iğrenç davranışları ve kötü ahlâkı emreder. En kötüsü de, Allah'a iftira atmaya, O'nun adına bilmediklerini söylemeye, Allah'tan hiç bir delil olmadığı halde bir takım şeyleri helâl (serbest) bir takım şeyleri haram (yasak) kılmaya, Allah'ın vahyinden kaynaklanmayan yasalar koymaya yöneltmesidir. Şeytanın telkin ettiği bu en büyük kötülükten Allah'a sığınırız... İnsanlar Rablerinin bu çağrısını kulak ardı edip, ezeli düşmanları şeytanın izinden gitmeye devam ederek, çeşitli hayasızlıklar işlediklerinde, Allah'ın izin vermediği konularda yasaklar (haram), serbestler (helâl) koyup, yaşamaya kalkıştıklarında, Allah Rasûlü onlara: "Allah tarafından indirilen vahye uyun!" buyurunca, "Hayır, biz ancak atalarımızdan devraldığımız hayat sistemine uyarız!" demişlerdi. Sübhanal-lah!.. "Batıl dahi olsa, sapık bir hayat sistemi bile olsa atalarımızın düzenine uyarız!" diyorlar... Ataları din ve şeriat hususunda hiç bir şey akledememiş, yapıcı ve hayırlı şeylere ulaşamamış kimseler olsalarda mı onları izleyecekler?[304]

Sonuç

1- Helâli aramak, dar ve sıkıntılı dahi olsa günlük hayatta helâl ile yetinmek farzdır.

2- Helâl (serbest) Allah'ın helâl kıldığıdır. Haram (yasak) Allah'ın haram kıldığıdır. Bu hususta akıl kendi başına hüküm koyamaz, vahiyden bağımsız hareket edemez.

3- Şeytanın düzenine uymak haramdır. Şeytanın yolu, yani düzeni ise, Allah'ın yasakladığı her türlü söz ve fiildir.

4- Her türlü kötülükten ve hayasızlıktan uzak durmak gerekir. Çünkü bunları şeytan emretmektedir.

5- Dinde bilgi sahibi olmayan, dinî basiretten yoksun kimseleri taklit etmek haramdır.

6- İlim ehlini izlemek, onların Kur'an ve sünnetten süzülmüş görüşlerini benimsemek caizdir.

171- İnkâr edenlerin örneği bağırıp-çağırmadan başka bir işitmeyip haykıranın örneği gibidir. Onlar, sağırdırlar, dilsizdirler, kördürler, bundan dolayı akıl erdiremezler. [305]

Sözlük

Benzeri. Sıfatı ve durumu.Bağıran. Yüksek sesle bağırma.Dua etmek. Yakında olan birini çağırmak. Mü'minin Rabbini arif "Ya Rabbi!.. Ya Rabbi!. diye çağırması, dua etmesi gibi. çağırma Uzakta olan birini çağırmak. Namaza çağrı amacı ile ezan okumak gibi. •nbaitf Sağır Duvma hassasını yitirdiği için duyamayan kimse.ilii Dilsiz. Konuşma hassasını yitiren, dilsiz kimse. 'Akıl erdiremiyorlar. Sözlerin anlamlarını algılayamazlar, algı cihazını, yani akıl unsurunu devre dışı bıraktıkları için olayları birbirlerinden ayırdedemezler. [306]

Açıklama

Bundan Önceki ayet, duyularını ve algılama yeteneklerini devredışı bırakıp lideri ne derse onu yapan, niçin yaptığını ve neden yapmadığını bilmeden tam bir teslimiyet içinde emirlerini yerine getirenlerin bu körüköriine taklidi için bir uyarı niteliğindeydi. Bu ayet ise son derece ilginç bir tabloyu canlandırıyor: Akli yeteneklerini devredışı bırakarak, her hususta birilerinin izinden gitmekle yetinen, böylece başındaki çoban ne tarafa sürerse, o tarafa yönelen bir sürü haline gelenlerin durumunu garip bîr örnekle somutlaştırıyor. Çoban çağırınca hemen koşarlar. Bu çağrı boğazlanmaları için olsa da... Aynı şekilde kendilerine çoban (lider) seslense, ne istediğini, niçin çağırdığını bilmeden koşarlar. Çünkü işitme ve anlama yeteneğinden yoksundurlar. Sadece uzun süreli alıştırmalarla, delilsiz itaat ile bir takım sesler öğrenmişlerdir.

Netice olarak Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor: "İnkar edenlerin örneği..." kemikleşmişlikte, şirk ve sapıklıkta atalarını körükörüne izlemede, güttüğü hayvanlara seslenen çobandır. Çoban, uzaktan veya yakından sürüsüne seslendiği zaman, sürü bu sese göre hareket eder, ama ne söylendiğini, niçin seslenildiğini anlamadan hareket eder. Çünkü akıl yeteneğinden yoksundur. Bu örnek, küfür ve sapıklık ehlini imana çağıran herkesin karşı karşıya kaldığı bir durumu gözler önüne sermektedir. îmana ve hidayete çağıran kimseler, kâfirleri, atalarını körükörüne taklid eden kimseleri, basmakalıp zihniyete mensup sapık kitleleri İslama çağırdıkları zaman kendilerini bir sürüye seslenen ve sözleri algılanamayan çobanlar gibi hissederler. [307]

Sonuç

1- Müşrik ve sapık taklitçilerle karşıkarşıya kalındığı, onların kör inadı ile mücadele edildiği zamanlarda Allah'a dua etmek yürek ferahlatır, insana güven verir.

2- Heva ehlini ve bidatçıları taklit etmek, onları izlemek haramdır.

3- İlim ve marifet elde etmeye çalışmak farzdır. Ki, bir mü'min bilgi sahibi olmadan her hangi bir şeyi yapmasın ve terkedilmemesi gereken bir şeyi de terketmesin.

4- Ancak dinde bilgi ve basiret sahibi olan kimselere uyulur. Cahillere uymak taklit sayılır, körükörüne ve delilsizce tâbi olma olarak değerlendirilir.

172- Ey iman edenler, size rızık olarak verdiklerimizin temiz olanlarından yeyi ve yalnızca Allah'a kulluk ediyorsanız yalnızca O 'na şükredin.

173- O, size ölüyü, kanı, domuz etini ve Allah'tan başkası adına kesilmiş olan hayvanı kesin olarak haram kıldı. Fakat kim kaçınılmaz olarak muhtaç kalırsa, taşkınlık yapmamak ve haddi aşmamak şartıyla yiyebilir, ona bir günah yoktur. Muhakkak Allah, bağışlayandır, esirgeyendir. [308]

Sözlük

Temizler. Helâl demektir.Allah'a şükredip Allah'ın sizin üzerinizdeki nimetlerini itiraf edin. Bu nimetlerden dolayı O'na hamdedin. Bu nimetleri O'nun hoşnut olacağı alanlarda sarf edin.Eğer sadece Allah'a ibadet ediyorsanız: O'nun emir ve yasaklarına uyuyorsanız.Haram kıldı, sakındırdı, yasakladı.Ölmüş olan, kesilmeksizin kendi kendine ölen hayvan.Kan. Dışarı akmış kan; ete karışmış olanı değil.

Domuz.Allah'tan başkasının adı anılarak kesilen (hayvanın eti).Zorda kalan. İçinde bulunduğu açlık yüzünden veya dayak sonucu yemek zorunda bırakılırsa.Haddi aşmaksızın.Kendisine helal olmayanı almaya çalışan, zalim.

Kendisine helâl olan alanı aşıp başkasının hakkına, alanına tecavüz eden kimse demektir.

Günah. Günahın nefis üzerinde bıraktığı iz. Huzursuzluk ve bunalım hali. [309]

Açıklama

Bir Önceki ayette (171.) şirkte ve Allah'ın helâl kıldığını haram kılmada atalarını şuursuzca taklid eden kâfirlerin durumuna dikkat çekilmişti. Bunlar düzmece ilahlarına adaklar adar, bunları götürüp tapınaklardaki sunaklara koyar ve tütsüler tüttürürlerdi... Bu açıklamanın ardından yüce Allah, kendisini Rab ve İlah, İslam'ı din, Hz, îyluhammed'i de peygamber edinen mü'min kullarına sesleniyor: Size rızık olarak verdiğimiz temiz şeylerden yeyin ve Allah'ın size bahşettiği helâl etlerden dolayı O'na şükredin; atalarım körükörüne taklit eden müşrikler gibi bu etleri olur olmaz nedenlerle haram kılmaya kalkışmayın, çünkü Allah size, yalnızca kanı, leşi, domuz etini ve Allah'tan başkası adına kesilen hayvanın etini yemenizi haram kılmıştır. Bununla beraber zaruret hali bir kimseyi bunlardan yemeye zorlarsa bu saydıklarımızdan yemesinin bir sakıncası yoktur. Çünkü Cenab-i Allah çok merhamet sahibidir. [310]

Sonuç

1- Savurganlığa, israfa kaçmamak koşuluyla Allah'ın rızık olarak bahşettiği temiz yiyeceklerden yemek helâl ve güzeldir.

2- Bahşettiği nimetleri anmak, bu nimetlere karşılık olarak O'na hamdet-mek ve bunları Allah'ın rızası dışında günah alanlarında sarf etmemek farzdır.

3- Leşi, akıtılmış kanı, domuz etini ve Allah'tan başkası adına kesilmiş hayvanın etini yemek haramdır.

4- Zaruret anında, adı geçen şeylerden bir parça caizdir. Ayetteki istisna da göz ardı edilmemelidir. Yani bu yeme içme haddi aşarak olmamalıdır.

5- Peygamber efendimiz ölü çekirge ve balığın yenmesine izin vermiştir.

Ama azıdişi olan yırtıcı hayvanların ve pençesi olan kuşların yenmesini haram kılmıştır.[311]

174- Allah'ın indirdiği kitaptan bir şeyi gözardı edip saklayanlar ve onunla değeri az bir şeyi satın alanlar., onların yedikleri karınlarında ateşten başkası değildir. Allah kıyamet günü onlarla konuşmaz ve onları arındırmaz. Ve onlar için acı bir azap vardır.

175- Onlar, hidayete karşılık sapıklığı, bağışlanmaya karşılık azabı satın almışlardır. Ateşe karşı ne kadar dayanıklıdırlar!?..

176- Bu, Allah'ın şüphesiz Kitabı hak olarak indirme sindendir. Kitap konusunda anlaşmazlığa düşenler ise uzak bir ayrılık içindedirler. [312]

Sözlük

Gizliyorlar. İnkâr edip gizleyenler.

Allah'ın Kitapta indirdiği. Kitap'tan maksat "Tevraf'tır. Allah'ın buyruğunu ise, Hz. Muhammed'in (s.a.s) Tevrat'ta yer alan nitelikleri ve O'na inanılması direktifini içeren ayetlerdir.

Allah onlarla konuşmaz. Onlara öfkelendiği ve onları lanetlediği için kendileriyle konuşmaz.

Onları temize çıkarmaz. Kendilerinden razı olmadığı için günahlardan arındırmaz.

Hedefe ulaşmaya engel oluşturan körlük, sapıklık.

Ayrılıkçılık, çekişme, düşmanlık. Öyle ki çekişen taraflarda biri bir grubu, diğeri de bir grubu temsil ederek birbirlerine düşmanlık ederler.

Uzak. Sonuçlanması ve ardının gelmesi son derece güçtür. [313]

Açıklama

Tefsirini sunmakta olduğumuz bu üç ayet kesin olarak ehl-i kitap bilginleri hakkında inmiştir: Onları yaptıklarından dolayı kınayarak, hakkı gizlemelerinin ve açıklama sözünü verdikleri halde Allah'tan gelen bilgiyi az bir değer karşılığı satmalarının sonunu gözler önüne seriyor. Yahudi ve hıristiyan din bilginleri halk kitlelerini memnun etmek için Peygamber Efendimizi ve dinini inkâr ediyorlardı, ki, halktan gelen hediyeler ve mali yardım kesilmesin ve halk üzerindeki ruhani egemenlikleri devam etsin. "Allah'ın indirdiği kitaptan bir şeyi gözardı edip saklayanlar ve onunla değeri az bir şeyi satın alanlar..." ayeti ile kastedilen anlam işte budur.ü) Yüce Allah yedikleri rüşvetin karınlarında ateşten başka bir şey olmadığını bildiriyor. Çünkü ateşe girmelerine sebep olacaktır. Bunun yanısıra, karşı konulmaz güce sahip ve emrini zor kullanarak da yerine getiren Allah'ın gazabı onların üzerinedir. Allah onlarla İbn-i Abbas (r.a) der ki: "Bu ayet yahudi bilginleri hakkında inmiştir. Bunlar avam tabakasından çeşitli hediyeler alıyorlardı. Bu arada Son Peygamberin kendi içlerinden çıkacağını umuyorlardı. Ne zaman ki Son Peygamber diğer bir toplumdan gönderildi, O'nun Kitap'taki sıfatlarını değiştirdiler. Ki, maddi çıkar sağladıkları cahil tabaka Peygamber'e tâbi olmasın..."lanarak da yerine getiren Allah'ın gazabı onların üzerinedir. Allah onlarla konuşmayacak, onları arindırmayacaktır. Elem verici azap da onlar içindir.

175. ayette Allah-u Teâlâ, rahmetten uzaklaştırılmış bu mel'ûnların hidayete karşılık sapıklığı, yani imana karşılık küfrü, bağışlanmaya karşılık azabı, yani cennete karşılık cehennemi satın aldıklarım bildirerek, şu değerlendirmeyi yapıyor: Ateşe karşı ne kadar dayanıklıdırlar!.. Günah işlemede, bunun sonucunda cehenneme girmede ne kadar cesurdurlar.!.. Onların bu davranışları, Allah'ın kendilerine yönelik va'dini tamamlayıcı unsur olarak aleyhlerinde rol oynamıştır. Çünkü Allah-u Teâlâ Kitab'ı hakka dayalı olarak indirmiştir. Kitap'ta doğru yolu, hidayeti göstermiş, kişiyi kalıcı nimetlere ulaştıran yolu açıklamıştır. Bunun yanısıra insanı saptırıp, Allah'ın gazabına ve can yakıcı azaba götüren yolu da açık seçik olarak gözler önüne sermiştir.

176. ayette Allah-u Teâlâ Tevrat ve İncil hakkında görüş ayrılığına düşen yahudi ve hristiyanların birbirlerine düşman olduklarım, aralarında derin görüş ayrılıklarının olduğunu haber veriyor.[314] Hiç kuşkusuz Allah-u Teâlâ, doğru söylüyor. Bugün bile yahudi ve hristiyanlar arasında derin görüş ayrılıkları ve düşmanlık vardır. Bu durum, Allah'ın indirdiği hak Kitap hakkında ihtilafa düşmelerinin, Kitab'ı uygulamaya ilişkin emri kulak ardı etmelerinin, hak duyuruyu bir yana bırakarak batıla sarılmalarının bir sonucudur. Kitap hakkında ihtilafa düşmenin sonu, derin bir ayrılıktır. [315]

Sonuç

1- Hakkı gizlemek haramdır. Özellikle mal ve liderlik gibi dünyevi bir çıkar sağlamak için buna yeltenmek daha ağır bir suç oluşturur.

2- İslâm ulemasının, bazı maddi çıkarlar elde etmek için hakkı gizlemede, insanlara batıl nitelikli fetvalar vermede ehl-i kitap bilginlerinin yolunu izlemekten kaçınmaları gerekir.[316]

3- Kur'an-ı Kerim ve O'nun hak nitelikli öğretisi hakkında ayrılığa düşmekten kaçınmak bir zorunluluktur. Çünkü Allah'ın indirdiği Kitap hakkında ihtilafa düşen müslümanlar birbirlerine düşman olup derin görüş ayrılıklarına

177- Yüzünüzü doğuya ve batıya çevirmeniz iyilik değildir. Ama iyilik, Allah'a, âhiret gününe, meleklere, Kitaba ve Peygamberlere iman eden; mala olan sevgisine rağmen onu yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışa, isteyip dilenene ve kölelere veren; namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren ve ahitleş-tiklerinde ahitlerine vefa gösterenler ile zorda, hastalıkta ve savaşın kızıştığı zamanlarda sabredenlerin tutum ve davranışlarıdır; işte bunlar, doğru olanlardır ve muştaki olanlar da bunlardır. [317]

Sözlük

İyilik. Her türlü hayrı, Allah'a ve Rasûlü olan Hz. Muhammed'e (s.a.s.) itaati içine alan geniş bir kavram.

Gerçek iyilik, Allah'a ve ahiret gününe inanan ve öteki iyi ni- teliklere sahip bulunan kimsenin işlediği iyiliktir.

Malı severek verdi... Mala yönelik şiddetli sevgisine rağmen Allah'ın sevgisini, tercih ederek, verilmesi gereken yerlere mal veren. Yakınlar. Yakınlık derecesine göre tüm akrabalar.

Yetimler. Henüz buluğ çağına ermeden babası ölen çocuk. Çaresizler. Temel ihtiyaçlarından, harcama gücünden yoksun kimse.Yolda kalan. Ailesinden ve malından uzak, uzun yol yolcusu,Dilenci.Yardıma muhtaç olup, ihtiyacını gidermesi için dilenmesine izin verilen yoksul kimse.

Köleler . Köleyi azad etmek için mal verme, anlamı kastedilmiştir.

Şiddetli yoksulluk. Şiddetli zarar veya hastalık. Allah yolunda girişilen savaşın kızıştığı sırada. işte onlar doğru oldular, sadıklar.[318]

Açıklama

Bundan önceki üç ayette AUah-u Teâlâ, ehl-i kitap bilginlerini tehdit ederek, kıyamet günü kendilerini bekleyen gazabı ve acıklı azabı haber vermişti. Bu, aynı zamanda, dünyanın geçici rütbe ve şöhretleri uğruna insanlara Allah'tan gelen haberi, duyuruyu doğru biçimde aktarmayan İslâm bilginlerine yönelik bir tehdit de içermektedir. Bu ayette ise, Allah-u Teâlâ sırf Kudüs'teki Beytu'l-mukaddes'e veya güneşin doğduğu yere (birincisi yahudilerin diğeri de hristiyanların kıblesidir) yöneldikleri için böbürlenen ve bundan dolayı iman ve mükemmellik iddiasında bulunan ehl-i kitabın bu tutumunu reddeder mahiyette buyuruyor ki: "İyilik, yüzünüzü doğuya veya batıya yöneltmeniz değildir." Bu, aynı zamanda İslâmı namaz kılmakla sınırlandıran, bunun yanında birçok vacibi terkeden ve birçok yasağı da çiğneyen kimi şekilci müslümanlara da bir uyarı niteliğindedir. Burada yüce Allah insanlara iman ve

İslâm iddiasında ölçü olan gerçek iyiliğin ne olduğunu ve gerçek iyinin kim olduğunu açıklıyor: "Oysa iyi(lik)... (yani iyilik veya gerçek iyi kimse) Allah'a iman edendir..." Altıncısı hariç, imanın tüm şartları zikrediliyor. Burada sözü edilmeyen şart "Kaza ve kadere inanma"dır. "Namazı dosdoğru kılan ve zekatı veren." Bunlar İslâm'ın başta gelen iki rüknüdür. Asıl İyilik, mala yönelik sevgisine rağmen onu Allah yolunda harcayan, akrabaya, yetimlere, miskinlere, yolda kalmışlara veren kimsenin tutum ve davranışıdır. Çünkü bu insan malını miskinler, yolcular, dilenciler gibi aç ve sefil kimselere harcamaktadır ki, bunlardan bir karşılık, bir övgü ve iltifat beklenemez. Asıl iyilik, malını köleleri azat etmek, tutsakları serbest bırakmak İçin harcayan, namazı dosdoğru ve sürekli kılan, hakkedenlere zekatı veren kimsenin halidir. Namaz kılmak ve zekât vermek islâm'ın en büyük prensiplerindendir. Yüce Allah iyilerin nitelikleri arasında en ağır koşullarda ve en zor durumlarda bile sözünde durmayı ve sabır göstermeyi de sayarak şöyle buyuruyor: "Ahitlerine vefa gösterenler ile zorda, hastalıkta ve savaşın kızıştığı zamanlarda sabredenler." işte, ihsanın kaynağı budur. Yani, kulluk görevini yerine getirirken Allah'ı gözetmek, O'na bakmak... Bu nokdada yüce Allah onların iman ve islam iddiasında doğru söylediklerini, Allah'ın gazabından ve acıklı azabından gerçekten sakındıklarını duyuruyor. İfadenin orijinalinde yüce Allah uzaklığı gösteren işaret zamirini kullanıyor. Bunun nedeni, makamlarının uzaklığı ve derecelerinin yüceliğidir: "işte bunlar, doğru olanlardır ve muttaki olanlar da bunlardır." [319]

Sonuç

1- Dinin bazı emirlerini bir kenara bırakarak yalnızca bazılarını yerine getirmekle yetinmek kişiyi mü'minler ve kurtulmuşlar araşma sokmaz.[320]

2- İmanın şartları, tefsirini sunduğumuz bu ayet-i kerimede zikredilen hususlardır.[321] Ayet metninde tekil olarak geçen "kitap"tan maksat "kitaplar "dır.

3- Kıyamet günü sevap kazandıracağı umulan yardım yerleri "yakınlar..." diye açıklanmaktadır.

4- Namaz ve zekâtın önemi vurgulanmaktadır.

5- Sözünde durmak farzdır.

6- Sabır göstermek, özellikle savaşta, farzdır.

7- İşin özü takvadır. İyiliğin asıl gayesi, takvaya ulaşmaktır.

275- Ey iman edenler, öldürülenler hakkında size kısas yazıldı. Hür'e karşı hür, köleye karşı köle ve dişiye karşı dişi. Fakat kimin lehine, onun kardeşi tarafından bağışlanırsa, artık örfe uymak ve ona güzellikle diyet ödemek gerekir. Bu, Rabbi-nizden bir hafifletme ve bir rahmettir. Artık kim bundan sonra tecavüzde bulunursa, onun için elem verici bir azap vardır.

179- Ey akıl sahipleri, kısasta sizin için hayat vardır. Umulur ki sakınırsınız. [322]

Sözlük

Size kısası farz kıldı. "Kutibe" farz kılındı demektir.Öldürülenin en yakını v ) kan bedeline ve öldüreni affa yanaşmazsa, öldüren öldürülür, yani kısas hükmü uygulanır.Herhangi bir öldürücü aletle öldürülen kimse. Hür olan; kölenin karşıtı.Ödürülenİn velisi kısastan vaz geçip diyet veya affetmeye yao naşırsa.Diyet isteği şefkat ve yumuşaklık çerçevesi içinde geleneklere uygun olarak verilmelidir.Diyet verilirken iyilikle verilmeli, diyet sürüncemede bıra- kılmamah ve belirlenen miktarda eksiltme yönüne gidilmemelidir.Bu âdil ve merhametli hüküm. Kastedilen, kısasa karşılık di- yet vermenin caiz kılınmasıdır. Kısasa karşılık diyete izin vermek Rabbinizden size yönelik bir hafifletmedir. Çünkü bundan önceki şeriatlarda ya sadece kısas ya da sadece diyet hükmü vardı. Siz ise, kısas, diyet ve affetme'den herhangi birini seçme hakkına sahipsiniz.Burada diyet aldıktan sonra, adamı öldüren kimse kastedili- yor. Böyle biri doğrudan ölüm cezasına çarptırıhr.[323]

Öldürme, yaralama ve öldürücü aletlerde eşitlik. Kapsamlı ve genel kalıcılık. Çünkü bir kimse birini öldürmek isterse, buna karşılık olarak kendisinin de öldürüleceğini hatırlar ve öldürmekten vaz geçer. Böylece hem kendisi hem de öldürmek istediği kimse hayatta kalmış olur. Bunların hayatta kalması ile bir çok kişi de hayatta kalmış olur. Eğri doğruyu birbirinden ayıran akıl sahipleri. Umulur ki sakınırsınız. Bu hikmetli hüküm sizi dünya ve ahi-ret saadetine yöneltir. [324]

Açıklama

Bu ayet, iki arap kabilesi hakkında inmiştir. Cahiliye döneminde bu kabilelerden biri, kendini ötekinden daha şerefli ve soylu görürdü. Bu yüzden kendisine mensup bir köle öldürülecek olursa, buna karşılık hür bir kimseyi öldürürlerdi. Bu kendini üstün görmenin, büyüklenmenin bir tezahürüydü. Daha sonra bu iki kabile müslüman oldu ve aralarında adam öldürmeye varan hadiseler cereyan etti. Bu durumu gidip Rasûlüllah'a şikayet ettiler. Bunun üzerine yukarıdaki ayet nazil oldu ve cahiliye döneminin kan davası geleneğini iptal etti. İslâm'ın öngördüğü adalet ve eşitlik ilkesini yerleştirdi: "Ey iman edenler, öldürülenler hakkında size kısas yazıldı. Hür'e karşı hür, köleye karşı köle ve dişiye karşı dişi." Bir adama karşılık iki adam, bir kadına karşılık iki adam veya iki kadın, köleye karşılık iki hür veya iki köle öldürülemez. Kısaca nefse karşı nefis kısasın özüdür.

Öldürülenin kardeşi, yani kanının velisi kısastan vazgeçer de diyet almayı kabul ederse veya bütünüyle bağışlarsa, buna uyulması gerekir. "Ben kısastan başka bir şey kabul etmiyorum" dememeli, bilâkis Öldürülenin velisinin önerdiği diyeti veya affı kabul etmelidir. Öldürülenin velisine düşen de yumuşaklık ve şefkatle diyet istemektir. Katil de diyeti güzellikle, sürüncemede bırakmadan ve noksansız ödemelidir.

Bu meyanda yüce Allah müslümanlara yönelik bir lütfunu dile getiriyor. Bu da söz konusu meselede getirdiği genişlik ve tercih imkânıdır. Öldürülenin velisinin kısas, diyet ve af arasında serbest bırakılmasıdır. Halbuki, yahudi-lerde sadece kısas hükmü, hristiyanlarda da sadece diyet hükmü geçerlidir. Bu arada konuya ilişkin bir diğer hükme değiniliyor. Bu da, diyet alıp katili affettikten sonra onu öldüren kimse ile ilgilidir: "Artık kim bundan sonra tecavüzde bulunursa, onun için elem verici bir azap vardır." islâm hukukçuları bu azabın mahiyeti hakkında farklı görüşler ileri sürmüşlerdir: Burada kastedilen dünyadaki Öldürme cezası mıdır, yoksa ahiretteki azap mı? İmam Mâlik ve Şafii'ye göre, bu adam gerekçesiz olarak adam Öldüren kimse hükmündedir. Eğer velisi onu affederse, kabul edilir. Kısas veya diyet isterse uygulanır. Diğer bazı alimlere göre, diyet vermek zorundadır, azap işi de Allah'a kalmıştır. Ömer b. Abdulaziz, onun durumu imama kalmıştır, toplumun maslahatına uygun hüküm neyse onu verir,.diyor. Sonra yüce Allah, bizim için öngördüğü kısas hükmünde, hafifletici unsurlarla beraber büyük bir hayat kaynağı olduğunu haber veriyor. Çünkü kısas, kan akıtmayı, can almayı caydırıcı bir rol oynar. "Ey akıl sahipleri kısasta sizin için hayat vardır. Umulur ki sakınırsınız." [325]

Sonuç

1- Kısas İslâm'ın öngördüğü bir hükümdür. Eşitlik ve denklik demektir. Buna göre, erkeğe karşılık erkek, kadına karşılık kadın, erkeğe karşılık kadın, kadına karşılık erkek, kısaca nefse karşı nefs kadın erkek fark gözetmeksizin öldürülür. Katil öldürdüğü aletle öldürülür. Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: "Kişi başkasını öldürdüğü aletle öldürülür."Köle mal hükmünde olduğu için ona karşılık olarak hür bir insan Öldürülmez. Bilakis efendisine mal verilir. Sahabeler, tabiin uleması, Malik, Şafii ve Ahmed b. Hanbel bu şekilde hükmetmişlerdir. Fakat Ebu Hanife bu görüşe muhalefet etmiş ve bu ayetin zahirine dayanarak kölenin öldürülmesi durumunda da kısas hükmünün uygulanması gerektiğini söylemiştir.

2- İslâm şeriatı kolaylık ve rahmet kaynağı bir güzellikler sistemidir. Kısasa karşılık diyet ve af seçeneklerine cevaz vermesi de bunun güzel bir örneğidir.

3- Kur'an'ın ifade tarzı göz kamaştırıcı bir belagat numûnesidir. Cahiliye döneminde arap alimleri: "Öldürme öldürmeyi giderir." derlerdi. Buna karşılık Kur'an: "Kısasta sizin için hayat vardır." buyuruyor. Bir kez bile "öldürme" sözcüğünü kullanmadan hem lafını hem de eylemini ortadan kaldırıyor.

180- Sizden birine Ölüm gelip çattığı zaman, eğer geride bir hayır bırakmışsa, anaya, babaya ve yakın akrabaya bilinen bir tarzda vasiyette bulunması -Allah'a karşı gelmekten sakınanlara bir hak olarak- size yazıldı.

181- Bundan böyle kim onu işittikten sonra değiştirirse, günahı elbette onu değiştirenlerin üzerinedir. Şüphesiz Allah, işitendir, bilendir.

182- Bunun yanında, kim, vasiyet edenin haksızlığa eğilim göstereceğinden ya da günaha gireceğinden korkup da ikisinin arasını bulup düzeltirse, artık ona günah yoktur. Gerçekten Allah, bağışlayandır, esirgeyendir. [326]

Sözlük

Yazıldı, farz kılındı, kesinleştirildi.

Hayırlıdır. Bir mal, nakit veya eşya, ya da akarı olan bir mülk.

Vasiyet. Mal ve benzeri şeylerle ilgili olarak yapılan tavsiyeler.

İnsanların az veya çok olarak üzerinde anlaştıkları miktar. Ama mirasın üçte birinden fazla olmaması gerekir.

Bir şeyi diğer bir şeyle değiştirmek.

Bilmeden haksızlığa eğilim gösterme. Değişiklik.

Bilinçli olarak haktan ve adaletten sapma. [327]

Açıklama

Kısas ayetinden, katilin öldürülme cezası ile karşı karşıya olduğundan ve onun bu ceza uygulanmadan vasiyette bulunması gerektiğinden sözedildi-ği bir sırada yüce Allah, vasiyet hakkında ayrıca şöyle buyuruyor: "Ey müslümanlar, içinizden birine ölüm gelip-çattığı zaman, eğer bir mal bıraka-caksa, vasiyette bulunması farz kılındı." Yani anne-babaya ve akrabalara geleneğe uygun olarak vasiyette bulunmak muttakilerin boynuna bir borçtur. Daha sonra bu hüküm, Nisa Suresi'nde yer alan "Varisler"e ilişkin ayetin içerdiği hükümle yürürlükten kaldırılmıştır. Rasûlüllah efendimiz (s.a.s): "Meşru varis için ayrıca vasiyete gerek yoktur." buyuruyor. Buna göre vasiyetin farziyetine ilişkin hüküm yürürlükten kaldırılmış, ama bu hüküm müs-tahab bir uygulama olarak şeriat sistemi içindeki yerini almıştır. Şu kadarı var ki, bu vasiyet anne-baba, akrabalar ve varisler dışındaki kimseler içindir. Bunun için de varislerin izin vermeleri ve vasiyet edilen miktar da mirasın üçte biri ve daha aşağısı olmalıdır. Eğer fazla ise ve varisler de buna izin ver-mişlerse, İbn-i Abbas'tan rivayet edilen hadise göre caiz olur. Darekutni'ye göre varisler istemedikçe bir varis için vasiyette bulunmak caiz olmaz. Vasiyetin müstahab olduğuna ilişkin delil sahih kaynaklarda yer alan Sa'd'm (r.a.) rivayet ettiği hadistir. Buna göre Rasûlüllah efendimiz (s.a.s.) mirasın üçte birinin vasiyet edilmesine izin vermiştir. Eğer bir müslüman ödemek zorunda olduğu borçlar bırakacaksa, onun vasiyet etmesi farz olur. Eğer zimmetinde bulunan haklar var ise, yerine getirilmesini vasiyet etmesi bir zorunluluktur. İbn-i Ömer kanaliyle rivayet edilen ve sahih kaynaklarda yer alan bir hadiste şöyle buyuruluyor: "Bir müslüman, yanında vasiyet edilmesi gereken bir şey varsa, vasiyetini yazmadan İki gece gecelemek hakkına sahip değildir." 180. ayetle ilgili olarak söyleyeceklerimiz bundan ibarettir.181. ayete gelince; burada Allah-u Teâlâ mü'min kullarına bir uyarıda bulunuyor. Buna göre: Kim vasiyet edenin vasiyetim değiştirirse, eklemede bulunursa veya noks anlaştırır s a ya da tersine çevirirse yahut başka türlü ifade ederse, vasiyet edenin bunda bir günahı yoktur. Fakat vasiyeti değiştiren, başka türlü aktaran kimse günaha girer. Bu uyarı, Allah'ın her şeyi işittiği ve herşeyi bildiği değerlendirmesiyle son buluyor. Kuşkusuz bunun altında bozuk bir niyetle ve kötü bir dürtü ile vasiyetleri değiştirmeye yeltenenlere yönelik ağır bir tehdit yatmaktadır.182. ayette ise, Allah-u Teâlâ şu hususa değiniyor: Bir kimse vasiyet edenin bilmeden haktan ve adaletten sapma eğilimi gösterdiğini, dolayısiyle bilinçsiz olarak varislere haksızlık etmek üzere olduğunu sezerse veya bilerek haksızlık etmek istediğinin farkına varır ve araya girip tarafları uzlaştırmaya çalışırsa, hatayı düzeltmede, yanlışı doğrultmada onun için bir sakınca yoktur. Bu hükmün sonunda şu değerlendirme cümlesi yer alıyor: "Allah, bağışlayandır, esirgeyendir." Kuşkusuz bunda bilmeden hata işleyenlere yönelik bir bağışlama ve merhamet etme va'di vardır. [328]

Sonuç

1- Varisler üzerine mutlak olarak vasiyet etme gereği yürürlükten kaldırılın ıştır. Ancak varislerin izin vermeleri başka.

2- Çok miktarda mal bırakan bir kimsenin bunların hayır ve iyilik amacına yönelik olarak harcanmasını vasiyet etmesi müstahaptır.

3- Alacağı veya borcu olan bir kimsenin ölmesinden sonra bu hakların kayb olma ihtimali varsa, Ölüm anı gelsin veya gelmesin, vasiyette bulunması gerekir. Aksi taktirde bu hakların kaybından dolayı günaha girer.

4- Vasiyeti, tarafları uzlaştırma amacına yönelik olmadan değiştirmek haramdır.

183- Ey iman edenler, sizden Öncekilere yazıldığı gibi, oruç size de yazıldı. Umulur ki sakınırsınız.

184- Oruç sayılı günlerdir. Artık sizden Hm hasta ya da yolculukta olursa tutamadığı günler sayısınca başka günlerde tutsun. Oruca zor dayanabilenlerin (oruç tutamıyanların) üzerine bir yoksulu doyuracak kadar fidye vardır. Kim gönülden bir hayır yaparsa bu da kendisi için hayırlıdır. Oruç tutmanız eğer bilirseniz- sizin için daha hayırlıdır. [329]

Sözlük

Yazıldı, farz kılındı, kesinleştirildi, pekiştirildi, Oruç. Sözlükte, terketme, tutma anlamına gelir. Burada ise,

fecrin doğuşundan güneşin batışına kadar yemekten, içmekten ve cinsel ilişkiye girmekten kaçınma anlamında kullanılmıştır. L«LjI Belirli günler. Ramazan ayına göre yirmidokuz veya otuz gün. Sayısınca diğer günlerden. Hastalık veya yolculuktan dolayı oruç tutamayan bir kimsenin, tutamadığı günler sayısınca

başka günlerde oruç tutması gerekir.Güç yetirenler fidye vermeye güç yetirip de yaşlılıktan veyaiyileşme ihtimali bulunmayan bir hastalıktan dolayı oruçta zorlananlar.

Bir miskinin yemeğini fidye olarak vermek. Fıkıh bilginlerinegöre, yukarıda sayılan mazeretlerden dolayı oruç tutamayan bir kimsenin yapması gereken, tutamadığı her bir güne karşılık bir yoksulu doyurmasıdır. Ayrıca kaza etmesi gerekmez,müdden (avuç dolusu bir Ölçek) daha fazla vermek isterse, veya bir yoksuldan daha çok kimseyi doyurursa, bu onun için daha hayırlıdır.Zorlukla dahi olsa, oruç tutabilecek durumda olan bir kimsenin, oruç tutması, yoksulu doyurmak suretiyle orucunu yemesinden daha hayırlıdır. [330]

Açıklama

Rasûlüllah efendimiz (s.a.s.) Medine'ye hicret edip, kenti bir İslâm yurdu haline getirince yaşamaya ilişkin hükümler peşpeşe inmeye başladı. Sözgelimi bundan önceki ayetlerde kısas, vasiyet ve bütün bunlarda Allah'ın denetiminin hissedilmesine ilişkin hükümlere yer verilmişti. Bir mü'minin Özündeki takva duygusunu en güzel biçimde yansıtan amel oruçtur, Yüce Allah hicretin ikinci yılında orucun farz kılındığına ilişkin hükmü indirdi. Bu hükmü indirirken onlara: "Ey iman edenler" diye seslenerek mü'minlik niteliklerini ön plana çıkardı ve geçmiş ümmetlere olduğu gibi kendilerine de orucu farz kıldığını bildirdi: "Sizden Öncekilere farz kılındığı gibi, oruç, size de farz kılındı..." Bunun içindeki hikmeti de şu ifadeyle dile getirdi: "Umulur ki sakınırsınız." Yani, umulur ki, bu oruç, sizi takva duygusu ile süsler, güzelleştirir. Bilindiği gibi takva, Allah'ın emirlerine uyma ve yasaklarından kaçınma, demektir. Allah'ın denetimi de en açık biçimde oruç sırasında hissedilir. "Oruç

sayılı günlerdir." ifadesi, meşakkatini ve zorluğunu basitleştirmeye yönelik bir ifadedir. Öyle ya, oruç aylarca veya senelerce süren bir ibadet değildir! Sayılı bir kaç gündür. Bu psikolojik hafifletmeye ek olarak, hastalara ve yolculara oruç tutmama izni veriliyor. Bunlara tutamadıkları oruçları iyileştikten veya yolculuktan döndükten sonra kaza etme imkânı tanınıyor ve Duyuruluyor ki: "Sizden kim hasta ya da yolculukta olursa tutamadığı günler sayısınca başka günlerde tutsun..." Bunun yanında hasta ya da yolcu olmamakla beraber, oruç tutarken zorlanıp ızdırap çekenlerin de tutmayabileceğine, tutamadıkları her gün için bir yoksulu doyurmalarına izin veriliyor. Bu arada her halükârda oruç tutmanın daha hayırlı olduğu vurgulanıyor. Fakat daha sonra bu son izin şu hükümle neshediliyor: "Sizden kim bu aya şahit olursa artık onu tutsun"... "Eğer bilirseniz,.." ifadesiyle kastedilen anlam şudur: Eğer orucun dünyevi ve uhrevi faydalarını bilirseniz. Bunlar saymakla bitmez. En Önemlileri günahların bağışlanması ve hastalıkların bertaraf edilmesidir. [331]

Sonuç

1 - Ramazan ayı boyunca oruç tutmak farzdır.

2- Oruç mü'minin içindeki takva duygusunu besler, pekiştirir.

3- Oruç günahların bağışlanmasına yol açar. Rasûlüllah efendimiz (s.a.s.) buyuruyor ki: "Kim inanarak ve sevabını umarak Ramazan ayında oruç tutarsa, Allah-u Teâlâ, onun o güne kadar işlediği tüm günahlarını bağışlar."

4- Hasta[332] ve yolcunun oruç tutmasına izin verilmiştir.

5- Hamile veya emzikli kadınların durumu, 'orucu zorlukla tutanlar' ifadesinin kapsamına girer. Yani bunlar daha sonra kaza etmek üzere oruç tutmayabilirler. Yaşlılara gelince, onlar oruç tutmazlar ve daha sonra kaza etmeleri de gerekmez. Aynı şey tedavisi mümkün olmayan bir hastalığa yakalanan kimse için de geçerlidir. Fakat fidye vermeye gücü yeten yaşlı ve hastaların tutamadıkları her bir güne karşılık bir yoksulu doyurmaları gerekir. İki kap yiyecek vererek yoksulu doyurması şarttır. Yine hamile veya emzikli kadın, kendisi veya emzirdiği çocuğu için herhangi bir zararın sözkonusu olacağından endişelenirse, tutmadığı her gün için bir yoksulu doyurması gerekir.

Eğer kadın hamilelik veya emzirme olayından sonra orucunu kaza ederse artık fidye vermesi gerekmez.

6- Orucun dini ve sosyal bakımından topluma çok büyük faydaları vardır. Buna "eğer bilirseniz" ifadesiyle işaret edilmiştir. Bu faydaları şu şekilde sıralayabiliriz:

A) Oruçlu kimse gizli ve açık olarak Allah'tan korkma, O'na tazim gösterme duygusuyla iç içe bulunur.

B) Şehvetin önü alınıp dindirilir. Bu yüzden bekârların oruç tutması tavsiye edilmiştir.

C) insan nefsi şefkat ve merhamet duygularıyla dolar.

D) Zengin-fakir, eşraf-avam herkes eşit olur.

E) Ümmete birlik ve .bütünlük egemen olur. Toplumsalv-ikaynaşma sağlanır.

F) Vücuda yerleşmiş zararlı artıklar dışarı atılır, böylece oruçlu kimse sıhhat bulur.

185- Ramazan ayı... İnsanlar için hidayet olan ve doğru yolu ve hak ile batılı birbirinden ayırdeden apaçık belgeleri kapsayan Kur'an onda indirilmiştir. Öyleyse, sizden kim bu aya şahid olursa artık onu tutsun. Kim hasta ya da yolculukta olursa, tutmadığı günler sayısınca diğer günlerde tutsun. Allah, size kolaylık diler, zorluk dilemez. Bu kolaylık sayıyı tamamlamanız ve sizi doğru yola ulaştırmasına karşılık Allah'ı tekbirlerle anmanız içindir. Umulur ki şükredersiniz. [333]

Sözlük

Ramazan ayı. Kamerî senenin dokuzuncu ayı "Ay" anlamına gelen (eş-Şehr) kelimesi (şöhret) kökünden gelir. (Ramazan) ise, oruç tutan kimsenin karnının susuzluktan kavrulması anlamındaki (el-Atşu) kökünden türemiştir.

Onda Kur'an indirildi. Bu ifade Ramazan'm diğer aylardanüstünlüğünü gösteren bir delil. Çünkü Kur'an Ramazan ayında ve Kadir gecesinde inmiştir. "Biz onu mübarek bir gecede indirdik "..." Biz onu Kadir gecesinde indirdik." Kur'an-ı Kerim bir kerede Levh-i mahfuz'dan, dünya semaındaki "Beytu'l-i izzet"e indirilmiş, ardından parça parça indirilmeye devam olunmuştur. Kur'an'm Rasûlüllah efendimize indirilmesi deRamazan ayına rastlar.İnsanlar için bir yol gösterici. İnsanları dünya ve ahiret mutluluğuna; erdeme ileten bir yol göstericidir. "Beyyinat" "Beyyine"nin çoğuludur. El-Huda ise; yol gösterme demektir. Kastedilen anlam ise şudur: Kur'an-ı Kerim insanlar için yol gösterici, hidayete ulaştırıcı, yolları açıklayıcı, kurtuluş yolunu açıcı, dünya hayatına ilişkin tüm meselelerde hak ile batılı ayırıcı olsun, diye indirilmiştir. Ay'ı gördü. Hilâlin görüldüğünün ilan edildiğine tanık olur-sa[334]Sayısınca diğer günlerden. Hasta veya yolcu iken tutmadığı oruçları normal zamanlarda kaza etmesi gerekir.

Sayıyı tamamlayın. Ayı otuz veya yirmi dokuza tamamlamak için tutulmayan oruçları kaza etme zorunluluğu vardır. Sizi hidayete erdirdiği için Allah'ı yüceltin. Ramazanın bittiğini gösteren hilalin görülmesinden bayram namazından dönünceye kadarki zaman içinde tekbir getirmek meşru ve ecri büyüktür. Bu sırada getirilecek tekbirler şöyledir: "Alîahu ekber, Allahu ekber, lailahe illallah-u vallahu ekber, Allahu ekber, velillahilhamd."

Olurki şükredersiniz. Size oruç farz kılındı, tekbirler getirme- niz de sünnet kabul edildi ki, böylece verdiği nimetlere karşılık olarak Allah'a şükreden kullardan olasınız, yani O'na itaat edesiniz. [335]

Açıklama

Önceki ayetlerde yüce Allah, Müslümanlara oruç tutmayı farz kıldığını ve bu ibadeti sayılı günler içinde yerine getirebileceklerini buyurmuştu. Burada ise, bu sayılı günlerin, içinde hidayet yollarım gösterip açıklığa kavuşturan ve hak ile batılı birbirinden ayıran Kur'an'm indiği mübarek Ramazan ayı olduğunu buyuruyor: "Ramazan ayı... İnsanlar için hidayet olan, doğru yolu ve hak ile batılı birbirinden ayıran apaçık belgeleri kapsayan Kur'an o ayda inmiştir... Öyleyse sizden kim o aya şahit olursa artık onu tutsun..." O ay'dan maksat, Ramazan ayıdır. Şahit olmak ise, yolcu olmadan, mukim olarak o ayda bulunmak anlamındadır. Ramazan hilalinin görüldüğü ilan edilince, mükellef olan birinin ay boyunca oruç tutması farzdır. Ardından hastalık ve yolculuk mazeretinden söz ediliyor. Bu mazeretten dolayı tutulmayan oruçların ileride kaza edilmeleri gerektiği hatırlatılıyor. Yüce Allah, bu arada, hasta ve yolcuya oruç tutmama izninin verilmiş olmasının ümmete yönelik bir kolaylaştırma olduğunu, onlara zorluk çıkartmak istemediğini vurguluyor (Bize verdiği nimetlerinden dolayı O'na hamd olsun): "Sizden kim hasta ya da yolculukta olursa, tutmadığı günler sayısınca diğer günlerde tutsun. Allah size kolaylık diler, zorluk dilemez."Ardından yüce Allah, tutulmayan oruçların neden kaza edilmeleri gerektiğini şöylece açıklıyor: Ki sayıyı, yani Ramazan ayını tamam I ayasınız ve Şevval aymın hilâlini görüp orucunuzu tamamladıktan sonra, size doğru yolu göstermesine karşıhk O'nu büyük tanıyasıniz. Oruç ve zikir ile şükür görevini yerine getirmiş olasınız: "Umulur ki şükredersiniz." [336]

Sonuç

1-Ramazan aymın ve Kur'an-ı Kerim'in fazileti.

2- Mükellef olanlara Ramazan ayında oruç tutmak farzdır. Mükellef, bulûğ çağına ermiş akıllı müslüman demektir. Bunun yamsıra kadının da aybaşı hali ve lohusalık döneminde olmaması gerekir.

3- Hastalığının iyileşmesini geciktirecekse veya arttıracaksa hastanın ve yolcunun oruç tutmamasına izin verilmiştir.

4- Herhangi bir mazeretten dolayı oruç tutumayan bir kimsenin, daha sonra tutamadığı oruçları kaza etmesi vaciptir.

5- İslâm şeriatı kolay uygulanan, zorluklardan ve sıkıntılardan uzak bir hayat sistemidir.

6- Bayram gecesi ve gündüzünde tekbir getirmek sünnettir. Bu tekbirler müslüman olma nimetine karşı yerine getirilmesi gereken şükrün bir parçasıdır.

7- Şükür, itaat etmek demektir. Allah'a ve Rasûlüne şükretmeyen kimse şükür görevini yerine getirmiş sayılmaz ve şükredenler zümresine katılmaz.

186- Kullarım beni sana soracak olursa, muhakkak ki ben pek yakınım. Bana dua ettiği zaman dua edenin duasına cevap veririm. Öyleyse, onlar da benim çağrıma cevap versinler ve bana iman etsinler. Umulur ki doğru yolu bulmuş olurlar. [337]

Sözlük

Dua eden. Muhtaç olduğu bir şeyi Rabbinden isteyen (kimse).

Bana uyun.Yani, bana ve Rasûlüme itaat etmeye çağırdığım

zaman, emredileni yapmak, yasaklananı bırakmak suretiyle bana icabet etsinler. Öfkemi gerektirecek şeylerden kaçınarak iş ve hareketlerinde bana yakın olmaya çalışsınlar.

Doğru yolu bulurlar. İlim ve amel gücünün mükemmele ulaşması ile. Çünkü, Rüşd: Allah'ın sevdiği ve öfkelendiği şeyleri bilmek, sevdiği şeyleri yapıp öfkelendiği şeylerden kaçınmak, demektir. İlmi ve ameli olmayan kimse o yoldan çıkmış, sapık .bir ahmaktır; sonunda helak olup gidecektir. [338]

Açıklama

Rivayete göre bir grup sahabe Rasûlüllah efendimiz'e (s.a.s) şu soruyu yöneltmişlerdi: "Acaba Rabbimiz bize yakın mıdır? O'na yalvarmalı mıyız? Yoksa uzaktır da seslenmemiz mi gerekiyor?" Bunun üzerine şu ayet-i kerime indi: "Kullarım beni sana soracak olursa, muhakkak ki ben pek yakınım. Bana dua ettiği zaman dua edenin duasına cevap veririm." Yukarıda sunduğumuz hadisin metninde geçen "münacaat" kelimesi, alçak sesle konuşmak, demektir. "Munadat" ise yüksek sesle konuşmak, demektir. Yüce Allah'ın kulunun çağrısına cevap vermesi, İsteğini kabul edip arzusunu yerine getirmesi anlamındadır. Kulun yapacağı, Rabbine inanmak, emir ve yasakları hususunda O'na itaat etmektir. Böylece doğru yola kavuşup dünya ve ahiret mutluluğunu elde etmiş olur. [339]

Sonuç

1- Yüce Allah kullarına yakındır. Çünkü bütün kâinat O'nun avucu içinde ve hakimiyet altındadır. Hiç bir yaratık Allah'a uzak olamaz. Çünkü hiç bir varlık yoktur ki, Allah onu görmesin, onu işitmesin, ona güç yetirmesin... İşte yakınlığın hakikati budur.

2- Telbiye (hac esnasında söylenen "Lebbeyk" sözü), ezan ve kamet dışında, ibadetlerde yüksek sesle dua etmek uygun değildir.

3- İman ve salih amelle Allah'ın çağrısına cevap vermek farzdır.

4- Doğru yol üzere olmak Allah'a itaat ile mümkündür. Allah'a isyan etmek sapıklıktır, ahmaklıktır.

187- Oruç gecesinde kadınlarınıza yaklaşmak size helal kılındı. Onlar sizin örtüleriniz, siz de onlara Örtüsünüz. Allah, gerçekten sizin kendinize ihanet etmekte olduğunuzu bildi, tev-benizi kabul etti ve sizi bağışladı. Artık onlara yaklaşın ve Allah'ın sizin için yazdıklarını dileyin. Fecir vakti, sizce beyaz iplik siyah iplikten ayırd edilinceye kadar yiyin, için, sonra geceye kadar orucu tamamlayın. Mescidlerde itikafta olduğunuz zamanlarda kadınlara ya yaklaşmayın. Bunlar Allah'ın sınırlarıdır, onlara yanaşmayın. İşte Allah, insanlara ayetlerini böylece açıklar; umulur ki sakınırlar. [340]

Sözlük

Oruç gecesi. Kişinin sabahleyin oruca başlayacağı gece. Cinsel ilişki. Cima.Sizin için elbise. Elbisenin bedeni bürümesi gibi birbirinizi korumanızdan, kinayedir.Nefsinizi azaba sürüklemek ve Allah size helal kılmadan Önce oruç geceleri cinsel ilişkiye girerek sevaptaki payını azaltmak suretiyle kendinize, ihanet etmeniz.Onlarla cinsel ilişkiye girin. Artık oruç geceleri bunu yapmak mubahtır.Allah'ın sizin için yazdığını isteyin. Cinsel birleşme hem nes devamını sağlar hem de yaratılışın bir gereğidir.Işte Allah'ın size bahşettiği bu güzellikleri yayaşayabilirsiniz.11 Beyaz iplik. Yalancı şafak. Ufukta kurt kuyruğu gibi parlayan bir beyazlıktır.Siyah iplik. İlk beyazlıktan sonra gelip onu tamamen gideren karanlık. Tan yeri. Siyah ip diye nitelenen karanlığı ortadan kaldırıp ufukta yayılan ve tüm ufku kaplayan aydınlık.Allah'a yakın olmak için, ibadet maksadıyla mescide kapandığınız zaman[341]Allah'ın ölçüleri. "Hudud" "had"din çoğuludur. Yüce Allah'ın bir şeyin terki veya uygulanmasını isteyerek koyduğu hükümler demektir Allah ayetlerini böyle açıklar. Yani orucun hükümlerini açıkladığı gibi, diğer ibadetlere ilişkin hükümleri de, yapılması ve terkedilmesi gereken şeyleri de açıklar. Ki, cennete varis olmanın sebebi olan takva duygusuna sahip olabilsinler. [342]

Açıklama

Orucun farz kılındığı ilk dönemlerde, gece uyuyan kimsenin bir dahaki geceye kadar bir şey yiyip içmemesi ve eşi ile cinsel ilişkiye girmemesi gerekiyordu. Sanki oruç fecrin doğuşu ile değil, uyku ile başlıyordu. Daha sonra

bazı insanlar eşleri ile ilişkiye girdiler ve gidip bunu Rasûlüllah'a haber verdiler. Bunun üzerine yüce Allah bu ayet-i kerimeyi indirerek, geceleyin fecrin doğuşuna kadar yiyip-içmelerini ve eşleriyle cinsel ilişkiye girmelerini serbest etti: "Oruç gecesinde kadınlarınıza yaklaşmak size helâl kılındı." Yani onlarla iç içe olmanız helâl kılındı. Çünkü karı-koca birbirlerinden ayrı olamaz. Her zaman birbirlerine ihtiyaçları vardır. "Onlar, sizin örtüleriniz, siz de onların örtülerisiniz." Bedeni örten giysi gibi, kadın erkeği, erkek de kadını örter. Daha sonra yüce Allah bu ayet-i kerimede, oruç geceleri eşlerle birleşmeye izin vermeden önce bazılarının uykudan sonra eşleri ile ilişkiye girdiklerini bildiğini ve bu davranışın kendi-kendine (nefislerine) hıyanet olduğunu haber veriyor: "Allah, gerçekten sizin, nefislerinize ihanet etmekte olduğunuzu bildi, tevbenizi kabul etti ve sizi bağışladı." Ve sözü edilen hususları mubah kıldığını bildirdi. "Artık onlara yaklaşın ve Allah'ın sizin için yazdıklarını dileyin." Yani çocuk olmasını talep edin. Çünkü sırf şehevi duyguları tatmin etmek için cinsel ilişkiye girilmez. Bilakis, cinsel ilişkinin amaçlarından biri de soyun devamı, yani, çocuk olmalıdır. Bu arada oruçlu olacakları zamanın sınırlarını da çiziyor. Buna göre fecrin doğuşundan gün batımına kadarki süre içinde oruçlu kalınacaktır: "Fecir vakti, sizce beyaz iplik siyah iplikten ayırdedilinceye kadar yiyin, için, sonra geceye kadar orucu tamamlayın." Ama mescidlere, ibadet maksadıyla kapananların (itikafa girenlerin) eşleriyle ilişkiye girmelerini yasaklıyor. Mescidde itikafa giren bir adamın, mescidden çıkıp eşi ile cinsel ilişkiye girmesi helal değildir. Böyle yaparsa günah kazanır ve itikafmı bozmuş olur. İtikafı daha sonra kaza etmesi gerekir: "Mescidlerde itikafta olduğunuz zamanlarda kadınlara yaklaşmayın." Bu arada, kendilerine bildirilen farz ve haramların Allah'ın çizdiği hudutlar olduğu, bunlara yaklaşmamaları gerektiği vurgulanıyor. Bu hudutları çiğnemenin helal olmayacağı belirtiliyor: "Bunlar Allah'ın sınırlarıdır, onlara yanaşmayın." Ardından şöyle buyuruluyor: "İşte Allah, insanlara ayetlerini böylece açıklar; umulur ki sakınırlar." Yüce Allah bu nimeti bahşetmekle insanlara büyük bir iyilikte bulunduğunu vurguluyor. Yasaları, hükümleri ve hudutları, Rasûlün indirdiği kitap ve sünnette açıklaması büyük bir lütuftur. Bütün bunlar mü'minlerin takva duygularının pekişmesi içindir. Çünkü Allah'ın şeriatına tabi olunmadıkça, O'nun çizdiği sınırlar gözetilmedikçe takva duygusuna sahip olmak mümkün değildir. Kuşkusuz Allah bize bu nimeti bahsetmiştir. Bu nimetinden dolayı O'na hamdederiz. [343]

Sonuç

1- Oruç geceleri, gün batımından fecrin doğuşuna kadar yemek, içmek ve cinsel ilişkiye girmek serbesttir.

2- Oruçlu olma zamanı, fecr-i sadıkın (gerçek şafak'ın) doğuşundan güneşin batışına kadardır.

3- Oruçlu yemekten, içmekten ve cinsel ilişkiden kaçınmak zorundadır.

4- İtikafa girmek, -özellikle Ramazan ayında- yapılır. İtikafa giren bir kimse, belirlediği süre dolmadan eşine yanaşamaz.

5- Açıkça zikredilmesi haya duygusuna uygun düşmeyen meselelerde kinayeli ifadeler kullanılmıştır. Meselâ, "cinsel ilişki" yerine "yaklaşma" deyimi kullanılmıştır.

6- Şeriatın yasakladığı şeyleri işlemek, sınırlarını aşmak haramdır.

7- Allah tarafından şeriatın indirilip, sınırlarının belirlenmiş olmasının amacı, Allah korkusunu, takvayı gönüllere yerleştirip pekiştirmektir.

8- Şu hususlar Peygamber efendimizin (s.a.s) fiili uygulaması ile sabit olmuştur: a) Fecrin doğduğundan endişe edilmediği sürece sahuru geciktir-mek[344] b) İftarda acele etmek[345] sünnettir.

188- Birbirinizin mallarını haksızlıkla yemeyin ve bile bile günahta insanların mallarından bir bölümünü yemeniz için onları hakimlere aktarmayın. [346]

Sözlük

Batıl. Hakkın karşıtı. Yanlış. Bir şeyi atmak, demektir. Burada kastedilen anlam ise, başkalarının malını ellerinden almak amacı ile yargıç ve hakimlere rüşvet vererek yanlış bir hüküm vermelerini sağlamaktır. Bir kısım. Malın bir parçası, bir grubu. Günah. Burada kastedilen anlam, rüşvet, yalancı şahitlik veyalan yeminle hakimin hak gibi görünen batıl bir hüküm vermeşini sağlamaktır. [347]

Açıklama

Bundan önceki ayette yüce Allah insanlara dininin hükümlerini açıklayarak, onların emirlere uyup yasaklarından kaçınmak suretiyle takvaya erişmelerini dilediğini belirtmişti. Bu ayette ise, müslümanların mallarını haksızlıkla yemenin hükmünü açıklıyor. Buna göre, müslümanın malını haksızlıkla yemek haramdır. Bir müslümanın diğer bir müslümanın malını onun rızası olmadıkça yemesi helal değildir. Bu arada insanların mallarını haksızlıkla yemenin en kötü örneklerinden birini gözler önüne seriyor: Kendi lehine haksız bir hüküm versinler diye hakimlere ve kadılara rüşvet vermek, onları haksız hükümler vermeye yöneltmek, yalancı şahitlikle ve yalan yeminle kardeşinin malını yemek, haksız kazanç sağlamanın en iğrenç yoludur. Bu konuda yüce Allah şöyle buyuruyor: "Birbirinizin mallarım haksızlıkla yemeyin ve bile bile haksızca insanların mallarını elde etmek için hakimlere rüşvet vermeyin." Yani bunun haram olduğunu bildiğiniz halde böyle bir şeye tenezzül etmeyin. [348]

Sonuç

1- İster hırsızlık, ister gasb, ister hile, ister aldatma, ister yanıltma suretiyle olsun, müslümanın malmı haksızlıkla yemek haramdır.

2- Hakimlere, yanlış hüküm versinler diye rüşvet vermek haramdır.

3- Müslümanlarla savaşmayan kâfirin malı da tıpkı müslümanın malı gibi haramdır, dokunulmazdır. Ancak müslümanın malının haramlığı daha kesindir. Çünkü Peygamber efendimiz: "Bir müslümanın kanı, ırzı ve malı müslümana haramdır." buyuruyor. Ve ayet-i kerimede de yüce Allah: "Birbirinizin mallarını (...) yemeyin." buyuruyor. Buradaki hitap müslümanlara yöneliktir.

189- Sana hilalleri sorarlar. De ki: O, insanlar ve hacc için belirlenmiş vakitlerdir. İyilik, evlere arkalarından gelmeniz de-ği-ldir, ama iyilik sakınanların tutumudur. Evlere kapılarından girin. Allah'tan sakının, umulur ki kurtuluşa erersiniz. [349]

Sözlük

"Hilal"in çoğulu. Ayın Ük üç gününde görülen aya bu ad verilir.Çünkü insanlar onu gördüklerinde "Hilal... Hilal..." diye seslenirler.Vakitler. "Mikaf'in çoğulu. İnsanlarca bilinen belirlenmiş vakit. Evlere kapılarından girmek yerine, duvarları yarıp oradan içeri girmek.Allah katına ulaşan, kabul gören iyilik, Allah'ın emirlerine " uyan, yasaklarından kaçman muttaki kulun yaptığı iyiliktir. Evlere arkalarından girmek iyilik değildir. Kurtuluş. Ateşten çıkıp cennete girmek. [350]

Açıklama

Rivayete göre, bazı sahabeler -Allah onlardan razı olsun- Rasûlüllah efendimize (s.a.s) şöyle bir soru yöneltmişler: "Neden hilâl önceleri çok ince görünür, sonra gitgide büyüyerek dolunay halini alır? Sonra tekrar yavaş yavaş eski haline döner?" Bunun üzerine yüce Allah bu ayeti indirmiştir: "Sana hilalleri sorarlar..." Sonra şöyle demesini emreder: "O, insanlar için belirlenmiş vakitlerdir. Önceleri ince, sonra büyüyüp dolunay haline gelmesinin, ardından tekrar küçüle küçüle eski halini almasının sebebi, insanların işleri için belirledikleri vakitleri bunun aracılığı ile bilmeleridir. Söz gelimi, ayın bu hareketleri ile kadınların İddeti bilinir. Ayları, Ramazan ayını ve hacc mevsimini bu sayede öğreniriz. Alış-veriş ve kiralama işlemlerinde süreyi bununla belirleriz. Borç ödeme vakti ayın bu halleri ile bir düzen içinde belirlenebilir v.s.... Cahilİye döneminde Medİneliler, hacc veya umre niyetiyle ihrama girdiklerinde, herhangi biri özel bir işi nedeniyle evine geri dönmek zorunda kalınca, kapıdan girmeyip, evin arkasındaki duvarı yararak içeri girerdi. Me-dineliler, cahiliye döneminin bu anlamsız geleneğini ibadet ve iyilik olarak algılıyorlardı. Yüce Allah cahiliyenin bu ilkel tapınma biçimini iptal ederek şöyle buyurdu: "İyilik, evlere arkadan gelmeniz değildir, ama iyilik..." takva sahibi olup da salih amel işleyenlerin tutumudur. "Evlere kapılarından girin," Dünya ve ahirette kurtuluşa erebilmeleri için

kendisinden korkup sakınmalarını emretti: "Allah'tan sakının; umulur ki, kurtuluşa erersiniz." [351]

Sonuç

1- Kişi kendisine yararı olan hususları sormalı, faydasız şeyleri sormaktan kaçınmalıdır.

2- Gökteki Ay'ın hareketlerine bağlı zamanın büyük yararları vardır. Bir çok ibadetimizi onun aracılığı ile bilebiliyoruz.

3- Allah'a itaat etmek ve ecir elde etmek arzusu ile dahi olsa, dinde bidat ortaya atmak haramdır.

4- Takva, kulun dünya ve ahiret kurtuluşuna yol açar.

190- Sizinle savaşanlara karşı Allah yolunda savaşın, aşırı gitmeyin. Elbette Allah aşırı gidenleri sevmez.

191- Onları, bulduğunuz yerde öldürün ve sizi çıkardıkları yerden siz de onları çıkarın. Fitne, adam öldürmekten beterdir. Onlar size karşı savaşıncaya (saldırıncaya) kadar siz, Mescid-i haram yanında onlarla savaşmayın. Sizinle savaşırlarsa siz de onlarla savaşın. Kafirlerin cezası işte böyledir.

192- Onlar son verirlerse, şüphesiz Allah, bağışlayandır, esirgeyendir.

193- Fitne kalmayıncaya kadar onlarla savaşın. Eğer vazgeçerlerse, artık zulüm yapanlardan başkasına karşı düşmanlık yoktur. [352]

Sözlük

Allah yolu. Allah'ın rızasına götüren yol. O da İslâm'dır. Ayetteki maksat, Allah kelimesini yüceltmek için cihad etmektir.size Savaş açanlar.Haddi aşmayın. Kadınları, çocukları ve savaşmaktan kaçınanları öldürmek suretiyle aşırı gitmeyin.Onları bulduğunuzda, savaşma imkânını bulduğunuz anda.Fitne, şirk, küfür ve zulüm.Mekke ve civarı, Din olarak yalnız Allah'ın seçtiğinin kalması için, Allah'tanbaşkasına kulluk eden kimse kalmaya...

Düşmanlık yoktur. Yani, ancak zalimlerle savaşılır. Ancak on lar öldürülür. Fakat müslüman olan kimse öldürülemez. [353]

Açıklama

"Allah yolunda savaşın..." diye başlayan bu üç ayet, müşriklerle savaşmayı öngören ilk emri içermektedir. Burada Rasûlüllah Efendimiz (s.a.s) ve beraberindeki mü'minlere kendilerine karşı savaş başlatanlarla savaşmaları izni veriliyor. Bunun yanısıra, kendilerine karışmayanlara da ilişmemelerini emrediyor. Şöyle buyuruyor Allah-u Teâlâ: Allah yolunda, yani Allah'ın sözünün en yüksek olması uğrunda savaşın ki, yeryüzünde Allah'tan başkasına ibadet edilmesin... Size savaş açanlara savaş açın, fırsatını bulduğunuz anda onları öldürün. Ey muhacirler, müşrikler sizi nasıl yurdunuzdan çıkardılarsa, siz de onları yurtlarından çıkarın ve sakın savaşmaktan kaçınmayın. Çünkü müşriklerin, mü'mİnleri dinden döndürmek için uyguladıkları baskı ve işkence adam öldürmekten beterdir. "Onlar sizinle orada savaşmadıkça, siz Mescid-i haram'da onlarla savaşmayın." Savaşı başlatan siz olmayın. Onlar savaşırlarsa, siz de savaşın. Böylece sizin onları öldürmeniz ve onları yurtlarından sürmeniz, zalim ve saldırgan her kâfir için bir ceza olur. Eğer şirkten, küfürden vazgeçip müslürnan olurlarsa, hiç kuşkusuz Allah onları bağışlar, onlara merhamet eder. Çünkü Allah bağışlayıcıdır, merhametlidir.

193. ayette ise şöyle buyuruluyor: "Fitne kalmayıncaya kadar onlarla savaşın." Bu ifade, bundan önceki hükmü pekiştirici niteliktedir. Bundan önce müslümanlara savaş açan müşriklerle savaşılabileceği belirtilmişti. Mekke'de hiç kimseye dininden dolayı baskı yapılmadığı özgür bir ortam oluşana kadar sürecek bir savaştı bu. Savaşın amacı dinin bütünüyle Allah'a özgü olması, O'ndan başkasına kulluk edilmeyen bir ortamın oluşmasıydı. Şayet şirkten ve küfürden vazgeçip müslüman olurlarsa, Allah'ın birliğim onaylarlarsa, onlardan elçekin, artık savaşmayın. Çünkü zalimlerden başkasına düşmanlık olmaz. Bu zalimler ise, müslüman olduktan sonra zulmeden kimselerdir.[354]

Sonuç

1- Müslümanlara savaş açanlara karşı savaşmak ve müslümanlarla savaşmaktan vazgeçen kimselerden de el çekmek gerekir. Bu hüküm, sözkonusu ayetin neshedilmesinden önceki dönemde geçerliydi.

2- Savaşta çocukları, yaşlıları ve kadınları öldürmek suretiyle aşın gitmek haramdır. Ama fiilen savaşa katılmış olmaları başka.

3- Mekke ve civarından oluşan harem bölgesinde savaşmak haramdır. Ancak düşman orada savaş başlatırsa müslümanlar da savaşabilirler.

4- Müslüman olan kimsenin, geçmişte işlediği günahları affedilir: "Eğer vazgeçerlerse, artık zulüm yapanlardan başkasına karşı düşmanlık yoktur."

5- Cihad farzdır. Bir müslüman dininden dolayı baskıya, işkenceye maruz kalıyorsa, cihad etmek farz-ı kifayedir.

194- Haram ay, haram aya karşılıktır; hürmetler karşılıklıdır. Öyleyse kim size saldırırsa, onun saldırdığı gibi siz de ona saldırın. Allah'tan korkup sakının ve bilin ki Allah muhakkak ki korkup, sakınanlarla beraberdir.

195' Allah yolunda infak edin (yardımlasın) ve kendinizi kendi ellerinizle tehlikeye atmayın. İyilik edin. Şüphesiz Allah, iyilik edenleri sever. [355]

Sözlük

Haram aylar. İçinde savaşılması yasak olan ay. Haram aylar dört tanedir. Üç tanesi peş peşe geliyor. Bunlar: Zilkade, Zilhicce ve Muharrem'dir. Bir tanesi de tektir. O da Recep ayıdır. Saygılar, karşılıklı saygı duyulanlar. Dokunulmazlar. (Hür-met)'in çoğulu. Haram ay, haram belde ve ihram gibi şeyleri ifade eder.Allah takva sahipleriyledir. Muttakiler mü'minlerdir: Allah'a karşı çıkmaktan, O'nun kâinat ve toplumsal hayat için koy-

duğu yasaları çiğnemekten sakınırlar. Allah'ın onlarla beraber olması, onları desteklemesi, onlara yardım etmesi ve onları başarıya ulaştırması anlamındadır. Tehlike. Helak.İyilik ve Allah'ı görür gibi ibadet etmek. İtaatin sağlamlığı,şirk şaibesinden ayrı oluşu. Hayır işine de denir. [356]

Açıklama

194. ayetin akışı bir Önceki ayetin akışı ile uyum içindedir. Saldırıya uğrayan mü'minler, düşmanlarına karşı savaşmaya teşvik ediliyor. Bu ayetlerde yüce Allah mü'minlere diyor ki: Haram aylarda sizinle savaşanlarla siz de savaşın. Mescid-i haram'da size saldıranlara siz de saldırın. Böylece haramları çiğnemede kısas ve eşitlik söz konusu olur. Mü'minler bir saldırıya uğradıkları zaman, benzeri bir saldırıyla karşılık verebilirler. Ama sonunda Allah, kendisinden korkup, sakınmalarını emrediyor. Ve kendisinin muttaki-lere yardım ettiğini, destek olduğunu, onlarla beraber olduğunu vurguluyor.

195. ayete gelince;[357] burada yüce Allah, cihad için, askeri hazırlık için ve küçük müfrezelerin teçhizi için mü'minleri mali harcamada bulunmaya davet ediyor. Allah yolunda infak etmeyi, yani cihada maddi destekte bulunmayı

terketmelerini yasaklıyor. Çünkü cihad ve infakı terketmeleri kendi elleriyle kendilerini helaka, ölüme atmaları demekti. Çünkü onların her hareketini büyük bir dikkatle izleyen düşman, cihad işini savsadıklarını gördüğü anda onlara saldırır, hepsini kılıçtan geçirerek ağır bir yenilgiye uğratır. Böylece onları helak eder. Bunun yanısıra bütün amellerinde ihsan unsurunu gözönünde bulundurmalarını emrediyor. Amelde ihsan; amelin sağlam ve güzel olması, övgüye değer olması, fesattan, bozukluktan uzak olması demektir. Amellerinde ihsanı esas aldıkları sürece kendilerini yardımı ile destekleyeceğini haber veriyor: "İyilik edin. Şüphesiz Allah iyilik edenleri sever." Allah birini sevdi mi onu onurlandırır. Ona yardım eder, onu yüzüstü bırakıp küçük düşürmez. [358]

Sonuç

1- Haram ayın ve diğer dokunulmazların bu özelliklerine saygı göstermek gerekir.

2- Saldırıda bulunana karşı, denk bir saldırıda bulunmak, onun tavrını esas alarak tavır takınmak caizdir. Onun yaptığına eşit şekilde karşılık verilebilir.

3- Saldırıyı, zulüm ve saldırganlıkla saldıran düşmanın verdiği zararı benzeri bir saldırıyla karşılamak caizdir.

4- Allah iman, takva ve iyilik ehli ile beraberdir.

5- İhsan büyük bir fazilettir. Çünkü Allah muhsinleri (iyilik yapanları) sever.

196- Haca ve umreyi Allah için tamamlayın. Eğer kuşatılır-sanız (bir engel çıkarsa), artık size kolay gelen kurbanı gönderin. Kurban yerine varıncaya kadar başlarınızı tıraş etmeyin. Sizden kim hasta ise veya basından şikayeti varsa, onun ya oruç, ya sadaka veya kurban olarak fidye vermesi gerekir. Güvenliğe kavuşursanız, hacca kadar umre ile yararlanmak isteyene kolayına gelen bir kurbanı kesmek gerekir. Bulamayana da, hacda üç gün, döndüğünüzde yedi gün olmak üzere, tamı tamına on gün oruç vardır. Bu, ailesi Mescid-i haramda olmayanlar içindir. Allah'tan korkun ve bilin ki, muhakkak Allah'ın cezası pek çetin olacaktır. [359]

Sözlük

Hac ve umreyi Allah için tamamlayın. Hac ve umreyi tamam lamak, belli vakitte ihrama girmek, yüce kanun koyucunun öngördüğü biçimde rükünlerini ve farzlarını eksiksiz eda etmek ve en önemlisi,bunları yaparken sırf Allah'ın rızasını gözetmek, demektir.Eğer engellenirseniz. Hacının veya umre edenin gerek düşman tarafından Mekke'ye girişinin engellenmesi ve gerekse Mekke'ye ulaşmaya imkan vermeyen şiddetli bir hastalık yüzünden, haccı ve umreyi tamamlayamaması.[360].Kurbanlardan kolayınıza gelen. Yani, bir şekilde haccı veya umresi engellenen kimsenin kolayına geldiği gibi koyun, sığır veya deve kurban etmesi gerekir.Hac veya umresi (başlamışken) engellenen kimse, kolayına

gelen bir kurban kesmedikçe ihramdan çıkamaz. İstenen kurbanı kestikten sonra saçını traş etmek suretiyle ihramdan çıkar. Fidye. Gerekli olan oruç, sadaka veya kurban olarak fidye vermektir.hac mevsiminde umre için ihrama girerse, sonra ihramdan çıkarsa, bu arada Mekke'de kalmaya devam ederse, haccı bekler ve fiilen hacceder. Bunun için kolayına gelen bir kurban kesmesi gerekir.Kim hac mevsiminde umre yapmak istese ve imkan bulamadığı için bîr kurban kesemezse, Mekke'de üç gün, yedi günde kendi memleketinde olmak üzere on gün oruç tutması gerekir.Kurban kesememe durumunda gerekli olan oruç kefareti, Mescid-i haram halkından olmayan kimseler içindir. Mekke ve civarı olan harem bölgesinde oturanlar Mescid-i haram halkından kabul edilirler ve bunlar hac mevsiminde umre yapsalar, herhangi bir kefaret vermeleri gerekmez. [361]

Açıklama

Yukarıda meallerini sunduğumuz ayet-i kerimelerde yüce Allah, mü'min kullarına hac ve umreyi kendisi için tamamlamalarını, bu ibadetleri istenen biçimde yerine getirmelerini, bununla Allah'ın rızasını gözetmelerini emrediyor. Bunun yanısıra, her hangi bir şekilde kuşatılıp (engellenip) hac ve umreyi tamamlama imkânını bulamadıkları zaman, onlar için vacip olanın kolaylarına gelen bir hayvanı kurban etmeleri olduğunu haber veriyor. Bir hayvan kurban ettiklerinde ihramlarından çıkabileceklerini bildiriyor. Bunun yöntemi de saçlarını tıraş etmeleri veya kısaltmalarıdır. Yine onlara bildiriyor ki: Hasta olan veya başında bir rahatsızlık bulunan, dolayısıyle saçlarını traş etmesi, üzerine bir giysi geçirmesi veya başını örtmesi zorunlu olan bir kimsenin, fidye

vermesi gerekir. Fidye olarak da şu şıklardan birini tercih edebilir: Üç gün oruç tutmak; altı yoksulu doyurmak; veya bir koyun kesmek. Aynı şekilde hac mevsiminde umre yapan bir kimse, şayet Mescid-i haram halkından değilse, onun kolayına gelecek şekilde bir koyun veya bir sığır ya da bir deve kurban etmesi lazım geldiğini, bunu yapamayacaksa, üç günü hac mevsiminde, yani Zilhicce ayının dokuzuna kadarki süre içinde, yedi günü de memleketine döndükten sonra olmak üzere on gün oruç tutması gerektiğini haber veriyor. Sonunda Allah'tan sakınıp-korkmalannı emrediyor. Bu da Allah'ın emirlerine sarılmak, koyduğu yasaları uygulamakla olur. Yanısıra Allah'ın emirlerini ihmal etmeye, şeriatını küçümsemeye karşı uyarıyor ve şöyle buyuruyor: "Allah'tan korkun ve bilin ki Allah, muhakkak cezası pek çetin olandır." [362]

Sonuç

1- Vaktinde ihrama girip üzerine farz hale getirdikten sonra hac ve umreyi tamamlamak farzdır. Eğer hac nafile ise, bu durumda umre farz olmaz.

2- Bir şekilde kuşatılıp hacdan alıkonmanın hükmü şu şekilde açıklanmıştır: Kuşatmanın (engellenmenin) söz konusu olduğu yerde bir koyun kesilir, sonra saçları kazımak veya kısaltmak suretiyle ihramdan çıkılır. Daha sonra eğer imkân bulunursa, hac ve umre ibadetini kaza etmek gerekir. Çünkü Hudeybiye antlaşmasının olduğu sene Mescid-i haram'a girmeleri engellenen Rasûlüüah ve arkadaşları umreyi kaza etmişlerdi.

3- Bir rahatsızlığı bulunan kimsenin fidyesi şöyledir: İhramlı iken yapılmaması gereken şeylerden birini yapan, sözgelimi bir mazeretinden dolayı saçını traş eden, elbisesini diken veya başına örtü örten kimsenin fidyesi ya oruç tutma, ya yoksulları doyurma ya da bir koyun kesmesidir.

4- Temettü haccmın ayrıntılı açıklaması şöyledir: Mekke ve çevresindeki harem bölgesi halkından olmayan bir kimse, hac mevsiminde umre niyetiyle ihrama girer, sonra ihramdan çıkıp, o yılki haccı beklemek üzere Mekke'de kalmaya devam ederse, onun bir koyun kesmesi gerekir. Eğer bu imkana sahip değilse üç günü Mekke'de, yedi günü de döndükten sonra memleketinde olmak üzere on gün oruç tutması gerekir.

5- Ayet-i kerimelerde takva emrediliyor. Takva ise, emir ve yasaklarına uymak suretiyle Allah'a itaat etmektir. Takvayı terketmekten şiddetle kaçınmak gerekir. Çünkü bu, cezası çok şiddetli olan ağır bir suçtur.

197- Hac, bilinen aylardadır. Böylelikle kim onlarda haccı eda ederse, bilsin ki haccda kadına yaklaşmak, fısk yapmak ve kavgaya girişmek yoktur. Siz, hayır adına ne yaparsanız, Allah, onu bilir. Azık edinin, şüphesiz azığın en hayırlısı takvadır. Ey temiz akıl sahipleri, benden korkup-sakının.

198- Rabbinizden bir fazl (zenginlik) istemenizde sizin için bir sakınca yoktur. Arafat'tan hep birlikte indiğinizde Allah'ı Meş'ar-i haram'da anın. O, sizi nasıl doğru yola ilettiyse, siz de O'nu anın. Gerçek şu ki, siz bundan evvel sapmışlardandınız.

199- Sonra insanların topluca akın ettiği yerden siz de akın edin ve Allah'tan bağışlanma dileyin. Şüphesiz Allah bağışlayandır, esirgeyendir. [363]

Sözlük

Bilinen aylar: Şevval, Zilkade ve Zilhiccenin ilk on günü. Bu aylarda hac niyetiyle ihrama girilir.

Kasdeder. Hacca niyet eder ve bu amaçla ihrama girerse. Cinsel ilişki ve öncesinde oynaşma.

Farzı terketmek veya haramı işlemek suretiyle Allah'a itaatin çerçevesinin dışına çıkmak.

Tartışma, çekişme Günah.Ticaret isteğiniz. Hacda ticaret yapabilirsiniz.

Arafat'tan indiniz. Zilhicce aymın dokuzuncu gününde gün batı-mından sonra, hac günü, Arafat'taki vakfenin ardından Ara-fat'tan inilir.Müzdefile. Orada Allah'ı anma. Yanında akşam ve yatsı namazlarını cemederek kılma. Sonra sabah namazını kılma. [364]

Açıklama

Ayetlerin akışı, hac ve umreye ilişkin hükümleri açıklamaya yöneliktir. Burada yüce Allah, hac ibadetinin bilinen aylarda yerine getirildiğini haber ve-riyor[365] Bu aylar, Şevval, Zilkade ve Zilhicce'den on gündür. Ancak bu aylarda hac için ihram giyilebilir. Aynı şekilde, hac niyetiyle ihrama giren bir kimsenin cinsel ilişkiden, fısktan ve kavgadan kaçınması gerektiği vurgulanıyor; ki, ihrama giren kimsenin haccı geçersiz olmasın veya sevabında bir eksilme olmasın. Hac görevini yerine getiren kimsenin hayır ve sadaka benzeri amellerde bulunması güzeldir.

"Siz hayır adına ne yaparsanız Allah onu bilir." Bunun sonunda kişi se-vab kazanır, büyük bir ecre kavuşur. Başkalarından isteme durumunda kalmamaları için, yolculuk sırasında kendilerine yetecek miktarda yiyecek ve

içecek hazırlamaları da emrediliyor: "Azık edinin" deniyor. Bu arada en hayırlı azığın takva olduğu belirtiliyor. İnsanlardan bir şey istememek takvanın bir gereğidir. Kul Allah'tan başkasına muhtaç değildir. Bunun yanısıra Allah, kendisinden korkup-sakınmayı emrediyor, ki, emir ve yasaklarını çiğnemek suretiyle O'na karşı gelmiş olmasınlar: "Ey akıl sahipleri, benden korkup-sakının." Korkulması gereken sadece yüce Allah'tır. Çünkü O, karşı konulmaz güce sahip tek ilahtır. Ardından Mekke ve Mina'da bulundukları süre içinde ticaret yapmalarını serbest bırakıyor: "Rabbinizden bir fazl istemenizde bir sakınca yoktur." Burada işaret edilen "fazl"dan maksat, mubah ticaret aracılığı ile elde edilen helal rızıktir. Sonra Müzdelife'de akşam, yatsı ve sabah namazını kılmak suretiyle Allah'ı anmaları emrediliyor. Bu, güneşin batışından sonra Arafattan inilince yerine getirilmesi gereken bir ibadettir: "Arafat'tan hep birlikte indiğinizde Allah'ı Meş'ar-î haram'da anın." Ardından yüce Allah, sapıklıktan sonra kendilerini ilettiği doğru yola kavuşmuş olma nimetini anmalarını emrediyor. Bunun yanısıra, kendisini daha çok anarak şükür görevini yerine getirmeleri için de onları teşvik ediyor: "O, sizi nasıl doğru yola yöneltip, ilettiyse, siz de Onu anın. Gerçek şu ki, siz bundan önce sapmışlardandınız." Ardından Arafat vakfesinde ve oradan inişte herkesin eşit derecede olduğunu, hep birlikte Arafat'ta durmalarını emrediyor. Hepsinin birlikte oradan inmeleri gerektiğini vurguluyor: "Sonra insanların akın ettiği yerden siz de akın edin." Daha önce, kendilerine "ahmas" adını veren Kureyşliler, Arafat dağının en aşağısında vakfeye durur, böylece izdiham ve yorgunluktan kurtulmuş olurlardı. Sonra Allah'tan bağışlanma dilemelerini emrediyor. Bu arada böyle yapmaları durumunda kendilerini bağışlayacağını da va'dediyor: "Allah'tan bağışlanma dileyin, şüphesiz Allah bağışlayandır, esirgeyendir." [366]

Sonuç

1- İhramdayken cinsel ilişkiye girmek, kötülük yapmak ve kavga etmek haramdır.

2- Sevabı artsın ve haccı iyilik bakımından daha çok makbul olsun diye hac ziyaretinde bulunan kimsenin çeşitli hayırlar işlemesi müstahaptir.

3- Hac ziyaretinde bulunan kimsenin rızık elde etmek için ticaret yapması ve çalışması mubahtır. Ama sırf bunun için hacca gelmemiş olması gerekir.

4- Müzdelifede geceleyen kimsenin Allah'ı zikretmesinde çok fazilet vardır.

5- Hidayetine ve bahşettiği nimetlere karşılık O'nu zikretmek ve O'na itaat etmek suretiyle Allah'a şükretmek farzdır.

6- Hac mevsimine özgü ibadetleri yerine getirme hususunda bütün hacılar eşit konumdadır. Hacca özgü herhangi bir şiarı yerine getirme esnasında, bazı kişi veya gruplar diğer bazılarına göre ayrıcalıklı olamazlar.

7- İstiğfara teşvik etme ve çokça istiğfarda bulunmak gerekir.

200- İbadetlerinizi bitirdiğinizde, artık atalarınızı andığınız gibi, hatta ondan da kuvvetli bir anma ile Allah'ı anın. İnsanlordan öylesi vardır ki: "Rabbimiz, bize dünyada ver" der; onun ahirette nasibi yoktur.

201- Onlardan öylesi de vardır ki: "Rabbimiz, bize dünyada da iyilik ver, ahirette de iyilik ver ve bizi ateşin azabından koru" der.

202- İşte bunların kazandıklarına karşılık nasipleri vardır. Allah, hesabı pek çabuk görendir.

203- Sayılı günlerde Allah'ı anın. Elini çabuk tutup Mina'da-ki ibadeti iki günde bitirene günah yoktur, geri kalana da günah yoktur. Bu, sakınan içindir. Allah'tan korkup sakının ve gerçek-ten bilin ki, siz O'na döndürülüp toplanacaksınız. [367]

Sözlük

Yerine getirdiğinizde; eda edip tamamladığınız zaman. Hac ibadetleri. Pay. Nasip.

Hoş iyilikler. Dünya iyiliği: Salih eş, salih evlat ve onurlu nzık gibi helal olan dünya güzellikleri. Ahiret iyiliği: Ateşten kurtuluş ve cennete giriş.Bizi koru, bizi ateşin azabından kurtar. Pay. Salih amellerin ve makbul dualarının karşılığı. Sayılı günler. Bayram gününden sonra ardarda gelen üç gün. İlk gün ve ikinci günde acele etmek..Kim ertelerse. Üç gün boyunca şeytan taşlarsa.Yani acele etmenin ve gecikmenin bir sakıncası yoktur.

Farzı terketmemek veya haram kıldığı bir şeyi yapmamak suretiyle Rabbinden korkan için.Kıyamet günü amellerinizin karşılığını görmek ve hesaplaşmak üzere toplanacaksınız. [368]

Açıklama

Yukarıda meallerini sunduğumuz bu dört ayetle birlikte haccın hükümlerine ilişkin açıklama son buluyor.

200. ayette yüce Allah, mü'minlere: İbadetlerini tamamladıkları zaman Akabe cemresinde şeytan taşlamalarını, kurban kesmelerini ve ifada tavaf etmelerini emrediyor. Sonra istirahat etmek ve dinlenmek için Mina'da kalmalarını ve şeytan taşladıkları sırada ve namaz çıkışlarında Allah'ı çokça anmalarını emrediyor. Cahiliye döneminde babalarının övünçlerini, atalarının asaletlerini sayıp dökmelerinden daha kuvvetli bir anma ile Allah'ı anmalarını buyuruyor. Bu arada yüce Allah onların içinde bulundukları bir duruma işaret ediyor: Buna göre, içlerinden bazı kimselerin tek derdi dünyadır, Allah'tan sadece dünyalık şeyleri istemektedir. Cahiliye döneminde Kabe'yi hac maksadıyla ziyaret eden bir çok insanın durumu buydu. Bunun yanında diğer bazıları da var ki, hem dünya ve hem de ahiret iyiliğini istemektedir. Bunlar Allah'ın birliğini ve ortaksızliğım onaylayan mü'minlerdir. Derler ki: "Rabbimiz, bize dünyada da iyilik ver, ahirette de iyilik ver ve bizi ateşin azabından koru." Aslında bu ifade, mü'minlere kuşatıcı bir duanın, yararlı ve yapıcı bir niyetin nasıl olacağım göstermektedir. Bize doğruyu gösteren Allah'a hamd olsun.

202. ayette, yüce Allah yapıcı ve salih duada bulunan tevhid ehli mü'minlerin, dünyada işledikleri amellere karşılık ahirette büyük bir ecir alacaklarını bildiriyor. O, hesapları çabuk görür. Bir an önce sevaplarına, yani cennete kavuşmalarını sağlar.

203. ayette ise Allah-u Teâlâ, hac görevini yerine getiren mü'min kullarını şeytan taşlandığı teşrik günlerinde ve her beş namazdan sonra kendisini anarak, üçüncü teşrik gününün ikindi vaktine kadar -üç kere- "Allahu ekber, Allahu ekber, Lailahe illallah, Allahu ekber, Allahu ekber ve lillahil hamd." demelerini emrediyor. Ardından yüce Allah; şeytan taşlandıktan sonra, herhangi bir kimsenin ailesine kavuşmak üzere acele etmesinin veya üçüncü günün sonuna kadar beklemesinin bir sakıncasının olmadığını haber veriyor: "Elini çabuk tutana günah yoktur, geri kalana da günah yoktur." Mesele, isteğe bağlı bir halde sunulmuş ve günah işleme, Allah korkusu ile nehyedil-miştir. Buna göre kim bir vacibi terketmek veya bir haramı işlemek suretiyle, Allah'a karşı çıkma günahını işlerse, bu suçunu ancak tevbe etmesi silebilir. Şu halde günahın, tevbeyi acele etmenin veya etmemenin varlığı ile kayıtlıdır. Yüce Allah'ın "sakınan için" kaydını koymasının ince bir esprisi vardır. Bu yüzden Allah-u Teâlâ onları kendisinden korkup sakınmaya davet ederek,

Sırtını çevirip gidince veya yönetimi ele alınca.Ekin ve nesiller. Günahı ile övünmeye, burnunu havalara kaldırmaya başlar.Günahla. Çünkü Allah'tan korkup sakınmaz.Malı ve canı ile Allah yolunda cihad etmek suretiyle nefsiniAllah'a satar. [369]

Açıklama

Yüce Allah Elçisine ve mü'minlere münafıkların ve gerçek mü'minlerin halini haber veriyor. Bu meyanda elçisine hitaben buyuruyor ki: İnsanlar arasında bazı münafık tipler vardır. Güzel konuşmayı becerirler. Konuşurken sözleri yaldızlı ve parlak olduğu için hoşuna gider. Özellikle dünya meseleleri ile ilgili olarak konuştuğu zaman. Ama ahiretin cahilidir. O konuda söyleyecek bir sözü de yoktur zaten. Çünkü ahirete inanmamaktadır. Konuştuğu zaman, söylediklerine gerçekten inandığını ispatlamak için Allah'ı şahit gösterir. Rasûlüllah'a (s.a.'s) der ki: "Ben mü'minim ve seni seviyorum..." ... Meclisinden kalktığı, arkasını dönüp gittiği veya yönetimi ele aldığı zaman" yeryüzünde çabalar..." bozgunculuk çıkarmaya çalışır. Ürünleri ve insanları mahveder. Bu günahları işler. Bu yüzden yağmur yağmaz olur. Tarlalar, ekinler kurur. Kuraklık baş gösterir. Canlılar yok olmaya ve nesil kesilmeye yüz tutar. Onun bu ameli Allah'ın gazabına nedendir. Allah bu tür amelleri ve bu amelleri işleyenleri sevmez. Bunun yanısıra yüce Allah, bu münafığa bir iyiliği yapması emredildiği veya bir kötülüğü işlememesi istendiği zaman; Allah'tan kork, bunu yap veya böyle yapma, dendiği zaman, işlediği günahtan dolayı gurura kapıldığını, Allah'tan korkup tevbe etmeye yanaşmadığını haber veriyor. Münafıklığının, şerliğinİn ve bozgunculuğunun cezası olarak cehennem yeter. Oraya bir döşek serer ve ebediyen bu iğrenç barınaktan çıkamaz olur.

Karşı tabloda ise, gerçek mü'minin portresini görüyoruz. Yüce Allah buyuruyor ki: İnsanlar içinde gerçek mü'minler vardır. Rızasını elde etmek, cennette, barış yurdu katında onurlu bir hayat sürdürmek için canlarını ve mallarını Allah'a satmışlardır. "İnsanlardan öylesi vardır ki, Allah'ın rızasını aramak amacı ile nefsini satın alır. Allah, kullarına karşı şefkatli olandır." Kullarına karşı merhametlidir.Rivayete göre bu ilk üç ayette sözü edilen münafık adam, Ahnes b. Serik'tir. Dördüncü ayette (207) işaret edilen gerçek mü'minden maksat ise, Ebu Yahya Süheyb b. Sinan er-Rumi'dir. Müşrikler onun Rasûlüllah ve arkadaşlarına katılmak üzere Medine'ye hicret edeceğini öğrendiklerinde: "Beraberinde mallarını götürüp Muhammed'e veremezsin. Bütün malını bize vermediğin sürece hicret etmene izin vermeyiz." demişlerdi. Bunun üzerine Süheyb bütün mal varlığını onlara vererek hicret etti. Medine'ye vardığı zaman Rasûlüllah onu gördü ve şöyle buyurdu: "Kârlı bir alış veriş, ey Ebu Yahya, kârlı bir alış veriş..." Ayetler her ne kadar Ahneş ve Süheyb hakkında inmişse de mesaj geneldir. Ahnes, bütün kötü niteliklere sahip kimseleri tem-silen, Süheyb de hayır ve kemal niteliklerine sahip mü'minleri temsilen seçilmişlerdir. [370]

Sonuç

1- İman ve ihlas ehli olmayan bir kimsenin etkileyici konuşmalarına ve parlak, yaldızlı sözlerine kanmamak lâzım.[371]

2- İnsanların en kötüsü, ağır suçlar işlemek suretiyle insanların ve diğer canlıların helak olmasına, yeryüzüne bozgunculuğun egemen olmasına neden olan kimselerdir.

3- "Allah bilir." ve "Allah şahittir." sözü yemin sayılır. Şu halde bir mü'min yalan olduğunu bildiği bir şeyi söylerken, pekiştirici mahiyette bu ifadeleri kullanmamalıdır.

4- Bir mü'mine "Allah'tan kork" denildiği zaman, öfkelenmemesi, takvaya davet edilmekten hoşlanmamış gibi davranmaması gerekir. Bilakis günahını itiraf edip Allah'tan bağışlanma dilemeli ve en kısa zamanda ma-siyetten kurtulmalıdır.

5- Mal ve can ile cihad teşvik edilmeli. Bir müslümanın varını yoğunu Allah yolunda harcaması caizdir ve bu israf ve savurganlık sayılmaz. Çünkü israf ve savurganlık günah amaçlı harcamalara denir.

208- Ey iman edenler, hepiniz topluca İslâm'a girin. Ve şeytanın adımlarını izlemeyin. Çünkü o, size apaçık düşmandır.

209- Size apaçık belgeler geldikten sonra yine ayağınız kayarsa, bilin ki Allah, gerçekten üstün ve güçlüdür, hüküm ve hikmet sahibidir.

210- Onlar bulut gölgeleri içinde Allah'ın azabının, meleklerle onlara gelmesini ve azap emrinin gerçekleşmesini mi gözlüyorlar?! Oysa bütün işler Allah'a döner. [372]

Sözlük

Barış, İslâm, esenlik. Topluca. Her yönüyle. Tek kişi dahi İslâm'a girmekten geri kalmasın. İslâm şeriatının tek bir prensibini, tek bir hükmünü terketmesin. Şeytanın adımları. Kötülüğünü yaldızlaması. Ayağınız kayarsa. Eğer günah batağına düşerseniz. Deliller. Apaçık belgeler.Gözlüyorlar mı? İfadenin başındaki soru, olumsuzluk içindir. Gölgeler. Bulut veya ağaç gibi şeylerin gölgesi. Bulut, ince, beyaz bulut. [373]

Açıklama

Noksan sıfatlardan münezzeh yüce Allah mü'min kullarına sesleniyor: "Her yönüyle İslâm'a girsinler diye, şeriatın hükümleri arasında tercih yapma hakkına sahip değildir. Çıkarlarına, heva ve heveslerine uygun olanı alıp, uygun olmayanı da bırakma serbestisi verilmemiştir kendilerine. Hükümlerinden beğendiklerine uyup, beğenmediklerine uymamazlık edemezler. Bilakis İslâm şeriatının tüm hükümlerini kabul edip yaşamak zorundadırlar... Bu çağrının ardından yüce Allah mü'min kullarını şeytanın adımlarını izlemekten men ediyor. Onun çirkin olanı beğendirme ve güzel gösterme yöntemlerine karşı onları uyarıyor. Çünkü, îsrailoğullarının salihlerinin uydukları din budur, diye ehl-i kitaptan bazı grupların Cumartesi'nin saygınlığına gölge düşürmeleri-ni, deve etini yememelerini cazip hale getiren şeytandır. Bu ayet-i kerime onlara ve tüm mü'minlere yönelik bir çağrıdır. Herkesi İslâm şeriatını ve hükümlerini eksiksiz kabule ve uygulamaya davet ediyor. Şeytana uymaktan sakındırıyor. Çünkü şeytana uymak felakettir, helaktir, ölümdür. İnsanoğlu-nun ezeli düşmanı İblisin istediği de budur. 208. ayette sunulan mesaj budur.

209. ayette ise,şeytan tarafından ayaklan kaydırılan, dolayısıyle İslâm'ın ve şeriatının hak getirdiği olduğunu bilmekle beraber, sırf nefsine öyle hoş geliyor diye bazı hükümlerini kabul edip bazılarını kabul etmeyenlere yönelik korkunç bir tehdit savuruluyor. Dehşet verici bir uyarı yöneltiliyor: "Size, apaçık belgeler geldikten sonra yine ayağınız kayarsa..." Allah'ın kitabı Kur'an'ın getirdiği ve Allah'ın elçisi Muhammed'in (s.a.s) açıkladığı açık belgelere rağmen ayağınız kayarsa, muhakkak Allah sizden intikam alacaktır. Çünkü Allah emrini zor kullanarak yerine getirir. Eşya ve olaylara ilişkin tedbiri bir hikmete dayanır. Va'dini ve tehditini kesinlikle yerine getirir.

210. ayette, İslâm'a girmekte ağır davrananlara yönelik teşvik edici bir çağrıya yer veriliyor. Çünkü İslâm'a girmemelerini haklı çıkaracak hiç bir mazeretleri yoktur. Deliller ortaya konmuş, apaçık belgeler gözler Önüne serilmiştir. Çünkü: "Gözlüyorlar mı?" Yani, gözlemiyorlar. "Bulut gölgeleri içinde Allah'ın azabının ve meleklerin gelmesini..." Yani onlar ancak o zaman iman edecekler. Halbuki, azabın kaçınılmaz olduğu böyle bir anda gerçekleşen zorunlu inanç kişiye bir yarar sağlamaz. Artık Allah'ın adalete dayalı hükmü işlerini yerine getirecektir. "Emir gerçekleşmiştir." Yani, Allahu Teâlâ hükmünü verip, meseleyi sonuçlandırdığı zaman iş işten geçmiş olur. Şu halde, İslâm'a girmekte ayak sürtenler barış ve esenliğin bir diğer adı olan İslâm'a bir an önce girsinler ve tereddüt etmesinler. Çünkü İslâm'a girmek gerçekten

barış ortamında kalmak demektir. İslâm'dan çıkmak veya İslâm'a girmemek gerçekten savaş ortamına girmek demektir. Şu halde İslâm'a girmeleri gerekir. Ey Allah'ın kulları, İslâm'a girin, İslâm'a!.. Çünkü barış savaştan daha iyidir. [374]

Sonuç

1- İslâm şeriatını bir bütün olarak kabul etmek farzdır. Hükümlerinin bir kismını kabul edip bir kısmını etmek insanı dinden çıkarır[375]

2^ Haramı helal gören, şirkinden dolayı farzı terkeden küfür de şeytana tabi oluyordur. '

3- Allah'ın hesabına karşı duyarsız olmamak ve kendini güvenlikte hissetmemek için büyük günahların açıktan ve yaygın biçimde işlendiği dönemlerde ağır bir azabın beklentisi içinde olmak gerekir.

4- Kıyamet günü hükmetmek ve meseleleri sonuçlandırmak için, yüce Allah'ın geleceği ifade ediliyor. Gelme sıfatı kullanılıyor.

5- Tevbe etmeyi erteleme, günahlardan vazgeçmeyi sürüncemede bırakmak haramdır.

211- Israiloğuliarına sor, onlara nice açık ayetler verdik. Kendisine geldikten sonra, kim Allah'ın nimetini değiştirirse, bilsin ki, şüphesiz, Allah'ın cezası pek şiddetlidir.

212- İnkâr edenlere dünya hayatı çekici kılındı. Onlar, iman edenlerden kimileriyle alay ederler. Oysa korkup sakınanlar kıyamet günü onların üstündedir. Allah, dilediğine sayısız rızık verir. [376]

Sözlük

Sor. Kelimenin aslı 'İsel'dir. Hafiflik olsun diye iki hemzedüşmüştür. İsrail oğlu. İbrahim oğlu İshak oğlu Yakub'un soyu. İsrail,Yakup Peygamber'in lakabıdır.Olağanüstü işaret. Mucize. Musa'nın asası gibi. Bu tür mu-

cizeler, onları gösterenlerin gerçekten Peygamber olduğunu gösterir. İsrailoğullarına gösterilen mucizeler, denizin yarılması ve çölde üzerlerine bıldırcın eti ve kudret helvasının indirilmesidir.Allah'ın nimeti. Yüce Allah'ın kuluna bahşedip de mutlu olup sıkıntısının gitmesine yolaçan lütuf. Nimet. Allah'ın kullarına yönelik nimetleri çoktur.Küçümsüyorlar. Alay ediyorlar. [377]

Açıklama

Yüce Allah Peygamberine, Allah tarafından İsrailoğullarına gönderilen mucizeleri ve bunları nasıl inkâr ettiklerini, dolayısıyle gönderilen mucizelerin kendilerine hiç bir yarar sağlamadığını bildirip, bu konuyu onlara sormasını emrediyor. Bundan maksat, ehl-i kitabın ve müşriklerin kendisi aracılığı ile bildirilene inanmamalarından dolayı Peygamberimizin ruhunda başgösteren sıkıntıya karşı onu teselli etmektir. Bu bağlamda yahudilerin Allah'ın ayetlerini inkâr edişlerine, İslâm'a girmemekte ısrar edişlerine göndermede de bulunuluyor. Ardından yüce Allah, kullarına bahşettiği nimeti değiştirenlerin yani İslâm'ı ve İslâm Peygamberi Hz. Muhammed'i (s.a.s) inkâr edenlerin ağır bir cezaya çarptırılacaklarını haber veriyor. Gerek dünyada ve gerekse ahirette bu azaptan kurtulmaları mümkün değildir. Çünkü Allah'ın azabı çok şiddetlidir. 211. ayetin içerdiği mesaj bundan ibarettir.

212. ayette yüce Allah, şeytanın, Allah'ı, Peygamberini ve şeriatını inkâr edenlere dünya hayatmı çekici gösterdiğini, bu yüzden kâfirlerin dünyayı ar-zuladıklannı, dünyevi amaçlara ulaşmak için çalıştıklarını, gözlerinin dünyadan başka bir şey görmediğini, bu nedenle de, dünyanın geçici olduğunu, yararının çok az olduğunu bildikleri için dünya ile ilişkilerini asgari düzeyde tutan mü'minlerle alay ettiklerini haber veriyor. Mü'minler dünyanın bu özelliklerini bildikleri için bütün çabalarını dünyevi çıkarlar üzerinde yoğunlaş-tırmazlar. Bilakis Rablerine itaati bir amaç edinerek, O'nun rızasını elde etmek için ellerinde bulunan malı Allah yolunda harcarlar. Bu arada yüce Allah, kıyamet günü sakınan mü'min kullarını en iyi şekilde ödüllendireceğini, bol bol nimetler bahşederek, onları yüce alemindeki barış yurduna, yani cennete yerleştireceğini, dünyadayken onlarla alay eden düşmanlarını küçük düşürerek, onur kırıcı bir şekilde ateşin en alt katına atacağını haber veriyor.Allah-u Teâlâ büyük lütuf sahibidir. îhsam boldur. Dilediği zaman kullarına sayısız nzık verir. Bu, O'nun fazlının büyüklüğünden ve katındaki nimetlerin sınırsızlığından ileri gelir. [378]

Sonuç

1- Nimetleri inkâr etmekten, nankörlükten kaçınmak gerekir. Çünkü bu, elem verici bir azaba ve ağır bir cezaya sebep oluşturur. Nimetlerin en görkemlisi, en onur vericisi ise İslâm'dır. Bu yüzden İslâm'ı inkâr eden, ona sırtını dönen bir kimse en ağır ve en acımasız cezayı hakeder. Tarih boyunca İsrailoğullarımn maruz kaldıkları horlamalar, onur kırıcı hayat biçimi bunun en güçlü delilidir. Aynı şekilde günümüzde müslüman olup da İslâm'a sırt çeviren, onun yerine asılsız hurafelere, ardından beşer aklının ürünü uydurma kanunlara bağlanan toplumların rencide edici, küçük düşürücü ve insan haysiyetine yakışmaz onur kırıcı hayatı bunun canlı tanığıdır.

2- Dünya hayatının çekiciliğine kapılmaktan, büyük bir arzuyla dünyalık peşine düşmekten, bütün çabasını dünya malı toplamak için harcamaktan, bunun yanında ahireti ve ahirete dönük amelleri unutmaktan şiddetle kaçınmak gerekir. Çünkü dünyaya bel bağlayıp dünya için yaşayanlar bu gün ahirete dönük çabalar içinde olanlarla alay ediyorlarsa, hiç kuşkusuz iman ve takva sahibi kimseler kıyamet günü dünya için yaşayanlardan kat be kat üstün olacaklardır. Çünkü ahiret için çalışanlar o gün cennetin yüksek köşklerinde, ötekilerse ateşin kör kuyularında olacaklardır.

213' İnsanlar tek bir ümmetti. Allah, müjdeciler ve uyarıcılar olarak peygamberler gönderdi ve beraberlerinde, insanların anlaşmazlığa düştükleri şeyler konusunda, aralarında hüküm vermek üzere hak kitaplar indirdi. Oysa kendilerine apaçık ayetler geldikten sonra, birbirlerine karşı olan azgınlık ve kıskançlıkları yüzünden anlaşmazlığa düşenler, o kitap verilenlerden başkası değildir. Böylece Allah, iman edenleri, hakkında ayrılığa düştükleri gerçeğe kendi izniyle eriştirdi. Allah, kimi dilerse onu doğruya yöneltir. [379]

Sözlük

İnsanlar tek bir ümmet idi. Şirk dininin egemen olmasından önce insanlar İslâm'a bağlı ve tevhide dayalı bir hayat sürdüren tek bir ümmetti. Bu durum Nuh kavminden önceydi. Nebiler. Bundan maksat elçilerdir. Çünkü her nebi Rasûldür(elçidir). Bunun delili müjdeleme ve uyarı içeren, Allah katından indirilen kitaplardan kaynaklanan mesajlarıdır. Kitap. Cins isimdir. Allah katından inen kitapları ifade eder.

Kendilerine kitap verilenler. Yani kitap verilenler.Deliller. Elçilerin getirip kendilerine sundukları belgeler. Bunları sosyal yasalar ve hükümler olarak, genel yol göstericiler halinde pratik hayatlarına yerleştirmişlerdi. Azgınlık, zulüm ve kıskançlık.Dosdoğru yol. Kişiyi dünya ve ahiret mutluluğuna eriştiren İslâm. [380]

Açıklama

Yüce Allah insanların Hz. Adem (a.s) ile Hz. Nuh (a.s) arasındaki uzun dönemde İslâm dinine bağlı tek bir ümmet olduklarını bildiriyor. Birlik halindeki bu ümmet fert ve toplum olarak Allah'tan başkasına kulluk etmiyordu. Daha sonra şeytan, Allah'tan başkasına ibadet etmeyi bu toplumun bazı kesimlerine çekici gösterdi. Böylece şirk ve sapıklık ortaya çıktı. Bunun üzerine yüce Allah belki doğru yolu bulurlar diye Hz. Nuh'u (a.s) onlara peygamber olarak gönderdi. Bunun neticesinde mü'min-kâfir, tevhid ehli-şirk ehli diye iki gruba ayrıldılar. Peygamberler peşpeşe gelmeye başladı; Allah katından kitaplar sundular insanlığa. Bu kitaplarda, insanlarm görüş ayrılığına düştükleri her meseleye ilişkin ayrıntılı hükümler yer alıyordu... Bundan sonra yüce Allah, insan hayatına egemen olan evrensel bir yasadan (sünnetullah) söze-diyor: Kitap hakkında (yani kitabın içerdiği hükümler ve yasalar hakkında) ihtilafa düşenler, daha önce kendilerine kitap verilen, apaçık belgeler sunulan topluluklardır. Kıskançlık, baş olma sevdası ve çıkarlarını koruma iç güdüsü bu kitaplı toplumları, yeni sunulan kitabı kabule yanaşmamaya sürükler. Bu yasanın en belirgin örneği yahudilerdir. Kendilerine Allah'ın hükümlerini içeren Tevrat verilmişti, peşpeşe gelen nebi ve rasûller sayısız belge ve delil sunmuşlardı. Ama onlar Allah'ın kitabının içerdiği yasa ve hükümlerin bir çoğu hakkında görüş ayrılığına düştüler. Bunun nedeni hiç kuşkusuz aralarındaki çekememezlik, azgınlık ve kıskançlıktı. Bu tür niteliklere sahip olmaktan Allah'a sığınırız.Yüce Allah iki kitaplı toplum olan yahudi ve hıristiyanların görüş ayrılığına düştükleri meselelere ilişkin gerçekleri Muhammed (s.a.s) ümmetine gösterdi. "Allah iman edenleri gerçeğe eriştirdi." Ehl-i kitabın üzerinde büyük tartışmalar çıkardıkları gerçeği açık biçimde sundu. İzni, lütfü ve desteği ile onları hidayete eriştirdi. (O'na sonsuz hamd-u senalar olsun.) Ehl-i kitabın hakkında ihtilafa düştüğü, buna karşı yüce Allah'ın biz Muhammed ümmetine gerçeğini gösterdiği meseleler şunlardır:

A) Allah'ın kulu ve Rasûlü olan Hz. İsa'ya inanmak. Yahudiler O'nu inkâr etmiş, yalancılıkla suçlamışlardı. Sihirbazlıkla itham etmişlerdi. Sonuçta O'nu öldürmeye kalkışmışlardı. Hristiyanlar ise, O'nu ilahlaştırmış, Allah'la beraber bir ilah konumuna getirmişlerdi. "O, Allah'ın oğludur," demişlerdir. Oysa Allah eş ve çocuk edinmekten münezzehtir.

B) Günlerin en faziletlisi Cuma günüdür. Yahudiler Cumartesi gününün, hristiyanlar ise Pazar gününün kudsiyetine inanırlar. Yüce Allah en kutsal gün olan Cuma'yı Muhammed ümmetine gösterdi.

C) Kıble. Peygamberlerin atası İbrahim'in kıblesi. Yahudiler Kudüs'teki Beytu'l-mukaddes'e, hristiyanlar da güneşin doğduğu yere yöneliyorlardı. Yüce Allah Muhammed ümmetine Hz. İbrahim'in (a.s) kıblesi olan kutsal Kabe'yi kıble olarak gösterdi. Allah dilediğini doğru yola iletir. [381]

Sonuç

1- İnsanlığın ilk ve asıl dini tevhittir. Şirk sonradan ortaya çıkmış bir sapmadır.

2- Peygamberlerin temel görevi iman eden ve sakınan kimseleri müjdelemek, kâfir olup günahlarla içice yaşayan kimseleri de uyarmaktır. Kendilerine karşı savaş açanlarla savaşmaları da ilahi şeriat gereğidir. Nitekim Rasûlüllah efendimize (s.a.s)'de bu yetki verilmiştir.

3- Bir ümmetin Allah tarafından yüzüstü bırakılıp ağır bir hüsrana ve sosyal yıkıma uğramasının Ön belirtilerinden biri, Allah tarafından kendilerine gönderilen kitap hakkında ihtilafa düşüp, Allah'ın dini çerçevesinde derin görüş ayrılıkları yaşamalarıdır. Bundan sonra söz konusu toplumlar liderlik elde etmek için, heva ve heveslerinin, asabi duygularının tatmini için Allah'ın kelamını tahrif eder, O'nun şeriatının hükümlerini değiştirirler. Muhammed ümmetinin yakın geçmişte ve günümüzde yaşadığı durum bunun bir örneğidir. İsrailoğullarımn yıkımının altında yatan neden de budur.

4- İnanç, ibadet ve hukuk sistemi olarak kitap ve sünnete uygun yaşayan Muhammed ümmeti şu ifadelerle tanımlanmıştır: "Allah, iman edenleri, hakkında ayrılığa düştükleri konuda kendi izniyle doğru yola eriştirdi."

5- İnsanı doğru yola iletme yetkisi yüce Allah'a aittir. Bu yüzden kul, her zaman kendisini gerçeğe iletmesi için

214- Yoksa sizden önce gelip geçenlerin hali başınıza gelmeden cennete gireceğinizi mi sandınız? Onlara öyle bir yoksulluk, öyle dayanılmaz bir zorluk çattı ve öylesine sarsıldılar ki, sonunda elçi, beraberindeki mü'minlerle: "Allah'ın yardımı ne zaman?" diyordu. Dikkat edin; şüphesiz Allah'ın yardımı pek yakındır. [382]

Sözlük

Öyle mi sanıyorsunuz? Sorunun şekli inkâridir. Yani, onların bu zanları reddediliyor ve yersizliği vurgulanıyor.

Size gelmeden.Sizden önce gelip geçenlerin hali, niteliği.Zorluk. Şiddet. Yoksulluk ve benzeri durumların şiddetlisi. Hastalık, yaralanma ve öldürülme.La Allah'ın yardımı ne zamandır? [383]

Açıklama

Yüce Allah bu ayet-i kerimede, zor bir süreçten geçen mü'minlerin yanlış bir zannına dikkat çekerek bunun yersizliğini vurguluyor. O sırada mü'minler mal ve can konusunda herhangi bir denemeye tâbi tutulmadan, ^sınavdan geçirilmeden cennete gireceklerini sanıyorlardı. Bilakis, geçmişteki toplulu-luklarm başına gelen yoksulluk, hastalık ve benzeri musibetler onların da başına gelecek, onlar da dehşet verici olaylar karşısında sarsılacak, kimi zaman bunalma noktasına geleceklerdi. Hatta mü'minlerlerle birlikte Peygamber

de -vaad edildikleri yardımın biraz gecikmesi üzerine- geleceğine kesin inanılan yardımın vaktini bilmek için. "Allah'ın yardımı ne zaman?" diyeceklerdi. Bütün bunlar da oldu. Allah onlara şu cevabı veriyor: "Dikkat edin; şüphesiz Allah'ın yardımı pek yakındır." [384]

Sonuç

1- Şeriatın getirdiği yükümlülükler birer sınama aracıdır. Özellikle mal ve can ile cihad, cennete girmek için bir zorunluluktur.

2- Salih kimselerle birlikte olmak, amel ve sabırda onları örnek almak, olumlu ve övgüye değer bir tavırdır.

3- İlahi vaadin beklentisi içindeyken, bu vaadin gecikmesinden dolayı, derin sıkıntılı bir ortamda bazı üzüntülerin peygamberlerde baş göstermesi normaldir.

4- Ayette ayrıca Peygambere ve arkadaşlarının başına gelen zorluğa, cihad ve müşriklerin kuşatması sırasındaki sınav amaçlı şiddete işaret edilmektedir.

215- Sana neyi infak edeceklerini sorarlar. De ki: "Hayır olarak infak edeceğiniz şey, anne-babaya, yakınlara, yetimlere, yoksullara ve yolda kalmışadır. Hayır olarak her ne yaparsanız, Allah onu şüphesiz bilir." [385]

Sözlük

Hayırdan. Maldan. Çünkü mal "hayır" olarak nitelendirilebilir.Akrabalar. Erkek ve kızkardeşler ve çocukları, amcalar, halalar ve çocukları, dayılar, teyzeler ve çocukları gibi.Hayırdan yaptıklarınız. İfadenin başındaki "ma" şart edatıdır."min" ise, açıklayıcıdır. Bu ifadede geçen "hayır" ise, diğer iyilik ve ihsanlar anlamın-da kullanılmıştır.Allah onu bilir. Cümle mahzuf şartın cevabı konumundadır.Buna göre takdiri anlam: Hayır olarak ne yaparsanız, Allahsize ondan dolayı sevap verir, çünkü Allah herşeyi bilir. [386]

Açıklama

Zengin bir adam olan Amr b. Camuh, Rasûlüllah efendimize (s.a.s) neyi ve kime infak edeceğini sordu. Bunun üzerine yukarıdaki ayet indi. Burada mal ve diğer hayırların infak edileceği belirtilirken, infak edilecek kesimlerin, anne-baba, akrabalar, yetimler, yoksullar ve yolda kalmışlar olduğu ifade ediliyor. Sonunda yüce Allah, kulun işlediği tüm hayırları bildiğini ve bunu en iyi bir şekilde ödüllendireceğini belirterek, her türlü hayrı işlemeye insanları teşvik ediyor. [387]

Sonuç

1- Bilmeyen bilmediği şeyi sormalı. Bilgi edinmenin yolu budur. Bu yüzden: "Soru sormak ilmin yarısıdır." denilmiştir.

2- Ayette sözü edilen kimselere infak etmek büyük bir fazilettir. Şayet infak eden zengin ve onlar da muhtaç yoksullar iseler.

3- Yüce Allah'ın hayır işleyenleri ödüllendireceğini belirtmesi, hayır işlemeye yönelik önemli bir teşviktir.

216- Savaş, hoşunuza gitmediği halde üzerinize yazıldı. Olur ki hoşunuza gitmeyen bir şey, sizin için hayırlıdır ve olur ki, sevdiğiniz şey de sizin için bir serdir. Allah bilir de siz bilmezsiniz. [388]

Sözlük

Yazıldı. Yazılı olarak tescil edilmiş gibi üzerinize farz kılındı. Savaş. Müslüman olana veya cizye verene kadar kâfirlerle cihad etmek, savaşmak.Hoş değil. Doğal olarak sizin hoşunuza gitmez.Umulur. Bu fiil, umut ve beklenti ifade eder. Yani, asâ fiili başına geldiği bir fiilin manasında umut edilir ifadesini kazandırır. Ama kesinlik söz konusu değildir. Fakat yüce Allah ile ilgili olarak kullanıldığı zaman kesinlik ifade eder. [389]

Açıklama

Bu ayet-i kerimede yüce Allah Elçisine (s.a.s) ve mü'min kullarına müşrik ve kafirlerle savaşmalarım farz kıldığını, savaşinsa, beraberinde acılar, meşakkatler, mal ve cana yönelik zayiatlar getirdiği için pek hoşlandıkları bir şey olmadığını bildiğini ifade buyuruyor. Fakat hoşlanmadıkları bir şeyin hayır, hoşlandıkları bir şeyin de şer olabileceğini vurguluyor. Sözgelimi cihad, hoşlarına gitmemekle birlikte onlar için onur, zafer ve Allah'ın dininin egemenliği demektir. Ayrıca ahiret yurdunda büyük bir sevap da kazanılacaktır. Buna karşılık cihadı terketme nefislere hoş gelen bir durumdur. Oysa bu, kendileri için bir kötülüktür. Çünkü onların bu hareketsizliği düşmanı cesaretlendirir, yurtlarına göz koymalarına, dinlerinin kutsal ve dokunulmaz saydığı şeyleri çiğnemelerine neden olur. Ayrıca cihadı terketmek, ahirette azabı gerektiren bir suçtur. Yüce Allah'ın verdiği bu örnek, insanların hoşlanıp ta aslında onlar için şer olan, hoşlanmayıp da aslında onlar için hayır olan bir husustur. Bunun yanısıra Allah-u Teâlâ, bunu yaratışmdan önce bildiğini haber veriyor. Allah bilir, ama onlar bilmezler. Şu halde emirleri ve şeriatı açısından Allah'a teslim olmak, emrini ve şeriatını memnunlukla karşıla-mak gerekir. Bunların şer değil, hayır olduğuna İnanmak bir zorunluluktur.[390]

Sonuç

1- Yeryüzünde müslümanlara yönelik dinden döndürme amaçlı baskı, fitne olduğu ve şirkin egemenliği devam ettiği müddetçe İslâm milletinin cihad görevini yerine getirmesi farzdır.

2- İleri görüşlü olmayan, dolayısıyle sonuçlan önceden kestiremeyen in-; sanlar kötüyü sevimli, sevimliyi de kötü görürler.

3- Allah'ın bütün emirleri hayırdır ve yasakladığı şeyler de, insanlar için şer olduğundan dolayı yasaktır. Bu yüzden emirlerini yerine getirmek ve yasaklarından kaçınmak gerekir.

277- Sana haram olan ayı, onda savaşmayı sorarlar. De ki: "Onda savaşmak büyük bir günahtır. Ancak Allah katında, Allah'ın yolundan alıkoymak, onu inkâr etmek, Mescid-i haram1 a engel olmak ve halkını oradan çıkarmak daha büyük bir günahtır. Fitne, adam öldürmeden beterdir. Eğer güç yetirirlerse, sizi dininizden geri çevirinceye kadar sizinle savaşmayı sürdürürler. Sizden kim dininden geri döner ve kâfir olarak ölürse, artık onların bütün işledikleri amelleri dünyada da, ahirette de boşa çıkmıştır. Ve onlar ateşin halkıdır, onda süresiz kalacaklardır.

218- Şüphesiz iman edenler, hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler; işte onlar, Allah'ın rahmetini umabilirler. Allah bağışlayandır, esirgeyendir. [391]

Sözlük

Haram ayda savaş. O ayda savaşmak yasaktır. "Savaş" keli- mesi, "haramlığın" genelliğini ifade eder. Çünkü sonu, haram ay olan (Recep) ayda savaşmanın hükmü ile ilgilidir. Yani, büyük bir günahtır. İnsanları Allah'ın dininden alıkoymak. Küfür. Yüce Allah'ın ilahlığım, Rabliğini inkar etmek. Mekke ve içinde yer alan Mescid-i haram. Kabe. Onun ehli. Hz. Peygamber (s.a.s) ve muhacirler. Daha büyük. Daha ağır bir suçtur. Fitne. Şİrk. Mü'minleri kâfir olmaya zorlama. .Ecirleri geçersiz kılındı. Dinden döndükleri için, amellerinin sevaplarını alamayacaklardır.

Hicret ettiler. Fitneden ve Allah'ı inkâr amaçlı baskılardan korktukları için yurtlarını terkedenler. [392]

Açıklama

Yüce Allah, mü'minlere savaşmayı farz kıldığını bildirince, Rasûlüllah efendimiz (s.a.s) kafirlerin durumunu tesbit etmek üzere Abdullah b. Cahş komutasındaki bir müfrezeyi (Seriyye) Nihle vadisine gönderdi. Yüce Allah Abdullah ve adamlarının Kureyşlilere ait bir kervan ile karşılaşmalarını diledi.Aralarında çatışma çıktı. Amr b. Hadremi denilen bir adamı öldürdüler. İki kişiyi de esir alarak kervana elkoydular. Bu iş olup da Medine'ye döndüklerinde, Cemaziye'l-âhirin sonu ve Recep ayının ilk gecesiydi. Bunun üzerine Kureyşliler homurdanmaya, söylenmeye başladılar." "Savaşmak suretiyle Muhammed haram ayın kudsiyetini çiğnedi..." Bu dedikodu Medineli yahudi-ler ve münafiklarca da dile getirildi, öyle ki, Rasûlüllah (s.a.s) kervanı ve iki esiri bir yerde tuttu ve haklarında herhangi bir işlem yapmadı. Halkın büyük çoğunluğu Abdullah ve arkadaşlarını eleştiri yağmuruna tuttular; bu davranışlarından dolayı onları kınadılar. Bu durum böylece devam etti. Ta ki tefsirini sunduğumuz bu ayetler ininceye kadar: "Sana haram olan ayı, onda savaşmayı sorarlar." Haram ayda savaşmanın hükmünü sorarlar. Onlara şu cevabı ver: Haram ayda savaşmak büyük bir günahtır. Fakat insanları Allah'ın dininden alıkoymak, Allah'ın ilahlığım ve Rablığım inkâr etmek, insanların Mescid-i haram'ı ziyaret etmelerine engel olmak, halkını, yani Hz. Peygamber ve arkadaşlarını, mescidin bakımcılarını oradan çıkarmak Allah katmda daha ağır bir suçtur. Müşriklerin Harem'de Allah'a ortak koşmak, hak dini bırakıp küfre girsinler diye mü'minlere baskı uygulamak, onları türlü işkencelerden geçirmek, haram ayda savaşmaktan daha ağır bir suçtur Bütün bunlarla beraber müşrikler şayet yapabilirlerse, mü'minleri dinlerinden döndürmek için savaşmaktan asla kaçınmazlar... Bu açıklamanın ardından Allah-u Teâlâ mü'minlere bir uyarıda bulunuyor. Gördükleri işkencenin dozu hangi boyutlarda olursa olsun, dinlerinden asla dönmemelidirler. Çünkü dininden dönen bir kimse, tevbe etmez de kâfir olarak ölürse, işlediği bütün salih ameller boşa gider ve süresiz olarak ateşin ehli olur. İlk ayette bunlar anlatılıyordu.

218. ayette ise, "iman edenler hicret edenler..." ifadesi Abdullah b. Cahş ve arkadaşları ile ilgilidir; onlara moral vermeye ve haram ayda savaşmış olmaktan dolayı günaha girmediklerini vurgulamaya dönüktür. İnsanların bu yöndeki eleştirileri karşısında bu ayet-i kerime onlar için manevi bir destek ve güç kaynağı olmuştu kuşkusuz... Yine bu ayet-i kerimede onların Allah'ın rahmetini, yani cenneti ümit ettikleri, Allah'ın günahlarını bağışlayacağını bekledikleri belirtiliyor. Bu duygular içinde olmaları onların inanmaları, hicret etmiş olmaları ve Allah yolunda cihada çıkmış olmalarından kaynaklanıyor: "Şüphesiz iman edenler, hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler; işte onlar, Allah'ın rahmetini umabilirler. Allah bağışlayandır, esirgeyendir." [393]

Sonuç

1- Haram ay ve haram beldenin dokunulmazlığı vardır.

2- Haram ayda savaş yasağı neshedilmiştir (kaldırılmıştır). Bunun delili, Rasûlüllah efendimizin (s.a.s) haram aylardan sayılan Şevval ve Zilkade aylarında Havazin ve Sakıf kabileleri ile savaşmış olmasıdır.

3- Kâfirlerin dışa vurmadıkları duyguları ortaya konuyor: İslam'dan ayrılmalarını sağlayana kadar müslümanlarla savaşma azim ve gayreti içinde olurlar.

4- Dinden döhme[394] amellerin boşa gitmesine sebeptir. Bu yüzden mür-ted (dönen) tevbe ederse, yeniden amel eder. Eğer tevbe etmeden ölürse [395]o ateş ehlidir ve orada süresiz kalacaktır.

5- İman, hicret ve Allah yolunda cihad, bir müslüman için değeri ölçülemez faziletlerdir.

219- Sana içkiyi ve kumarı sorarlar. De ki: "Onlarda hem büyük günah, hem insanlar için yararlar vardır. Ama günahları yararlarından daha büyüktür." Ve sana neyi infak edeceklerini sorarlar. De ki: "İhtiyaçtan artakalanı." Böylece Allah, size ayetlerini açıklar; umulur ki düşünürsünüz.

220- Hem dünyada, hem ahirette... Ve sana yetimleri sorarlar. De ki: "Onları ıslah etmek hayırlıdır. Eğer onları aranıza katarsanız, artık onlar sizin kardeslerinizdir." Allah bozgun Çıkaranı ıslah ediciden ayırdeder. Eğer Allah dileseydi size güçlük çıkarırdı. Şüphesiz Allah güçlü ve üstün olandır, hüküm ve hikmet sahibidir. [396]

Sözlük

İçki- Aklı perdeleyen örten şey. Kişinin ayırdetme ve akletme yeteneğini yitirmesine yolaçan içecek. Üzüm, hurma ve arpa suyu v.b. den üretilen içkilere denir.Kumar. "Meysir" diye nitelendirilmesinin nedeni kişinin kolay ve zahmetsiz olarak mal elde etmesine yol açıyor olmasıdır. 'İnsan nefsine, aklına, bedenine,malına veya eşyasına zararveren ifsad edici her türlü zararlı şey.Faydalar. "Menfaat"in çoğulu. İnsanı sevindiren. Herhangi birzararı olmayan söz, fiil ve maddeler.Bu ayette, ihtiyaç fazlası mal, anlamında kullanılmıştır.Düşünürsünüz. İçki ve kumarda sizin için zararlı olan, dünyanız açısından yıkıcı sayılan unsurları belirler, böylece ahireti-niz ve ahiret mutluluğunuz için çalışırsanız, sonuçta azaptan kurtulmuş olursunuz.Karıştırıyorsunuz. Mallarını inallarınıza katarak eşit hale getirirseniz. Size zorluk verir. Altından kalkılmaz ağır meşakkat. [397]

Açıklama

Cahiliye döneminde Araplar içki içer, kumar oynarlardı. İslâm gelince, Önce onları tevhide (ilah ve Rab olarak Allah'ın birliğine) ve ahiret gününe inanmaya davet etti. Çünkü tevhid ve ahiret inancı, dengeli ve doğru bir hayatın temel kaideleriydi. Rasûlüllah efendimiz (s.a.s) ve arkadaşları Medine'ye hicret edip, burada bir İslâm toplumu örneğini meydana getirdikten sonra, toplum hayatının düzenine ilişkin hükümler yavaş yavaş inmeye başladı. Bir gün sahabeden biri serhoş bir haldeyken bir grup müslümanın önüne geçip namaz kıldırmağa başladı ve ayetleri yanlış okudu. Bunun üzerine: "Ey iman edenler, serhoş iken namaza yaklaşmayınız." (Nisa, 43) ayeti indi. Bundan sonra müslümanlar ancak belli zamanlarda içki içtiler. Fakat bu arada içki içme İle ilgili bir takım sorular da sorulmaya başlandı. Bunun üzerine yüce Allah şu ayeti indirdi: "Sana içkiyi ve kumarı sorarlar." (Yüce Allah onlara şu cevabı verdi:) "De ki: Onlarda hem büyük günah, hem insanlar için faydalar vardır. Ama günahları faydasından daha büyüktür." Bu ayetin inişinden sonra bir çok müslüman içkiyi ve kumarı bıraktı. Bundan sonra da bazıları bu alışkanlıkları sürdürdü. Hz. Ömer ise, bunların kesin bir ifadeyle yasaklanmasını arzuluyor ve şöyle dua ediyordu: "Allah'ım, bize içki ile ilgili tatmin edici bir açıklama gönder." Yüce Allah duasını kabul etti ve şu ayeti indirdi: "Ey iman edenler, şüphesiz içki, kumar(...) Şimdi vazgeçtiniz mi?" (Maide, 90) Ömer: "Vazgeçtik, Allah'ım." dedi. Böylece içki ve kumar kesin olarak haram kılındı. Peygamber efendimiz (s.a.s)'de içki içmenin cezasını kırbaçlama olarak belirledi. Müslümanları bu iki günaha yanaşmamaları hususunda uyardı, bunları pisliklerin anası olarak nitelendirdi. Rasûlüllah efendimiz (s.a.s) bu hususta şöyle buyuruyor; "Yüce Allah kıyamet günü alkoliklerle konuşmaz. Arındırmayacağı üç grup (ki biri de onlardır): Anne-babaya iyi davranmayanlar, gösteriş için elbiselerini yerlerde sürüyenler ve alkolikler." ("Onlarda insanlar için büyük günah ve yararlar vardır.") Maide süresindeki içki ve kumar ile ilgili ayette yüce Allah bunlardaki günah unsurlarım, müslümanlar arasında düşmanlığa ve kine sebep olmak, insanları Allah'ı anmaktan ve namaz kılmaktan alıkoymak, olarak ifade buyurmuştur. Hangi günah müslümanların arasına kin ve düşmanlak tohumlarını ekmekten, insanları Allah'ın zikrinden alıkoymaktan ve namazın kilınmamasına yol açmaktan daha büyük olabilir? Gerçekten de içki ve kumarda büyük günah (zarar) vardır. Yararlarına gelince; bu günahın yanında onların sözü edilemez. Bunları; içki satışından ve üretiminden elde edilen kâr; içen kimsenin geçici bir süre için yaşadığı neşe, coşku, cömertlik ve cesaretlilik hali olarak sıralamak mümkündür. Kumarın yararlarına gelince; emeksiz ve zahmetsiz mal kazanıp ve kimi yoksullara dağıtmak sayılabilir. Bilindiği gibi Araplar, bazı semiz develer üzerine kamar oynar, sonra bunları boğazlayarak fakir-fukaraya dağıtırlardı."Ve sana neyi infak edeceklerini sorarlar" ifadesine gelince; bu, "Allah yolunda infak edin!" emrini yerine getirme amacı ile sorulmuş bir sorudur. Amaç, Allah yolunda infak etmek üzere mallarının hangi kısımlarım ayırmaları gerektiğini öğrenmektir. Yüce Allah bu soruya şu cevabı veriyor: "De ki: İhtiyaçtan artakalanı." Kendiniz için ayırdığınız kısımdan artakalanı, ihtiyaç fazlasını infak edin. Nitekim Rasûlüllah efendimiz (s.a.s) de bir hadisinde şöyle buyuruyor: "Sadakanın en hayırlısı, ihtiyaç fazlası maldan verilenidir." (Buharı) "Böylece Allah, size ayetlerini açıklar; umulur ki düşünürsünüz; hem dünya, hem ahiret konusunda..." ifadesine gelince; verilmek istenen mesaj şudur: Allah yasalarını, hükümleri, helal ve haramı bu şekilde açıklar ki, dünya ve ahiret üzerinde bilinçli olarak düşünesiniz; ihtiyaç duyduğunuz kadar dünya için çalışasınız; sonsuzluk diyarı olan ahiret için de bu hususu gözönünde bulundurarak amel edesiniz... 219. ayete ilişkin yorumumuz bundan ibarettir.

220. ayette ise, "Ve sana yetimleri sorarlar." şeklindeki bir ifadeyle söze başlanıyor. Nisa suresinde yer alan: "Gerçekten, yetimlerin mallarını zulmederek yiyenler, karınlarına ancak ateş doldurmuş olurlar. Onlar, çılgın bir ateşe gireceklerdir." ayeti inince, mü'min erkek ve kadınlar bu dehşet verici tehditten korktular. Bunun üzerine ailesinde yetim kimseler bulunan müslümanlar onları ve onlara ait yiyecek ve içecekleri kendi mallarından ayırdılar. Bu da büyük bir zorluğa ve meşakkate neden oldu. İnsanlar bir çıkış yolu, bir çözüm aramaya başladılar. Bunun üzerine tefsirini sunduğumuz ayet inerek onlara amacın yetimin malını kendi mallarından ayırmak veya mallarına katmak olmadığını, asıl amacm onları yararlı kılmak olduğunu bildirdi: ""De kî: Onları ıslah etmek hayırlıdır..."Islah etmeye dönük bir katma, böyle bir amacı bulunmayan ayrışmadan daha hayırlıdır. Ayrıca yetimin malını, kendi malına katmanın bir sakıncasının olmadığı da vurgulanıyor: "Eğer onları aranıza katarsanız, artık onlar sizin kardeşlerinizdir." Kardeş kardeşinin malını malına katabilir. Bu arada yüce Allah yetimin malını yararlı hale getirmeye çalışanlarla onu bozguncu bir şekilde kullananları bildiğini vurgulayarak, mü'minlerin bu konuda duyarlı olmalarını sağlıyor. Bütün bu önlemler, babasını kaybeden yetimin malını koruma altına almaya yönelik tedbirlerdir. Bunun yanısıra yüce Allah, içinde bulundukları açmazı gidermek suretiyle, bahşettiği bir lûtfuna da dikat çekiyor: "Eğer Allah düeseydi size güçlük çıkarırdı." Yani, yetimin malını, mallarınızdan ayırmadan kaynaklanan zorluğun devamını sağlardı. Kuşkusuz Allah dilediğini yapandır, üstün iradelidir. Her yaptığı yerindedir. Her hükmü bir hikmete dayalıdır. [398]

Sonuç

1- İçki ve kumar haramdır.Yukarıda tefsirini sunduğumuz ayetin içerdiği hüküm Maide süresindeki ayetin inişi ile yürürlükten kaldırılmıştır. Soz konusu ayette yüce Allah: "Ondan uzak durun" ve "artık vazgeçtiniz mı?" buyuruyor.

2- En iyi sadaka gönüllü olarak ihtiyaç fazlası maldan verilenidir.

3- Dünya ve ahiret üzerinde düşünmek çok faziletlidir. Dünya ile geçiciliği oranında, ahiret ile de sonsuzluğu oranında ilgilenmek gerekir.

4- Eğer daha kârlı ve gelişmeye elverişli ise, yetimin bakımını üstlenen kişi, malını kendi malına katabilir.

5- Eğer azalmasına ve heder olmasına neden olacaksa, yetimin malını kendi malına katmaktan kaçınmak gerekir. Buna sebebiyet vermesi durumunda yetimin malını yemek haram olur. ,

221- Müşrik kadınları, iman edinceye kadar nikahlamayın; iman eden bir cariye, -hoşunuza gitse de- müşrik bir kadından daha hayırlıdır. Müşrik erkekleri de iman edinceye kadar nikahlamayın; iman eden bir köle, -hoşunuza gitse de- müşrik bir erkekten daha hayırlıdır. Onlar ateşe çağırırlar, Allah ise kendi izniyle cennete ve mağfirete çağırır. O, insanlara ayetlerini açıklar. Umulur ki öğüt alıp düşünürler. [399]

Sözlük

Evlenmeyiniz. Özgür olmayan kadın, cariye.Güzelliği ve çekiciliği hoşunuza gitse de Durumları, sözleri ve tavırlarıyla ateşe çağırırlar. Dininin hükümlerini ve şeriatının kapsadığı meseleleri. [400]

Açıklama

Yüce Allah, Allah'a ve Rasûlüne inanmadıkça mü'minlerin müşrik kadınlarla evlenmelerini yasaklıyor. Müşrik kadınlar inanırlarsa, onlarla evlenmek caiz olur. Müşrik kadınlarla evlenmekten kaçınıp mü'min kadınlarla evlenmeyi arzulamaları amacı ile şöyle buyuruyor; Hür bir mü'min kadın şöyle dursun, mü'min bir cariye bile, hür bir müşrik kadından daha iyidir, müşrik kadının güzelliği ve cazibesi sizi kendine çekse bile. Aynı şekilde mü'min kadınların müşrik erkeklerle evlendirilmelerini de yasaklıyor. Ama müşrik erkekler iman ederlerse müslüman kadınlarını ve kızlarını onlarla evlendirmeleri caizdir. Bu yönde Allah şöyle buyuruyor: "Müşrik erkekleri de iman edinceye kadar nikahlamayın." Teşvik edici bir üslupla "Mü'min bir köle, özgür bir müşrikten daha hayırlıdır, müşrikin şanı, şöhreti, malı ve saltanatı ilginizi çekse bile." diyerek bu yasağın gerekçesini şu şekilde açıklıyor: Onlar, yani müşrik kadın ve erkekler, ateşe davet ederler. Şu halde onlarla iç içe yaşamak zararlıdır. İfsad edicidir. Özellikle onlarla evlenmek bu zararı ve bozgunculuğu katmerleştirir. Allah ise, iman edip salih amel işlemenizle sizi cennete davet eder. Samimi bir tevbe ile bağışlanmaya çağırır. O'nun çağrısına olumlu karşılık verin, emir ve yasaklarına uyun. Hem O, insanlara ayetlerini ayrıntılı biçimde açıklar ki, üzerinde düşünüp gerekli dersi alsınlar. Sonuçta Allah'a itaate yönelerek, O'nun hoşnutluğuna ve cennete erişsinler. Allah'ın gazabını ve ateş azabını gerektirici günahlardan uzak dursunlar. [401]

Sonuç

1- Müşrik kadınlarla evlenmek haramdır. Ehl-i kitap (hristiyan ve yahu-di) kadınları ile evlenmeyi Allah-u Teâlâ, Maide sûresinde yer alan şu ayet-ikerime ile mubah kılmıştır: "Sizden önce kitap verilenlerden özgür ve iffetli kadınlar..."d) (Maide, 5)

2- Mü'min bir kadının, ister müşrik, ister kitabi bir kafirle evlenmesi, kesin olarak haramdır.

3- Kadının nikahında velinin bulunması şarttır.[402]Çünkü Allah-u Teâlâ: "Müşrik erkeklerle evlendirmeyin." buyuruyor. Hitap mü'min kadınların velilerine yöneliktir. Bu yüzden nikah ancak velinin bulunması ile sahih olur.

4- Müşriklerle iç-içe yaşamaktan kaçınmak, onlardan uzaklaşmayı teşvik etmek gerekir. Çünkü kâfirler halleriyle, söz ve davranışlarıyla küfre, yani ateşe davet ederler.

5- İman ehline dost olmak, küfür ve sapıklık ehline de düşman olmak farzdır. Çünkü öncekiler cennete, diğerleri de ateşe davet ederler.

[403]222- Sana, kadınların aybaşı halini sorarlar. De ki: O, bir rahatsızlıktır. Aybaşı halinde kadınlardan ayrılın ve temizleninceye kadar onlara yaklaşmayın. Temizlendiklerinde, Allah'ın size emrettiği yerden onlara gidin. Şüphesiz Allah, tevbe edenleri sever, temizlenenleri de sever.

223- Kadınlarınız sizin için nesil kaynağınızdır, nesil kaynağınıza dilediğiniz gibi varın. Kendiniz için salih ameller takdim edin. Allah'tan korkup sakının ve bilin ki elbette O'na kavuşucusunuz. İman edenlere müjde ver. [404]

Sözlük

Hayız. Hayızın yeri ve zamanı. Hayız, kadınların ay hallerinde rahimden gelen kana denir.Sıkıntı. O sırada cinsel ilişkide bulunan kimseye zarar verir.Aybaşı halindeyken kadınlarla cinsel ilişkiye girmeyin.[405]Hayız kanı kesilinceye kadar onlarla cinsel ilişkiye girmeyin. Hayız kanı kesilip gusül edince.Onlar hayızdan kurtulup temizlenmiş oldukları sırada, onlarla Allah'ın emrettiği yerden, yani önden ilişkiye girin.Kadınlarınız sizler için nesil kaynağıdır. Döllenmenin gerçekleştiği yer kastediliyor. Bu açıdan kadınlar nesil kaynağına

benzetilmişlerdir. Örneğin toprak sürüldüğü zaman ekin yeşertir hale gelir. Kadın da kendisi ile cinsel ilişkiye girildiği zaman Allah'ın izniyle çocuk doğurur.Nesil kaynağınıza dilediğiniz gibi varın. Burada kadına hem önden, hem arkadan sarılmağa izin verilmiştir. İlişkinin çocuk oluşacağı yere yönelik olduktan sonra ve orası da aybaşı ve lohusalık kanından temizlenmiş bulunduktan sonra bunun hiç bir sakıncası yoktur.Kendiniz için takdim edin. Burada salih ameller kastedilmiştir.Cinsel birleşme ile nefsin ve eşin koruma altına alınması, Allah'ın tek ve ortaksız ilah olduğunu kabul eden ve hayadan boyunca anne-babalarma dua eden salih evlad sahibi olma isteği de kastedilmiş olabilir. [406]

Açıklama

Bu ayetlerde Allah-u Teâlâ, Elçisine, bazı mü'minlerin kadınların aybaşı hali hakkında soru soracaklarını; kadınlar aybaşı halindeyken onlarla birlikte yemeğe oturulabilir mi, yoksa temizleninceye kadar onlardan tamamen uzaklaşmak mı gerekir, sorusuna cevap arayacaklarını haber veriyor. Bilindiği gibi cahiliye döneminde, aybaşı halini gören kadınlardan her yönüyle ayrı kalınırdı. Bu soruya cevap olarak yüce Allah, hayızın cinsel ilişkiye giren erkek için bir eziyet olduğunu, dolayısıyle erkeklerin bu durumda olan kadınlardan uzak durmaları gerektiğini söylemesini emrediyor elçisine... Ama bu uzak durma sırf cinsel ilişkiye özgü bir durumdur. Aybaşı halinde olan kadınla birlikte yenir, içilir, aynı yatak paylaşılır. Cinsel ilişki ile ilgili yasak da, kanın aktığı günlerde, göbekle diz kapağı arasındaki bölge ile sınırlıdır. Sahih hadiste de vurgulandığı gibi, kadının vücudunun diğer tarafları için bir yasak söz konusu değildir. Yanısıra Allah-u Teâlâ bu yasağı "onlara yaklaşmayın" ifadesiyle pekiştiriyor. Yani, kan kesilmedikçe ve onlar gusül abdesti almadıkça onlarla cinsel ilişkiye girmeyin. Kadınlar temizlenince, yani hayızdan kurtulup gusül alınca, Yüce Allah'ın size emrettiği yerden onlara yaklaşın. Kadınlarla ancak fere yoluyla ilişki kurulabilir. Ters ilişki ise haramdır. Bu arada Yüce Allah günahlardan tevbe edenleri, maddi ve manevi pisliklerden arınanları sevdiğini haber veriyor. Şu halde insanlar tevbe etmeli, pisliklerden arınmalı, Yüce Mevlanın sevgisi ile kurtuluşa ermelidirler. 222. ayetin verdiği mesaj budur.

223. Bu ayet "kadınlarınız sizin tarlalarınızdir (nesil kaynağınızdır)" ifadesiyle başlıyor. Bu, aynı zamanda, kadınlara arkadan sarılmak caiz midir, şeklinde sorulmuş bulunan bir soruya da cevap oluşturmaktadır. Burada Yüce Allah erkeğin karısına arkadan sarılmasının -ama vajinaya yönelik olmak koşuluyla- bir sakıncasının olmadığını belirtiyor. Kuşkusuz kadının hayız ve lohusalık kanından temizlenmiş olması da gereklidir. Bazı açıdan kadın, ekim alanına benzetilmiştir. Çünkü kadının rahmi, tıpkı ekime elverişli, verimli bir toprak gibi çocuk doğurur. Durum böyle olunca, amaç iffeti koruma ve çocuk sahibi olma olduğu sürece erkek ister arkadan, ister önden karısına sanlabilir."Kadınlarınıza dilediğiniz gibi varın" ifadesi ile, ne şekilde isterseniz, ister önden, ister arkadan sanlabilirsiniz, anlamı kastedilmiştir. Ama normal bir ilişki olmalı bu. (Ön taraftan cinsel ilişki kurulmalı.) Ters ilişki olmamalı.[407] Ardından Yüce Allah kullarına öğüt veriyor: "Kendiniz için hayırlar ve ahirette size yarayan salih ameller takdim edin. Biliniz ki, Allah ile buluşacaksınız, sakın O'nu anmamazlık, O'na itaat etmemezlik etmeyin, çünkü Rab-binizin huzurunda toplandığınız gün size yarayacak azık zikir ve itaattir. Son olarak Yüce Allah Elçisine, mü'minleri dünya-ahiret iyiliği ile, dünya-ahiret mutluluğu ile müjdelemesini emrediyor. İmanı sahih olup, takva ve salih amel olarak yaşayışına yansıyan kişi, dünya-ahiret mutluluğuna kavuşacaktır. [408]

Sonuç

1- İnsana maddi ve manevi zararı olduğu için, kadınlar aybaşı halinde iken veya lohusa iken onlarla cinsel ilişkiye girmek haramdır: "Aybaşı halinde kadınlardan ayrılın ve temizlenmelerine kadar onlara yaklaşmayın."

2- Hayız veya lohusalık kanı kesilmiş olmakla beraber eğer kadın henüz gusül abdesti almamışsa, onunla cinsel ilişki kurmak haramdır: "Temizlendiklerinde (...) onlara yaklaşın."

3- Kadınlarla ters ilişkiye girmek haramdır: "Allah'ın size emrettiği yerden onlara gidin." Yani, onlarla ön mahalden ilişki kurun.

4- Günahlardan tevbe ile, pislik ve necasetten de su ile temizlenmek gerekir.

5- Ahiret yolculuğunda azık olsun diye, elden geldiğince salih amel işlemek suretiyle hazırlık yapmak gerekir. "Kendiniz için (...) takdim edin."

6- Emrettiğini yerine getirmek ve yasakladığını terk etmek suretiyle Allah'tan korkup sakınmak farzdır.

7- Yüce Allah, Rasûliinün (s.a.s) diliyle mü'min erkek ve kadınları müjdelemektedir.

224- Bir de yeminlerinizi bahane ederek, iyilik yapmanız, sakınmanız ve insanların arasını düzeltmenize Allah'ı engel kılmayın. Allah işitendir, bilendir.

225- Allah sizi, yeminlerinizdeki rastgele söylemenizden, boş, amaçsız sözlerden dolayı sorumlu tutmaz; fakat kalplerinizin kazandıklarından dolayı sorumlu tutar. Allah bağışlayandır, yumuşak davranandır.

226- Kadınlarından uzaklaşmaya yemin edenler için dört ay bekleme süresi vardır. Eğer (bu süre içinde eşlerine) dönerlerse, şüphesiz Allah, bağışlayandır, esirgeyendir.

227- Eğer boşamada kararlı davranırsa, şüphesiz Allah, işitendir, bilendir. [409]

Sözlük

Bahane, engel. Bir şeyi engellemek için yolu üzerine konulan şey. Bir mü'minin hayır işlememek üzere yemin etmesi. Yeminler. "Yemin"in çoğulu. "Allah'a andolsun ki şunu yapmayacağım." Veya, "Allah'a andolsun ki şunu kesinlikle yapacağım." gibi.

iyilikler, hayırlar. Allaıi1- »taat etme. Hayır yapma. Boş. Faydasız. Yemin ile ilgili olunca bu ifade, bir kişinin herhangi bir şeyin kendi bildiği gibi olduğunu düşünerek yemin etmesi, ardından işin öyle olmadığının anlaşılması demektir. Veya bir insana yemin amacını gütmeden, dilinden yemin sözünün dökülmesi.

Kalbiniz kazandı. Kalbin bilinçli olarak yöneldiği, olmasını veya olmamasını kesin olarak kastettiği şey. Yemin ediyorsunuz. Adamın karısı ile cinsel ilişkiye girmemeye yemin etmesi demektir. Bekleme, süre tanıma. Q Döndüler. Yemin etmek suretiyle eşleriyle cinsel ilişki kur-

mayı kendilerine yasaklayanlar bu yeminlerinden dönüp eşlerine yanaşacak olurlarsa...

Ayrılmak. Boşamak. "O boştur." veya, "boşanmıştır." veya, "seni boşadım." diyerek evlilik bağını koparmak, kan-kocahk ilişkisine son vermek. [410]

Açıklama

Yüce Allah, mü'min kullarının O'nun zatına yemin edip bunu hayırlı işleri engelleyici bir unsur olarak kullanmalarını yasaklıyor. Kulun "falana sadaka vermemeye" veya "falan adam ile konuşmamaya" ya da "iki adamın arasını düzeltmemeye" yemin etmesi gibi. Yüce Allah buyuruyor ki: Allah'ı, yani O'nun adına ettiğiniz yeminleri, hayır işlemeye, yahut bir günahı terketmeye ya da insanların arasını düzeltmeye engel birer unsur olarak kullanmayın... Sözlerini işittiğini, niyetlerini bildiğini haber vererek, kendisinden korkup sakınmalarını istiyor.

Daha sonra Yüce Allah, onları boş ve anlamsız yeminlerinden dolayı sorumlu tutmayacağım bildiriyor. Boş ve anlamsız yeminden maksat, bir insanın herhangi bir şey hakkında, onun kendi bildiği gibi olduğunu sanarak yemin etmesi, sonradan onun öyle olmadığının anlaşılması veya kulun yemin kasti taşımaksızın dilinden yemin sözcüğünün dokülmesidir. "Hayır, vallahi" veya "evet vallahi" gibi. Yüce Allah kullarının bu tür yeminlerini affetmiştir. Bu şekilde yemin eden kul günah kazanmadığı gibi, herhangi bir kefaret de vermesi gerekmez. Ama Allah kullarını kalplerinin kazandıklarından sorumlu tu-tar. Bir insanın, müslüman kardeşinin hakkını gaspetmek için yalan yere yemin etmesi gibi. İşte kişiyi önce günaha sonra ateşe daldıran yemin budur. Bu tür bir yemini eden kişinin, yapmaya veya yapmamaya yemin ettiği şeye uymamaktan dolayı kefaret ödemesi ona bir yarar sağlamaz. Onun yapacağı şey, kendini yalanlayarak tevbe etmesi, günahını itiraf etmesi ve yalan yeminle gaspettiği hakkı asıl sahibine iade etmesidir. Böyle yaparsa Yüce Allah günahını bağışlar, ona merhamet eder. Çünkü Allah bağışlayandır, merhamet edendir.

Yemin konusunda Yüce Allah, karısı ile cinsel ilişki kurmamaya yemin eden kişinin durumu hakkında buyuruyor ki: Bu şekilde yemin eden kişinin dört ay beklemesi, kendini gözlem altında tutması gerekir. Bu süre zarfında eğer karısına dönerse ve tekrar onunla cinsel birleşmeye girerse, bu durumda güzel bir hareket yapmış olur. Ancak, yemininin kefaretini vermesi gerekir. Şayet bu bekleme sonunda karısına dönmeyip, bu tutumunda ısrar ederse, hakimin onu karşısına alıp dönmeye ikna etmesi, aksi taktirde boşanmalarına, karar vermesi gerekir.

Bu meyanda Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Kadınlarından uzaklaşmaya yemin edenler için dört ay bekleme süresi vardır. Eğer dönerlerse, şüphesiz Allah, bağışlayandır, esirgeyendir... Tevbe ettikleri için, eşine yaptığı haksızlığı affeder. Eğer boşanmaya kararlı iseler, şüphesiz Allah, onların sözlerini işitir, kalplerinden geçenleri bilir. Şu halde O'nun hoşnut olmadığını işlemekten, hoşnut olduğu şeyi de yapmamaktan kaçınmalıdırlar. [411]

Sonuç

1- Yemin yüzünden bir hayrın engellenmesi mekruhtur. Hayır yapmamaya yemin eden kişi, yeminine karşılık olarak kefaret vermeli ve o hayrı işlemelidir. Çünkü sahih bir hadiste Rasûlüllah (s.a.s) şöyle buyuruyor: "Biriniz bir şeye yemin eder de, ondan daha hayırlısını görürse, kefaretini vererek yemininden dönsün ve daha hayırlı olan şeyi yapsın."

2- Boş ve anlamsız yeminin bir sorumluluğu yoktur. Bunun iki şekli vardır. Birincisi: Kişinin yemin etmeyi kastetmeksizin ağzından yemin sözcüğünün dökülmesi. "Hayır vallahi" "Evet vallahi" gibi... İkincisi: kişinin herhangi bir şey hakkında, kendi bildiği gibi olduğunu düşünerek yemin etmesi, sonra aksinin ortaya çıkması. Kesinlikle cebinde dirhem ve dinar olmadığını düşünen birinin: "Vallahi cebimde dirhem ve dinar namına bir şey

yoktur!" diye yemin etmesi, sonra cebinde bunların çıkması gibi. İşte, boş ve anlamsız yemin, buna denir.

3- Kişiyi sorumlu kılan yemin, dünyevi bir çıkar sağlamak için, bilinçli olarak edilen yalan yemindir. "Fakat kalplerinizin kazandıklarından dolayı sorumlu tutar." Buna, günaha ve ateşe daldıran günah yemin, denir.

4- Kefareti gerektiren yemin, bir insanın bir şeyi yapmaya yemin etmesi, sonra onu yapamaması ve birşeyi yapmamaya yemin etmesi, sonra bu sözünde duramamasıdır. Ayrıca "inşaallah" dememiş olması gerekir. Maide suresinde yeminin kefareti, on yoksulu doyurmak veya giydirmek yahut bir köleyi azad etmek, yoksa üç gün oruç tutmak, olarak belirlenmiştir.

5- Bir insanın belli bir müddet karısına yanaşmamaya yemin etmesinin, yani "ila"nm hükmü şudur: Eğer adamın belirlediği süre dört aydan az ise, yeminini bozmadan ve cinsel ilişkiye girmeksizin süreyi doldurabilir. Ancak ef-dal olanı karısı ile ilişkiye girip, yemini için de kefaret vermesidir. Eğer yemine konu olan süre dört aydan daha fazla ise, bu durumda adamın eşine dönmesi ya da eşine zulmetmemek için ayrılmaları gerekir.

228- Boşanmış kadınlar kendi kendilerine üç ay hali ve temizlenme süresi beklerler. Eğer Allah'a ve ahiret gününe inanıyorlarsa Allah'ın rahimlerinde yarattığını saklamaları onlara helal olmaz. Kocaları, bu süre içinde barışmak isterlerse, onları

geri almada daha çok hak sahibidirler. Onların lehine de aleyhle-tindeki maruf hakka denk bir hak vardır. Yalnız erkekler için onlar üzerinde bir derece var. Allah azizdir, hakimdir. [412]

Sözlük

Boşanmış hanımlar. Birlikte olmaya elverişli olmayan, bu yüzden kocası veya kadı tarafından boşanan kadın. Beklerler. Kendilerini gözlem altında tutarlar. Aybaşı hali veya temizlenme süresi. ^Allah'ın rahimlerinde yarattığı çocuk. Boşanmış bir kadının bunu gizlemesi helal olmaz. Kocaları. Kendini gözlem altında tutma ve bekleme süresi içinde onları geri almada hak sahibidirler.Onların hakları sorumluluklarına denktir. Burada kastedilen anlam şudur: Kocanın kadın üzerinde hakları olduğu gibi,kadının da kocası üzerinde hakları vardır. Bunlar eşittir. Erkekler için onlar üzerinde bir derece vardır. Burada kastedien derece bir üstünlük ve fazilet değil. Bir hizmet etme ve koruyuculuk sorumluluğudur. Tıpkı Nisa sûresi 34. ayette geçen "Erkekler kadınların koruyucusu ve hizmetçisidir." Çünkü İslâm, üstünlüğü sadece Allah'a olan yakınlığa bağlamıştır. Soya, sopa ve cinsiyete değil. [413]

Açıklama

Karısı ile birleşmemeye yemin eden (İla yapan) ve bu konuda ısrarlı olan kişinin durumunun gündeme gelmesi münasebetiyle, Yüce Allah boşanmış kadınlarla ilgili bir meseleye değiniyor. Buna göre aybaşı halinde olup ta boşanmış bulunan kadın, beklemelidir. Üç aybaşı hali veya temizlenme süresi geçmeden herhangi bir evlilik yapmamalıdır. Şayet boşanma sonrası bekleme süresi sona erer de kocası onu geri almazsa, kadın bir başkasıyla evlenebilir. Şer'i dilde bu bekleme süresinin adı "iddet"tir. Kadının bu süreyi tamamlaması farzdır ve kocasının onun üzerindeki bir hakkıdır. Çünkü koca bu süre zarfında karısını geri alabilir. "Kocaları, onları geri almada daha çok hak sahibidirler." ifadesinin taşıdığı anlam budur.

Boşanmış kadın da aybaşı halini gizlememelidir. Yani kocasma dönmeyi arzuladığı için, üç aybaşı halini geçirdiği halde, bir kez, veya, iki kez aybaşı hali gördüm, dememelidir. Ya da kocasına dönmek İstemediğinden, henüz bir veya iki kez aybaşı hali gördüğü halde, üç kez aybaşı halini gördüm, demek suretiyle kocasının geri alma hakkını elinden almamalıdır. Ayrıca çocuğunu gizleyerek, bir başkası ile evlenmeye ve başkasının çocuğunu yeni kocasınm soyuna katmaya, nüfusuna geçirmeye kalkışmamalıdır. Bu yüzden Yüce Allah: "Kadınlar Allah'ın rahimlerinde yarattığı şeyi gizlemesinler" buyuruyor. Burada kastettiği, hayız ve cenindir. Bu arada meseleyi Allah'a ve ahiret gününe inanma ile bağ kuruyor. "Kocaları bu süre içinde onları geri almada daha çok hak sahibidirler." Yani koca, boşanma sonrası bekleme süresi içinde karısını geri almada, başkalarından daha çok hak sahibidir. Fakat, burada kocanm amacı, karısını geri alıp ona zarar vermek, eziyet etmek olmamalıdır. Aksine geri almadaki amacı, aralarım düzeltme ve hoş geçinme olmalıdır. "Barışmak isterlerse" sözü ile verilmek istenen mana budur. Kadın da barışmayı dileyerek kocasına gönül rızasıyla dönmek isterse.

Sonra Yüce Allah, kocanın kadın üzerinde bulunan haklarına denk hakların da kadın için sozkonusu olduğunu dile getiriyor. Kadının koca üzerinde haklarının olduğuna işaret ediyor: "Onların hakları da sorumluluklarına uygun olarak vardır." Bunun yanısıra, erkeğin kadına karşı bir derece olduğunu, bildiriyor. Kastedilen derece, "sorumlu gözeticilik"tir. Bunu Nisa suresinin konuya ilişkin ayetinden anlıyoruz: "Allah'ın, bazısını bazısına üstün kılması ve onların kendi mallarından harcaması nedeniyle erkekler, kadınlar üzerinde sorumlu gözeticidir." (Nisa, 34) Tefsirini sunduğumuz ayetin sonunda yer alan "Allah azizdir, hakimdir." cümlesi ile, bu hükümlerin uygulanmasının zorunluluğuna işaret edilmektedir. Çünkü Allah üstündür. Hüküm ve hikmet sahibidir. Üstün olana iaat etmek, hüküm ve hikmet sahibine teslim olmak, şeriatına uymak gerekir. Çünkü şeriat düzelticidir, yararlıdır ve kesinlikle insana zarar vermez. [414]

Sonuç

1- Boşanmış kadın eğer aybaşı halini görüyorsa, üç aybaşı hali veya temizlenme müddetince başkasıyla evlenmeden beklemelidir. Bu, onun iddeti-dir.

2- Hangi amaçla olursa olsun, boşanmış bir kadın Yüce Allah'ın rahminde yarattığı hayızı veya cenini gizleyemez. Böyle yapması şer'an ha-ramdır.

3- Kadının boşanma sonrası bekleme süresi dolmadıkça koca, karısını geri almada başkalarından daha çok hak sahibidir. Öyle ki: "Eğer bu süre içinde kadın ölürse kocası, erkek ölürse de karısı ona mirasçı olur" denilmiştir. Kadm bu süre içinde bir başkasıyla nişanlanamaz veya evlenemez.

4- Eşlerden herbirinin diğeri üzerinde hakları ve sorumlulukları vardır.

5- Yüce Allah kadınlara hizmet etmeyi ve onları korumayı erkeklere sorumluluk olarak vermiştir.

229- Boşanma iki defadır. Sonra ya iyilikle tutmak veya güzellikle bırakmak gerekir. Kadınlara verdiğiniz bir şeyi geri almanız size helal değildir; ancak ikisinin Allah'ın sınırlarını ayakta tutamayacaklarından korkmuş olmaları başka. Eğer ikisinin Allah'ın sınırlarını ayakta tutamayacaklarından korkarsanız, bu durumda kadının fidye vermesinde ikisi için de günah yoktur. İşte bunlar, Allah'ın sınırlarıdır; onlara tecavüz etmeyin. Kim Allah'ın sınırlarına tecavüz ederse, onlar zalimlerin ta kendileridir. [415]

Sözlük

Boşama. Tallake' kökünden bir isim. kocanın karısına: "Sen boşsun" veya "Seni boşadım" demesi.

İki defa. Bir kere boşadığında tekrar geri alabilir. İkinci kez boşamada karısını geri alma hakkına sahiptir. Üçüncü kez boşadıktan sonra, artık böyle bir hakka sahip olmaz ve kadın bir başkasıyla evlenmedikçe onu geri alamaz.Eğer ikisinin Allah'ın sınırlarını ayakta tutamayacaklarından korkarsanız. Yani geçinemeyeceklerinden endişe duyuyorsanız- Kadın ya da erkek evliliğin getirdiği yükümlülüğü yerine getirmekte endişeliyse, kadının kocasına fidye vermek suretiyle, kendisini serbest bıraktırması, dilediği yere gidebilecek olması caizdir. Fıkıh dilinde buna "hal" denir.Allah'ın sınırları. Allah'a itaat ölçülerinde kulun varabileceği son nokta ve ötesine geçmemesi gereken sınır.Zalim. Allah'ın belirlediği sınıra tecavüz eden. Zulüm; bir şeyi art olmadığı yere koymak, demektir. [416]

Açıklama

Ayetlerin akışı, boşanmaya ilişkin hükümleri açıklamakla sürüyor; bu konuda Yüce Allah kocanın sonradan karısını geri alabileceği boşamanın yalnızca iki kez olduğunu vurguluyor. Buna göre, karısını bir kez boşayıp geri aldıktan sonra tekrar boşayan bîr kimsenin önünde iki seçenek vardır: Ya karısını iyilikle yanında tutacak ya da güzellikle ayrılacaktır. İkinci boşama sonrasında karısını geri almaksızın ayrılan bir kimsenin tekrar o kadınla evlenmesi, ancak kadının bir başkasıyla evlenip boşanmasından sonra müm-kün olabilir bu evlilik. Tekrar ilk kocasına dönebilmek için yapılan anlaşmalı evlilik olmamalıdır. "Boşanma iki defadır. Sonra ya iyilikle tutmak (...) vardır." diye başlayan ayetin ifade ettiği anlam budur. Yani, koca karısını tutacaksa onun evlilikten doğan haklarını vererek hoşça geçinmelidir. Ya da güzellikle ayrılıp, varsa mihrinin geri kalan kısmını vermelidir. Ayrıca kendisini incitici söz söylemeden bir miktar mal da bağışlamalıdır.

"Kadınlara verdiğiniz bir şeyi geri almanız size helal değildir." ifadesine gelince; Yüce Allah burada, kocanın karısının rızası olmadan ona verdiği mi-hirden almasını haram kılmaktadır. Ancak kocanın karısına verdiği mihri bir tek durumda helaldir. O da kadının kocası ile birlikte olamayacak kadar nefret etmesi durumunda söz konusu olur. Kadın nefret ettiği, ama kendisine zulmetmeyen kocasına bir miktar mal vererek kendisini boşatabilir. Bu tür boşanmaya "hal" denir ve karısına zulm etmeyen koca ile ilgili olarak devreye sokulabilir, "Eğer ikisinin Allah'ın sınırlarını ayakta tutamayacaklarından kor-karsanız." ifadesinden çıkan sonuç budur. Allah'ın sınırlarından maksat hoşça geçinmektir. Bu durumda kadının kocasına bir miktar mal vererek kendini boşatmasında ve kocanın da bu malı alıp evlilik aktini çözmesinde bir günah yoktur."Bunlar, Allah'ın sınırlarıdır." Yani: "Bunlar Allah'ın şeriatının hükümleridir." Dolayısıyle helal sınırı aşıp harama geçmek, iyiliği bırakıp kötülüğe başvurmak, hakkın yerine batılı tutmak doğru ve helal değildir. Allah'ın belirlediği sınırları, yani Allah'ın şeriatının hükümlerini çiğneyenler nefislerini ateşe sürüklemek suretiyle kendilerine zulmetmektedirler. Bunu yapmaya hakları yoktur. [417]

Sonuç

1- Kadını bir lafızla üç kere boşama haramdır. Fakat alimlerin çoğuna göre, bir lafızla üç kere boşama olabilir. İki durum da uygulanabilir.

2- Üç kere boşanmış kadın, bir başkasıyla evlenip boşanmadıkça veya kocası ölmedikçe eski kocasına helal olmaz.

3- 'Hal1 yöntemine başvurmak meşrudur. Yani kadın, birlikte olamayacağı kadar nefret ettiği, ancak herhangi bir zulüm görmediği kocasından ayrılmak için, kendisinden aldığı mihrin bedeli olarak bir miktar mal vererek kendini boşatması şeriata uygundur.

4- Allah'ın belirlediği sınırların berisinde durmak bir zorunluluktur. Onları çiğneyip aşmak haramdır.

5- Zulmetmek haramdır. Zulmün üç çeşidi vardır: a) Şirk. Bu tür bir zulmü işleyen kişi tevbe etmedikçe bağışlanmaz, b) Bir insanın diğer bir insana haksızlık etmesi. Bunun için zulme uğrayanın hakkını helal etmesi gerekir, c) Kişinin Allah'ın belirlediği herhangi bir sınırı aşarak kendine zulmetmesi, Bu tür bir zulüm işleyen adamın durumu Allah'a kalmıştır; dilerse onu bağışlar, dilerse cezalandırır.

230- Yine Kadını Üçüncü Defa Boşarsa, Kadın Onun Dışında Bir Başka Kocayla Nikahlanmadıkça Ona Helal Olmaz. Eğer bu koca da onu boşarsa, onlar Allah 'in sınırlarını ayakta tutacaklarını sanıyorlarsa, tekrar birbirlerine dönmelerinde ikisi için bir günah yoktur. İşte bunlar, Allah 'in sınırlarıdır; bilen bir topluluk için bunları böyle açıklar. [418]

Sözlük

Eğer hanımını boşarsa ona helal olmaz. Eğer kadını üçüncü kez boşarsa, kadın bir başka adamla evlenip normal bir şekilde ayrılmadıkça ona helal olmaz.ikisine de günah yoktur. Yeniden evlenmelerinin ikisi için bir

sakıncası yoktur. Bundan dolayı günaha girmezler.Birbirlerine dönmelerinde... Allah'ın sınırlarını ikame edeceklerine inanmaları koşuluyla yeniden birleşmelerinde ikisine de herhangi bir sakınca ve günah yoktur. [419]

Açıklama

Yüce Allah, karısını üçüncü defa boşayan kimseye ilişkin hükmü açıklamaya yönelik olarak şöyle buyuruyor: Eğer adam karısını üçüncü kez boşarsa, başka bir erkekle evlenmediği sürece kadın ona helal olmaz. Kadının gerçekleştirdiği bu ikinci evlilik sahih olmalı ve ikinci koca kadınla gerçek anlamda birleşmiş olmalıdır. Nitekim bir hadiste, Rasûlûllah efendimiz (s.a.s) ilk kocasından boşanmış ve ikinci bir kocayla evlenme durumunda olan bir kadına hitaben şöyle buyurmuştur: "Sen onun, o da senin tadına bakmalı (cinsel birleşme ile orgazm olmalısınız)." îkinci koca söz konusu kadını nikahladıktan, başbaşa kalıp cinsel ilişkiye girdikten sonra boşarsa veya ölürse, kadın ilk kocasına dönebilir. Tabiî ki, erkek de bunu istiyorsa ve her ikisi de Allah'ın belirlediği sınırları gözetip koruyacaklarını biliyorlarsa. Hoşça geçinip, birbirlerinin evlilikten doğan haklarını gözetebileceklerine inanıyorlarsa, yoksa birbirlerine dönmeleri helal olmaz. Bu yüzden Yüce Allah: "Eğer Allah'ın sınırlarım ayakta tutacaklarını inanıyorlarsa..." buyuruyor ve bu sınırların önemini şu ifadeyle vurguluyor: "İşte bunlar Allah'ın sınırlarıdır." Allah'ın koyduğu yasalardır. Yüce Allah bunları bilen bir kavim için açıklıyor. Çünkü Allah'ın koyduğu yasaları bilenler onlar üzerinde durup düşünürler, onları çiğnemeye

kalkışarak kendilerini zulmün çirkinliğine ve dayanılmaz azabına atma cüretini göster-mezler. [420]

Sonuç

1- Üçüncü kez boşanan kadm ancak iki şartla eski kocasma dönebilir: 1) Kadın geçerli bir nikahla başka birisiyle evlenmeli, onunla birlikte olmalı, cinsel birleşmeye girmelidir. Sonra gerçek bir boşanma olmalıdır. 2) Gerek kadm ve gerekse erkek tekrar bir araya geldiklerinde iyi geçineceklerine ve üç kez boşanmaya yol açan eski düşmanlığın ortaya çıkmayacağına inanmalıdır.

2- îkinci kocanın ölümü boşanma sayılır ve kadın şartlarına uygun olarak eski kocasına dönebilir.

3- Üç kez boşanmış kadın, ilk kocasına dönmek için biriyle evlense ve kendini boşatıncaya kadar dikbaşlıhk etse, bu nikah geçerli olmaz. Çünkü Ra-sûlüllah efendimiz (s.a.s) bu tür hülle evliliklerini geçersiz saymış ve: "Allah hülle yapana ve yaptırana lanet etsin!" buyurmuştur. Bu tür evlilikler gerçekleştiren erkeğe "Teke" adı verilmiştir. Bunlar üç kez boşanan kadınlarla, ilk kocalarına helal olsunlar diye evlenirler.

231- Kadınları bosadığınızda, bekleme sürelerini tamamla-mışlarsa, onları ya güzellikle tutun ya da güzellikle bırakın. Fakat haklarını ihlal edip zarar vermek için onları tutmayın. Kim böyle yaparsa artık o, kendi nefsine zulmetmiş olur. Allah'ın ayetlerini oyun konusu edinmeyin ve Allah 'm size verdiği nimeti ve size öğüt olarak indirdiği Kitabı ve hikmeti anın. Allah'tan korkup, sakının ve bilin ki, Allah her şeyi bilendir. [421]

Sözlük

Onların zamanları. Boşanma sonrası bekleme süresinin sonuna doğru onlar için bir geriye dönüş vaktini belirleyin. Veya onları bırakın. Kadını geri almaksızın terketmek ve süre bitinceye kadar ilişmemek, böylece kesin olarak boşamak. Zarar. Ona zarar vermek veya zarara uğramasına yol açmak.Sının aşmanız için. İyiliği bırakıp kötülüğe başvurmak suretiyle haddi aşmanız...Eğlence. Hükümlerini uygulama gereğini duymaksızın sırf eğlence olsun diye konuşmak[422]Allah'ın nimeti. Burada kastedilen İslâm'dır. Hikmet. Peygamber efendimizin sünneti.Onunla size öğüt veriyor. Helal ve harama ilişkin olarak indirdiği hükümlerle size öğüt veriyor ki, O'na itaat etmek suretiyle şükrünü eda etmiş olasınız. [423]

Açıklama

Ayetlerin akışı, 'boşanma, hal ve boşanma sonrası yeniden bir araya gelmenin hükümlerini açıklamakla sürüyor. Bu ayet-i kerimede Yüce Allah mü'min kullarına şu emri yöneltiyor: Herhangi biri karısını boşar da, boşanma sonrası bekleme süresinin sonuna yaklaşıldığı zaman, koca karısını geri alırsa, onu İslâm'a uygun olarak yanında tutmalıdır. Maruftan maksat, iyi geçinmedir. Böyle yapmayacaksa, o zaman iddetinin sonuna kadar kendi halinde bırakmalıdır ve yine İslâm'a uygun olarak ayrılmalıdır. Bütün haklarını eksiksiz vermeli ve hakkında iyilikten başka bir şey söylememelidir. Dilediği yere gitmesine izin vermelidir. Yüce Allah bir kimsenin sırf kadına zarar vermek için geri almasını haram kılmıştır. Yani bir kimse iyi geçinmenin yollarını aramadan, ama aynı zamanda boşanma yöntemine de başvurmadan, kadını doğal haklarından yoksun bırakma hakkına sahip değildir. Bu amaçla Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor: "Fakat haklarını ihlal edip zarar vermek için onları yanınızda tutmayın." Kadını fidye karşılığı kendini boşatma zorunda bırakmayın. Sırf bu yolla onlardan mal koparmak için böyle bir şeye yelten-meyin. Sonunda Yüce Allah kadınlarına bu şekilde zarar verenlerin kendilerini ahiret azabma atmış olacaklarını haber veriyor.Yüce Allah mü'minlerin şeriatın hükümlerini oyun-eğlence konusu yapmalarını yasaklıyor. Şeriatı oyun konusu yapmak, onu ihmal etmek, uygulamamak demektir. Konuya ilişkin olarak Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Allah'ın ayetlerini oyun konusu edinmeyin." Bunun yanısıra Allah'ın kendilerine yönelik nimetini anmalarını emrediyor. Çünkü Allah rahmet, adalet ve güzellik dini olan İslâm'ı kendilerine bahsetmiştir. Şu halde Allah'ın emirlerine ve yasaklarına uymak suretiyle O'na karşı şükür görevini yerine getirmelidirler.

Yüce Allah'ın İslâm dinine ek olarak bahşettiği diğer nimetleri de anmaları gerekir. Kendilerine kitap ve hikmetin indirilmiş olması ve bunlarla öğüt almalarının istenmesi, eşi bulunmaz bir lütuftur. Allah'ın kendilerine mutluluk ve erdem bahşedecek şeyleri emretmesi, buna karşılık mutsuzluğa ve yıkıma yol açacak şeyleri de yasaklaması her zaman anılması gereken ilahi bir bağıştır. Sonunda Yüce Allah, kendisinden korkup, sakınmalarını emrediyor: "Allah'tan korkup, sakının." Ayrıca, en çok kendisinden korkup sakınmalarının gereğini vurgulamak amacı ile, her şeyi bildiğini, kendileri ile ilgili hiç bir şeyin kendisine gizli olmadığını haber veriyor. Şu halde, Allah'ın kendilerini itaatten kaçınan ve günah işleyen kimseler olarak görmesinden sakınmalıdırlar. [424]

Sonuç

1- Karısını boşadıktan sonra bir kimsenin, ondan belli bir mal koparmak suretiyle "hal" yoluna gitmek amacı ile sırf zarar vermek için karısını geri alması helal değildir.

2- Şeriatın hükümlerini gözetmemek ve uygulamamak suretiyle onları oyun konusu yapmak haramdır.

3- Allah'ın kullarına bahşettiği nimetleri dil ile ikrar ve kalp ile itiraf etmek suretiyle anmak farzdır.

4- Gizlide ve açıkta olsun, her durumda Allah'ın bizi bildiğini düşünmeli ve ona göre hareket etmeli.

5- Dünya hayatının her alanında Allah'ın ölçülerine uymak gerekir. Çünkü O, her şeyi bilir.

232- Kadınları boyadığınızda, bekleme sürelerini de tamam-lamışlarsa, birbirleriyle maruf biçimde anlaştıkları takdirde, onların kendilerini kocalarına nikahlamalarına engel çıkarmayın. İşte, içinizde Allah'a ve ahiret gününe iman edenlere bununla öğüt verilir. Bu, sizin için daha hayırlı ve daha temizdir. Allah, bilir de siz bilmezsiniz. [425]

Sözlük

Zamanlarına ulaştılar. Boşanma sonrası bekleme sürelerini tamamladıklarında...Onlara baskı yapmayın. Bir kez daha, kendilerini boşayan ve iddetin sonuna kadar kendilerini geri almayan kocaları ile evlenmelerine engel çıkarmayın.Aralarında uygun olarak razı olurlarsa. Kendisini boşayan . ' koca, onun (kadının) kendisine dönmesine razı olursa ve o dabunu kabul ederse... İşte bununla öğüt verilir. Yani, engel çıkarmanın yasaklanma-

sı ile iman ehli bununla yükümlüdür. Çünkü bunu yapmak ellerinden gelir.

Bu sizin için daha temizdir. Engel çıkarmamak, sizin için engel çıkarmaktan daha hayırlı ve kalplerinizin arınmış olarak kalması için daha uygundur. Çünkü evliliği engellemeniz, fu-huşa da neden olabilir. [426]

Açıklama

Bu ayet-i kerimede Allah-u Teâlâ kocasından sadece bir veya iki kez boşanan ve boşanma sonrası bekleme süresi de sona eren kadının, tekrar kocasına dönmesini engellememeleri hususunda kadınların yasal velilerine bir uyarıda bulunuyor. Karı-kocanın birbirlerine dönmeye razı ve hoşça geçinmeye kararlı olmaları hiç kuşkusuz bu hususta bir ön koşuldur. Bu ayet-i kerime, Makel b. Yesar'ın kız kardeşi hakkında inmiştir. Kadın kocası tarafından boşanmış ve iddetin bitiminden sonra karı-koca aralarında anlaştıkları halde Makel buna engel olmuştu. "İşte size bununla öğüt verilir." Yani, Allah'a ve ahiret gününe inananlara yönelik bu yasaklama ile size bu şekilde öğüt veriliyor. Onlar bir emir veya yasağa muhatap oldukları zaman, tereddütsüz Allah'a ve Rasûlüne icabet ederler.Sonunda Yüce Allah, boşanmış kadının kocasına dönmesini engellememelerinin kendileri açısından, yaşantı ve sonuç bakımından daha hayırlı ve kalplerinin ve toplumsal hayatlarının temiz kalması bakımından daha uygun olduğunu haber veriyor. Bunu pekiştirici mahiyette olayların sonunu bildiğini, ama onların böyle bir bilgiden yoksun olduklarını dile getiriyor. Şu halde yapacakları tek şey Allah'ın şeriatım kabul etmek, emir ve yasaklarına eksiksiz uymak suretiyle teslim olmaktır, "Allah bilir de siz bilmezsiniz." [427]

Sonuç

1- Boşanmış kadının yeniden eski kocasına dönmesine engel çıkarmak

haramdır.

2- Kadına birinin velilik etmesi gerekir.[428]Çünkü ayetteki hitap kadının

yasal velilerine yöneliktir: "Engel çıkarmayın..."

3- Kalpleri diri olduğu için Öğüt mü'minlere fayda verir.

4- Allah'ın emrettiğini yapmak, yasakladığından kaçınmak sadece hayırdır, bütünüyle temizliktir, arınmışlıktır.

233- Emzirmeyi tamamlamak isteyenler için anneler çocuklarını iki tam yıl emzirirler. Annelerin yiyeceği, giyeceği örfe uygun olarak, çocuk kendisinden olana (babaya) aittir. Kimseye güç yetireceğinin dışında teklif edilmez. Anne çocuğu, çocuk kendisinin olan baba da çocuğu dolayısıyle zarara uğratılmasın; mirasçı üzerindeki sorumluluk da bunun gibidir. Eğer anne ve baba aralarında rıza ile ve danışarak çocuğu sütten ayırmayı isterlerse, ikisi için de bir güçlük yoktur. Ve eğer çocuklarınızı emzirtmek isterseniz, vereceğinizi örfe uygun olarak ödedikten sonra size bir sorumluluk yoktur. Allah'tan korkup sakının ve bilin ki, Allah yaptıklarınızı görendir. [429]

Sözlük

İki yıl.Çocuk kendisinden olan; baba.Örfe uygun. Adamın durumuna göre, yoksul veya zengin oluşu gözönünde bulundurulur.Gücü oranında. Güç yetirebileceği kadar. Kadının çocuğundan dolayı ona zarar verilmez. Çocuğun anne sine, çocuğunu emzirmesine engel olmak veya emzirmesine

karşılık ücret vermemek suretiyle zarar verilemez. Bu, kadının boşanmış olması veya kocasının ölmüş olması durumunda geçerli olan bir uygulamadır.Baba da zarara sokulmaz. Yani, baba da, çocuğunu boşanmış anasına emzirtmesi veya gücünün yetmeyeceği bir ücret ödemesi yönünde zarara sokulmaz.Varis, süt emen çocuğun kendisidir. Eğer malı bulunuyorsa... Yoksa yükümlülük onun bakımını üstlenen akrabasına aittir. Sütten kesilmesi. İki yılı bitmeden önce çocuğun sütten kesilmesi. [430]

Açıklama

Boşanma ile ilgili hükümlerin açıklandığı bir sırada, bazen hamile kadınların da boşanacağı göz önünde bulundurularak bu ayet-i kerimede emzirmeye ilişkin hükümler açıklanıyor. Bu münasebetle Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Emzirmeyi tamamlamak isteyenler için anneler çocuklarını iki tam yıl emzirirler." Şayet anne ve baba emzirmeyi tamamlamak isterlerse, boşanmış ana çocuğunu iki tam yıl emzirmekle yükümlüdür. Çocuk kendisinden olan kişi de, zengin veya yoksul oluşuna göre, çocuğu emziren boşanmış ananın yiyeceğini, içeceğini ve giyeceğini üstlenmelidir. Kuşkusuz bunda ölçü, onun maddi durumudur. Çünkü Yüce Allah insana kaldıramayacağı yükü teklif etmez.Ardından Yüce Allah şu uyarıda bulunuyor: "Anne çocuğundan dolayı zarara uğratılmasın. Sözgelimi, çocuğunu emzirmesine engel olunmasın, veya istemiyorsa, emzirmeye zorlanmasın. Yahut, emzirmesine karşılık olarak verilmesi gereken nafakası kesilmesin, ya da kısılmasın... Aynı şekilde baba da çocuğundan dolayı zarara uğratalmamalıdir. Çocuğunu, boşadığı karısına emzirtmeye zorlanmamak ve kendisinden altından kalkamayacağı bir nafaka is-tenmemelidir, Eğer varisin, yani çocuğun malı varsa, emzirme ücreti kendisine, yoksa en yakınından başlamak üzere akrabalarından erkeklere aittir. Eğer çocuğun malı ve akrabası yoksa, o zaman anne çocuğu karşılıksız olarak emzirmelidir. Çünkü insanlar arasında çocuğa en yakm olan kimse kendisidir. Sonra Yüce Allah emzirme ile ilgili iki ruhsattan söz ediyor. İlkinde, şayet anne-baba çocuğu iki yıldan önce sütten kesmek isterlerse, bunu yapabileçekleri belirtiliyor. Kuşkusuz bunun için birbirlerine danışmaları ve çocuğun bu şekilde erken sütten kesilmesinin yararına olacağını takdir etmiş olmaları gerekir. Bu arada Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor: "Eğer ana-baba aralarında rıza ile ve danışarak çocuğu sütten ayırmayı isterlerse, ikisi için de bir güçlük yoktur." Kendilerine bir zorluk çıkarılmaz. Ayrıca bunun bir sakıncası da yoktur. İkincisinde ise, şayet çocuk kendisinden olan kişi, çocuğunu öz anasından başka birine emzirtmek isterse, eğer anne de buna razıysa, bunu yapabilir. Konuya ilişkin olarak Yüce Allah şöyle buyuruyor: "Eğer çocuklarınızı süt anneye emzirtmek isterseniz (...) size bir günah yoktur." Ancak bunun için, üzerinde anlaşılmış ücretin, sürüncemede bırakılmadan süt anneye verilmesi gereklidir. Son olarak Yüce Allah, çocuğunu emzirten ve emzirenlerin her ikisine de, koyduğu sınırları gözetmelerini öğütlüyor, yaptıklarını gördüğünü bildiriyor. Buna göre, emirlerine muhalefet etmekten ve yasaklarını çiğnemekten kaçınmaları gerekir. Kullarına karşı merhametli, lütufkâr olan Yüce Allah, noksan sıfatlardan münezzehtir. [431]

Sonuç

1- Eğer anne kocasından boşanmişsa, çocuğunu emzirmelidir. Şayet bo sanmamı şsa, emzirmenin dışında da çocuğuna bakmalıdır.

2- Çocuk emzirmenin en son sınırı iki yıldır. Bu yüzden İki yıldan fazla emzirme şeriat açısından bir değer ifade etmez.

3- Boşanmış annenin çocuğunu emzirmesine karşılık ücret alması caizdir.

4- Yoksul olmaları durumunda akrabaların birbirlerine yardım etmeleri, infakta bulunmaları farzdır.

5- Baba çocuğunu, öz annesinin dışındaki bir kadına emzirtebilir.

234- İçinizden Ölenlerin geride bıraktıkları eşler, kendi kendilerine dört ay on gün beklerler. Bu bekleme süresi dolduğunda, artık onların kendi haklarında maruf bir şekilde yaptıklarından dolayı size sorumluluk yoktur. Allah, işlediklerinizden haberi olandır.

235- İddet bekleyen kadınları nikahlamak istediğinizi onlara sezdirmenizde ya da böyle bir isteği gönlünüzde saklamanızda sizin için bir sakınca yoktur. Gerçekte Allah, sizin onları anacağınızı bilir. Sakın meşru sözler dışında onlarla gizlice vaadleş-meyin; bekleme süresi tamamlanıncaya kadar nikah bağını bağlamaya kesin karar vermeyin. Ve bilin ki, elbette Allah kalbinizden geçeni bilmektedir. Artık ondan kaçının. Ve bilin ki, şüphesiz Allah bağışlayandır, kullara yumuşak davranandır. [432]

Sözlük

Vefat ederler. Allah'ın kendileri için belirlediği ömür tamamlayıp ölenler.

Geride eşler bırakırlar.Kendi kendilerine beklerler. Süresi dört ay on gün olan iddetin dolmasını beklerler.

Vakitlerine eriştiler. îddetleri bitince. Size günah yoktur. Ey kadınların yasal velileri, onların bu sürenin sonunda koku sürünmek ve süslenmek suretiyle evlenmeye hazır olduklarını göstermelerinde sizin için bir sakınca yoktur.Size herhangi bir günah ve sakınca yoktur. Nişanlanmak suretiyle bunu daha açıkça ortaya koymadan önce evlilik isteğinizi ima yoluyla sezdirmenizde veya bu isteği gönlünüzden geçirmenizde sizin için bir günah yoktur.İddet müddeti sona erinceye kadar. [433]

Açıklama

Ayetlerin akışı, boşanma, boşanma sonrası bekleme dönemi ve nafakaya ilişkin hükümleri sunmaya devam ediyor. Bu konunun bir devamı olarak 234. ayette, kocası ölen kadının, şayet özgür ise dört ay on gün, eğer cariye ise bunun yarısı kadar bir süre kendini gözlem altında tutacağı, söz konusu süre dolmadıkça koku sürünemeyeceği, süslenemeyeceği ve nişanlanma girişiminde bulunamayacağı belirtiliyor. Fakat kadın hamile ise, onun bekleme süresi çocuğunu doğurması ile sona erer. Çünkü Yüce Allah Talâk sûresinde, kocası ölmüş hamile kadınların iddetini şu şekilde açıklıyor: "Hamile kadınların bekleme süresi ise, yüklerini bırakmaları ile biter."Kadın bekleme süresini tamamlayınca, yani kendisi için belirlenen müddet dolunca, kadının matemi bırakıp biri ile evlenme girişiminde bulunmasında ne kadın için, ne de kadının velileri için bir sakınca vardır. Bunu şu İfadeden çıkarıyoruz: "İçinizden ölenlerin geride bıraktığı eşler, kendi kendilerine dört ay on gün beklerler. Bu bekleme süresi dolduğunda, artık onların kendi haklarında meşru bir şekilde yaptıklarından dolayı size bir sorumluluk yoktur." Yani onlar için mubah olanı yapmalarından dolayı sorumlu tutulmazsınız. Ayetin sonunda Yüce Allah şu öğüdü veriyor: "Allah, işlediklerinizden haberi olandır." Şu halde ondan sakının ve sadece izin verdiği şeyleri yapın.

235. ayet ise, boşanmadan veya kocasının ölümünden dolayı iddet bekleyen kadının nişanlanmasına ilişkin bir yasak içeriyor. Böyle bir girişimin çeşitli zararları, sosyal sakıncaları olduğu için kadının buna kalkışması haramdır. Çünkü malından veya dininden ya da soyundan dolayı istenen erkeğin bu durumu, kadını, iddeti bitmeden bittiğini söylemeye yöneltebilir. Ayrıca böyle bir girişim, kendisini boşayan kocanın tekrar kendisini geri alma şansım da ortadan kaldırır ki, bu büsbütün haramdır. Bunun yanısıra ayetin giriş kısmı, haram olan açık evlilik teklifine yeltenmeden, böyle bir isteği ima yoluyla sezdirmenin herhangi bir sakıncasının olmayacağını vurguluyor: "Sizin için bir sakınca yoktur." Ey müslümanlar, iddet bekleyen kadınlara: "Ben evlenmek istiyorum." (Veya:)"İddetin dolduğu zaman, eğer evlenmek istersen bana danış." demenizde, bir sakınca yoktur. Bu arada erkeklik psikolojisine de işaret edilmiş olunuyor: "Allah, sizin onları anacağınızı bilir." Onlarla evlenmek istediğinizi göstereceğinizi bilir. Bu yüzden açıkça evlilik teklifinde bulunmadan, dolaylı olarak sezdirmenize izin verdi. Ama, gizlice onlarla söz-İeşmeyin. Bu ifade, kocası ölen veya geri dönmeksizin boşanan kadının iddet dönemine ilişkin yasağı içermektedir. Fakat geri dönmeli (ilk veya ikinci) boşanma sonrası iddet bekleyen kadınlara dolaylı ve açık evlilik teklifinde bulunmak haramdır. Çünkü bu durumdaki kadın, halâ bir başkasının karısı hükmündedir. "Meşru sözler hariç" ifadesi ile, imalı anlatım, dolaylı sezdirme kastedilmiştir.

Bunun yanısıra ayet-i kerime, iddet bekleyen kadını nikahlamanın haram olduğunu da vurgulamaktadır: "Bekleme süresi tamamlanıncaya kadar nikah bağım bağlamaya kesin karar vermeyin." İfadenin metninde geçen 'kitab'tan maksat, Yüce Allah'ın iddetli kadınların kendilerini gözlem altında tutmaları için Öngördüğü süredir. Ayet, Yüce Allah'ın mü'minlere yönelik bir öğüdü ile sona eriyor. Burada Yüce Allah, onların nefislerinde olan her duygu ve düşünceyi bildiğini akıllarından çıkarmamalarını, hiç bir tutum ve davranışlarının kendisine gizli olmadığını, vurguluyor. Şu halde Allah'tan sakınmalı ve hiç bir emir ve yasağını çiğnemeye kalkışmamalıdırlar. Bu arada günah işledikten sonra tevbe edenleri bağışlayacağını, onlara yumuşak davranacağını, cezalandırmada acele etmeyeceğini, tevbe etmeleri için kendilerine fırsat tanıyacağını, dile getiriyor. [434]

Sonuç

1- Kocası ölen kadının iddetinin dört ay on gün olduğu belirtiliyor. Kocası ölen cariyenin iddetininse bunun yarısı olduğu sünnet ile kesinleşmiştir.

2- Kocası ölen kadının üzülmesi normaldir. İddet süresi içinde kadın ev-lenemez.

3- İddet bekleyen kadına evlilik teklif etmek, nişanlanmak haramdır. Açık bir teklife yeltenmeden dolaylı olarak sezdirmek ise caizdir.

4- İddeti dolmadan bir kadınla nikah bağını bağlamak haramdır. Nişanlanmak bile haram olduktan sonra, nikahın haramlığı çok daha önceliklidir. Iddeti dolmadan kadınla nikah akti bağlanırsa, onları birbirinden ayırmak ve birleşmelerine izin vermemek gerekir.

5- Gizli-açık her zaman Allah'ı gözetmek ve kulu harama yönelten sebeplerden kaçınmak gerekir.

236- Kendilerine el sürmediğiniz, mehirlerini tesbit etmediğiniz kadınları boşamanızda sizin için bir sakınca yoktur. Onları yararlandırın, zengin olan kendi gücü, darda olan da kendi gücü oranında örfe uygun bir şekilde yararlandırsın. Bu, iyilik edenler üzerinde bir haktır.

237- Eğer onlara mehir tesbit eder de, el sürmeden boşarsanız, bu durumda 'kendileri veya nikah bağı elinde olanın bağışlaması hariç- tesbit ettiğiniz mehrin yarısı onlarındır. Sizin bağışlamanız takvaya daha yakındır. Aranızdaki üstünlüğü unutmayın. Şüphesiz Allah, yapmakta olduklarınızı görendir.

238- Namazları ve orta namazını koruyun ve Allah'a gönülden boyun eğiciler olarak namaza durun.

239- Eğer korkarsantz, yaya veya binekte iken kılın. Güvenliğe girdiğinizde ise, yine Allah'ı, bilmediğiniz şeyleri size öğrettiği gibi zikredin. [435]

Sözlük

Allah'a isyan etmeden doğan günah. Cinsel ilişkide bulunmadıklarınız.Veya tayin ettiniz. Kendilerine belli bir mihir [436]tesbit etmeniz. Geniş olan miktarınca. Eli geniş olan, hali-vakti yerinde olan,gücü nisbetinde verir. Geçim sıkıntısı çeken.Nikah bağı elinde olan. Koca.Aranızdaki iyilikleri, fedakarlıkları unutmayın. Birbirinizi sev meyi, iyilikte bulunmayı unutmayın. Şartlarım, rükün ve sünnetlerini gözeterek, vaktinde cemaatle kılmak suretiyle, namazları koruyunuz.Orta namaz. İkindi veya sabah namazı. Bütün namazları, özellikle de ikindi ve sabah namazını, titizlik göstererek kılmak gerekir. Peygamber efendimiz (s.a.s) şöyle buyuruyor: "Sabah ve ikindi namazlarını kılan cennete girer." İç ürpertisi, gönülden boyun eğerek ibadet edenler, severek Allah'a itaat edenler Yürüyerek. [437]

Açıklama

İlahi kelam, boşamaya ve buna ilişkin konuya devam etmektedir. 236. ayette, Allah-u Teâlâ mü'min kullarına kendileriyle cinsel ilişkide bulunmadan ve de mehirlerini belirlemeden eşlerim boşamalarında herhangi bir günah ve suç olmadığını haber vermektedir. Bu iki durumda kocaların cinsel ilişkide bulunulmadan, mehir verilmeden hatta mehrin adı konmadan -ki adı konsa miktarı belli olacaktır- boşanan hanıma mal vermek suretiyle hanımları fayda-landırmaları [438]gerekir. Boşayan kocanın hanımının hatırına mecburen kendi zenginliğine veya fakirliğine göre evlilikten istifade ederek geçirdiği günlere, karşılık istifade etsin diye hanımına mal vermesi gerektiğini bildirmektedir. Nitekim Cenab-ı Hak şöyle buyurmaktadır."

"Henüz dokunmadan, ya da mehir belirlemeden kadınları boşarsanız size bir günah yoktur. Onları faydalandırın. (Bir miktar birşey verin). Eli geniş olan kendi gücü nisbetinde, eli dar olan da kendi gücü nisbetinde güzel bir şekilde faydalandırmalı (herkes gücü ölçüsünde birşey vermeli)dir. Bu, iyilik edenlerin üzerine borçtur."

239. ayete gelince, burada Allah-u Teâlâ az veya çok, mehrini tespit etmişken zifafa girmeden hanımını boşayan kimsenin hanımına mehrin yarısını vermesi gerekmektedir. Ne var ki boşanan hanımın kendisine ait olan mehir-den vazgeçip ikram olsun diye hiç almayabileceği gibi, boşayan kocanın da ikram olsun diye mehirden hiçbir şey almayıp tamamını hanımına verebileceğini bildirmektedir: "Bir mehir biçtiğiniz takdirde henüz dokunmadan onları boşamışsaniz, belirlediğiniz mehrin yarısını (verin)!" Yani gerekli olan, tespit ettiğiniz mehrin yarısıdır. Ancak boşanan hanımlar mehirlerini kocalarına bağışlarlarsa veya nikahı elinde bulunduran koca mehrin tamamını hanımına bağışlarsa o başka. Bu, gayet merhametli, adil hükmün açıklanmasından sonra Allah-u Teâlâ iki tarafı da [439] mehiri diğerine bağışlamaya davet etmektedir. Bağışlayan takvaya daha yakındır: "Almamanız takvaya daha yakındır." Bununla beraber aralarındaki sevgiyi ve iyiliği unutmayı yasaklamıştır: "Aranızda birbirinize iyilik etmeyi unutmaym! Şüphesiz Allah yaptıklarınızı görür."

238. ayete gelince, burada Allah-u Teâlâ mü'min kullarını, bu şer'i vecibelere ve yüce İslâm adab-ı muaşeretine sarılmaya yardımcı olacak bir hususa yönlendiriyor: Genel itibariyle beş vakit namazın, Özellikle de "orta na-maz"ın kılınmasındaki titizliğe şöyle dikkat çekiyor: "Namazları ve orta namazı koruyun (kılmakta özen gösterin)."

Bu ayetten önce namazda konuşuyorlardı. Bunu yasaklıyor: "Gönülden bağlılık ve saygı ile Allah'ın huzuruna durun!" Yani sakin ve huşu içinde. Şayet (düşmandan veya başka bir şeyden) korkulacak bir durum varsa, istenildiği gibi namazı sakin ve huşulu bir biçimde eda etmeye imkân bulunmazsa korkulacak durum yok olup güven hasıl oluncaya kadar yürür veya hayvan üzerinde gidiyor bile olsanız, namazınızı eda edin. Emniyet sağlanınca namazınızı daha önce kıldığınız gibi sakin, konuşmaksizin, huşu içinde kılın. Bu, şöyle Duyurulmaktadır: "Eğer (bir tehlikeden) korkarsanız, yaya yahut binmiş olarak kılın; güvene kavuştuğunuz zaman bilmediğiniz şeyleri size öğrettiği şekilde Allah'ı zikredin! "[440]

Allah-u Teâlâ burada zikir ile önce namazın kılınmasını, sonra da ilim nimetim hatırlatıp bu nimete şükredilmesini isteyerek genel zikri kasdetmek-tedir. O da en mükemmel ve en güzel şekliyle namazın edasıdır. Zira namaz, diğer ibadetlere yardımcıdır. Kılanı fuhşiyattan ve dinen çirkin sayılanlardan alıkoyması bile yeter. Bu, 239. ayetin anlamıdır. [441]

Sonuç

1- Cinsel ilişkide bulunulmadan ve mihri tespit edilmeden boşanan kadının, erkeğin zenginliğine ve fakirliğine göre günün raicine göre faydalandırılma hakkı olduğuna dair hüküm açıklanmaktadır.

2- Mehri belirlenmişken cinsel ilişkide bulunulmadan boşanan kadmm mehrin yarısını alabileceğine, ancak kadının kendi rızasıyla mehrini almaktan vazgeçebileceğine, erkeğin de mehrin yarısını geri almaktan vazgeçip belirlenen miktarın tamamını hanımına verebileceğine dair hüküm açıklanmaktadır.

3- Boşama düşmanlığa ve dargınlığa sebep olmasın diye, boşanan kadının ailesiyle, boşayan erkeğin ailesi, aradaki sevgiyi, birbirine ikram ve iyilik etmeyi sürdürmeye davet etmelidir.

4- Beş vakit namazın, özellikle ikindi namazının[442] ve sabah namazının, yani "orta namazın" kılınmasında titizlik göstermenin lâzım olduğu görülmektedir.

5- Namazda, konuşmak yasaktır.

6- Namazda huşu gereklidir.

7- Düşmandan ya da başka tehlikelerden korkan kişinin namazının nasıl olacağı ve bu kimsenin yürürken veya binekte iken namaz kılmasının caiz olduğu açıklanmaktadır.

8- Zikrullaha ve Allah'ın nimetlerine, özellikle de İslâm'ı tanıma nimetine şükretmeye sarılmak emredilmektedir.

240- İçinizden ölüp geriye eşler bırakan (koca)lar eşlerinin, (evinden) çtkarılmaksızın bir yıla kadar geçimlerinin sağlanmasını vasiyet etsinler. Şayet (hanımların) kendileri çıkarlarsa, onların, kendileri hakkında uygun olanı yapmalarında sizin için bir günâh yoktur. Allah dâima üstündür, hikmet sahibidir.

241 ~ Boşanmış kadınların uygun olan geçimlerini sağlamak, (Allah'ın azabından) korunanlar üzerine bir borçtur.

242- Düşünesiniz diye Allah size âyetlerini böylece açıklamaktadır. [443]

Sözlük

Sene. Yıl.

Eğer çıkarlarsa. Önceden ölen kocanın evinden çıkarlarsa...

Uygun faydalanmak.

Hak. Boşayan itaatkâr kocalara düşen... [444]

Açıklama

Kocaları ölmüş boşanmış kadınlara dair ilâhi kelam devam etmektedir. Allah-u Teâlâ'nm mü'minlerden geride eşler bırakarak ölenlerini[445] varislerine,geride kalan hanımlar lehine yerine getirmeleri gereken bir tavsiyesi vardır: Kocası ölen kadının, kocasının evinde kendileriyle (varislerle) beraber içinde iddet süresinin de (ki 4 ay 10 gündür) bulunduğu bir sene boyunca yiyip içerek oturmasına izin vermeleridir. Ancak kadın iddetin bitmesinden sonra çıkmak isterse çıkabilir. Bu, şu ayetin manasıdır.. "İçinizden ölüp geride eşler bırakan kocalar eşlerinin evinden çıkarılmaksızın bir seneye kadar geçimle-rinin sağlanmasını vasiyet etsinler. Şayet (hanımların) kendileri çıkarlarsa, kendi haklarında uygun olanı yapmalarında sizin için bir günah yoktur. Allah daima üstündür, hikmet sahibidir."

"... kendi haklarında uygun olanı yapmalarında sizin için bir günah yoktur." anlamı daha önce geçti. Yani iddet bekleyen kadının, iddetini tamamlayınca süslenmesi, güzel kokular kullanması ve evlenmek için görücüye çıkması hakkıdır. Ayet-i kerimenin, "Allah daima üstündür ve hikmet sahibidir" sözüyle bitmesinde, bu tavsiyenin daima üstün ve de hikmet sahibi olan Allah tarafından kararlaştırılmış olduğuna bir işaret vardır ki, bu tavsiye mutlaka gerçekleştirilip uygulanmalıdır.

241., "Boşanmış kadınların uygun olaiv geçimlerini sağlamak, (Allah'ın azabından) sakınanlar üzerine bir borçtur." ayetine gelince, burada başka bir hüküm vardır. Cinsel ilişkide bulunulduktan sonra boşanmış kadını boşayan kocanın, ona uygun olan geçimi sağlaması gerekir; cinsel ilişkide bulunmadan boşadığma da böyle bir şey vermesi gerekir. Onun için mihrin belirlenmesi gerekli kılınmıştır. Zira bu kadının bundan başkasına hakkı yoktur, da denilmiştir. Mihri belirlenmişken cinsel ilişkide bulunulmadan boşanan kadmın (ki bu ayette kastedilen odur, ister vaciptir isterse müstehaptır denilsin) hakkı, tayin edilen mihrin yarısıdır.

242. ayetteki: "Düşünesinİz diye Allah size ayetlerini böylece açıklıyor, "un anlamı, boşanma, üçüncü boşanmadan sonraki durum, emzirme, bekleme süreleri ve faydalandırmalara ilişkin açıklamalar gibi, Allah Teâlâ düşünüp amel edelim, dünya ve ahiret hayatında mutlu olalım diye bize dininin hükümlerini kapsayan ayetlerini açıklıyor, demektir. [446]

Sonuç

1- Kocası öldükten sonra kadın, isterse kocasının evinde farz olan iddet-le birlikte bir yıl oturabilir. Fazlalık 7 ay 20 gündür. Ancak alimlerin çoğunluğu bu tavsiyenin nesh edildiğini söylemektedir. Bu tavsiyeyi hangi ayetin nesh ettiğine dair ulema arasındaki ihtilaftan dolayı, neshin olmadığım iddia eden

görüş daha uygundur.[447]

2- Cinsel ilişkiden sonra boşanmış kadının geçim hakkı, günün şartlarına uygun olandır.

3- Allah, bu ümmete mutlu olsunlar ve olgunlaşsınlar diye hükümlerini açıklayarak ikram ediyor. Allah'a hamd ve şükürler olsun.

243- Şu, binlerce kişi iken ölüm korkusiyle yurtlarından çıkanları görmedin mi? Allah onlara, "Ölün" demişti de sonra kendilerini diriltmişti. Şüphesiz Allah, insanlara karşı ikram sahibidir. Ama insanların çoğu şükretmezler.

244- Allah yolunda savaşın ve bilin ki Allah, işitendir, bilendir.

245' Kimdir o adam ki, Allah'a güzel bir borç versin de, Allah da ona kat kat fazlasiyle (verdiğini) ödesin! Allah (rızkı) kısar da, açar da. Hep O'na döndürüleceksiniz. [448]

Sözlük

Görmedin mi. Buradaki görme normal gözle görmedir.1000 (Bin)'in çoğuludur? Bu kalıp çokluk kalıbıdır. O halde bunlar onbinlercedir.

Allah'ın yolunda. Yani. İslâm.

Allah'a borç verir. Malından ayırıp onu silah almak ve müca-hidleri teçhiz etmek için harcar. Buradaki 'borç' mecazidir. Darlaştırır ve bol verip genişletir. Denemek için darlaştırır, az verir; sınamak için bol verir. [449]

Açıklama

Allah-u Teâlâ Rasûlü'ne (s.a.v.) hitap ederek buyuruyor ki: "Ölümden kaçarak yurtlarından çıkan binlercesinin başından geçenlerin haberi sana ulaşmadı mı?" Bunlar, İsrailoğulları şehirlerinden bir şehrin halkıydı. Allah onlara bir veba hastalığı musallat etmişti. Ölümden korkup kaçtılar. Allah da onları bir kişi kalmamacasına öldürdü. Sonra da Peygamberleri Hızkil'in (a.s.) duası sebebiyle diriltti. Kaçışları kendilerini ölümden kurtardı mı? Ya savaştan kaçan; firarı, onu ölümden kurtarır mı? Elbet, hayır. Öyleyse başladığında cihaddan kaçış niyedir? O toplumu öldürüp ardından dirilterek hizaya getirmesi, Allah'tan onlara büyük bir lütuftur; ama insanların çoğu şükretmezler. Öyleyse, ey Müslümanlar, Allah yolunda savaşın; canınızla, malınızla ne zaman cihada çağrılırsanız geri durmayın ve bilin ki Allah sözlerinizi işitir, niyetlerinizi ve yapıp ettiklerinizi bilir. Öyleyse O'ndan çekinin...

Sonra Allah Teâlâ cihad için malî hazırlık kapısını açarak: "Kim Allah'a güzel bir ödünç verir?" buyurdu. Yani şek ve şüpheye düşmeksizin gönül rızasıyla... Zira Allah-u Teâlâ onu kat kat artıracaktır. Bir dirheme 700 dirhem verecektir. O halde ey mü'minler Allah yolunda harcayın ve fakirleşmekten korkmayın! Çünkü Rabbiriiz az az da verir, çok çok da... Kulunu denemek için az az verir, sınamak için bol bol da... Allah yolunda harcamaktan geri durmanız Allah'ın tedbir aldığından en ufak bir şeyi değiştirmez. [450]

Sonuç

1- Bir beldede veba hastalığı görülünce, oradan ayrılmak doğru değildir. Sünnet budur.

2- Nimetleri hatırlayıp şükretmek farzdır.

3- Savaş çıktığında Allah yolunda savaşmak farzdır.

4) Allah yolunda harcamak fazilettir.

5) Ayetlerde, Allah'ın kulun rızkını azaltmasının ve arttırmasının hikmeti açıklanmaktadır. O da şudur: Sabredecek mi diye denenmesi, şükredecek mi diye sınanması... Rızkı azaldığında sabretmeyen, bollaştiğında şükretmeyen ne kadar yanılmıştır!

246- Musa'dan sonra İsrailoğullarmın ileri gelenlerini görmedin mi? Peygamberlerine: "Bize bir hükümdar gönder, (onun önderliğinde) Allah yolunda savaşalım." demişlerdir. "Ya size savaş yazılınca savaşmazsanız?" dedi. Dediler: "Bizler neden Allah yolunda savaşmayalım ki; oysa biz yurtlarımızdan ve oğullarımız arasından çıkarılıp sürüldük?" Fakat kendilerine savaş yazılınca, içlerinden pek azı hâriç, yüz çevirdiler. Allah zâlimleri bilir.

247- Peygamberleri onlara dedi ki: "Allah Tâlût'u size hükümdar gönderdi." Dediler ki: "O bizim üzerimize nasıl hükümdar olabilir? Biz hükümdarlığa ondan daha lâyıkız, ona geniş mal da verilmemiştir." Dedi: "Allah onu sizin üzerinize (hükümdar) seçti, onun bilgisini ve gücünü artırdı." Allah mülkünü dilediğine verir. Allah(ın lûtfu) geniştir, (O, herşeyi) bilendir. [451]

Sözlük

Liderler. İnsanların işlerini kendilerine havale ettikleri ileri ge-

lenler. Kişi onlara baktığında gözü korkar, kalbi ürperir Umulurla...

Farz kılındı.Barışta ve savaşta onları yönetecek idareci...Nasıl olur... Nasıl olur da hükümdarlık ona layık görülür?! Onu seçti. Size üstün kıldı ve başınıza tayin etti.Vücutça iri ve kuvvetli. Başkalarından daha uzun boylu ve güçlü. [452]

Açıklama

Allah, inananlara savaşı farz kılmıştır ve savaş Bedir Gazvesi'nden itibaren başlamıştır. Dolayısıyla mala mülke, adama ve kahramanlara gerek duyulmuştur. Bu durum, hem Arapların hem de Acemlerin (Arap olmayanların) savaşlarına karşı koyabilmek için Medine'deki îslâm Toplumu'nun gayretinin bilenmesini ve yüreklendiril meşini gerektirmiştir. Bu sebeple, Allah-u Teâlâ en kötü özelliklerden olan korkaklık ve cimriliği defetmek için ülkelerini başkalarına terkederek ölümden kaçanların başından geçenleri, Allah'ın onları

nasıl öldürdüğünü ve kaçışlarının onları kurtaramadığını, sonra hem kendilerine hem de başkalarına ibret olsun diye onları yeniden nasıl dirilttiğini anlatmıştır. Ölümden kaçış fayda vermez, sadece zafere kadar sabır ve direnme fayda verir. Bu manzara zihinlerine yerleştikten sonra Allah Teâlâ inananlara: "Allah yolunda savaşın!" diye emretti. Şayet savaşa mal-mülk sarfeder-lerse, Allah onlara maddi kazanç nasip edecek ve samimiyet ve gönül hoşluğu şartıyla harcadıklarının karşılığım kat kat verecektir. Ardından Allah-u Teâlâ, kendileriyle bir çok toplumun ve devletin acımadan uzun süre harbe-deceği konusunda, müslümanlara, ibretlerle dolu bir başka olayı tafsilatıyla bildirdi. Cenab-ı Hakk, mü'minlere Peygamberlerinin şahsında hitab ederek buyurdu ki: "Musa'dan sonra İsrailoğullarmın ileri gelenlerini görmedin mi? Hani Peygamberlerine[453]"Bize bir hükümdar gönder de Allah yolunda savaşalım!" demişlerdi..." Yani, bizim sana haber vermemizle Musa'nın vefatından sonra îsrailoğulları ileri gelenlerinin Peygamberlerine, bize bir hükümdar gönder de[454]Allah yolunda savaşıp düşmanlarımızı yurdumuzdan atalım, iktidarımızı geri alalım ve Rabbimizin şer'i şerifi ile hükmedelim, deyişlerinin bilgisi sana ulaşmadı mı? Ruhi, bedeni ve mali güçsüzlüklerinden dolayı Peygamberleri talep ettikleri hususta sadık olmamalarından korkup: "Ya (komutan bir hükümdar tayin edilerek) savaş size farz kılınır da savaşmazsanız?!" diyor. Duyguları kabarıp: Yurdumuzdan çıkarılmış[455]ve çoluk çocuğumuzdan uzaklaştırılmışken nasıl olur da Allah yolunda savaşmayız?! diyorlar. Düşmanları, İsrailoğullarmın fısk ve fücura dalıp, kadınlarının naz ve cilveli ile yürümeye başlaması] . zinayı ve faizi helal saymalarından, ilahi kitaplarım yürürlükten kaldırmalarından ve peygamberlerinin sünnetinden yüz çevirmelerinden sonra Filistin'e saldıran Babulilerdir. Bütün bu kötülükleri işleyince Allah onlara bu zalim düşmanı musallat etmiş, sonuçta Babilliler İsrailoğullarım şehirlerinden sürmüşler ve İsrailoğulları sığıntı durumuna düşmüşlerdir.

Allah'ın Peygamberi Şemûyil 'in,manevi olarak ölmüş bu cemaatten bir adamı -ki Tâlût'tur ve onlara komuta etmiştir- tayin etmekten başka çaresi yoktu. Savaş yaklaşınca korkmuşlar ve çoğu [456]savaştan önce hezimete uğrayarak geri dönmüştür. Peygamberlerinin sezgisi de doğru çıkmıştır. Çünkü: "Ya savaş size farz kılınır da savaşmazsanız?!" demişti.

247. ayet, İsrailoğulları ileri gelenlerinin, asil olmayan bir aileden ve fakir olmasından dolayı ve kendilerinin bu makama daha lâyık görerek, Tâlût'un hükümdar tayin edilmesine itiraz edişlerini, anlatmaktadır. Peygamberleri onların bu boş delillerini şöyle reddetmiştir: "Şüphesiz Allah size onu seçti ve ilim [457]ve beden gücünü artırdı. Allah hükümdarlığı dilediğine verir. Allah herşeyi kaplar ve bilir." Bu söz, "Biz hükümdarlığa ondan daha layık iken [458] ve ona malca da bir bolluk verilmemişken bize nasıl hükümdar olabilir?" diyen ileri gelenlere Şemuyil"in cevabıdır. Sanki onlar bu delil kendilerini susturunca -ki Allah Teâlâ'nın Talût'u seçmesi, Talût'u onlara tercih etmesi ayrıca ilmi ve bedeni güçle yönetime aklen ve kalben ve savaş komutanlığına ehil kılmasıdır. Yani sanki itirazları boşa çıkıp Tâlût kabul edince, İsrailoğuHarının inatçılık adetleri üzere Allah'ın Tâlût'u gerçekten kendilerine komutan seçtiğini gösteren bir delil taleb etmişlerdir. Peygamberleri de aşağıdaki ayette yer alan sözlerini sarfetmiştir.

248- Ve peygamberleri onlara dedi ki: "Onun hükümdarlığının alâmeti, içinde Rabbinizden bir huzur ve Mûsâ ailesinin, Harun ailesinin geriye bıraktığından bir kalıntı bulunan, meleklerin taşıdığı (Allah'ın Ahid sandığı) Tâbût'un size gelmesidir. Eğer inanıyorsanız bundan sizin için (Tâlût'un hükümdarlığına) kesin bir alâmet vardır." [459]

Sözlük

Onlara haber verdi.

Liderliğinin delili. Allah-u Teâlâ'nın hükümdar tayin etmesi.içinde Musa ve Harun ailelerinin geride bıraktıklarından arta kalanların bulunduğu tabut.Gönül rahatlığı ve iç huzuru. Geri kalan. Çoğu gittikten sonra ondan arta kalanlardır. Burada "Musa'ya (a.s.) ait levha kırıkları, asası ve peygamberlerinden geriye kalanların bir kısmı, anlamındadır.Onu melekler taşıyorlar. Amalika ülkesinden getirip kamplarında bulunan İsrailoğuUarmın önüne bırakırlar.Muhakkak ki, bunda delil vardır. Düşmanın sizden zorla aldığı tabutun getirilip size geri verilmesinde, Allah'ın Tâlût'u size hükümdar olarak seçtiğine güçlü bir alâmet vardır. [460]

Açıklama

Gerçi sözlüğü verince ayetlerin anlamı açığa çıkmış oldu ama özeti şudur: Şemuyil Peygamber onlara, Allah'ın kendilerine Tâlût'u kral yapmasının delilinin, kendilerinden gasp edilmiş olan levha kırıkları, Musa'nın asası, ayakkabısı, Harun'un sarığı ve Tih çölünde onlar için indirilen kudret helvasından bir miktarı gibi, Musa ve Harun ailelerinin geriye bıraktığı bazı şeyleri içinde bulundurduğundan, birlik ve beraberliklerinin sembolü ve yardım aldıkları manevi güç kaynağı "tabut"un kendilerine gelmesi olduğunu, haber verdi. Bu tabut, altında çarpıştıkları bayrak mesabesindeydi. Zira îsrailoğulları savaşa çıktıklarında, onu savaş alanının içlerine kadar yanlarında taşırlardı. Durmadan savaşmışlar, tabut ellerinde bulunduğu sürece düşmanları hiç galip gelememişti. Bundan dolayı, savaşa hazırlanırlarken, Allah onlar için tabutun gelişini Tâlût'un onlara kral yapılışının alâmeti yapmıştı. Aynı zamanda tabutu, savaşta yanlarında taşıyanlar da gönülleri rahat içleri huzurlu olarak savaşıp Allah-u Teâlâ'nın izni ile zafer kazansınlar, diye göndermiştir.Meleklerin tabutu nasıl taşıdığına gelince, rivayetlere göre Amalika kavmi yanlarındaki tabutu uğursuz saydılar. Çünkü basur haftalıklarına, zirai afetlere v.s. uğramışlardı. Tabutu îsrailoğullarına iade etmeyi düşündüler. Allah tabutu bölgeden bölgeye sürükledi. Sonra tabutu iki öküzün veya iki atın çektiği bir arabaya koyup İsrailoğullarının bulunduğu yerlere doğru yönelttiler. Araba hareket etti. Melekler de arabayı İsrailoğullarının bulundukları yerlere varıncaya kadar sürmüşlerdir.[461]Bu, çok büyük bir delildir. îsrailoğulları Tâlût'un komutanlığını kabul ettiler. O da Alllah'ın adına onlara komuta etti. Gelecek ayette savaş alanına nasıl yüründüğü anlatılmaktadır.

249- Tâlût, askerleri(ni) yürütüp (ordugâhtan) çıkarınca dedi ki: "Allah sizi bir ırmakla deneyecektir. Kim ondan içerse benden değildir.[462]Ondan (kana kana) tadmayıp sâdece eliyle bir avuç alan bendendir." İçlerinden pek azı hâriç, hepsi ondan içtiler. Nihayet Tâlût ve kendisiyle beraber inananlar, ırmağı geçince: "Bugün Câlût'a ve askerlerine karşı bizim gücümüz yok." dediler. Allah'a kavuşacaklarına kanâat getirenler[463] ise: "Nice az bir topluluk var ki, Allah'ın izniyle çok topluluğa gâlib gelmiştir, Allah, sabredenlerle beraberdir." dediler. [464]

Sözlük

Tâlut ayrıldı. Talût[465]Ülkeden ayrılıp, düşmanla savaşmak üzere çıktı.

Askerler ile[466]Askeriyle ve ordusuyla... 70 bin savaşçı olduğu söylenmiştir.

Ondan içmeyen.Avuçla içmek.[467]"Garfeten" olursa "bir defa", "ğurfeten" olur-

sa "içmek" anlamına gelir.Kendisiyle birlikte olan inananlar. Bunlar nehirden içmeyenlerdir. İçenler ise, harpte Tâlût'la birlikte olmayanlardır.Allah'a kavuşacaklardır.Nice topluluklar vardır. Kem, çokluk içindir. Fi'e ise topluluk anlamındadır.Allah sabredenlerle beraberdir. Kaçmadan sebat edip direnen-leri takviye eder, onlara yardımda bulunup zafere ulaştırır. [468]

Açıklama

Tâlût, ordusuyla yola çıkınca, askerlere Allah'ın kendilerini düşmana karşı şu yürüyüşleri sırasmda, şiddetli bir sıcak ve aşırı bir susuzluk halindeyken ulaşacakları bir nehir ile sınayacağını; ondan sadece bir avuç içmelerine izin verdiğini; itaat edip içmeyenin mü'min, isyan edip izin verilmediği halde içenin kâfir olduğunu haber verdi. Nehre ulaşınca pek azı hariç hayvanlar gibi ağızlarıyla içtiler. Tâlût yürüyüşüne devam etti. O ve yanındakiler nehri geçtiler. Yaklaşık 100 bin kişi olan düşman ordusuna yakın bir yerde iken kâfirler ve münafıklar: "Bugün Calût'la ordusuna karşı koyacak bir gücümüz yok!" deyip hezimetlerini ilan ettiler ve kaçarak gerisin geri döndüler. Allah'ın haklarında: "Allah'a kavuşacaklarına kesinlikle inananlar.." buyurduğu gerçek mü'minler ise: "Nice az topluluk çok topluluğa Allah'ın izniyle galip gelmiştir. Allah sebat edenlerle beraberdir." dediler. Bu ayet, Tâlût'un düşmana karşı yürüyüşünü anlatmaktadır. Bundan sonraki iki ayetse, savaşı ve sadık mü'minlerin ulaştıkları kesin zaferi anlatacaktır.

250- (Tâlût'un askerleri) Câlût ve askerlerinin karşısına çıktıklarında şöyle dediler[469]"Rabbimiz,[470]üzerimize sabır dök! ayaklarımızı sağlam tut ve o kâfir millete karsı bize yardım et!"

251- Derken, Allah'ın izniyle onları bozdular.[471] Dâvûd Câ-lût'u öldürdü; Allah ona (Davud'a) hükümdarlık ve hikmet verdi ve ona dilediğini öğretti. Eğer Allah, insanların bir kısmiyle di-ğerlerini savmasaydı, dünyâ bozulurdu. Fakat Allah, bütün âlemlere karşı lütuf sahibidir.

252- Bunlar, Allah 'in âyetleridir; bunları sana gerçek ile o-kuyoruz (bunlarla sana gerçekleri açıklıyoruz). Elbette sen gönderilen elçilerdensin. [472]

Sözlük

Câlût için ortaya çıktılar. Savaş alanına çıktılar. Câlût Ama-lika kuvvetlerinin komutanıydı.Üzerimize sabır yağdır. Gönüllerimize doluncaya kadar sabır serp de korkup ürkmeye yer kalmasm.Ayaklarımızı sabit kıl. Savaş mevziinde ayaklarımızı sabit tut ki, bozguna uğramayalım; bunu kalplerimizi takviye ve kararlılığımızı perçinleyerek yap.Allah'ın peygamberi ve elçisi olan Hz. Dâvud. O gün Tâlût'un ordusunda ne peygamberdi [473]ne de rasûl. ona mülk ve hikmet verdi. Hz. Davud'a saltanat ve hik- metin verilmesi Şemuyil ve Tâlût'un ölümünden sonradır.Allah, Davud'a zırh yapma sanatı, ayrıca ona ve oğlu Süleyman'a -Allah'ın selâmı her ikisinin üzerine olsun- kuşların dilini anlama yeteneği vermişti.Muhakkak ki, yeryüzü fesat oldu. Dünyanın düzeninin bozulması, müşriklerin mü'minlere karşı galip gelmesiyle olur. [474]

Açıklama

Ikı ordu (iman ordusuyla küfür ordusu) karşılaşınca, Câlût [475]meydan okuyarak kendisiyle vuruşabilecek bir savaşçı istedi. Tâlût'un ordusundan karşısına Davûd çıkıp Câlût'u öldürdü. Sonra iki ordu birbirine girdi. Allah, Tâlût'un ordusunu zafere ulaştırdı. Bütün ordu sadece 314 savaşçıydı. Bunu, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) Bedir Savaşı'na katılan sahabüere söylediği şu: "Siz Tâlût'un askerleri sayısıncasınız" sözünden çıkarıyoruz. Bedir'de 314 sahabe vardı. Ancak Allah, çokluğuna rağmen bâtılın ordusunu hezimete uğratıp, azlığa rağmen hakkın ordusunu zafere ulaştırdu. İşte burada, şerrin başı Calût'u öldürmesiyle, Davud'un yıldızı parladı. Allah da ona Şemuyil Peygamber'in ve Sultan Tâlût'un ölümünden sonra peygamberlik ve sultanlık verdi. "Davûd Calût'u öldürdü, Allah ona krallık ve hikmet[476]verdi ve dilediğinden öğretti."

Allah, büyük ibret ve öğütlerle dolu bu kıssanın sonunda şöyle buyuruyor: "Şayet Allah'ın insanları birbiriyle savuşturması olmasaydı, dünyanın düzeni bozulurdu."[477]Yani, Allah insanları cihad ve savaş ile savuşturmasaydi, kâfirler heryeri istilâ edip, zulüm, şirk ve isyanlarla dünyanın düzenini bozarlardı. Ama, Allah-u Teâlâ hikmet dolu tedbiriyle bazısını diğerine musallat ederek bir bağış ve ihsan olarak birini diğeriyle savuşturur. Nitekim: "Fakat Allah âlemlere lütûfkârdır..." Duyurulmuştur.

Sonra elçisi Muhammed'e (s.a.v.) hitap ederek, peygamberliğini, mevkiinin yüceliğini belirterek (tasdik etmek suretiyle) buyuruyor: "İşte bunlar (daha önce geçmiş olan) Allah'ın ayetleridir. Biz onları sana doğru olarak okuyoruz. Şüphesiz sen peygamberlerden (biri)sin. [478]

Sonuç

1- İslâmî cihad, beyat edilmiş bir imamla olmayı gerektirir.

2- Yöneticilik için yeterlilik şarttır ve yeterliliğin en önemli özellikleri ilim, akıl ve vücut sağlığıdır.

3- Peygamberlerin geri bıraktığı (mesela sarık, elbise ve nalın gibi) hatıralarla bereketlenmek caizdir.

4- Savaşa ne derece yatkın ve dayanıklı olduklarım bilmek için ordudaki askerleri denemek caizdir.

5- Allah'a kavuşmaya iman. Allah'a, özellikle Allah yolunda cihad meydanlarında itaat hususunda direnip sabretmek de üstünlüktür.

6- Ayetler, cihadın meşru kılınışındaki hikmeti açıklamaktadır. Bu hikmet, hayatın düzenli ve dünyanın mamur olması için kâfirlerin ve zalimlerin mü'minlerle ve adaletli insanlarla durdurulmasıdır.

253- İşte, o elçilerden[479] kimini kiminden üstün kıldık. Allah onlardan kimine konuştu, kimini de derecelerle yükseltti. Meryem oğlu İsa'ya da açık deliller verdik ve onu Ruhu'l-Kudüs ile destekledik. Allah dileseydi onların arkasından gelen milletler, kendilerine açık deliller gelmişolduktan sonra birbirlerini öldürmezlerdi. Fakat anlaşmazlığa düştüler, onlardan kimi inandı, kimi de inkâr etti. Allah dileseydi, birbirlerini öldürmezlerdi. Ama Allah dilediğini yapar.

254- Ey inananlar, ne alışverişin, ne dostluğun ve ne de şefaatin olmadığı gün gelmezden önce, size verdiğimiz rızıktan (Allah için) harcayın. Kâfirler, zâlimlerin tâ kendileridir. [480]

Sözlük

Bunlar Peygamberlerdir. Allah'ın bir kısmını anlattığı ve bundan önceki ayette "Şüphesiz sen peygamberlerdensin" sözüyle onlardan birisi olduğunu haber verdiği Peygamberler.Allah'ın kendisiyle konuştuğu. Musa (a.s.) gibi.Allah onlardan kimini daha faziletli kıldı. Muhammed (s.a.v.) ki onu diğer peygamberlere bir şekilde üstün kılmıştır.[481] Deliller. İsa'nın (a.s.) peygaml olduğunu gösteren mucizeler.Deliller. İsa'nın (a.s.) peygamberliğinin ve rasullüğünün doğruolduğunu gösteren mucizeler.Ruhul Kudüs. Allah, katma kaldınncaya kadar destek ve takviye İçin daima İsa'nın yanında olan Cebrail Birbirlerini öldürdüler. Size verdiğimiz rizıklardan verin. Farz olan zekattır. Nafile

sadaka ise müstehaptır.Orada herhangi bir ahş-veriş yoktur. Hiç kimse azaptan kurtarmak için fidye olarak vereceği bir mal satın alamaz.

Dost da yoktur. Sahibine fayda verecek bir dost ve arkadaş,

Şefaat da yoktur. Kabul olunacak bir şefaat. Allah'ın dilediği ve razı olduğu kimselere şefaat için izin vermesi müstesnadır.Kâfirler. Allah'a ve kullarına karşı yerine getirilmesi farz hakları engelleyenler, onlar kâfirler. [482]

Açıklama

Allah, Peygamberine İsrailoğulları ilerigelenlerinin Peygamberleri Şe-muyîl'den kendilerine cihadda komuta edecek bir kral tayin etmesini istediklerine dair olayı bundan önce bildirmişti. Kıssada, Allah'ın kendisine vahiy yoluyla öğretmesi dışında, Muhammed (s.a.v.) gibi ümmi (okur yazar olmayan) bir peygamberin bilmesi mümkün olmayan hususlar vardır. Allah kıssayı: "Şüphesiz sen peygamberlerdensin" sözüyle peygamberliğini ve rasûllüğünü açıklayarak noktalıyor.

Allah, peygamberleri arasında üstünlükler tayin etmiştir: Hz. Musa ile konuşmuş; Hz. İbrahim'i dost ilan etmiş; Peygamberimiz Hz. Muhammedi katına yükseltip huzuruna kabul ederek yüzyüze konuşmuş; Hz. Davud'a saltanat ve hikmet[483] bahşedip demirden zırh yapmayı öğretmiş; Hz. Süleyman'a saltanat ve hikmetin yanısıra, kuşdilini öğretip cinleri emrine vermiş; Hz. İsa (a.s.) gibi diğer peygamberlere de mucizeler verip rühu'l-küdüsle desteklemekle üstün kılmıştır. Nitekim Allah Teâlâ: "İşte bu peygamberlerden bir kısmını diğerlerine üstün kıldık.[484]Onlardan Allah'ın kendisiyle konuştukları, derecelerle yükselttikleri vardır." buyurmuştur ki, Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.) böyledir. Çünkü Allah onu bütün cin ve insanlara Peygamber kılmakla Peygamberliği onunla sona erdirmekle, ümmetini üstün kılmakla, ölmeden önce daha hayattayken cennete koymakla, yüzyüze söyleşmekle, ayrıca kıyamet günü ona özel bir şefaat hakkı tanımakla üstün kılmıştır.

Sonra Allah-u Teâlâ bildirdi ki: Eğer insanların hidayete ermesini dile-seydi hidayete erdirirdi de peygamberlerinden sonra ayrılığa düşmezler ve kendilerine belgeler geldikten sonra savaşmazlardı. Fakat Allah hiç kimseyi küfre veya hidayete zorlamaz. Herkes iradesinde serbesttir. Bu, gücünün ve özgür iradesinin büyüklüğünden böyledir. Dolayısıyla o dilediğini yapar ve istediğine karar verir. 253. ayetin bahsi budur.

254. ayette, Allah mü'min kullarına seslenerek, kendisine yakınlaşma ve kavuşmaya hazırlık olmak üzere ve hiç bir sadakanın, fayda sağlayacak bir şefaatin olmadığı kıyamet gününden önce Allah yolunda harcamalarını emretmiştir. Allah'ın nimetlerini ve yasalarmı inkar edenler ise azabı, mahrumiyeti ve hüsranı hak etmiş [485]zalimlerdir. [486]

Sonuç

1- Peygamberlerin birbirine üstünlüğü cihadlanna, sabırlarına ve Allah'ın kendilerini lâyık gördüğü makamlarına göredir.

2- Allah'ın "Kelâm" sıfatı vardır, Hz. Musa ile Tur'da, Hz. Muhammed ile de meleküt-i a'lâ'da konuşmuştur.

3- Kâfirlikle iman, hidayetle dalalet, barışla savaş; bütün bunlar Allah-u Teâlâ'nın dilemesine ve hikmetine bağlıdır. Herhangi bir zorlama olmadığından da kulların mesuliyetleri dahilindedir.

4- Dinde ayrılığa düşmek kötüdür ve azap kaynağıdır

6- Gafletten sakınmalı, fidyenin ve dostluğun fayda etmediği, şefaatin de olmadığı kıyamet günü için kurtuluş sebeplerine şimdiden sarılmalıdır. En güçlü kurtuluş sebebi, iman, salih amel ve Allah'a yakınlaşmak için cihad vs. uğrunda malını vermek, harcamaktır.

255- Allahy ki O'ndan başka tanrı yoktur, dâima diri ve yaratıklarını koruyup yöneticidir. Kendisini ne bir uyuklama, ne de uyku tutmaz. Göklerde ve yerde olanların hepsi O'nundur. O'nun izni olmadan kendisinin katında kim şefaat edebilir? Onların önlerinde ve arkalarında olanı bilir. Onun ilminden, ancak kendisinin dilediği kadarından başka bir şey kavrayamazlar. O'nun Kürsüsü, gökleri ve yeri kaplamıştır. (O, göklere, yere, bütün kâinata hükmetmektedir) Onları koruyup gözetmek, kendisine ağır gelmez. O yücedir, uludur! [487]

Sözlük

Allah. Rabbimizin zatına ait özel isimdir.Ondan başka ilah yoktur. Tapılacak ilah. Allah'tan başka hakkıyla tapılacak (ma'bud) yoktur. Çünkü O yaratan, bol bol rızık veren, evirip çevirip yönetendir, herşey elindedir, herşe-yin dönüşü O'nadır, O'nun dışındaki ilahlar ve onlara haksız yere ibadet etmek batıldır, boştur.

Canlı. Başkası için mümkün olmayacak yüce hayat sahibi: Ohayat ki kudret, irade, ilim, semi, basar ve kelâmı gerektirir. 319 Yukarı ve aşağı bütün alemlerin yönetimine hakim ve her canlının kazancım gözeten [488]Uykuya götürendalgınlık.Onun kürsisi. Ayakların yeri. Asimi Allah-u Teâlâ'dan başkası bilmez.

ve zor Burada baştarafmdaki olumsuzluk eki yoktur. Yani Allah'a ağır ve zor gelmez. [489]

Açıklama

Allah-u Teâlâ kıyamet gününü ve onun alışverişin ve şefaatin geçmeyeceği bir gün olduğunu haber veriyor. Kâfirlerin de zâlim olduğunu bildirdikten sonra celâlinden, kemâlinden, hükümranlığının büyüklüğünden, kendisinin hakkıyla tapılacak (ma'bud) olduğundan ve sadece kendisine yapılan ibadetin kıyamet sıkıntılarını hafifleteceğine işaret ediyor: "Kendinden başka tanrı olmayan Allah..."[490] Yani O, hakkıyla tapılacak olan Allah'tır ve O'ndan başka hakkıyla tapılacak yoktur, "el-hayyu'1-kayyüm" Yani, ezelden ölümü tatmamış, ebediyyen de tatmayacak olan daima diri ve herşeyi gözetip duran... Şayet O'nun yarattıklarını gözetimi olmasa âlemlerde en ufak bir şey düzgün gitmez. "O'nu ne uyuklama, ne de uyku tutar..."[491]Çünkü uyuklama ve uyku eksiklik sıfatlarındandır. Halbuki Allah-u Teâlâ kesin (mutlak) mükemmellik sahibidir. Bu cümle, bir önceki cümlenin delilidir. Çünkü uyuklayanın ve uyuyanın yaratıkları kontrolü ve gözetip yönetmesi, onları koruyup rızıklarını vererek idare etmesi mümkün değildir. "Göklerde olanlar da yeryüzünde olanlar da O'nundur." Yaratma, mülk ve tasarruf olarak O'nundur. "O'nun izni olmadan katında şefaat edecek kimdir?" Allah-u Teâlâ göklerde ve yeryüzünde olanın kendisine ait olduğunu kesinlikle belirttikten sonra, dünyada olsun ahirette olsun kendisinin şefaate izin verdiği kimseler dışında, katında şefaat edecek bir kimsenin olmadığını bildiriyor. Tam anlamıyla aciz oluşlarından dolayı "onların işlediklerini de işleyeceklerini de bilir.[492]Zatının mükemmelliğinden "Kürsisi (hükümranlığı) gökleri ve yeri kaplamıştır." "Onların gözetilmesi O'na ağır gelmez." Göklerin ve yerin, göklerde ve yerde ve bu ikisi arasında olanların gözetilmesi O'na ağır ve zor gelmez. "O gerçekten yüce ve büyüktür." Büyüklüğü karşısında herşeyin küçük ve değersiz kalacağı derecede de büyüktür. [493]

Sonuç

1- Ayet el-kürsi,[494]Allah'ın kitabındaki en büyük ayettir. Açıkça veya üstü kapalı biçimde. Allah'ın 18 ismini kapsar, 50 kelime 10 cümledir, her bir cümlesi Allah'ın mükemmel zatının, ilminin, kudretinin ve saltanatının büyüklüğünü gösteren isim ve sıfatlarını, Rabliğini ve ilâhhğım dile getirmektedir.

2- Farz namazlardan sonra, uyumadan önce şeytanı kovmak için evlerde okunması müstehaptır.

256- Dinde zorlama yoktur. Doğruluk, sapıklıktan seçilip belli olmuştur. Kim tâğût (şeytan)ı inkâr edip Allah 'a inanırsa, muhakkak ki o, kopmayan, sağlam bir kulpa yapışmıştır. Allah işitendir, bilendir.

257- Allah inananların dostudur. Onları karanlıklardan aydınlığa çıkarır. Kâfirlerin dostları da tâğûttur. (O da) onları aydınlıktan karanlıklara çıkarır. Onlar ateş halkıdır, orada ebedî kalacaklardır. [495]

Sözlük

Dinde zorlama yoktur. Kişi dine girmek için zorlanamaz. [496]Ancak kendi iradesiyle ve tercihiyle girer.Doğruluk, olgunluk. Mutluluk verip, tamamına erdiren yol. İnsanı eşkıyalığa ve hüsrana düşüren sapıklık.

Tağut. [497]İnsan, şeytan gibi Allah'a ibadetten alıkoyan herşey. Sapsağlam, kopmaz kulp. Lâ ilahe illallah Muhammedür Rasûlûllah bunun özüdür.Hiçbir durumda gevşemeyen ve çözülmeyen.

Allah inananların dostum Koruyup kullanmasıyla, yardımıy la ve başarıya ulaştırmasıyla onları dost edinmiştirKaranlıklar. Cehalet ve inkâr karanlıkları.Nur. İman ve ilim nura.Tağut onların dostudur. Onların dostu da, kendilerine putlara

tapmayı güzel bir şeymiş gibi gösterip imandan inkâra, ilimden cahilliğe götüren şeytanlar ve şeytanın yolunda giden insanlardır. [498]

Açıklama

Allah-u Teâlâ, Ayet, el-kürside Celâl ve Kemâl sıfatlarını zikrettikten sonra, dininde zorlama olmadığını bildiriyor. Ensardan bazıları, yahudi veya hristiyan olmuş oğullarından birisinin yeniden İslâm dinine girmesi için baskı ve zorlama yaptığında bu ayet nazil oldu. Çünkü ehl-i kitab olan yahudi ve hıri s uyanlarla benzerlerinden cizye alınır ve dinlerinde serbest bırakılırlar. Onlar da dinlerinden ancak kendi seçimleri ve hür iradeleriyle çıkarlar.[499]Bu islâm'm bütün insanlar için koyduğu genel bir prensiptir. Dolayısıyla hiç kimse başka birine dini inancından dolayı baskı yapamaz. sonra Allah-u Teâlâ Kitabını indirmek, Elçisini göndermek ve dostlarına yardım etmekle hidayetin sapıklıktan, hakkın batıldan ayrılıp belirginleştiğini, bundan dolayı putlara tapmayı iyi bir şeymiş gibi gösteren şeytanı reddederek iman edip Allah'tan başka ilah olmadığını ve Muhammed'in Allah'ın Rasûlû olduğunu (Kelime-i şehadeti) kabul edenin dinin en sağlam ve en güçlü ipine sımsıkı yapıştığım; Allah'ı inkârda ve Tağut'a inanmakta inad ede-ninse örümceğin ördüğü en zayıf ağa tutunduğunu haber veriyor. Üstelik Allah kullarının sözlerini en mükemmel şekilde işitir, niyetlerini ve saklı gizli davranışlarını gayet iyi bilir ve herkese yapıp ettiğine göre karşılık verecektir. Sonra Allah-u Teâlâ, mü'min kullarının dostu olduğunu, onları inkâr ve cahillik

karanlıklarından[500] çıkaracağını, sonuçta olgun ve mutlu olacaklarını, inkarcıların dostlarınınsa batılı ve kötülükleri hoş göstererek, küfrü, fasıklığı ve isyanı süsleyip püsleyerek böylece nurdan karanlıklara çıkarıp cehenneme -ki oraya düşenler ebedi olarak orada kalacaklardır- girmeye layık hale getiren insan ve cin şeytanlardan saptırıcılar olduğunu haber verdi. [501]

Sonuç

1- Hıristiyan, Yahudi ve Mecusilerle Sabiiler ve diğerleri, kendi tercihleriyle girmeleri hariç İslâm'a girmek için zorlanamazlar[502], kendilerinden cizye alınır ve dinlerinde serbest bırakılırlar.

2- İslâm'ın tamamı doğruluk,[503]İslâm'dan başkası ise sapıklık ve batıldır.

3- Kötülüklerden arınmak, faziletlerle donanmaktan önce gelir.

4- La ilahe illallah'ın anlamı, Allah'a inanmak ve tağutu inkâr etmektir.

5- Allah'ın dostluğuna, imanla ve takva ile ulaşılır. ;

6- Allah'ın yardımı ve gözetimi düşmanlarına değil dostlarınadır.

258- Allah, kendisine hükümdarlık verdi diye (şımararak) Rabbi hakkında İbrahim'le tartışanı görmedin mi? İbrahim: "Benim Rabbim O 'dur ki yaşatır, öldürür." demişti. "Ben de yaşatır, öldürürüm." dedi. İbrahim: "Allah, güneşi doğudan batıya getirir, sen de onu batıdan getir!" deyince inkâr eden o adam şaşırıp kaldı. Allah, zâlim toplumu doğru yola iletmez. [504]

Sözlük

Görmedin mi? Ey elçimiz haberin olmadı mı? Buradaki soru üslubu, İbrahim'le tartışan Tağut'tan hayret ifade eder.Münakaşa etti inatlaşarak tartıştı.

Rabbi hakkında. Allah'ın varlığı, bütün yaratıkların Rabbi ve ilahı oluşu hususunda.

Allah ona mülk verdi.[505] Ükesine hakim ve yönetici kılmıştı, İbrahim. O, Peygamberin, peygamberlerin Halil İbrahim'dir (a.s.). Ayetteki tartışma İbrahim'in Şam yöresine hicretinden önce olmuştu.

i) Ve kâfir şaşırıp kaldı. [506]

Açıklama

Allah-u Teâlâ, sevdiklerine olan dostluğunu, onların destekçisi, yardımcısı oluşunu, kendilerini karanlıklardan aydınlığa çıkarışını belirtince, buna Babilli Nemrud'un[507]İbrahim'le tartışmasını örnek gösterdi. Allah-u Teâlâ, elçisi Muhammed'e (s.a.v.) hitab ederek: "Rabbi hususunda İbrahim'le tartışanı görmedin mi?" buyurdu. Yani, sınamak için verdiğimiz saltanat nimetiyle şımaran şu azgının (tağiye) iddialarından bilgin olmadı mı? İnkar etmiş, rablik iddiasında bulunmuş ve dostumuzla (Halil) ileri geri tartışmıştı da bunun şaşılacak birşey olduğunu beyan etmiştik. Hatırlarsan İbrahim: "Benim Rabbim O'dur ki yaşatır, Öldürür. Sense ne yaşatabilirsin ne de öldürebilirsin!.." demişti. O da: "Ben de yaşatır[508]ve öldürürüm!.." dedi. Bunun üzerine İbrahim ona şöyle diyerek delilini gösterdi: "Rabbim güneşi doğudan getirir, hadi sen de batıdan getir bakalım!.." Dehşete kapılıp şaşırarak dili boğazına kaçtı. Allah, dostu İbrahim'i destekleyip zafere ulaştırdı.[509] İşte bu, Allah'ın dostlarını bilgisizlik karanlığından ilim aydınlığına çıkarışının Örneğidir. [510]

Sonuç

1- Allah'ın dostluğundan uzak olunursa, nimetler, nimet verilenleri

şımartır.

2- Allah dostlarına yardım eder ve düşmanlarıyla mücadelelerinde deliller ilham eder.

3- Kul zulmetmede alışkanlık kazanınca, zulüm, Allah'ın hidayetinden ebediyen mahrum kalacak tarzda onun özelliği olur.

4- Sağlam ve doğru inancı ortaya çıkarmak için tartışma caizdir.

259- Yahut şu kimse gibisini (görmedin mi) ki, duvarları, çatılan üstüne yığılmış (alt üst olmuş)ıssız bir kasabaya uğramıştı "Allah, bunu böyle öldükten sonra nasıl diriltecek?" demişti. Allah da kendisini yüz sene öldürüp sonra diriltti. "Ne kadar kaldın?" dedi. "Bir gün ya da bir günün birazı kadar kaldım" dedi. (Allah) "Hayır, dedi, yüz yıl kaldın. Yiyecek ve içeceğine bak, bozulmamış. Eşeğine bak, seni insanlar için bir ibret kılalım diye (böyle yaptık). Kemiklere bak, nasıl onları birbiri üstüne koyuyor, sonra onlara et giydiriyoruz!" Bu işler ona açıkça belli olunca: "Allah'ın herşeye kadir olduğunu biliyorum." dedi. [511]

Sözlük

Şehir, köy, belde.[512] Allah'ın adını vermediği bir şehir olup, biti) linmesi önemli olmadığından araştırılmamıştır. Alt-üst olan.[513]Halkı boşalmış, çatıları yapısının ve duvarlarının üstüne çökmüş. Nasıl diriltecek.[514]Ölümünden sonra. Boşalıp yerle bir olduktan sonra. Kaldım, ikamet ettim.Değişmedi[515] Seneler geçmesine rağmen değişmemiş. Delil. Kıyamet günü insanları yeniden diriltmeye muktedir oluşuna bir alamet olarak. Onu giydiririz, diriltiriz. Hayat veririz. Kemiklerini etle, sinirle ve kanla donatırız. [516]

Açıklama

Bu da önceki Örnekle ilgili bir başka örnektir. Birincide, Allah'ın İbrahim'e dostluğu, kesin bir delille destek verip düşmanı Nemrud'a galip getirmesiyle görülmüştü. Bu örnekte Allah şöyle buyuruyor: "Yahut şu kimse gibisini (görmedin mi) ki, kimsesiz ve harabolmuş bir şehre uğramıştı..." Yani halkı boşalıp alt üst olmuş bir şehre... Oraya uğrayan, buranın yeniden canlanmasını uzak bir ihtimal görerek: "Harab olduktan sonra Allah bu şehri nasıl canlandıracak?" dedi. Bunun üzerine Allah onu yüz yıl ölü bırakıp sonra diriltti ve sordu: "Kaç yıl (ölü) kaldın?" O da bir gün uyuyup aynı gün uyanan birisi gibi bir gün veya bir günün birazı kadar, uyuduğu kanâatinde olduğunu söyledi. Allah-u Teâlâ, onun bu yanlış tahminini düzelterek: "Hayır, haber verdiğim şeye ikna olasın diye yüz yıl (ölü) kaldın. Şu yiyeceğine bak!" dedi. Bir sepet inciri vardı. "İçeceğine bak!" Biraz üzüm suyu vardı ve bir asır geçmesine rağmen ne tadı ne de rengi değişmişti. "Eşeğine bak!" Vaktin geçip gitmesiyle ölmüş ve ondan sadece beyazı gözüken kemikleri kalmıştı. Bu, yüzyılın geçmesi sonucu ölüp yokoluşuna kesin delildir. "Kemiklere bak,nasıl bir araya getirip et giydiriyoruz!" Yüz sene sonra, işte daha önce bindiğin eşek. Yanında otlar vaziyette bırakıp da uyumuştun. Normalde bir gün zarfında bozulan bir sepet incir ve üzüm suyu, Allah'ın kudreti tecelli etti de değişip bozulmadı. Normalde sadece onlarca senede değişen eşek de değişime uğramadı. Bunlar da sahiplerinin ölüp, yüz sene boyunca hiç kimse bulmadan yeryüzünde ölü olarak kaldıktan sonra dirilttiğini açıkça göstermektedir. Allah-u Teâlâ, onu bu kudret manzaralarına vakıf kıldıktan sonra buyurdu ki: "Bunları, bir şehri ne zaman istersek diriltmeye muktedir olduğumuzu sana göstermek ve senin başından geçenleri insanları bize iman etmeye, bir tek bize tapmaya ve herkes yaptığının karşılığını görsün diye seksiz şüphesiz son defa diriltmeye (bas) gücümüz yettiğine yönelten bir delil kılmak için yaptık."

Sonuçta, şehrin harab haline hayret edip, yeniden diriltilmesini uzak bir ihtimal olarak gören, bu mü'min kulun gönlünde Allah'ın dostluk nurları par-layınca: "Biliyorum (ve tanıyorum)[517]Allah herşeye kadirdir." dedi. Bu, Allah'ın: "Allah mü'minlerin dostudur, onları karanlıklardan aydınlığa çikarır."[518]sözünü doğrulamaktadır. [519]

Sonuç

1- Bu mü'min yolcunun, ıssızlığını ve yerle-bir olmuşluğunu gördükten sonra şehrin yeniden canlandırılmasını uzak bir ihtimal görmesi gibi, insanın çok zor olabileceğine inandığı şeyde mutmain olmayı istemesi caizdir.

2- Allah'ın kudreti büyüktür, hiç bir şey O'nu aciz bırakamaz. O her şeye kaadirdir.

3- Hesap günü yeniden diriltilme (ba's) değişmez bir karardır, mutlaktır.

4- Allah'ın takva sahibi inanmış kuluna olan dostluğu, şehri canlandırmaya gücü yetip yetmeyeceğini uzak gören o mü'minin gönlünde peyda olan karanlığı gidermede tecelli etmiştir . Yani, Cenab-ı Hak ona: "Biliyorum, Allah herşeye kadirdir!" sözünde dile getirdiği kudret tecellilerinden bazısını göstermiştir.

260- ibrahim de bir zaman: "Rabbim, ölüleri nasıl dirilttiğini bana göster!" demişti. (Allah); "İnanmadın mı?" dedi. (İbrahim): ••Hayır (inandım), fakat kalbim kuvvet bulsun diye (görmek istiyorum.) dedi. "O halde kuşlardan dördünü tut, onları kendine çek (kendine alıştır) sonra her dağın başına onlardan birer parça koy. Sonra onları kendine çağır; koşarak sana gelecekler. Bil ki, Allah dâima gaalib ve hikmet sahibidir." dedi.

İbrahim. Allah'ın dostu, peygamberlerin atası (a.s.). Kalbim mutmain olur. Görerek gönlüm yatışsın diye. Onları kendine ahştır.[520]Kuşları kendine yaklaştır.Koşarak ve uçarak.Azizdir. Galiptir, hiçbir şey hiçbir zaman O'ndan kurtulamaz. Hakimdir. Lüzumsuz olarak yaratmaz ve hikmetsiz icad etmez; hiçbir şeyi lâyık olduğu yerin dışında bir yere koymaz. [521]

Açıklama

Peygambere ve mü'minlere yöneltilmiş üçüncü misal budur. Ve bunda da Allah'ın mü'min kullarına olan dostluğu, onları karanlıklardan aydınlığa çıkarmak suretiyle tecellî etmiştir. Hatta sadece Allah'ın kudretinden bir şeyi uzak sanmak veya birşeyin nasıl icad e'dildiğine ve bunun ne şekilde olacağını görmek isteme gibi hususlarda bile böyledir. Allah-u Teâlâ: "İbrahim'in de bir zaman: "Rabbim, ölüleri nasıl dirilttiğini bana göster" [522] deyişini hatırlayın," buyurmuştur.

İbrahim Rabbinden, diriltiş yolunu ve nasıl tamamlandığını göstermesini istedi. Diriltme, belli kurallara göre mi, yoksa sahibinin bir şeye ol, deyip onun da olması gibi mücerred bir kudrete göre mi oluyordu? Rabbinden bunu istedi. Allah da bildiği halde: "Bu dediğini inanmayarak mı söylüyorsun?" buyurdu. İbrahim ise: "Hayır, ben senin herşeye kadir olduğuna inanıyorum, ama gönlüm mutmain olsun, bence meçhul olan şeyi öğrenip kavrayarak sa-kinleşsin diye bunun bir örneğini görmek istiyorum," dedi. Allah da isteğini kabul ederek -zira dostuydu, dolayısıyla onu Rabbinin ölüleri nasıl dirilttiğini öğrenmek ister vaziyette bırakmak istemedi- dört adet kuş[523] alarak kesmesini, parçalara ayırmasını ve parçaları birbirine karıştırmasını, sonra da bu karışık parçaları dört dağa[524]dağıtmasını emretti. Hz. İbrahim öyle yaptı. Sonra her kuşun başını tek tek gelip çağırdı. Diğerlerinin parçalarıyla karışık dağınık parçalar toplanıp koşarak geldi, başını önüne alıp yapıştı ve gökyüzü-

ne uçtu. İbrahim bakıyor ve Aziz, Hakim olan Rabbinin kudret manzaralarını seyrediyordu. Kendinden başka Tanrı ve O'ndan gayri Rabb olmayan Allah'ı teşbih ederiz. [525]

Sonuç

1- İnsan bilinmeyeni öğrenip kavramaya aşırı isteklidir. (Meraklıdır.)

2- Allah, İbrahim'le öylesine dosttur ki, ona kalbinin yatışacağı ve huzur bulacağı ayetlerini (delillerini) göstermiştir.

3- Hesap ve ceza için ölmüşlerin diriltüeceği ikinci hayat (ahiret hayatı) inancı böylece sabit olmuştur.[526]

261- Mallarını Allah yolunda harcayanların durumu, her başağında yüz tane olmak üzere yedi başak veren bir tanenin durumu gibidir. Allah dilediğine kat kat verir. Allah(ın lütfü) geniştir, (O) bilendir.

262- Mallarını Allah yolunda verip de sonra verdiklerinin ardından başa kakmayan ve eziyet etmeyenlerin, Rab'leri katında ödülleri vardır. Onlara korku yoktur ve onlar üzelmeyecek-lerdir.

263- Güzel bir söz (söylemek) ve affetmek, peşinden eziyet gelen sadakadan iyidir. Allah, zengindir, halimdir. [527]

Sözlük

Sadaka verenlerin özellikleri.[528]Güzel, hoş olma özellikleri.

Allah'ın yolu. Allah'ın rızasına ulaştıran her türlü inanç ve sa-lih amel, yararlı davranış. Kat kat oluncaya dek çoğaltır ve artırır.

Başa kalkmaksızın ve eziyet vermeksizin. el-Menn [529]üstünlük taslamak maksadıyla sadakanın sadaka verilene hatırlatılması ve sayılıp dökülmesi. el-Ezâ ise, sadaka verilene hakaret etmek, veya saygınlığını zedeleyecek sözler söylemek. Doğru ve güzel söz. ihtiyacından dilenen dilenciye söylenen, "Allah size de bize de versin, Allah cömerttir, Allah bize de size de bereket kapılarını açsın..." gibi güzel sözler. Affetmek. Fakirin fakirliğini açığa vurmayarak gizlemek ve eğer kötü huyluysa bunu gizlemek.Zengin. Asla hiçbir şeye muhtaç olmayan bir zenginlik.Merhametli, hoşgörülü. Ceza vermede acele etmez, aksinebağışlayıp cezadan vazgeçiverir. [530]

Açıklama

Allah-u Teâlâ, canla cihaddan önce malla cihada teşvik ederek -çünkü önce teçhizat, sonra insan unsuru gelir- Allah yolunda malını harcayan mü'mini kâr, bereket ve kat kat artış bakımından buğday tanesine [531]benzetiyor: Güzel bir yere ekilmiş, her birinde yüz tane olan yedi [532]başak vermiştir. Böylece bir tek tane yedi yüz tane vermiştir. İşte mü'minin Allah yolunda harcadığı her bir dirhem yedi yüze katlanacaktır, hatta daha fazlasına da katlanabilir. Dayanağı, Allah'ın şu ayetidir: "Allah dilediğine kat kat verir. Allah(ın lütfü) geniştir. (O) bilendir." 261. ayetin kapsamı budur.

262. ayette, Allah yolunda harcama yapanlara, verdiklerini ardından başa kakmaz ve infak ettiklerine eziyet etmezlerse, bundan sonraki hayatlarında korkmayacaklarına ve arkalarında bıraktıkları hususunda da üzülmeyeceklerine dair Allah'ın müjdesi verilmektedir. İşte bu gerçek mutluluktur: Hayatlarından korku ve üzüntü çıkmış yerini güven ve sevinç almıştır,"Güzel bir söz..." diye başlayan (263.) ayetinde ise Allah-u Teâlâ, fakirin gönlüne su serpecek ve hoşuna gidecek bir güzel sözün, fakire, başına kakılacak ve küçümsenecek bir sadaka verip fakirliğin acısını daha çok, muhtaçlığın ızdırabını daha fazla his s ettirilme sinden hayırlı olduğunu haber veriyor. Yine bir kişinin hatasını affetmenin ve kusurlarını örtmenin, verildikten sonra başa kakılacak bir sadakadan daha hayırlı olduğunu bildiriyor.[533] Ayetin sonunda ise "Allah zengindir ve halimdir." yani yarattıklarına muhtaç olmaktan uzaktır. Emrine karşı geleni cezalandırmakta da acele etmez. [534]

Sonuç

1) Cihad uğruna yapılan harcamanın en değerli harcama olduğu anlaşılmaktadır.

2) Sadakaların değeri ve övülecek sonuçları ortaya çıkmaktadır.

3) Sadakayı başa kakmak haramdır. "Şu üç kişi cennete giremez..." diye başlayan hadiste, verdiği sadakayı başa kakan, bu üç kişiden biri sayilmışır.

4) Verilecek bir şey bulunmadığında fakiri güzelce reddetmek ve onun kötü sözlerini vs. hoş görmek, sadaka verip hemen peşinden eziyet etmekten daha hayırlıdır. Hadiste de: "Güzel söz sadakadır." denmektedir.

264- Ey inananlar, insanlara gösteriş için malını verip Allah'a ve ahiret gününe inanmayan adam gibi, başa kakmak ve eziyet etmekle sadakalarınızı boşa çıkarmayın. Öylesinin durumu, üzerinde biraz toprak bulunan şu kayaya benzer ki, bir sağanak indi de (üstündeki toprağı silip süpürerek) onu sert bir taş hâlinde bıraktı. (Böyleleri), kazandıklarından bir şey elde edemezler. Allah, kâfir toplumu doğru yola iletmez. [535]

Sözlük

Sadakanın iptal edilmesi. Sevabından mahrum olmak. jLjl Başa kakma ve eziyet etmek. •

Övgülerini kazanmak, yergilerini savuşturmak için insanlara gösteriş yapmak. Kaya. Sağanak. Üzerinde hiç toprak bulunmayan kaya. [536]

Açıklama

Allah-u Teâlâ, sadaka vermeye özendirdikten ve sadakadan hasıl olacak sevabı yokeden şeylere -ki başa kakmak ve eziyet etmektir- dikkat çektikten sonra mü'min kullarına seslenerek: "Ey iman edenler, sadakalarınızı başa kakmak ve eziyet etmekle boşa çıkarmayın!" buyurdu. Boşa giden sadakaların durumunu, Allah'a ve ahiret gününe inanmayan ikiyüzlünün boşa gitmiş sadakasının durumuna benzeterek: "İnsanlara gösteriş için malım verip[537] Allah'a ve ahiret gününe inanmayan adam gibi..." dedi.[538] Sadakasını peşinden başa kakan, eziyet eden, insanlara gösteriş yapan veya Allah'a ve ahiret gününe inanmayan kimsenin sadakalarının boşa çıkmasına bir örnek vererek: "Onun durumu, üzerinde biraz toprak bulunan şu kayaya benzer..." buyurdu. Yani üzerinde birazcık toprak bulunan sert kayaya. [539] "... Bir sağanak boşandı da" bardaktan boşanırcasına bir yağmur yağdı da toprağını silip süpürüp üzerinde hiçbir şey kalmamacasına çıplak, sert bir taş halinde bıraktı. İşte boş sadakalar da böyle gider de, böyle sadaka verene kıyamet günü istifade edebileceği bir şey kalmaz. Zaten Allah: "(böyleleri sadaka verdiklerinde) kazandıklarından bir şey elde edemezler." "Allah, kâfir toplumu doğru yola iletmez!"[540] Yani inkarlarından dolayı mutluluğa ulaşacakları ve olgunlaşacakları hale erdirmez. [541]

Sonuç

1- Sadakaları başa kakmak, sadakalardan dolayı eziyet etmek ve bu tür şeylerle sadakaları boşa çıkarmak haramdır.

2- Başa kakanın, eziyet edenin ve gösteriş yapanın sadakası boşa gitmiştir.

3- Riya (gösteriş) haramdır ve bir çeşit şirktir. Dayanağı: "Riyadan sakının, zira küçük şirktir." hadisidir.

265- Allah'ın rızâsını kazanmak ve ruhlarındaki (imânı)nı kökleştirmek için mallarını harcayanların durumu da tepe üzerinde bulunan bir bahçeye benzer ki, bol yağmur değince ürününü iki kat verdi. Yağmur değmeseydi bile çisinti olurdu. Allah, yaptıklarınızı görmektedir.

266- Biriniz ister mi ki, kendisinin altından ırmaklar akan, içinde her çeşit meyvası bulunan ,hurmalardan ve üzümlerden oluşmuş bir bahçesi olsun; kendisinin üstüne tam ihtiyarlığın çöktüğü, âciz çocuklarının da bulunduğu bir sırada birden ateşli bir kasırga gelsin de bahçeyi yakıp kül etsin? Allah, düşünesiniz diye size âyetleri böyle açıklıyor. [542]

Sözlük

Benzer, örnek. Allah'ın rızasını isteyerek. Sabit olarak.[543]Uğrunda, yolunda infak edişlerinden Allah'ın kendilerine sevap vereceğine gerçekten inanarak...Bir tepe üzerindeki bir bahçe. Ki, bol ağaçlıklı ve yeşilliklidir.

İki kat veya diğer bahçelerin iki katı meyve vermesi.Sağanak halinde yağmur.Çisenti. İnce yağmur.Ateşli kasırga. [544]

Açıklama

Allah-u Teâlâ, mallarını insanlara gösteriş yapmak için harcayanların eli boş çıkacağını, mü'minleri böyle yapmaktan sakındırarak zikredip, kulun Allah'ın rızasını ve ahirette vereceği sevapları umarak harcama yapmasını teşvik ederek hatırlattı ve buna bir örnek verdi: "Sırf Allah rızası için", "ve kendilerini razı ederek" Allah'ın bu harcamadan dolayı sevap vereceğine ya-kinen, gerçekten inanarak "harcayanların durumu" ümid ettikleri Allah rızasını ve büyük ödülü kazanmakta benzerleri, bir tepe üzerindeki bol yağmur alıp diğer bahçelerin iki katı meyve veren bir bahçedir. Sözkonusu bahçe, tepede olduğundan bol yağmur almasa da, sulanması ve suya kanması için üzerine düşen çisenti de yeterdi, yine iki kat meyve verecekti. Ve Allah kelam-ı şerifini şu sözüyle tamamladı: "Allah yaptıklarınızı görmektedir." Bu sözüyle rızasını kazanmak, kendilerini razı etmek için harcama yapanlara büyük ödül ve güzel mükafaat verece, a vaadetti; verdiklerinin ardından başa kakıp eziyet edenlerle insanlara gösteriş için harcayanları da eli boş kalmakla ve zarara uğramakla tehdit etti. 265. ayetin açıklaması budur.

266. ayette Allah, eğitmek, huylarını güzelliştirmek ve ruhi olgunluk basamaklarında yüceltmek için soruyor: "Biriniz (hiç) ister mi ki?"[545]Ey Allah'ın rızasını kazanma gayesi dışındaki gayelerle infak edenler, sizden birinin altından ırmaklar akan, içinde her çeşit meyvesi bulunan, hurma ve üzümlerden oluşmuş bir bahçesi olsun, üstelik yaşı ilerleyip ihtiyarlamış bir durumda bulunsun, bu acizliğin yanısıra kazanmaya ve kendi kendilerine geçimlerini sağlamaya güçleri yetmeyen küçük çocukları da varken, gerek babanın gerekse çocuklarının geçim kaynağı olan bu bahçeye zehir gibi kavurucu bir kasırga gelip yaksın,[546] ister mi?.. Bu yaşlı adamın ve çocuklarının hali ne olur?[547] İşte malları insanlara gösteriş için harcayanlar, mallarını o yaşlı adamdan ve küçük çocuklarından daha da muhtaç oldukları bir demde, bir anda kaybederler.[548]İşte o an, kıyamet günüdür... Son olarak Allah-u Teâlâ, düşünsünler de ışığında mükemmelliğe ve mutluluğa yol bulsunlar diye akâid, ibâdet, âdab ve muamelata dair ayetlerini açıklıyor. İşte böylece "Allah, düşünesiniz diye size ayetlerini açıklıyor."[549]

Sonuç

1- Manalar zihinlerde canlansın diye örnekler verilmesi güzeldir.

2- Başa kakmadan, eziyet ve gösterişten uzak sadakanın sevabı kat kat fazladır.

3- Başa kakanın, eziyet edenin ve gösteriş için verenin sadakası boşunadır ve ondan hiç faydalanamayacaktır.

4- Allah'ın ayetleri, özellikle inançlar, hükümler, edepler ve ahlâkı açıklayan ayetler üzerinde düşünmek gerekir.

267- Ey inananlar, kazandıklarınızın ve yerden sizin için çıkardığımız nimetlerin iyilerinden (Allah için) verin, kendiniz (utandığınızdan ve iğrendiğinizden dolayı) göz yummadan alamayacağınız kötü şeyleri sadaka vermeye kalkmayın! Bilin ki Allah zengindir, övülmüştür.

268- Şeytan sizi fakirlikle korkutur, (fakir düşeceğinizi söyleyerek sadaka vermekten geri kalmanızı ister) ve size çirkin şeyleri yapmayı emreder. Allah ise size kendi tarafından bağışlama ve lütuf va'dediyor. Şüphesiz Allah(ın lûtfu) geniştir, (O) bilendir.

269- Hikmeti dilediğine verir. Hikmet verilen kimseye çok hayır verilmiştir. Bunu ancak sağduyu sahipleri

düşünüp anlar (lar). [550]

Sözlük

Kazandıklarınızın temizlerinden. Mallarınızın iyisinden ve vermeye en layık olanından...Ve sizin için yerden çıkardıklarımızdan. Hububat ve meyva çeşitleri... Kötüyü kasdetmeyin. Kötüyü ayırmayın. Sadaka vermek için kötü, adi olanı seçmeyin.O yi Ancak gözünüzü onda kapatınca.[551] Adiliğinden ötürü göz yummup, istemeye istemeye alacağınız kötü şey.Övülmüştür. Yaratıklarına bol bol verdiği ve vermekte olacağı

için ezelden ebede yerde ve gökte övülmüştür. Size fakirlik vadeder. Allah yolunda vermekten alıkoymak için sizi fakirlikle korkutur. Ve size kötülüğü emreder. Şeytan sizi -cimrilik ve pintilik gibi- kötülükleri işlemeye çağırır. Hikmet, şer'i şerifin sırlan ve kitaba ve sünnete sahip olmak.Akıl sahipleri faydalı konularda düşünen, doğru akla sahip olanlar. [552]

Açıklama

Bir önceki ayette Allah-u Teâlâ, mü'min kullarını yolunda harcama yapmaya teşvik ettikten sonra, burada da onlara, "Ey mü'minler" diye seslendi ve zekâtlarını kazandıklarının iyisinden vermelerini emir buyurdu: "Ey iman edenler, kazandıklarınızın ve yerden sizin için çıkardığımız nimetlerin iyilerinden Allah için verin!"[553]"Kazandıklarınız" derken bu, hem altın ve gümüşü ve o dönem paralarını ve günümüz paralarını, hem de deve, sığır ve koyun sürülerini kapsar. "Yerden çıkardığımız" derken de bu, hem hububatı hem de meyveleri kapsar. Allah, mü'minlerin mallarının adisinden sadaka ve zekât vermelerini de şöylece yasaklar: "(Utandığınızdan ve iğrendiğinizden) göz yummadan alamayacağınız kötü şeyleri[554]sadaka vermeye kalkmayın!"[555]Size verildiğinde yüzünüzü ekşiterek ve canınız istemeye istemeye alacağınıza göre, âdi şeyleri vermemeniz gerekir. Bu Allah'tan mü'minlere bir edep ve terbiye dersidir. Son olarak da Allah-u Teâlâ, kulların kendilerine ve sadaka vermelerine muhtaç olmadığını, dolayısıyla zekât ve sadakayı bir ihtiyaçtan ötürü emretmediğini, sadece onları olgunlaştırmak ve mutlu kılmak için emrettiğini, nimetlerini diğer kullarına da verdiğinden zaten Allah'ın tam anlamıyla övülüp durduğunu bildiriyor. 267. ayetin anlamı budur.

268. ayete gelince[556], Allah, kullarını şeytandan ve vesveselerinden sakındırıyor: Zekât ve sadaka vermesinler diye şeytan kendilerini fakirlikle korkutur; kötü şeyleri emreder; buna uyanlar da, mallarını şer ve fesada harcamakta, hayra ve umumi menfaate karşı cimrilik yapmaktadır. Bu konuda müslümanlar uyanık olmalıdır. Zira Allah, zekât ve sadaka vermeyi emret-(4) mekle günahlarını bağışlamayı (çünkü sadaka günahlara keffarettir ve tarafından bir lütuf ki; güzel bol kazanç) vaadetmektedir. Allah'ın lûtfu geniştir ve kullarını her yönden tanımakta ve her hallerini bilmektedir. O halde ey mü'minler, Allah'ın çağrısına uyun! Şeytan'in çağrısına aldırmayın! Zira şeytan, sizin düşmamnızdır, yalnızca şerri vaadeder ve sadece kötülükle bâtılı, boş şeyleri emreder. 268. ayet bunlardan söz etmektedir.

Allah, faydalı, insanı salih amele götürecek ilim öğrenmeyi teşvik ediyor. Bu, ancak ezberlenen, anlaşılan ve derinliğine kavranan Kitab ve Sünnet ilmidir. Buyurdu ki: "Verir." Yani Allah verir. "Hikmeti, dilediğine (verir)."[557] Allah'tan öğretmesini dileyip rağbet ederek isteyen ve arzu edenlerden dilediğine... Son olarak, hikmet verilen kimseye bir çok hayır [558]verildiğini bildirdi. O halde aklı başında olan, dünyalık istemeden önce hikmet verilmesini istesin! Bu bir hatırlatmadır: "Bunu ancak akl-ı selim sahipleri düşünüp anlar. [559]

Sonuç

1- Altın, gümüş gibi şeylerden ve deve, sığır, koyun gibi canlı mallardan zekat vermek farzdır. Çünkü bunların tamamı Allah'ın "kazandıklarınız" sözünün kapsamına girer. Tabii üzerinden bir yıl geçmesi [560]şartıyla...

2- Zirai ürünlerden zekât vermek de farzdır. Yani hububat ve meyva gibi... Tabii yine nisaba ulaştığında... Ayrıca "yerden çıkan" sözü bunları da kapsadığından, madenlerden de zekat vermek farzdır.

3- Kötüsünü verip iyisini vermemek iyi bir davranış değildir.

4- Şeytandan sakınmalıdır. Vesveselerine aldırmayıp emirlerine uymayarak şeytanla mücadele etmek farzdır.

5- Allah'ın çağrısına uyup, gösterdiği biçimde davranmalıdır.

6- İlim, maldan üstün ve değerlidir.

270- (Allah için) yaptığınız her harcamayı yahut adadığınız her adağı Allah bilir. Zâlimlerin yardımcısı yoktur."

271- Sadakaları açıktan verirseniz ne güzel! Eğer onları giz-leyerek fakirlere verirseniz bu, sizin için daha iyidir ve sizin günâhlarınızdan bir kısmını kapatır. Allah yaptıklarınızı duyar. [561]

Sözlük

Sadakadan. İyisinden veya kötüsünden az olsun, çok olsun. Adaktan.[562]Nezir, mü'minin dinin mecburi tutmadığı birşeyi kendine mecbur kılmasıdır. Şöyle demesi gibi: "Allah rızası için şu kadar para sadaka vereceğim. Veya, bir ay oruç tuta- cağım. Veya şu kadar rek'at namaz kılacağım..." Veya şöyle demesi gibi: "Şayet şu hayırlı işim olursa şu ibadetleri yapacağım..."Sadakaları açıklarsanız. Onu açıktan verirseniz. 1O ne güzeldir. Günahlarınızı örter, "yukeffir" gizler, hesaba çekmez anlamı- nadir. "Min" harf-i cerri bir kısmı içindir. Yani günahlarınızın bir kısmını... Zira sadaka, kul hakkını düşürmez. [563]

Açıklama

Bir önceki ayette Allah, kullarını sadaka ve zekât vermeye çağırdıktan sonra, kullarının ne verdiğini bildiğini bildirmişti. Şayet zekât ve sadaka verilen şey iyi ve güzelse, onu bilir ve ödülünü ona göre verir. Kötü ve adi ise, onu da bilir ve karşılığını da ona göre verir. Alîah mü'min kullarına hitab ederek: "Allah, yolunda yaptığınız her harcamayı, adadığınız her adağı bilir"[564] buyurdu. Şayet Allah rızası için malın iyisinden verilmişse, bu, günahlara bedel sayılır ve kulun dereceleri yükselir. Yok âdi bir mal ve Allah'tan başkası adına adanmış bir adaksa böyle yapanlar zalimlerdir, harcamalarının ve Allah'tan başkası adına adadıklarının karşılığını görecekler, kendilerine herhangi bir sadaka ya da adaktan dolayı sevap verecek birini bulamayacaklardır. Çünkü zalimdirler, gerekeni yerli yerince yapmamışlardır: "Zalimlerin asla bir yardımcısı yoktur." 270. ayet bunlardan söz etmektedir.27 i. Ayette Allah-u Teâlâ, mü'min kullarına, rızasını kazanmak için mallarının iyilerinden açıkça ve göstererek verdiklerini, bunun, verene sevap kazandıran, kâr getiren bir mal ve makbul bir sadaka olduğunu; ancak vereni gösterişten[565] uzaklaştırması, fakirlerin onurunu koruması ve sadaka alma zilletine maruz bırakmaması bakımından, gizlice fakirin eline konulu verilenle-rin sahibi için daha hayırlı olduğunu; sadakalarından dolayı sadaka verenlerin günahlarının affedileceğini, haber verip, yapıp ettiklerinden haberdar olduğunu bildiriyor. Bu, sadakaların ve diğer salih amellerin mükafatının alınacağına dair teminattır. [566]

Sonuç

1- Az da olsa sadaka vermelidir. Sadaka verirken gösterişten de, malın kötüsünü seçmekten de kaçınmalıdır.

2- Gösterişe girmeyeceğinden emin olunduğunda sadakayı açıktan vermek caizdir.

3- Sadakayı gizliden gizliye vermek daha iyi olup sevabı da büyüktür. Sahih bir hadiste: "Bir sadaka verip de sağ elinin verdiğini sol eli bilmeyen kimse..." gölgesinden başka gölge olmayan günde, Allah'ın arşının gölgesinde gölgelendireceği yedi kişi arasında sayılmıştır.

272- (£y Muhammed) onları yola iletmek sana düşmez, dilediğini doğru yola getiren Allah'tır. Verdiğiniz her hayır, kendiniz içindir. Çünkü yalnız Allah'ın rızâsını kazanmak için veriyorsunuz. Verdiğiniz her hayır, size tastamam verilir ve hiç hakkınız yenmez.

273- (Sadakalar) su fakirlere mahsustur ki, Allah yolunda kapanıp kalmışlardır. Yeryüzünde gezip dolaşamazlar. Bilmeyen, utangaçlıklarından dolayı onları zengin sanır. Onları sımalarından (yüzlerinden) tanırsın. Yüzsüzlük edip insanlardan istemezler. Yaptığınız her hayrı Allah bilir [567]

274- Mallarını gece gündüz, gizli ve açık Allah yolunda verenlerin Ödülü Rab'leri yanındadır. Onlara korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir. [568]

Sözlük

Onların hidayetleri. İmana ve salih amele eriştirmek. Hayırdan. Herhangi bir şeyden hayırda bulunmak. Kendiniz içindir. Ömrünüze bereket vermek ve yaptıklarınızın sevabı kıyamet gününe size ulaşacaktır.

Size verilir. Sevabı tam olarak, en ufak bir şey eksiltilmeksi-zin.

Engellendiler. Tasarruftan alıkonulup engellendiler. Çünkü yurtlarından hicret etmişlerdi.

Yeryüzünde gezmek. İnsanların rızık temin etmek için yeryüzünde dolaşması.

Yüzlerinden. Muhtaç olduklarına dair, üst başlarının döküklüğü, renklerinin solukluğu. Utanmaktan. İnsanlardan istemeyi bıraktıklarından.Israr etmek, yüzsüzlük etmek.[569]Israrla... Dilencinin, dilendiğinden almcaya kadar ayrılmaması. [570]

Açıklama

Allah-u Teâlâ, sadakayı emir ve teşvik edince, kâfirler ve yahudiler de sadaka istediler. Allah Rasûlü ve mü'minler kâfirlere sadaka vermekten kaçındılar. Allah onların bu sıkıntısını giderip gayr-i müslimlere sadaka vermelerine müsaade etti. Tabii söz konusu sadaka, farz sadaka olan zekât değil, nafile sadakadır. Allah, elçisine ve ümmetine seslenerek: "Onların doğru yola iletilmeleri sana düşmez.." buyurdu. Onların hidayete erdirilmeleri işi, bundan aciz olduğun için sana bırakılmamıştır. Sana sadece yolu açıklamak düşer. Bunu yaparsan hidayete ermemelerinin sorumluluğu sana ait değildir. Allah zorla hidayete ermelerini dileseydi, onlara hidayet verirdi. Allah'ın rızasını ve hoşnutluğunu umarak, mü'min olsun, kâfir olsun, ne verirseniz infak sevabını alırsınız. Allah-u Teâlâ bu cömert va'dini şu sözüyle pekiştiriyor: "Harcadığınız her hayrm karşılığı size tastamam verilir. " Üstelik, harcadıklarınızın karşılığını almada -azıcık bile olsa- eksikliğe uğratılmayacaksınız, 272. ayetin anlamı budur.273. ayette ise: "... kendilerini Allah yoluna adayıp yeryüzünde dola-şamayanlara..," Allah Teâlâ, en güzel sadaka verme yolunu açıklıyor: Diyarlarından çıkarılıp malları ellerinden alınan ve Medine'de Allah Rasûlü'nün (s.a.v.) yanındaki, yeryüzünde ticaret ve iş için dolaşamaz vaziyette mahsur kalan muhacirlerin fakirlerine vermektir. Allah bu fakir muhacirlerin, elçisinin ve mü'minlerin tanıyabileceği özelliklerini de sayıyor. Bu özellikler olmasa, iffetlerinden ve onurlu kişiliklerinden dolayı tanımayan bir kimse onları ihtiyacı olmayan zenginler sanabilir: "Hayalarından dolayı, kendilerini tanımayanlar zengin sanır. Onları yüzlerinden tanırsın." Bırak ısrar edip peşini bırakmamayı, insanlardan bir defa olsun [571]istemezler.[572]Ayetin sonunda da Allah-u Teâlâ, yolunda harcananlara verilecek mükafata dair cömert vaadini tekrarlayıp "Harcadığınız iyi bir şeyi Allah bilir." diyor. Dolayısıyla sizi en güzel sevapla sevaplandırması gerekir. O halde size müjdeler olsun ve bu müjdeye güvenin!274. ayet, infaka (Allah için vermeye) davet eden ayetlerin sonuncusu olup, her halde, geceleyin ve gündüz, açıkça ve gizlice infak edenlere, verdiklerinin sevabının onlar adına Rableri katında toplandığına, O'na kavuştukları gün teslim alacaklarına, dünyada, kabir âleminde ve de ahirette onlara korku olmadığına, üzülmeyeceklerine dair en büyük müjdeyi taşımaktadır. [573]

Sonuç

1- Muhtaç kâfire -zekât değil de, çünkü o mü'minlerin hakkıdır- nafile sadaka vermek caizdir.[574]

2- Sadakanın sevabı, alana değil verene aittir. Bu sebeple alan kâfir bile olsa zarar etmez.

3- Sadakayı, ihlasla vermek lazımdır. Yani sadakayı başka bir şey için değil sırf Allah rızası için vermelidir.

4- Sadaka alanın aziletine ve ihtiyacına göre sadakaların ecri birbirine üstün olabilir.

5- Taaffüf, yani ihtiyacı varken bile istememek [575]fazilettir. Alah'tan başkasından ısrarla istemek yerilmiştir. Allah (c.c.) ise, duada, istekte ısrar edenlerden hoşlanır.

6- Gece gündüz, gizlice ve açıkça sadaka vermek caizdir. Çünkü Allah-u Teâlâ başkasının değil de sırf kendisinin rızası istendikçe çeşitli usûllerle her verilen sadakayı sevaplandmr.

7- Allah-u Teâlâ, sadaka veren mü'minlere, mükâfaatlarının kendi yanında toplandığını, korkudan ve hüzünden kesinlikle uzak olacaklarını müjdelemektedir.

275- Faiz yiyenler, ancak şeytanın dokunup çarptığı kimsenin kalktığı gibi kalkarlar. Bu, onların: "Alış-veriş de faiz gibidir" demelerinden ötürüdür. Oysa Allah, ahş-verişi helâl, faizi haram kılmıştır. Kime Rabbi'nden bir öğüt gelir de (o öğüte uyarak faizden) vazgeçerse, geçmişte olan kendisinindir ve işi de Allah'a kalmıştır. (Allah onu affeder). Kim tekrar (faize) dönerse onlar ateş halkıdır, orada ebedî kalacaklardır.

276- Allah, faizi mahveder, sadakaları artırır. Allah, hiçbir günahkâr nankörü sevmez.

277- Onlar ki, inandılar, güzel işler yaptılar, namazı kıldılar, zekâtı verdiler; işte onların ödülleri, Rab'leri yanındadır. Onlara korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir. [576]

Sözlük

Faiz yiyorlar. Faizi alıp yemek suretiyle veya başka biçimde kullanıyorlar. Buradaki faiz, Riba'n-nesi'e'dir. Aslı şudur: Birine bir borcun vardır. Vakti dolup da ödeyemeyince alacaklıya, "ertele ve artır" dersin. Yani, borcunu ödemeyi bir süre erteleyip borca belli bir miktar ilave edersin. İşte cahiliy-ye dönemi faiz şekli budur ve bugün faizci bankalar da böyle Çalışmaktadır. Adama önce bir vakte kadar bir meblağ verirler ve %10 veya daha az yahut çok bir miktar daha ilave ederler. Faiz, kitabla, sünnetle ve icmayla haramdır. Riba'1-fudl veya Riba'n-nesi'e olması farketmez.Kalkmıyorlar. Kıyamet günü kabillerinden.Ona şeytan çarpar. Şeytanın düzensiz bir darbe vurması.Dokunmasından [577] Cin çarpması: "Falanı cin çarpmış" denir.Nasihat. Ribayi terketme ve yasaklama emri.Geçmiş olan ondan sorulmaz. Geçen geçmiştir..Allah faizi yokeder. Yavaş yavaş giderir de sonunda ayın, ay sonunda yokoluşu gibi ondan geriye hiçbir şey kalmaz. oUiuJI ^jjji j Sadakaları fazlalaştırır. Sadaka, verilen malı bereketlendirip ecrini kat kat artırır. Kâfir. Her türlü hakkı, adaleti ve hayrı inkâr eden, inkarcı.Günahkâr. Büyük küçük günah bırakmayıp işleyerek, günah-lara dalmış kimse. [578]

Açıklama

Allah, sadaka vermeye teşvik edip, verenlere büyük mükafaat ve kat kat sevap vereceğini vaadedince, mâli kazançlarını faizle kat kat artıran faizcileri de hatırlatıyor. Onlar böylece iyilik yolunu tıkamakta ve iyilik yolundan sapmaktadırlar. Mallarını sadaka vermek yoluyla artıracaklarına, faizlerle artırmaktadırlar. Allah, onların kıyamet günü kabirlerinden nasıl kalkacaklarını daanlatıyor: Kalkarlar, otururlar, uykusuzluk çekerler ve ayılıp bayılırlar. Durumları, dünyada iken cin çarptığından ayılıp bayılan kimselerin durumu gibidir. Kıyamet günü faizcilerin tanınacağı özellikleri bunlardır. Nitekim, sanki göbeklerinin, üstüne çadır kurulmuş gibi şişmesinden de tanınırlar. Allah "Faiz yiyenler, mahşerde ancak cin çarpmış kimsenin kalktığı gibi kalkarlar." buyurmaktadır. Böyle cezalandırılışlarının sebebini de belirtiyor: "Bu halleri, yani bu rezilliğe ve azaba uğramaları, faizi haram kılan hükmümüzü reddedip "alış-veriş de faiz gibidir. Çünkü faiz, sürenin sonundaki artış, alışveriş de başındaki artıştır, demelerindendir." Allah onlara şöyle cevap verdi: "Oysa Allah, alışverişi helal, faizi haram kılmıştır."[579]Faiz haram oldukça, itirazın anlamı yoktur. Kaldı ki alışverişteki artış, malın değerinin yükselmesi veya düşmesidir. Bu da ticarette izin verilen ilahi kanuna göre geçerlidir. Fakat alış-verişin sonundaki artış, sadece artıştır. Sonra Allah, kullarına kurtuluş yolunu izah edip, mahvoluş yolundan sakındırarak: "Kime Rabbinden bir öğüt gelir de" buyurdu. Söz konusu öğüt, Allah'ın faizi haram ve yasak kılmasıdır. O halde faizcilikten vaz geçin. Haram olduğunu bilmeden veya faizcilikten tevbe etmeden önce geçen geçmiştir. Bundan sonra işi Allah'a kalmıştır. O dilerse tevbesinde devam ettirip kurtarır. Dilerse kötü ameli ve bozuk niyeti sebebiyle yardımsız bırakıp yok eder. Allah'ın: "Kimler faizciliğe dönerse, işte onlar cehennemliklerdir!" ayetinin anlamı budur. Allah-u Teâlâ, adaleti sayesinde faizi mahvettiğini1) fazl-u insanıyla sadakaları verilen malları artıracağını, Allah'ın yasasını, dinini ve koyduğu hadleri (kural ve kanunları) aşırı şekilde inkâr edenleri ve de isyanlar içinde, günah işleyip duran günahkârları sevmediğini de haber verdi. 275. ayetin muhtevası budur. 276. ayet, her iman eden, salih amel işleyen, gereği gibi dosdoğru namaz kılan ve zekât veren' kimsenin içine işleyecek, ecrinin Rabbi indinde tastamam durduğuna ve ihtiyacı olduğu kıyamet gününde teslim alacağına, dünya ve ahiret hayatındaki geleceğinden korkmayacağına ve yine dünyada ve ahirette hüzünlenmeyeceğine dair Rabbani hak, bir vaad ve ilahi bir müjdedir. [580]

Sonuç

1- Faiz yiyenler, faizi yiyişlerinden ve tevbe etmeyişlerinden dolayı

2- Faiz ve her türlü haram mal, ayetteki korkunç tehdit sebebiyle yasaklanmıştır.

3- Allah sevgisini kazanmanın yolu şudur: Allah, dostları olan mü'minieri ve emrine uyanları sever. Düşmanlarından, yani inkarcılardan, faiz ve benzeri büyük günahları işleyenlerden nefret eder.

4- Fıkıh kitaplarında belirtilen şartlara uygun olmak kaydıyla alışveriş helâldir.

5- Kim faizden tevbe ederse, tevbesi kabul olur.

6- Allah faizciyi yoklukla tehdit etmekte, sadakayı (sadaka verilen malı) ise çoğaltacağım vaadetmektedir.[581]

7- Allah, inanan salih amel sahiplerine, namazı dosdoğru kılıp zekatı da öderlerse, müjdeler vermektedir.

278- Ey inananlar, Allah'tan korkun, eğer inanıyorsanız faizden (henüz alınmayıp) geri kalan kısmı bırakın (almayın).

279- Eğer böyle yapmazsanız, Allah ve Elçisiyle savaşa girdiğinizi bilin. Tevbe ederseniz, ana malınız sizindir. Ne haksızlık edersiniz, ne de haksızlığa uğratılırsınız.

280- Eğer (borçlu) darlık içinde ise, bir kolaylığa çıkıncaya kadar beklemek (lâzımdır). Eğer bilirseniz (verdiğiniz borcu, eli darda olan borçluya) sadaka olarak bağışlamanız sizin için daha hayırlıdır.

281' Şu günden sakının ki, o gün (hepiniz) Allah'a döndürüleceksiniz, sonra herkese kazandığı tastamam verilecek ve onlara hiç haksızlık edilmeyecektir. [582]

Sozluk

Allah'tan sakının. İtaatini, sizi, koruyan bir kalkan yaparak, itaat etmek suretiyle cezalandırmasından korkun! Faizden geriye kalanı bırakın. Yapmış olduğunuz faizli alışverişin faizini bırakın. Faizi yemeyin.

Allah'a ve Peygamberine açılmış bir savaş olduğunu bilin ve harp açın silahlarınızı kuşanın. Ama silahın size bir faydası dokunmayacaktır.[583] Zira peşinen mağlup ve yeniksiniz. Ana paranız sizindir. Tevbe ettikten sonra yalnız borç verdiğiniz sermayeniz sizindir, onu alın ve faizinden vazgeçin, Zorluk. Mâli sıkıntı.

Borçluyu, Allah kendisine ödeme imkânı verinceye dek beklemek. Ondan sonra size borç aldığı kadarını öder. Borcunu ödeyemeyene alacağınızı tasadduk etmeniz, sizin için daha hayırlıdır. [584]

Açıklama

Geçmiş ayetlerde, faiz yiyenlerin sonunun anlatılması münasebetiyle, Allah Teâlâ mü'min kullarına kendinden sakınmalarını (takva) -bu, O'na itaat etmek, isyanı bırakmak, bazıları üzerinde kalmış faizli işlemlerden vazgeçmekle olur- emrediyor: "Ey iman edenler, Allah'tan sakının! Eğer mü'minseniz faizden arta kalmış hesaptan da vazgeçin!" Böyle yapmazsanız, Allah'la ve Rasûlüyle çetin, kırıp geçiren bir savaşa tutuştuğunuzu bilin![585]Sonra da mü'minlere faizin bela ve fitnesinden kurtuluş ve tevbe yolu şöyle açıklanıyor: Faizi bırakarak tevbe ederseniz, ve verdiğiniz borç ne kadarsa sadece onu alabilirsiniz.[586]Böylece ne faiz alarak haksızlık etmiş, ne de sermayenizi eksik alarak haksızlığa uğramış olursunuz. Şayet sıkıntı içinde bir borçlunuz varsa, eli genişleyinceye kadar beklemeniz, Allah'ın bir tavsiyesi-dir, [587]Başka bir şey daha var ve bu sizin için daha hayırlıdır: Faiz bulaşmış mallarınızı temizlemek ve kendinizi faizin kötü etkilerinden arındırmak için alacağınızın tamamından vazgeçmeniz... Daha sonra Allah, kıyameti ve sıkıntılarını hatırlatıyor: "Allah'a döndürüleceğiniz, sonra herkese kazandığının haksızlığa uğratılmaksızın tastamam verileceği o günden sakının!" 280. ayetin yaptığı bu hüküm, insanlığın Rabbinden aldığı son hükümdür. Çünkü bu ayet, Allah Rasûlü'ne (s.a.v.) inen son ayettir. [588]

Sonuç

1 - Faizden ve bütün günahlardan tevbe etmek farzdır.

2- Hakim'in (yönetici veya kadı), faizli işlemlerde ısrar edenlerle, onları tasarruftan yani her türlü ticari işlemden alıkoymak suretiyle faizi terkedinc-eye kadar savaşması gerekir[589]

282- "Ey inananlar,[590] belirli bir süreye kadar birbirinize borç verdiğiniz zaman, onu yazın! Aranızdaki bir yazıcı (onu) adaletle yazsın. Yazıcı, Allah'ın kendisine Öğrettiği şekilde yazmaktan kaçınmasın, yazsın; borçlu olan da yazdırsın, Rabbi olan Allah'tan korksun, borcundan hiç bir şeyi eksik etmesin. Eğer borçlu olan kimse aklı ermez, yahut zayıf, ya da kendisi yaz-dıramayacak durumda ise velîsi onu adaletle yazdırsın. Erkeklerinizden iki kişiyi de şahit tutun. Eğer iki erkek yoksa, razı olduğunuz şahitlerden bir erkek, iki kadın (şahitlik etsin). Tâ ki kadınlardan biri şaşırırsa diğeri ona hatırlatsın. Şahitler çağırıldıkları zaman (gelmekten) kaçınmasınlar. Az olsun, çok olsun, onu süresine kadar yazmaktan üşenmeyin. Bu, Allah katında daha adaletli, şahitlik için daha sağlam, kuşkulanmamanız için daha elverişlidir. Yalnız, aranızda hemen atıp vereceğiniz peşin ticâret olursa onu yazmamanızdan ötürü üzerinize bir günâh yoktur. Alışveriş yaptığınız zaman da şahit tutun. Yazana da, şahide de asla zarar verilmesin. Eğer (bir zarar) yaparsanız, bu kendinize kötülük olur. Allah'tan korkun, Allah size Öğretiyor. Allah herşeyi bilir. [591]

Sözlük

Borç aldınız. Birbirine satışta, alışta, veresiyede ve borçlanmada borç verenler.Belirlenmiş vakte kadar.[592]Günlük, aylık veya yıllık belli bir vakit. Adaletle. Artırmaksızın, eksiltmeksizin, aldatmaksızın, hilesiz olarak hakla, insafla. Doğru yazı yazan yazmaktan çekinmesin Üzerinde hakkı olan yazdırsın. Çünkü yazdırması, borçlunun borcunu kabulü ve onaylaması demektir. Borcu olan, ondan hiçbir şeyi eksiltmesin, bir kuruş bile olsa tamamını söylesin.Mali işlemleri güzelce yapamayan. Veya, güçsüz ihtiyar gibi yazdırmaktan aciz olan.îşİne velilik eden; acizliğinden ve kusurundan dolayı birinin işlerini üstlenmiş olan.Erkeklerinizden. Birinin unutması veya tam anlayamadığından yanılması.Bıkmayın, usanmayın. Yazmaktan sıkılıp usanmayın; hatta borç küçük bir meblağ bile olsa Allah'ın indinde ve kanunlarında en adil olan. Şahitlik için daha sağlamdır. Çünkü yazı unutulmaz, şahitlik unutulur veya şahit ölür ya da kaybolur.Yazmakta değil de şahitlikte ihtilafa düşerek şüphe etmenize daha yakın.Aranızda dolanan. Peşin alışverişlerin yazılmamasında size

bir zorunluluk yoktur.Alış-veriş yaptığınızda şahit tutun. Birisi birisine herhangi bir şeyi sattığında bu satışa şahit tutsun.Ne kâtip ne de şahit zarara uğratılmasın. Kâtip ve şahit hiç bir zaman zorlanmasm ve zarara sokulmasın. sizin için haddi aşmaktır. Rabbinizin itaatinden çıkmak, koy-"duğu ölçüyü aşmanızdır.

Allah'ın emirlerini yerine getirip yasaklarından kaçınmada,dikkatli olun! Bunları size öğrettiği gibi bütün muhtaç olduklarınızı da öğretir. Öyleyse O'na dilinizle hamd, davranışlarınızla şükredin. O, sizi bunlara göre mükafatlandırıp cezalandıracaktır. O, her şeyi bilir. [593]

Açıklama

Allah-u Teâlâ, sadaka vermeye teşvik buyurup, faizi yasaklayıp, eli daralmış borçluya mühlet vermeye, hatta alacağı düşürerek bağışlamaya çağırınca insan zihninde malın bir işlevi ve hayatta bir değeri olmadığı gibi bir anlayış doğmuştur. Hemen mala hakkını vermek ve değerini yükseltmek için -ki mal hayatın kıvamı olup korumak gerekir- bu mübarek borç ayeti inmiştir. Mala hakkını verip değerini yükseltmek, borçlan yazmakla ve adaletlerine, dürüstlüklerine razı olunan kimselere şahitlik ettirmekle olur. Şahidler, iki hür müslüman erkek olmalıdır. Eğer bir erkek bulunamazsa yerine iki kadın geçer.[594] Allah Teâlâ, doğru yazı yazanı yazmaya teşvik etti, şahitlere de şahitlik etmeye çağrıldıklarında, durumları müsait olduğu halde, bundan kaçınmalarını haram kıldı. Borç alana ve verene de azıcık da olsa borçlarmı / alacaklarını tavsiye etti: "Az olsun, çok olsun, onu süresine kadar yazmaktan üşenmeyin!" Allah Teâlâ, merhametinden peşin ahşverişle-ri yazmamaya ruhsat verdi: "Yalnız aranızda hemen alıp vereceğiniz peşin ticaret olursa, onu yazmamanızdan dolayı üzerinize bir günah yoktur." Alış-verişe şahitlik ettirilmesini de emretti: "Alışveriş yaptığınızda da şahit tutun." Yazana veya şahide, yazıcının işi varken yazdırmaya zorlanarak veya şahidden işi başından aşkınken şahitlik etmesini isteyerek yahut ona zor gelecek uzak mesafelere çağrılarak -çünkü şahitlik gönüllü yapılan bir şey ve bir hayır işidir, başka bir şey değil- zarar verilmesini yasakladı. Meşguliyet-lerinden dolayı mümkün olmadığında, bir başka kâtip (yazıcı) ve bir başka şahid aranır. Allah, şahitliği gizlemekten veya yazımda haksızlık etmekten de, yazana ve şahide zarar vermekten de sakındırdı: "Eğer (bir zarar) verirseniz, bu kendinize kötülük olur." Kendisinden çekinilmesine dair emriyle de bunu pekiştirdi: "Allah'tan sakının..." yani emrine ve yasağına uyarak... Bu tak-

dirde mutluluğa erersiniz. Size bu faydalı ilmi öğrettiği gibi size başka şeyleri de öğretmeye devam edecektir. O, herşeyi bilir. İşte "Ey iman edenler, belirli bir süreye kadar birbirinize borç verdiğiniz zaman yazın..." ayetinin anlamı budur. [595]

Sonuç

1- Mal veya nakdi olarak borçlanmada miktarın ve sürenin yazılması farzdır. Bu, İbn Cerir et-Taberi'nin görüşüdür. Buna, bir tavsiyedir fazilet olduğu söylenerek cevap verilmiştir.

2- Allah'ın kâtibe (yazıcıya) olan şu sözünden, nimeti şükrederek gözetmek gerektiği anlaşılmaktadır: "Allah'ın kendisine öğrettiği şekilde yazsın." Çünkü Allah, kendisine okuma yazmayı öğretmiş ve başkaları ondan mahrum olmuşlardır.

3- Aciz olunduğunda ya da gücü yetmediğinde yazdırmada vekil tayin etmek caizdir.

4- Her şeyde, özellikle ertelenecek borçların yazımmda adalet, dürüstlük ve insaf şarttır.

5- Pekiştirmek ve borcun miktarını ve süresini unutmamak için yazımda şahitlik yaptırmak gerekir.

6- Mâli meselelerdeki şahitlerini [596] iki kişi olması sağlamlık açısından daha iyidir.

7- Küçük ve değersiz de olsa, borçların yazılmasında titiz ve bu hususta kararlı olmalıdır.

8- Parası peşin olan ticaretin yazılmam asında da ruhsat vardır.

9- Akarların, tarlaların ve fabrikaların alışverişine, şahitliği geçerli kişilere şahitlik yaptırmak lazımdır.

10- Yazıcıya ve şahide zarar vermek haramdır.[597]

11- Allah'tan sakınmak, Allah'ın izniyle ilim ve irfan elde etmeye sebep olur.

283- Ve eğer seferde otur da yazacak birini bulamazsanız, alman rehinler (yeter). Birbirinize güvenirseniz, kendisine güvenilen kimse emâneti (borcunu) ödesin, Rabb'i olan Allah'tan Şahitliği gizlemeyin, onu gizleyenin kalbi günahkârdır. Allah, yaptıklarınızı bilir.

284- Göklerdekilerin ve yerdekilerin hepsi Allah'ındır. îçle-nnızdekini açıklasanız da, gizleseniz de Allah sizi onunla hesaba çeker; dilediğini bağışlar, dilediğine azabeder. Allah herseye kaadirdır. [598]

Sözlük

YolCuluk- Evin<ten ve yurdundan ayrılarak yolculuğa çıkmak. Ve kitap bulamadınız. Yazacak birisini veya kalem mürekkep gibi yazım araçlarını bulamazsanız... Yazı yerine rehine karar verdiklerinde, borçlu alacaklının yanma bir rehin bıraksın.Birinizden emin olursanız. Rehine ihtiyaç yoktur Kendisine emanet edilen emanetini versin. Çünkü yazama- mışlar ve alacaklısı borcuna karşılık kendisinden bir rehin de almamıştır.

Kalbi günahkar. Çünkü gizleme, kalbe bağlıdır, dolayısıyla günah da kalbe aittir.Açıklasanız da. [599]

Açıklama

Allah, geçmiş ayetlerde alışverişlerde, veresiyede ve borçlanmalarda şahit bulundurmayı emredince, burada da yazıcı veya yazım araçları bulunmadığından -seferde- yazamadıklarında, yazma yerine rehin alıp vermelerini emretti. Şöyle ki: Borçlu alacaklısının yanma, yazı yerine borcunu belgeleyecek bir rehin bırakır. Bu, alacaklının güvenmediği ve borçlunun (borcunu ödememesinden korktuğu anda yapılır. Ama birbirlerine güvendiklerinde rehin alıp verme olmasa da olur. "Ve eğer seferde olur da yazacak birini bulamazsanız [600]alınan rehinler yeter."[601]Ayette geçen "rihan" kelimesi rehin'in çoğuludur. [602]Yine: "Birbirinize güvenirseniz..." rehin almayın!.. "Kendisine güvenilen kimse emâneti (borcunu) ödesin ve Rabbi olan Allah'tan korksun!" buyurdu. Sonra şahitlerin, gördüklerini gizlemelerim kesin bir biçimde yasakladı: "Gördüklerinizi gizlemeyin..." Bu günahın büyüklüğünü de açıkladı: "Kim gizlerse onun kalbi günahkârdır."[603]Ve yine bildirdi ki, O yaptıklarınızı bilir, dolayısıyla onları bilgisine göre ödüllendirip cezalandırır. Bu, Allah'tan şahitlikten kaçınanlara veyalancı şahitlik yapanlara bir gözdağı ve tehdittir. 282. ayetin muhtevası budur.

283. ayete gelince, Allah göklerde ve yerde olan herşeyin yaratılış, sahip-leniliş ve tasarruf ediliş bakımından kendisine ait olduğunu, buna dayanarak bir hayrı veya şerri açığa vuranın yahut gizleyenin buna göre hesaba çekileceğini haber veriyor. Sonra Allah-u Teâlâ, hesaptan sonra mü'minlerden ve mu Hakilerden dilediğini bağışlar, şirk ve isyan sahiplerinden de dilediğine azab eder. Tam yetkisi vardır. Çünkü hepsi, O'nun yaratıkları, sahip olduğu şeyler ve kullarıdır. [604]

Sonuç

1- Yolculukta olsun, ikamet halinde olsun borçludan borcunu belgelendirmesi için rehin almak caizdir.

2- Borcun Ödeneceğine güvenilir ve borçludan korkulmazsa rehin almay-abiür.[605]

3- Gördüğünü gizlemek, şahitlikten kaçınmak ve yalancı şahitlik yapmak haramdır ve Buhari'deki bir hadiste yer aldığı üzere büyük günahlardandır.

4- Kul, gönlünde gizlediği şüphe, şirk, münafıklık, Allah dostlarına buğz etmek, düşmanlarına sevgi beslemek vb. şeylerden hesaba çekilecektir.

285- Elçi, RabbVnden kendisine indirilene inandı, mü'minler de. Hepsi A Hah 'a, meleklerine, kitâblarına ve Peygamberlerine inandı. "O'nun elçilerinden hiçbirini diğerlerinden ayırdetmeyiz" (dediler). Ve dediler ki: "İşittik, itaat ettik! Rabb'imiz, (bizi) bağışlamanı dileriz- DÖnÜş(ümüz) sanadır!"

286- Allah, kimseye gücünün üstünde bir şey teklif etmez. Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zara-rınadır. "Rabb'imiz, unutur, ya da yanılırsak bizi sorumlu tutma! Rabb'imiz, bize, bizden öncekilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme! Rabbimiz, bize gücümüzün yetmediği şeyleri yükleme! Bizi affet, bizi bağışla, bize acı! Sen bizim Mevlâmız (sahibimiz, efendimiz)sin! Kâfirler toplumuna karşı bize yardım eyle!" [606]

Sözlük

İnandı. Haberin doğruluğunu kesinlikle tasdik etti, bunda asla tereddüt veya şüphe göstermedi. Peygamber. Peygamberimiz Muhammed (s.a.v.). Hepsi. Peygamber ve mü'minler, hepsi.Peygamberlerin arasını ayırdetmeyiz. Hepsine inanırız; yahu ve nıristiyanlar gibi bazısına inanıp, bazısını inkâr etmeyiz.Kulak verip uyarız ve itaat ederiz.Dönüş yeri; yani, ey Rabbimiz dönüşümüz sanadır, bizi bağışla!Allah kimseye yüklemez.[607] Allah kimseye gücünün üstünde bir şey teklif etmez.Ancak gücü yettiği ve yapabileceği kadarını yükler.[608]O nefse kazancından vardır. Hayırdan ne kazanmış ise. O nefsin aleyhine olur. Serden ne kazanmışsa

Bizi cezalandırma! Bize sorma.

Eğer unutursak. Bile bile değil de unutarak bize emrettiğim terkedersek, yasakladığını yaparsak.Veya hata edersek İsteyerek ve niyetlenerek değil de yanlışlıkla emrettiğinden başkasmı yaptığımızda.

Ağır yük.[609]Bize ağır ve güç gelip yapamayacağımız zor bir teklif.Dostumuz. Sahibimiz, Rabbimiz! Herşeyimizi üstlenmiş olan, senden başka mevlamiz yoktur. [610]

Açıklama

284. ayet olan "Göklerdekilerin... hepsi allah'a aittir" ayetiyle, "... İçiniz-dekileri açıklasanız da, gizleseniz de Allah sizi onunla hesaba çeker" lafzı ince, Müslümanların yüreği yerinden oynadı ve: "İçimizden geçirdiğimiz istekler, vesveseler ve kendi kendimize dediklerimizden sorgulandığımızda, kimse kurtulamaz!" dediler. Allah Rasûlü (s.a.v.), Allah'ın hükmüne razı ve teslimolmalarını emretti ve: "Dinledik, itaat ettik, deyin. Duyduk ve isyan ettik diyen yahudiler gibi olmayın." dedi. Onlar da bunu samimiyetle söyleyince Allah şu iki ayeti indirdi: "Amenerrasûlü"[611] ki bu ayette onları iltifat edip rahatlatmak için Peygamberlerinin imanına bağlı olarak imanlarından haber verdi: "Rasûl, Rabbinden kendine indirilene inandı, mü'minler de... Onlar Allah'a, meleklerine, kitaplarına ve peygamberlerine inandı. "O'nun peygamberlerinden hiçbirini diğerlerinden ayırmayız." dediler. Onlara, Allah'ın rızasma sebep olan sözlerini de bildirdi ve şöyle bahsetti: "Dediler ki: Duyduk, itaat ettik. Rabbimiz (bizi) bağışlamanı dileriz. Dönüş(ümüz) sanadır." Allah-u Teâlâ, mü'minlere, merhametinden, kullan üzerindeki tasarrufundaki hikmetinden hiç kimseye gücünün yeteceği ve yapabileceği dışında bir teklifte bulunmayacağını, hayırdan kazandığının lehine olup buna göre hayırla ödüllendirileceğini, serden işlediğininse aleyhine olup (affedip bağışlaması hariç) buna göre cezalandırılacağını haber verdi: "Allah kimseye gücünün üstünde bir şey teklif etmez.[612] Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zar-arınadır." Sahih bir hadiste geçtiğine göre "öğretmiştim" demek için, Cenab-ı Hakk nasıl dua edeceklerini de tarif etti: "Rabbimiz, unutur ya da yanıhrsak bizi sorumlu tutma! Rabbimiz, bize bizden öncekilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme! Rabbimiz, bize gücümüzün yetmediği şeyleri yükleme! Bizi affet, bizi bağışla, bize acı! Sen bizim Mevlâmızsın, kâfirler topluluğuna karşı bize yardım eyle!" Gerçekten de unutarak ve yanılarak yaptıklarını affetti, dinini kolaylaştırdı ve dinde güçlük çıkarmadı. Bağışladı, affetti, acıdı ve kâfirlere karşı fikri bakımdan, kılıçla ve mızrakla yapılan savaşlarda yardım edip zafer verdi. Hamd O'nadır, şükran O'nadır. O, yücelerin yücesidir. [613]

Sonuç

1- İmanın temel esasları belirtilmiştir: Allah'a, meleklerine, kitaplarına peygamberlerine vesaire.

2- Peygamberlerin hepsine inanmak farzdır. Bazısına inanıp bazısına i-nanmamak olmaz ve bu, Allah korusun, kâfirliktir.

3- Allah'a ve Rasûlü'ne itaat etmek, Allah'ın ve Rasulü'nün koyduğu dini hükümlere teslim ve razı olmak farzdır. Bu hükümlerden herhangi birisini reddetmek ise küfürdür.

4- Merhamet edilerek bu ümmete güçlük çıkarılmamıştır.

5- Unutarak ya da yanılarak yapılanlardan sorumluluk yoktur. Örnek: Oruçlu iken unutarak yiyip içen kimseye bundan dolayı günah yoktur veya yanlışlıkla katil olmuşsa, günahsızdır[614]

6- Mü'min dile getirmedikçe veya yapmadıkça, kendi kendine konuştuğu ve içinden geçirdiği şeyler affedilmiştir.[615]

7- Bu iki ayeti ezberleyip, Allah Rasûlü (s.a.v.) ile ashabına uyarak böyle dua etmek müstehaptır. "Uyumadan önce bu iki ayeti (Bakara, 285-286) okuyana, bunlar yeter."[616] şeklinde hadis vardır. [617]

[1] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/35-37.

[2] Peygamber efendimizin şu mübarek sözü, Bakara Sûresi'nin fazileti konusunda

sahih olarak nakledilmiştir: "Bakara Sûresi'ni okuyun. Çünkü onu okumak bereket, terketmek ise zarara uğramaktır. Sihirbazların hileleri Bakara Sûresi'ne karşı hiç bir şey yapamaz."

İmam Tirmizi'nin nakledip sahih olduğunu söylediği bir olay şöyledir: Peygamberimiz bir gün bir grup insanı bir yere gönderir. Onların başına da Bakara Sûresi ezberinde olmasından dolayı grubun en gencini tayin ederek, sen onların başkanısın, der. Yine Tirmizi'nin aktardığı bir hadis-i şerifte Peygamberimiz buyuruyorlar ki: "Evlerinizi kabirlere çevirmeyin. Şeytanın en çok nefret ettiği ev, içinde Bakara Sûresi'nin okunduğu evdir."

[3] Nafi, Kur'an'ın tamamında, "İman ederler" cümlesindeki hemze harfini, tekil ve çoğulda hafifleterek okumuştur. Hafs ise, bunu Kur'an'ın tamamında hemze harfli olarak okumuştur.

[4] Ebubekir, Ömer, Amr eş-Şabi ve Süfyani's-Sevri'den naklolunduğuna göre, on-

lar bu kopuk harfler konusunda şöyle demişlerdir:

"Kopuk harfler, Kur'an-ı Kerim'deki Allah'ın sırlarından bir sırdır. Allah'ın, indirdiği bütün kitapların her birinde pek çok sırlan vardır. Bu harfler de manasını yalnız Allah'ın bildiği müteşabih olan ayetlerdendir. Bunları açıkiama konusunda konuşmak bize düşmez. Ancak onlara olduğu gibi inanırız."

[5] Bunun en açık isbatı: Allah'ın, Fussilet Sûresi'nde indirmiş olduğu şu ayeti kerimedir: "Kâfirler dediler ki: "Şu Kur'an'ı dinlemeyin. Onun hakkında kötü laf edin. Olur ki üstün gelebilirsiniz." (Fussilet Sûresi ayet: 26.)

[6] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/38-39.

[7] Aslında işaret ismi "Za"dır. Ancak bu yakın için kullanılır. Orta yollu bir mesafe için ise, Zâke denir. Uzaklık ifade etmek için de "Zâlike" kullanılır.

[8] Kitap sözcüğü bazen farz manasını ifade eder. Örneğin Kütibc aleykümüs siya-mu": (Oruç üzerinize yazıldı.) Yani farz kılındı. Kitap sözcüğü Kader manasında da kullanılmaktadır. Örneğin: "KitabuUah;": (Allah'ın tayin etmiş olduğu kader ve kazası.) Bu ayette geçen "kitap" kelimesini iki manada anlayabiliriz: Birincisi: Kitap sözcüğü, işaret isminin yerine kullanılabilir. İkincisi: İşaret ismine haber olarak verilebilir.

[9] Reyb kelimesinin asıl manası, 'kişinin tereddüt içinde olması'dır. Sahih bir ha-

diste bu mana şöyle dile getirilmiştir: "Seni tereddüte sürükleyeni bırak, te-reddüte düşürmeyene yönel. Çünkü şüphe reybdir, tereddüttür. Doğruluk ise huzurlu olmaktır."

[10] el-Huda: Masdardır. Kelime yapısı olarak müzekker, yani erkek kipi için kullanılır. Örneğin denir ki, bu hudadır. Bu kelime aynı zamanda gündüze verilen isimlerdendir. Fiil ölçüsü olarak tıpkı Sura, Buka, ve Luga gibidir.

[11] el-Muttaki: îttika fiilinden gelen bir ism-i faildir. Bu fiilin aslı vegiye'dir. Korumak manasına kullanıldığında böyle söylenir. İttika fiilinde, iftial fiilinin "T"si fazlalaştırılmıştır. Sebebi ise korunmayı tam elde etme manasını sağlamaktır. Daha sonra vegiye fiilindeki "V" harfi "T"ye çevrilmiş, her iki "T" çift yazılmış ve fiilin baş tarafına da "İ" (hemze) getirilmek suretiyle ittika fiili elde edilmiştir. Manası ise; korktuğu ve nefret ettiği şeylere karşı korunmayı sağlamaktır.

[12] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/39-40.

[13] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/40-41.

[14] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/41.

[15] el-öaybu: Ğabe-Yeğiybu-Ğeybeten ve Gıyaben şeklinde çekimi olan fiilin mas-darıdır. Bir şey açıktan belli olmadığı ve çıplak göz ile görülmediği zaman ona gayip adı verilir. Manası ise kişinin kalbinde meydana gelir. Gayba inanmak her takvanın ve her hayırlı şeyin anahtarıdır.

[16] Namazı kılmak: İhmal etmeden ve bırakmadan gereği gibi yerine getirmektir. Örneğin: "Dini ikame edin." Yani amel ve davet ile dini ortaya koyun ve yaşayın. Namaz dinin direğidir. Kim namazı kılarsa dinini ayakta tutar. Kim de kılmazsa, dini ve dine mensup olanları terketmiş demektir.

[17] Namaz cansız varlık isimlerindendir. Dua etmek manasına gelir. Bir kişi dua ettiğinde onun için salla (dua etti) denir. İslâm'da ise Namaz: Rükû'u, secdesi, tekbiri, okuması, teşbihi olan ve tekbirle başlanıp selamla bitirilen ibadetin adıdır.

[18] Rızık: Cenab-ı Allah'ın insan için dünyada yarattığı mallar, yiyecekler, içecekler, giysiler, binilecek ve oturulacak şeylerin hepsi demektir.

[19] Yagin: Ye ge ne fiilinden ismi faildir. Bir şeyin apaçtk ve sabit olması mânasında kullanılır. Ayet-i kerimedeki manası ise, deney ve düşünce yoluyla elde edilen apaçık kesin ilimdir. Öyle ki, artık kişinin nefsinde en ufak bir şüphe ve tereddüte yer kalmamaktadır.

[20] Ayetteki (Ala) harfi, doğruluktaki sarsılmazlığa işaret etmektedir. Örneğin, bir kişi herhangi bir bineğe, ata, arabaya v.s. bindiğinde onun için de (Alâ) harfiyle cümle bağlanır. Bu, binenin sağlam bir şekilde bineğine hakim olduğunu ve istediği şekilde onu idare ettiğini gösterir.

[21] el-Felah: Yeryüzü yarıldı, çatladı, fiilinden türemedir. Çünkü el felehu, yarılma ve kopma manasınadır. Tıpkı şairin: "Demir demirle felehe olur." Yani, demir demirle kesilir, sözünde olduğu gibi. Tarlanın sapan ile sürülüp-yanlmasına da felehe denir. Yine kurtuluş ve zafer elde etme de felehe diye ifade edilir.

[22] Onlar işte şu beş özelliği kendi şahıslarında toplayanlardır. Bu beş özellik: Görmediği halde iman etmek, namaz kılmak, Allah'ın verdiklerinden O'nun yolunda harcamak, Muhammed (s.a.v.)'e indirilene ve ondan önceki peygamberlere indirilen kitaplara inanmak ve ahirete iman etmektir.

[23] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/41-43.

[24] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/43.

[25] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/44.

[26] Allah'ın, kafirlerin doğru yola ermediklerini bildirmesi, onların kendi yaptıklarından dolayıdır. Allah'ın zorla ve cebren onların küfürde kalmalarına razı olduğundan değildir nasına gelir. Kelimenin asıl manası "eşittir" demektir

[27] Küfür sözcüğü bazen de iyilikleri inkar etmek ve nimetlere karşı nankörlük etmek manasına gelir.

[28] Ayetteki Sevaun aleyhim ifadesi, innellezine keferu cümlesi için haberdir. Se-vaun, masdar ve isimdir. Manası ise aynı demektir. Yani o kafirleri korkutsan da korkutmasan da birdir; iman etmezler. Bu cümle genel bir ifade olsa da, bir açıdan özeldir. Çünkü bütün kafirler iman etmez manasına değildir. Kafirlerden bazıları iman etmez, demektir.

[29] Mühürlemenin aslı, bir kabın veya kitabın üzerinin topraktan yapılmış bir kapak ve benzeri şeylerle örtmektir. Mühürlenmiş ise; Üzeri kapatılan ve örtülen şeydir.

[30] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/44-45.

[31] Burada yeni bir cümle başlamaktadır. Çünkü önceki konuyla tamamen ayrı bir

mevzu işlenmektedir. Öyle ya iman, hidayet ve takva başka, küfür başkadır. Birbirine zıt şeylerdir. İman sahiplerinin anlatılması son bulduktan sonra küfür ve kafirler konu edildiği için yeni bir cümle başlamıştır.

[32] Soru: Madem Allah bazı kafirlerin iman etmiyeceğini biliyor, buna rağmen niçin onları korkutuyor, üstelik bu korkutmanın onlara hiç bir faydası olmadığını da biliyor, bu kafirlerin yerine getirmesi mümkün olmayan bir

şeydir.

Cevap: Peygamberin daveti herkes içindir. Sonra Peygamber kimin hidayete erip ermeyeceğini bilmiyor. Onun için Peygamber herkesi davet edip korkutuyot. Kim hidayete eriyorsa o bundan yararlanıyor, kim de hidayete sırt çeviriyorsa yararlanamıyor, reddediyor.

[33] Kur'an-ı Kerim'de pek çok ayeti kerimede kulak, gözden önce zikredilmiştir. Bu

da işitme organının görme duyusundan daha faydalı olduğuna işaret olabilir. Akıl ise daha faydalı ve daha kıymetlidir.

[34] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/45-46.

[35] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/46.

[36] Burada Nas kelimesi haber, âmenna sözcüğü de mübtedadır. Haberin mübtedadan önce zikredilmesindeki gaye, onların çirkin hallerini iyice ortaya koy-maktır.

[37] Nas kelimesi, Nesiye veya Üns'den türemedir. Nesiye unutmak, Üns de kaynaşmak demektir. Her iki mana da Âdem ve oğulları için geçerlidir. Çünkü Ademoğlu hem unutkan ve hem de birbiriyle kaynaşma içerisindedir.

[38] Yani bilerek inandık ki: Allah'tan başka ilah yoktur. Ondan başka Rab de yoktur. Çünkü iman demek; Allah'ın varlığını, onun ilahlığını ve rabliğini kat'i bir şekilde kabullenmek, O'nun her türlü noksan sıfatlardan uzak olduğuna ve bütün kemal sıfatlarıyla sıfatlandığına inanmaktır.

[39] Soru: Allah'ı ve mü'minleri aldatmaya kalkışma ne demektir? \ Cevap: Allah'ın onların içlerini, pisliklerini ve her türlü düşmanlıklarını bildiğİ halde onların hallerini insanların içinde yüzlerine vurmayışını kendileri

için bir kâr ve Allah'ı haşa aldatma olarak sayıyorlar. Fakat işin aslı Öyle değil. Müminleri aldatmaya kalkışmaları ise; mü'minlerin kendi rezillikleri-ni gördükleri halde sadece iman etmelerini görünüşte söylemelerine karşı on-lara hiç bir şey yapmayışlarını kendileri açısından mü'minleri kandırmış olarak değerlendiriyorlar. Burada da aslında sadece kendi kendilerini kandırmak-tadir-lar. Çünkü şu geçici dünyanın arkasında sonsuz bir azap onları beklemektedir. Küfrii içerde tutup da imanı göstermelik olarak açıklamak ancak kendi-kendini kandırmaktır. Sonuçta küfürlerinin neticesine kendileri katlanacaklardır.

[40] Nafi ve kıraat alimlerinin çoğunluğu ayette geçen yahdeûne kelimesini yeha-diune şeklinde okumuşlardır. Hafs ise, olduğu gibi okur.

[41] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/47-48.

[42] el-Gıdau: Aslında bir şeyi gizlemek ve fesat çıkartmaktır. Bu da, bir şeyin görünüşte faydasını istemeyi söylemek ve aslında zararını istemektir. Böyle bir özellik haramdır. Allah yasaklamıştır. Münafıkların halleri işte bu şekildedir. Çünkü onlar inandıklarını söylüyorlar ve bazı İslâm i yaşantıları da hareketleriyle gösteriyorlar, ama içlerinde küfrü ve mü'minlere karşı düşmanlığı gizliyorlar.

[43] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/48.

[44] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/49.

[45] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/49-50.

[46] Ayetteki iza kelimesi şart manasında değil zarf-ı zaman manasmdadır.

[47] Aslında biz düzelticileriz, demeleri kötülenmemiştir. Gerçekte bozguncu oldukları halde düzelticileriz diye iddia etmeleri kötülenmiştir.

[48] Buradaki soru edatı normal soru için değil, olayı kabul etmeyip inkar etmeleri-

ni ortaya koymak içindir.

[49] Mü'minlere beyinsiz ve aptal demekle asıl kendi Özelliklerini ortaya koydular. Çünkü küfürden daha büyük beyinsizlik yoktur.

[50] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/50.

[51] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/50.

[52] Legu fiilinin aslı Legıye idi. Daha sonra dil kuralları gereği (ye) harfi düşmüştür.

[53] Ğalev fiili (ila) harfiyle geçişli olmuş, (B) harfiyle değil. Çünkü (B) ile olsa o zaman gitti ve ayrıldı manasına gelirdi.

[54] Bazıları, şeytanları sihirbazlar ve cinlerden olan şeytanlar diye açıklamışlardır. Gerçek olan şu ki: Küfürde, serde, bozgunculukta öncülük eden herkesi ve yahudilerden ve başkalarından ortaya çıkan bütün münafıkları içermektedir.

[55] Yani davet edildiğimiz şeyi yalanlıyoruz ve davet eden mü'minleri de hafife alıyoruz.

[56] Basiretin kapanması. Görüş ve düşüncede şaşkınlık içerisinde olup serserice ha-reket etmek

[57] Satın almak ve alış veriş yapmak. Hem alıcı ve hem de satıcı manasında da kul-lanılır. Çünkü her alış veriş yapan bir şey verir diğerini alır. Münafıklar da imam bırakıp küfrü almışlardır.

[58] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/51-52.

[59] "Onların azgınlıklarını arttırır..." ayetinin açıklamasıdır. Ayette geçen medde kelimesi bu manayı sağlamaktadır. "Biz sizi mal ve evlatlar bakımından çoğalttık" ayetindeki kelime de tıpkı bu ayetteki gibi medde kelimesidir. Bu kelime hem hayır ve hem de kötülüklerin çoğalması olarak kullanılabilir. Yani kötülük ve nifak yapanların pislikleri arttırılır, hayır ve iyilik yapan- ların da iyilikleri artırılır. Bu ayet-i kerimede Allah, münafıkların sapıklıklarını arttı r-maktadır.

[60] Burada kâr olayı ticaret ve alışverişe dayandırılmıştır. Çünkü ticaret kâr etmeye bir sebep teşkil etmektedir. Ancak kârı elde eden, o ticareti yapandır, ticaretin kendisi değil. Yani onların ticaretleri kâr getirmemiştir, demekten kasıt, onların yapılan ticaretten, imanı vererek küfrü satın almaktan dolayı hiç bir kârlarının olmadığıdır. Aksine, iyice zarara ve ebedi cehenneme aday olmuşlardır.

[61] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/52-53.

[62] Buharı ve Müslim rivayet etmiştir. Burada konumuzla ilgili olan kısım, efen-

dimizin şu mübarek sözüdür: "İnsanların en şerlileri ikiyüzlü olanlardır. Onlar, bir kişiye bir yüzle, diğerine de başka bir yüzle giderler."

[63] İnsanlardan olan şeytanlar tıpkı cinlerden olan şeytanlar gibidir. Çünkü her ikisi de kötülükte en ileridedirler ve sapıklığa dalanlardır. Öyleki artık her ikisinin de iyilik ve hayırdan en ufak bir paylan yoktur. Asla iyiliği sevmezler, hayırdan hoşlanmazlar. İşte bunlar kendilerinden Allah'a sığınılan şeytandır.

[64] İsyan ve kötülükler, Allah'ın yasak ettiği ve bizden terketmemİzi istediği her şeydir. Yani Allah ve Rasulünün haram ettiği şeylerdir. Bu İster inanç konularında olsun isterse amelde olsun, aynıdır.

[65] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/53-55.

[66] "Onların halleri..." diye başlayan ayet-i kerime iki örneği içermektedir: Birinci örnek, ateş yakmakla ilgili olandır. İkinci Örnek, yağmurla alâkalıdır. Bu iki örnek arasında sıkı bir ilişki olduğundan ve konunun ehemmiyetinin gösterilmesi bakımından tek cümleymiş gibi değil de ayrı ayrı olarak örneklendi-rilmiştir.

[67] Özellik, benzemek ve bir şeyin diğerlerinden ay ırded il meşine yardım eden sıfat demektir. Bu şunun özelliğindedir, denilince ikisinin birbirine benzediği söy-lenmek İstenir.

[68] Şimşek ve gök gürültüsünün, artı ve eksi yüklü bulutların birbirlerine yaklaşmalarından meydana geldiği bilinmektedir.

[69] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/55-56.

[70] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/56-57.

[71] "Ey insanlar" diye başlayan ayeti kerimenin baş tarafındaki (ya) harfi hem uzak hem de yakında olan için bir çağrı edatıdır. Ya Allah! Ya Rabb! denildiğinde o şah damarımızdan bize daha yakındır. Zatı ve sıfatlarıyla da çok çok yücedir.

[72] İbadetin aslı: Mütevazı bir şekilde baş eğmek teslim olmak demektir. İslâmi kullanımda ise: Allah ve Rasûlûne inanmak, itaat etmektir. Emirlerini yerine getirmek ve yasaklarından sakınmaktır. Bunları yaparken de Allah'a karşı son derece sevgi ve saygılı olmaktır.

[73] Burada, taki (lealle) kelimesi asıl manasında, rica etmek ve ummak manasına kullanılmıştır. Ancak buradaki rica insanların Allah'tan rica etmesidir. Çünkü insanlar Allah'a ibadet etmekle onun azabından kurtulup nimetlerine ermeyi ummakta ve rica etmektedirler. Bu "lealle" kelimesi bazen de sebep bildirir. Yani ibadet edin ki bunun sebebiyle kurtuluşa erebilesiniz.

[74] Yapan (ceale) kelimesi ayeti kerimede yaptı manasınadır. Çünkü yeryüzü ve döşek kelimelerini kendisine yapılan olarak almıştır. "Ceale" yaratma manasında da kullanılmaktadır.

[75] Meyva (semere) kelimesi kendi kalıbından da çoğul yapılabilmektedir.

[76] Ortaklar (endad) kelimesi nidd kelimesinin çoğuludur. Benzer, ortak ve eş koşma manalarına gelir. Buradaki ortaklıktan maksat ibadette Allah'a ortak tasavvur etmektir. Sahih-i Buhari adlı hadis kitabında şu rivayet vardır: İbn-i Mesut (r.a) bir gün Peygamber efendimize en büyük günahın hangisi olduğunu sormuştu. O da: Seni yaratan Allah'a ortak koşmandır, dedi. Yine bir gün Efendimize birisi şöyle dedi: Ey Allah'ın Rasûlû,. Allah da diler sen de dilersin. Peygamberimiz o kişiye cevaben dedi ki: Şimdi sen beni Allah'a ortak koştun. Sadece Allah diler, diye söyle. Yani her dilediği şeyi sadece Allah yapar. İnsanlar ise dilediği her şeyi yapamaz.Bu hadisi, Nesai ve diğerleri rivayet etmişlerdir.

[77] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/57-58.

[78] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/59.

[79] Cenab-ı Hakk özellikle insanların bilerek şirk koşmamalarını vurgulamıştır. Çünkü, biliyorlar ki, yaratan, rızık veren, öldüren ve dirilten yalnız Allah'tır. Bunu hem Allah haber veriyor hem de insanlar bizzat kendileri itiraf ediyorlar. Bunu bildikleri halde, Allah'tan başkasına ibadet etmemeleri söylenmesine rağmen, Allah'a ortaklar getirmektedirler. AHah-u Teâlâ da kendisinden başka şeylere ibadet edilmesini yasaklamış ve böyle bir şeyin de şirk olduğunu bildirmiştir.

[80] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/59-60.

[81] Cenab-ı Hakk buyuruyor ki: "Ben cinleri ve insanları sadece bana ibadet etsinler

diye yarattım." (Zariat sûresi, ayet: 56)

[82] Çünkü Allah'ı isim ve sıfatlarıyla tanımak, O'ndan gereği gibi korkmayı ve O'nu hakkıyla sevmeyi sağlar. Ayet-i kerimede şöyle buyruluyor: "Allah'ın kullan arasında O'ndan hakkıyla korkanlar alimlerdir." (Fatır Sûresi, ayet: 28)

[83] Buradaki çağırma iki şey içindir. Birincisi: Çağırın da size yardım etsinler.... İkincisi: Çağırın da onlar da sizin örnek bir sûre getiremeyişinize şahit olsunlar...

[84] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/60-61.

[85] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/61.

[86] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/61-62.

[87] Buhari rivayet etmiştir.

[88] Bu, tehditten sonra gelen bir teşviktir. Cenab-ı Hakk kâfirleri korkutmuş, mü'minleri de müjdelemiştir. Böylece kötü işlerden sakındırma ve iyi amellere yönlendirmek sağlanmaktadır.

[89] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/62-63.

[90] Müjdelemek bazen de kişiyi mutlu etmeyen ve üzen habere de denir. Örneğin Allah-u Teâlâ buyuruyor ki: "Onları acıklı bir azapla müjdele!" (Al-i İmran sûresi, ayet: 21) Buradaki "müjde" kelimesi, haber ver anlamındadır.

[91] Bu nehirler Muhammed Sûresinde zikredilmektedir.

[92] İnsanın hoşuna gitmeyen her türlü pislik ve çirkinlik.

[93] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/63.

[94] Yani, cennet ağaçlarının arasından nehirler akar demektir. Gerçi ağaçlar sözü geçmemekte, ancak konunun akışından anlaşılmaktadır.

[95] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/63-64.

[96] Tabii yine de Allah'ın rahmeti ve bağışlamasından sonra cennete ve nimetlerine

kavuşulmaktadır.

[98] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/64-65.

[99] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/65-66.

[100] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/66.

[101] Çünkü mü'min iman ve salih amelleri sebebiyle devamlı hayırlı işler yapmaya meyillidir. Kâfir ise inkârı ve bozgunculuğundan dolayı hep kötüye yönelir.

[102] Fasıklık: Allah'ın ve Peygamberin emirlerinden sapmak demektir. Bu sapma, eğer dinin aslından olan şeylerde olursa, kişiyi küfre götürür.

[103] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/66-67.

[104] Yani: akıllı biri için yaratıcısını inkâr etmek mümkün olur mu?! Kendisini yoktan var edeni ve hayat vereni bile bile inkâr etmek., hayret nasıl olur?! Bir ha-dis-i şerifte şöyle buyuruluyor: "Allah her şeyi insan için, insanı da kendisine ibadet etmesi için yarattı."

[105] Zikredilmesi gereken ve güzel olan ikinci bir görüşe göre: Asıl olan, her şeyden sakınmaktır. Ancak helâl olduğu belli olanlardan yararlanılır. Çünkü mülk ancak sahibinin izniyle helâl olabilir

[106] İstiva kelimesinin (ila) harfiyle okunuşunu İbn-i Kesir, kasdetmek ve yönelmek manasında kullanmıştır

[107] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/67-68.

[108] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/68-69.

[109] Yani: Allah her şeyi O'na itaat yolunda istifade edesiniz diye sizin için yarattı. Ona asi olma yolunda harcayasımz diye değil.

[110] Ayette karşılıklı konuşma üslûbunun gereği bu şekilde zikredilmiştir.

[111] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/69.

[112] Meleklerin nurdan yaratıldığı konusu Sahih-i Müslim'de rivayet edilmiştir. Bu rivayet Peygamber Efendimizden sahih olarak gelmiştir.

[113] Bu ayet-i kerime müslümanlan Allah'ın emirlerine göre yönetecek bir halifenin tayin edilmesinin farz olduğunu gösterir.

[114] Kan dökmek, kan akıtmak.

[115] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/70.

[116] Çünkü buradaki soru bir şeyin sırrını ve hikmetini anlamak için sorulmuştur. Allah'a itiraz etmek için değil.

Elbette ki her şeyi Allah'ın bildiğini melekler bilmekte ve inanmaktadırlar. Ancak buradaki hatırlatma Cenab-ı Hakk'ın varlığını, gücünü, bilgisini ve her işini hikmetle yaptığını bir kere daha açıkça delilleriyle göstermek içindir. İşte böyle bir yaratıcıya inanmanın ve ibadeti sadece O'na yapmanın gereğinin tekrar tekrar ispatı için bu hatırlatma yapılmıştır.

[117] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/70-71

[118] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/71-72

[119] Sübhane: Deyim olarak Allah'ı her türlü noksanlıklardan tenzih için kullanılır. Yalnız Cenab-ı Hakk İçin söylenir.

[120] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/72.

[121] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/72-73.

[122] Bu konuya şu hadis-i şerif delil teşkil etmektedir: "Melekler ilim tahsil edenin ayakları altına kanatlarını sererler." (Ebu Davud rivayet etmiştir.)

[123] Meleklerin: "... Bizde, senin bize Öğrettiğinden başka ilim yoktur!" demeleri, onların noksanlık ve acizliklerini itiraflarıdır. Onun için ilim ehli: "Kendisine sorulan şeyi bilmiyorsa, bilmiyorum demesi gerekir." şeklinde söylemiş-lerdir. Hz. Ali'nin de: "Biliyor musunuz kişiyi mütevazi eden en etkili şey nedir?" diye sormasına karşılık: " Bilmiyoruz o nedir?" dendiğinde: "Bilmediği sorulduğunda kişinin, bilmiyorum, Allah bilir, demesidir." buyurduğu rivayet edilir.

[124] 83 İmam Kurtubi tefsirinde diyor ki: "Buradaki secde Allah içindir. Ancak Âdem'e dönülerek yapılmıştır. Tıpkı bizim namaz kılarken Kâbeye yönelerek Allah için namaz kılmamız ve secde etmemiz gibidir."

Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/73-74

[125] Bütün müslümanlar secdenin yalnız Allah için olabileceği konusunda tamamen birlik içindedirler. Hadis-i şerifte de: "Secde ancak Âlemlerin Rabbi için yapılır. Başkasına yapılmaz." buyurulmaktadır.

[126] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/74.

[127] el-İstikbar: Kendi kendine kibirlenen ve gururlanan, demektir. Sahih-i Müslim'de şu hadisi şerif çok dikkat çekicidir. "Kalbinde zerre kadar kibir olan cen-■ nete giremez." Ancak buradaki kibir, Allah'ı ve ölçülerini inkâr etmeye

götüren kibirdir.

[128] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/75.

[129] İblis: Her türlü hayırdan ümidini kesen ve kestirilen demektir. îblis'in cezası kendi kibri ve çekememezliği yüzündendir. Daha Önce Azazil diye isimlendirilmişti. Arapça olarak ise, Haris deniliyordu. Allah'ın emrine karşı çıkmasındansonra, her türlü hayırdan uzaklaştırılmış ve ümidi kestirilmiş manasına gelen İblis denildi. Bu adı ona Allah-u Teâlâ verdi.

[130] Küfür iki çeşittir. Birincisi, kişiyi dinden çıkarandır. Tıpkı şeytanın ve kafirlerin hali gibi. İkincisi, Allah'ın nimetlerine karşı nankörlük, dediğimiz şey manasına gelen küfürdür ki, kişiyi kâfir etmez; ancak Allah dilerse affeder, dilerse ceza verir. Birinci çeşit küfürde ise, kişi tevbe etmeden küfrüyle ölürse affedilmez, ebedi cehennemde kalır.

[131] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/75-76.

[132] Bazıları şöyle diyorlar: "Âdem ağaçtan yemekle büyük günah işlemiş oldu mu? Peygamberler günah işlerler mi? Cevap olarak deriz ki: Bir kere Âdem o zaman peygamber değildi. Ancak yeryüzüne indikten sonra Peygamber olarak tayin edildi. Onun ağaçtan yemesi kendisini cennetten çıkar-tmaktan başka bir cezaya sebep olmamıştır. Peygamberlere gelince: Onlar masumdurlar. Yani Allah onları hata ve günahtan korumuştur. Hata ve günahlardan koruma; Peygamberler hiç hata yapmaz değildir. Hatayı yapar yapmaz Allah tarafından düzelttirilir. Dolayısıyla korunmuş olur. Abese Sûresinin ilk ayetleri buna bir Örnektir.

[133] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/76-77.

[134] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/77-78.

[135] Tevbenin sözlük manası: İsyan etmekten vazgeçip itaate yönelmektir.

[136] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/78.

[137] Mutezile mezhebinin görüşüne göre: "Âdem ve Havva'nın inmiş oldukları Cen-

net, dünyada yüksek bir yerde olan bahçedir." Bu söz tamamen yanlıştır. Hiç itibar edilecek bir görüş değildir. Çünkü buradaki cennet sözcüğünden maksat, ahirette Allah dostları için hazırlanmış mutluluk ve nimetler yurdudur. Bu mana Kur'an'ın bununla ilgili her ayetinde açık olarak anlaşılmaktadır.

[138] Yani Şeytan ve onun soyu ile Âdem ve onun soyu birbirlerine düşman olarak yaşamalarıdır.

[139] Bu, Âdem'in bütün soyunu kapsayan bir hitaptır. Kim Allah'tan gelen Kitaba ve

Peygambere tâbi olursa, ona dünya ve ahirette korku ve üzüntü yoktur.

[140] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/79.

[141] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/79.

[142] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/80-81.

[143] Yusuf (a.s.), kardeşi Yahuza, Yamin'in oğlu ve diğerleri Yakub (a.s.)'ın oğullarıdır.

[144] Firavun'un zulmünden kurtarılmaları, düşmanlarının helak edilmesi ve kendilerine yiyecek olarak gökten bıldırcın etiyle kudret helvasının indirilmesi bu nimetlerden bazılarıdır.

[145] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/81-82.

[146] Özetle buradaki mana: Yahudilerin batıl olan yollarını bırakıp, hak olan İslâm'a girmeleri emredilmektedir.

Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/82-83.

[147] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/83-84.

[148] Sabır üç konumludur. Birincisi: Allah'a itaat konusunda devam etmeye sabretmek ve ayrılmamak. İkincisi: Günah işlemeye karşı direnip sabır göstermek. Üçüncüsü: Zorluklara karşı sabredip yılmamak. Her durumda, "Allah'tan geldik ona dönücüyüz" şuurunu muhafaza etmeye çalışmaktır.

[149] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/84.

[150] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/84-85.

[151] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/85-86.

[152] Çünkü imanlı olarak ölmüş olan, günahından dolayı cehenneme girmiş olsa bile, sonunda kendisine yapılan şefaatle ve imanından dolayı cehennemden çıkabi-lecektir. Küfürle ve şirkle ölen böyle değildir.

[153] Kıyamet günü şefaat ancak iki şartla kabul edilecektir: Birincisi: Şefaat edenlere Allah'ın izin vermesi. İkincisi: Allah'ın şefaat olunacak kişinin söz ve hareketlerinden razı olması ki, bu da mü'min ve tevhid ehli olması demektir.

[154] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/86-87.

[155] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/87.

[156] Allah'ın nimetlerine şükretmek üç şekilde olur. Birincisi: Allah'ın kendisine bahşettiği nimetleri anıp itiraf etmek. İkincisi: Bu nimetlere karşı Allah'a hamdetmek, ona gereği gibi ibadet etmek.Üçüncüsü: Verilen nimetleri Allah rızasına uygun harcayıp onun razı olmadığı yerlerde ve biçimde çar-çur etmemek.

[157] Bütün bunlar şu ayeti kerimede de ortaya konmaktadır: "Küfreden ve kafir olduğu halde ölen, dünya dolusu altın fidye verse de kabul edilmez. Ve yardım edicileri de yoktur!" (Âl-i İmran sûresi, ayet: 91)

[158] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/87-88.

[159] Deniliyor ki, Firavun'un asıl adı Velib bin Musab bin Reyyan idi.

[160] İmtihan iyi ve kötü şeyde de olabilir. Ayette: "Sizi iyi ve kötü şeylerle imtihan edeceğiz!" buyurulmaktadır. Tsrailoğullarımn imtihanı bu iki çeşidi kapsamaktadır. Firavun'un onlara çektirdiği azap kötü imtihan, onların bu azaptan kurtarılıp Firavun ve askerlerinin boğulması da iyi yönde bir imtihandır.

[161] Furkan aslında genel bir kelimedir. Doğruyla yanlışı birbirinden ayıran herşeye

denir. Ayetlere, mucizelere, hadislere ve gerçeğe dayalı ilimlerin hepsine de Furkan denilir.

[162] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/88- 89.

[163] İsrailoğullarının kurtuluşu Muharrem ayının onunda gerçekleşmiştir. Onun için yahudiler birinci ay olan Muharrem ayının onunda aşure orucu tutarlar. Peygamber efendimiz Medine'ye geldiğinde yahudiienn bu orucu niçin tuttuK-larını sordu. Onlar da: "Kurtuluş günüdür. O gün Allah israiloğullarını Fıra-vun'dan kurtardı." dediler. Peygamberimiz de arkadaşlarına: "Musaya tabı olmak konusunda biz yahudilerden daha haklıyız." diyerek Aşure orucunu tutmalarını tavsiye etmiştir. Buhari ve diğer hadis kitapları bunu anlatmak-

Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/89- 90.

[164] AHaV-u Teâlâ şöyle buyuruyor: "Şirk en büyük bir zulümdür." (Lokman/13)

[165] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/91- 92.

[166] Bazıları: "Nefsi Öldürmekten maksat, onu ibadetle boyun eğer hale getirmek ve ihtiraslarına engel olmak"tır, şeklinde yorumlamıslarsa da, bu sahih değildir.

[167] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/92- 93.

[168] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/93- 94.

[169] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/94- 95.

[170] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/95.

[171] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/95- 96.

[172] Ebu Davut ve İmam Ahmed'in rivayet ettikleri hadis buna şahittir. "... Cihadı terkettiler. Bunun üzerine Allah üzerlerine bela yağdırdı. Tekrar dinlerine dönmedikçe de bu belayı kaldırmaz."

[173] Bazı çağdaş yorumcuların: "Banka faizleri, cahiliyede uygulanan faiz değildir"

şeklindeki tevilleri gibi.

[174] Muhsin: Tevhid inancını doğru kavrayan, kişisel olarak güzel bir tutum sergi-

leyen, farzları eda etmeyi şiar edinen, müslümanların şerrinden emin olduğu kimse... Buna yakın bir diğer tanım da şudur: Muhsin; niyet ve inancında, söz ve fiilinde Allah'ı gözeten ve bu hususların tümünde iyi olmayı şiar edinen, kötü tutum sergilemeyen, insanlar arasında marufu yaygınlaştıran, onlara kötülük etmeyen, yüce Allah'ın muhsinleri sevdiğini ve Allah tarafındın sevilrnb mutsuz olmayacağını düşünerek ihsanı bir fazilet olarak algılayan kimse

[175] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/96 - 98.

[176] Bu husus geçmiş ve gelecek tüm yahudileri kapsamaz. Çağdaş yahudiler, geçmiş kuşakların işledikleri suçları onayladıkları zaman onlara ortaktırlar. Aksi taktirde ortak değillerdir.

[177] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/98-100.

[178] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/100-101.

[179] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/101-102.

[180] Veya kendilerini Hz. Yakub'un en büyük oğlu "Yehuda"ya nisbet etmeleridir.

[181] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/102.

[182] Çünkü yüce Allah: "Nefsini arındıran kurtulmuştur." (Şems, 5) buyuruyor.

Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/102-103.

[183] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/103-104.

[184] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/104-105.

[185] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/105.

[186] İmam Ahmed sağlam bir senetle Ebu Hureyre'den şöyle rivayet eder: Rasûlûl-lah buyurdu ki: "Yahudilerin işledikleri ettikleri suçlan işlemeyin; basit hilelerle Allah'ın haramlarını helalleştirmeye kalkışmayın!"

[187] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/105-107.

[188] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/107.

[189] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/107-108.

[190] "Rasûlûllah efendimiz buyuruyorlar: "Kolaylaştınnız, zorjaştirrnayımz; müjdeleyiniz, nefret ettirmeyiniz,"

[191] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/108-109.

[192] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/110.

[193] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/110.

[194] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/110-112.

[195] Kelimenin "ümmet"e mensup olması da mümkündür. Bu durumda "avam kesimi" anlamını İfade eder

[196] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/112-113.

[197] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/113-114.

[198] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/114-115.

[199] îbn-i Kesir, bu ayetin iniş sebebi İle ilgili olarak der ki: İkrime şöyle dedi: Yahudiler Rasûlûllah (s.a.v.) ile tartışarak: "Biz sadece kırk gece ateşte kalacağız. Başkaları ise (Hz. Muhammed'i ve arkadaşlarını kastediyorlar) bizden sonra oraya gireceklerdir!" Bunun üzerine Rasûlûllah efendimiz, elleriyle onları işaret ederek: "Aksine siz orada ebedi kalacaksınız ve sizi kimse izlemeyecektir!" buyurdu. Bunun üzerine yukarıdaki ayet indi.

[200] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/115-116.

[201] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/116.

[202] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/116-118.

[203] Hz. Musa'ya indirilen On Emir.

[204] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/119.

[205] Bu durum Medineli yahudiler için de geçerliydi. Medine'de bulunan üç yahudi kabilesinin (Kureyza, Nadir ve Kaynukaoğullan) bir kısmı Evs kabilesinin, bir kısmı da Hazreç kabilesinin müttefikiydi. Bu iki kabile arasında çatışma çıktığı zaman yahudiler birbirlerinin kanını dökmek durumunda kalıyorlardı.

[206] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/119-120.

[207] Güler yüzlü ve tatlı dilli olmak lâzımdır.

[208] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/120-122.

[209] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/122.

[210] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/123.

[211] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/124-125.

[212] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/125.

[213] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/125-126.

[214] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/126-127.

[215] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/127-128.

[216] Sahih-i Buhari'de, Ebu Hureyre kanalıyla Efendimizin şöyle buyurduğu rivayet edilir: Allah buyuruyor ki: "Kim benim bir dostuma düşmanlık beslerse, ona savaş açanm!"müzde bile son derece belirgindir.

[217] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/128-129.

[218] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/129-130.

[219] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/130-131.

[220] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/131.

[221] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/132-133.

[222] Bazıları sihri şu üç temele dayandırır:

A) Asılsız kuruntular ve korkular ile nefisleri baskı altına almak. Büyücü, bunlar aracılığı ile ruhen zayıf olan kimseler üzerinde etki sağlar. Çünkü zayıf ruhlu kişi ön hazırlıklar sonrası bu etkiyi kabullenecek duruma gelmiştir. Şu ayet-i kerime bunun delilidir: "İnsanların gözlerini büyüleyiverdiler, onları dehşete düşürdüler." (Araf, 116)

B) Canlıların bedenleri üzerinde etkili olabilen hayvan ve madenleri kullanmak (civa v.s. ilaçlar gibi). Şu ayet-i kerime bunun delilidir: "Onların yaptıkları yalnızca büyücü hilesidir." (Taha, 69)

C) Gizli ve hızlı hareketlerle gözbağcılık yapmak. Burada insanlar cansız maddelerin hareket ettiklerini sanırlar. "Sihirlerinden dolayı gerçekten koşuyormuş gibi göründü." (Tana, 66)

[223] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/133-134.

[224] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/134-135.

[225] Sihrin bir gerçekliği var mıdır, yok mudur, konusunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Ehl-i sünnet sihrin gerçekliğinin ve birçok çeşidinin olduğu görüşündedir. Sihir yapan kimse bununla akla veya bedensel bir organa zarar verirse, ceza olarak öldürülür. Yoksa sadece tazir edilir ve tevbeye çağırılır. Cumhurun bu görüşünün delili şudur: Lebid b. Asem adlı yahudi Efendimiz (s.a.v.)'e sihir yapmış, bunun üzerine yüce Allah "Felak" suresini indirmiş, Cebrail onunla büyüyü bozmuş ve Efendimiz şifa bularak: "Allah bana şifa verdi!" buyurmuştur. Bu hadis, Buhari ve diğer hadis kitaplarında yer alır.

[226] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/135-136.

[227] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/136-137.

[228] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/137.

[229] ) Bu ayette, müslümanlarm inanç ve yaşantıları açısından kâfirlere benzememeleri gerektiğine yönelik bir işaret vardır. İmam Ahmed'in İbn-i Ömer'den onun da Rasûlûllah (s.a.v.)den rivayet ettiği hadis de bunu pekiştirmektedir: "Ben kıyametin arefesrnde kılıçla gönderildim, ki insanlar tek ve ortaksız Allah'a kulluk etsinler. Benim rızkım mızrağımın gölgesindedir. Benim emrime muhalefet edenin payına düşen zillettir, alçaklıktır. Bir kavme benzeyen kimse onlardandır."

[230] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/137-139.

[231] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/139.

[232] Rivayete göre bu sözleri söyleyenler yahudilerdi. Çünkü onlar şeriatta neshi reddederdi. Oysa geçmişşerİatlardaki olaylar onları yalanlar niteliktedir.

[233] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/139-140.

[234] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/140-141.

[235] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/142.

[236] Ayette sözü edilen "bırakma, ilişmeme" emri, yahudilere savaş açma emri ile yürürlükten kaldırılmıştır. Ama bu emir müslümanlararası ilişkilerde yürürlüktedir.

[237] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/142.

[238] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/143-144.

[239] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/144-145.

[240] İhsan mertebesi: Kulun her işinde Allah'ı görür gibi hareket etme özelliğidir.

[241] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/145.

[242] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/146.

[243] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/147.

[244] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/147-148.

[245] İbn-i Ömer'den gelen bir rivayete göre, Rasûlüllah efendimiz (s.a.s.) seferde binek sırtında kıbleye veya başka bir tarafa yönelerek nafile namaz kılardı.

[246] Hastalık, korkmak, savaşmak, kaçmak veya bilmemek gibi.

[247] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/148-149.

[248] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/149-150.

[249] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/150-151.

[250] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/151-152.

[251] Bunlar Efendimizin (s.a.s.) ashabı ve onları güzellikle izleyen kimselerdir. Kur'an'da bir rahmet ayetine rastladıklarında onu Allah'tan isterlerdi. Bir azap ayetiyle karşılaştık lan nda ise, hemen Allah'a sığınırlardı

[252] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/152-153.

[253] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/153.

[254] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/153 -154.

[255] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/154-155.

[256] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/155.

[257] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/155-156.

[258] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/156.

[259] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/156-157.

[260] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/157-158.

[261] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/158.

[262] Peygamberimiz (s.a.v.), Hz. Musa, Hz. Hud ve diğer nebi ve rasûHerin Kabe'yi tavaf ettiklerini haber veriyor.

[263] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/158-159.

[264] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/159-161.

[265] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/161.

[266] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/162.

[267] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/162-164.

[268] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/164-165.

[269] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/165-166.

[270] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/166-167.

[271] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/168.

[272] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/168-169.

[273] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/169-170.

[274] Cüneyd-i Bağdadi ihlası şöyle tanımlar: "İhlas kul ile Allah arasında bir sırdır. Melek onu bilemediği için yazamaz, şeytan da bilemediği için bozamaz, insanın hevası da onu saptıramaz.."

[275] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/170-171.

[276] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/171.

[277] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/172-173.

[278] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/173.

[279] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/173-175.

[280] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/175-177.

[281] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/177.

[282] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/177-178.

[283] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/179-180.

[284] Rivayete göre Rasûlûllah şöyle buyurmuştur: "Allah bir kuluna herhangi bir nimet bahşettiği zaman onun üzerinde nimetinin izlerini görmek ister."

[285] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/180-181.

[286] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/181-182.

[287] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/183-184.

[288] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/184-185.

[289] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/185-186.

[290] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/186-187.

[291] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/187.

[292] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/187-188.

[293] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/188-189.

[294] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/189-190.

[295] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/190.

[296] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/190-191.

[297] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/191-192.

[298] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/192-193.

[299] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/193-195.

[300] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/195.

[301] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/195-196.

[302] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/196-197.

[303] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/197.

[304] Bu ayet, inanç noktasında taklidin haram olduğuna bir delil olarak gösterilir. Ayrıntılara gelince, akideye göre daha basit bir meseledir. Taklit: Bir hükmü delilsiz kabul etmeye denir.

Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/198.

[305] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/198-199.

[306] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/199.

[307] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/200.

[308] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/200-201.

[309] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/201-202.

[310] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/202.

[311] Bir hadis-i şerifte, Rasûlüllah'ın, azı dişli yırtıcıları ve pençeli kuşları yemeyi yasakladığı, görülüyor.

[312] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/202-203.

[313] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/204.

[314] Bu değerlendirmenin içine müşrik araplar da girer. Çünkü Kur'an hakkında ara-larında görüş ayrılığı baş göstermiş, kimi, "Kur'an şiirdir," kimi, "sihirdir," kimi de "efsanedir," demiştir.

[315] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/204-205.

[316] Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: "Kim bir bilgiye sahip olur da onu gizlerse, yüce Allah kıyamet günü onun ağzına ateşten bir gem geçirir."

[317] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/205-206.

[318] Peygamberimiz buyuruyor: "Doğru olun. Çünkü doğruluk iyiliğe, iyilik de cennete götürür. Kul doğru söyler ve doğru söylemeye teşvik ederse, Allah katında "sıddîk" sıfatını kazanır..."

Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/206-207.

[319] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/207-208.

[320] Bunun kanıtı şu ayettir: "Yoksa siz Kitab'ın bir kısmına inanıyor, bir kısmını da

inkar mı ediyorsunuz?" (Bakara/85).

[321] İmanın bina edildiği temeller altıdır. Müslim'in rivayet ettiği Cibril hadisinde şöyle deniyor: "Allah'a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, kadere, yani hayır ve şerrin ondan olduğuna inanman..." Ayette "kader"den sözedilmemiş olmasının nedeni, kitabın ona delalet ediyor olmasıdır.

[322] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/208-209.

[323] Diyet almasına rağmen katili öldüren kimse hakkında farklı görüşler ileri sürülmüştür. Şafii, Maliki ve bir çok âlim, onun sebepsiz yere adam öldüren hükmünde olduğunu, öldürülenin velisi isterse onu öldürür veya diyet alır veya onu affeder, ahirette de azap görecektir, demişlerdir. Diğer bazı alimler, onun azabı öldürülmesidir; hâkim veliye affetme yetkisi veremez, demişlerdir. Ömer b. Abdulaziz ise, onun durumu imama kalmıştır, demiştir.

[324] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/209-210.

[325] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/211.

[326] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/212-213.

[327] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/213.

[328] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/213-214.

[329] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/214-215.

[330] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/215-216.

[331] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/216-217.

[332] Hastalığın derecesi şiddetliyse İftar etmesi orucu bozması şarttır, şiddetli değilse isterse bozabilir. Yani şart değildir.

[333] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/217-219.

[334] Ulemanın büyük çoğunluğunun kabul ettiği genel görüşe göre, Ramazana başlangıç için adil bir kişinin hilali gördüğüne ilişkin tanıklığı yeterlidir. Fakat bayram yapmak için iki adil şahidin olması zorunluluğu vardır

[335] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/219-220.

[336] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/220.

[337] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/221.

[338] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/221-222.

[339] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/222.

[340] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/222-223.

[341] İtikaf: İbadet amacı ile mescide kapanmaktır. Dinen sünnettir. Rasûlüllah itika-fa girmiştir. Ramazanın son on gününde itikafa girmek müstahaptır. En azı bir gün, bir gecedir. Ancak cuma namazı kılınan mescidlerde itikafa girilebilir. Cinsel ilişki itikafı bozar. Bu yüzden İtikafta iken karısı ile cinsel ilişkiye giren kimsenin sonradan bunu kaza etmesi gerekir.

[342] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/223-224.

[343] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/224-225.

[344] "Bizim orucumuz ile, ehl-i kitabın orucu arasındaki fark, bizim sahur ycmemiz-dir." (Müslim)

[345] Ümmetim iftarda acele edip sahuru geciktirdiği sürece hayır kazanır." (Ahmed,İbni Hanbcl'in müsnedi)

[346] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/226.

[347] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/227.

[348] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/227.

[349] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/227-228.

[350] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/228

[351] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/228-229.

[352] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/229-230.

[353] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/230-231.

[354] Müslümanlara savaş açan kimselerle savaşmak, saldırganlık değildir. Bu "kötülüğün cezası, benzeri bir kötülüktür" ifadesindeki gibidir. Birincisi gerçekten kötülüktür. İkincisi ise, adalete uygun kısastır. Kötü-lük diye adlandırılması, aralarındaki biçimsel benzerlikten dolayıdır.

Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/231.

[355] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/232.

[356] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/233.

[357] Rivayete göre Ebu Eyyub el-Ensari şöyle demiştir: "Bu ayet biz Ensar topluluğu hakkında inmiştir. Şöyleki: Allah, Rasûlüne yardım edip onu muzaffer kılınca, biz: "Haydi, mallarımızın başına, artık mali durumumuzu düzeltmeye çah-şalım..." dedik. Bunun üzerine yüce Allah: "Kendinizi kendi ellerinizle tehlikeye atmayın!" ayetini indirdi. Kendimizi kendi ellerimizle tehlikeye atmamız, mallarımızın başına geçip onları ıslah etmemizdi."

[358] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/233-234.

[359] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/234-235.

[360] İmam Malik ve Şafii'ye göre, hastalıktan dolayı Mekke'ye ulaşamayan kimsenin bu durumu bir yıl bile sürse ihramdan çıkması helal olmaz. Tavaf etmedikçe ihramdan çıkmamalıdır. Diğer fıkıh bilginleri ise, hasta kimse, düşman tarafından yakından alıkonulan kimse gibidir, kurbanını bulunduğu yerde keser ve ihramdan çıkar; eğer niyet ettiği hac farz ise, daha sonra kaza etmesi gerekir, demişlerdir

[361] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/235-236.

[362] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/236-237.

[363] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/237-239.

[364] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/239.

[365] Ayet-i Kerime'de ayların ismi geçmiyor. Çünkü bu aylar halk tarafından biliniyordu ve Peygamberimiz de bunları açıklamıştır.

[366] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/239-240.

[367] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/240-242.

[368] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/242.

[369] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/242-244.

[370] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/246-247.

[371] Rasûlüllah buyuruyor ki: "Şiirde bir hikmet, beyanda da bir tür sihir vardır."

[372] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/247-248.

[373] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/248.

[374] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/249-250.

[375] Allah buyuruyor ki: "Yoksa siz kitabın bir kısmına inanıyor, bir kısmını da inkar mı ediyorsunuz?" (Bakara,85)

[376] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/250-251.

[377] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/251.

[378] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/251-252.

[379] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/252-253.

[380] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/253-254.

[381] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/254-255.

[382] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/255-256.

[383] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/256.

[384] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/256-257.

[385] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/257.

[386] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/257-258.

[387] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/258.

[388] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/258-259.

[389] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/259.

[390] Kurtubi der ki: "Endülüslüler cihadı terkettikleri ve savaşmaktan korkup dağlara sığındıkları zaman, düşman memleketi istilâ etti. Halkın bir kısmını tutsak etti. Bir kısmını kılıçtan geçirdi. İşe yarayanları köleleştirdi. "Inna lil-lah ve inna ileyhi raciuun." Bu kendi ellerimizle hazırladığımız bir sondu.

Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/259.

[391] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/260-261.

[392] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/261.

[393] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/261-262.

[394] Mürted kişi, tevbeye davet edilir mi, yoksa bekletilmeksizin öldürülür mü? Bu hususta farklı görüşler ileri sürülmüştür. Âlimlerin geneli, önce tevbeye davet edileceği, ama inat ederse öldürüleceği görüşündedir.

[395] Mürtedin öldürülmesinde esas alınan delil şu hadistir: "Dinini değiştireni öldürün."

[396] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/262-264.

[397] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/264.

[398] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/264-266.

[399] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/267-268.

[400] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/268.

[401] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/268.

[402] Hanefi mezhebinde velinin izni şart değildir.

[403] Alt tabakaya mensup olup da herhangi bir özelliği bulunmayan düşük düzeyli kitabi (hristiyan ve yahudi) kadınlarla evlenme hususunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Ama bunlarla evlenmemek daha sclametli ve daha hayırlı olsa gerektir. Bu mübahlık ümmiler İçindir. Daru'l-harbteki ehl-i kitap kadınlarıyla evlenmek caiz değildir. İmam Malik bu görüştedir. İbn-i Abbas'a daru'l-harpteki kitabi kadınların durumu sorulmuş, o da, bunlarla evlenmenin helal

olmadığını, söylemiştir.

[404] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/268-270.

[405] Fıkıh ulemasının çoğunluğu, aybaşı halinde eşi ile cinsel ilişkiye giren kimse için kefaret gerekmediği, sadece tevbe edip bağışlanma dilemesinin yeterli olacağı görüşündedir. Bu alimler: "Yarım veya tam dinar kefaret vermelidir." şeklindeki hadisi, karışıklığından dolayı zayıf kabul etmişlerdir. İmam Ahmed ise, bu hadise uygun görüş belirtmiş ve buna göre amel etmiştir.

[406] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/270-271.

[407] Ayet-i Kerimede ve birçok sahih hadiste vurgulandığı gibi, kadınla ters ilişki kurmak haramdır. Bir hadiste Peygamberimiz (s.a.v) şöyle buyuruyor: "Ey insanlar, Allah hakkı söylemekten utanmaz, kadınlarla ters ilişki kurmayın." Bir diğer hadiste şöyle buyuruyor: "Bir kadınla ters ilişkiye giren kişinin, kıyamet günü Yüce Allah yüzüne bakmaz." Ayrıca bu ilişki "küçük homoseksüellik" olarak nitelendirilmiştir.

[408] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/271-272.

[409] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/272-273.

[410] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/273-274.

[411] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/274-275.

[412] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/275-277.

[413] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/277.

[414] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/277-278.

[415] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/278-279.

[416] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/279-280.

[417] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/280-281.

[418] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/281-282.

[419] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/282.

[420] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/282-283.

[421] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/283-284.

[422] İlim ehli, şakadan karısını boşayan birinin karısının boş olacağı hususunda görüş birliği içindedir. Ebu Davud'un rivayet ettiği bir hadiste Rasûlüllah (s.a.s) şöyle buyuruyor: "Üç şey vardır ki, bunların ciddisi de ciddidir, şakası da ciddidir: Nikah, boşama ve boşanmış kadını geri alma.

[423] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/284.

[424] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/284-285.

[425] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/285-286.

[426] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/286-287.

[427] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/287.

[428] Hanefi mezhebine göre veli şartı yoktur.

[429] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/287-288.

[430] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/288-289.

[431] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/289-290.

[432] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/290-291.

[433] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/291-292.

[434] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/292-293

[435] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/293-295

[436] Kendisiyle cinsel ilişkide bulunmadan ve mehrini tespit etmeden kocası ölen kadının mehr-i misil (günün raicine göre) mi alacağı, mehir alıp alamayacağı konusu ihtilaflıdır. Ama bu kadının mirasçı olma hakkı vardır ve iddet beklemesi gerekir. Kıyasla hüküm veren fukaha: "Bu kadına mehir yoktur" derken, Tirmizi'nin rivayet ettiği Buru hadisini kabul edip, sahih sayan fukaha ise: "Bu kadının mehr-i misil hakkı vardır, mirasçı da olur, iddet de bekler." demektedir. Buru, cinsel ilişkide bulunmadan ve mehrini belirlemeden kocası ölen bir kadındı. Allah Rasûlü (r.a.) onun mehr-i misil almasına, mirasçı olmasına ve iddet beklemesine hükmetmişti.

[437] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/295-296.

[438] Cinsel ilişkide bulunulmadan ve mehri de belirlemeden boşanmış kadına mehir verilmesi, boşayan kocaya gerekir.

[439] Buradaki hitap, hem koca hem karısı için uygunsa da, kocanın bağışlaması daha

uygundur; çünkü boşayan odur, her ne kadar kadın boşama sebebi ise de... Belki de Allah'ın: "Takvaya daha yakındır," sözünün sim budur.

[440] "Güvene kavuştuğunuz zaman Allah'ı zikredin." Yani namazı size emrettiği gibi kılıp rükûunu, secdesini, kıyamım, oturuşunu güven içinde ve korkusuz halde iken yaptığınız gibi tam yapın.

[441] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/296-297.

[442] Orta namazın açıklamasında görüş farklılığı vardır. Farklılık on görüşe kadar çıkmıştır. Sonuçta beş vakit namazın tamamı, özen tam olsun diye, "orta namaz" sayılmıştır. En güçlü görüş, orta namazın sabah veya ikindi namazı olmasıdır, imam Malik sabah namazını, diğer imamlar ise ikindi namazını tercih etmişlerdir. Sahih sünnet, ikindi namazı diyenlerin şahididir. Bu şu sahih hadise dayanır: "Bizi orta namaz olan ikindi namazından alıkoydular."

[443] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/297-299.

[444] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/299.

[445] Bu ayet hakkında farklı görüşler ileri sürülmüştür. Ayetin neshedildiği, nesh eden ayetinse bir önceki şu ayet olduğunu iddia edenler vardır: "Sizlerden ölüp de geride eşler bırakanların eşleri dört ay on gün beklerler..." Bu ayeti miras ayetlerinin neshettiğini söyleyenler de vardır. Zira kocası ölen kadın, kocasının çocuğu yoksa, mirasın dörtte birini alır. Neshin olmadığını ve bu ayetteki hükmün kocası ölen inanmış hanıma bir merhamet olduğunu, vefat iddetini 4 ay 10 güne tamamlayınca ölen kocasının evinde sene sonuna kadar kalmasına müsaade edileceğini, bunun ise kadının seçimine ve isteğine bağlı bulunduğunu, bu tavsiyenin ona ısmarlanmış bir merhamet tavsiyesi olduğunu söyleyen de vardır ki, bu İmam Mücahid'dir. İbn Cerir et Taberi de bu görüşü tercih etmiştir. Bu görüş, MÜcahid'in ayetin tefsirinde tercih ettiği görüş olup, düşünülmeğe değer.

[446] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/299-300.

[447] Bu görüşü İbn Teymiyye tercih etmiş ve öğrencisi İbn Kayyım de bu görüşe itirazsız katılmıştır

[448] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/300-301.

[449] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/302.

[450] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/302.

[451] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/302-304.

[452] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/304.

[453] Vatan'dan sürülmek insana zor gelir. İşte Allah Rasûlü (s.a.v.), Mekke'den Çıkarken ne diyor: "Ben kesinlikle biliyorum ki, sen Allah'ın en sevdiği yersin. Üzerinde yaşıyanlar beni çıkarmaşalardı çıkmazdım." Yine: "Ya Rab, Medine'yi bize Mekke'yi sevdiğimiz kadar veya daha da fazla sevdir!"

[454] "Bize bir hükümdar gönder de savaşalım!" ayetinde cihadın ila-yı kelimetullah

için olacağına ve ümmetin etrafında biraraya geleceği bir imamın (önder) gerekliliğine, bayrağı altında savaşılacak dini bir liderlikten yoksun herhangi bir cihadın sonucunun hüsran olacağına delil vardır. Bunun şahidi, müslümanlann bugünkü halidir. Sömürgeciliğe karşı çeşitli grupçuluk sloganlarıyla savaşmışlar, zafere ulaşınca da dinlerine kadar herşeyi kaybetmişlerdir.

[455] Bu Peygamber Şemûyil b. Bal b. Alkame'dir. Kurtubi, tefsirinde böyle kaydetmiştir. Bu peygamberin Şem'ûn olduğu ve İbnu'1-Acûz (Kocakarının oğlu) diye tanındığı da söylenir. Çünkü annesi bir kocakarı idi. Allah'tan bir erkek çocuk istedi, Allah da kısır ve yaşlı olmasına rağmen ona bir erkek çocuk nasib etti.

[456] Bu sebeple Allah Rasûlü (s.a.v.), ümmetinin düşmanla savaşmayı dilemesini yasaklayıp: "Düşmanla karşılaşmayı temenni etmeyin, Allah'tan afiyet dileyin! Ancak düşmanla karşılaşırsanız sebat edin, direnin!" buyurmaktadır.

[457] İlmin, bedenden önce zikredilmesinde, cahilin imamlığında ve komutanlığında hayır olmadığına bir işaret vardır. İlimden maksat, barış ve savaşla ilgili dini hükümleri bilmektir. Bundan dolayı Talût buna tam anlamıyla lâyıktır. Allah'ın onu seçip tercih etmesi layık oluşu açısından yeter de artar.

[458] Çünkü krallık Yahuda'nın neslinde, peygamberlikse Lâvîoğullarında idi. Tâlût, Bünyamin'in neslindendi. Dolayısıyla ne kraliyet sülâlesindendi, ne de peygamberliği elinde bulunduran Lâvîoğullarındandı.

[459] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/304-307.

[460] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/307.

[461] Meleklerin tabutu taşıyışına dair rivayetler böyle söylenmektedir. Araba, İsrailoğulları tarafına sürülüp götürülmekteydi. Ayeti zahirine göre tefsir etmeye bir engel yoktur. O da şudur: Melekler tabutu alıp İsrail oğullarına taşımışlardır ki bu açıktır.

[462] "Bu savaşta benim emrime uymayanlar benim askerim değildir." Talût bu sözüyle, imandan çıkmayı kastetmiş değildir. Bu söyleyiş tarzı, Hz. Peygamberin (s.a.v.): "Bizi aldatan bizden değildir." "Sünnetime uymayan benden değildir." sözleri gibidir ki, inkâr ve kâfirlik anlamına gelmez.

[463] Buradaki zan kelimesi, kesin inanç anlamındadır veya Alah'a kavuşmak değil de

bu savaşta ölmek şeklinde zan demek olabilir. Yani ya şehid edilip Allah'a kavuşacaklardır ya da sağ kalacaklardır.

[464] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/307-309

[465] Tâlût, peygamber miydi? Allah'ın: "Allah onu size seçti" ve "Allah sizi bir ne-

hir ile deneyecektir.." sözü peygamber oluşuna delil kabul edilmektedir. Doğrusunu Allah bilir. Ama şüphesiz o salih bir kuldu.

[466] Cünd ve çoğulu olan cünûd ve ecnad, katı, sert toprak anlamına gelen "cened"den türetilmişitr. Zira askerler birbirine sokulup güçlenirler ve düşmanlarına karşı sımsıkı ve kaskatı (bir toprak gibi) olurlar.

[467] Ğurfe, eklenin yemek anlamına gelmesi gibi avuçlamak anlamına gelir. Yüksek binaya da ğurfe denir,çoğulu ğuraftır.

[468] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/309-310.

[469] el-Beraz: Geniş yerdeki geniş alan. Müteberriz diye beraz'a gidene derler. Abdest bozmak için beraza çıkarlardı. Oradaki büyük abdest pisliklerine de be-raz denmiştir.

[470] Böyle bir durumda dua etmek meşrudur. Rasûlüllah da (s.a.v.) Bedir'de üzerindeki cübbesi omuzundan düşünceye kadar dua etmiştir. Hz. Peygamber (s.a.v.) düşmanla karşılaştığında: "Ya Rabbi, senin desteğinle çarpışıp vuruşuyorum!" ve 'Ya Rabbi şerlerinden sana sığınır, öldürülmelerini sana havale ederim!" derdi. Ashabına da bunu öğretmişti.

[471] el-Hezm: Hezimet, bozgun.

[472] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/310-312.

[473] Henüz ne peygamberlik, ne de rasûllük verilmişti. Çünkü peygamberlere, peygamberlik ve rasûllük genellikle 40 yaşında verilir.

[474] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/312.

[475] Davud'un babası îşâ, altı oğluyla birlikte Tâlût'un ordusundaydı. Davûd en küçükleriydi. Koyun güderdi. Peygamberleri Şemuyil'in bir zırhı vardı. Allah: "Zırhın kime uyarsa o Câlût'u öldürecektir" diye vahyetti. Zırh da Davud'a uydu. Vuruşma başlamadan Tâlût: "Kim Calût'u öldürürse ona saltanatımın, krallığımın yarısını vereceğim ve iki kızımla evereceğim!" demişticDavûd da daha önce bir taşa rastlamış, taş ona: "Davûd, beni al ve benimla savaş!" demiş. O da taşı alıp dağarcığına koyarak saklamıştı. Calût'un karşısına çıkınca, taşı sapanına koyup -iyi bir atıcıydı- Câlût'a atarak onu öldürdü.

[476] İbn Kesir, hikmet kelimesini peygamberlik şeklinde tefsir etmiştir. Çünkü Al-lah-u Teâlâ oğlu Süleyman gibi Davud'u da -aleyhimüsselam-peygamber-kralyapmıştır.

[477] Sahih bir hadiste: "Sadece zayıflarınızdan dolayı zafere ulaştırılıyor ve rızık-landırıhyorsunuz." denmiştir ki bunda: "Allah'ın insanları birbiriyle savuşturması olmasaydı." ayetinin anlamı vardır. İbn Kesir, bu anlamda hadisler kaydetmiş ve zayıf olduklarını belirtmiştir.

Bir ilave olarak şunu da diyebiliriz: Tâlût'un: "Kim Câlût'u öldürürse onu krallığıma ortak eder ve iki kızımla everirim." sözünün benzeri İslâm'da da vardır. Meselâ, devlet başkanı: "Kim bana falanın başını getirirse ona şunu vereceğim" veya "Kim filan kaleye girerse ona şunları vereceğim." diyebilir.

[478] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/312-313

[479] Ahmed b. Hanbel rivayet etmiştir: Ebu Zerr Rasûlüllah'a şöyle sorduğunu anlatıyor:

— Peygamberlerin ilki kimdir?

— Adem.

— Hem peygamber hem de rasûl müydü?

— Evet. Allah'ın kendisiyle konuştuğu bir peygamberdi.

— Ya Rasûlüllah, kaç peygamber gelmiştir?

— Üçyüzon ila üçyüzdoksan kadar, büyük bir topluluk.

[480] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/313-315.

[481] Bunun delili Hz. Peygamberin (s.a.v.): "Ben Ademoğullarının efendisiyim, Övünme yok!" hadisidir. Bununla beraber mükemmel bir olgunlukla: "Beni Musa'ya üstün tutmayın!" ve Mettaoğlu Yunus için: "Allah'ın selâmı Üzerine olsun, ne yüksek makamı var!" demiştir.

[482] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/315-316.

[483] Daha önce İbn Kesir'den naklen dile getirdiğimiz gibi burada hikmet "peygam-

berlik" anlamındadır.

[484] Müslümanın, meselâ: Musa Harun'dan veya İbrahim İsa'dan üstündür., demesi caiz midir? Hz. Peygamber'in: "Peygamberler arasında şu daha hayırlıdır, bu daha hayırlıdır; ve, şu daha üstündür bu daha üstündür, demeyin" sözünden dolayı caiz değildir. Yani filan falandan daha hayırlıdır ve falan filandan daha üstündür demeyin. Çünkü üstünlüğü biz takdir edemeyiz, sadece Allah takdir eder. Zira dilediği kimseye dilediğini veren O'dur.

[485] Kurtubi "kâfirler zalimlerdir" ayeti hususunda, yani onlara canınızla ve malınızla savaşarak karşı koyun, manasınadır, demektedir. Ata b. Dinar: "Kâfirler zalimlerdir" buyurup "zalimler kâfirlerdir" buyurmayan Allah'a hamdolsun, demiştir.

[486] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/316-317.

[487] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/317-318.

[488] Tirmizi, hasen sahih bir hadistir, diyerek rivayet etmiştir: "Yezid kızı Esma anlatıyor: "Rasûlüllah'ın (s.a.v.) şu iki ayet (Allahu lâ ilahe illâ huve'l hayyu'l kayyum) ile, (Elif, Lam, Mim. Allahu lâ ilahe illâ huve'l hayyu'l kayyum) hakkında, şüphesiz bu ikisinde Allah'ın ism-i azamı vardır, dediğini duydum." Hadisi Ebû Davûd da rivayet etmiştir.

[489] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/318-319.

[490] Bu ayete'l Kürsi hakkında Allah Rasülü (s.a.v.): "Kim her farz namazın arkasından Ayet el-kürsi'yi okursa onu cennete girmekten sadece hayat alıkor." buyurmuştur. Bu hadisi, Neseî ve diğerleri rivayet etmişlerdir.

[491] Sahih-i Buhari'de Ebu Musa'dan şöyle rivayet olunmuştur: "Rasûlüllah (s.a.v.)

aramızda ayağa kalkıp dört cümle söyledi: "Şüphesiz Allah uyumaz. Zaten uyuyan adaleti yerine getiremez. Gece işlenenlerden önce gündüz işlenenler, gündüz işlenenlerden önce de gece İşlenenler, kendisine arz olunur.

[492] Bu Allah'ın ilminin herşeyi kuşatmasından benzetmedir. Zira O'nun ilminden ne göklerde ne de yerde zerre miktarı birşey ne uzaklaşabilir, ne degizlenebi-lir. O herşeyi bilir. Yaratıklarsa ancak O'nun kendilerine öğretmek istediğini bilebilirler.

[493] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/319-320.

[494] İbn Kesir, İbn Abbas'tan (r.a.) rivayet etmiştir: "Kürsi ayakların ve arşın yeridir. Hiç kimse aslını takdir edemez." Hadisi, Hakim mevkuf olarak rivayet edip: "Buharı ve Müslim'in şartlarına göre sahihtir" demiştir. Ancak hadis Bu-hari ve Müslim'de rivayet edilmemiştir.

[495] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/320-321.

[496] el-İkrah: Hoşlanılmayan birşeyi yapmaya zorlama. Ayetteki "din" İslâm'dır.

[497] Cahiliyye döneminde Araplar, tapılan puta "et-Tağiye" derlerdi. Hadiste de "et-Tağiye (Allah'a ibadetten saptıran) Menat putunda birşeyler var, diye vehmedip sapıtıyorlardı." diye geçer.

[498] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/321-322.

[499] İslâm'da; hangi dinden olursa olsun hiç bir insana katiyyen en ufak bir baskı unsuru taşıyabilecek herhangi bir tavır, söz ve davranış sergilenemez. İster bu insan yahudi, hıristiyan olsun, ister putperest veya dinsiz olsun, aynıdır. Hiç kimseye İslâm'da zorlama yapılmaz. Her insan kendi seçeneğinde hürdür ve bağımsızdır. İslâm'ın insana vermiş olduğu inanç ve düşünce özgürlüğü eğer anlatılabilse, tüm insanlar toplu olarak İslâm devrimini gerçekleştirmek için kendi yöneticileriyle mücadeleye başlarlar. (Yayın danışmanı)

[500] Sahih-i Buhari'de şöyle bir rivayet vardır (özetle): Abdullah b. Selâm rüyasında kendisini, bir bahçedeki, altı dünyada üstü gökyüzünde demirden bir direk bulunan yeşil ulu bir ağaçta gördü. Bir de ip görmüştü. Hz. Peygamber (s.a.) rüyasını şöyle tabir etti. Ey Abdullah b. Selâm: "Bahçe, İslâm dır, direk ise, İslâm direğidir. İp de urve-tül vüska'dır. Yani sen ölünceye kadar müsl-ümansın."

[501] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/322-323.

[502] "La ikrahe fi'd-din" ayeti kılıç ayetiyle nesh edilmiş midir? Tercih edilen, bu ayetin mensuh değil, muhkem olduğudur. Ehl-i kitab dışındakilerden cizye alınır mı ve ehl-i kitab sayılmaları muhtemel olanlar kimlerdir? Kureyş müşriklerinden cizye alınmayacağında icma vardır, bunlar dışındakiler konusunda İmam Malik'in görüşü cizye alınacağı noktasındadır. Belki de bu, zaruret halinde böyledir. Yukarıda tefsir metninde zikrettiğim hükümse en sağlıklı ve en uygun görüştür.

[503] Allah Teâlâ "nur"u tekil, "zulmef'i çoğul kullandı. Çünkü hak tektir, inkânn-sa çeşitli türleri olup hepsi batıldır.

[504] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/323-324.

[505] Yani Babil'e kral olmuştu. Mamure krallığına getirilen ikisi müslüman, ikisi kafir -ki müslüman olanlar Süleyman ve Zülkarneyn (a.s.), kafirlerse Nemrud' ve Buhtunnasr aleyhimellanedir. Hadiste geçtiği üzere dünyaya tekbaşma hakim olan dört Kraldan birisi olduğu da söylenir.

[506] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/324.

[507] Adı Nemrud b. kü'eten b. Ken'an b. Sam b. Nuh (a.s.)'dır. Ayette kâfir hüküm-

dara "melik/kral" denmesinin caiz olduğuna delil vardır. Nemrud, Allah'a savaş açınca, Allah onu ordusuyla beraber sivrisineklerle yoketti. Cenab-ı Hak onlara sivrisinekleri musallat etmişti de orduyu sadece kemikleri kalmacasına yok etti. Nemrud'un da dimağına bir sivrisinek girmişti. Bunun üzerine beynini tokmaklata tokmaklata öldü gitti.

[508] Nemrud, kendisinin de dilediğini yaşatacağını, dilediğini Öldüreceğini söylemek istiyor. Bu, sadece bir aldatmaca ve safsatadan ibaretti. Bu sebeple İbrahim (a.s.) bundan vazgeçerek, Nemrud'u delil getirmek zorunda bıraktı: Eğer iddiasında samimi ise, nasıl Allah doğudan getiriyorsa, o da güneşi batıdan getirmek zorundaydı.

[509] Müfessirler, burada İbrahim'in de diğerleri gibi kraldan yiyecek temin etmek için gittiğini, ancak kralın onunla tartışarak yiyecek vermediğini, bunun üzerine hiçbir şey alamadan döndüğünü, dönüş yolunda kırmızı bir kuma rastlayarak, ailesi düş kırıklığına uğramasın diye bu kumdan iki çuval doldurduğunu, eve varınca uyuyakaldığını, hanımı Sare'nin kalkıp çuvalı açtığını ve en kaliteli bembeyaz bir un bulduğunu kaydeder.

[510] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/324-325.

[511] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/325-326.

[512] Karye: İnsanların orada toparlanmasından karye diye isimlendirilmiştir. Kur'an'da büyük şehir anlamındadır. Burada maksat Kudüs şehridir. Kudüs'ü zalim Buhtunnasr tahrib etmiş, 70 sene sonra eski haline getirilmiştir.

[513] el-Ariş: Evin damı, demektir. Çoğulu, erüş'tür. Altında konaklayan veya gölgelenen olsun diye yapılmış herşeye ariş denir.

[514] Bu şehre uğrayanın Üzeyr mi, Ermiya mı yoksa Hızır mı olduğu noktasında farklı görüşler ileri sürülmüştür. En tercih edilen görüş Üzeyr olmasıdır. Allah ve Rasûlü bu kimsenin ismini vermediğine göre, ismini tesbite de, bilmeğe de ihtiyaç yoktur. Bundan dolayı ben de tefsir metninde adını anmadım.

[515] Sene'den türetilmiştir. Çünkü senelerin seçmesi değişiklik gerektirir. Mesela, balçık zamanla sertleşip taş olur.

[516] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/326-327.

[517] İ'lem: Bil ki... diye de okunmuştur. O zaman bu sözü söyleyen ya Allah'tır, ya1 da meleklerinden bir melektir. Veya o kimse kendi kendine: "Ey nefsim, daha önce bilmediğin şu yakîn ilmi bil!" demiştir.

[518] Allah-u Teâlâ mü'min kullarına olan dostluğunu ve onları cehalet karanlıklarından ilim aydınlığına çıkardığını ifade edince buna, herbirinde haber verdiğini doğrulayan şeylerin meydana geldiğini gösteren üç olayı Örnek verdi:

A) Nemrud'un İbrahim'le tartışmasını ve Allah'ın İbrahim'e, mücadele ettiği kâfir Nemrud'u susturan ilim nurunu verişi.

b) Yıkılıp terkedilmiş Kudüs şehrinin yeniden canlandırılabileceği hakkında Üzeyir'in şüpheye düşmesi üzerine, Allah'ın şehrin canlandırılmasına dair gönlünde oluşan o lekeyi giderecek bir delil göstermesi.

C) İbrahim'in Rabbinden ölüleri nasıl dirilttiğini kendisine göstermesini isteyişi üzerine, Allah'ın ona bunu göstermesi ve İbrahim'in bunu öğrenmeye dair nefsinde bulunan merakı gidermesi.

[519] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/327-328.

[520] "Surhunne"yi, kendine yaklaştır ve parçala, diye tefsir etmişlerdir. Nitekim bu fiil Araplar arasında her iki anlamda kullanılmış olup, delilleri vardır.

[521] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/328-329.

[522] Bu istek, vallahi asla İbrahim'in şüphe etmesinden kaynaklanmış değildir. Nasıl kaynaklanabilir ki? Allah Rasûlü (s.a.): "Bizim şüphe etmeye İbrahim'den daha fazla hakkımız var." demiştir. Yani, şayet İbrahim şüphe etseydi, biz zayıflığımız dolayısıyla buna daha lâyıktık; ama İbrahim şüphe etmemiştir. Onun bütün isteği diriltme işlemini ve nasıl tamamlandığını görerek imanım güçlendirmekti. Hem Halil İbrahim'e hem de Muhammed'e her iki âlemde salât ve selâm olsun.

[523] İbn Abbas'tan ve diğer selef ulemasından rivayet edilmiştir: Bu dört kuş güvercin, horoz, karga ve tavuktu.

[524] Cebel, dağ demektir. Allah-u Teâlâ yeryüzüne denge görevi görsün diye yaratmıştır, pek çok faydalan vardır.

[525] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/329-330.

[526] Zira İbrahim'in Allah'ın ölüleri nasıl dirilttiğim kuşlarda^gorm*« Allahm kullarını kıyamet günü diriltmeye kadir olduğuna en buyuk delildir Ayeüer dirilişi inkâr eden müşriklere bu garip hadise ile gösteriyor ki sanki odmh* görüyormuş oluyorlar. Böylece dirilişi ve ahiret hayatın, inkar eden herkesin aleyhine bir delil olmaktadır.

[527] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/330-331.

[528] Kurtubî, "meselü'llezine yünfikune (Mallarını Allah yolunda harcayanların durumu)" ayetinin Osman b. Affan'la Abdurrahman b. Avf hakkında indiğinin rivayet edildiğini söyler. Çünkü Osman, Tebük Gazvesi'ne çıkan "Zorluk ordusunu" (ceyşü'1-usra) donatmış, Abdurrahman da malının yarısını -dört bin (dirhem?)- bağışlamıştı da Rasûlüllah (s.a.v.) ona: "Allah, bağışlamadığına da bağışladığına da bereket versin!" diye dua etmişti.

[529] Başa kakmak büyük günahlardandır. Çünkü yaptığı iyiliği başa kakan kimse, Allah'ın kıyamet günü yüzlerine bakmayacağı, temize çıkarmayacağı ve acıklı bir azaba uğratacağı üç kişiden biridir (Müslim). Başa kakan, hiç bir şeyi min-netsiz vermeyendir.

[530] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/331-332.

[531] el-Habb: İnsanın ekip biçtiği her şeye verilen bir cins isimdir, genelde buğday tanesine denir.

[532] Ayette, ziraatçiliğin meşru olduğuna delil vardır ve farz-i kifayedir. Hadiste: "Rızkı yeryüzünün sakladıklarında arayın." buyurulmuştur. (Tirmizi, Hz. Aişe'den)

[533] Hz. Peygamber'den (s,a.v.) gelen bir sahih hadiste: "Güzel söz sadakadır." bu-yuru İm aktadır. Bir başka hadiste: "Din kardeşini güleç bir yüzle karşılaman sadakadır." Bir diğerinde ise: "Devamlı içki içen (ayyaş), ana babasına isyan eden ve verdiği sadakayı başa kakan cennete giremez." denmektedir.

[534] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/332-333.

[535] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/333.

[536] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/334-335.

[537] Kâfir mal verir, ama insanlar görüp de övsünler ve teşekkür etsinler diye... İşte geçmiş ve mevcut dönem cahiüyyesinin yaptığı budur,

[538] Övgülerini arzulayarak,yermelerinden korkarak insanlara gösteriş için malını harcıyanın verdiği gibi vererek.

[539] Kaya üzerindeki toprağı gören çiftçi imrenir ve ürün almak niyetiyle tohum eker. Ama şakır şakır bir yağmur yağıp toprağı siler süpürür, tohumu alır götürür, çiftçinin de umudu boşa çıkar. İnsanlara gösteriş için sadaka veren de böyledir.

[540] Kelam-i ilahi, mü'minleri infakta ve davranışlarında kâfirlerin yolundan gitmekten şiddetle sakındırmak için hemen peşinden bu cümleyi getirdi; zira kâfirlerin tuttukları yollar, boş ve sonucu hüsran olan yollardır.

[541] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/335.

[542] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/336-337.

[543] "tesbîten min enfüsihim" in anlamı hakkında değişik görüşler ileri sürülmüştür ve bizim tefsir metnindeki yorumumuz daha çok tercih edilmiştir. Şöyle güzel bir anlam daha söylenmiştir: Nefislerini imanda ve hayırda (iyilik yapmada) kökleştirmek için... Çünkü iyilik iyiliği doğurur. Yani onlar, mallarını hem Allah'ın rızasını kazanmak, hem de kendilerine hayır ve iyilik yapmaya razı etmek için harcarlar.

[544] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/337.

[545] el-Vuddu: Bir şeyi severek istemek.

[546] Bundan dolayı Hz. Peygamber (s.a.v.): "Sıcak havada namazınızı (vakti içinde)sıcağın serinleyeceği bir zamana erteleyin. Çünkü aşırı sıcakta cehennem kokusu vardır." (Buharı v.d.)

[547] Hakim rivayet etmiş, İbn Kesir zikretmiştir: "Hz. Peygamber (s.a.v.) "Ya Rab,en bol rızkını bana yaşlılığımda ömrümün sonunda ver!" diye dua ederdi.

[548] Buhari, Ömer'den (r.a.) rivayet ediyor: "Bir gün Allah Rasûlü'nün ashabına: "Sizden biri ister mi ki..." ayetini sordu. "Allah bilir", dediler. "Ya evet, yada, bilmiyoruz, deyin" dedi. Bunun üzerine Abdullah b. Abbas (r.a.): "Mü'min-lerin başkanı, aklıma birşey geliyor ama..." dedi. Ömer de: "Yeğenim, söyle, kendini de küçük görme!" dedi. O da: "Allah'a itaat eden zengin bir adam için örnek verilmiştir. Sonra Allah, başına şeytanı musallat etti ve isyanlara dalıp iyi amellerini batırdı..." dedi.

[549] Yani dünyanın yok olacağını, geçiciliğini ve ahiretin geleceğini ve ebediliğini düşünesiniz diye...

Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları1/337-338.

[550] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/338-340.

[551] Haydi olsun bakalım, deyip hakkının birazına razı olup vazgeçtimi, "Adam şu işe şöyle göz yumdu," denir. Tefsirdeki anlamı, kusur ve adiliğini görmemek için göz yummak, anlamınadır. Çoğunluğun okuyuşu hem vazgeçivermek hem de gözünü yumma anlamına gelmektedir

[552] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/340.

[553] Ayet, kesinlikle zekât hakkındadır. Kötü, âdî mallan vermenin yasaklanması hem zekâtı, hem de nafile sadakayı kapsar.

[554] Yani, âdî şeyleri.

[555] Hâkim, bu ayetin iniş sebebine dair şu hadisi rivayet edip, "Buhari ve Müslim'inşartlarına göre sahihtir" der. Bera anlatıyor: "Bu ayet bizim hakkımızda indi. Hurma bahçelerimiz vardı. Bahçe sahibi çokluğuna veya azlığına göre hurma getirirdi. Bazen bahçe sahibi, hurma salkımını getirip Mescid-i Nebevi'ye a-sardı. Ehl-i Suffe'nin belli bir yiyeceği yoktu. Onlardan biri acıkınca, gelip so-pasıyla vurur, hamını ve olgununu düşürüp yerdi.) Hayra rağbet etmeyen, ilgi göstermeyen insanlar vardı, çekirdeksiz, kabuksuz, tatsız ve etsiz, ayrıca ham hurma salkımlarını getirip asarlardı. "... kötü şeyleri sadaka vermeye kalkmayın!" ayeti nazil oldu."

[556] İbn Abbas (r.a.), "Şeytan sizi korkutuyor" ayeti hakkında şöyle demiştir: "İkisi

Allah'tan, ikisi de şeytandandır." Bunu Tirmizi'nin rivayet ettiği bir hadis açıklamaktadır. Hadiste, Efendimizin (s.a.v.) şöyle buyurduğu geçer: "İnsana şeytanın bir vesvesesi, meleğin de bir tavsiyesi vardır. Şeytanın vesvesesi, şerri övüp hakkı inkârdır. Meleğin tavsiyesi ise, hayrı Öğütlemek ve hakkı tasdik etmektir. Kim bu sonuncu duyguyu hissederse, bilsin ki Allah'tandır; kim de diğer duyguya kapılırsa, bilsin ki şeytandandır, hemen şeytandan Allah'a sığınsın (eûzü çeksin)! Sonra Allah Rasûlü "Şeytan sizi fakirlikle korkutur..." ayetini okudu.

[557] Hikmet: peygamberlik; Kur'an; ve her işi yerli yerince yaparak isabet kaydetmek ,demektir. Hikmetin en yüce mertebesi peygamberlik, sonra Kur'an ve Sünnettir. Buhari'den bir hadis: "Sadece iki kişiye hased (gıpta) edilir: Allah'ın mal verip de doğru yere harcattığı kişi ve Allah'ın hikmet verdiği ve onunla hükmedip, onu öğreten kişi." Yani Kur'an ve Sünnet.

[558] ) Hikmetin kelime manası, bir şeyi sağlıklı ve sapasağlam yapmaktır. Buna göre,Kur'an'ı ve Sünneti ezberleyip anlamak ve amel etmek hikmettir. Buhari'de: "Allah kimin hakkında hayır dilerse, onu dinde anlayışlı ve kavrayışlı kılar." ve bir başka hadiste: "Hikmetin başı Allah korkusudur." diye geçer.

[559] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/340-342.

[560] Havelan-ı havi ve nisab hususunda daha fazla bilgi için ilmihallere bakılmalıdır

[561] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/342-343.

[562] Müslüman halk kesimi evliyaullaha adak adamak bir hayli yaygınlaşmıştır. Bu konunun iki ayrı yönü vardır. Allah rızası İçin kesilse ve Allah'tan istense caizdir. Evliyadan istemek ve onların rızası için kesmek şirktir.

[563] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/343.

[564] Ayette açık bir mucizevi anlatım vardır. "Her ne sadaka vermişseniz Allah onu

bilir veya her ne adamışsanız Allah onu da bilir." fe-innellahe ya'lemuha" lafzı, ikincinin ona işaret edişinden dolayı belagata, edebi inceliğe ters düşmesin diye tekrardan kaçınmak suretiyle düşürülmüştür.

[565] Nafile sadakayı gizlice vermek daha iyidir, daha sevaplidir. Bir hadiste: "Gizlice verilen sadaka, Allah'ın gazabını söndürür" diye geçer. Buhari'de de: "Şu yedi kişiyi Allah, gölgesinden başka gölge olmayan günde gölgesinde gölgelendirir: "Adaletli yönetici, Allah'a ibadet ederek yetişen genç, Allah için birbirini sevip bu duyguyla bir araya gelen ve bu duyguyla ayrılan iki kimse, namaz kılıp camiden çıktıktan sonra tekrar camiye gelinceye kadar gönlü mescide, camiye bağlı olan kişi, tenhada Allah'ı zikredip gözyaşı akıtan şahıs, mevki, makam sahibi güzel bir kadının zina teklifine: "Ben alemlerin Rabbi Allah'tan korkarım" diyen adam ve sağ elinin verdiğini sol eli bilmeyecek derecede sadakasını gizleyen kimse..."

[566] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/344.

[567] Bu ayet, Hz. AH hakkında inmiştir, dendi. Çünkü 4 dirhemi vardı, ayette geçtiği üzere infak etti. Ayet, israf ve cimrilik etmeksizin infak edenler hakkında geneldir. Her halükarda, gece olsun gündüz olsun, açıktan olsun gizlice olsun infak yapılması istenir.

[568] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/345-346.

[569] İlhah da İlhaf da ısrar anlamınadır. Yani, dilendiği adamın sağından solundan yaklaşıp, verinceye veya kovuncaya kadar ister.

[570] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/346-347.

[571] Ne ısrarla, ne de başka türlü isterler. Sahabe, elbette dilenmezdi.

[572] Dilencilik ne zaman helal olur? (Hanbel oğlu İmam Ahmed şöyle der: "Kişinin öğle ve akşam yemeği yoksa dilenmesi caiz olur." Ve yine şöyle hükmetmiştir: "Kişi, başkası adına dilencilik yapamaz. Ancak başkasına, tasad-duk edin, diyebilir." Dayanağı: "Aracı olun, ecir kazanırsınız..." hadisidir.

[573] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/347-348.

[574] Delili, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) "Bana, sadakayı zenginlerinizden alıp fakirle-

rinize vermem emredildi." hadisidir. Buhari'deki delili: "Sadakayı zenginlerinden al, fakirlerine ver." hadisidir.

[575] Şu sahih hadise dayanarak, istemeden bir şey verilen kimsenin onu alması caiz-dir: Hz. Peygamber (s.a.v.), Hz. Ömer'e (r.a.) bir miktar mal verdi. Ömer (r.a.): "Bunu, benden daha çok ihtiyacı olana ver!" dedi, sonra "Kendin istememişken bunu da, kendi malından sana geleni de al" buyurdu.

[576] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/348-349.

[577] Mess: Elle dokunmak demektir. Şeytan kimi çarparsa, aklı karışır, bağırıp çağırmaya başlar. Filanı cin çarpmış, bayılıp ayilıyor, denir. Şeytan da cinlerdendir. Faizci, kıyamet günü kabrinden cin çarpmış (deli) gibi, saralı olarak kalkar.

[578] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/350.

[579] Burada, nass varken kıyas yapılamayacağı, genel kuralına bir delil vardır. Zira müşrikler, faizi alışverişe kıyaslamışlar ama Allah kıyaslarını boşa çıkarmıştır. Çünkü faiz haram olup helal alışverişle kıyaslanamaz.(2) İbn Mes'ud aktarıyor: Hz. Peygamber (s.a.) "Faiz, çok da olsa, sonucu azlıktır"buyurmuştur. Yani sonucu (kârı, kazandırdığı) az ve eksik olacaktır.

[580] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/350-351.

[581] Kitaptan delili: "Allah faizi eksiltir, sadakaları bereketlendirir." ayetidir. Sünnetten delili; "Faiz çok da olsa sonucu azlıktır." "Kul, güzel bir maldan sadaka verince Allah kabul eder, ve eline alıp sizden birinin tay'ını veya sütten kesilmiş buzağısını büyüttüğü gibi büyütüp çoğaltır. Adam bir lokma sadaka verdimi Allah'ın elinde Uhud Dağı kadar oluncaya dek büyür. O halde sadaka verin!

[582] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/351-353.

[583] İbn Abbas (r.a.) şu görüştedir: "Faiz muamelesi yapıp bundan vazgeçmeyen kimseyi, devlet başkanının tevbe ettirmeye, vazgeçirmeye çalışma hakkı vardır.

[584] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/353.

[585] Riba'nın haram olduğu ayet ve hadislerle sabittir. Bu konuda en ufak bir şüphe yoktur.

[586] Fukahadan bazıları, bu ayeti malı teslim almadan alışverişte meydana gelecekher artışı, anlaşmayı haram kıldığına ve iptal ettiğine delil getirmiştir.

[587] Sıkışık borçluya süre tanımanın faziletine dair hadisler vardır: "Kim eli dar olan borçluya süre tanırsa, her gününe bir sadaka vermiş sayılır." "Kimi Allah'ın, kıyamet günü kendisini bir sıkıntısından kurtarması sevindirecekse, güç durumdaki borçlusuna süre tanıyıp, erteleyerek sıkıntısını gidersin ya da o alacaktan vazgeçsin..."

[588] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/354.

[589] İbn Huveyz Mindad: "Bir belde halkı, helâl sayarak hepsi faiz alıp verse dinden çıkmış olurlar. Hükümleri dinden çıkanların hükmü gibidir. Eğer bu işi, helal saymadan yaparlarsa devlet reisinin onlarla savaşma yetkisi vardır. Görmez misin ki, Allah buna müsaade etmiştir: "Allah'a ve Rasûlü'ne savaş açtıklarını bilsinler..."

[590] İbn Abbas (r.a.): "Bu ayet, özellikle veresiye alışverişi hususunda inmiştir." der. Ancak, itirazsız bütün borçlar için geçerlidir.

[591] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/354-356.

[592] Belli bir sürenin anılması, Buhari'de geçen şu hadisten dolayı ayetin veresiye hakkında olmasını gerektiriyor: "Kim borç olarak hurma verirse, belli bir süreye kadar belli bir ölçekle ve belli bir tartıyla versin.

[593] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/356-358.

[594] Âlimlerin çoğunluğu, yeminin şahid yerine geçeceği konusunda ittifak halindedir. İkinci şahid bulunmazsa kadı, bir şahitle ve taraflardan birinin edeceği yeminle hükmeder. Buradan hareketle, şahitler sadece iki kadınsa şahit sayılırlar ve yemin eklenir. Kadı böylece hükmeder. Bu, özellikle mallarda böyledir.

[595] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/358-359.

[596] Bazı şahitlikler iki kişiden duyar. Bazen tek.. Zina şahitliğinde ise 4 kişiden az

olmaz- hariç bütün şahitliklerde geçerlidir. Kölelerin ve çocukların şahitliği konusunda ihtilaf vardır.

[597] Allah-u Teâlâ'nın: "Allah'tan sakının, Allah size öğretiyor." sözü, Allah'ın, itaatkâr kulun gönlünde, kenHisine iletileni anlayacağı ve hakla batılı ayıracağı bir nur yaratacağına dair bir vaaddır. Bunu, Allah'ın şu sözü de destekler: "Allah'tan korkarsanız, size hakla batılı ayıracak bir anlayış verir." (Enfal 8/29)

[598] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/359-360.

[599] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/360-361.

[600] Rehin alıp vermek, Kitab'la caizdir. Bu ayet, seferde rehin alıp vermekle ilgili nass'tır. Yolculuk halinde değil de ikamet halinde ise, sünnet ve icma ile caizdir. Buhari ve Müslim'de geçer: "Hz. Peygamber (s.a.v.) yahudinin birinden biraz yiyecek istedi. Yahudi de karşılığında bir rehin taleb etti. O (s.a.v.), zırhını rehin bıraktı. Zırh, bir miktar arpa karşılığında rehindeyken, Allah'ın Rasûlü (s.a.v.) vefat etti.

[601] Ayette geçen "makbûda" sözü, rehinde vekalette bile olsa rehinin teslim alınmasının şart olduğunu göstermektedir. Hatta dürüst birisi rehini teslim alsa caizdir. Çünkü kabz anlamındadır. Zimmetteki birşeyin rehin verilmesi de caiz olur.

[602] Rehinin aslı, devam, demektir. Dini bakımdan ise, borçlu ödeyemediğinde ya bizzat rehin verilen maldan ya da sağladığı faydalardan borcu çıkartmak için bir malın borç karşılığı tutulmasıdır.

[603] Alimler, "Kalbin günahı, kirlenmesi sebebiyledir.." demişlerdir.

[604] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/361-362.

[605] Rehin; bir binek hayvanı, sağmal bir koyun, oturulacak bir ev veya bir hurma bahçesi ve kıymet ifade eden her şeyden olur. Rehin, süt sağılan hayvan ise hayvanın sütünü alabilir. Binek hayvanı ise binebilir. Kısacası canlı ise onu bakmasına karşı ondan yararlanabilir.

[606] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/362-363.

[607] Kurtubi, Ebu Hureyre'den rivayet ediyor: "Ca'fer b. Ebi Talib hariç, annesinin beni doğurmasını istediğim hiç kimse yoktur. Bir gün açken Cafer'i takip ettim. Evine varınca, biraz bulaşığı kalmış bir tereyağ tulumundan başka bir şey bulamadı. Tulumu önümüze yardı, içindeki yağı ve hurma tortusunu yalamaya başladık. Cafer şöyle diyordu: "Allah bir kimseye gücünün üstünde bir şeyi teklif etmez, yüklemez. El de sadece bulduğunu ikram eder."

[608] Gönülden geçen vesveseleri insanın anında savuşturması kulun gücünü aşar. Hz. Peygamber'e (s.a.v.) bu sorulduğunda: "Bu, apaçık imandır" buyurmuştur. (Müslim, Alkame b. Abdullah'dan)

[609] el-Isr: Katı,sert emir. Veya tevbe ve kefaret imkânı bulunmayan günah.

[610] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/363-364.

[611] Müslim, İbn Abbas'tan aktarıyor: "îçinizdekileri gizleseniz de... ayeti inince,"

diyor İbn Abbas, "bu ayete dair gönüllere birşey girdi. Hz. Peygamber (s.a.) "İşittik, itaat ettik, deyin!" buyurdu. Bunun üzerine Allah gönüllerine imam yerleştirdi. Böyle yapınca, Allah bu ayeti nesh edip, "Allah hiç kimseye gücünün üstünde bir şey teklif etmez..." ayetini indirdi."

[612] Bakara sûresinin şu ayeti hakkında bir çok hadis vardır. Birisi: "Benden Önce hiçbir peygambere verilmemiş Bakara suresinin sonundaki ayetler, bana Arş'ın altındaki bir hazineden verildi." hadisidir.

[613] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/364-365.

[614] Hadiste: "Ümmetimden yanılma, unutma ve zorlanmayla (yaptıklarının günahı) kaldırılmıştır." (Bunlardan dolayı günah yoktur.) diye geçer. Yalnız hükümleri farklıdır. Meselâ, yanlışlığa veya unutarak kap-kacak kıran, öder, farz namazı unutan kaza eder, yanlışlıkla adam öldüren diyetini verir, hata ile kısas düşer. Yanılarak ya da farkında olmadan kâfir olmaya sebep olacak bir lafı söyleyen de kâfir olmaz.

[615] "Dile getirmedikçe veya yapmadıkça, ümmetimin kendi kendine konuştuğunu (içinden geçirdiğini) Allah affetmİştir." (Hadis)

[616] Yani teheccüd namazı yerine bu iki ayeti okuması yeter. Dayanağı: "Kim yatsı

namazından sonra iki defa okursa, teheccüd namazı yerine geçer. Şeytanın şerrinden korumaya yeter ve şeytan ona yaklaşamaz." Hadisidir.

[617] Ebu Bekir Cabir el-Cezâiri, En Kolay Tefsir, Mektup Yayınları: 1/365-366.