ÂLİ İMRÂN SÛRESİ

Medine'de inmiştir. 200 âyettir.

Sûreyi Takdim

Âl-i İmrân sûresi Medine'de inen uzun sûrelerdendir. Bu mübarek sûre, iki Önemli dinî esası ihtiva etmektedir. Bunlardan birincisi, inanç ve bununla ilgili olarak Allah'ın birliğine dair getirilen deliller. İkincisi, dinî, hukukî hükümler, özellikle gaza ve Allah   yolunda cihadla ilgili hükümler:

1. Âyet-i kerimeler, Allah'ın birliğini, peygamberliği ve Kur'an'ın doğruluğunun isbat, Ehl-i kitab'm İslam, Kur'an ve Hz. Peygamberimiz (s.a.v.)   ile ilgili konuların etrafında meydana getirdikleri şüpheleri red et­mek için gelmiştir. Bakara sûresi, Ehl-i kitab'm birincisi olan Yahudiler zümresinden söz etmektedir. Onların hakikatini ortaya çıkarmakta   ve ni­yetlerini art düşüncelerini ve fıtratlarında olan adîlik ve hilekârlıkları açıklar. Âl-i İmrân sûresi ise Ehl-i kitab'm ikinci zümresi olan Hıristiyan-lardan söz eder. Bunlar Hz. İsa (a.s.)nın durumu hakkında Rasulullah (s.a.v.) ile cedelleşmişler, onun ilâhlığını iddia etmişler, Hz. Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliğim yalanlamış ve Kur'an'ı inkâr etmişlerdir. Bu mübarek sûre­nin yaklaşık olarak yarısı onlardan bahseder. Bu âyetlerde, Hıristiyanların ortaya attıkları şüpheler sağlam ve kesin delillerle reddedilmiştir. Özellik­le Hz. Meryem ve Hz. İsa (s.a.) ile ilgili konularda, Hıristiyanların sapık iddialarını reddetmiş ve konuya açıklık getirmiştir. Bu tavizsiz red çerçe­vesinde Yahudilerin tutumları ile ilgili bazı işaretler, onları kınamalar ve Ehl-i kitab'ın hile ve desiselerinden müslümanları sakmdırmalar da yer al­maktadır.

2. Hacc farizası, cihad, faizli muamele ve zekatı vermeyenlerle ilgili bazı dinî,   hukukî hükümlerden bahs edilmiştir. Bu âyetlerde Bedir ve Uhud gazaları    ve bu gazalardan Müslümanların alacağı dersler geniş bir şekilde anlatılır: Müslümanlar Bedir savaşında zafer kazandı, Uhud'da ise Peygam­ber (s.a.v.)]in emrini yerine getirmedikleri için yenildiler. Bu yenilgiden sonra kâfir ve münafıklardan birçok moral bozucu ve onur kırıcı laflar işittiler. Bunun üzerine Yüce Allah bu dersteki hikmeti onlara açıkladı. Bu hikmet şudur: Yüce Allah mü'mini kâfirden ayırmak için, mü'minlerin saf­larını münafıklardan temizlemek istedi. Bu mübarek âyetler, aynı zaman­da, nifaktan, münafıklardan ve onların, mü'minlerin azimlerini kırma   gay­retlerinden   bahseder. Bu âyetler gökleri, yerleri ve bunlarda bulunan sağ­lam ve eşsiz sanatları, hikmet sahibi yaratıcının varlığını gösteren hariku­lade şeyleri ve sırları tefekkür etme ve düşünmeyi anlatarak sona erer. Bu âyetler cihadı ve aşağıdaki kısa ve şümullü emirleri gerçekleştirmek uğrunda cihad edenleri zikrederek son bulur. Zira hayır bu emirlerle gerçek­leşir, büyük zaferler bunlarla elde edilir, kurtuluş ve başarı bunlarla tamam­lanır. Bu emirleri ihtiva eden son âyet şudur "Ey iman edenler! Sabredin; sebat gösterin; ha­zırlıklı ve uyanık bulunun, Allah'tan korkun ki, başarıya ulaşabiîesiniz.[1]

Sûrenin Fazileti

Nuvas b. Sem'ân der ki: Rasullullah (s.a.v.)'m şöyle dediğini işittim: "Kıyamet gününde Kur'an ve onunla amel eden kimseler getirilirken Baka­ra ve Âl-i imrân sûreleri onların önünde gelir.[2]

İsimlendirilmesi

Bu sûrede faziletli bir aile olan İmrân ailesinin kıssası anlatıldığı için sûreye Âl-i İmrân ismi verilmiştir. İmrân, Hz. İsa (a.s.)'nm annesi olan Meryem'in babasıdır. Bu kıssada Hz. Meryem el-Betül'ün ve oğlu İsa (a.s.)'-nıh doğumu gibi ilâhi kudrete delalet eden mevzular zikredilmiştir. [3]

Rahman ve Rahîm Olan Allah'ın Adıyla

1. Elif, Lâm, Mîm.

2. Hayy ve Kayyûm olan Allah'tan başka ilâh yok­tur.

3,4. (Rasulüm!) O, sana Kitab'ı hak ve önceki ki­tapları tasdik edici olarak tedricen indirmiş; daha önce de, insanlara doğru yolu göstermek üzere Tevrat ile İn­cil'i ve Furkan'ı indirmiştir. Bilinmeli ki, Allah'ın â-yetlerini inkâr edenler için şiddetli bir azap vardır. Al­lah, suçlunun hakkından gelen mutlak kudret sahibi­dir.

5.  Şüphesiz ki ne yerde, ne de gökte hiçbir şey Al­lah'a gizli kalmaz.

6. Rahimlerde sizi dilediği gibi şekillendiren Odur. O'ndan başka ilâh yoktur. O mutlak izzet ve hik­met sahibidir.

7. Sana Kitab'ı indiren O'dur. O'nun bazı âyetleri muhkemdir ki, bunlar Kitab'ın esasıdır. Diğerleri de müteşâbihtir. İşte kalplerinde eğirilik  olanlar, fitne çıkarmak ve te'vil etmek için müteşâbih âyetlere uyar­lar. Halbuki O'nun te'vilini ancak Allah bilir, tlimde yüksek payeye erişenler ise: "O'na inandık. Hepsi Rab-bimiz tarafından dır."  derler. Bunu ancak akl-ı selim sahipleri düşünüp anlar.

8. (Onlar şöyle  yakarırlar:)   "Rabbimiz!     Bizi doğru yola ilettikten sonra kalblerimizi eğriltme. Bize tarafından rahmet bağışla. Eminiz ki, lütfü en bol olan sensin.

9. Rabbimiz!  Gelmesinde şüphe edilmeyen bir günde, insanları mutlaka toplayacak olan sensin." Allah asla sözünden dönmez.

Kelimelerin İzahı

Hayy, daima var olan, yok olmayan ve ölmeyen demektir.  

Kayyûm, kullarının işlerini yürüten.

Tasvir, bir şeye^ muayyen bir şekil vermektir.   O sizi  yaratır demektir.

Erhâm, rahim kelimesinin çoğuludur. Rahim ise, ceninin  ya­ratıldığı   yer demektir.

Muhkem, mânâsı açık olan şeydir. Kurtubî şöyle der: Muh­kem, tevili bilinen, mânâsı ve tefsiri anlaşılan âyettir. Müteşâbih, mânâsı­nı hiç kimsenin bilemiyeceği âyet demektir. Allah bunlarla ilgili ilmi ken­disine has kılmış, kimseye vermemiştir. Sûre başlarında bulunan hurûf-ı mukattaa bu kabildendir. Muhkem ve müteşâbih hakkında belirtilen en güzel görüş budur.[4]

Ümmü'l-kitab, Kitabın aslı, esası ve anası demektir: Zeyğ, haktan sapmaktır. Bir kimse doğru yoldan saptığında « denilir.

Te'vil, tefsir demektir. Aslı, dönmek ve varılacak yere varmak mânâsına gelen   Jji kelimesidir. Bir iş varılacak merhaleye geldiğinde denilir.

Rüsûh, bir şeyde sebat edip,  yerleşmek demektir. Şâir şöyle der:

Leyla'nın sevgisi kalbime yerleşti. Zaman o sevgiyi değiştirmedi.[5]

Nuzûl Sebebi

Bu âyet-i kerimeler, Necran Hır i stiy anlarından bir heyet hakkında inmiştir. Heyet altmış kişi olup bunlardan ondört tanesi ileri gelenlerdendi. Bunların içinden üç tanesi de en büyükleri idi. Bunların birincisi, emirleri Abdülmesih, ikincisi müşirleri el-Eyhem, üçüncüsü de âlimleri yani pisko-. poslan Ebu Harise b. Alkame idi. Bu üç kişi Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gele­rek O'nunla heyet adına konuştular. Bunlar bazan, İsa, Allah'ın kendisidir. Çünkü p ölüleri diriltiyordu; bazan "O, Allah'ın oğludur, çünkü babası yok­tur. Bazan da "O, üçün üçüncüsüdür. Çünkü Allah çoğul sıygasıyle, yaptık, söyledik" diyor. Eğer Allah tek olsaydı, yaptım, söyledim, derdi, dediler. Bundan sonra Rasulullah (s.a.v.) ile aralarında şu müzakere geçti. Rasulul-lah (s.a.v.) "Siz Rabbımizin diri olduğunu, Ölmeyeceğini, İsa'nın Öleceğim bilmiyor musunuz?" dedi. "Evet" dediler. Rasulullah (s.a.v.) "Her çocuğun mutlaka babasına benzeyeceğini bilmiyor musunuz?" diye sordu. "Evet, bi­liyoruz" dediler. Rasulullah (s.a.v.) "Rabbimizin herşeyi idare ettiğini, ko­ruduğunu, muhafaza ettiğini ve herşeye rızık verdiğini bilmiyor musunuz? İsa bunları yapabilir mi?" dedi. "Hayır" dediler. "Göklerde ve yerde hiçbir şeyin Allah'a gizli kalmadığını bilmiyor musunuz? İsâ, Allah'ın bildirdiğin­den başkasını bilir mi?" dedi. "Hayır" dediler. Rasulullah (s.a.v.) "Rabbi­miz yemez, içmez, kaza-i hacette bulunmaz, İsa ise yer, içer ve kaza-i ha­cette bulunurdu, bunu bilmiyor musunuz?" dedi. Onlar, "evet", dediler. Hz. Peygamber (a.s.) "Öyle ise, İsa sizin iddia ettiğiniz gibi nasıl olur?" dedi. Bunun karşısında sükût ettiler, inkâr etmekten başka bir yol bulamadılar. Bunun üzerine Yüce Allah, sûrenin ilk seksen küsur âyetini indirdi.[6]

Âyetlerin Tefsiri

1. Elif, lâm, mîm. Bu harfler Kur'an'm i'cazına ve onun, bu hecâ harflerinin   benzerlerinden  meydana  geldiğine  bir  işarettir.   Bakara sûresi'nin başında, bununla ilgili açıklama yapılmıştır. [7]

2.Ondan başka bir Rabb ve gerçek mabud yok­tur. O devamlı" var olup ölmeyen ve kullarının işlerini yürütendir.[8]

3. Ey Muhammed! O, sana Kur'an'ı kesin   delillerle, ondan önce inip de ona uygun olan kitapları tasdik edici olarak indirdi. [9]

4. Kur'an'ı indirmeden Önce de, İsrâîloğullarını! Doğru yola iletmek için iki büyük kitabı, Tevrat ve İncil'i indirmişti. Furkan'ı indirdi. Furkan'dan maksat bütün semavî kitaplardır. Çünkü onlar hakkı bâtıldan, hidâyeti dalâletten ayırırlar. Bir görüşe göre, Furkan'­dan maksat Kur'an'dır. Şanını ta'zim için tekrar edilmiştir.[10] Allah'ın âyetlerini inkâr edip onları bâtıl şeylerle değiştirenler için âhirette elem verici, büyük bir azap vardır.ly.i Allah, işine hâkimdir, kimse ona galip gelemez. Kendisine isyan eden­lerden intikam alır. [11]

5.  Şüphesiz ki yerde ve gökte hiç bir şey O'nun bilgisinden uzak ve O'na gizli  kalamaz. O kâinattaki her şeyden haberdardır. Hiçbir şey O'na gizli değildir.. [12]

6. Annelerinizin rahminde size dile­diği şekli veren ve erkek, kadın, güzel, çirkin olarak dilediği gibi yaratan O'dur. O'ndan başka bir Rab yoktur. Birlik ve ilâhlıkta tektir. Mülkünde azîz, sanatında hikmet sahibidir   Bu âyette, Hıristiyanla­rın iddiaları red edilmektedir. Çünkü onlar İsa (a.s.)'nın ilâhlığını iddia e-derler. Yüce Allah Hz. İsa'nın ana rahminde şekillendirilmiş olması ve gaybı bilmemesi sebebiyle, onun diğerleri gibi bir kul olduğuna dikkat çekti[13]

7. Ey Muhammedi Sana Kur'an-ı Kerim'i indi­ren O'dur. Kur'an'ın bazı âyetlerinin delâleti açıktır. Onlarda herhangi bir| kapalılık ve karışıklık yoktur. Helal ve haram âyetleri böyledir. Bu âyetler, Kitab'ın aslı ve esasıdır. Diğerleri de müteşâbihtir. İnsanların bir çoğu bunların ne mânâya geldiğini anlıyamazlar. Müteşâbih âyetleri, muhkem ve mânâsı açık olan âyetler yardımıyle anlamaya çalışan doğruyu bulur. Bunun aksini yapan sapıtır. Bu­nun içindir ki Yüce Allah şöyle buyurur: Kalplerinde hidâyeti bırakıp dalâlete düşme eğilimi bulunanlar müteşâ­bih âyetlere uyar ve onları kendi   arzularına göre tefsir ederler. *  Bunu yapanlar, insanları, dinleri hususunda fitneye düşürmek ve halka, sapık Hıristiyanların yaptığı gibi, Allah'ın kelamını tefsir etmeyi murat ettikleri intibaını vermek için yaparlar. Nitekim Hıristiyanlar Hz. İsa (a.s.) hakkında, O, Allah'ın Meryem'e ulaştırdığı kelimesi ve kendisin­den bir ruhtur,[14] mealindeki âyeti, Hz. İsa'nın Allah'ın oğlu olduğu veya on­dan bir parça olduğu şeklinde yorumlamış ve bunu iddialarına delil getir­mişler; Hz, İsa (s.a.)'nın ulûhiyyetini iddia etmiş ve onun Allah'ın kullarından bir kul ve peygamberlerinden bir peygamber olduğuna delâlet eden "O, sadece kendisine nimet verdiğimiz bir kuldur[15] mealindeki muhkem âyeti terketmişlerdir. * Müteşâbih âyetlerin tefsirini ve ha­kikî mânâsını, tek olan Allah'tan başka hiç kimse bilmez İlimde derinleşmiş kimseler ise, müteşâbih âyetlere ve bunların Allah katından geldiğine inanırlar ve muhkem ve mü-teşâbihin hepsi hak ve gerçektir. Çünkü Allah kelamıdır, derler. Akl-ı selim sahibi ve münevver kimselerden başkası düşünüp öğüt almaz. [16]

8. Ey Rabbimiz! Bizi doğru dinine ve şeria­tına ulaştırdıktan sonra, kalplerimizi haktan saptırıp dalâlete düşürme, tü Fazl ve kereminle bize bir rahmet ihsan ederek onunla bizi hak din üzerinde sabit kıl. Sen bizim, fazlınla kullarına lütuf ve ihsanda bulunan Rabbimizsin. [17]

9. Ey Rabbimiz! O korkunç hesap gününde mahlukatı bir araya getirecek sensin. O günün geleceğinde şüphe yoktur. Nitekim   şöyle buyuruyorsun: "Kendisinden başka hiçbir ilâh bulun­mayan Allah elbette sizi kıyamet günü toplayacaktır. Bunda asla şüphe yoktur. Kim, Allah'tan daha doğru söz söyler[18] Ya Rabbi! Senin va'din haktır. Sen va'dinden dönmezsin. [19]

Edebi Sanatlar                                                         

1. Yüce Allah, Kur'an'ın diğer semavî kitaplara üstünlüğünün kemalini göstermek için,    Kur'an yerine cins isim olan el-Kitab tabirini kullanmıştır. Sanki, kitap ismini almaya layık olan sadece odur, ve gerçekte öyledir.

2. Bu ifade, Kur'an-ı Kerim'den önce gelen semavî kitaplar­dan kinayedir. Önce gelen kitaplar çok açık ve meşhur oldukları için, bun­lar, Kur'an'ın önünde mânâsına gelen sözüyle ifade edilmişlerdir.

3. Yani, hakkı bâtıldan ayıran diğer kitapları da indirdi. Bu bölüm umumî olanı hususî olana atıf kabilindendir. Çünkü önce hususî olarak üç kitap zikredildi. Sonra bunlara itina ile birlikte bütün kitapları ifâde eden el-Furkan   ismi kullanıldı,

4. Şerif Râdî şöyle der: Bu bir istiaredir. Bundan maksat, bu âyetlerin, kitabın aslı olduğunu ve ondaki bütün özetlerin  mânâsını cem etmiş bulunduğunu bildirmektir. Bu âyetler, kitabın anası durumundadır, Sanki Kur'an'ın diğer âyetleri bunlara tabi veya bunlarla alakalıdır. Bu du­rum, çocuğun annesi ile olan ilgisine ve önemli işlerinde ona sığınmasına benzer.[20]

5. Bu da bir 'istiaredir. Bundan maksat, ilimde derin­leşmiş kimselerdir. Böyle kimseler, ağır bir şeyin çukur bir yere yerleş -nıesine teşbih edilmiştir. Bu ifadesinden daha beliğdir.[21]

Faydalı Bilgiler

1. Müslim'in Hz. Aişe (r.a).'dan rivayetine göre Rasulullah (s.a.v.) ... âyetini oku­du sonra şöyle buyurdu: Kur'an'm mütesâbih âyetlerine uyanları görürseniz, bilin ki, Allah'ın bu âyette anlattıkları o kimselerdir. Onlardan sakınınız.[22]

2. Kurtubî şöyle der: Muhkem ve mütesâbih hakkında söylenenlerin en güzeli şudur: Muhkem, tevili bilinen, mânâsı ve tefsiri anlaşılan âyettir. Mütesâbih ise mânâsını hiç kimsenin bilemiyeceği âyet demektir. Allah, bunlarla  ilgili  bilgiyi  kendisine  has   kılmış,   kimseye   vermemiştir. Hiçkimse onları bilmeye yol bulamaz. Bazıları şöyle demiştir: mütesâbih âyetler; kıyametin kopma   zamanı, Ye'cüc Me'cüc'ün çıkışı, Deccal'ın zu­huru ve İsa (a.s.) ile ilgili bazı âyetlerle, sûre başlarındaki huruf-u mukattaâdır.[23]

3. Kur'an'm âyetleri, muhkemler ve müteşâbihler olmak üzere iki kısımdır. Nitekim    âyet-i kerime bunu göstermektedir. Eğer: Bu âyetle, Hud süresindeki, Kur'an'ın tümünün muhkem olduğunu bildirenajU âyetleri muhkem kılınmış bir kitap[24] ve Zümer süresindeki, Kur'an'm tümünün mütesâbih olduğunu bildiren, "Allah, âyetleri mütesâbih kitabı, sözlerin en güzeli olarak indirmiştir[25] âyetlerini bağdaştırmak nasıl mümkün olur? denirse, şöyle cevap verilir: Bu âyetlerin arasında bir çelişki yoktur. Çünkü her âyetin, konumuzun dışında kendine mahsus bir mânâsı vardır.. nun mânâsı: Onda herhangi bir ayıp, kusur yoktur. O, hak sözdür, lafızları açık, mânâları sahihtir, nin mânâsı ise, onun âyetleri güzellik bakımından birbirine benzer, birbirini tasdik eder, şeklindedir. Buna göre, âyetler arasında bir çelişki ve çatışma yoktur.

4. Buharî'nin Said b. Cübeyr'den rivayet ettiğine göre, bir adam İbn  (r.a.)'a şöyle der;

 bana birbirleriyle çelişkili gelen bazı şeyler buluyorum. İbn Abbas Qnlar nedir?" diye sorunca adam şöyle sıralar:

"Sura üflendiği zaman, artık ne aralarında soy sop vardır, ne de birbir­lerini soruşturacaklardır[26] âyeti ile onlardan bir kısmı diğerlerine yönele­rek birbirlerini sorumlu tutmaya çalışırlar[27] âyeti; "Allah'tan hiç bir ha­beri gizleyemezler[28] âyeti ile "Rabbimiz! Vallahi biz müşriklerden değil­dik[29] âyeti arasında çelişki vardır. İşte bu âyette, müşrik oldukları haberini gizlemişlerdir. Allah, Nâziât sûresinde gökleri yerden önce, Fussilet sûre­sinde ise yeri göklerden önce yarattığını zikretmiştir. Bir çok yerde ise "Allah gafur ve rahimdi" "Allah azîz ve hakimdi" ve.«... "Allah işitici ve görücü idi" buyrulmuştu. Sanki daha Önce böyle imiş de, şimdi böyle değil mânâsı anlaşılmaktadır.

İbn Abbas (r.a) şöyle cevap verir: "Aralarında soy sop çekişmesi yok­tur" âyeti, birinci nefhadaki durumu anlatır. Nitekim Allah "Sura üfürü-lünce, Allah'ın diledikleri müstesna olmak üzere göklerde ve yerde ne var­sa hepsi ölecektir[30] buyurur. Buna göre o anda aralarında nesep çekiştir­mesi olmadığı gibi soruşturma da yoktur. Sonra ikinci üfürülüşte birbirleri­ni sormaya başlarlar. "Biz müşriklerden değildik" âyeti ile "Allah'tan hiçbir haberi gizleyemezler" âyetine gelince, Allah, ihlaslı kimselerin günahlarını bağışlar. O zaman müşrikler birbirlerine, "Gelin, biz de müşrik değildik" diyelim derler. Bunun üzerine Allah onların ağızlarını mühürler de yaptıklarını azaları anlatır. Böylece Allah'tan, hiçbir şeyin gizleneme­yeceğini anlarlar. O zaman, kâfirler, "Keşke müslüman olsaydık" derler. Göklerin ve yerin yaratılışına gelince; Allah, yeri iki günde yarattı, sonra semaya yönelerek onları da yedi kat olarak iki günde yarattı. Bundan sonra da diğer iki günde yeri döşedi. Ondan su, yeşillik ve otlaklar çıkardı. Sonra orada, dağlan, ağaçları, kıtaları ve aralarında olanları yarattı. İşte, Nâziât süresindeki "Ondan sonra da yer küreyi döşedi,[31] âyetinin mânâsı budur. İşte buradan anlaşılıyor ki, Allah, ilk iki günde arzı yarattı, sonraki iki günde gökleri yarattı ve en son iki günde de arzı döşedi.

"Allah Gafur ve Rahîm'di.." gibi sözlerine gelince, Yüce Allah kendi­ni böyle niteledi. O devamlı olarak böyledir. Sana yazıklar olsun, Kur'an sana çelişkili gibi gelmesin. Çünkü onun hepsi Allah kalındandır. [32]

10. Bilinmelidir ki inkâr edenlerin ne malları, ne de evlatları Allah huzurunda kendilerine bir fayda sağlayacaktır.   İşte onlar cehennemin yakıtıdır.

11. (Onların yolu) Firavun hanedanının ve onlar­dan öncekilerin tuttuğu yola benzer. Onlar bizim âyet-lemizi yalanladılar, Allah da kendilerini günahları yü­zünden yakalayıverdi. Allah'ın   cezası   çok şiddetlidir.

12. İnkâr edenlere de ki: "Yakında mağlup olacaksınız ve cehenneme sürüleceksiniz. Orası ne kötü  bir kalma yeridir."

13. (Bedir'de) karşı karşıya gelen şu iki gurubun halinde sizin için büyük bir ibret vardır. Biri Allah yo­lunda çarpışan bir gurup, diğeri ise bunları apaçık kendilerinin iki misli gören kâfir bir gurup. Allah dile­diğini yardımı ile destekler. Elbette bunda basiret sa­hipleri için büyük bir ibret vardır.

14. Nefsânî arzulara, (özellikle) kadınlara, oğul­lara, yığın yığın biriktirilmiş altın ve gümüşe, salma at­lara, sağmal hayvanlara ve ekinlere karşı düşkünlük in­sanlara çekici kılındı. Bunlar, dünya hayatının geçici menfaatleridir. Halbuki varılacak güzel yer, Allah'ın katındadır.

15. De ki: "Size bunlardan daha iyisini bildireyim mi? Takva sahipleri için Rableri yanında, içinden ır­maklar akan, ebediyyen kalacakları cennetler, tertemiz eşler ve Allah'ın hoşnutluğu vardır."  Allah kullarını çok iyi görür.

16. (Bu nimetler) "Ey Rabbimiz! îman ettik, öyley­se bizim  günahlarımızı bağışla,  bizi ateş azabından koru." diyen;

17. Sabreden, dürüst olan, huzurda boyun büken, hayra harcayan ve seher vaktinde Allah'tan bağış dile­yenler (içindir),"

Âyetlerin Önceki Âyetlerle Münasebeti

Yüce Allah, önceki âyetlerde mü'minlerin, Allah'ın kendilerini iman üzere sabit kılması için ettikleri dua ve niyazlarını anlattı. Bu âyetlerde ise, kâfirleri küfre sevkeden sebebi, yani bu hayattaki mal ve evlat çokluğuna aldanmalarını anlatmakta ve bu varlıkların, dünya da onlara hiçbir faydası olmayacağı gibi âhirette de Allah'ın azabını onlardan uzak­laştıramayacağını açıklamaktadır. Buna misal olarak Bedir Gazvesini ve­rir. Zira orada Allah'ın ordusu ile şeytanın ordusu karşı karşıya gelmiş. Ne­ticede, çok olmalarına rağmen kâfirler mağlup olmuş; az olmalarına rağ­men mü'minler zafer kazanmıştı. Kâfirlerlerin malları ve evlatları onlara fayda vermemişti. Yüce Allah daha sonra, dünyevî arzulan, insanların elde etmek için birbirleriyle rekabet ettikleri dünya mallarını anlatmakta, son olarak da, iyiler için Allah katında olanların daha hayırlı olduğunu bildir­mektedir. [33]

Kelimelerin İzahı

İğna, defetmek ve fayda vermek demektir.

Vekûd, ateş yakılan odun demektir. Vükûd ise, yanmak mâ­nâsına mastardır.          

De'b, adet ve durum demektir. Bunun aslı, çalışmak ve gayret et­mek manasınadır. Kişi, işinde çalışıp gayret gösterdiğinde, aL denir. Daha sonra bu kelime, adet mânâsına kullanılmıştır. Çünkü, kim birşeyle uzun zaman meşgul olursa, o iş onun için bir adet haline gelir.

Âyet, alamet demektir.

Fie, cemaat mânâsındadır. Sıkıntılı zamanlarda, cemaate başvu­rulduğu için, insan topluluğuna "fie" denilmiştir.

İbret, öğüt almak demektir. "İbret al" mânâsına gelen keli­mesi bu köktendir. Birşeyden başka bir şeye geçme mânâsına gelen kelimesinden türemiştir. Nehri geçmek mânâsına gelen de bun­dandır. İtibar, bilgisiz durumdan bilgili durumuna geçmek demektir.

Tezyin, bir şeyi süsleyip insanın gözüne güzel göstermek demek­tir.

Şehvet, nefsin arzuladığı ve elde etmek istediği şeydir. Bu­nun geçmiş zamanı,  "arzuladı" şeklindedir. Çoğulu Şehevât şeklinde olur.

Kanatır, kıntâr kelimesinin çoğuludur. Kıntar, büyük mal yı­ğını veya sayılamıyacak kadar çok mal demektir.

Mukantara, kat kat yığılmış demektir. "binlerce" ve  "kat kat" terkiplerinde olduğu gibi, burada tekit için gelmiştir. Bu, Taberî'nin görüşüdür. Rivayete göre, Ferrâ da şu görüştedir: Kanatır kmtar kelimesinin çoğuludur. Mukantara ise, kanatır kelimesinin çoğulu­dur. Böylece dokuz kıntar olur.[34]

Musevveme, kendisine güzel bir görünüm veren ve dikkatleri üzerine çeken bir alametle alametlenmiş demektir. Bir görüşe göre musev­veme, mer'âda güdülen hayvandır. Mücahid ve İkrime : "Müsevvemeden maksat, besili, güzel atlardır"   demişlerdir.

Meâb, dönülüp varılacak yer demektir. Bir kimse bir yerden dönüp geldiğinde denir. Maştan iyâb ve meâb şeklindedir. Nite­kim âyet-i kerimede  "Şüphesiz onların dönüşü, sadece bizedir[35] buyrulmuştur.

Eshâr, seherin çoğuludur. Tan yeri ağarmadan önceki zamânâ seher denilir. [36]

Nüzul Sebebi

Rasulullah (s.a.v.), Bedir'de Kureyşlileri mağlup ettikten sonra Me­dine'ye dönünce Yahudileri toplayıp onlara "Ey Yahudi topluluğu! Allah; Kureyş'in başına gelenleri sizin başınıza getirmeden önce Müslüman olu­nuz. Şimdi anladınız ki, ben gönderilmiş bir peygamberim" dedi. Yahudiler dediler ki: Ey Muhammedi Savaş hakkında bilgisi olmayan bir grup Câhil Kureyşliyi öldürmen seni aldatmasın. Vallahi, eğer sen bizimle savaş-saydın, nasıl adamlar olduğumuzu ve bizim gibilerle savaşmamış oldu­ğunu anlardın" Bunun üzerine Yüce Allah: "Kâfirlere de ki, yakında mağlup olacaksınız" âyetini indirdi.[37]

Âyetlerin Tefsiri

10. Kâfirlerin ne mallan,  ne  evlatları  onlara bir  fayda  sağlar.   Âhirettte  de,  Allah'ın azabından  ve  elem  verici  cezasından  hiçbir  şeyi  onlardan  uzaklaş­tıramazlar, Onlar, cehenneme doldurulup yakılan odun­lardır. [38]

11. Kâfirlerin hâli ve durumu Âl- i Fir-avun'un  durumu gibidir, yaptıkları da onlann ve onlardan önceki Hûd, Sâlir ve Şuayb (a.s.)'ın kavimlerinin yaptığına benzer. Onlar, peygam­berlerin risaletine delâlet eden âyetlerimizi yalanladılar. Allah da, küfür ve günahları sebebiyle onları cezalandınp helak etti.. Allah'ın azabı elim, yakalaması şiddetlidir. Bu âyetten maksai şudur: Kureyş kâfirleri, Âli Firavun ve onlardan Önceki inatçılar gibi kâfi oldular. Malları ve evlatları onlara fayda vermediği gibi bunlarınki de fay da vermeyecektir. [39]

12. Ey Muhammedi Yahudileri ve bütün kâfirlere de ki : Dünyada hezimete uğrayacaksınız, âhirettte de toplanıp cehenneme sürüleceksiniz. Cehennem ateşi, edindiğini ne kötü yataktır. [40]

13. Ey Yahudi topluluğu! Bedir günü sava için karşı karşıya gelen iki toplulukta sizin için ibret ve öğüt vardır. Biri, Allah'ın dinini yüceltmek için savaşan mü'mi topluluk, diğeri ise tâğût uğrunda savaşan Kureyşli kâfirler topluluğudu: jji Mii'minler, kâfirlerin, kendilerinin iki misli olduğum vehim ve hayalle değil, apaçık bir şekilde gözle görüyorlardı. Bir görüşe göre, kâfirler, sayı bakımından, mü'minleri kendilerinin iki katı olarak görüyorlardı. Zira Allah kâfirleri korkutmak ve onları müslümanlara karşı savaştan caydırmak için, mü'minleri onların gözünde çok gösterdi. Birinci görüş, İbn Cerîr'in tercihidir. Daha açık olan da budur. Çünkü  tabiri, hayalle değil, gerçek görmeyi ifade eder. Allah, dile­diği kimseyi yardımıyle kuvvetlendirir. İşte bunda akl-ı selim ve doğru fikir sahipleri için bir öğüt ve ibret vardır.

Bu âyetten maksat şudur : Maddî güç, her şey değildir. Zafer, sayı ve silâh'ın çokluğu ile elde edilmez. O, ancak Allah'ın yardımı ve desteği ile elde edilir. Nitekim Yüce Allah "Allah size yardım ederse, kimse size ga­lip gelemez[41] buyurmuştur.

Yüce Allah sonra, insanların fânî hayattaki şehevî arzularına al-dandıklarını bildirerek şöyle buyurur: [42]

14. Şehevî duygulara meyletmek insan­lara güzel gösterildi ve ruhlarına sevdirildi. Bunlar kadınlar, oğullar, yığın yığın biriktirilmiş altın ve gümüş, salma atlar, sağmal hayvanlar ve ekin­lerdir. Yüce Allah şehevî arzuları anlatmaya kadınlardan başladı. Zira, on­ların sebebiyle meydana gelen fitne daha büyük ve onlardan zevk alma daha çoktur. Hadiste "Benden sonra erkekler için kadınlardan daha zararlı bir fitne bırakmadım.[43] buyrulmuştur. Yüce Allah, daha sonra onlardan doğan çocukları zikrederek buyurdu. Çocuklar kalplerin meyveleri ve gözlerin nuru olduğu için ikinci olarak onları zikretti. Nitekim şâir şöyle der:

Aramızdaki çocuklarımız, yeryüzünde yürüyen ciğer pârelerifnizdir. Onlann üzerine bir rüzgâr esse, gözümüze uyku girmez.

insan, çocuğunu maldan daha çok sevdiği için âyette, çocuklar mal­dan önce zikredilmiştir. Yığın yığın biriktiril­miş, çokça altın ve gümüş mal, şehevî arzuların çoğu mal ile elde edildiği için, mal da sevilen şeylerdendir. Kişi o malı elde etmek için birçok tehli­keyi göze alabilir. Âyet-i kerimede, "Malı bütün gücünüzle seviyorsu­nuz[44] buyrulmuştur. Altın ve gümüşle muamele esas olduğu için, burada özel olarak zikredilmişlerdir. Güzel asil atlar, de­veler, sığırlar ve davarlardan binek, yiyecek ve süs için olanlar; ekilen ve dikilen şeyler. İnsanlar besinlerini bunlardan elde ettikleri için, bunlar da sevilen şeylerdendir. Bütün bu arzulanan şeyler, dünya hayatının çiçeği, fâni ve zail olan süsüdür. Halbuki Allah katında, varılacak güzel yer ve sevap vardır. [45]

15. Siz  Ya Muhammedi De ki: İnsanlara güzel gös­terilen, bu dünya hayatının ve geçici nimetlerinin süsünden daha hayırlısını size bildireyim mi? Bu soru takrir içindir. Takva sahiplerine kıyamet gününde geniş cennetler verilecektir. Bu cennetlerin içinden ve etrafından nehirler akar. Müttekîler orada ebedi olarak kalacaklardırOnlara maddi ve manevi pislik ve kirlerden temizlenmiş eşler de verilecektir. Bunlar büyük ve küçük abdest bozmazlar, hayız ve nifas görmezler. Dünya kadınlarında görülen hoşa git­meyen haller onlarda görülmez Bu güzel nimetlerin yanında ayrıca, müttekîler Allah'ın rızasını kazanmışlardır. O ne büyük bir rızadır. Kudsî hadiste şöyle buyrulmuştur. "Sizden razı olurum. Razı olunca artık size asla kızmam.[46] Allah, kullarının bütün hallerini bilir. Herbirine hak kazandığı şeyi ihsan eder. Sonra Yüce Allah, o naîm yurdun­da ebedî kalmayı kendilerine lütfettiği takva sahiplerinin sıfatlarını şöyle açıklar: [47]

16. Ümitli Bunlar : "Ey Rabbi-miz! Sana, kitaplarına ve peygamberlerine imân ettik. Lütuf ve rahmetinle bizim günâhlarımızı bağışla ve bizi cehennem azabından koru" diyenler ve[48]

17. Darlık ve sıkın­tılara sabredenler, Allah'a ve âlıiret gününe sadakatle inananlar, sıkıntılı ve geniş günlerinde Allah'a itaat edenler, hayır yollarında mallarını bolca har­cayanlar ve tan yeri ağarmadan önce seher vaktinde istiğfar edenlerdir. [49]

Edebî Sanatlar

1. Burada hazif yoluyla icaz vardır. takdirindedir.

2. Bu kelimenin nekre   gelmesi azlık ifade eder. Yani Onlara, mal ve evlatları az da olsa bir fayda sağlamaz.

3. Subût ve tahakkuk ifade etmek için, isim cümlesi kullanılmıştır.

Burada ikinci şahıstan üçüncü şahsa dönüş vardır. Takdiri dür.

5. Bunun aslı dür. Öne geçene itina göstermek, sonraya almana da teşvik etmek maksadıyla kelimelerin yeri değiştirilmiştir. kelimesinin nekre getirilmesi tefhîm ve ta'zîm içindir. "Büyük bir ibret" demektir terkibinde,  kelimesinin nekre gelmesi de bunun gibidir.

6. İfadeleri arasrnda iştikak cinası vardır.

7. Bundan maksat, nefsin istediği şeylerdir. Zemahşerî şöyle der: Allah, mübalağa ifade etmesi için    nefsin arzu ettiği şeyleri kelimesi ile anlattı.  Sanki  âyette zikredilen nefsin  arzu ettiği şeyler, şehvetlerin kendileri imiş gibi ifade edilmiştir. Bir de, şehevî arzu­ların değersiz olduğuna dikkat çekmek için böyle söylenmiştir.  Çünkü şehvet, akıllılar nezdinde hoş görülmeyen bir şeydir.

8. Burada . kelimesinin nekre getirilmesi, onun şanını yüceltme ve onu tanımaya teşvik içindir.

9. Ebussuûd der ki kelimesinin, müttakîlere ait zamire muzaf olarak getirilmesi, onlara yapılacak lutfun çokluğunu açık­lamak içindir.[50]

10. Burada, edebî sanatlardan cinâs-ı nakıs denilen sanat vardır. [51]

Faydalı Bilgiler

1. Şehevî arzuları süsleyen kimdir? Bir görüşe göre, şeytandır. Nite­kim "Şeytan onlara, yaptıkları işleri güzel gösterdi[52]  âyeti bunu göstermektedir. Şeytanın süslemesi : Vesvese vermesi ve onları yapmayı güzel göstermesi demektir. Bir başka görüşe göre, şehevî arzuları süsleyen Allah'tır. Aşağıdaki âyet de bunun delili olmaktadır. "Biz insan­ların hangisinin daha güzel amel edeceğini deneyelim diye, yeryüzündeki herşeyi, dünyaya mahsus bir zinet yaptık[53]   Allah'ın denemek için süsle­mesi şehvete kul olanlar ile Mevlâ'ya kul olanları birbirinden ayırmak için­dir. Hz. Ömer (r.a)'in sözünün zahirinden de bu anlaşılmaktadır; "Allah'ım! Bizim için süslediğin şeylere karşı sabrımız yoktur. Ancak sen   sabır verir­sen sabrederiz.[54]

2.  Seher   vaktinde yapılan duaların kabul edilme ihtimali daha kuv­vetli olması nedeniyle, istiğfar için özellikle seher vakitleri zikredilmiştir. Çünkü bu vakitlerde ruh daha saf, zihin daha derli toplu, ibadet daha zordur. Dolayısıyle, duanın kabul edilme ihtimali daha kuvvetlidir. İbn Kesir şöyle der:   Abdullah b. Ömer gece kalkıp namaz kılar, sonra Nâfi'ye : "Seher vak­ti geldi mi?" diye sorardı. Eğer Nâfi "evet" derse, dua ve istiğfara başlar, sabaha kadar devam ederdi.[55]

18. Adaletle kamı olan Allah,   belekler ve ilim adamları şahitlik etmiştir ki, O'ndan h^ska ilan yoktur. Mutlak güç ve hikmet sahibi Allah'ta yok­tur.

19. Allah nezdinde hak din Kitap veri­lenler, kendilerine İlim geldikten sonr araıarındaki kıskançlık yüzünden ayrılığa düştüler. Allah'ın âyetlerini inkâr edenler bilmelidirler ki Allah'ın he­sabı çok çabuktur.

20. Eğer seninle tartışmaya girerlerse de ki: "Ba­na uyanlarla birlikte ben kendimi Allah'a teslim et­tim." Ehl-i kitab'a ve ümmilere de : "Siz de Allah'a tes­lim oldunuzmu" de. Eğer teslim oldularsa doğru yolu buldular demektir. Yok eğer yüz çevirdilerse sana dü­şen, yalnızca duyurmaktır. Allah kullarını çok iyi gö­rür.

21. Allah'ın âyetlerini inkâr edenler, haksız yere peygamberlerin canlarına kıyanlar ve adaleti emreden insanları öldürenler (yok mu); onlara acı bir azabı ha­ber ver.

22. İşte bunlar dünyada da, âhirettte de çabaları boşa giden kimselerdir. Onların hiçbir yardımcısı da yoktur.

23. Kendilerine  Kitap'tan  bir  pay  verilenleri görmez misin ki, aralarında hükmetmesi için   Allah'ın Kitab'ına çağrıyorlar da, sonra içlerinden bir gurup yüz çevirip geri dönüyor.

24. Onların bu tutumları," Bize ateş, sadece sayılı günlerde dokunacaktır."  demelerinin bir sonucudur. Onların uydurmakta oldukları şeylerde, dinleri hak­kında kendilerini yanıltmıştır.

25. Fakat, onları gelmesinde şüphe edilmeyen bir gün için topladığımız ve hiçbir haksızlığa uğramaksızm herkese kazandığı şeyler tastamam Ödendiği zaman hal­leri nice olur?

Âyetlerin Önceki Âyetlerle Münasebeti

Yüce Allah… âyetinde mü'minleri sena edip övdükten sonra, imanın delillerinin apaçık olduğunu anlatarak, buyurmaktadır. Sonra da İslam dininin, kulları için razı olduğu hak din olduğunu açıklamakta ve Peygambere, Allah'a teslim olduğunu ve O'nun dinine boyun eğdiğini ilan etmesini emretmektedir. Bunun ardında da Ehl-i kitabın sapıklıklarının, din hususunda büyük bir ihtilafa düştükle­rini ve Allah'ın hükmünü kabulden yüz   çevirdiklerini açıklamaktadır. [56]

Kelimelerin İzahı

Şehâdet, ikrar ve açıklama demektir.

Kist, adalet manasınadır.: Din ,bu kelimenin asıl itibariyle   lügat mânâsı cezadır. Burada, bilinen din manasınadır.

İslâm'ın lügat mânâsı, teslim olmak ve tam manâsıyla itaat etmektir. İbnu'l-Enbârî şöyle der: "Müslüman" Allah'a ihlas ile ibadet eden demektir. Bir kimse bir şeyi birine tahsis ederse, denilir. İslam da bu sözden alınmıştır. Buna göre İslam, dini ve inancı Allah'a   tahsis et­mek demektir.

Seninle cedelleştiler ve çekiştiler demektir.

Onları aldattı, fitneye düşürdü demektir. iş  Yalan söylüyorlar manasınadır. [57]

Nüzul Sebebi

Rasulullah (s.a.v.) Medine'de yerleşince, Suriye'deki Yahudi âlimle­rinden ikisi geldiler. Yanma girdiklerinde, hususiyetlerinden Hz. Peygam­beri tanıdılar ve: "Sen Muhammed misin?" diye sordular. Rasulullah (s.a.v.) "Evet" dedi. Onlar: "Sen Ahmed misin?" dediler. Rasulullah (s.a.v.) "Evet" diye cevap verdi. "Sana şahitliği soracağız, eğer sen onu bize bildi rirsen, sana iman eder ve tasdik ederiz" dediler. Rasulullah (s.a.v.) "Soru­nuz" diye buyurdu. Dediler ki: "Allah'ın kitabındaki en büyük şahitliği biz< bildir" Bunun üzerine ... ol âyeti nazil oldu. Adamların iki si de müslüman oldular ve Rasulullah (s.a.v.)'ı tasdik ettiler.[58]

Âyetlerin Tefsiri

18. Allah, kendisinden başka İlâh olmadığın; şehâdet etti. Yani kendisinin vahdaniyetini ve tek   olduğunu kullarına bildi rip açıkladı. Zemahşerî şöyle der: Allah'ın, birliğine delaleti, bir şeyi U yan etmek ve açığa çıkarmak için şahidlik edenin şehadetine benzetild Melekler ve ilim ehli olanlar da, O'nun yarattığı ve güzı yaptığı varlık delilleriyle O'nun birliğine şahitlik ederler. Yüc Allah, taksim ettiği eceller ve rızıklar hususunda da adaletli davranmal tadır,  O'ndan başka hiç bir hak mabud yoktur. Mülküm güçlü, yaptığında hikmet sahibidir.[59]

19. Allah katında din İslam dinidir. Yani katında makbul olan şeriat, İslam şeriatıdır. İslamdan başka, Allah'ın ra olacağı bir din yoktur. ahu ve Hıristiyanlar, İslam dini ve Hz. Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliği hususunda, kendilerine apaçık deliller ve engin mucizeler gelip de işin haki­katini Öğrendikten sonra ihtilafa düştüler. Onların küfrü şüphe ve ka­palılıktan değil, sadece kibir ve inattan kaynaklanıyordu. Bile bile sapıtanlardan oldular. Bunu, aralarındaki kıskançlıklarından yapar­lardı. Liderlik sevgisi onları buna itiyordu, Kim Allah'ın âyetlerini inkâr ederse, bilsin ki o, yakında Allah'a dönecek, Allah onu süratle hesaba çekecek ve küfrüne karşı cezasını vere­cektir. Bu   âyette   tehdit vardır. [60]

20. Ya Muhammedi Din hususunda senin­le cedellesirlerse onlara deki : "Ben, Allah'ın kuluyum, bütün varlığımla O'na teslim oldum ve ibadetimi sadece ona tahsis ettim. Allah'ın ne ortağı, ne de benzeri vardır, eşi ve çocuğu da yoktur, Ben ve bana uyanlar İslam dini üzereyiz. Allah'ın emrine teslim olmuş ve boyun eğmişizdir. Yahudi, Hıristiyan ve putperest Araplara de ki : Siz de müslüman oldunuz mu? Yoksa    hâlâ  küfrünüze devam mı ediyor­sunuz? Şüphesiz size, müslüman olmanızı gerektiren birçok mu'cize gel­miştir. Eğer sizin müslüman   olduğunuz gibi, onlar da müslüman olurlarsa, dalâletten hidâyete, zulmetten nura    çıkmaları sebe­biyle hidayete ermiş ve kendilerine fayda sağlamış olurlar. Yüz  çevirirlerse, ey Muhammed, sana zarar veremezler. Çünkü  Allah sana onları  hidâyete erdir/nıeni  emretmemiştir.  Sen sadece bildirmekle yükümlüsün. Bundan maksat, Peygamber (a.s.)'i teselli etmektir. Allah, kullarının bütün  hallerini bilir ve ona göre karşılık verir. Riva­yet edildiğine göre Rasulullah (s.a.v.) bu âyeti Ehl-i kitab'a okuyunca: "Müslüman olduk" dediler. Rasulullah (s.a.v.) Yahudilere, İsa'nın Allah'ın kelimesi, kulu ve Rasulü olduğuna şehadet eder misiniz? dedi. Yahudiler: "Allah korusun" dediler. Rasulullah (s.a.v.) Hıristiyanlara: "İsa'nın, Allah'ın kulu   ve Rasulü olduğuna şahitlik eder misiniz?   dedi. Onlar: "Allah koru­sun, hiç İsa bir kul  olur mu?" diye cevap verdiler. İşte âyetinin mâ­nâsı budur.[61]

21. Allah'ın indirdiği âyetleri inkâr edenler ve kendilerini Allah'a çağırmaktan başka bir suçu ol­mayan peygamberleri sebepsiz olarak öldürenler , keza navır ve adaleti emrederek Allah'a çağıran in­sanları öldürenler var ya, onlara elem verici ve hor düşürücü azabı müjdele. Ayette zikredilen kâfir ve katiller, Yahudilerdir. Onlar Zekeriyya (a.s.)'ı oğlu Yahya (a.s.) ve daha birçok peygamberi öldürdüler. İbn Kesir şöyle der: "Isrâîloğulları, günün ilk vakitlerinde yani sabahleyin üç yüz peygam­beri öldürdüler. Akşam üstü de sebze pazarları kurdular." Onlara azabın müjdelenmesi onlarla istihza   ve onlara karşı kızgınlık   ifade eder. Buna müstehaktırlar. Çünkü onlar Allah'ın âyetlerini inkâr etmek, peygamberleri ve   Allah'a çağıran diğer kimseleri öldürmek gibi üç türlü suç işlemişlerdir. Yüce Allah, onların suçlarının cezasını açıklayarak şöyle buyurur : [62]

22. İşte onların yapmış olduğu hayır ve iyilikler bâtıl olmuştur. Ne dünya da, ne de âhirette amellerinin izi kalmıştır. Aksine, dünyada da âhirettte de, onlar için la'net ve rezillik vardır. Allah'ın azabından olanları koruyacak veya azabı onlar­dan uzaklaştıracak yardımcıları yoktur. Daha sonra Yüce Allah, Ehl-i ki­tabın  inat ve ısrarlarını açıklayarak şöyle buyurur : [63]

23. Ey Muhammedi Kendilerine kitap verilen Yahudilerin durumuna şaşmıyor musun?    Bu sıyga, Peygamber (a.s.)'i veya bütün muhatapları hayrete düşürmektedir. Zemahşerî der ki: Kendilerine kitap verilenlerden maksat, Yahudi âlimleridir. Onlar Tev­rat'tan büyük ölçüde ilim elde etmişlerdir. Buna rağmen ihtilafa düştükleri hususlarda, aralarında hükmetmesi için, elle­rinde bulunan ve doğruluğuna inandıkları kitapları Tevrat'a başvurmaları is­tendiğinde, Onlardan bir grup, Allah'ın hükmünü kabulden yüz çevirip kaçıyor. Bu âyet, onların, Tevrat'ın hükmüne uymanın vacip olduğunu bilmelerine rağmen, ondan yüz çevirmelerinin çok yadırga­nacak bir şey olduğunu ifade eder. Cümlesi tevelliyi, yüz çevir­meyi te'kit eder. Yani onlar öyle bir kavimdir ki, haktan yüz çevirmek ve bâtılda ısrar etmek onların tabiatıdır. Müfessirlerin dediğine göre bu âyet, Yahudilerin, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hükmüne başvurmaları kıssasına işaret eder. Onlardan iki kişi zina edince, Rasulullah (s.a.v.).recmedilmele-rine hükmetti. Yahudiler kabul etmeyip dediler ki: Bizim kitabımızda böy­le bir şey yok. Sadece tahmini cezası vardır. Yani zina edenin yüzü ziftle­nir ve aleme ibret için hayvana ters bindirilerek halk arasında gezdirilir. Bunun üzerine Tevrat getirtilerek ondaki recim âyeti bulundu   ve zina edenler recmedildiler. Yahudiler buna kızdı. Bunun üzerine Yüce Allah bu âyeti indirerek onların adiliklerini ortaya koydu.[64]

24. Onların yüz çevirip Tev­rat'ın hükmünü kabul etmemelerinin sebebi Allah'a iftiraları, kendilerini peygamber çocukları saymaları ve cehennemde sadece kırk gün gibi az bir süre, yani buzağıya taptıkları süre kadar yanacaklarını iddia etmeleridir, Allah'a karşı söyledikleri yalanlar, onları dinleri hususunda aldattı[65]

25. Kıyamet günü hesap için onları top­ladığımız zaman halleri nice olur!! Bu, onların başına gelecek bela ve musibetlerin büyüklüğünü ifade 'eder. O gün, herkes yaptığının karşılığını tam olarak alır. Onlara hakettiklerinden fazla ceza verilerek, veya sevapları eksiltilerek zulmedilmez. [66]

Edebî Sanatlar

1. Bu cümleden j[ edatının hem ismi hemde ha­beri ma'rifedir. Bu durum hasr ifade eder. Yani, "Allah katında İslamdan başka din yoktur." demektir.

2.Yahudi ve Hıfistiyanlardan "kendilerine kitap veri­lenler, diye bahsedilmesi, onların fazlaca adilik ve çirkinliklerini ifade eder. Çünkü, kitabı bilmelerine rağmen ihtilafa düşmeleri, son derece âdi ve çirkin olduklarını göstermektedir.

3. Burada zamir yerine Allah lafzının gelmesi, kalp­lere korku ve heybet yerleştirmek içindir.

4. Burada "yüz,, zikredilmiş, şahsm kendisi kastedil­miştir. Bu mecazi mürsel olup "zikr-i cüz irade-i küll" (bir bölümün zikre­dilip tamamının kastedilmesi) kabil indendir.

5. Onları elim bir azapla müjdele. Aslında müjde hayırlı şeylerde kullanılır. Onun serde kullanılması alay ifade eder. Buna uslub-i Tehekkumî denir. Zira burada "elem verici bir azabı haber verme" sevindirici müjde şeklinde' ifade edilmiştir. Nitekim Münafıklara, kendileri için elem verici bir azap olduğunu müjdele[67]  âyetinde de bu mânâ vurgulanmıştır. Bu, meşhur üsluptur. [68]

Faydalı Bilgiler

Kurtubî şöyle der: ... âyeti ilmin faziletini ve alimlerin Şerefini göstermektedir. Eğer alimlerden daha şerefli bir kimse olsaydı, Al­lah, alimlerin ismini söylediği gibi, kendi ismi ve meleklerin ismiyle bir­likte onu da zikrederdi. Allah'ın, peygamberine "Rabbim benim ilhnimi artır de[69] diye emretmesi ve Peygamber (s.a.v.)'in "Âlim­ler, peygamberlerin varisleridir" buyurması, ilmin şerefini ifade etmek için yeterlidir.

Ibn Mesud'dan rivayet edilen bir hadiste Rasulullah (s.a.v.) şöyle bu­yurmuştur: Kıyamet günü … âyeti getirilir de Yüce Al­lah şöyle buyurur: Kulum benden bir söz aldı. Ben, sözünü yerine getirm­eye en layık kimseyim. Kulumu cennete sokun.[70]

Bir Nükte

İlmin fazileti hakkında okuduğum şeylerin en güzellerinden birisi, akıl ile ilim arasında geçen şu konuşmadır. Şâir bunu çok güzel bir şekilde ifade etmiştir:

Alimin ilmi ile akıllının aklı, hangisinin daha şerefli olduğu hususun da ihtilaf ettiler. İlim şöyle dedi: Ben, şerefin zirvesine ulaştım. Akıl ded ki: Ben, Öyle bir varlığım ki, Allah benimle tanındı. İlim, daha açık şekildt şöyle dedi: Allah, Kur'an'da hangimizle muttasıf olduğunu bildirdi. Akıl an ladı ki, ilim onun efendisidir. Böylece akıl, ilmin üstünlüğünü kabul etti  ayrıldılar. [71]

26. De ki: Mülkün sahibi olan Allah'ım! Sen mül­kü dilediğine verirsin ve mülkü dilediğinden geri alır­sın. Dilediğini yüceltir, dilediğini de alçaltırsın. İyilik senin elindedir. Gerçekten Sen her şeye kadirsin.

27. Geceyi gündüze katar, gündüzü de geceye ka­tarsın. Ölüden diriyi çıkarır, diriden de ölüyü çıkarır­sın. Dilediğine de sayısız rızık verirsin.

28. Mü'minler, mü'minleri bırakıp da kâfirleri dost edinmesin. Kim bunu yaparsa, artık onun Allah nezdinde hiçbir değeri yoktur. Ancak kâfirlerden gele­bilecek bir tehlikeden sakınmanız başkadır. Allah, ken­disine karşı (gelmekten) sizi sakındırıyor. Dönüş yalnıca Allah'adır.

29. De ki: "İçinizdekileri gizleseniz de, açığa vur-saniz da Allah onu bilir. Göklerde ve yerde olanları da bilir Allah her şeye kadirdir."

30. Herkesin, iyilik olarak yaptıklarını da, kötü­lük  olarak yaptıklarını da karşısında hazır bulduğu günde (insan) isteyecek ki, kötülükleri ile kendisi ara­sında uzun bir mesafe bulunsun. Allah, kendisine karşı (gelmekten) sizi sakındırıyor. Allah kullarına oldukça şefkatlidir.

31. De ki: "Eğer Allah'ı seviyorsanız bana uyunuz ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Al­lah son derece bağışlayıcı ve esirgeyicidir."

32. De ki: Allah'a ve Rasul'üne itaat edin. Eğer yüz çevirirlerse bilsinler ki Allah kâfirleri sevmez.

Ayetlerin Öncekilerle Münasebeti

Yüce Allah, geçen âyetlerde tevhid, nübüvvet ve İslam dininin doğ­ruluğuna dair delilleri anlattıktan sonra, bu âyetlerde de Allah'ın İslam'a ve müslümanlara yapacağı yardımın yakın olduğunu ifade eden müjdeleri açıklamaktadır. Bütün işler O'nun kudret elindedir, dilediğini azız, diledi­ğini zelîl kılar. Yüce Allah bu âyetlerde ayrıca Hak ordusunu aziz kılması ve din-i mübinine yardım etmesi için dua ve niyaz etmesini Rasulüne em­retmektedir. [72]

Kelimelerin İzahı

Bu kelimenin aslı . dır. Nida harfi hazfedilip ona karşılık ke­limenin sonuna şeddeli bir mim getirilmiştir. Meşhur dilciler İmam Halil ve Sîbeveyh bu görüştedirler.

 "Çeker alırsın" demektir. Yok etmeyi ifade etmek için bu tabii kullanılır. Meselâ Allah, ondan kötülüğü giderdi" demektir.

Sokmak manasınadır. Sülasisi olup "girmek" manasınadır. "Onlar, deve iğne deliğine girinceye kadar cennete giremiyeceklerdir[73]  âyet-i kerimesinde de bu mânâda kullanrlmıştur.

Emed, bir şeyin nihayeti ve sonu demektir. Çoğulu âmad gelir, süs : Tükât, şerrinden korkulan insanla iyi geçinmeye çalışmaktır. Bu­na takiyye denir. [74]

Nüzul Sebebi

a) Rasulullah (s.a.v.) Mekke'yi fethettiğinde ümmetine İran ve Bizans imparatorluklarının da fethedileceğini vadetti. Bunu duyan Yahudi ve mü­nafıklar: "Heyhat, Muhammed nerde, İran ve Bizans'ı fethetmek nerde... Onlar fethedilemiyecek ve güç yetirilemiyecek kadar kuvvetlidirler. Mu-hammed'e Mekke yetmedi rni de, ta İran ve Bizan'ın topraklarına göz diki­yor?" dediler. Bunun üzerine Yüce Allah  ... "De ki: Ey Allahım! Ey mülkün sahibi!  Sen mülkü dilediğine verirsin" âyeti nazil oldu.[75]

b) İbn Abbas (r.a.)'tan şöyle rivayet edilir: Takva sahibi ve Bedir gazilerinden olan Ubâde b. Sâmit'in Yahudilerle dostluk anlaşması vardı. Ra­sulullah   (s.a.v.)   Ahzab   (Hendek)   savaşma  çıkınca  Ubâde   Rasulullah (s.a.v.)'a   "Ya Rasulullah! Benim beşyüz Yahudi dostum vardır. Onların be­nimle beraber savaşa çıkmalarını istiyorum ki onlara onlar sayesinde galip gelelim."   dedi. Bunun üzerine "Mü'minler kâfir­leri dost edinmesinler" âyeti nazil oldu.[76]

Âyetlerin Tefsiri

26. Ya Mu­hammed! De ki: Ey Allah'ım! Ey her şeyin sahibi! Kâinatta yegâne tasarruf sahibi sensin. Mülkü dilediğine verirsin, diled.ğinden de çeker alırsınDilediğine izzet verirsin, dilediğini de zelil edersin Bütün hayır hazineleri sadece senin elindedir. Şüphesiz sen her şeye kadirsin. [77]

27. Geceyi gündüze, gündüzü de ge­ceye katarsın. Birini uzatır, diğerini kısaltırsın. Bunun tersini de yaparsın. Böylece yılın yaz ve kış mevsimlerde gece ve gündüzün uzunluğu birbirin­den farklı olur. Sen ölüden diriyi, diri -

den de ölüyü çıkarırsın. Yani tohumdan ekini, ekinden tohumu; çekirdek­ten hurma ağacını, hurma ağacından çekirdeği; tavuktan yumurtayı yumur­tadan tavuğu ve kâfirden mü'mini, mü'minden de kâfiri çıkarırsın.

İbn kesir böyle tefsir etmiştir.Taberî şöyle der: Bu âyetle ilgili tefsir­lerin en doğrusu, şöyle diyenlerin tefsiridir: Canlı insan ve hayvanları can­sız nutfeden çıkarır. Ölü nutfeyi de canlı insan ve hayvanlardan çıkarır.[78]

Sen dilediğine sayısız ve sınırsız bol bol rızık verirsin..

Sonra Yüce Allah, kâfirleri dost ve ahbap edinmeyi yasaklıyarak şöyle buyurur: [79]

28. Mü'minler, mü'minleri bırakıp da kâfirleri dost edinmesin. Yani ey mü'minler! Allah'ın dostlarını bırakıp da, düşmanlarını dost edinmeyiniz. İnsanın hem Allah'ı hem de O'nun düşmanlarını sevmesi makul bir şey değildir. Zemahşerî şöyle der: mü'minler, aralarındaki akrabalık veya dostluk yahut dostça yaşamak ve muaşerette bulunmayı gerektirecek başka sebeplerden dolayı kâfirleri dost edinmekten men edildiler. Kim bunu yapar da kâfirleri dost edinirse, Allah'ın dininde onun hiçbir yeri yoktur. SlZi Ancak   sakınılması gereken bir şeyden korkarsanız veya eziyet ve kötü­lüklerinden çekinirseniz, kalben değil de, lisânen onlara dost görünebilirsi­niz. Zira böyle bir davranış, sefihleri idare etme kabilindendir. Nitekim şöyle bir rivayet vardır: Biz bazı toplulukların yüzüne güleriz, ama kalpler­imiz onlara la'net eder" Allah, kendisinden meydana gelecek bir azaptan sizi sakındırır. Dönüşünüz ancak Allah'adır. O, herkese, ameline göre karşılığını verecektir. [80]

29. Ey Muhammed! De ki: kâfirlere karşı kalplerinizdeki dostluğu gizleseniz de, açıklasanızda Allah onu bilir. Hiçbir şey O'na gizli kalmaz, Allah herşeyi, göklerde ve yerlerde meydana gelen her şeyi bilir. Allah, hükmüne muhalefet eden ve emrine isyan edenleri cezalandır­maya kadirdir. Bu, büyük bir tehdittir. [81]

30. Kıyamet gününde her insan, işlediği  amelin karşılığını eksiksiz olarak hazır bulur.  Hayır işlemişse hayır, şer işlemişse şer bulur. Eğer ameli güzel ise, bu onu sevindirir ve ra­hatlatır. Eğer ameli kötü ise, Onu görmemeyi  temenni eder. Kendisiyle çirkin ameli  arasında son derece büyük bir uzaklık bulunmasını, yani doğu ile batı arasındaki uzaklık kadar bir mesafenin bulunmasını ister, AUlah sizi azabından sa­kındırır. Allah, yaratıklarına karşı merhametlidir. Onların doğru yolda olmalarını ister. [82]

31. Ey Muhammedi Onlara de ki : Siz gerçekten Allah'ı seviyorsanız bana uyunuz. O zaman Allah sizi sever. Çünkü ben O'nun Rasulüyüm. 3 Rasulüne tabi ol­manız ve Onun emrine itaat etmeniz sebebiyle Allah sizi sever ve geçmiş günahlarınızı bağışlar. İbn Kesir şöyle der: Bu âyet-i kerimenin hükmü, peygamberin yolunda olmadığı halde Allah'ı sevdiğini iddia eden herkese şâmildir. Çünkü o, bütün söz ve fiillerinde Muhammedi şeriata uymadıkça bu iddiasında yalancıdır.[83]

32. De ki : Allah'ın emrine de, peygamberin em­rine de itaat ediniz. Eğer itaat etmekten yüz çevirirlerse, bilsinler ki Allah, âyetlerini inkâr edenleri ve peygamberle­rine isyan edenleri sevmez. Bilakis "Peygamberi ve onunla birlikle iman e-denleri utandırmayacağı günde[84] onları cezalandırır ve rezilrüsvay eder. [85]

Edebi Sanatlar

Bu mübarek âyetlerde birçok edebî sanat vardır:

1. ve  eibi     yerlerde tıbak sanatı   vardır.

2. arasında  cinâs-ı   nakıs   vardır. İle   Siz; ve arasında da cinâs-ı iştikak vardır.

3. ifadelerinde reddu'1-acez sanatı vardır.

4. Cümlesinde oldu&u eibi, diser bazı cümlelerde de, tazim ve hürmet ifade eden tekrarlar vardır.

5. Birçok yerde hazif yoluyla îcâz vardır. Nitekim cümlesinin takdiri: şeklindedir, ve " cümlelerinde de böyledir.

6. Telhîsu'l-beyân müellifi Şerif Râdî, y âyetinin izahında şöyle der: Bu çok güzel bir istiaredir. Bu da, geceyi gündüze, gün­düzü geceye sokmaktan ibarettir. Geceden eksilttiğini gündüzden; gündüzden eksilttiğini de geceden artırır. kelimesi,.4 den daha beliğ­dir. Çünkü îlâc, gece ile gündüzden birini diğerine, kuvvetli ve güzel bir şe­kilde mezcederek sokmak demektir.

7. Burada kelimeleri, mü'min ve kâfirden mecaz olarak kullanılmış; mü'min diriye, kâfir ise ölüye benzetilmiştir.[86] Allah daha iyi bilir. [87]

Faydalı Bilgiler

Terkibiyle, sadece hayrın Allah'ın elinde olduğunu zikre­dip, şerri söylememek bize Allah'a karşı edepli davranmayı öğretmektedir. Zira "De ki: Hepsi Allah'tandır.[88] âyetinde de belirtildiği gibi, her ne kadar şerri yaratan ve takdir eden    Allah ise de, şer, teeddüben Allah'a nisbet edilmez. [89]

Bir Uyarı

Müslim'in, sahihlinde rivayet ettiğine göre Rasuhıllah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Allah bir kulu sevdiği zaman Cebrail'i çağırır ve der ki: Ben falan .şahsı seviyorum, onu sen de sev. Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki: Ceb­rail onu sever. Sonra da gök yüzündekilere nida ederek "Allah falan şahsı seviyor, siz de onu sevin" der. Göklerdekiler onu sever. Allah bir kula buğ-zettiğinde Cebrail'i çağırır ve şöyle der: Ben falan şahsa buğzediyorum. Ona sen de buğzet." Rasulullah (s.a.v.) devamla buyurdu ki, Cebrâîl ona buğzeder. Sonra göklerdekilere şöyle nida eder "Allah falan şahsa buğzediyor. Siz de ona buğzedin. Bunun üzerine onlar da o şahsa buğzederler. Sonra o şahıs için, o kin yeryüzüne indirilir. [90]

33, 34. Allah birbirinden gelme bir nesil olarak Adem'i, Nuh'u, İbrahim ailesi ile tmrân ailesini seçip âlemlere üstün kddı. Allah, işiten ve bilendir.

35. İmran'ın karısı şöyle demişti: "Rabbim! Kar-nımdakini azatlı bir kul olarak sırf sana adadım. Ada­lımı kabul buyur. Şüphesiz hakkıyla işiten ve bilen sensin.

36. Onu doğurunca, Allah, ne doğurduğunu bilip dururken "Rabbim! Ben onu kız doğurdum. Oysa er­kek, kız gibi değildir. Ona Meryem adını verdim. Ko­vulmuş şeytana karşı onu ve soyunu sana ısmarlıyorum" dedi.

37. Rabbi Meryem'e hüsn-i kabul gösterdi; onu güzel bir şekilde yetiştirdi. Zekeriyya'yı da onun bakı­mı ile görevlendirdi. Zekerriya Ma'bedde onun yanına her girişinde onun yanında bir rızik bulur ve "Ey Mer­yem, bu sana nereden " der; o da "Bu, Allah tarafından» dır, Allah, dilediğine sayısız rızik verir." derdi.

38. Orada Zekeriyya, Rabbine dua etti: "Rabbim! Bana tarafından hayırlı bir nesil bağışla. Şüphesiz sen, duayı hakkıyla işitensin." dedi.

39. Zekeriyya ma'bedde durmuş namaz kılarken melekler ona şöyle nida ettiler: Allah sana, kendisi ta­rafından     gelen bir Kelime'yi tasdik edici, efendi, iffet­li ve salihlerden bir peygamber olarak Yahya'yı müj­deler.

40. Zekeriyya, "Rabbim, dedi, bana ihtiyarlık çattığına, üstelik karım da kısır olduğuna göre be­nim nasıl oğlum olabilir?" Allah şöyle buyurdu: İşte böyledir; Allah dilediğini yapar.

41. Zekeriyya: "Rabbim bana bir alamet ver." de­di. Allah buyurdu ki: Senin için âlemet, insanlarla üç gün, işaretten başka bir şekilde konuşmamandır. Ayrı­ca Rabbini çok an, sabah akşam teşbih et.

Âyetlerin Önceki Âyetlerle Münasebeti

Yüce Allah önceki âyetlerde kendisini sevmenin, ancak peygamber­lere uymak ve onlara itaat etmekie tamamlanacağını açıkladıktan sonra, bu âyetlerde de peygamberlerin derecelerinin yüksekliğini ve makam­larının şerefini açıklamaktadır. Önce ilk peygamber Âdem (a.s.)'den başladı, ikinci olarak, insanlığın ikinci babası sayılan Nuh (a.s.)'u; üçüncü olarak Âl-i İbrahim'i zikretti. Rasulullah (s.a.v.), İsmâîl (a.s.)'in çocuk­larından olduğu için o da Âl-i İbrahim'e dahildir. Yüce Allah dördüncü sırada da Âl-i İmrân'ı getirdi. îsâ (a.s.) da Âl-i İmran'a dahildir. Bundan son­rada şu üç kıssayı, yani Hz. Meryem, Hz. Yahya ve Hz. İsa'nın doğum kıs­salarım anlattı. Bunların hepsi Yüce Allah'ın kudretini gösteren hariku­lade şeylerdir. [91]

Kelimelerin İzahı

Seçti demektir. Bu kelime safvet kelimesinden türemiştir. Buna  göre  mânâsı şöyle olur  Allah  o  peygamberleri  mahlukatınınseçkinleri kıldı.

Muharrer, hürriyet kelimesinden alınmıştır . Tam mânâsıyle hür kılınan kimse demektir. Bundan maksat, dünya işlerinden hiçbir şeye karışmayan sırf Allah için adanan kimsedir.

Onu senin himayene veriyorum demektir. Bir kimse bir şeye sığındığında denir.

Onu, Zekeriyya'nın himayesine verdi. Kefalet, tazmin etme sorumluluğunu üzerine almak demektir. Bu sorumluluğu üzerine ala­na kâfil denilir: Kâfil, bir insanın nafakasını veren ve onun menfaatlerini koruyan kimsedir. Hadis'te şöyle buyrulmuştur: "Ben ve yetimin kâfili, cen­nette şu   iki parmağım gibi yanyanayız"

Mihrab, şerefli ve yüce yer demektir. Ebu Ubeyde şöyle der : Mihrab, meclislerin en üst, en şerefli ve değerli yerine denir. Aynı zaman­da o, mescidin bir parçasıdır.[92]

Hasûr, hapsetmek mânâsına gelen hasr kökündendir. Buna göre hasûr, şehevî arzulara karşı kendini iyice tutan, koruyan demektir. Bu ke­limenin mânâsında müfessirler iki görüş beyan etmişlerdir. Biz bunlardan, muhakkiklerin seçtiği mânâyı tercih ediyoruz, ki, o da şudur, Hasûr, aczin­den değil de, iffetinden dolayı kadınlarla temas etmeyen demektir.[93]

Akır; doğurmayan, kısır demektir. İster erkek olsun, ister kadın olsun, çocuğu olmayan kimseye akır denir.

Remz, el veya bap veya başka bir şeyle işaret etmek demektir. Taberî şöyle der: Remz, iki dudakla îmâ etmek demektir. Bazan kaş ve gözle yapılan işarete de remz denir.[94]

Aşiyy, güneşin zevalden batmasına kadar olan zamana denir.  : İbkâr, güneşin doğmasından kuşluk vaktine kadar olan zamana denir. Şâir şöyle der :

Sabahın soğuğundan dolayı hiçbir gölgede duramazsın. Akşam soğuğundan dolayı da hiçbir gölgeden zevk almazsın, [95]

Âyetlerin Tefsiri

33. Allah peygamberlik için mahlu­katının en üstünlerini seçti. Bazıları şunlardır: İnsanlığın babası Âdem (a.s.), peygamberlerin piri Nuh (a.s.) ve İbrahim (a.s.)'in aşiret ve yakınları ki bunlar İsmail ve İshak peygamber ile bunların soyundan gelen peygam­berlerdir. Son peygamber Hz. Muhammed (a.s.) de bu soydandır. Allah, Âl-i İmrân'ı da seçti. İsrâîloğullan içinden gelen son peygamber Meryemoğlu îsâ (a.s.) bunlardandır. İşte bunları, zamanlarının in­sanları arasından seçti. Kurtubı şöyle der: Diğer nebi ve resullerin hepsi, bunların neslinden geldiği için Allah sadece bunları zikretti. [96]

34. Bunlar din, takva ve salâhta birbi­riyle uyumlu, biri diğerinden gelme bir nesil olarak seçilmiştir. Allah, kul­larının sözlerini işiten, kalplerinde olanı bilendir. [97]

35. Onlara hatırlat. Hani İmrân'm karısı Hanne bint-i Fâkût şöyle demişti: Rabbim! Kamımda taşıdı­ğım çocuğumu, sırf sana ibadet, itaat ve hizmet için adadım Adağımı kabul buyur. Şüphesiz sen duamı işiten, niyetimi bilen­sin[98]

36. Onu doğurduğunda üzülerek ve Özür dileyerek dedi ki: Ey Rabbim! Onu kız doğurdum. İbn abbas şöyle der: Adakta erkeklerden başkası kabul edilmediği için Hanne bu şekilde söyle­miştir. Allah, Meryem'i kabul etti ve şöyle buyurdu Bunu dese de demese de, onun ne doğurduğunu Allah daha iyi bilir. Senin istediğin erkek, sana verilen kız gibi değildir. Bilakis bu daha üstündür. Bu son iki cümle, mu'teriza olup, doğan çocuğun şanının yüceliği­ni, onunla ilgili önemli şeyleri, Onun ve oğlu Hz. isa'nın âlemler için büyük bir ibret oluşunu ifade eder. Bu söz, îmrân'm karısının sözle­rinin devamıdır. Aslı şöyledir: Onu ben kız doğurdum, adını da Meryem koydum, Onların dilinde Meryem kelimesi Allah'ın hizmetçisi    ve ona ibâdet eden demektir. Onu ve Onun so­yundan gelenleri, kovulmuş Şeytan'm şerrinden senin korumana veriyorum. Yüce Allah, onun duasını kabul ederek şöyle buyurdu: [99]

37. Allah onu güzel bir şekilde kabul etti. İbn Abbas (r.a.) bunu şöyle açıklar: "Allah onu bahtiyar kimselerin yoluna sok­tu, Onu tam mânâsıyle kâmil bir şekilde terbiye etti ve sali-ha olarak yetiştirdi, Zekeriyya (a.s.)'yı onun bakımı ve fay­dasına olan şeyleri yapmakla görevlendirdi. Nihayet rüşd çağma gelince, Allah'a ibadet etmek üzere Mihrabta inzivaya çekildi. Zekeriyya (a.s.), onun ibadet yeri olan odasına her gir­diğinde, yanında yemek ve meyve bulurdu. Mücâhid der ki: Onun yanında, kış mevsiminde yaz meyvelerini, yaz mevsiminde kış meyvelerini bulurdu. Zekeriyya (a.s.) Ey Meryem! Bu sana nereden ? diye sor­du. Meryem: "O, Allah kalındandır"  diye cevap verdi.  Allah dilediğine,  meşakkatsiz ve yorulmaksızın bol bol nzık verir. [100]

38. Zekeriyya Allah'ın, Meryem'e bu ikramım gör­düğü zaman, yalvarıp yakararak Rabbine şöyle dua etti: Rabbim! Katından bana salih ve mübarek bir çocuk ver dedi. Kendi­si çok yaşlı, karısı ise kısır bir ihtiyardı. Ey Rabbim! Sen, sana dua edenin duasını kabul edensin" diye yalvardı. [101]

39. Zekeriyya (a.s.) Mihrapta namaz kılarken Cebrâîl ona "Allah sana Yahya isminde bir çocuğu müjdeliyor" diye seslendi Yahya Allah'ın kelimesi olan îsâ (a.s.)'yı tasdik eden, onun peygamberliğine ina­nan, kavminin efendisi, iffet ve takvasından dolayı, şehevî arzularına karşı nefsini koruyan, gücü olduğu halde kadınlara yaklaşmayan biridir. Hz. îsâ (a.s.)  babasız olarak,  Allah'ın  "ol" kelimesiyle yaratıldığı  için ona "kelimetulîah" adı verildi. Bazı müfessirlerin, Hz. Yahya   hakkında idi" yani iktidarsız idi sözleri bâtıldır. Bu vasıf peygamberler için caiz değildir. Çünkü bu bir eksiklik ve kusurdur. Halbuki âyet, övgü ve sena mevkiinde gelmiştir.[102] Yahya (a.s.) salih peygamberlerden bir peygamberdir. İbn Kesir şöyle der: Bu müjde, doğum müjdesinden sonra onun peygamberliğini bildiren ikinci bir müjdedir. Bu, öncekinden daha üs­tündür. Hz. Musa (a.s.)'nın annesine verilen müjde de böyledir. Nitekim "Kaygılanma, çünkü biz onu sana geri vereceğiz ve onu peygamberlerden biri yapacağız[103]   mealindeki âyette böyle bildirilmiştir[104]

40. Zekeriyya (a.s.) dedi ki: "Ey Rabbimiz! Nasıl bizim çocuğumuz olur? Ben ihtiyarladım, e-şim de kısırdır, doğum yapmaz. O zaman Zekeriyya (a.s.) 120 ,,eşi 98 yaşın­da idi. İhtiyarlık ve kısırlık, ikisinde bir araya gelmişti. Bu iki sebepten her biri, çocuk olmasına manidir. Allah buyurdu ki: İşte bu böyledir. Allah dilediğini yapar. Hiçbir şey onu âciz bırakamaz ve hiçbir şey ona ağır gelmez. [105]

41. Zekeriyya: Ey Rabbim! Eşimin hamile kaldığına dair bana bir alâmet ver. Allah buyurdu ki: Senin için âlemet, sağlıklı olduğun halde üç gün üç gece insanlarla, işaretten başka bir şekilde konu şamam andır. Bundan maksat şudur: Zeke­riyya (a.s.)'ya semavî bir engel gelip Allah'ın zikrinden başka bir şey söyle­mesine mani olmasıdır. Ancak, şükrân-i nimet olarak Allah'ı çok çok zikret. Zekeriyya (a.s.)'nm konuşması engellendi ama, Allah'ı zikir ve teşbih etmesi engellenmedi. Bu daha açık bir mu'cizedir. Sabah akşam teşbih et. Yani gündüzün başında ve sonunda "Subha-nallah" diyerek Allah'ı noksan sıfatlardan tenzih et. Bir görüşe göre, bunun mânâsı: "Allah için namaz kıl" demektir. Taberi şöyle der: "Bu, sabah ak­şam ibadetle Rabbini tazim et" demektir. [106]

Edebî Sanatlar

1. cümleleri, mu'teriza cümle­lerdir. Doğan çocuğun, mevki ve derecesinin   yükseliğini ifade ederler.

2. "Onu senin korumana veriyorum" Buradaki, muzâri sigası teceddüd ve devamlılık   ifade eder.

3. Yüce Allah kız çocuğunun büyüyüp gelişmesini, ya­vaş yavaş gelişen ekine benzetti. Bu söz, istiâre-i tebeıyye yoluyla, bütün hallerinde ona faydalı olacak şeylerle çocuğu   yetiştirmekten mecazdır.

4. Melekler ona seslendi. Burada-seslenen Cebrâîl (a.s.)'dir. Cebrâîl (a.s.) meleklerin reisi olduğundan, onun sânına tazim için topluluk ismi zikredildi.

5. Bu iki keume arasında tıbak sanatı vardır. Bu da edebî sanatlardandır. [107]

Faydalı Bilgiler

1. Rivayet olunduğuna göre tmrân'm eşi Hanne, kısır ve ihtiyar kadın­dı. Bir gün bir ağacın gölgesinde- otururken aniden yavrusunu besleyen bir kuş gördü. Keşke bir çocuğum olsa diye temennide bulunarak şöyle dedi : Allah'ım, bana bir çocuk verirsen, Onu, senin Beyt-i Mukaddesi'ne hizmetçi vermeyi ahdediyorum. Bu benim üzerime borç olsun." Hanne hamile kal­dıktan sonra kocası İmrân öldü. İşte, âyette geçen adamanın sırrı budur.[108]

2. Âyetinin tefsirinde İbn-i Kesir şöyle der: Bu   âyet  evliyanın kerametine delâlet eder. Bunun, hadiste de birçok benzeri vardır. İbn Kesir Cabir'den gelen bir senedle Cefne (çanak) kıssasını zikretti. Kıssanın özeti şudur: Hz. Peygamber (s.a.v.) günlerce aç kaldı. Sonra yemek istemek üzere kızı Fâtımetü'z-Zehrâ'nm yanma gitti. Onun yanında da bir şey yoktu. Komşusu ona iki yufka ekmek ile bir parça et gönderdi. Fâtıma bunları bir çanağa koydu. Sonra baktı ki çanak et ve ek­mekle   dolmuş. [109]

42. Hani melekler demişlerdi: Ey Meryem! Allah seni seçti; seni tertemiz yarattı ve seni bütün dünya ka­dınlarına üstün kıldı.

43. Ey Meryem! Rabbine ibadet et; secdeye kapan, Rükû edenlerle   beraber sen de rükû et.

44. Bunlar, bizim sana vahiy yoluyla bildirmekte olduğumuz gayb haberlerindendir. İçlerinden hangisi Meryem'i himayesine alacak diye kur'a çekmek üzere kalemlerini atarlarken sen onların yanında değildin.

45,46. Melekler demişlerdi ki: "Ey Meryem. Allah sana kendisinden bir Kelime'yi müjdeliyor. Adı, Mer­yem oğlu îsâ'dır. Mesih'dir; dünyada da, âbirette de iti­barlı ve Allah'ın kendisine yakın kıldıklarında ve salih kullarındandır. Beşikte iken de yetişkinlik halinde de insanlarla konuşur.

47. Meryem "Rabbim! dedi, bana bir erkek dokun­madığı halde nasıl çocuğum olur?" Allah şöyle buyurdu: İşte böyledir, Allah dilediğini yaratır. Bir işe hükmedin­ce sadece "Ol" der; o da oluverir.

48.  "Allah O'na yazmayı, hikmeti, Tevrat'ı ve İn­cil'i öğretecektir.

49. O, İsrâîloğullanna bir elçi olacak (ve onlara şöyle diyecek:) Size Rabbinizden bir mu'cize getirdim: Size çamurdan bir kuş  sureti yapar, ona üflerim ve Al­lah'ın izni ili o kuş oluverir. Yine Allah'ın izni ile körü ve alacalıyı   iyileştirir, ölüleri diriltirim. Ayrıca evleri­nizde ne yiyip ne biriktirdiğinizi    size haber veririm. Eğer inanan kimseler iseniz, bunda sizin için bir ibret vardır.

50. Benden önce gelen Tevrat'ı doğrulayıcı olarak ve size haram kılınan bazı şeyleri de helâl kılmam için gönderildim. Size Rabbinizden bir mucize getirdim. O halde Allah'tan korkun, bana itaat edin.

51. Şüphesiz ki Allah, benim de Rabbim, sizin de Rabbinizdir. Öyle ise O'na kulluk edin. İşte bu, doğru yoldur."

Âyetlerin Önceki Âyetlerle Münasebeti

Yüce Allah önceki âyetlerde, Hz. Yahya'nın, yaşlılığın son sınırına sarmış bir ihtiyar ile yaşlı kısır bir kadından dünyaya gelmesi kıssasını an­lattı. Bu hadise, tabiî olaylara göre, harikulade bir şeydi. Bunu takiben bun-jan daha harikulade olan başka bir olayı anlattı. Bu da Hz. îsâ (a.s.)'nm ba­basız olarak dünyaya gelmesidir ki öncekinden daha çok hayret vericidir. Bu kıssayı anlatmaktan maksat Hz. îâ'nm (a.s.) ilâhlığmı iddia eden Hıris-;iyatılan reddetmektir. Yüce Allah, Hz. îsâ'nın insan olduğunu göstermek için onun Hz. Meryem el-Betül'den doğduğunu bildirdi. Bunun ardından da 3nun risâlctine ve Allah'ın yardımıyla harikulade olaylar gösteren büyük peygamberlerden biri olduğuna, herhangi bir Rabblik vasfı taşımadığına işaret etmek için ona verdiği mucizeleri zikretmektedir. [110]

Kelimelerin İzahı

 Enbâ, önemli haber mânâsına gelen nebe, kelimesinin çoğulu­dur.

Ona vahyediyoruz demektir. Vahy, mânâyı kalbe gizlice ulaştırmaktır.

Aklâm, kalem kelimesinin çoğuludur. Kalem ise, bilindiği *ibi, kendisiyle yazj yazılan bir alettir. Bazen, kur'a   çekilen ollara da ka-em denilir ki, burada bu mânâyadır.

Mesih, sıddık ve faruk gibi, şeref ifade eden lakaplardan bir akaptır. Aslı, Tbranicede "Mübarek" mânâsına gelen "Meşiha" dır.[111]

Vech; şerefli, makamı ve değeri olan demektir. Vecahat, şeref /e değer manasınadır.

Mehd, çocuk yatağı, beşik demektir.

Kehl,orta yaşlı demektir.Orta yaşlı kadına da kehle denir  : Anadan doğma kör demektir.

Ebras, alaca hastalığına yakalanmış kimseye denir. Alaca, ;ildde meydana gelen beyazlık ve şiddetli bir hastalıktır. [112]

Âyetlerin Tefsiri

42. Hatırla ki melekler, yani ebrâîl (a.s.) şöyle demişti: Ey Meryem! Allah, kadınlar arasından seni ;eçti ve özellikle sana ikramlarda bulundu. Seni kirlerden, pisliklerden te-nizledi ve Yahudilerin itham ettiği fahişelikten korudu.  Seni,  âlemlerdeki diğer kadınlara tercih etti ki, babasız asil bir ;ocuğu   dünyaya getirme hususunda Allah'ın kudretinin tecelligâhi olasın. [113]

43. Ey Meryem! Allah'ın seni seçmesine karşılık bir şükür olarak, o'na ibadet ve itaat etmeye devam et. Namaz kılanlarla beraber,   Allah için namaz kıl. [114]

44. Ey Muhammedi İşte bu sana anlattığı­mız Imrân'ın hanımının, kızı Meryem el-BetüTün, Zekeriyya ve Yahya (a.s)'ın kıssaları,  sana vahyettiğimiz önemli  gayb haberlerdendir.  Daha önce sen onları bilmiyordun. On­ların herbiri Meryem'i kendi himaye ve korumasına almak gayesiyle, bir­birleriyle rekabet ettikleri ve çekiştikleri kur'a için oklarını attıkları zaman sen yanlarında değildin.   Onlar, Meryem'in kefale­tini kim alacak diye, birbirleriyle çekiştiklerinde sen yanlarında değildin. Maksat, bu   haberlerin, her şeyi bilen ve herşeyden haberdar olan Allah katından bir vahiy olduğunu bildirmektir....

Rivayet edildiğine göre Hanne bint-i İmrân Meryem'i doğurduğunda onu bir bez parçasına sararak mescite götürdü ve Yahudi âlimlerin yanma bıraktı. Bu âlimler Beyt-i Mâkdis'de, Ka'be haciplerinin yaptığına benzer vazifeler yürütürlerdi. Hanne onlara: "Bu adağı alın" dedi. Âlimler onu al­mak için birbirleriyle rekabet ettiler. Çünkü o liderlerinin kızıydı. Sonra kur'a çektiler. Kur'ada Zekeriyya (a.s.) kazandı ve onu himayesine aldı.[115] İbn Kesir şöyle der: Allah Meryem'in saadeti için Zekeriyya (a.s.)'nm ona kâfil olmasını takdir elti ki, Meryem ondan geniş bir ilim ve iyi amel öğrensin. [116]

45. Melekler dediler ki Ey Meryem! Allah, bir baba vasıtası olmadan, kendisinden bir kelime, yani  kelimesiyle meydana gelecek bir çocuğu sana müjde Onun adı îsâ'dır, lakabı Mesih'tir, ba­basız doğduğuna dikkat çekmek için, annesine nisbetle Meryem oğlu îsâ denilmiştir.   O dünyada da, âhirette de şereflidir, makamı ve değeri yüksek­tir. Allah'ın, kendisine yakın kıldığı kullardandır. [117]

46. O, konuşma çağı   gelmeden önce, çocuk­ken ve olgun iken insanlara Allah'ın emrini söyleyecek. Zemahşeri şöyle der: "Bunun mânâsı şudur: Hz. îsâ, bu iki durumda da, yani çocukluk ve ol­gunluk durumlarında, çelişkisiz bir şekilde insanlara peygamber sözüyle konuşacak."56 Şüphesiz bu durum, büyük bir mu'cizedir, takva ve ıslah hususunda kemâle ermisterdendir. [118]

47. Meryem dedi ki: Rabbim!

Benim eşim yok nasıl çocuğum olabilir.?    işte Allah'ın emri böyle büyüktür. Hiç bir şey O'nu âciz bırakamaz. O dilediğini yaratır. Ana-baba vasıtasıyle yarttığı gibi, vasıtasız da yaratır.  

Bir şeyin olmasını istediğinde   o şey gecikmeksizin ve sebebe ihtiyaç duymaksızın meydana gelir. Allah ona "ol" der, o da olur. [119]

48. Allah ona yazmayı, hikmeti yani söz ve amelde doğru davranmayı veya peygamberlerin sünnetlerini öğretecek, ona Tevrat ve İncil'i ezberletecektir. İbn Kesir: "îsâ, Tevrat'ı   ve İncil'i ezberlemişti" der. [120]

49. Allah onu İsrâîloğulla-rına peygamber gönderecek. O onlara şöyle diyecek: Size, benim doğrulu­ğumu gösteren bir âyetle, yani Allah'ın bana verdiği mucizelerle geldim. İşte benim doğruluğumu gösteren mucize şudur Ben sizin için çamurdan bir kuş sureti yaparım. «us tâte Ona üflerim, Allah'ın izniyle kuş olur. İbn Kesir şöyle der: îsâ (s.a) böyle yapardı. Çamurdan kuş şekli yapar, sonra ona üfürür o da Allah'ın izniyle gözler önünde uçardı. İşte bu, Hz. îsâ'nm   Allah tarafından peygamber ola-rar gönderildiğini gösteren, kendisine verilmiş bir mucizedir.[121] Bu birinci mu'cizedir. Ben Allah'ın izni. ile alaca hastalığına yakalan mış olanları iyileştirdiğim gibi, anadan doğma körlerin gözlerin de açarım. Bu da ikinci mucizedir Ben   kendi gücümle değil de, Allah'ın dilemesi ve kudretiyle bazı ölüleri diriltirim. Hz. îsâ (a.s.) dört kişiyi diriltmiştir. Bunlar, kendi arkadaşı Azir, ihtiyar bir kadının oğlu, Aşir'in  kızı ve Nuh oğlu Şam'dır. Kurtubî ve diğer müfessirler böyle açıkla­mışlardır. Burada, insanlar, Hz. îsâ'nm ulûhiyyet vasfı taşıdığı vehmine kapılmasın diye, "Allah'ın izniyle" sözü tekrar edilmiştir.    Bu da üçüncü mucizedir,   Ayrıca, evlerinizde ne yeyip ne biriktirdiğinizi size haber veririm. Yani, sizin şüphe etmediğiniz, bana göre gaib olan   hallerinizi size bildiririm. Hz. îsâ (a.s.), kişinin, evinde ne yediğini, ne biriktirdiğini kendisine söylerdi. İşte bu da dördüncü muci­zedir,   Eğer siz Allah'ın âyetlerine inanıyorsanız, size getirdiğim bu mucizelerde, benim doğruluğumu gösteren apaçık bir delil vardır. Sonra Hz. îsâ (a.s.), Hz. Musa'nın peygamberliğini tasdik edici olarak geldiğini haber vererek şöyle der. [122]

50. Ben, Musa'nın peygamberliğini ve Tev­rat'ta getirdiklerini tasdik edici ve destekleyici olarak geldim. Ve Musa'nın şeriatında size haram kılman bazı şeyleri si­zin için helal kılacağım. İbn Kesir der ki: Burada Hz. îsâ'nm   Tevrat'ın bazı hükümlerini kaldırdığına bir delil vardır. Sahîh olan da budur. Size, peygamberliğimin   doğruluğuna şahit olacak bir delil getirdim. Buda Allah'ın bana verdiği mu'cizelerdir. Bu bölüm, konuyu pekiştirmek için tekrar edilmiştir İşte bütün bu mu'cizeleri gördükten sonra, Allah'tan korkun ve emrime itaat edin. [123]

51. ( Allah, benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz-dir. O'na kulluk hususunda hepimiz biriz. Şu halde ona kulluk edin. İşte bu doğru bir yoldur. Yani Allah'tan korkmak, O'na ibadet etmek ve  birliğini ikrar etmek, şaşmayan dosdoğru bir yoldur. [124]                   

Edebî Sanatlar

1. Âyetinde melekler zikredildi fakat Cebrail kastedil­di. Bu, zikr-i küll irâde-i cüz (bütünü zikredip bir parçasının kastedilmesi) kabilindendir. Cüz'ün büyüklüğünü ifade eder. Bu sanata mecaz-ı mürsel denilir.

2. Burada  lafızlarının tekrar edilmesinde itnâb sanatı vardır.

3. Bana hiçbir beşer dokunmadı. Cimâdan kinaye olarak hars, libas ve mübaşeret kelimeler kullanıldığı gibi, burada da aynı şekilde mess kelimesi kinaye edilmiştir.

4. âyetinde   lafızları arasında, edebi sanatlardan   tıbâk vardır.

Bu âyetlerin bir çok yerinde, hazif ve itnab sanatları vardır. Daha başka birçok edebi sanat vardır. Fakat biz sözü uzatmamak için onları açıklamakdan vazgeçtik. [125]

Faydalı Bilgiler

Yüce Allah, burada "Allah dilediğini yaratır"; Yahya (a.s.)'nm kıssa­sında ise "Allah dilediğini yapar" buyurdu. Bunun sırrı şudur: Hz. îsâ'nm ba­basız yaratılması, normal bir vasıta olmaksızın, yoktan icat ve yaratmadır. Dolasıyle "yaratma" kelimesinin kullanılması ona uygun düşmüştür. Öbü­ründe ise eşler mevcuttur.. Fakat ihtiyarlık ve kısırlık faktörleri, normal o-larak çocuğun meydana gelmesine manidir. Bunda da "yapma" fiilinin kul­lanılması uygun düşmüştür. Allah   daha iyi bilir. [126]

Bir Uyarı

Bazı âlimler şöyle der: Allah'ın, Meryem'den başka bir kadını, is­miyle Kur'an'da zikretmem esinin hikmeti şudur: "Bu, Hristiy ani arın, onun Allah'ın eşi olduğuna inanmalarını örtülü bir şekilde reddetmeğe işarettir. Çünkü Yüce ve Ulu kimse, insanlar arasında eşinin isminin söylenmesini istemez, isa'nın babası olmaması itibariyle, onu Meryem'e nisbet etmek için, âyette buyrulmuştur.[127]

52. îsâ, onlardaki inkarcılığı sezince, "Allah yo­lunda bana yardımcı olacaklar kimlerdir?" dedi. Hava­riler, "Biz, Allah yolunun yardımcılarıyız; Allah'a inan dik, şahid ol ki bizler müslümanlanz." cevabını verdi­ler.

53.  "Rabbimiz!    İndirdiğine inandık ve Peygam-ber'e   uyduk. Bizi şahitlerle birlikte yaz"   dediler.

54. (Yahudiler) tuzak kurdular; Allah da onların tuzaklarını bozdu. Allah, tuzak kuranların hayırlısıdır.

55. Allah buyurmuştu ki: "Ey îsâ! Seni vefat etti­receğim, seni nezdime yükselteceğim, seni inkâr eden­lerden arındıracağım ve sana uyanları kıyamete kadar kâfirlerden üstün kılacağım. Sonra dönüşünüz bana o-lacak. İşte o zaman ayrılığa düştüğünüz şeyler hakkında aranızda ben hükmedeceğim."

56. İnkâr edenler var ya, onları dünya ve âhirette şiddetli bir azaba çarptıracağım; onların hiç yardım­cıları da olmayacak.

57. İman edip iyi davranışlarda bulunanlara ge­lince, Allah onların mükafaatlarını eksiksiz verecektir. Allah zalimleri sevmez,

58. Bu söylenenleri biz sana âyetlerden ve hikmet dolu Kur'an'dan okuyoruz.

59. Allah nezdinde îsâ'mn durumu, Adem'in du­rumu gibidir. Allah onu topraktan yarattı. Sonra ona "Ol!" dedi ve oluverdi.

60. Gerçek, Rabbinizden gelendir. Öyle ise şüp­hecilerden olma,

61. Sana bu ilim geldikten sonra seninle bu konu­da çekişenlere de ki: "Geliniz, sizler ve bizler de dahil olmak üzere, siz kendi çocuklarınızı biz de kendi ço­cuklarımızı, siz kendi kadınlarınızı, biz de kendi ka­dınlarımızı çağıralım, sonra da dua edelim de Allah' dan yalancılar üzerine   la'net dileyelim."

62. Şüphesiz bunlar doğru haberlerdir. Allah'tan başka ilah yoktur. Muhakkak ki Allah, evet O, mutlak güç ve hikmet sahibidir.

63. Eğer yine yüz çevirirlerse, şüphesiz  Allah, bozguncuları hakkıyla bilendir.

Âyetlerin Önceki Âyetlerle Münasebeti

Âyetler Meryem oğlu îsâ (a.s.)'ın kıssasını anlatmaya devam ediyor. Yüce Allah önceki âyetlerde Hz. Meryem'e Hz. îsâ (a.s.)'yı müjdeledi, da­ha sonra da mucizelerini anlattı. Bu mucizelerin hepsi onun peygamber­liğini gösteren apaçık delillerdir. Allah'n ona verdiği bütün bu mucize ve delillere rağmen, İsrâîloğullarmın çoğu ona inanmadılar. Allah'ın düşmanı Yahudiler onu öldürmeye niyet ettiler. Fakat Allah O'nu onların şerrinden kurtararak göğe kaldırdı. [128]

Kelimelerin İzahı

Bildi ve hakikatim anladı demektir. Bu kelime, beş duyu or­ganından birisiyle anlamak mânâsına gelen ihsas mastarından fiil-i mazi­dir.

Havârîyyun, Havârî kelimesinin çoğuludur. Havârî, temiz ve seçkin kişi demektir. Renkleri saf ve beyaz olduğu için şehirli kadınlara da havârîyyat denir. Şâir şöy der:

Şehirli kadınlara söyle bizden başkalarına ağlasınlar. Bize, uluyan köpeklerden başkası ağlamasın.

Havârîler, Rasulullah (s.a.v.)'m Ashabı gibi, Hz. îsâ (a.s.)'nm tabileri-dir. Kalpleri saf, içleri temiz olduğu için bu ismi almışlardır.

Mekr, tuzak demektir. Asıl mânâsı, gizlice fesat çıkartmaya çalışmaktır. Zeccâc şöyle der: Gece karardığı zaman, denir. Allah'ın tuzak kurması kullarına mühlet verip, bilmedikleri bir taraf­tan onları yakalamasıdır. Ferrâ'dan ve başkalarından böyle nakledilmiştir.

Yalvararak dua edelim demektir. Ibtihal, aslında, la'nette dua etmeğe çalışmaktır, la'net demektir. [129]

Nüzul Sebebi

Necran'dan gelen Hıristiyan heyeti, Hz. îsâ (a.s.) hakkında Rasulullah (s.a.v.) ile mücadele ettiklerinde ona dediler ki: "Sahibimize niçin sövü­yorsun?" Rasulullah (s.a.v.) "Ne diyorum?" diye sordu. Onlar: "Mesih'in kul olduğunu söylüyorsun." dediler. Rasullullah (s.a.v.): "Evet, o, Allah'ın kulu ve elçisidir. O, Allah'ın, bakire Meryem'e ulaştırdığı kelimesidir." dedi. Buna çok kızdılar ve dediler ki: "Sen hiç, babasız bir insan gördün mü? Eğer.doğru söylüyorsan bunun bir benzerini bize göster." Bunun üzerine Yüce Allah, .al ivayete göre Rasulul­lah (s.a.v.) onları İslama davet ettiğinde: "Biz, senden önce de müslüman idik" dediler. Rasulullah (s.a.v.) yalan söylüyorsunuz. Üç şey sizin müslü­man olmadığınızı gösteriyor. Bunlar: "Allah kendine çocuk edindi" demeniz: "domuz eti yemeniz" ve "haça secde etmeniz"dir." dedi. Hıristiyan­lar: "Pekİ onun babası kimdir?" diye sordular. Bunun üzerine Yüce Allah: âyetlerini indirdi. Âyetler inince, Rasu­lullah (s.a.v.) onları mübahele (la'netleşme)'ye çağırdı. Hıristiyanlar birbir­lerine: "Eğer bunu yaparsanız, vadi sizin için ateş olur." dediler. Sonra Ra­sulullah (s.a.v.)'a "başka bir teklifin yok mu ?" diye sordular. Rasulullah (s.a.v.): "Ya müslüman olursunuz, ya cizye verirsiniz veya savaşırız" dedi. Onlar da cizyeyi kabul ettiler.[130]

Âyetlerin Tefsiri

52. İsa (a.s.) Yahudilerin küfürde   ısrar, dalâlette devam ettiklerini ve kendisini Öldürmek istedikle­rini anlayınca: "Allah'a çağırma hususunda bana yardımcı olacaklar kim­lerdir?" dedi. Mücahid'e göre bu, "Allah yolunda bana kim tabi olacak?" manasınadır.  Havârîler yani ona inanan temiz mü'minler, dediler ki: "Allah'ın dininin yardımcıları biziz Biz Allah'a inandık, senin bize getirdiğini tasdik ettik. Sen şehit ol, biz senin risaletine uyacak ve samimiyetle sana yardım edeceğiz. [131]

53. Ey Rabbimiz! İndirdi­ğin âyetlerine inandık, peygamberin îsâ'ya uyduk, bizi, birliğine ve pey­gamberinin doğruluğuna şahitlik edenlerle birlikte yaz. Daha sonra Yüce Allah, Hz. îsâ'yı öldürmek için tuzak kuran Yahudiler hakkında bilgi vere­rek şöyle buyurdu : [132]

54. Onlar tuzak kurdular. Allah da onlara tuzak kurdu. Yani onlar Hz. îsâ'yı öldürmek istediler. Allah da onların şerrinden onu ko­rudu ve   hiçbir eziyete maruz kalmadan göğe kaldırdı. Allah, hainlik eden Yahuza'yi Hz. îsâ'ya benzetti. Burada müşâkelet[133]  olsun diye Allah'ın yap­tığına mekr denilmiştir. Bunun içindir ki Yüce Allah buyurmuştur. Yani Allah onlardan daha sağlam tuzak kurar. Onları kendi kazdık­ları kuyuya düşürür. Rasulullah (s.a.v.) şöyle dua etmiştir:. Allah'ım! Benim lehime tuzak kur, aleyhime   kurma, [134]

55. Hani Allah îsâ'ya: "Ey îsâ! Seni göğe kaldıracağım, sonra da ecelin geldiğinde seni öldüreceğim," demişti. Yüce Allah'ın böyle demesinden maksat, onu, Yahudilerin elinden kurtara­cağını ve kendisine hiçbir eziyet edilmeden,  sağ salim göklere kaldı­racağını müjdelemektir. Katâde şöyle der: Burada takdim tehir vardır. Tak­diri şöyledirl "Seni kendime kaldıracağım. Daha sonra da öldüreceğim[135] Bunu Taberî nakletti ve şöyle dedi. Başkalarına göre, bu âyelin mânâsı şöyledir: Hatırla ki Allah şöyle demisti: "Ey İsa! Seni bana kaldıracağım ve seni kâfirlerden kurtaracağım. Seni dünyaya in­dirdikten sonra da öldüreceğim. Seni, öldürmek is­teyenlerin şeninden koruyacağız, Hasan-ı Basrî şöyle der: Allah onu Ya­hudi, Hıristiyan, Mecusî ve kendi kavminin kâfirlerinden korudu. Sana uyup iman edenleri, kıyamete ka­dar, senin peygamberliğini inkâr edenlere ve mü'minlere düşmanlık eden­lere üstün kılacağız. Celaleyn Tefsiri yazarı şöyle der: "Müslü­man ve Hıristiyanlardan, senin peygamberliğini tasdik edenler" demektir.  y Cümlesindeki kâfirlerden maksat ise, Yahudilerdir. Mü'minler onlara hüccet ve kılıçla üstün gelirler. 9 Sonra dönüşünüz banadır, îsâ (a.s.) ile ilgili olarak düştü -ğünüz ihtilaflarda hepinizin arasında hak ile hükmedeceğim. [136]

56. Senin peygamber­liğini inkâr eden ve senin dinine aykırı davranan kâfirlere gelince, kuşkusuz. ben onları dünyada öldürme ve sürgün etme; âhirette de cehennem ateşine atmakla şiddetli bir şekilde   cezalandıracağım.   Oks Onlar için. kendilerini Allah'ın azabından koruyacak yardımcılar yoktur. [137]

57. İman edenlere gelince, Al­lah onların salib amellerinin karşılığını eksiksiz olarak tam bir şekilde ve­recektir. Allah, zâlim olanları sevmez. Öyleyse, kullarına nasıl zulmeder?... [138]

58. Ey Muhammedi Sana anlattığı­mız bu haberler, muhkem Kur'an-t Kerim'in âyeti erindendir. Ona, önünden de ardından da bâtıl gelemez. [139]

59. Babasız yaratılan îsâ'nın durumu, Allah katında Adem'in durumu gibidir. Babasız dünyaya gelme hususunda îsâ (a.s.) tektir. Allah Âdem'i topraktan anasız- ba­basız yarattı. Sonra ona "ol" dedi, o da oldu. îsanm durumu Âdem'in duru-mur.dan daha harikulade değildir. [140]

60. İşte Tsâ(a.s.) hakkında doğru söz bu­dur. Sakın şüpheye düşenlerden olma. [141]

61. Sana bu ilim gelip de, hak apaçık ortaya çıktıktan sonra, kim îsâ hakkında seninle cedellleşirse De ki : Gelin, toplanalım, başta kendimiz olmak üzere hepimiz oğullarımızı, hanımlarımızı, başta kendi­miz olmak üzere la'netleşmeye çağıralım. Sonra da dua ederek, Allah'tan yalancılar üzerine la'net dileyelim. Yani Allah'a yalvarıp: "Ey Allah'ım! îsâ hakkkmda hangimiz yalan söylüyorsa ona la'net et diyelim." Müslim'in Sahihinde rivayet edildiğine göre, bu âyet inince Rasulullah (s.a.v.) Hz. Fatma ve onun oğulları Hasan ile Hüseyin'i çağırarak: "Allah'ım! Bunlar benim aile efradımdır." dedi.[142] Rasulullah (s.a.v.) Hıristiyanları la'netleşmeye çağırdığında, onlar bundan kaçındılar ve cizye vermeyi kabul ettiler. Rivayet edildiğine göre İbn Abbas (s.a) şöy­le demiştir. "Rasulullah (s.a.v.) ile la'netleşmeye çıksalardı, malsız ve ço­luk çocuksuz dönerlerdi." Ebu Hayyan şöyle der: "Hristiyanlarm, Rasulul­lah (s.a.v.) 'in doğruluğunu bildikleri için onunla la'netleşmeyi terketmele-.ri, Rasulullah (s.a.v. )'ın hak peygamber olduğunun en büyük şahididir.[143]

62.Ey Muhammedi îsâ'nın'durumu hakkında sana anlattığımız bu sıssa, şüphesiz bir gerçektir. Allah'tan başka hiç bir ilâh yoktur. Bu âyet, Hıristiyanların teslis inancım reddeder. Şüphesiz Yüce Allah, mülkünde azîz, yaptıklarında hikmet sahibidir. [144]

63. Eğer, Allah'n birliğini ikrardan yüz çe­virirlerse, şüphesiz onlar bozguncudurlar, Allah onları bilir. Allah onları en kötü bir şekilde cezalandıracaktır. [145]

Edebî Sanatlar

1. Ebu Hayyan şöyle der: Burada istiare vardır. Çünkü küfür, duyu organlanyle hissedilmez. Ancak ilim ve zihin yoluyla bilinir. Burada "his"sin zikredilmesi istiare kabiÜndendir.

2. lafızları arasında iştikak ci­nası vardır. Bu, müşâkele kâbilindendir.

3. Burada mütekellim zamirinden gaip zamirine dönüş, yani iltifat sanatı vardır. Bu, fesahatta çeşitleme ifade eder.

4. Rab kelimesinin Rasule ait zamire izafeti, onu şereflen­dirmek içindir.

5. Sakın şüpheye düşenlerden olma. Bu ifadede, Pey­gamber (s.a.v.)'in îsâ (a.s.) hakkında ki inancını daha da pekiştirmek için bir teşvik ve tahrik vardır. Ebussuûd böyle söylemiştir. [146]

Bir Nükte

Ebu Hayyan şöyle der: Bir adam Cüneyd'e: "Allah, başkasını tuzak kuruyor diye ayıpladığı halde, bu fiile, kendisi için nasıl razı oldu? diye sordu. Cüneyd: Senin sorduğunu bilmiyorum. Fakat Zahran'b Ulan kışı bana şu şiiri okudu:

Benim nezdim de, senden başkasının yaptığı çirkin görülür. Onu sen yaparsan, senin yaptığın güzel olur.                             

Sonra adama: "Anladınsa, cevabını verdim" dedi.[147]

64. De ki: Ey Ehl-i kitap! Sizinle bizim aramızda müşterek olan bir söze geliniz: Allah'tan başkasına tapmayalım; O'na hiçbir şeyi eş tutmayalım ve Allah'ı bırakıp da kimimiz kimimizi ilâhlaştirmasm. Eğer on­lar yine yüz çevirirlerse, işte o zaman, "Şahit olun ki biz müslümamz." deyiniz.

65. Ey Ehl-i kitap! İbrahim hakkında niçin çeki­şirsiniz? Halbuki Tevrat ve İncil, kesinlikle ondan son­ra indirildi. Siz hiç düşünmez misiniz?

66. İşte siz böyle kimselersiniz. Hadi hakkında bilgi sahibi olduğunuz konuda tartıştınız; fakat bilgi sa­hibi olmadığınız konu da niçin tartışıyorsunuz. Oysa ki Allah, her şeyi bilir; siz bilmezsiniz,

67. İbrahim, ne Yahudi, ne de Hıristiyan idi; fakat o, Allah'ı bir tanıyan dosdoğru bir müslüman idi; müş­riklerden de değildi.

68. İnsanların İbrahim'e en yakın olanı, ona uyan­lar, şu Peygamber (Muhammed) ve ona iman edenler­dir. Allah mü'minlerin dostudur.

69. Ehl-i kitaptan bir kısmı sizi saptırmak ister. Oysa onlar, sadece kendilerini saptırırlar da farkına bile varmazlar.

70. Ey Ehl-i kitap! görüp bildiğiniz halde niçin Al­lah'ın âyetlerini inkâr edersiniz?

71. Ey Ehl-İ kitap! Neden doğruyu eğriye karış­tırıyor ve bile bile gerçeği gizliyorsunuz?

72. Ehl-i kitaptan bir gurup, "Mü'minlere indiril­miş olana sabahleyin inanıp akaşamleyin inkâr edin. Belki onlar (böylece dinlerinden) dönerler." dedi.

73. "Sizin dininize uyanlardan başka hiçbir kim­seye inanmayın." dediler. De ki: "Doğru yol ancak Al­lah'ın yoludur." (Onlar kendi aralarında)     "Bir kim­seye size verilenin benzeri verilecek, yahut Rabbinizin huzurunda sizin aleyhinize  deliller getirecekler diye (onlara inanmayın)" dediler. De ki: Lütuf ve ihsan   Al­lah'ın elindedir. Onu dilediğine verir. Allah'ın rahmeti geniştir ve O herşeyi hakkıyla bilir.

74. Rahmetini dilediğine ayırır. Allah üstün lütuf sahibidir.

Âyetlerin Önceki Âyetlerle Münasebeti

Kur'an-ı Kerim önceki âyetlerde Hıristiyanlara karşı delil getirip on­ların Hz. İsa'nın ilâhlığı hakkında ki iddialarını boşa çıkardıktan sonra, bu­rada Yahudi ve Hıristiyanlar! tevhide ve peygamberlerin atası Hz. İbra­him'e uymaya çağırmaktadır. Çünkü İbrahim (a.s.)'in yüce Hanif dini, İslam dininden başka bir şey değildir. O, bu grupların iddia ettiği gibi ne Yahudi idi ne de Hıristiyan. Daha sonra Yüce Allah, insanların İbrahim (a.s.)'e in­tisaba en layık olanının Hz. Muhammed (a.s.) ve ümmeti olduğunu açık­ladı. [148]

Kelimelerin İzahı

 Sevâ; eşitlik, denklik ve adalet demektir. Ebu Ubeyde der ki : Araplar bu kelimeyi şöyle kullanırlar: Seni adalet ve insafa çağırdı. Onu kabul et. Şâir Züheyr şöyle der:

Bana Öyle bir şey gösterin ki, onda zulüm bulunmasın. O konuda aramızda adaletle muamele edilsin Evlâ, daha lâyık demektir.  İstedi, temenni etti manasınadır.

Karıştırıyorsunuz demektir. Bu kelimenin masdan olan "lebs" karıştırmak manasınadır. Bir kimse bir meseleyi anlayamaz da ka-nştırırsa denir.

Sabahleyin demektir. Önce, gündüzün ilk vakitleri ile yüz yüze gelindiği için, bu vakte , gündüzün yüzü mânâsına gelen ve denilmiştir.

Şâir şöyle der:

Kim Mâlik'in öldürülmesine sevinirse, artık sabahın ilk vakitlerinde karılarımıza gelsin.[149]

Nuzûl Sebebi

İbn Abbas (r.a.)'tan rivayet edildiğine göre Yahudi âlimleri ile Nec-ran Hıristiyanları Rasulullah (s.a.v.)'m huzurunda toplandı ve İbrahim (a.s.) hakkında tartıştılar. Yahudiler: "İbrahim, ancak bir Yahudi idi"; Hıris­tiyanlar da: "O, ancak bir Hıristiyandı" dediler. Bunun üzerine Yüce Allah: "İbrahim ne Yahudi idi, ne de Hıristiyan. Fakat o, Allah'ı bir tanıyan dost-doğru bir müslüman idi" mealindeki âyeti indirdi.[150]

Âyetlerin Tefsiri

64. Onlara de ki: "Ey Yahu­di ve Hıristiyan topluluğu! Geliniz, birbirimize insaf edeceğimiz âdil ve doğru bir sözde birleşelim. Geliniz, Allah'tan başkasına kulluk etmeyelim. Sadece ona iba­det edelim, O'na hiçbir şeyi ortak koşmayalım ve Allah'ı bırakıp da birbiri­mizi ilâhlaştırmayalım. Yani Yahudilerin Uzeyr (a.s.)'e, Hıristiyanların da İsa (a.s.)'ya ibadet ettikleri gibi, kimimiz kimimize ibadet etmesin. Yahudi ve Hıristiyan âlimlerinin kendiliklerinden helâl ve haram kıldıkları husus­larda onlara itaat edenler gibi olmayalım." Rivayete göre bu âyet inince Adiy b. Hatim dedi ki: "Ya Rasulallah! Biz âlimlerimize ibadet etmiyor­duk ki...." Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu:: "Onlar size bazı şeyleri helâl, bazılarını da haram kılmıyorlar mıydı. Siz de onların sözlerine uymuyor muydunuz?" Adiy, "Evet" dedi. Rasulullah (s.a.v.): "İşte bu, onlara ibadet demektir." buyurdu Eğer tevbidden yüz çevirir ve bu âdil daveti kabul etmezlerse, deyiniz ki: "Ey Ehl-i kitap! Siz şahid olun, biz tevhidi kabul eden müslümanlarız. Allah'ın birliğini ikrar edenler ve sırf o'na ibadet edenleriz. [151]

65. Ey Yahudi ve Hıristiyan topluluğu.! Niçin İbrahim hakkında tartışıyor, cedelleşiyor ve O'nun  sizin dininiz üzerine olduğunu iddia ediyorsunuz? Halbuki Tevrat da, İncil de ondan sonra indirildi. Yani Yahudilik de, Hıristiyanlık da ondan birçok asır sonra meydana çıkmıştır. Bu durumda o, nasıl bu din­lere mensup olur? Sözünüzün batıl olduğuna aklınız ermiyor mu? İbrahim (a.s.) ile Musa (a.s.) arasında bin sene, Musa (a.s.) ile îsâ (a.s.) arasında ise ikibin sene vardır. Aklı olan nasıl böyle bir iddiada bulunur? Bu soru, kınamak içindir. [152]

66. Ey Yahudi ve Hıristiyan topluluğu! Hadi hakkında bilgi sahibi olduğunuz konuda tartıştınız. Yani, Hz. İsa (a.s.) zamanında yaşamıştınız. Onun hakkında cedelleştiniz, münakaşa ettiniz, ve çeşitli iddialarda bulundunuz. Peki İbrahim (a,s.) ve onun dini hakkında bilginiz olmadığı halde niçin mücadele ve münakaşa ediyor ve onun Yahudi ve Hıristiyan olduğunu iddia ediyorsunuz? Bu yaptığınız, aptallık ve beyinsizlik değil mi? İbrahim hakkında doğruyu Allah bilir, siz bilmezsiniz. Ebu Hayyan şöyle der: Bu âyet onların, bilmedikleri şeyi dinlemeleri için bir çağrıdır. Nite­kim, sen, birisine bilmediği bir şeyi haber vermek istediğinde, ona "Dinle, ben, senin bilmediğin bir şeyi biliyorum" dersin.[153]

Sonra Yüce Allah, onların, İbrahim (a.s.) hakkındaki iddialarını yalanlıyarak şöyle buyurur. [154]

67. İbrahim ne Yahudiliğe, ne de Hıris­tiyanlığa   mensuptu. Çünkü Yahudilik Hz. Musa'nın şeriatından tahrif edil­miş bir dindir. Hıristiyanlık da, Hz. İsa'nın şeriatın dan tahrif edilmiş bir dindir. 3 Fakat o, bütün batıl dinlerden uzak, hak dine mensup dosdoğru bir müslümandı O müslümandı, müşrik değildi. Burada Hıristiyan ve Yahudilerin müşrik olduklarına bir ta'riz var­dır. Çünkü Yahudiler: "Üzeyr Allah'ın oğludur" Hıristiyanlar da: "îsâ, Alla­h'ın oğludur" diyorlardı. Bu âyet aynı zamanda, İbrahim (a.s.)'m dinine men-sub olduklarına dair  müşriklerin iddialarını da reddeder. [155]

68. İnsanların İbrahim'e intisap etmeye en layık olanı, onun zamanında onun emrine uyan, o'na   itaat eden ve tabi olanlardır. Ondan sonra da, bu peygamber yani Mu-hammed (s.a.v.) ve ümmeti olan mü'minlerdir. "Biz İbrahim'in dinine men­subuz" demeye siz değil onlar layıktır. Allah mü'minlerin ko­ruyucusu ve yardımcısıdır. Yahudiler, sahabeden bazılarını Yahudiliğe ça­ğırınca şu âyet nazil oldu, [156]

69. Kıskançlık ve taşkınlıklarından dolayı Ehl-i kitaptan bir grup, sizi kendi dinlerine döndürerek dalalete dü­şürmek istiyorlar. Onlar kendilerinden baş­kasını dalalete düşüremezler. Bunun vebali kendilerinden başkasına ait de­ğildir. Yaptıklarına karşılık onları azabı kat kat olacaktır. Fakat, kendile­rinden başkasını'Saptıramıyacaklarının farkında değildirler.

Sonra Kur'an, bu çirkin fiillerinden dolayı onları kınadı ve şöyle dedi. [157]

70. Ey Ehl-i kitaP! Muhammed (s.a.v.)'e indirilen kitabın hak olduğunu bildiğiniz halde, Allah'ın âyetlerini niçin   inkâr edersiniz. [158]

71. Ey Ehl-i kitap! Şüpheye düşürerek, tahrif ederek, değiştirerek hak ile bâtılı niçin bir­birine karıştırıyor ve Hz. Muhammed (s.a.v.)'in kitabınızda mevcut olan vasıflarını, bile bile niçin gizliyorsunuz? Daha sonra   Yüce Allah onların hile ve pisliklerinin bir başka türünü anlattı: Onlar, İslam dini hakkında in­sanları kuşkuya düşürmek için sabahleyin İslamı kabul etmiş görünüyor, akşamleyin de döndüklerini bildiriyorlardı. Bu durumu Yüce Allah şöyle açıklar: [159]

72. Ehl-i kitaptan bir grup, "mü'minlere indirilmiş olana sabahleyin inanıp akşamleyin inkâr edin" dedi.

İbn Kesir şöyle der: Bu, onların bir tuzağıdır. Bununla, imanı kemale ermemiş kimseleri dinleri hakkında şüpheye düşürmek istiyorlardı. Yahudiler aralarında istişare edip, sabahleyin iman etmiş görünmeye, müslüman-larla namaz kılmaya, akşamleyin de dinlerinden dönmeye karar verdiler ki, cahil insanlar, onların, mü s lü m anların dininde bir ayıp ve suç gördükleri için İslamdan döndükleri kanaatine varsınlar.[160]

Böyle yaparsanız, muhtemel ki onlar dinleri hakkında şüpheye düşer ve ondan dönerler. [161]

73. Bu bölüm, Yahudilerin sözlerinin devamı olup Yüce Allah onlardan nakletmiştir. Mânâsı şöyledir: Sizin dininize in­ananlardan başka hiçbir kimseyi tasdik etmeyiniz. Ona güvenip sırrınızı açmayınız. Ji Ey Muhammed! Onlara de ki: Hidâyet sizin elinizde değildir. Hidâyet, ancak Allah'ın hidâyetidir. Allah, mü'minleri hidâyete erdirdiği gibi, dilediğine iman nasip eder ve onu iman üzere sabit kılar. Bu cümle, ara cümlesidir. Bu ara cümlesinden sonra Yüce Allah Ya­hudilerin sözlerinin kalan kısmını zikrederek buyurur ki: "Bir kimseye size verilen (kitab)'m benzeri verile­cek, yahut Rabbinizin huzurunda sizin aleyhinizde deliller getirecekler di­ye endişe edip de onlara inanmayın" dediler. Yani, Yahudiler birbirlerine dediler ki: Sizin dininize tabi olandan başkasını sakın tasdik etmeyin. Pey­gamberlik iddiasında bulunan kimseye bakın. Eğer sizin dininize uyuyorsa onu tasdik edin, aksi halde yalanlayın. Sizin dininize tabi olmayan herhan­gi bir kimsenin peygamberliğini sakın ikrar ve itiraf etmeyin. Bir kimseye size verilenin bir benzeri verilecek ve Rabbinizin huzurunda onunla size karşı deliller getirecekler diye korkup da herhangi birinin peygamberliğini sakın kabul etmeyesiniz. Muhammed (s.a.v.)'in peygamberliğini ikrar edip de dinine girmezseniz, bu, kıyamet gününde sizin aleyhinize delil olur. On­ların bundan maksadı, Rasulullah (s.a.v.)'ın peygamberliğini inkâr etmektir. Ey Muhammed! Onlara de ki: Peygamberlik meselesi size bırakılmış bir şey değildir. O, ancak Allah'ın elindedir. Lütuf ve iyilik, hepsi Allah'ın elindedir. Onu dilediğine verir. Allah'ın rahmeti geniş, nimeti bol, ihsanı çoktur. Bunlara kimin ehil olduğunu o pek iyi bilir. [162]

74. Allah, rahmetini yani peygamberliği dile­diğine verir. Allah'ın lütfü boldur; kimse onun lütfunu sınırlayamaz, dilediğine vermesine engel olamaz. [163]

Edebî Sanatlar

Bu âyetlerde birçok edebî sanat vardır. Bunlar:

1. İfadesinde mecaz vardır. Zira çoğul için müfret kelime kul­lanılmıştır.

2. Kelimesinde teşbih   vardır. Zira Ehl-i kitab'ın, bazı haram şeyleri helal kılan din alimleri, ibadete lâyık olan Allah'a benzetilmişler­dir.

3. ifadesinde tıbak sanatı vardır.

4. İfadesinde tam cinas vardır. Kelimeleri arasında iştikak cinası vardır. Ayrıca bir çok yerde tekrarlar ve hazifler vardır.[164]

Faydalı Bilgiler

Rasulullah (s.a.v.), Rum Meliki Hirakl'e bir mektup yazarak Onu İslama davet etti. Mektuba, sadece bir olan Allah'a samimiyetle ibadet et­meye davet eden bir âyeM kerimeyi ilave ederek, davasında haklı olduğuna şahit getirdi. Bu mektubun, Sahih-i Müslim'deki metninin tercemesi şudur:

"Bismillahirrahmanirrahîm. Allah'ın Rasulü Muhammed'den, Rum'un büyüğü Hirakl'e. Selam, doğru yola girenlere olsun. İmdi, Ben seni İslama çağırıyorum. Müslüman ol ki, selamete eresin. İslama girersen, Allah sana ecrini iki kat verir. Eğer yüz çevirirsen, halkının vebal ve günahı, senin üzerinedir. "Ey Ehl-i kitap! Bizim ve sizin aranızda eşit olan bir kelimeye gelin: Yalnızca Allah'a ibadet edelim. O'na hiç bir şeyi ortak koşmayalım. Allah'ı bırakıp da, birimiz diğerini ilâh edinmesin. Eğer yüz çevirirlerse: "Şahid olun, biz müslümanlarız" deyin.[165]

75. Ehl-i kitaptan öylesi vardır ki, ona yüklerle mal emanet bıraksan, onu sana noksansız iade eder. Fa­kat öylesi de vardır ki, ona bir dinar emanet bıraksan, tepesine dikilip durmazsan onu sana iade etmez. Bu da onların, "Ümmilere karşı yaptıklarımızdan dolayı bize vebal yoktur." demelerindendir. Allah adına bile bile yalan söylüyorlar.

76. Hayır! Her kim sözünü yerine getirir ve kötü­lükten sakınırsa bilsin ki Allah sakınanları sever.

77. Allah'a karşı verdikleri sözü ve yeminlerini az bir bedelle değiştirenlere gelince, işte bunların âhi-rette  bir  payı  yoktur.  Allah,  kıyamet günü  onlarla konuşmayacak, onlara bakmayacak ve onları temize çıkarmayacaktır. Onlar için acı bir azap vardır.

78. Ehl-i kitaptan bir gurup, okuduklarını kitap­tan sanasınız diye kitabı okurken dillerini eğip büker­ler. Halbuki okudukları Kitap'tan değildir. Söyledik­leri Allah katından olmadığı halde "Bu Allah kalından­dır. " derler. Onlar bile bile Allah'a iftira ediyorlar.

79. Hiçbir insanın, Allah'ın kendisine Kitap, hik­met ve peygamberlik vermesinden  sonra insanlara: "Allah'ı bırakıp bana kul olun." demesi mümkün de­ğildir.. Bilakis (şöyle demesi gerekir): Rabbani kullar olunuz. Çünkü siz Kitabı okuyor ve öğretiyorsunuz.

80. Ve size "Melekleri ve peygamberleri ilâhlar edinin."   diye de emretmez. Siz müslüman olduktan sonra hiç size kafirliği emreder mi?

Bu Ayetlerin Öncekilerle Münasebeti

Yüce Allah, Önceki âyetlerde Ehl-i kitabın çirkin davranışlarını; tabi­atlarında bulunan hile, desise ve kötülükleri anlattı. Bu âyetlerde ise, özellikle Yahudilerin bazı vasıflarını belirterek onların dinî ve malî hain­liklerini anlatmaktadır. Zira onlar, Allah'ın kelamını tahrif etmek ve hak­sız yere İnsanların mallarını yemeği helal saymakla Allah'a ve insanlara hainlik ettiler. [166]

Kelimelerin İzahı

Kıntar, daha önce geçtiği gibi çok mal demektir.  : Başından hiç ayrılmayan devamlı isteyen demektir. Ümmiyyîn. Bundan maksat Araplardır. Ümmî'nin asıl mânâsı, "okuması yazması olmayan" demektir. Araplar böyleydi.

Eğip bükerler. Bu kelime, "bükmek, eğmek" mânâlarına gelen JJI kelimesinden türemiştir. Bir kimse, birisinin elini büktüğü zaman der. Burada maksat, kitabın âyetlerini bırakıp tahrif edilmiş ibarelere yöneltmek için dillerini bükmeleridir.

Onların, Allah'ın rahmetinden bir nasibi yoktur, demektir.

Rabbaniyyîn, Rabbe mensup mânâsına gelen rabbânî kelimesi­nin çoğuludur. Taberî şöyle der: demek, hakîm ve alîm olun de­mektir.[167]

Nuzûl Sebebi

Eş'as b. Kays'ın şöyle dediği rivayet edilmiştir: Benimle bir Yahudi arasında bir arazi vardı. Yahudi, benim hissemi inkâr etti. Onu Rasulullah (s.a.v.)'a götürdüm. Rasulullah (s.a.v.) bana: "Bir delilin var mı?" diye sor­du. "Hayır" dedim. Rasulullah (s.a.v.) Yahudiye: "Yemin et" dedi. Ben : "Bu takdir de o yemin eder ve benim malımı alır" dedim. Bunun üzerine Yüce Allah: "Allah'a verdikleri sözü ve yeminlerini, az bir paraya satanlar var ya....[168] âyetini indirdi. [169]

Âyetlerin Tefsiri

75. Ehl-i kitap'tan, yani Yahudi­lerden öyleleri vardır ki, ona birçok mal emanet bıraksan, güvenilir bir kişi olduğu için sana emanetini verir.. Nitekim Abdullah b. Selâm'a Kureyşli birisi bin ukıyye altın emanet bırakmış; o, bu emaneti ona aynen iade etmişti.  Onlardan öyleleleri de vardır ki, emanete hiyanetinden dolayı ona bir dinar dahi ema­net edilmez. Eğer bir dinar emanet bıraksan, başına dikilip devamlı istem­edikçe asla geri vermez. Nitekim, Fenhâs b. Âzûrâ'ya Kureyşli birisi bir di­nar emanet bırakmış, fakat o bunu inkâr etmişti Onların böyle yapmalarının sebebi: "Ümmilere karşı bize bir so­rumluluk yoktur" demeleridir. Yani, onları bu şekilde emanete hıyanet et­meye sevkeden şey, Allah'ın, Arapların mallarını onlara mubah kıldığını iddia etmeleriydi. Rivayet edildiğine göre Yahudiler şöyle derlerdi: "Biz, Allah'ın oğulları ve dostlarıyız. Diğer insanlar bizim kölemizdir. Biz kölelerimizin mallarını yersek, kimse bize bir sorumluluk yükleyemez" Bir rivayete göre de şöyle derlerdi: "Allah bize dinimize uymayanların malını yemeyi mubah kıldı Yalancı ve iftiracı ol­duklarını bildikleri halde, bu şekilde iddialarda bulunarak Allah'a karşı ya­lan söylüyorlar. Rivayet olunduğuna göre onlar: "Ümmîler (Araplar) için bize bir sorumluluk yoktur" dediklerinde, Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdu : Allah'ın düşmanları yalan söylüyorlar. Câhiliyye'den kalma ne varsa, hepsi şu iki ayağımın altındadır. Sadece, o devirden kalan emanet hariç. İyiye de, kötüye de emaneti verilecektir.[170]

76.  Hayır, her kim sözünü   ye­rine getirir ve kötülükten sakınırsa, bilsin ki Allah sakınanları sever. Yani gerçek onların iddia ettiği gibi değildir. Bilakis bu hususta onların üzerine büyük bir günah vardır. Fakat onlardan kim, emaneti sahibine verir, Muhammed'e (s.a.v.) iman   eder Allah'tan   korkar   ve haramlarından   sakınırsa Allah onu sever ve ona ikramda bulunur. [171]

77. ( Muharnmed (s.a.v.)'i tasdik etmek hususunda Allah'a verdikleri sözü ve ettikleri yalan yeminleri, dün­yanın geçici değersiz malı ile değiştirenler var ya, İşte âhirette Allah'ın rahmetinden onların payı ve kısmeti yoktur. Allah kıyamet günü onlarla tatlı ve lütufkar konuş­mayacak, onlara rahmet nazarı ile bakmayacak, on­ları günah kirlerinden temizlemiyecektir. İşlemiş oldukları masiyetlerden dolayı onlar için elem verici bir azap vardır. [172]

78. Yahudilerden bir grup kitabı okurken onun mânâsım tahrif etmek ve Allah'ın kelâmının maksadını değiştirmek için dillerini bükerler. İbn Abbas (r.a) şöyle der: Allah'ı 1  kelâ­mını O'nun maksadından başka bir mânâya tevil etmek suretiyle tahrif ederlerBunu, tahrif ettikleri şey kitaptan ol­madığı halde, Allah'ın kelâmından olduğunu sanasınız diye yaparlar. Hal­buki bu, bir saptırma ve iftiradan başka bir şey değildir. ai Bunun Allah katından olduğunu söyler ve O'na nisbet eder­ler. Halbuki o Allah katından değil, O'na karşı bir iftiradır. Onlar, bile bile Allah'a karşı yalan ve iftirada bulunurlar.

Bundan sonra Yüce Allah Hıristiyanların, Hz. İsa'nın kendisine kul­luk etmelerini   emrettiği şeklindeki iddialarını reddederek şöyle buyurur. [173]

79. Hiçbir insanın, Allah'ın kendisine kitap, hikmet ve peygamberlik vermesinden sonra, kalkıp insanlara "Allah'ı bırakıp bana kulluk edin de­mesi doğru değlidir. şeklindeki olumsuz sıygalar, gerçekleşmesi ak-len caiz olmayan umumi olumsuzluk için kullanılır. Bundan maksat şutur: Allah'ın kendisine peygamberlik verdiği ve şeriat gönderdiği bir peygambe­rin ulûhiyet iddiasında bulunması asla gerçek değildir. Bırakın fiilen mey­dana gelmesini aklen tasavvur dahi edilemez. Çünkü Peygamber Allah ile kulları  arasında  bir  elçi  olup  onları  Allah'a  ibadete  sevketmek  için gönderilmiştir. Nasıl olur da insanları kendisine ibadete çağırır. Fakat Peygamber onlara "Rabbaniler olunuz" der. İbn Abbas (r.a) şöy­le der: Bunun mânâsı" "hikmet sahihleri, alimler ve halim kişiler olunuz" demektir. Yani: "Ben sizi bana kul olmaya çağırmıyorum. Fakat ilim sahi­bi fakihler ve Allah'a itaat ediciler olmaya çağırıyorum.

Çünkü siz kitabı okuyor ve insanlara öğretiyorsunuz. [174]

80. Peygamberin size, Allah'ı bıra­kıp meleklere veya peygamberlere ibadeti emretmesi mümkün değildir. Çünkü peygamberlerin görevi halkı Allah'a ve yalnız O'na ibadet etmeye çağırmaktır. Müslüman olup Allah'ın dinine girdikten sonra Peygamberiniz size Allah'ın birliğini inkâr edip kâfir ol­manızı mı emrediyor? Buradaki istifham inkârîdir, hayret ifade eder. [175]

Edebî Sanatlar

1. Bu, şöyle demeleri yüzündendir." Hıristiyanların şer ve fesatta aşırı gittiklerini ifade etmek için burada, uzağı gösteren işaret ismi kullanılmıştır.

2. "Ümmîlere karşı yaptıklarımızdan dolayı bi­ze vebal yoktur." Burada hazif yoluyla i'caz vardır. Takdiri:   şeklindedir. "Ümmîlerin mallarını yememizde bize-bir vebal yoktur" demektir.

3. "Allah'a verdikleri sözü değiştiriyorlar." Burada istiare vardır. Satın almak mânâsına gelen "İştira" kelimesi değiştirmek mânâsına gelen "istibdal" kelimesi yerine müstear olarak kullanılmıştır.

4. "Allah onlarla konuşmayacak" Bu ifade, Allah'ın ga­zabı ve hışmının şiddeti yerinde mecazen kullanılmıştır. Bundan sonra ge­len bakmayacak, temizlemeyecek" kelimelerinde de duru  aynıdır.

5. "Onlara bakmayacak" Zemahşerî  le der: Bu cümle, onları horlamak ve onlara kızmak yerinde mecazdır. Çünkü bir  kimse bir insana değer verirse ona döner ve dikkatle bakar.

6. "Sakındı" ile "sakınanlar" kelimeler   ırasında iştikak ci­nası vardır. "küfür" ve   "müslümanlar"    elimeleri arasında tıbâk sanatı vardır. [176]

Faydalı Bilgiler

Rivayet olunduğunr göre bir adam İbn Abbas (ı.a.)'a şöyle der: "Biz gazada zivnmîlerin (Ehl-i -itabın) tavuk ve koyunlarını alıyoruz." İbn Ab­bas (r.a.): "Peki bu İşe ne liyorsunuz?" dedi. Bunu yapanlar: "Bundan dolayı oize bir vebal yoktur" diy jruz dediler. İbn Abbas (r.a.) şöyle dedi: "Bu Ehl-i kitabın "ümmîlerin mallarını yemede bize bir vebal yoktur" demesine benziyor. Bilesin ki, onlar cizyeyi ödedikleri takdirde, rızaları olmadıkça   mallî size helal değildir." Bunu İbn Kesir anlatmıştır. [177]

81. Haııi Allah; peygamberlerden, "Size Kitap ve hikmet verdikten sonra nezdinizdekileri tasdik eden bir peygamber geldiğinde ona mutlaka inanıp yardım edeceksiniz." diye söz almış ve "Kabul ettiniz ve bu ah­dimi yüklendiniz mi?" dediğinde, "Kabul ettik." ceva­bını vermişler, bunun üzerine Allah: "O halde şahit o-lun; ben de sizinle birlikte şahitlik edenlerdenim." buyurmuştu,

82. Artık bundan sonra her kim dönerse işte on­lar, yoldan çıkmışların ta kendileridir.

83. Göklerde ve yerdekiler, ister istemez O'na tes­lim olduğu halde onlar   Allah'ın dininden başkasını mı arıyorlar? Halbuki O'na döndürüleceklerdir.

84. De ki: "Biz, Allah'a, bize indirilene, İbrahim, İsmail, İshak, Ya'kup ve Ya'kup oğullarına indirilenle­re, Musa, îsâ ve diğer peygamberlere Rableri tarafın­dan verilenlere iman ettik. Onları birbirinden ayırdetmeyiniz. Biz ancak O'na teslim oluruz."

85. Kim, İslam'dan başka bir din ararsa, kendisin­den asla kabul edilmeyecek ve o, âhirette ziyan eden­lerden olacaktır.

86. İman ettikten, Resul'ün hak olduğuna şehadet getirdikten   ve  kendilerine   apaçık   deliller  geldikten sonra inkarcılığa sapan bir kavme Allah nasıl hidâyet nasip eder? Allah zalimler topluluğunu doğru yola ilet­mez.

87.  İşte  onların  cezası;   Allah'ın  meleklerin  ve bütün insanlığın   la'netine uğramalarıdır.

88. Bu la'nette ebedi kalacaklar. Onların azapları hafifletilmez, yüzlerine de bakılmaz.

89. Ancak, bundan sonra tevbe edip yola gelenler başka. Çünkü Allah, çok mağfiret edici ve merhametli­dir.

90. İnandıktan sonra kâfirliğe sapıp sonra inkar­cılıkta daha da ileri gidenlerin tevbeleri asla kabul edilmeyecektir. Ve işte onlar, sapıkların ta kendisidirer.

91. Gerçekten, inkâr edip kâfir olarak ölenler var ya, onların hiçbirinden   fidye olarak dünya dolusu altın verecek olsa dahi   kabul edilmeyecektir. Onlar için acı bir azap vardır; onların yardımcıları da yoktur.

Âyetlerin Öncekilerle Münasebeti

Yüce Allah, Önceki âyetlerde Ehl-i kitab'ın, Allah'ın kelamını de­ğiştirerek tahrif etmeleri ve insanlar Resulullah (s.a.v.)'e inanmasın diye onun niteliklerine dair kitaplarındaki âyetleri değiştirmeleri sebebiyle yap­tıkları hıyaneti anlattıktan sonra, burada onların aleyhine delil alacak âyet­leri zikretmektedir. Yüce Allah, Hz. Muhammed'in (s.a.v.) peygamber ola­rak gönderildiği zamana ulaştıkları takdirde ona iman edeceklerine ve ona tabi olup yardımcılarından olacaklarına dair Ehl-i kitabın peygamberlerin­den söz aldı. Peygamberler ona iman edeceklerine ve gelmesine sevinecek­lerine dair söz vermiş olunca, onların peşinden gidenlerin Hz. Muham­med'in (s.a.v.) peygamberliğini yalanlamaları nasıl doğru olur? Yüce Allah bundan sonra da imanın sahih olması için bütün peygamberlere iman etme­nin şart olduğunu, hak dinin İslam dini olduğunu ve İslam'ın dışında hiçbir dini kabul etmeyeceğini açıklamaktadır. [178]

Kelimelerin İzahı

Misak, yemin ve benzeri şeylerle pekiştirilen ahiddir. Bu ke­lime daha önce açıklanmıştır.

Isrî, benim ahdim demektir. Lugatta asıl itibariyle ağırlık manasınadır. Zemahşerî şöyle der: Ahid, sağlam yapılan ve kuvvetle bağlanan şeylerden   olduğu için ona ısr denmiştir.

el-Fâsikûn, Allah'a itaattan uzaklaşanlar demektir.

İstemeyerek, zorla manasınadır. Tav'an, gönüllü olarak boyun eğmek, itaat etmek demektir.

Esbât, oğlun oğlu mânâsına gelen   kelimesinin çoğulu­dur. Burada Yakup (a.s.)'ın soyundan gelen İsrâîloğullan kabileleri kasd edilmiştir.

Onlara mühlet verilmez demektir. Bir kimse birine mühlet verdiğinde denir. Nazra, mühlet vermek manasınadır.

el-Hâsirûn, ziyana eksildiği . uğrayanlar demektir. Husrân, anamalın yani sermayenin eksilmesi demektir. Bir kimsenin sermayesi "Falan ziyan etti" derler.

ed-Dâllûn, küfür çölünde şaşkınlar manasınadır. [179]

Nuzûl Sebebi

Abdullah b. Abbas şöyle der: Ensardan bir adam İslam dininden dö­nerek müşriklere katıldı. Sonra da pişman olup kavmine haber gönderdi ve: "Ben pişman oldum, acaba benim tevbem kabul olur mu? Benim için bunu Rasulullah (s.a.v.)'e sorun" dedi. Bunun üzerine Kâfir olan kavmi Allah nasıl hidâyete erdirir?" cümlesiyle başlanıp "Ancak bundan sonra tevbe edip yola ge­lenler müstesna. Çünkü Allah, çok afvedici ve merhametlidir." âyetiyle sona eren bölüm nazil oldu. Kavmi, bu haberi dinden dönen adama yazdı, o da takrar gelerek müslüman oldu.[180]

Âyetlerin Tefsiri

81. Ey Ehl-i kitap! Al­lah size kitap ve hikmet verdiği için peygamberlerden yeminle pekiştiril­miş ahd aldığı zamanı hatırlayın. Taberî bu âyeti şöyle tafsir eder: "Ey peygamberler! Size kitap ve hikmet verdiğim zaman aldığım ahdi hatır­layın. Allah'ın Rasulü Mu-hammed.   elinizdeki kitabı tasdik edici olarak tarafımızdan size bir kitap getirecek, siz de mutlaka ona iman edip   yardım edecektiniz.   İbn Abbas şöyle der: Allah gönderdiği her peygamberden, Muhanımed gönderildiğinde sağ olursa mutlaka ona iman edeceğine ve yardımcı olacağına dair söz almış ve bu hususta ümmetinden ahid almasını da ona emretmiştir Allah buyurdu ki:   Bu ahdi kabul ve itiraf ettiniz mi? Ümmetinizden benim adıma ahid aldınız mı? Peygamberler, "itiraf ettik" dediler. Allah, "Kendinize ve ümmetinize şahit olunuz. Ben de hem size hem de onlara şahidlerdenim. [181]

82. Artık bundan sonra, kim ahdini bo­zar da yüz çevirirse işte onlar Allah'ın itaatinden çıkanların kendileridir. [182]

83. Allah bütün peygamberleri İslam dini üzere gönderdiği halde Ehl-i kitap İslam'dan başka bir din mi arıyor? Soru edatı olan hemze, inkâr ve kınama ifade eder. Bu yaptıkları doğru değildir, de­mektir. oUHalbuki göklerde ve yerlerde bulunanlar ister istemez Allah'a teslim olmuş, boyun eğmiş ve itaat et­miştir. Katâde şöyle der: "Mü'min gönüllü olarak,   kâfir ise istemeyerek teslim olmuştur. Ne var ki bu teslim oluş ona bir fayda sağlamaz. [183]İbn Ke­sir şöyle der: "Mü'min Allah'a gönüllü olarak kalbi ve kalıbıyla,   kâfir ise istemeyerek teslim olur.  O, karşı çıkılmayacak ve engel olunamayacak baskı, zor ve büyük bir güç altındadır.[184] Kıyamet gününde insan­lar Allah'a döndürülecek ve O herkesin amelinin karşılığını verecektir. [185]

84. Ey Muhammed! Sen ve ümmetin deyin ki: "Biz Allah'a bize indirilen Kur'an-a, İbrahim, İsmail, İshak, Yakub ve Yakuboğullanna işte bunlara indirilen sahifelere ve vahye iman ettik. Rableri tarafından Musa'ya indirilen Tevrat'a îsâ'ya indirilen İncil'e ve bü­tün peygamberlere indirilenlere iman ettik. Yahudi ve Hıristiyanların yaptığı gibi biz onların bir kısmına inanıp bir kısmım inkâr etmeyiz. Bilakis hepsine iman ederiz. Biz ancak Allah'a tes­lim olur, ona ibadet eder, onun ulûhiyet ve rubûbiyetini tasdik ederiz. O'na asla kimseyi ortak koşmayız" âyette geçen kelimesinden maksat, Yakub (a.s.)'ın soyundan türemiş İsrâîloğulları kabileleridir.

Bundan sonra   Yüce Allah, İslam'ın dışındaki bütün dinlerin bâtıl ve reddedilmiş olduğunu bildirerek şöyle buyurur: [186]

85. Rasulullah (s.a.v.)'m, İslam şeriatıyle amel etmek üzere gönderilmesinden sonra kim İslam'dan başka bir din (şeriat) ararsa bilsin ki kendisinden böyle bir din asla kabul edil­meyecek, tejrO' âhirette ziyan edenlerden olacak ve ce­henneme gidip orada ebedi kalacaktır: [187]

86. Buradaki soru edatı hayret ve ola­yın büyüklüğünü ifade eder. Yani iman ettikten sonra tekrar kâfir olan bir kavim hidâyete nasıl lâyık olur.   Muham-med (s.a.v.)'in Allah'ın Rasulü olduğuna dair onlara şahidler, mucizeler ve apaçık deliller gelip te hak ortaya çıktıktan sonra tekrar kafir olan bir ka­vim nasıl hidâyete hak kazanır. Allah zalimler to­pluluğunu saadet yoluna girmeye muvaffak etmez. Hasan-ı Basri şöyle der: Bu kavimden maksat, Yahudi ve Hıristiyanlardır. Onlar kitaplarında Hz. Muhammed'in vasıflarını gördüler, onun hak Peygamber olduğuna şahid ol­dular. Ancak kendi milletlerinden değil de Araplardan geldiği için kıskandılar ve daha önce iman ettikleri Peygamberi inkâr ettiler.[188]

87. İşte onların küfürle­rine karşılık cezaları; Allah'ın, meleklerin ve bütün insanlığın la'netine uğ­ramalarıdır. [189]

88. Onlar ebedî olarak cehen­nemde kalacaklar, azapları hafifletilmeyecek, onlara mühlet te verilmecektir. [190]

89. Ancak bundan sonra tevbe edip ken­dini Allah'a veren ve bozmuş olduğu işleri tekrar düzelten Çünkü Allah, çok afvedici ve merhametlidir. [191]

90. İnandıktan sonra kafirliğe sapıp sonrada inkarcılıkta daha da ileri gidenler var ya   onlar küfürde devam   ettikleri m-'iddetçe, tevbeleri asla kabul edilmeyecektir

Bu âyet Yahudiler hakkında inmiştir. Zira onlar Hz. Musa'ya iman ettikten sonra Hz.İsa'yı inkâr eltiler. Daha sonra da Hz.Muhammed'i ve Kur'an'i da reddettiler. Böylece küfürleri iyice arttı.

İşte onlar doğru yoldan çıkıp eğri yola gidenlerin ken­dileridir. Yüce Allah, daha sonra da kâfir olup da küfür üzere ölen kimse­nin durumunu bildirerek şöyle buyurur: Ger­çekten, inkâraedip te kafir olarak ölenler var ya Fidye olarak dünya dolusu altın verecek olsalar dahi hiçbiri­sinden kabul edilmeyecektir. Onlar için elem ve ıztırap verici bir azap vardır. Onların yardımcıları da yoktur.Yani onları Allah'ın azabından kurtaracak ve ıztırap verici cezasından koruyacak hiçbir kimseleri yoktur. [192]

Edebî Sanatlar

1. Burada gaiplikten muhataba dönüş) sanatı vardır. Zira daha önce gaip sıygası olan  geçmişti.

2. lafızları arasında iştikak cinası vardır. Bu da bediî sanatlardandır.

3. kelimeleri arasında tıbâk sanatı vardır. Küfür ve İman lafızları arasında da yine tıbâk sanatı vardır.

4. "Onlar sapıkların kendileridir." Bu cümlede sıfatın mevsufa kasrı sanatı vardır. Aynı sanat Onlar fâşıkların ken­dileridir." âyetinde de vardır.

5. Burada umumî olan kelimesi, hu­susî olan  kelimeleri üzerine atfedilmiştir. Burada umumînin hususîye atfı söz konusudur.

6. Onlar için elam verici azap vardır. Burada yerine sıygasının tercih edilmesi mübalağa ifade etmek içindir. [193]

Faydalı Bilgiler

Bu âyet-i kerimeler kâfirleri üç kısma ayırdı:

1. Sadıkane bir şekilde tevbe eden ve tevbesinden fayda görenlerBundan sonra tevbe edenler müstesna..." âyeti buna işaret eder.

2. Pasif bir tevbe ile tevbe edip, tevbesinden fayda göremeyenler. imanlarından sonra kafir olup sonra da küfürlerini artıranlar." âyeti bunlara işaret eder.

3. Hiç tevbe etmeyip küfür üzere Ölenler. kâfir olup ta küfürleri üzere Ölenler" âyeti de bunlara işaret eder. [194]

Bir Uyarı

Buhâıf ve Müslimin Enes b. Malik'ten rivayet ettiklerine göre Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurur: "Kıyamet gününde cehennem ehlinden olan a-dama şöyle denir: Ne dersin, şu anda yeryüzündeki bütün servet senin ol­saydı, kurtuluş için onu fidye olarak verir miydin? Rasulullah (s.a.v.) buyu­rur ki: "Adam, evet, der." Yüce Allah şöyle buyurur: "Ben senden bundan daha azını istemiştim. Sen babanın sulbünde iken, bana şirk koşmayaca­ğına dair senden söz almıştım. Fakat sen şirkten başka bir şeyi kabul etme­din.[195]

92. Sevdiğiniz şeylerden harcamadıkça iyiye ere­mezsiniz.   Her ne harcarsanız, Allah onu bilir.

93. Tevrat'ın indirilmesinden önce, İsrail'in (Ya1-kub'un) kendisine haram kıldıkları dışında, yiyeceğin her türlüsü İsrailoğullarına helâl idi. De ki: "Eğer doğ­ru sözlü iseniz, o zaman Tevrat'ı getirip onu okuyun."

94. Artık bundan sonra her kim Allah'a karşı ya­lan uydurursa, işte bunlar, zâlimlerin ta kendisidirler.

95. De ki: "Allah doğruyu söylemiştir. Öyle ise, hakka yönelmiş olan İbrahim'in dinine uyunuz. O, müş­riklerden değildi."

96. Şüphesiz, âlemlere bereket ve hidâyet kaynağı olarak insanlar için kurulan ilk ev Mekke'deki (Ka'be) dir.

97. Orada apaçık nişaneler, İbrahim'in makamı vardır. Oraya giren emniyette olur. Yoluna gücü yeten­lerin o evi haccetmesi, Allah'ın insanlar üzerinde bir hakkıdır. Kim inkâr ederse bilmelidir ki, Allah bütün âlemlerden müstağnidir.

98. De ki: "Ey Ehl-i kitap! Allah yaptıklarınızı gö­rüp  dururken  niçin  Allah'ın  âyetlerini  inkâr  edersi­niz?"

99. De ki: "Ey Ehl-i kitap! Görüp bildiğiniz halde niçin Allah'ın yolunu eğri göstermeye yeltenerek mü'-minleri Allah yolundan çevirmeye kalkışıyorsunuz? Al­lah yaptıklarınızdan habersiz değildir."

100. Ey iman edenler! Kendilerine Kitap verilen­lerden bir gruba uyarsanız imanınızdan sonra sizi yeni­den küfre çevirirler.

101. Size Allah'ın âyetleri okunurken, üstelik   Al­lah Rasulü de aranızda iken, nasıl inkâra saparsınız? Her kim   Allah'a bağlanırsa, kesinlikle doğru yola ile­tilmiştir.

102. Ey iman edenler! Allah'tan O'na yaraşır şe­kilde korkun ve ancak müslümanlar olarak can verin.

103. Hep birlikte Allah'ın ipine sımsıkı yapışın; parçalanmayın. Allah'ın size olan nimetlerini hatırla­yın:  Hani siz birbirinize düşman kişiler idiniz de O, gönüllerinizi  birleştirmiş  ve  O'nun  nimeti sayesinde kardeş kimseler olmuştunuz. Yine siz, ateş çukurunun tam kenarında iken oradan da sizi O kurtarmıştı. İşte Allah size âyetlerini böyle açıklar ki doğru yolu bu­laşınız.

Bu Âyetlerin Öncekilerle Münasebeti

Yüce Allah önceki âyetlerde kâfirlerin dünya ve âhiretteki durum­larım anlattı ve âhirette, kendini kurtarmak için yeryüzü doiusu altın ver­mek istese dahi bunun kâfire fayda vermeyeceğini açıkladı. Bu âyetlerde de, Allah'ın rızasını ve cenneti elde etmek için mü'minlere faydalı olan şeyleri anlatmaktadır. Sonra yine söz, peygamberlik, risalet ve İslam dini­nin doğruluğu etrafında Ehl-i kitabın meydana getirdiği şüpheleri ortadan kaldırmaya gelmekte, sonra da Yüce Allah İslamı ve müslümanların safla­rını parçalamak ve birliklerini bozmak için Ehl-i kitabın kurmuş oldukları tuzak ve hilelerden mü'minleri s akın dırm aktadır, [196]

Kelimelerin İzahı

Birr, bütün iyilik türlerini içine alan bir kelimedir. Burada cennet manasınadır.

HılI, helâl demektir. Bu kelime, sıfat yerine kullanılmış bir mas­tardır. Dolayısıyle tekil, çoğul, erkek ve dişi için kullanılır.

İsrâîl, Ya'kub (a.s.)'ım lakabıdır.

Bekke Mekke'nin adıdır. Buraya hem Bekke, hem de Mekke de­nir. Zorbaların boyunlarını vurduğu için kendisine bu isim verilimiştir. Mekke'ye hangi zorba kötülük yapmak istemişse, Allah mutlaka onun beli­ni kırmıştır.

Mübarek, bereketli demektir. Bereket, fazlalık ve çok hayır manasınadır.

İbrahim (a.s.)'in ayakta durduğu yerdir. Ka'be'nin duvarları yükselirken, üzerinde durarak çalıştığı taş.

İvec, meyi ve eğrilik demektir. Ebu Ubeyde şöyle der: İvec; din, söz ve amelde eğrilik; avec ise duvarın ve daim eğriliği mânâlarmadır.

Ya'tesımü; tutunur, sığınır manasınadır. Kok itibariyle, men etmek ve engellemek demektir. Kurtubî şöyle der: " Bir şeye tutunan kim­seye bir şeye engel olan kimseye denir.[197] Bugün, Allah'ın emrine mani olacak kimse yoktur[198]  mealindeki âyette de bu mânâda kullanılmıştır.

Şefâ, bir şeyin tek kenarıdır. Sefir, de bunun gibidir. Çukurun kenarı manasınadır. "Yıkılacak bir yarın kenarına[199] âyetinde de bu mânâda kullanılmıştır. [200]

Nuzûl Sebebi

Rivayet edildiğine göre, Evs ve Hazrec kabilelerinden bir takım sa­habe, bir mecliste otururlarken Şas b. Kays adında bir Yahudi, yanlarından geçer, Câhiliyye devrinde aralarında şiddetli düşmanlık ve husumet bulu­nan bu zevatın, İslamdan sonra aralarındaki bu ülfet, yakınlık ve sevgiyi görünce öfkelenir ve: "Bunlar böyle toplandıkça, bize rahat ve huzur yok­tur." der ve bir Yahudi delikanlısına gidip onların yanına oturmasını, onla­ra "Buas" gününü hatırlatmasını ve o gün söyledikleri şiirlerden bazı parça­lar okumasını emreder. Buas günü, Evs ve Hazrec kabilelerinin birbirle­riyle savaştığı ve Evs'in zaferi ile sonuçlandığı bir gündür. Delikanlı onun dediklerini yapar, derken aralarında münakaşa çıkar, taraflar birbirlerine karşı Övünmeye ve birbirlerine kızmaya başlar. Bunun üzerine: "Haydi Silâh başına, silâh başına" derler. Durum Rasulullah (s.a.v.)'a intikal edince, Rasulullah (s.a.v.) yanında bulunan Muhacir ve Ensardan bir grup ile onların bulunduğu yere gider ve şöyle der: "Ben aranızda iken Câhiliyye davası mı güdüyorsunuz? Allah sizi İslam ile şereflendirerek Câhiliyye â-detlerinin kökünü kestikten ve sizi barıştırıp birleştirdikten sonra, hâlâ o davayı mı güdüyorsunuz?" Bunu duyan Evs ve Hazrecliler, yaptıkları işin bir şeytan tuzağı ve düşman hilesi olduğunu anlar, silâhlarını bırakır ve ağ­layarak birbirlerini kucaklamaya başlarlar. Sonra Rasulullah (s.a.v.)'in em­rini dinleyip ona itaat ederek beraberce giderler. Bunun  üzerine:

man edenler! Eğer kendilerine kitap verilenlerden bir gruba uyarsanız ima­nınızdan sonra sizi yeniden kafir ederler" mealindeki âyet nazil olur.[201]

Âyetlerin Tefsiri

92. Mallarınızın en iyisinden vermedikçe, asla iyilerden olamaz ve cennete gidemezsinizAllah yolunda ne harcarsanız, Allah onu bilir. Harcadıklarınızın sizin için saklanacak ve onlara karşılık en güzel bir şekilde mükâfatlandırılacak­sınız. [202]

93. Bütün yiyecekler İsrâîloğullarına helâl idi. al, Ancak, Ya'kub (a.s.)'un kendi nefsine haram kıldığı müstesna. Ya'kub (a.s.)'un haram kıldığı, deve eti ve sütü idi. Sonra isyanları sebebiyle ceza olarak İsrâîloğullarına içyağı ve benzeri bazı be­sin maddeleri de haram kılındıBütün bunlar Tevrat indi­rilmeden önce helâl idi Ey Muhammed! Onlara de ki: Eğer o yiyeceklerin zulmünüz ve taşkınlığınız sebebiyle size haram kılınmadığı iddiasında doğru iseniz, bana Tevrat'ı getirip okuyun.

Zemahşerî şöyle der: Yahudilerin maksadı; taşkınlık, zulüm ve Allah yo­lundan alıkovma hususunda Allah'ın aleyhlerindeki şahitliğini yalanla­maktır. Yüce Allah kendi kitaplarını onların aleyhine hüccet getirip de on­ları susturunca apışıp kaldılar ve küçük duruma düştüler. Hiçbiri Tevrat'ı getirmeye cesaret edemedi. Burada, Peygamber (s.a.v.)'in doğruluğuna apaçık bir delil vardır.[203]

94. Artık bu kesin ve apaçık deliller­den sonra, kim Allah'a karşı yalan uydurursa  İşte haddi aşan ve bâtılla kibirlenenler onlardır. [204]

95. De ki: Allah, Muhammed'e vahyettiği ve haber verdiği her hususta doğru söylemiştir. Öyleyse, Yahudiliği bırakıp, bütün bâtıl dinlerden uzak olan ibrahim'in dinine uyun. O, İslam dinidir, İbrahim müşriklerden değildi.   Yüce Allah bu â-yette Hz. İbrahim'i, Ehl-i kitabın, mensup olduğunu iddia ettiği Yahudi ve Hıristiyanlıktan uzak tutmuştur. Bu âyette ayrıca Ehl-i kitabın müşrik ol­duğuna ta'riz vardır. [205]

96.  Allah'a ibadet edilmek için yeryü­zünde bina edilen ilk mescid Mekke'deki Mcscid-i Haram'dır.   1 Mescid mübarek olarak bina edilmiştir. Kendisini hac ve umre ya­parak ziyaret edenler için hayır ve bereketi çoktur. Yeryüzündekilerin kıb­lesi olduğundan dolayı, onlar için hidâyet ve nur kaynağıdır. Bundan sonra Yüce Allah, Mescid-i Haram1 in diğer bütün mescitlere üstünlüğünü gerekti­ren hususiyetlerini anlatır. [206]

97. Orada onun diğer mescidlerden daha şerefli ve daha üstün olduğunu gösteren bir çok açık delil vardır. İbrahim'in ma­kamı bunlardan biridir.

Bu makam, Beytullah'ı bina ederken Hz. İbrahim'in üzerinde durduğu taştır. Ayrıca orada Zemzem, Hatim, Safa ve Merve ile Hacer-i esved vardır. Bütün bunlar Beytullah'ın şerefine ve rnüslümanlarm kıblesi olmaya daha lâyık olduğuna delil olarak yetmez mi?

Oraya giren emniyette olur. İşte bu da, oranın şerefini gösteren başka bir âyettir. İbrahim (a.s.)'ın Ey Rabbinı! Bu beldeyi emin kıl[207] şeklindeki duası berekeliyle buraya girenin emin ol­masıdır. Yoluna gücü yetenlerin, Allah'ın evini haccetmesi, Allah'ın insanlar üzerine farz kıldığı bir emirdir. Kim hacet terkederse bilsin ki Allah'ın ne onun ne de başka bir mahlukun ibadetine ihtiyacı vardır. Haccı terketmenin büyük bir günah olduğunu vurgulamak için   Yüce Allah onu küfür lafzıyle ifade etti. İbn Abbas (v.a) şöyle der : Kim, hacc farizasını inkâr ederse kâfir olur, Allah'ın onun haccına ihtiyacı yoktur.[208] Yüce Allah daha sonra, küfürlerine karşı delil getirerek onları susturdu. [209]

98. De ki: "Muhammed'in doğrulu­ğuna dair hüccet ve deliller olmasına rağmen ona indirilen Kur'an'ı niye inkâr ediyorsunuz? Oysa Allah, bütün yaptıklarınızı görmektedir, ona göre size ceza verecektir. [210]

99. de ki: "Ey Ehl-i kitap! Niçin, iman etmek isteyenlere mani olup, insanları Allah'ın hak dininden döndürüyorsunuz? Siz o doğru yolun eğri olmasını istiyorsunuz. Rasulullah (s.a.v.)'m, kitabınızdaki vasıflarını değiştiriyor ve insanlara, İslam'da bozukluk ve eğrilik varmış vehmini vererek onları kandırıyorsu­nuz. Halbuki siz, İslam'ın hak ve doğru din olduğunu biliyorsu­nuz. Allah yaptıklarınızdan habersiz değildir."

Bu âyette tehdit ve uyarı vardır. Bu iki âyet-i kerimenin işaret ettiği gibi, Yahudi ve Hıristiyanlar iki vasfı yani sapma ve saptırma vasıflarını taşımaktadırlar. Çünkü onlar İslamı inkâr etmiş, sonra da zayıf iradeli in­sanların kalplerine kuşku ve şüphe atmak suretiyle onların İslama girmesi­ni önlemişlerdir. [211]

100. Ey iman edenler! Ehl-i kitaptan bir gruba uyarsanız Allah size imanı nasip ettikten sonra, onlar sizi yeniden kâfir ederler. Bu âyet Evs ve Hazrec kabilelerine hitap etmektedir. Çünkü iniş sebebinde de belirtildiği gibi, Yahudiler onları fitneye düşürmek istiyorlardı. Ancak âyetin lafzı umumî olup, bütün mü'minleri içine almaktadır. [212]

101. Küfür size nasıl yol bulur? Halbuki Allah'ın âyetleri size inmeye devam ediyor, vahy kesilme­di, Rasulullah aranızda yaşıyor. Bu soru cümlesi, inkârı ve küfrün uzaklığını ifade eder. Kim, Allah'ın, Rasulünün lisanıyle açıklamış olduğu hak dine sarılırsa en sağlam yola girmiştir. Bu yol, naîm cennetlerine götüren yoldur. [213]

102. Ey iman edenler! Allah'tan hak-kıyle korkun, veya şanına yakışır bir şekilde korkun.. İbn Mesud şöyle der: "Bu, Allah'a isyan etmeyip itaat etmek, O'nu unutmayıp hatırlamak ve O'n; nankörlük etmeyip şükretmekle olur.[214] Âyetteki 'nin mânâsı: "Şanına lâyık bir şekilde korkunuz" demektir. Bu da bütün masiyetlerdei sakınmakla olur. İslama sarılınız, onu sımsıkı tutu­nuz. Ölüm size gelinceye   kadar bu halde olunuz ki, İslam dini üzere ölesiniz. Bundan maksat İslam dini üzere devam etmeyi emretmektir. [215]

103. Allah'ın dinine ve kitabına toptan sanlın. Ondan ayrılmayın. Sizden önce Yahudi ve Hıristiyanların yaptığı gibi, din hususunda ihtilafa diişmayin. Ey Arap toplu­luğu! Allah'ın size ihsanını hatırlayın. Hani siz İslam'dan önce birbirinize amansız düşmanlar idiniz de Allah İslam saye­sinde kalplerinizi birbirine ısındırdı ve sizi aynı iman üzerinde birleştirdi. Allah'ın lütfü ile kardeşler oldunuz. Siz cehennem ateşine düşmek üzereydiniz, fakat Allah İslam ile sizi oradan kurtardı. İşte Yüce Allah me­seleleri böyle açıkladığı gibi, diğer âyetlerini de açıklıyor ki, onların saye­sinde dünya ve âhiret mutluluğuna yol bulaşınız. [216]

Edebî Sanatlar

Bu mübarek âyetler birçok edebî sanatı ihtiva etmektedir. Bunları

aşağıdaki şekilde özetliyebiliriz:

1. De ki: Tevrat'ı getirin.  Burdaki emir Yahudileri kına­mak ve susturmak içindir. Onların yaptıklarının son derece çirkin olduğunu gösterir.

2. "Mekke'deki ev" demektir. Burada ism-i mevsulun mevsu-fu olan "beyt" kelimesinin hazfedilmiş olması, onun büyüklüğünü açıkça gösterir.

3. "Kim kâfir olursa,.." Burada lafzı, "Kim haccet­mezse...." yerine kullanılmıştır.   Bu durum haccın farz olduğunu tekit eder, bu emri terkedenin büyük bir günah işlediğini gösterir. Ebussuûd şöyle der: âyet-i kerimesinde, bundan daha iyi ifade edilemiye-cek birçok edebi sanat vardır:

a) Kesinlik ifade eden haber sıygası tercih edilmiştir.

b) Subût ve devamlılık ifade eden isim cümlesi ile açıklanmıştır. Bu ifade tarzı, haccın, Allah'ın insanlar üzerinde farz kılınmış bir hakkı olduğunu vurgulayacak şekilde gelmiştir.

c) Ayette Önce umumî olarak   haccın bütün insanlara farz olduğu ifa­de edilmiş daha sonra gücü yetenlere tahsis edilmiştir.

d) Hacc meselesi önce inübhem olarak sonra da açıkça anlatılmıştır.

e) Ayrıca hacc meselesi Önce özetle, sonra geniş olarak açıklan­mıştır.[217]

4. Allah'ın ipine sarılınız...." Bu cümlede istiâre-i tasrîhiyye yoluyla Kur'an-i Kerim ipe benzetilmiştir. Müşebbehün bih olan kelimesi, müşebbeh olan  kelimesi yerinde müstear olarak kullanılmıştır. Benzetme yönü ise, her ikisinin de kurtuluş vesilesi ol­masıdır.

5. Çukurun kenarı": Burada istiâre-i temsiliyye vardır. Evs ve Hazrec kabilelerinin Câhiliyyet dönemindeki durumları, derin bir uçuruma düşmek üzere olan kimsenin durumuna benzetilimiştir. Allah daha iyi bilir. [218]

Bir Uyarı

Bu mübarek âyetler Ehl-i kitabın iki şüphesini   defetmek için gel­miştir.

1. Yahudiler Rasulullah (s.a.v.)'a şöyle dediler: Sen İbrahim'in dini üzere olduğunu iddia ediyorsun, ama onun şeriatına aykırı hareket ediyor­sun. Çünkü sen devenin etini   ve sütünü helal sayıyorsun. Halbuki bunlar İbrahim'in dininde haramdı.   Yüce Allah, İsrâîl-oğullarına bütün yiyecekler helaldi.." âyeti ile onların iddialarını reddetti.

2. Yahudiler: "Beyt-i Makdis, ilk mescit olup bütün peygamberlerin kıblesidir. Kıble olmaya en lâyık olan da odur. Ey Muhammed! Nasıl olu­yor da sen, peygamberlerin getirdiği dinleri tasdik ettiğini iddia ettiğin hal­de oraya yönelmiyorsun?" dediler. Bunun üzerine Yüce Allah İnsanların, Allah'a ibadet etmesi için yeryüzünde yapılan ilk mescid Mekke'deki    (Ka'be) dir" âyetini indirerek onların iddialarını red­detti. [219]

104. Sizden   hayra   çağıran,   iyiliği   emredip kötülüğü men'eden bir topluluk bulunsun. İşte onlar, kurtuluşa erenlerdir.

105. Kendilerine apaçık deliller geldikten sonra parçalanıp ayrılığa düşenler gibi olmayın. İşte bunlar için büyük bir azap vardır.

106. Nice yüzlerin ağardığı, nice yüzlerin de ka­rardığı günü (düşünün.) İmdi, yüzleri kararanlara "Siz iman ettikten sonra kâfir mi oldunuz? Öyle ise inkâr et­miş olmanız yüzünden tadın azabı." (denilir).

107. Yüzleri ağaranlara gelince, Allah'ın rahmeti içindedirler; onlar orada ebedî kalacaklardır.

108. İşte   bunlar, Allah'ın   âyetleridir. Bunları sa­na   hak olarak okuyoruz. Allah hiçbir kimseye haksız­lık etmek istemez.

109. Göklerde ve yerde ne varsa Allah'ındır. İş­ler, O'na döndürülür.

110. Siz, insanların iyiliği için ortaya çıkarılmış en  hayırlı  ümmetsiniz;   iyiliği  emreder,  kötülükten men'eder ve Allah'a inanırsınız. Ehl-i kitap da inansay­dı, elbet bu, kendileri için çok iyi olurdu. İçlerinde i-man edenler var; pek çoğu yoldan çıkmışlardır.

111. Onlar size, incitmekten başka bir zarar vere­mezler. Sizinle savaşa girecek olsalar, size arkalarını dönüp kaçarlar. Sonra kendilerine yardım da edilmez.

112. Allah'ın kudretine ve insanların gücüne sı-ğınmadıkça  onlar  nerede  bulunurlarsa  bulunsunlar, kendilerine zillet vurulmuş, Allah'ın hışmına uğramış­lar, miskinliğe mahkum edilmişlerdir. Bunun sebebi, onların, Allah'ın âyetlerini inkâr etmiş ve haksız yere peygamberleri öldürmüş olmaları, ayrıca isyan etmiş ve haddi aşmış bulunmalarıdır.

Bu Ayetlerin Öncekilerle Münasebeti

Yüce Allah önceki âyetlerde Ehl-i kitabın tuzaklarına düşmekten sakındırdı ve Allah'ın ipine sarılmayı ve doğru şeriatına "bağlanmayı emret­ti. Bu âyetlerde de mü'minleri, insanları Allah'a davet etme, iyiliği emret­me ve kötülükten nehyetme görevlerini yerine getirmeye çağırmakta, onla­ra birlik ve beraberlik içinde olmalarını, ihtilafa düşmemelerini emret­mektedir. Daha sonra da taşkınlık ve zulümleri sebebiyle Yahudilerin başı­na gelen zilleti açıklamaktadır. [220]

Kelimelerin İzahı

Ümmet, taife ve topluluk demektir. Beyyinat, açık deliller demektir.

Ma'ıuf, şeriatın emrettiği ve selim aklın güzel gördüğü   şey manasınadır.

Münker, Şeriatın yasakladığı ve akl-ı selimin çirkin gördüğü şeydir.

Edbâr, dübur kelimesinin çoğuludur. Dübur, herşeyin son kısmı mânâsına gelir. Bir kimse gerisin geri dönüp kaçtığında  denir. Sükıfü, bulundular, kendilerine tesadüf edildi demektir. Allah'ın ipi, Habl, bilinen ip demektir. Burada ahit mânâsında kullanılmıştır. Emniyet verdiği ve korkuyu giderdiği için ahd'e "habl" denmiştir,

Bâu, döndüler manasınadır.

Meskenet, fakirlik demektir. [221]

Âyetlerin Tefsiri

104. Sizden, insanları Allah'a çağıracak, her türlü iyiliği emredecek ve her türlü kötülü­ğü nehyedecek bir topluluk bulunsun. İşte kurtuluşa erenler onlardır. [222]

105. Kendilerine apaçık deliller geldikten sonra, hevâ ve heveslerine uydukları için dinde ih­tilâfa düşüp parçalanan Yahudi ve Hıristiyanlar gibi olmayın. İşte ihtilâfları sebebiyle onlar için kıyamet    gününde şiddetli azap vardır. [223]

106. İman ve itaatleri sebebiyle kıyamet gününde mü'minlerin yüzleri ak olur. Küfür ve masiyetleri dolayısıyle de, kâfirlerin yüzleri kara olur. Ayetin bu bölümü iki grubun daha önce Özetle anlatılmış olan hallerini geniş olarak açıklar. Şöyle ki, yüzleri kararmış olan cehennemliklere, kınama yoluyla: "Size apaçık delil ve mu'cizeler gelip de iman ettikten sonra kâfir mi oldu­nuz?" Öyleyse, İnkârınızdan dolayı şiddetli azabı tadınız" denilir, [224]

107. İyi amelleri sebebiyle yüzleri ak olan mut­lu ve bahtiyar kişilere gelince   Onlar ebedî olarak cennette kalacaklar, oradan asla çıkarılmayacaklardır. [225]

108. Ey Muhammedi İşte bunlar Allah'ın âyetleridir. Onları hak olarak sana okuyoruz. Allah hiçbir kimseye zulmetmez. Fakat insanlar kendilerine zulmediyorlar. [226]

109. Göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah'ın mülkü ve kuludur. İşler Allah'a döner. O, dünyada da âhirette de hakimdir ve tasarruf sahibidir. [227]

110. Ey Muhammed ümmeti! Siz miiletlerin en hayırhsisımz. Çünkü insanlara en faydalı olan sizsiniz. Bundan dolayı Yüce Allah insanlar için, yani onların menfati için çıkarıl­dınız" buyurdu. Buhârî, Ebu Hureyre'den şöyle rivayet eder: âyetinin tefsirinde Ebu Hureyre : "Siz insanların hayırlısısınız. Onları sevk ve teşvik edersiniz de onlar İslama girerler.[228] demiştir, Bu bölüm, müslümanların niçin hayırlı olduğunu açıklar. Sanki şöyle denilmiştir: Sizin hayırlı ümmet olmanızın sebebi, şu güzel hasletleri taşımanız, yanı iyiliği emretmeniz, kötülükten menetmeniz ve Allah'a iman etmiş olmanızdır. Hz. Ömer (r.a)'in şöyle dediği rivayet edilmiştir: "Kim bu ümmetten olmayı isterse, bu hususta Allah'ın koştuğu şartı yerine getirsin.[229] Ehl-i kitap, Muhammed (s.a.v.)'e indirilen Kur'an'a inansa ve onu tasdik etseydi, dünyada da âhirette de kendileri için daha hayırlı olurdu. Ehl-i kitaptan, Necâşî ve Abdullah b. Selâm gibi küçük bir grup mü'mindir. Büyük çoğunluğu ise Allah'a itaatten çıkmış olan fasıklardir. [230]

111. Onlar, dilleri ile sövme ve ta'n etme gibi az bir zararın dışında size bir şey yapamazlar, Sizinle sa­vaşırlarsa, size bir şey yapamadan hezimete uğrar ve arkalarına dönüp kaçarlar, Sonra, durumlarını sana bildirdiğim kimseler yardım­sız bırakılmışlardır, onlara yardım edilmez. Bu cümle, isti'nâfiye cümlesi­dir. [231]

112. Nerede bulunurlarsa bulunsunlar zillet ve horluk onlardan ayrılmaz. Bina edilen bir ev içindekileri nasıl kuşatırsa zil­let ve horluk da onları öylece kuşatır. Ancak Allah'ın ve müslümanlarm zimmetine sığınırlarsa müstesna. Bu durumda bir  şey  olmaz.   İbn  Abbas  (r.a);   "Allah'ın ve  insanların  verdiği  söze sığınırlarsa, müstesna" der. Onlar, Allah'ın şiddetli gaz­abına müstehak olarak döndüler. Fakirlik ve başkalarına boyun eğme onları her taraftan kuşatmıştır, asla onlardan ayrılmaz. Bu zillet, alçaklık, gazap ve helak onların, Allah'ın âyetlerini inkâr etmeleri, zulüm ve azgınlıkla peygamber­leri öldürmeleri sebebiyledir. Bu, onların inatları ve Allah'ın emirlerine isyanları sebebi iledir. [232]

Edebî Sanatlar

Bu mübarek âyetler beyân ve bediî sanatlarından bir çoğunu ihtiva eder. Bunları şöylece özetleyebiliriz.

1. İyiliği emreder, kötülüğü nehyeder-ler. Bunda bediî sanatlardan mukabele denilen sanat vardır.

2. îşte kurtuluşa erenler onlardır. Burada sıfatın mev-sufa kasrı sanatı vardır. Zira, kurtuluş sadece onlara tahsis edilmiştir.

3. Bazı yüzler ak olur, bazı yüzler kara olur. Bu­rada  kelimeleri arasında tıbâk sanatı vardır,

4. Allah'ın cennetindedirler. Burada mecâz-ı mürsel vardır. Zira hail zikrolunup mahall yani bir yerde bulunan şey zikredilip ye­rin kendisi kastedilmiştir. Yani onlar cennettedirler. Çünkü cennet rahme­tin   indiği yerdir.

5. Zillet ve horluk onlardan1 ayrılmaz. Bu âyette de is­tiare vardır. Zira zillet, içinde bulunanları ihata eden çadıra benzetilmiştir. Bu istiare ile ilgili bilgi, Bakara suresinin 61. âyetinde geçti.

6. Allah'ın gazabıyle döndüler. Burada kelimesinin nekra olması, olayın dehşet ve korkunçluğunu gösterir. [233]

Faydalı Bilgiler

Cümlesi, isti'nâfiyye (başlangıç) cümlesidir. Bundan do­layı, sonundaki 'nun' düşmemiştir. Zemahşerî şöyle der: Yüce Allah bu â-yetle başlangıç yapıp, ceza ile ilgili hükümleri bırakarak haberle ilgili hüküm vermeye başladı. Sanki şöyle denilmiştir: "Sonra ben size haber ve­riyorum ki, onlar yardımsız bırakılmışlar, onlardan yardım kesilmiştir. Eğer bu fiil cezmedilip de sonundaki nun düşseydi, yardım mutlak bir vaad olmasına rağmen, onun kesilmesi, müslümanlarla savaştıkları zamana mahsus kalırdı.[234]

Bir Uyarı

"Ayrılığa düşüp parçalananlar gibi ol­mayın" âyetindeki ayrılıktan maksat, inanç ve dinin esasları ile ilgili ayrılıklardır. Fakat müctehid imamların yaptığı gibi, dinin diğer hükümleri (fürulan) ile 'ilgili ihtilaflar şeriatın ruhsat verdiği kolaylıklardandır. Nite­kim ilim adamları bu meseleye dikkat çekmişlerdir. Bu hususta merhum Ibn Teymiyye'nin Refu'l-melâm ani'l-eimeti'l-a'lâm adını verdiği değerli bir risalesi vardır. Ona bakınız, o çok güzel ve faydalı bir eserdir. [235]

113. Hepsi bir değildir; Ehl-i kitap içinde istika­met sahibi bir topluluk vardır ki, gece saatlerinde secde ederek   Allah'ın âyetlerini okurlar.

114. Onlar, Allah'a ve âhiret gününe inanırlar; i-yiliği emreder, kötülükten men'ederler; hayırlı islere koşuşurlar. İşte bunlar sâlih kullardandır.

115. Onların, yaptıkları hiçbir hayır karşılıksız

bırakılmayacaktır. Allah, takva sahiplerini çok iyi bilir.

116. İnkâr edenler var ya onların ne malları ne de evlatları Allah'a karşı kendilerine hiçbir fayda sağla­mayacaktır. İşte onlar orada ebedî kalacaklardır.

117. Onların, bu dünya hayatında harcadıkları şeyler, kendilerine zulmetmiş olan bir kavmin ekinle­rine isabet edip de telef eden kavurucu bir rüzgara benzer. Onlara Allah zulmetmedi; fakat onlar kendile­rine zulmediyorlar.

118. Ey iman edenler! Kendi dışınızdakileri sırdaş edinmeyin. Çünkü onlar size fenalık etmekten asla geri durmazlar, hep sıkıntıya düşmenizi isterler. Gerçekten, kin ve düşmanlıkları ağızlarından    dökülmektedir. Kalplerinde sakladıkları (düşmanlıkları) ise daha bü­yüktür. Eğer düşünüp anlıyorsanız âyetlerimizi size a-çıklamış bulunuyoruz.

119. İşte siz öyle kimselersiniz ki, onlar sizi sev­medikleri halde    siz onları seversiniz. Siz bütünüyle Kitab'a inanırsınız; onlar ise sizinle karşılaştıklarında, "  İnandık."  derler; kendi başlarına kaldıklarında da, size olan kinlerinden dolayı parmaklarını kemirirler. "Kininizle geberin."    deyiver. Şüphesiz Allah kalblerin içindekini hakkıyla bilmektedir.

120. Size   bir   iyilik   dokunsa,   bu   onları   tasa­landırır; başınıza bir musibet gelse, buna da sevinirler. Eğer sabreder ve korunursanız, onların hilesi size hiç­bir zarar vermez. Şüphesiz Allah, onların yaptıklarını çepeçevre kuşatmıştır.

Âyetlerin Öncekilerle Münasebeti

Yüce Allah önceki âyetlerde Ehl-i kitabın kötü vasıflarını anlattı. Burada da onların aynı derecede olmadıklarını, içlerinde mü'min, kâfir, iyi ve kötü kimselerin bulunduğunu açıklamaktadır. Bundan sonra da Yüce Allah kâfirlerin cezasını, mallarının ve çocuklarının kıyamet gününde on­lara hiçbir fayda sağlamayacağını bildirmektedir. Bunun ardından da din düşmanlarının dost edinilmesini yasaklamakta ve onları dost edinmenin dünya ve din hususunda    büyük bir zarar olduğuna dikkati çekmektedir. [236]

Kelimelerin İzahı

Ânâ, inâ kelimesinin  çoğulu olup vakitler   ve saatler demektir.

Felen yükferûhu, onların yaptığı iyilik karşılıksız bıra­kılmaz. Bu kelime, inkâr mânâsına gelen küfür kökündendir. İnkâr ve örtbas etme demek olduğu için yapılan hayrın karşılığını vermemeye küfür denil­di.

Sırr, şiddetli soğuk demektir. İbn Abbas (r.a.) bu görüştedir. Bu­nun aslı, ses mânâsına gelen "sarîr" dendir. Burada maksat şiddetli ve so­ğuk rüzgardır.

Hars, ekin demektir. Bir kimse tohum ekmek için yeri sürdü­ğünde denilir ki, bu kelime bu kökten gelmiştir.

Bitâne, kişinin sırlarını açtığı sırdaşları demektir. Aslında bu kelime, elbisenin astarı manasınadır. Astar bedene elbisenin kendisinden daha yakın olduğu için, sırdaşlar buna benzetilmiştir.

La ye'lûnekum, size karşı ellerinden gelen kötülüğü geri komazlar. Zemahşerî şöyle der: Bir kimse bir işte kusur ettiğinde denir. Muzârii  gelir.

Habâl, fesat ve noksan manasınadır. Aklı noksan kişiye denilmesi de bu kabildendir.

Anittüm, sıkıntıya düştünüz demektir. Anet, şiddetli zarar ve meşakkat manasınadır.

Enâmil, parmak uçları demektir. [237]

Nüzul Sebebi

Abdullah b. Selâm ve arkadaşları müslüman olunca Yahudi âlimleri şöyle dediler: "Muhammed'e bizim en kötülerimiz iman etti. Eğer bizim seçkinlerimizden olsalardı babalarının dinini bırakmazlardı" Müslüman olanlara: "Siz kâfir oldunuz ve hüsrana düştünüz" dediler. Bunun üzerine Yüce Allah: "Hepsi bir değildir; Ehl-i kitap içinde istikamet sahibi bir topluluk vardır[238] âyetini indirdi. [239]

Âyetlerin Tefsiri

113. Ehl-i kitab'ın hepsi   aynı derecede kusurlu değillerdir. Bu cümlenin mânâsı burada tamam olup, Yüce Allah yeni bir cümleye başlar. Ehl-i kitap'tan, Allah'ın dini üzere dosdoğru giden bir grup vardır. Geceleyin Allah'ın âyetle­rini okuyarak teheccüd namazı kılarlar. [240]

114.  Allah'a ve âhiret gününe gerçekten inanır­lar. nsanları haYra Çağırır, serden nehyeder, yağcılık yapmazlar.  Tembellik göstermeden hayır ve ha­senatta yarışırlar. dbdjlj İşte onlar, Allah'ın sâlih kulları zümresi içindedir. [241]

115. Onların yaptığı hiçbir sâlih amel Allah katında asla zayi  olmaz  Allah takva sahiplerini bilir. Hiçbir kimsenin ameli O'na gizli kalmaz. O'nun katında müttakilerin mükâfatı zayi olmaz. Yüce Allah daha sonra kâfirlerin neticedeki durumlarını bildi­rerek şöyle buyurur: [242]

116. Kâfir olanlar var ya, ne biriktirmek için birbirlerini helâle ettikleri malları ne de sevgile­ri uğrunda kendilerini feda ettikleri çocukları, onları Allah'ın azabına karşı herhangi bir şekilde koruyabilecektir. Onlar cehennem ehlidir, orada ebedî kalacaklardır. [243]

117. Övülmek ve iyi anılmak için dünyada malını harcayanların durumu, şiddetli ve çok soğuk bir kasırganın durumu gibidir ki, bu helak edici kasırga, isyan ederek, kendilerine zulmeden bir kavmin ekinine isabet eder de onu ifsat ve helak eder, dolayısıyle o ekinden faydalanamazlar. İşte kâfirler de böyledir. Sahibinin günahı sebebiyle bu ekin nasıl yok olursa, kâfirlerin iyi amellerini de Allah bu şekilde yok eder. Allah onların ekinlerini yok etmekle onlara zulmetmiş olma­dı. Fakat onlar azabı gerektirecek   suçu işlemekle kendilerine zulmettiler. Bundan sonra Yüce Allah mü'minleri  sırlarını kendilerine açıklayacak şekilde münafıkları sırdaş edinmekten sakındırarak şöyle buyurur. [244]

118. Ey mü'minler! Müslüman kardeşlerinizi bırakıp da münafıkları, sevdiğiniz, sırlarınızı açıkladığınız ve arkadaşlık kurduğunuz dostlar edinmeyin. Onlar, sizi fesada düşürmek için ellerinden geleni yapmada kusur etmezler. Sizin dara düşmenizi ve zarara uğramanızı, isterler, Size olan düşmanlıklarını dilleri ile açığa vurmaktadırlar.  Zira kalplerindeki kinlerini ağızlarıyle açıklamadıkça tatmin olamazlar. Size karşı kalplerinde gizledikleri kin, açıkladıklarından daha büyüktür, Eğer anlarsanız, din hususunda İhlasın vacip olduğunu;   mü'minleri   dost,   kâfirleri   düşman  edinmenin  gerekliliğini gösteren delilleri size açıkladık. Bu, nefisleri tahrik ve teşvik için söylen­miştir. Nitekim, insanları eziyet etmemeye teşvik için "Eğer mü'minsen insanlara eziyet etme" denilmiştir. İbn Cerir şöyle der: nin mânâsı, Allah'ın emir ve nehiylerini yerine getirirseniz demektir." Sonra Yüce Allah, onların mü'minleri sevmediğini açıklayarak şöyle buyurur. [245]

119. Ey mü'minler topluluğu! Siz onları dost edinmekle hata ediyorsunuz. Çünkü siz onları seviyorsunuz, onlar sizi sevmiyorlar. Siz onlara menfaat sağlamak istiyor ve büyük bir sevgi gösteriyorsunuz. Halbuki onlar sizin için zarar istiyorlar ve kalplerinde size düşmanlık besliyorlar. asiz indirilen bütün kitaplara inanı­yorsunuz, halbuki onlar size kin güdüyorlar. Onlar sizin kitabınızdan hiçbir şeye inanmadıkları halde, siz onları niçin seviyorsunuz? Burada kâfirlerin bâtıl inançlarında, mü'minlerin hak olan inançlarından daha sağlam olduk­ları için mü'minlere şiddetli bir kınama vardır, Sizinle kar­şılaştıklarında "İman ettik" derler. İşte onların çirkinliklerinden biri de bu­dur. Çünkü münafıklık ederek sizin yanınızda mü'min görünüyorlar. Onların meclisinden ayrıldığınız da sizin birlik ve beraberliğinizi gördükleri için şiddetli kin ve kızgınlıklarından parmak­larını ısırır, kendi kendilerini yerler. Bu şiddetli öfkeden ve mü'minlere eziyet edememenin verdiği üzüntüden kinayedir. Deki: "Öf­kenizle geberin" Bu, onlar için bir bebduadır. Yani, ey Muhammedi Onlara de ki: Allah kininizi, ölünceye kadar devam ettirsin.[246] Allah sizin mü'minlere karşı kalplarinizde gizlediğiniz kin ve hasedi bilir. Sonra Yüce Allah, onların mü'minlerin başına gelmesini bekledikleri belâ ve meşakkati şöyle açıklar. [247]

120. Eğer size bolluk, refah zafer, ganimet ve benzeri sevindirici şeyler isabet ederse üzülürler, Eğer size şiddet, kıtlık, hezimet ve benzeri üzücü şeyler gelirse bu defa se­vinirler. Yüce Allah onların mü'minlere karşı aşırı düşmanlıklarını açıkla­dı. Çünkü onlar, mü'minlerin elde ettikleri hayırlardan dolayı üzülüyor, baş­larına gelen musibetlerden dolayı da seviniyorlardı, Onların eziyetlerine sabreder, söz ve amellerinizde Allah'tan korkarsanız, hile ve tuzakları size zarar vermez. Yüce Allah onların zarar ve­rememelerini sabır ve takva şartına bağladı. Allah on­ların sizin için kurduğu tuzakları bilir, kötülüklerini sizden savar ve onları kötü niyetlerine göre cezalandırır.[248]

Edebî Sanatlar

1. kitaptan bir grup vardır. Burada, devamlılık ifade etmesi için isim cümlesi kullanılmıştır. Bundan sonra gelen   Allah'ın âyetlerini okurlar" cümlesinde ise teceddüd (fiilin yenilenmesi) ifade etmesi için muzâri sıygası kullanılmıştır, Fiilinde de durum aynıdır.

2. Onlar sâlihlerdendir. Bu kimselerin faziletlerinin

ve derecelerinin yüksekliğini ifade etmek maksadıyle, uzağı gösteren ism-i işaret kullanılmıştır.

3. Şiddetli soğuk rüzgar gibidir." Burada teşbih-i temsilî vardır. İftihar ve övülmek için harcadıkları mallar, şiddetli soğuk kasırganın   isabet ederek helak ettiği ve kupkuru sap haline getirdiği ekine benzetilmiştir.

4. "Sırdaş edinmeyin." Burada kişinin yakın arkadaşları elbise astarına benzetilmiştir. Çünkü onlar, onun işinin iç yüzünü bilirler ve iç elbisenin vücuduna yakınlığı kadar ona yakındırlar.  Burada    istiare vardır.[249]

5. "Size karşı kızgınlıklarından parmaklarını ısırır, kendi kendilerini yerler." Ebu Hayyan şöyle der: "Kızgın ve pişman olan kişiye, "parmaklarını ısırıyor" denilirse, bu hakikat olur. Bunun    temsilî mecaz olma ihtimali de vardır. Bu takdirde, onların şiddetli kinleri ve mü'minlere eziyet edememekten duydukları üzüntüleri bu şekilde  ifade edilmiş olur.

6. "Size bir iyilik dokun-sa, bu onları tasalandırır; başınıza bir musibet gelse buna da sevinirler. Bu âyette, bediî sanatlardan mukabele sanatı vardır. Zira, hasene kelimesinin mukabilinde seyyie, mesâet kelimesinin mukabilinde de ferah kelimesi gelmiştir. Bu güzel bir mukabeledir.

7. kelimeleri arasında iştikak cinası vardır. [250]

Bir Nükte

"Size bir iyilik dokunursa" cümlesinde, dokunmak mânâsına gelen kelimesi, "Size bir kötülük isabetederse" cümlesinde kelimesi kullanılmıştır. Bu gösteriyor ki, iyilik hafif bir dokunma kadar basit bir şeyle de olsa düşmanları üzer, kötülüğe gelince o, düşmanların bile üzülebilecekleri seviyeye gelirse, onlar ancak o zaman sevinirler. İşte bu, Kur'an'ın belagat inceliklerindendir. Bu nükte, Keşşaf haşiyesinden nakledilmiştir. [251]

121. Hani sen, sabah erkenden, mü'minleri savaş mevzilerine yerleştirmek için ailenden ayrılmıştın. Al­lah, hakkıyle işiten ve görendir.

122. O zaman içinizden iki bölük bozulmaya yüz tutmuştu. Halbuki Allah onların yardımcısı idi. Mü1-minler, yalnız Allah'a dayanıp güvensinler.

123. Andolsun sizler güçsüz olduğunuz halde Allah, Bedir'de sîze yardım etmişti. Öyle ise, Allah'tan sakının ki, O'na şükretmiş olasınız.

124. O  zaman sen, mü'minlere şöyle diyordun: "İndirilen üç bin melekle Rabbinizin sizi takviye   etme­si, sizin için yeterli  değil midir?

125. Evet, siz sabır gösterir ve Allah'tan sakınır­sanız, ve eğer onlar şu anda üzerinize gelirlerse, Rabbi-niz savaş eğitimi görmüş beş bin melekle sizi takviye eder.

126. Allah, bunu size sırf bir müjde olsun ve kalbleriniz bu sayede rahatlasın diye yaptı. Zafer, yalnızca mutlak güç ve hikmet sahibi Allah kalındandır,

127. 128. Allah kâfirlerden bir kısmını kessin veya onları perişan etsin böylece bozulmuş bir halde dönüp gitsinler ki, bu işte senin yapacağın bir şey yoktur. Ya­hut onların tevbesini kabul etsin, ya   da   (ısrar eder­lerse)    onlara azap etsin    (diye Allah Bedir'de size yardım etti). Çünkü onlar zâlimdirler.

129. Göklerde ve yerde ne varsa Allah'ındır. Dile­diğini bağışlar, dilediğine azap eder. Allah, çok bağış­layıcı ve çok merhametlidir.

130. Ey iman edenler. Kat kat artırılmış olarak faiz yemeyin. Allah'tan sakının ki kurtuluşa eresiniz.

131. kâfirler için hazırlanmış bulunan ateşten sakının.

132. Allah'a ve Resul'üne itaat ediniz ki size mer­hamet edilsin.

Âyetlerin Öncekilerle Münasebeti

Bu âyet-i kerimelerden itibaren gazalardan söz edilmeye başlanır. Konu, münâkaşa ve münazara savaşından meydan ve kılıç savaşma intikâl etti. Bu âyetler geniş bir şekilde Uhud savaşından söz eder. Bu arada, Allah'ın mü'minlere nimetini hatırlatması için Bedir savaşından da söz edilmiştir..Zira mü'minler bu savaşta sayı ve silah bakımından daha az ve zayıf olmalarına rağmen, Allah'ın yardımıyle zafer kazanmışlardı. Bu âyet, Uhud gazası ile ilgili kıssanın ilk âyetidir. Bu konuda 60 âyet nazil olmuştur. Âyetlerin öncekilerle münasebeti şöyledir: Yüce Allah Önceki âyetlerde kötü kimseleri sırdaş edinmekten sakındırdı. Bu âyetlerde de en-sardan iki grubun gevşeklik göstermesinin sebebini açıklamaktadır. Bu da, başta nifakın başı olan Ubey b.Selûl olmak üzere münafıkların onlara köstek olmalarıdır. Münasebet açıktır. Buhârî ve Müslim Câbir'in şöyle dediğini nakladerler. "O zaman içiniz­den iki taife bozulmaya yüz tutmuştu. Halbuki Allah onların yardımcısı idi" âyeti bizim hakkımızda nazil oldu. Bu iki taife biziz, yani Harise oğulları ve Seleme oğullarıyız. Allah onların dostudur" kaydın­dan dolayı bu âyetin bizim hakkımızda inmesine sevindik. İnmemiş olsaydı sevinmezdik.[252]

Kelimelerin İzahı

Sabahleyin çıktın, demektir. Bu kelimenin mastarı olan sabahın ilk saatleri manasınadır.

Gevşeklik gösterirler demektir. Feşel, korkaklık ve zayıflık manasınadır.

İndirir yerleştirirsin demektir. Bir kimse bir başkasını bir eve yerleştirdiğinde der. Bu kelimenin aslı ev edin­mek manasınadır.

Ezille, sayı ve silah bakımından azlık manasınadır.          

Fevr sûr'at manasınadır. Aslı, şiddetli galeyan mânâsına olup tencere kaynadı mânâsına gelen den türemiştir. Daha sonra "Sûr'­at" mânâsında kullanılmıştır. Bir şey anında hemen yapıldığında  de­nilir,

Musevvemîn, savaş için eğitilmiş manasınadır. Musevvimîn okunduğu takdirde, onların alâmeti vardır manasınadır. Bedir savaşında on­ların alâmeti beyaz sarıklardı.

Taraf, taife ve kıt'a manasınadır.

Onları perişan etsin. Kebt, hezimete uğratmak ve helak etmek demektir. Bazan kin gütmek ve zelil düşürmek mânâsında kullanılır.

Hâibîn, "bozguna uğrayarak" demektir. Haybe, isteneni elde edememek mânâsına gelir. [253]

Nüzul Sebebi

Müslim'in sahihinde rivayet edildiğine göre Uhud savaşında Rasulul-lah (s.a.v)'ın ön dişlerinden rabaiyye denilen bir dişi kırıldı. Başı yarıldı. Rasulullah (s.a.v) başındaki kanı siliyor, ve şöyle diyordu: Kendilerini Allah'a çağıran peygamberlerinin başını yaran ve rabaiyyesini kıran bir ka­vim nasıl kurtuluşa erer? Bunun üzerine Yüce Allah işte senin yapacağın bir şey yoktur" âyetini indirdi.[254]

Âyetlerin Tefsiri

121. Ey Muhammedi Sabah er­kenden, mü'minleri, düşmanla savaşmak için mevzilerine yerleştirmek üzere ailenden ayrılıp Uhud'a gittiğin zamanı hatırla. Allah si­zin sözlerinizi işitir hallerinizi bilir. [255]

122. Hani. müslüman ordusundan iki taife korkaklık ve zafiyet gösterip neredeyse savaştan dönmeye yüz tutmuşlardı. Bunlar Selemeoğullan ile Hâriseoğulları idi . Olay şöyle olmuştur: Rasulullah (s.a.v.) bin kişilik bir Ashab ordusu ile Uhud'a gitmek üzere yola çıktı. Üçbin kişiden oluşan kâfir ordusuna yaklaştıklarında, münafık Ab­dullah b. Übeyy ordunun üçte biri ile Rasulullah (a.s.v.)'tan ayrılarak şöyle dedi: Niçin canlarımızı ve çocuklarımızı öldürelim? Ensardan yukarda adı geçen iki kabile savaştan geri dönmeye niyetlendi. Fakat Allah onları koru­du, Rasulullah (s.a.v) ile birlikte devam ettiler. İşte, "Allah on­ların yardımcısı ve işlerinin mütevellisidir" âyeti bunu ifade eder. Mü'minler bütün hal ve hareketlerinde yalnız Allah'a dayanıp güvensinler.   Sonra  Yüce  Allah,  mü'minlerin  kalpleri  kuvvetlensin  ve Uhud'da uğradıkları yenilgiden duydukları üzüntüye karşı teselli bulsunlar diye onlara Bedir günü elde ettikleri zaferi hatırlatarak şöyle buyurdu: [256]

123. Şüphesiz, sizler silah ve sayı bakı­mından az olduğunuz halde, zaferin sayı   ve malzeme çokluğuyla değil, Al­lah'ın yardımıyle kazanıldığını bilesiniz   diye Allah Bedir gününde   yardı-mıyle size zafer kazandırmıştır. Öyleyse Allah'tan kor­kun ve size lütfettiği zafere karşılık O'na şükredin. [257]

124. Ey Muhammedi O zaman sen Ashabına şöyle demiştin: Rabbinizin sizin za­feriniz için   üç bin meleği yardımınıza göndermesi size yetmez mi? [258]

125. Evet, yeter. Eğer siz savaşta sabreder, Allah'­tan korkar ve onun   emrine itaat ederseniz, o size meleklerle yardım eder.

Eğer müşrikler hemen şu anda üzerinize gelirlerse Allah, silah eğitimi görmüş ve tatbikat yapmış beşbin melekle size yardımı artırır.[259]