NUR SURESİ

Rahman ve Rahim Allah’ın Adı İle

Medine’de indiği icma ile kabul edilmiştir. [1]

1. (Bu) indirdiğimiz ve farz kıldığımız bir sûredir. Öğüt alasınız di­ye onda apaçık âyetler de indirdik.

Bu sûrenin maksadı iffet ve tesettüre dair hükümleri zikretmektir.

Ömer (r.a) Küfe ahalisine: "Hanımlarınıza Nur Sûresİ'ni öğretiniz" diye ta­limat yazmıştır. Âişe (r.anha) da şöyle demiştir: "Kadınları yüksek köşkler­de yerleştirmeyiniz, onlara yazı yazmayı da öğretmeyiniz. Onlara Nur Sûre­si ile yün eğirmeyi öğretiniz. "[2]

"Ve farz kıldığımız" buyruğu "ra" harfi şeddesiz olarak okun­muştur. Yani bu sûrede bulunan hükümleri sizlere de, sizlerden sonra gele­cek olanlara da farz kıimışızdır.

Şeddeli okuyuşun anlamı da: Biz bu sûrede çeşitli hükümleri farz kılmı-şızdtr, demek otur.

Ebu Amr "ra" harfini şeddeli olarak okumuştur. Yine bunun anlamı, onu kısımlara ayırarak, kısım kısım indirdik, demektir. Çünkü "farz" kesmek de­mektir. "Yayın kesmesi" ifadesi de buradan gelmektedir. Miras feraizi, nafaka farzı da böyledir. Yine ondan şeddeli okuyuşun, onu tafsilat­lı açıklamalar ihtiva eden bir sûre kıldık ve geniş geniş açıkladık anlamında olduğu da nakledilmiştir.

Bir diğer açıklamaya göre bu okuyuş, çokluk manasını ifade eder. Bu da sûredeki çok sayıdaki farzlar dolayısı iledir.

Sûre sözlükte şerefli bir konuma verilen addır. Kur'ân-ı Kerîrn'deki sûre­lere bu adın veriliş sebebi de budur. Şair Züheyr (doğrusu Nâbiğa'dtr) der ki:

"Allah'ın sana bir sûre (yüksek bir makam ve üstünlük) verdiğini görmez misin? Ondan aşağıda kalan herbir hükümdarın O'na doğru yükselmeye çalıştığını görürsün."

Buna dair açıklamalar kitabımızın mukaddimesinde (sûre, âyet, kelime ve harf başlığı altında) geçmiş bulunmaktadır.

"Sûre" kelimesi mübtedâ olarak merfû' da okunmuştur. Haberi de "İndir­diğimiz" anlamındaki kelimedir. Bu açıklamayı Ebu Ubeyde ve el-Ahfeş yap­mıştır. ez-Zeccac, el-Ferrâ ve el-Müberred ise "sûre" kelimesini mübtedâmn haberi olarak merfû' okumuşlardır. Çünkü bu kelime nekredir, Hiçbir yerde ise nekre ile başlanmaz. Bu da: "Bu... bir sûredir" anlamındadır.

"Sûre" kelimesinin mübtedâ, ondan sonraki buyrukların da katıksız bir nek­re olmaktan çıkarttığı sıfatı olması da ihtimal dahilindedir. Böyle bir durum sebebiyle de mübtedâ olması uygun düşmektedir. Haber de yüce Allah'ın; "Zina eden dişi..." buyruğunda yer almış olur.

"Biz bir sûre indirdik, o sureyi İndirdik" takdirinde olarak "sûre" kelimesi nasb ile de okunmuştur. Şair şöyle demektedir:

Tek başıma yanından geçecek olursam korkarım kurttan, Artık korkarım, rüzgarlardan korkarım yağmurdan."

Ya da bir fiil takdiri İle de nasb edilmiş olabilir. Yani: Sûreyi oku, demek olur. el-Ferrâ der ki: (Nasb ile okuyuşa göre) "(kendisini) indirdiğimiz" buy-ruğundaki zamirden haldir. Bu şekilde zamirden hal olan bir kelimenin, hal sahibi olan zamirden önce gelmesi caizdir. [3]

2. Zina eden dişi İle zina eden erkeğin herbirine yüzer değnek vu­run, Allah'a ve âhiret gününe iman etmiş kimseler İseniz, Al­lah'ın dini hususunda her ikisine de acıyacağınız tutmasın. Mü'minlerden bir topluluk da azaplarına tanık olsunlar.

Bu buyruğa dair açıklamalarımızı yirmiiki başlık halinde sunacağız: [4]

1- Zinanın Tarifi:

Yüce Allah'ın: "Zina eden dişi ile zina eden erkeğin..." buyruğunda geçen zina -hırsızlık ve öldürme gibi- sözlükte de şeriatte de ne anlama gel­diği bilinen bir terimdir. Bu da erkeğin bir kadın ile -aralarında nikâh ve ni­kâh şüphesi olmaksızın- kadının da iradesi ile fercinde İlişki kurmanın adı­dır. Şöyle de tarifi yapılabilir: Zina, tabiat itibariyle arzu edilen, fakat şer'an haram kılınan şekilde bir ferci, bir ferce sokmaktır. Bu husus gerçekleşti mi had vacib olur.

Zina haddi, bunun gerçek mahiyeti, ilim adamlarının bu husustaki görüş­lerine dair açıklamalar daha önceden geçmiş bulunmaktadır. Bu âyet-İ ke­rîmenin en-Nisâ Sûresi'nde yer alan "zina edenleri evlerde hapsetme" âyeti ile "onlara eziyet etme" âyetini (en-Nisâ, 4/15-16. âyetleri) neshettiği ittifak­la kabul edilmiştir. [5]

2- Evli Olmayanın Zina Cezası:

Yüce Allah'ın: "Herbirine yüzer değnek vurun" buyruğu zina eden hür, bâlığ ve evlenmemiş olanın haddini (cezasını) ifade etmektedir. Erkek ve di­şi için ceza budur. Sünnette de, bir yıllık sürgün bu husustaki görüş ayrılık­ları söz konusu olmakla birlikte de sabit olmuştur.

Cariyelere ceza elli celdedir. Çünkü yüce Allah: "Şayet evlendikten son­ra fuhuş işlerlerse onlara muhsan olanlara verilen cezanın yarısı verilir." (en-Nisâ, 4/25) diye buyurmaktadır. Bu cariye hakkındaki hükümdür, köle de aynı durumdadır.

Hür ve muhsan (evli) kimselerin zina halinde cezaları ise, sopa değil recm-dir. İlim adamları arasında hem yüz celde vurulur, sonra da recmedilir diyen­ler de vardır, Bütün bu hususlar geniş bir şekilde en-Nisâ Sûresi'nde (belir­tilen âyetlerin tefsirinde) geçmiş olduğundan burada onları tekrarlamaya ge­rek kalmamıştır. Yüce Allah'a hamdolsun. [6]

3- Kıraate Dair Bazı Açıklamalar:

"Zina eden dişi ile zina eden erkeğin* anlamındaki buyruğu cumhur ref ile okumuşlardır. İsa b. Ömer es-Sakafî ise "Zina eden dişi" lafzını nasb ile okumuştur. Sibeveyh'e göre bu daha uygundur, çünkü ona göre bu; "Zeyd'i vur" takdirindedir. Yine Sibeveyh'e güre ref ile okuma­nın da izahı şöyle olur: Bu bir mübtedantn haberidir ve takdiri de şöyledir: "Size okunanlar arasında zina eden dişi ile zina eden erkeğin... hükmü...dır." Her ne kadar Sibeveyh'e göre kıyas nasb ile okumak şeklinde ise de, insanlar bunu icmâ' ile merfû' okumuşlardır. el-Fer-râ, el-Müberred ve ez-Zeccac ise refi daha uygun görmektedirler. Haber de yüce Allah'ın: "Vurun" buyruğudur. Çünkü ifadenin manası şöyledir: Zina eden dişi ile zina eden erkeğe Allah'ın hükmü gereğince celde vurulur." Bu da güzel bir açıklamadır ve nahivcilerin çoğunluğunun görüşüdür. Arzu ediiirse haber; "(zina eden dişi ile zina eden erkeğe) celde vur­mak gerekir" şeklinde takdir de edilebilir. İbn Mes'ud ise sonda "ye" harfi ol­maksızın, "Zina eden erkek" diye okumuştur. [7]

4- Bu Buyrukta Dişi İle Erkeğin Birlikte Zikredilmesinin Hikmeti:

Şanı yüce Allah, erkeği ve dişiyi birlikte zikretmiştir. Halbuki "zani" de­mek yeterli olurdu. Bir görüşe göre ikisinin de zikredilmesi te'kid içindir. Ni­tekim yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Hırsızlık eden erkekle, hırsızlık eden kadının... ellerini kesin." (el-Mâide, 5/38)

Burada her ikisinin birlikte söz konusu edilmesi herhangi bir kimsenin; erkek bu fiili işleyen, kadın da bu fiilin kendisinde işlendiği nesne olduğun­dan dolayı kadına had icab etmez, diye bir kanaate kapılmaması içindir. İş­te burada dişinin de söz konusu edilmesi, aralarında Şafiî'nin de bulundu­ğu bir takım ilim adamlarının içine düştüğü bir müşkülü ortadan kaldırmak içindir. Bunlar şöyle demişlerdir; Ramazan ayında ilişki kurmak halinde ka­dına keffaret yoktur, çünkü bu hususta peygamberden hükmü sormaya ge­len kişi: Ben ramazan gününde eşimle cima ettim demiştir. Peygamber (sav) da ona: "Keffaretıe bulun" diye cevap vermiştir.[8] Görüldüğü gibi Peygamber burada erkeğe keffarette bulunmayı emretmiştir, kadın ise cima eden de-ğiSdir, ilişkiyi kuran da değildir. [9]

5- Zina Eden Dişinin Önce Zikredilmesi:

Bu âyet-i kerîmede zina eden dişinin ünce anılmış olması, o dönemde ka­dınların zinalarının çokça yaygın olmasından dolayıdır. O dönemin fahişe­leri ile Arapların cariyelerinin sancaktan olurdu ve zinayı açıktan açığa işler­lerdi.

Şöyle de açıklanmıştır: Zina, kadınlar için daha bir utanç vericidir ve ha­milelik dolayısıyla onların zinaları daha bir zararlıdır.

Bir diğer açıklama da şöyle yapılmıştır Kadında şehvet daha çoktur ve on­da daha baskındır. İşte hükmün ağırlığına dikkat çekmek için kadının önce­likle söz konusu edilmesi şehvetini bastırması İçindir. Her ne kadar kadın­da fıtrî olarak haya varsa da zina etti mi büsbütün hayası gider. Aynı şekil­de (zina dolayısı ile) kadın için utanılacak durum daha ileri derecededir. Zi­ra kadınların asıl konumu hicab ve korunmak çerçevesindedir. Onların ön­ceden anılmaları bu hükmün ağırlığına ve bu açıdan onlara dair hükmün öne­mine dikkat çekmek içindir. [10]

6- Celd (Sopa) Hükmü Umumi Değildir;

Yüce Allah'ın: "Zina eden dişi ile zina eden erkeği" buyruğunda isimle­rin başına gelen elif ve lam cins içindir. Bu da bütün zina edenler hakkın­da hükmün böylece umumî olduğu anlamına gelir. Recm ile birlikte celde ce­zasının da verileceğini kabul edenler derler ki: Sünnet fazladan bir hüküm gelirmiş ve o bakımdan recm ve celd birlikte uygulanır. Bu İshak b. Râha-veyh ve el-Hasen b. Ebi'l-Hasen'in görüşüdür. Ali b. Ebi Talib (r.a) da Şura-ha'ya böylece uygulama yapmıştır. Buna dair açıklamalar daha önceden en-Nisâ Sûresi'nde (4/16. âyet, 4. başlık ve devamında) geçmiş bulunmaktadır.

Cumhur ise şöyle demektedir: Bu hüküm (celd hükmü) evlenmemiş er­kek ve dişi hakkındadır. Onlar, kölelerin ve cariyelerin bu umumun kapsa­mı dışında olduğunu belirterek, bu âyetin umumî olmadığına delil göstermiş­lerdir. [11]

7- Aynı Örtü Altında Bir Erkek ve Bir Kadın Bulunursa:

Şanı yüce Allah, zina eden İki kişiye, bu hususta aleyhlerine şahidlîk edil­mesi halinde, uygulanması gereken cezayı -ileride de açıklanacağı üzere- be­lirtmiş bulunmaktadır. İlim adamları da icma ile böyle demişlerdir. Ancak bir erkek, bir kadın ile aynı örtü altında bulunacak olursa, uygulanması gereken hükmün ne olduğu hususunda farklı görüşlere sahiptirler. İshak b. Râhaveyh der ki: Bunların herbirine yüzer değnek vurulur. Bu görüş Ömer ve Ali (r.a)dan da rivayet edilmekle birlikte; böyle bir görüş onlardan sabit olma­mıştır.

Atâ ve Süfyan es-Sevrî de: Te'dib edilirler, demişlerdir. Malik ve Ahmed de te'dib'in sınırı ile ilgili görüşleri göz önünde bulundurarak böyle demiş­lerdir. İbnu'l-Munzir dedi ki: Bizim gördüğümüz ilim adamlarının büyük ço­ğunluğu bu halde bulunan kimselerin te'dib edileceği kanaatinde idiler. Bu mesele ile ilgili tercihe değer görüşün hangisi olduğu ile ilgili açıklamalar, daha önceden Hûd Sûresi'nde (11/84-95. âyetlerin tefsirinde) geçmiş bulun­maktadır. Hamd, yalnız Allah'adır. [12]

8- Celde (Değnek, Sopa) Cezası:

Yüce Allah'ın: "Vurun" buyruğunda "fe" harfi başa gelmiş bulun­maktadır. Çünkü bu bir emirdir, emir de şarta benzer.

el-Müberred der ki: Bu buyrukta bir çeşit (şart ve) ceza manası da vardır. Bir kimse zina ederse, ona şunu şunu uygulayınız, anlamındadır. Burada "fe" harfi gelmesinin sebebi budur. Yüce Allah'ın; "Hırsızlık eden erkek ile hırsızlık eden kadının ellerini kesiniz" (el-Mâide, 5/38) buyruğu da böyledir. [13]

9- Bu Emrin Muhatabı:

Bu emirle muhatab olan kimselerin, imam (İslâm devlet yöneticisi) ile onun adına görevde bulunanlar olduğunda görüş ayrılığı yoktur. Malik ile Şafiî ek olarak: Kölelere de efendileri uygular, demişlerdir. Şafiî; bütün sopa ve el kes­me cezalarında da böyledir (yani efendi köleye cezayı uygular), der. Malik ise el kesme cezasında değil de sopa cezasında efendinin cezayı uygulaya­cağını kabul etmiştir.

Burada hitabın müslümanlara yönelik olduğu da söylenmiştir. Çünkü di­nin hükümlerim uygulamak, bütün müslümanların görevidir. Bundan sonra imam, bu hükümleri onların adına vekaleten uygular. Zira hepsinin hadle­rin uygulanması için bir araya gelip toplanmalarına imkân yoktur. [14]

10- Sopa Cezası Nasıl Uygulanır?

İlim adamları sopa cezasının kamçı ile uygulanması gerektiğini icmâ ile kabul etmişlerdir. Bu uygulamada kullanılacak olan kamçının ne çok sert ve katı ne de pek yumuşak olmayıp ikisi arasında olması gerekir. Malik, Zeyd b. Eslem'den rivayet ettiğine göre; bir adara Rasûlullah (sav) döneminde zi­na ettiği itirafında bulundu. Rasûiullah (sav) kendisine bir kamçı getirilme­sini istedi. Ona kırık bir kamçı getirildi: "Bundan daha yukarıda olsun" di­ye buyurdu. Bu sefer yeni, henüz yanları keskince bir yeni kamçı getirildi. Bu sefer: "Bundan daha aşağıda olsun" diye buyurdu. Bunun üzerine ona, keskinliği nisbeten gitmiş ve bir parça yumuşamış bir kamçı getirildi. Rasû­lullah (sav)ın emir verilmesi üzerine ona ceza uygulandı.[15]

Ebu Ömer (İbn Abdi'1-Berr) dedi ki: Bütün Muvatta' ravileri bu hadisi böy­lece mürsel olarak rivayet etmişlerdir. Herhangi bir şekilde bu lafızla, bu ha­disin muttasıl bir senedle rivayet edildiğini bilmiyorum, Ma'mer de Yahya b. Ebi Kesİr'den, Peygamber (sav)dan aynen onun benzeri bir hadis rivayet et­miştir. Ömer (r.a)ın şarab içmesi dolayısıyla Kudame (b. Maz'un)u tam bir amçı ile vurduğuna dair açıklamalar daha önceden el-Mâİde Sûresi'nde (5/93. âyet, 9. başlıkta) geçmiş bulunmaktadır. Burada sözü edilen tam kamçıdan kasıt, ortalama bir kamçıdır. [16]

11- Zina Cezası Uygulanacak Olanın Elbiselerinin Soyulması:

İlim adamları zina dolayısıyla sopa vurulacak olan kimsenin elbiselerinin soyulması hususunda farklı görüşlere sahiptirler. Malik, Ebu Hanife ve baş­kaları, üzerlerinden elbiseleri çıkartılır, demişlerdir. Ancak kadının üzerin­de kendisini vurulacak sopalara karşı koruyacak olan elbiseler dışında, onu setredecek kadarı bırakılır.

el-Evzaî de şöyle demektedir; İmam muhayyerdir, isterse (erkeğin) elbi­selerini çıkartır, isterse bırakır. eş-Şa'bî ve en-Nehaî şöyle demektedirler: El­biselerini üzerinden soymaz ama üzerinde de bir gömlek bırakır. İbn Mes'ud dedi ki: Bu ümmette tamamen elbiseleri soymak da, upuzun yatırmak da he­lâl değildir.[17] es-Sevri de bu görüştedir. [18]

12- Erkek ve Kadınları Dövme Keyfiyeti:

İlim adamları erkek ve kadınların dövülmesi keyfiyeti hususunda farklı gö­rüşlere sahiptir. Malik der ki: Bütün hadlerde erkek ile kadın arasında hiç­bir fark yoktur. İkisinden yalnızca birisine haddin uygulanması söz konusu değildir. Ona göre had, ancak sırta uygulanırsa yerini bulur.

Re'y ashabı ve Şafii'lerin görüşüne göre ise erkek ayakta durur halde dövülür. Bu aynı zamanda Ali b. Ebi Talib (r.a)ın da görüşüdür.

el-Leys b. Sa'd ile Ebu Hanife ve Şafiî derler ki: Bütün hadlerde dövmek ve ta'zir'de dövmek, yere uzunlamasına yatırılmaksızın, ayakta ve üzerinde elbise bulunmaksızın uygulanır. Ancak kazf haddi üzerinde elbise bulundu­ğu halde vurulur. Bunu el-Mehdevî, et-Tahsil'de Malik'ten nakletmektedir. Üzerindeki palto ve kürk gibi kalın elbiseler de çıkartılır. Şafiî de şöyle de­mektedir; Eğer yatırmakta bir salah varsa yatırılır. [19]

13- Hadlerin Uygulanacağı Yerler:

İlim adanılan had uygulanması esnasında insanın nerelerine vurulacağı hu­susunda farklı görüşlere sahiptirler. Malik dedi ki: (Vurarak uygulanan) bü­tün hadler ancak sırta vurulur. Ta'zir de bu şekildedir. Şafiî ve mezhebine mensub ilim adamları derler ki: Yüze ve ferce vurulmaz, diğer azalara vuru­lur. Bu görüş Ali (r.a)dan da rivayet edilmiştir. İbn Ömer de zina dolayısıy­la celde vurdurduğu bir cariyenin ayaklarına da vurulmasını işaret etmiştir.

tbn Atiyye der ki: Yüze, avrete ve Öldürme tehlikesi bulunan yerlere vu­rulmayacağı hususunda icmâ' vardır. Başa vurulması hususunda görüş ayrı­lığı vardır. Cumhur başa vurmaktan sakınılır derken, Ebu Yusuf: Başa vuru­lur, demiştir. Ömer ve oğlu (Abdullah)ın da başa vurulur, dedikleri rivayet edilmiştir. Ömer (r.a) da, had olarak değil de ta'zir olarak Sabiğ'in başına vur­muştur. Malik'İn delillerinden birisi de: İnsanların yaptıklarını gördüğü uy­gulama ile Peygamber (sav)ın: "Ya delil getirirsin, yahut ta sırtına had uygularım"[20] şeklindeki hadisidir, ileride gelecektir. [21]

14- Had Cezasında Vurma Şekli:

Gereken şekilde vurmanın, can yakıcı olmakla birlikte, yaralamaması ve deriyi yırtmaması gerekir. Vuran kimsenin koltuk altı görünecek kadar eli­ni kaldırmaması gerekir. Cumhur bu görüştedir, Ali ve İbn Mes'ud (r.a)ın da görüşü budur.

Ömer (r.a)a had uygulanması gereken bir adam getirildi. Ona iki kamçı arası bir kamçı getirildi. Vurana: Vur, fakat koltuk altın görünmesin ve her azasına da hakkını ver, diye buyurdu.

- Yine Ömer (r.a)a içki içmiş birisi getirildi, o da şöyle dedi: Şimdi ben se­ni, sana karşı içinde bir şefkat duymayacak birisine göndereceğim. Onu Mu-tî' b. el-Esved el-Adevî'ye gönderdi ve; Yarın sabah ona had vur, dedi.

Ömer (r.a) onun yanına vardığında, ona şiddetle vurmakta olduğunu gördü ve: Sen adamı öldürdün, ona kaç celde vurdun? diye sordu. O: Altmış deyin­ce, bunları (şiddetli vurduğun için) geri kalan yirmisinin yerine say, dedi.

Ebu Ubeyde dedi ki: Ömer (r.a)ın: "Bunları geriye kalan yirminin yerine say" sözleri şu demektir: Senin ona vurduğun bu şiddetli darbeleri geriye kal­mış ve vurmadığın yirmi celdenin yerine say ve geri kalan yirmi celdeyi ona vurma.

Bu hadisteki fıkhı inceliklerden birisi de şudur: İçki içene uygulanacak ce­zada vuruşlar hafiftir.

İlim adamları hangi hadlerin vuruşlarının daha ağır olacağı hususunda fark­lı görüşlere sahiptirler ki, bu da bir sonraki başlığın konusunu teşkil etmek­tedir. [22]

15- Vurma Hadlerinin Şiddeti:

Malik ve mezhebine mensub ilim adamları ile ei-Leys b. Sa'd şöyle demiş­lerdir: Vurma bütün hadlerde birbirine eşittir ve bu vurma iz bırakmayacak ve iki vuruş şekli arasında ortalama olacaktır. Şafiî (r.a)ın görüşü de budur.

Ebu Hanife ve mezhebine mensub ilim adamları derler ki: Ta'zir, vurma­nın en şiddetli olanıdır. Zina dolayısıyla vurma, içki dolayısıyla vurmadan da­ha şiddetlidir. İçki içene uygulanacak vurma cezası kazfteki vurmadan da­ha ağırdır.

es-Sevrî ise şöyle demektedir: Zinada vurma cezası, kazfin vurma ceza­sından daha şiddetlidir. Kazfin vurması ise şarab içmenin cezası olan vurma­dan daha şiddetlidir.

Malik bu hususta vurmaların sayısının nass ile tesbit edildiğini delil gös­termiştir. Hükmü kabul edilmesi gerekenden (şeriat koyucudan) bu hadle­rin herhangi birisinin hafifletileceğine ya da ağırlaştıracağına dair bir nass varid olmamıştır.

Ebu Hanife ise Ömer (r.a)ın uygulamasını delil göstermiştir. Onun ta'zir dolayısıyla uyguladığı vurma cezası, zina dolayısıyla uyguladığı vurma ceza­sından daha ağırdır.

es-Sevrî de şunu delil göstermiştir: Zinanın vurma cezası sayıca daha faz­la olduğundan dolayı kazfin cezasından daha ağır şiddette olması imkânsız­dır. İçki hakkında da aynı şey söylenir. Çünkü içki ile İlgili had ictihad ile sa­bit olmuştur. İctihad ile ilgili meseleler ise tevkif ile sabit olmuş (nass ile tes­bit edilmiş) meselelerin kuvvetinde olamazlar. [23]

16- Haddi Uygulama Yetkisi Kimindir?

Yüce Allah'ın zina, şarab, zina iftirası ve buna benzer uygulanmasını farz kıldığı hadlerin, yöneticilerin huzurunda uygulanması gerekir. Bu had­di ancak imamın bu iş için seçeceği faziletli ve ha/ırlı kimseler uygularlar. Böyle bir durum ortaya çıktığı her seferinde sahabe (Allah hepsinden razı ol­sun) böyle yapardı. Buna sebeb, bunların yerine getirilmeleri, miktarları, uy­gulanacakları yerleri ve halleri itibariyle gereği gibi korunmaları gereken, uy­gulanan şer'i bir(er) kural ve Allah'a yakınlaştırıcı bir(er) ibadet olmalarıdır. Bunlara dair şart ve hükümler aşılamaz. Çünkü müslümanın kanı ve değeri pek büyüktür. Mümkün olan her yolla buna gereken riayetin gösterilmesi icab eder.

Sahİh(-i Müslim)in rivayetine göre Hudayn b. el-Münzir Ebu Sâsân şöyle demiştir: Osman b. Affan'ın huzuruna Velid'în getirildiğini gördüm. Velid sa­bah namazını iki rek'at kıldırdıktan sonra: Size daha da kıldırayım (mı)? di­ye sormuş. Birileri Humran olan iki kişi aleyhine şahitlik etmişti. Humran onun şarab içtiğine dair, diğeri ise onu kusarken gördüğüne dair şahitlik etmişti. Osman (r.a) dedi ki: Onun kusmasının tek sebebi içmiş olmasıdır. Sonra da: Ey Ali! Kalk, buna sopa vur, dedi. Ali: Ey Hasan! Kalk, ona sopa vur, dedi. Bu sefer el-Hasen -bu sözlerinden rahatsız gibi- şöyle dedi: Bunun nimetin­den istifade eden kimse külfetine de onun katlanmasını iste! Bunun üzeri­ne: Ey Abdullah b. Ca'fer kalk, buna sopa vur, dedi. O da ona sopa vurma­ya başladı, Ali (r.a) da sayıyordu...[24]

(Buna dair açıklamalar) daha önceden el-Maide Sûresi'nde de geçmişti. Şimdi Osman (r.a)m, İmam Ali'ye: Kalk, ona sopa vur, demesi üzerinde dik­katle düşünelim. [25]

17- Zina ve Kazfte Sopa Cezasının Sayısı Nass ile Tesbit Edilmiştir:

Yüce Allah zina ve kazfte sopa cezalarının sayısını nass ile tesbit etmiş bu­lunmaktadır. İçki içmenin cezasının seksen sopa olduğu da Ömer (r.a)ın As-hab-ı Kıranı'm huzurunda -ei-Maide Sûresi'nde (5/93. âyet, 9. başlıkta) geç­tiği üzere- tesbit edilmiş bulunmaktadır. O halde bütün bu hususlarda tes­bit edilmiş olan bu had aşılamaz.

İbnu'l-Arabî der ki: "Bunun böyle olması, insanların peşi peşine kötülük işlememeleri, masiyetlerin onlara tatlı görünmemeleri halinde böyledir. Ta ki insanlar kötülük İşlemeye alışmasınlar ve sürekli kendilerini masiyet işle­meye vermesinler. İşledikleri münkerden birbirlerini nehyetmeyecek bir hale düşmesinler. Bu hale geldikleri takdirde, o vakit hadleri ağırlaştırmak kaçınılmaz bir hal alır. Günahın daha fazla işlenmesi dolayısıyla had de art­tırılır. Ömer (r.a)a Ramazanda sarhoş olmuş bir kişi getirilir, ona yüz değnek vurur. Bunun sekseni içki içme haddi İdi, yirmisi de Ramazan ayının saygın­lığını çiğnemesi dolayısıyla idi. İşte bu şekilde işlenen suçun ağırlığı ve çiğ­nenen saygınlıkların ileri derecede olması halinde de cezaların arttırılması ge­rekmektedir. Bir adam küçük bir çocukla oynaşınca vali ona üçyüz kamçı vur­muştu. Malik bunu haber alınca, buna karşı bir tepki göstermedi. Peki ya bi­zim şu çağımızda saygınlıkların nasıl çiğnendiğini, masiyetlerin nasıl önem­senmediğini, münkerlerin açıkça işlenip hadler karşılığında rüşvet alınarak satıldıklarını ve hakimlerin huzurunda kölelerin hadleri uyguladıklarını gör­müş olsaydı, hiç şüphesiz kahrından ölür, kimseyle oturmazdı. Hasbunallah ve ni'mel-vekil (Allah bize yeter! O ne güzel vekiDdir!"

Derim kî: Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır ya belki de bundan dolayı iç­ki haddi seksen sopaya ulaşıncaya kadar arttırılmıştır. Darakutnî rivayet ediyor: Bize Kadı el-Huseyn b. İsmail anlattı: Bize Ya'kub b. İbrahim ed-Dev-rakî anlattı. Bize Safvan b. İsa anlattı, bize Üsame b. Zeyd, ez-Zührî'den an­lattı. ez-Zührî dedi ki: Bana Abdu'r-Rahman b. Ezher haber verdi. Dedi ki: Huneyn günü Rasûlullah (sav)ı insanlar arasından geçerek Halid b. el-Velid'in evini sorduğunu gördüm. Huzuruna sarhoş birisi getirildi. Rasûlullah (sav) yanında bulunanlara söyleyince, onlar da ellerinde bulunanlarla onu vurdu­lar. Rasûlullah (sav) da onun üzerine toprak attı. Sonra Ebubekİr (r.a)ın hu­zuruna sarhoş birisi getirildi. O günlerde onların vurdukları ceza miktarını tesbit etmeye çalıştı ve kırk sopa vurdu. ez-Zührî dedi ki: Sonra bana Humeyd b. Abdu'r-Rahman, İbn Vebra el-Kelbî'den şöyle dediğini nakletti: Halid b. el-Velid beni Ömer'e gönderdi, yanına vardım. Huzurunda Osman b. Affan, Abdu'r-Rahman b. Avf, Ali, Talha ve ez-Zübeyr vardı. Onunla birlikte mes-cidde yaslanmış oturuyorlardı. Dedim ki; Halid b. el-Velid beni sana gönder­di, onun sana selamı var, diyor ki; İnsanlar içki içmeye iyiden iyiye alıştılar. Onun cezasını da önemsemez oldular. Ömer dedi ki: İşte bunlar senin ya­nında bulunuyorlar, haydi onlara sor. Ali dedi ki: Görüşümüze göre sarhoş olan bir kimse hezeyana başlar. Hezeyana başladı mı iftira eder. İftira eden kimseye de seksen sopa ceza uygulanmalıdır. Bunun üzerine Ömer dedi ki: Arkadaşına onun bu söylediklerini tebliğ et. Bunun üzerine Halid de seksen sopa vurdu, Ömer de seksen sopa ceza uyguladı. Ömer (r.a)ın huzuruna böy­le bir işi yanılarak işlemiş zayıf bir kimse getirildi mi kırk celde vururdu. Os­man da aynı şekilde kimine seksen, kimine ktrk sopa vururdu."[26]

Peygamber (sav)ın ashabı azarlayıcı bir üslupla: "Eğer hilalin gözükme­si gecikmiş olsaydı, ben de size daha fazla (oruç tuttururdum)"[27] sözleri de bu kabildendir. Çünkü onlar (Peygamber efendimize uyarak) aralıksız oruç tutmaktan vazgeçmemişlerdi. Bir rivayette de şöyle buyurmuştur: "Eğer ay uzayıp gitmiş olsaydı, sizinle öyle aralıksız bir oruç tutardık ki, bu konuda gereksiz yere işi sıkı tutanlar, böyle sıkı tutmalarından vazgeçeceklerdi."[28]

Hamıd b. Yahya, Süfyan'dan, o Mis'ar'dan, o Atâ b. Ebi Mervan'dan riva­yetine göre Ali, Necaşi'ye içki dolasıyla yüz celde vurmuştur. Bunu Ebu Ömer (b, Abdi'1-Berr) zikretmiş, ancak sebebini belirtmemiştir. [29]

18- Şefkat ve Merhamet Allah'ın Hadlerinin Uygulanmasına Engel Olmamalıdır;

Yüce Allah'ın: "Allah'a ve âhiret gününe îman etmiş kimseler İseniz, Al­lah'ın dini hususunda her İkisine de acıyacağınız tutmasın* buyruğu şu demektir: Kendilerine had uygulanacak olanlara şefkat duyarak hadleri uy­gulamaktan uzak durmayınız. Acıtmayacak bir şekilde vuruşlarınızı hafiflet­meyiniz.

Tefsir âlimlerinin büyük çoğunluğunun açıklaması bu şekildedir.

eş-Şa'bî, en-Nehaî ve Said b. Cübeyr de "Allah'ın dîni hususunda her İki­sine de acıyacağınız tutmasın" buyruğu hakkında şöyle demişlerdir: Vur­ma ve celde cezasının uygulanması sırasında demektir. Ebu Hureyre (r.a) de­di kî: Bir yerde, bir haddin uygulanması, o yerin ahalisi İçin kırk günlük yağ­mur yağmasından daha hayırlıdır.[30] Daha sonra bu âyet-i kerîmeyi okudu.

"Ra'fet (acımak)"; rahmetten daha ince bir duygudur.

Bu kelime "feale" vezninde elifin üstün telaffuzu ile; şeklinde okunduğu gibi, "fe'âle" vezninde; diye de okunmuştur. Böylelikle bu kelimenin üç türlü söylenişi bulunmaktadır, hepsi de mastardır. En meşhur olanı birincisi "elifin sakin okunuşu)dır. Bu da kalbi incelip merhamet duy­ma halini anlatan; dan gelmektedir. Elif sakin ve medli olarak; şekillerinde söylenir. "Üzüntü, keder" gibi.  ise; ona ra'fet duydum, demektir. Rauf, yüce Allah'ın sıfat­larından olup, şefkatli ve çok merhametli demektir. [31]

19- "Allah'ın Dini" Allah'ın Hükmüdür:

Yüce Allah'ın: "Allah'ın dini hususunda" buyruğu, Allah'ın hükmü hu­susunda anlamındadır. Nitekim yüce Allah bir başka yerde şöyle buyurmak­tadır: "Yoksa o hükümdarın dinine göre kardeşini alıkoyabilecek değildi." (Yusuf, 12/76) Burada "hükümdarın dini"nden kasıt, onun hükmüdür.

"Allah'ın dini hususunda" buyruğunun Allah'a size emretmiş ve şeriat kıl­mış olduğu hadlerin uygulanmasında, Allah'a itaat hususunda... diye de açık­lanmıştır.

Daha sonra yüce Allah bu hususta onların kararlılık göstermeleri gerek­tiğini hatırlatmak ve teşvik etmek üzere: "Allah'a ve âhiret gününe İman edi­yorsanız diye" buyurmaktadır. Bu ifade bir işe teşvik etmek istediğiniz bir kimseye: Eğer adamsan bu işi yap, demeye benzer. Yiğit adamların yapma­ları gereken İş budur, dernektir. [32]

20- Mü'minlerden Bir Kesim Cezanın Uygulanışına Tanık Olmalıdır:

"Mü'minlerden bir topluluk da azaplarına tanık olsunlar" buyruğu ile ilgili olarak şöyle denilmiştir: Cezanın uygulanışına te'dib edilmeyi hakeden-lerden başkaları tanık olmaz.

Mücahid dedi ki: Bir adamdan, bin kişiye kadar; İbn Zeyd de: Zina hak­kında şahitliğe kıyas ederek dört kişinin hazır olması kaçınılmazdır, demiş­tir. Çünkü bu da onunla ilgili bir husustur. Malik, el-Leys ve Şafiî'nin de gö­rüşü budur.

İkrime ve Atâ ise şöyle demektedirler: İki kişinin şahitlik etmesi kaçınıl­mazdır. Malik'in meşhur görüşü de budur. Çünkü o bunu bir şahitlik konu­su olarak değerlendirmiştir.

ez-Zührî: Üç kişi demiştir. Çünkü çoğul kipinin asgari miktarı o kadardır. ei-Hasen de: Bir ve daha yukarısı demiştir, yine ondan on kişi dediği de ri­vayet edilmiştir. erRabf ise üçten fazla olmalıdır, demiştir.

Mücahid'in delili yüce Allah'ın: "Onların herbir kesiminden bir topluluk da... kalmalı değil miydi?" (et-Tevbe, 9/122); "Eğer mü'minlerden iki top­luluk birbirleri ile çarpışırlarsa..." (el-Hucurat, 49/9) buyruklarıdır. Bu ise iki adamın dövüşmesi hakkında nazil olmuştur. O halde yüce Allah'ın; "Mü'minlerden bir topluluk da azaplarına tanık olsunlar" buyruğunda da böyle olmalıdır. Birden, bine kadar sayıdaki kimseye de "taife (mealde; topluluk)" adı verilir. İbn Abbas ve İbrahim de böyle demişlerdir.

Ebu Berze el-Eslemî de zina edip çocuk doğurmuş bir cariyesinin üzeri­ne bir elbise örttükten sonra, oğluna; iz bırakmayacak, hafif te olmayıp fakat acıtacak şekilde elli sopa vurmasını emretti. Bir topluluk da çağırdıktan sonra; "Mü'mİnlerden bir topluluk da azaplarına tanık olsunlar" buyru­ğunu okudu. [33]

21- Cezanın Uygulanması Esnasında Topluluğun Hazır Bulunmasından Maksat Nedir?:

Topluluğun hazır bulunmasındaki maksadın ne olduğu hususunda fark­lı görüşler vardır. Acaba bundan kasıt zina edenlere sert davranıp herkesin huzurunda onların azarlanması mıdır ve bu, hem ceza uygulananları bu suç­tan uzaklaştırıp hazır bulunanların da bununla öğüt alarak, bundan dolayı uzak kalmaları, buna dair haberin yaygınlaşarak geride kalanların da bun­dan ibret almaları mıdır? Yoksa bu cezanın uygulandığı kimselere tevbe et­meleri ve ilahi rahmete nail olmaları için midir? Bu hususta ilim adamlarının iki görüşü vardır: [34]

22- Zina Suçunun Ağırlığı:

Huzeyfe (r.a)dan gelen rivayete göre o Peygamber (sav)ın şöyle buyur­duğunu nakletmektedir: "Ey insanlar topluluğu! Zinadan uzak durunuz. Çünkü onda altı tane kötü haslet vardır. Bunların üçü dünyada, üçü âhiret-tedir. Dünyadakiler şunlardır: Zina güzelliği giderir, fakirliğe sebeb olur, öm­rü kısaltır. Âhiretteki kötü hasletlere gelince: (İlâhî) gazabı, kötü bir şekilde hesaba çekilmeyi ve cehennemde de ebedî kalmayı gerektirir."[35]

Enes'ten rivayete göre Rasûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: "Her cuma iki defa ümmetimin amelleri bana sunulur. Allah'ın zina edenlere gazabı pek şid­detlidir."[36]

Yine Peygamber (sav)dan şöyle buyurduğu nakledilmiştir: "Şa'ban ayının onbeşinci gecesinde yüce Allah ümmetime (rahmet nazarıyla) bakar. Allah'a hiçbir şeyi ortak koşmamış her mü'mine mağfiret buyurur. Beşi müstesna: Si­hirbaz, kâhin, anne-babasma karşt gelen, içkici ve zina üzere ısrar eden.[37]

3. Zina eden erkek ancak zina eden veya müşrik olan bir kadını nikâh edebilir. Zina eden kadını da ancak zina eden veya müş­rik olan bir erkek nikahlayabilir. Böylesi müminlere haram kı­lınmıştır.

Bu buyruğa dair açıklamalarımızı yedi başlık halinde sunacağız: [38]

1- Bu Âyetin Anlamı:

İlim adamları bu âyetin anlamı hususunda, altı türlü te'vil olunabileceği­ni söyleyerek, farklı görüşler belirtmişlerdir:

I-Bu âyetten maksat, zinanın ne kadar çirkin ve ne kadar kötü olduğu­nu, mü'minlere de kesinlikle haram kılınmış olduğunu anlatmaktır. Bu an­lamın önceki buyruklarla da ilişkisi gayet güzel ve beliğdir. Yüce Allah: "An­cak— nikâh edebilir" buyruğu ancak böyle birisi ile ilişki kurabilir demek­tir. Burada nikâh, cima manasına kullanılmış olur. Bunun hem erkek, hem kadın için ayrı ayrı söz konusu edilmesi ise, mübalağa ve her iki tarafı da bu hususta sorumlu tutmak manasındadır.

Daha sonra fazladan bir de müşrik kadın İle müşrik erkeği de zikretmek­tedir ki, şirk zinaya göre masiyetler arasında daha genel bir masiyettir. Bu­nun da anlamı şöyle olur: Zina eden bir kimse, zina ettiği vakit ya müslüman-lardan zina eden bir kadın ite ilişki kurmaktadır, veya ondan daha güzel müş­riklerden bir kadın ile ilişki kurmaktadır.

İbn Abbas ve yakın öğrencilerinden bu âyet-i kerîmedeki "nikâh" lafzı­nın ilişki kurmak ve cima manasına olduğunu söylediği rivayet edilmiştir.

ez-Zeccâc bunu kabul etmeyerek şöyle der: Yüce Allah'ın Kitabında m-kâh lafzı ancak evlendirmek, evlenmek manasına kullanılmıştır.

Ancak durum dediği gibi değildir. Kur'ân-ı Kerîm'de: "Ondan sonra baş­ka bir koca ile nikâhlanmadıkça" (el Bakara, 2/230) diye buyurulmaktadır. Peygamber (sav) da bunun (nikahlanıp, evlenmek suretiyle) ilişki kurmak an­lamında olduğunu beyan etmiştir. Buna dair açıklamalar daha önceden el-Bakara Sûresi'nde (2/230. âyet, 2. başlıkta) geçmiş bulunmaktadır.

Taberî de bu te'vile uygun bir rivayeti Said b, Cübeyr, İbn Abbas ve İk-rime'den nakletmektedir. Ancak bu rivayeti tamamlayıcı da olmayan, sonu­ca da götürmeyen bir şekilde kaydetmiştir. el-Hattabî de bu görüşü İbn Ab-bas'tan nakletmiş ve bunun anlamının ilişki kurmak olduğunu belirtmiştir. Ya­ni bu zina, ancak bir zaniye ile yapılır. Bu da her iki tarafın da zina etmiş ola­cağını ifade eder. Bu bir görüş.

2-Ebû Dâvûd ve Tİrmizî'nin rivayetine göre Anır b. Şuayb babasından, o dedesinden rivayet ettiğine göre Mersed b. Ebi Mersed Mekke'deki esirleri taşır (Medine'ye getirir, kurtanr)dı. Mekke'de "Anak" diye adlandırılan bir fa­hişe vardı, bu da onun dostu idi. Mersed dedi ki: Peygamber (sav)a gelip de­dim ki: Ey Allah'ın Rasûlü! Anak'ı nikahlayayım mı? Bir süre sustu, bana ce­vap vermedi. Bunun üzerine: "Zina eden kadını da ancak zina eden veya müşrik olan bir erkek nikahlayabilir" buyruğu nazil oldu, beni çağırdı ve bana bu âyeti okuduktan sonra: "Onu nikahlama" dedi.[39]

Ebû Davud'un lafzı bu şekildedir, Tİrmizî'nin rivayeti ise daha eksiksiz­dir. el-Hattabî dedi ki: Bu hüküm o kadına hastır, çünkü o kadın kâfir idi. Zi­na eden müslüman bir kadının nikâh akdi feshedilmez.

Bu görüşe göre de bu âyet-i kerime müslümanlardan özel bir kişi hakkın­da inmiştir. Bu kişi, zinakâr fahişelerden olup Um Mehzûl diye bilinen bir ka­dını nikahlamak için izin istemişti. Bu kadın, (kendisiyle evlenecek olanın) nafakasını karşılamayı da taahhüt etmişti. Bunun üzerine yüce Allah bu âyeti indirdi.[40] Bu görüşü Amr b. el-Âs[41] ile Mücâhid ifade etmiştir.

4- Bu âyet-i kerîme, Suffa ashabı hakkında nazil olmuştur. Bunlar muha­cirlerden olup Medine'de evleri, aşiretleri yoktu. Mescidin suffasında yerleş­mişlerdi. Dörtyüz kişi idiler. Gündüzün nzık peşinde koşar, geceleyin de suf-fada kalırlardı. Medine'de de açıktan açığa fuhuş işleyen fahişeler vardı. Bun­ların elbiseleri ve yemekleri pek çoktu. Suffadakiler bunlarla evlenip onla­rın meskenlerinde barınıp yemeklerinden yiyip elbiselerinden giyinmek is­tediler. Bu âyet-i kerîme onları böyle bir duruma düşmekten korumak üze­re nazil olmuştur. Bu açıklamayı da İbn Ebi Salih yapmıştır.

5- ez-Zeccac ve başkası bu görüşü el-Hasen'den nakletmişlerdir. Buna gö­re o şöyle demiştir: Burada kasıt, kendilerine zina haddi uygulanmış, zina eden erkek ve kadındır. O şöyle demiştir: Bu yüce Allah'ın bir hükmüdür.

Zina haddi uygulanmış bir erkeğin, zina haddi uygulanmış bir kadından baş­kasıyla evlenmesi caiz değildir. İbrahim en-Nehaî de buna yakın görüş be­lirtmiştir.

Ebû Davud'un, Musannef'inde (Sünen'inde) kaydedildiğine göre Ebu Hureyre şöyle demiştir: Rasûlullah (sav) buyurdu ki; "Zina edip had uygu­lanmış bir erkek ancak kendisi gibi olanı nikahlayabilir."[42]

Rivayete göre had uygulanmış bir kimse, had uygulanmamış bir kadın ile evlenmiş, Ali (r.a) da onları birbirlerinden ayırmıştır. İbnu'l-Arabî der ki: Bu naklen sabit olmadığı gibi, aklen de sahih olmayan bir husustur. Erkekler ara­sından had uygulanmış birisinin yalnızca had uygulanmış kadınları nikahlaya­bileceğin! söylemek doğru olabilir mi? Bu hangi rivayete dayanarak kabul edi­lebilir ve şeriatteki hangi aslî hüküm, bu kıyasın dayanağını teşkil edebilir?

Derim ki: el-Kiya (el-Herâsî) bu görüşü aynı zamanda Şafiî mezhebine mensub kimi müteahhir fakihlerden de nakletmiş ve zina eden bir erkek eğer zina etmeyen bir kadın ile evlenecek olursa, âyetin zahiri gereğince birbir­lerinden ayrılacaklarını belirtmişlerdir. el-Kiyâ der ki: Ancak bu zahir ile amel etmektir. Bu görüşü kabul eden bir kimsenin zina eden bir erkeğin, müşrik bir kadınla evlenmesini de caiz kabul etmesi, zina eden bir kadının da müşrik bir erkekle evlenmesini caiz kabul etmesi gerekir. Bunun caiz olma­sı ise son derece uzak bir ihtimaldir ve hatta bu büsbütün İslâm'dan çıkış­tır. Hatta bunlar bazen şunu da söylerler: Âyet-i kerîme zina eden kadın hak­kında değil de özel olarak müşrik erkeğin nîkâhlanması hususunda neshedilmiştir.

6- Âyet-i kerîme neshedilmiştir. Malik, Yahya b. Said'den, o Said b. el-Mü-seyyeb'den şöyle dediğini rivayet etmektedir: "Zina eden erkek ancak zina eden veya müşrik olan bir kadını nikâh edebilir. Zina eden kadını da an­cak zina eden veya müşrik olan bir erkek nikahlayabilir" buyruğu hakkın-da(Said b. el-Müseyyeb) dedi ki; Bu âyet-i kerîmeyi daha sonra gelen: "İçi­nizden evli olmayanları... evlendirin" (en-Nur, 24/32) âyeti neshetmiştir. İbn Amr da böyle demiştir. O dedi ki: Zina eden kadın da müslümanlann evli ol­mayan (dul)ları arasına girer.

Ebu Ca'fer en-Nehhâs dedi ki: İlim adamlarının çoğunluğu bu görüşü be­nimsemişlerdir. Fetva verme ehliyetine sahip kimseler de şöyle derler: Bir ka­dın ile zina eden bir kimse o zina ettiği kadın ile evlenebileceği gibi başka­sı da onunla evlenebilir, Bu İbn Ömer'in, Salim'in, Cabir b. Zeyd'in, Ata, Ta­vus ve Malik b. Enes'in görüşü olduğu gibi, Ebu Hanife ve mezhebine men­sup ilim adamlarının da görüşüdür.

Şafiî der ki: Bu âyet hakkında söylenecek söz Said b. el-Müseyyeb'in sö­zü gibidir. Allah'tan yanılmayacağımı ümit ederek söylüyorum ki, bu âyet mensuhtur.

İbn Atiyye dedi ki: Bu âyet-i kerîmede müşriklerden söz edilmesi bütün bu yaklaşımları zayıf kılmaktadır. İbnu'l-Arabî der ki: Bence uygun görüş şu­dur: Nikâh lafzı ile ya İbn Abbas'ın dediği gibi, ilişki kurmak kastedilmiştir, yahutda akit. Eğer ilişki kurmak kastedilmiş ise bunun manası: Bir zina an­cak zaniye bir kadın iie yapılır. Bu da şu demektir: Erkek de, kadın da her iki taraf da zinakârdır. Buna göre âyetin takdiri de şöyle olur: Zinakâr bir ka­dın ile ilişki kurmak, ancak zina eden bir erkeğin yahut müşrik bir erkeğin işidir. Bu açıklama İbn Abbas'tan rivayet edilmektedir ve sahih bir manadır.

Eğer: Baliğ bir kimse bir kız çocuğu ile yahut akıllı bir kişi deli birisi ile yahut uyuyan bir kişi uykuda olan bir kadın ile zina edecek olursa, bu sade­ce erkek tarafından bir zinadır ve bu erkek zaniye olmayan birisini nikahla­mış (ilişki kurmuş) olmaktadır. O takdirde daha önce geçen maksadın dışı­na çıkılmış olmaktadır denilirse, cevabımız şu olur: Bu, her bakımdan bir zi­nadır. Şu kadar var ki onlardan birisinden had düşer, diğerine İse uygulanır.

Şayet "nikâh" lafzı ile akit kastedilmiş ise buyruğun anlamı şöyle olur: Zi­na etmiş bir kadın ile evlenip de, hamile olup olmadığını anlamadan onun­la gerdeğe giren bir kimse zina eden kişi gibidir. Ancak bu hususta ilim adam-iannın ihtilâfı dolayısıyla ona had uygulanmaz, Şayet böyle birisi ile nikâh akdi yapıp da onun hamileliği, ortaya çıkıncaya kadar, onunla gerdeğe gir­meyecek olursa, İcma iie bu akit caizdir.

Bir diğer görüşe göre âyet-i kerîmenin maksadı, zina eden bir erkek, za­niye bir kadından başkasıyla evlenemez, demek değildir. Çünkü böyle biri­sinin zaniye olmayan bir kadın ile evlenmesi de düşünülebilir. Ancak mana şöyle olur: Zaniye bir kadın ile evlenen bir kimse de zanidir. Sanki: Zaniye kadını ancak zina eden erkek nikâhlar, denilmek istenmiş ve ifadelerde la­fızlar yer değiştirmiştir. Bu da şu demektir: Zaniyeyİ ancak onun zinasına ra­zı olan bir erkek nikahlayabilir. Böyle bir şeye de ancak kendisi zina ediyor ise razı olur, [43]

2- Zaniye Kadın île Evlenmek Sahihtir:

Bu âyet-i kerîmede zaniye ile evlenmenin sahih olduğuna delil vardır. Ay­nı şekilde evli birisinin hanımı zina edecek olursa, nikâh fâsid olmaz. Koca da zina edecek olursa, hanımı ile olan nikâhı fâsid olmaz. Bu açjklama ise âyet-i kerîmenin mensûh olduğunu kabul etmeye binâendir. Âyetin muhkem olduğu da söylenmiştir, bu da ileride gelecektir. [44]

3- Zina Eden Erkek ve Kadının Biribirleriyle Evlenmeleri:

Rivayete göre Ebubekir (r.a) döneminde bir adam bir kadın ile zina etti. Her ikisine de yüzer sopa had uyguladıktan sonra olduğu yerde onları birbir­leriyle evlendirdi ve sonra da onları bir sene sürgüne gönderdi. Benzeri bir uygulama Ömer, İbn Mes'ud ve Câbir (r.anhum)dan da rivayet edilmiştir.

İbn Abbas dedi ki: Bunun başı zina, sonu nikâhla bitmiştir.

Buna şöyle bir Örnek gösterilebilir: Bir adam birisinin bahçesinden mey­ve çalar, sonra bahçe sahibine gider. O çaldığı meyveyi ondan satın alır. Çal­ması haram, satın alması helâldir.

Şafiî ve Ebu Hanife bu görüşü kabul etmişler ve suyun (zinanın) hurmi-yetinin olmadığı görüşünü benimsemişlerdir,[45]

İbn Mes'ud (r.a)dan da şöyle dediği rivayet edilmektedir: Bir adam, bir ka­dın ile zina eder, sonra da onu nikahlayacak olursa1 her ikisi de ebediyyen zinakârdırlar. İşte Malik de bu görüşü kabul etmiştir. Onun görüşüne göre o fasit olan suyundan rahminin temizliğini anlayıncaya kadar onu nikâhla-yamaz. Çünkü nikâhın kendine göre bir hürmeti (saygınlığı) vardır. Onun say­gınlığından birisi de nikâh dolayısı ile helâl olan suyun, zina suyunun üze­rine dökülmemesi ve böylelikle haramın helâla, hakir ve bayağı halin suyu­nun, şerefli halin suyu ile karışmamasıdır. [46]

4- Zinakûr Bilinen Bir Kimsenin Böyle Olmadığı İntibaını Vererek Evlenmesinin Hükmü:

İbn Hüveyzimendâd der ki: Zina veya fasıklık türlerinden bir başkası ile bilinen ve bunu açıktan işleyen bir kimse, şayet namus ve iffet ehli bir aile­nin kızı ile evlenir de kendisi hakkında onları aldatacak (namus ehli birisi ol­duğunu gösterecek) olursa, onunla birlikte kalmak yahut ondan aynlmak hu­susunda muhayyerdirler. Çünkü bu da kusurlardan bir kusur gibidir. İbn Hü­veyzimendâd bu görüşüne Peygamber (sav)ın: "Zinakâr ve bundan dolayı had cezası uygulanmış olan bir kimse ancak kendisi gibi olanı nikahlayabilir"[47] hadisini delil göstermiştir.

İbn Hüveyzimendâd der ki: Hadiste had cezası uygulanmış birisinin söz konusu edilmesinin sebebi, fasıkhkla meşhur olmasıdır. İşte evlenmesi ha­linde eşinden ayrılması icab eden kişi budur. Fâsıklıkla meşhur olmayan kişi hakkında bu hüküm söz konusu değildir. [48]

5- Âyetin Muhkem Olmadığını Söyleyenler ve Bu Görüşün Bazı Hükümlere Etkisi:

Mütekaddiminden bir kesim şöyle demiştir; Âyet-i Kerîme nesh edilmiş de­ğildir. Bunlara göre zina eden bir kimsenin kendisi ile hanımı arasındaki ni­kâhı fasid olur. Kadın zina edecek olursa, kendisi ile kocası arasındaki ni­kâhı da fasid olur. Bunlardan bir topluluk da şöyle demiştir: Bu yolla nikâh fesh olmaz, ancak kocaya hanımı zina ettiği takdirde karısını boşaması em­redilir. Boşamayacak olursa, günahkâr olur. Ne zina eden bir kadınla, ne zi­na eden bir erkekle evlenmek caizdir. Ancak tevbe açıkça tesbit edilecek olur­sa, o takdirde nikahlanmak caiz olur. [49]

6- Mü'minlere Fahişelerle Evlenmek Haramdır:

"Böylesi mü'minlere haram kılınmıştır." Yani bu gibi fahişeleri nikah­lamak mü'minlere haramdır. Kimi te'vil âlimleri şunu iddia ederler: Böyle fa­hişelerle nikâhlanmayı yüce Allah, Muhammed (sav) ümmetine haram kılmış­tır. Bu türden kadınların en meşhurlarından birisi de Anâk diye bilinen ka­dındır, [50]

7- İslâm ve Harb Diyarında Zinanın Hükmü:

Yüce Allah Kitab-ı Kerîm'inde zinayı haram kılmıştır. Erkek nerede zina ederse etsin, ona had uygulanmalıdır. Malik, Şafiî ve Ebu Sevr'in görüşü bu­dur. Re'y ashabı ise müslüman bir kimse eğer Dar-ı Harbde eman ile bulu­nur da orada zina ettikten sonra İslâm diyarına çıkıp gelecek olursa, ona had uygulanmaz.

İbnu'l-Münzir der ki: Dar-ı Harb ile Dar-ı İslam arasında fark yoktur. Kim zina ederse, ona had uygulanır. Bu yüce Allah'ın: "Zina eden dişi ile zina eden erkeğin her birine yüzer değnek vurun" buyruğunun zahirinin bir ge­reğidir. [51]

4. Muhsan hanımlara iftira edenler, sonradan dört şahit getirme-seler o kimselere seksener (değnek) vurun ve şahitliklerini ebe-diyyen kabul etmeyin. Onlar fâsıkların tâ kendileridir.

5. Ancak bundan sonra tevbe edenler ve ıslâh olanlar müstesna. Şüphesiz Allah günahları bağışlayandır, rahmet edendir.

Bu buyruğa dair açıklamalarımızı yirmialtı başlık halinde sunacağız: [52]

1- Âyetin Nüzul Sebebi:

Bu âyet-i kerîme zina iftirasını yapanlar hakkında inmiştir. Said b. Cübeyr dedi ki: Bu âyetin iniş sebebi mü'minlerîn annesi Âişe (r.anhâ) hakkında söy­lenenler olmuştur.

Bir diğer görüşe göre bu âyet-i kerîme özel olarak o olay hakkında de­ğil, genel olarak zina İftirasında bulunanlar sebebiyle nazil olmuştur. İbnu'I-Münzir dedi ki: Rasûlullah (sav)ın haberleri arasında iftiraya açıkça delâlet eden bir haber bulamamaktayız. Ancak yüce Allah'ın Kitabı bu konuda ye-terii olup başkasına ihtiyaç bırakmamaktadır ve haddi gerektiren kazfin var olduğuna delil teşkil etmektedir, ilim ehli de bu hususta icmâ' halindedirler. [53]

2- İftiranın Sözlük Anlamı:

Yüce Allah'ın: "...iftira edenler" buyruğu ile seb edenler, sö-venler kastedilmektedir. Bu kelime İçin "ram'ı" ismi istiare olarak kullanıl­mıştır. Çünkü bu, sözlü olarak eziyet vermek anlamındadır. Nitekim en-Nâ-biğa şöyle demiştir:

"Dilin yarası, elin yarası gibidir." Bir başka şair de şöyle demektedir;

"Benim de babamın da uzak olduğu bir hususta bana iftirada bulundu, O kuyu sebebiyle bana iftira etti."

Buna "kazf adı da verilir. Hadis İ şerifte geçen: "İbn Ümeyye hanımını, Şerik b. es-Sahmâ ile (zina etmekle) kazfetti (suçladı)" hadisinde de bu ifa­de kullanılmıştır.[54]

3- İffetlilere İftira:

Yüce Allah, kadınları -bu açıdan- daha önemli olduklarından, böyle bir fiili işledikleri iftirası nefisleri daha bir yaralayıcı ve daha çirkin olduğundan dolayı bu âyet-i kerîmede söz konusu etmiştir. Erkeklere böyle bir iftirada bulunmak da mana itibariyle âyetin hükmüne girmektedir. Ümmet de bu hu­susta icmâ' etmiştir. Bu da yüce Allah'ın domuz etinin haram olduğunu nass ile bildirmekle birlikte, yağının, kıkırdaklarının ve benzerlerinin de ma­na itibariyle benzemeleri ve icmâ' dolayısıyla (o hükme) dahil olmasına ben­zemektedir.

ez-Zehravî'nin naklettiğine göre buyruk, muhsan olan kişiler anlamında­dır. Dolayısıyla bu kelime lafzı itibariyle erkekleri de, kadınları da kapsamak­tadır. Buna delil yüce Allah'ın: "Kadınlardan muhsan olanlar da..." (en-Nisâ, 4/24) buyruğu da buna delildir.

Bir toplulukla şöyle demiştin "Muhsana" ile kasıt ferclerdir. Nitekim yü­ce Allah: "Fercini muhsan kılan (ırzını koruyan) o kızı da (an)" (el-Enbiya, 21/91) diye buyurmaktadır. O takdirde âyetin kapsamına erkek ve kadınların avret yerleri girer.

Bir diğer görüşe göre yabancı kadına İftiranın söz konusu edilmesi, da­ha sonra erkeğin kendi hanımına iftira etmesi halini atfetmek içindir. Doğ­rusunu en iyi bilen Allah'tır.

Cumhur "Muhsan hanımlara" kelimesini "sâd" harfini üstün olarak okumuşlardır. Yahya b. Vessâb ise esreli okumuştur. "Muhsan kadın­lar" burada iffetli kadınlar anlamındadır. en-Nisâ Sûresi'nde (4/25. âyet, 5- baş­lık ve devamında) ihsandan söz edilmiş ve mertebeleri belirtilmiştir. Yüce Al­lah'a hamdolsun. [55]

4- Zina İftirasında Aranan Şartlar:

Zina iftirası (kazf)de ilim adamlarına göre dokuz şart bulunmalıdır: Bu şart­ların ikisi iftirada bulunan kimsede olmalıdır. Bunlar akıl ve bulûğdur. Çün­kü bu iki şart mükellef olmanın asıl dayanaklarıdır. Bu şartlan taşımayanlar mükellef değildir.

İki şart iftira (kazOde kullanılan ifadelerde aranır. Bu da bu iftirasında had­di gerektirecek bir ilişkiyi söz konusu etmelidir ki, bu da zina ya da Lut kav­minin amelidir, yahut iftira ettiği kimseyi -diğer masiyetler ile değil de- ba­basından olmadığını söylemekle olur.

Beş şart da hakkında iftirada bulunulan kimsede aranır. Bunlar da akıl, bu­lûğ, müslüman olmak, hürriyet, kendisine iftira yoluyla isnad edilen fuhuş­tan uzak iffetli olmak -başkasından uzak olup, olmaması aranmaz. -

İftirayı atanda akıl ve buluğu şart koştuğumuz gibi, iftiraya uğrayanda da bunlan şart koşmamız -ihsanın mahiyeti çerçevesinde olmamakla birlikte- had-din, ancak kendisine iftira atılan kimseye gelebilecek zarar yolu ile eziyec-ten uzak tutmak için emredilmiş olmasından dolayıdır. Âkil ve baliğ olma­yan kimse hakkında ise böyle bir zarar söz konusu değildir. Zira bu gibi kim­selerin İster kendilerinin yaptıkları, ister kendilerine yapıldığı söylenmiş ol­sun, Lût kavminin amelini işlemeleri zina diye adlandırılmaz. [56]

5- Zina İftirasında Kullanılan Açık ve Kapalı İfadelerin Hükmü:

İlim adamları zina iftirası açıkça zikredilmesi halinde bunun haddi gerek-tirici bir iftira olacağını ittifakla kabul etmişlerdir. Şayet açık olmayarak üs­tü kapalı bir ifade kullanacak olursa, Malik: Bu da bir iftiradır, demiştir. Şa­fiî ve Ebu Hanife ise; ben bu sözlerimle ona zina iftirasında bulunmayı kas­tettim, demedikçe kazf (zina iftirası) olmaz,

Malik'in görüşünün delili, iftira dolayısıyla haddin ancak iftirada buluna­nın iftira ettiği kimseyi karşı karşıya bıraktığı musibeti ortadan kaldırmak için öngörülmüş olmasıdır. Eğer böyle bir musibet kapalı ifade ile gerçekleşiyor ise, o halde bu kapalı ifadenin de açıkça kullanılan ifade gibi bir kazf olma­sı icab eder. Bu hususta da esas dayanak, kullanılan İfadeden anlaşılandır. Şa­nı yüce Allah Şuayb (a.s) hakkında bize şunu haber vermektedir: "Çünkü sen muhakkak yumuşak huylu ve aklı başında bir kimsesin." (Hûd, 11/87) Kav­mi bu sözleriyle onun beyinsiz ve sapık olduğunu söylemek istemişlerdi. On­lar daha önceden Hûd Sûresi'nde (belirtilen âyetin tefsirinde) geçtiği üzere yo­rumlardan birisine göre, zahiren övgü olan sözlerle ona kapalı ifadelerle ha­karet etmek istemişlerdi. Yüce Allah, Ebu Cehil hakkında da (kıyamette ken­disine) şöyle denileceğini bildirmektedir: "Tat bakalım, çünkü sen güçlü ve değerli imişsin." (ed-Duhan, 44/49) Meryem (selâm ona)e de şu sözlerin söy­lendiğini bize nakletmektedir: "Ey Harun'un Kardeşi! Senin baban kötü bir adam değildi. Anan da ahlâksız bir kadın değildi." (Meryem, 19/28) Onlar bu sözleriyle babasını öğmüş, annesinin de hayasızlık etmediğini yani zina et­memiş olduğunu söylemişler, fakat kapalı bir ifadeyle Meryem hakkında bunu kullanmış oluyorlardı. Bundan dolayı yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "Bir de onların küfürleri ve Meryem aleyhinde pek büyük bir iftirada bulun­maları sebebiyle..." (en-Nisa, 4/156) Onların küfürlerinin ne olduğu bilinmek­tedir, pek büyük iftiraları ise kapalı sözlerle onun hakkında söyledikleridir. Yani senin baban kötü bir adam değildi, annen de hayasız bir kadtn değildi. Yani sen (kocan bulunmadığı halde) bu çocuğu doğurmuş olmakla onlar gi­bi olmadığını göstermiş oluyorsun, (demek istemişlerdi).

Yüce Allah bir başka yerde şöyle buyurmaktadır: "Deki: 'Göklerden ve yer­den sizi rızıklandıran kimdir?'Allah'tır de. Şüphe yok ki Biz yakut siz ya bir hidayet üzereyiz, veya apaçık bir sapıklıkta." (Sebe\ 34/24) Bu İfadeler­den anlaşıldığı üzere kasıt, kâfirlerin hidayet üzere olmadıkları, yüce Allah'ın ve Rasûlünün gösterdiği yolun ise hidayet olduğudur. îşte böylelikle kapa­lı ifadelerden tıpkı açık ifadelerden, anlaşılanın kendisi anlaşılmaktadır. Ni­tekim Ömer (r.a) da şair el-Hutay'a'yı şu sözleri söylemesi üzerine hapset­miş idi:

"Bırak üstün değerleri için. yolculuk yapma, onları ele geçirmek

Otur (evinde)! Çünkü sen (kendisine) yemek yedirilen,, elbise giydirilensin."

Çünkü o bu sözleriyle (hicvettiği şahsı) yemek yedirilmeleri, içirilmeleri ve giyimlerinin karşılanması bakımından kadınlara benzetmiş olmaktadır. Ne-caşî'nin şu:

"Onun kabilesi hiçbir taahhüdü ihlâl etmezler, İnsanlara bir hardal tanesi kadar dahi zulmetmezler."

Sözlerini işitince: Keşke Hattab da böyle olsaydı, demişti. Şair ise bu söz­leriyle kabilesinin zayıf olduğunu anlatmak istemiştir. Buna benzer ifadeler pe'k çoktur, [57]

6- Kitap Ehli Kimselere Zina İftirasında Bulunmak:

İlim adamlarının cumhuru (çoğunluğu) kitab ehline mensub bir erkek ve­ya onlardan bir kadına zina iftirasında bulunan kimseye had uygulanmayacağı kanaatindedirler.

ez-Zührî, Said b. el-Müseyyeb ve İbn Ebi Leylâ ise şöyle demişlerdir: Şa­yet kadının müslüman bir kocadan olma bir çocuğu varsa, bu iftirada bulu­nana had uygulanır,

Bu hususta üçüncü bir görüş daha vardır: Bu görüşe göre, bir kimse eğer müsl umanın nikahı altında bulunan hristiyan bir kadına iftirada bulunacak olursa, ona had uygulanır.

İbnu'l-Münzir der ki: İlim adamlarının ileri gelenleri birinci görüşü benim­semiş ve ittifakla bunu dile getirmişlerdir. Ben bu hususta muhalefet eden bir kimseye ne yetiştim, ne de karşılaştım. Hristiyan bir kimse, hür müslü­man bir kimseye zina iftirasında bulunacak olursa müslümanın cezası gibi ona da seksen sopa vurulur. Bu hususta görüş ayrılığı olduğunu bilmiyorum. [58]

7- Zina İftirasında Bulunan Kölenin Cezası ve Had Kimin Hakkıdır?

İlim adamlarının cumhuruna göre; köle, hür bir kimseye zina iftirasında bulunacak olursa, ona kırk sopa vurulur. Çünkü bu da tıpkı zina haddi gi­bi kölelik dolayısıyla yan yarıya indirilir.

İbn Mes'ud, Ömer b. Abdu'İ-Aziz, Kabisa b. Züeyb'den gelen rivayete gö­re ise köleye seksen sopa vurulur. Ebubekr b. Muhammed de hür bir kim­seye zina iftirasında bulunmuş bir köleye seksen sopa vurmuştur. el-Evzaî de bu görüştedir.

Cumhur, yüce Allah'ın: "Şayet... fuhuş işlerlerse onlara evli ve hür kadın­lara verilen cezanın yarısı verilir" (en-Nİsa, 4/25) buyruğunu delil göster­mektedirler.

Diğerleri de şöyle demektedir: Biz daha önceki buyruklardan zinanın yü­ce Allah'a ait bir hak olduğunu anlamaktayız. Yüce Allah'ın üzerindeki ni­metleri az olan kimseler hakkında daha hafif, yüce Allah'ın nimetleri üzerin­de pek çok olan kimse hakkında ise daha çirkin bir iş olabilir. Ancak iftira suçunun cezası insanın bir hakkıdır ve bu hak, iftiraya uğrayanın ırzına kar­şı işlenen suç dolayısıyla vacib olmuştur. Böyle bir suç kölelik ya da hürri­yet dolayısıyla farklılık arzetmez. Bu görüşün sahipleri şöyle de diyebilirler: Eğer bu hususta farklılık olsaydı, zina hakkında söz konusu edildiği gibi bu­rada da söz konusu edilmeliydi.

İbnu'l-Münzir der ki; Ancak genel olarak İslâm âleminin belli başlı böl­gelerindeki ilim adamlarının kabul ettiği görüş birincisidir, ben de birinci gö­rüşü kabul etmekteyim. [59]

8- Hür Bir Kimse Köleye Zina İftirasında Bulunursa:

İlim adamlarının icma ile kabul ettiklerine göre; hür bir kimse köleye if­tirada bulunacak olursa, bundan dolayı ona ceza uygulanmaz. Buna sebep aralarındaki mertebe farkı ile Peygamber (sav)ın şu buyruklarıdır: "Kim kö­lesine zina İftirasında bulunacak olursa, böyle olması hali müstesna kıyamet gününde ona had uygulanır." Bu hadisi Buharî ve Müslim rivayet etmiştir.[60] Bazı rivayet yollarında şu ifadeler de bulunmaktadır: "Kim kölesine zina if­tirasında bulunup da bunu ispatlamayacak olursa, kıyamet gününde ona had, seksen sopa olarak uygulanır. "[61] Bunu da Darakutnî zikretmektedir.

İlim adamları derler ki: Bunun âhirette uygulanacak olmasının sebebi ora­da böyle bir mülkiyetin kaldırılacağından, üstün olan ile aşağıda olanın, hür ile kölenin eşit olacağından ve kimsenin kimseye takva dışında herhangi bir üstünlüğünün bulunmayacağından dolayıdır. Bunlar gerçekleşeceğinde in­sanlar hadlerde ve saygınlıkta birbirlerine eşit olurlar. Kimde bir hak varsa, o hak a]inip sahibine verilir. Mazlumun, zalimi affetmesi hali müstesna.

Dünyada birbirlerine denk olmayışlarının sebebi, kölelere malik olanla­rın onları mükâfatlandırmak (ya da cezalandırmak) hususunda herhangi bir olumsuz hal ile karşı karşıya kalmamalarıdır. O takdirde hiçbir hususta efendilerin herhangi bir saygınlıkları ve üstünlükleri de kalmaz. İnsanların birbirlerinin emirlerine verilmesinin faydası da ortadan kalkar. Bu, hikmeti sonsuz, herşeyi bilenin bir hikmetidir. O'ndan başka hiçbir ilâh yoktur. [62]

9- Hür Olan Kimseye Köle Zannıyla Zina İftirasında Bulunanın Hükmü:

Malik ve Şafiî derler ki: Bir kimse köle zannettiği bir kişiye zina iftirasın­da bulunup da onun hür olduğu anlaşılırsa, ona had uygulanır. Hasan-ı Bas-rî de bu görüştedir, İbnu'l-Münzir de bunu tercih etmiştir. Yine Malik der ki: Um veled (efendisinden çocuk doğurmuş cariye)e zina İftirasında bulunan bir kimseye de had uygulanır. İbn Ömer'den de bu görüş rivayet edilmiştir. Şafiî'nin görüşüne kıyasen o da bu görüşte olmalıdır. Hasan-ı Basrî ise: Böyle bir kimseye had uygulanmaz, demiştir. [63]

10- Zina İftirasına Dair Kapalı Bir İfadeye Örnek:

İlim adamları bir erkeğe: Ey iki bacağı arasında kendisiyle ilişki kurulmuş kişi, diyen kimsenin hükmü hakkında farklı görüşlere sahiptirler. İbnu'l-Ka-sım; Böylesine had uygulanır, çünkü bu kapalı bir ifadedir, demiştir. Eşheb ise: Bu söz dolayısıyla had uygulanmaz demiştir, Çünkü bu söz, icma ile zi­na sayılmayan bir fiile nisbet etmedir. [64]

11- Bazı Şartları Eksik Olan Zina İftirasında Bulunmanın Hükmü:

Bulûğdan önce ve kendisiyle ilişki kurulması mümkün olan bir kız çocu­ğuna zina iftirasında bulunan bir kimsenin bu sözleri Malik'e göre bir kazf (zina iftirasOdır. Ebu Hanife, Şafiî ve Ebu Sevr ise: Bu kazf sayılmaz, çünkü bu durumdaki bir çocuğa had uygulanmayacağı için yapılan bu iftira da zi­na iftirası sayılmaz. Ancak bunu söyleyen kimseye de ta'zir cezası uygulanır, demişlerdir.

İbnu'l-Arabî der ki: Mesele her iki ihtimali de kaldırır ve zorcadır. Çün­kü Malik iftiraya uğrayanın ırzını koruma altına almayı göz önünde bulun­dururken, diğerleri ise iftirada bulunanın haksız cezaya karşı korunmasını göz önünde bulundurmuşlardır. Ancak iftiraya uğrayanın ırzını koruma altına al­mak daha önceliklidir. Çünkü iftirada bulunan bir kimse dilinin ucu ile mahremiyetini açığa çıkarmıştır, o bakımdan ona had uygulamak gerekir,

İbnu'l-Münzir der ki: Ahmed dokuz yaşındaki kız çocuğu hakkında: Ona iftirada bulunana sopa cezası vurulur, demiştir. Oğlan çocuğu da on yaşına ulaştığı takdirde ona iftirada bulunan dövülür. İshak der ki: Benzeri ilişki ku­rabilen bir erkek çotuğa zina iftirasında bulunan kimseye had uygulanır. Kız çocuğu da dokuz yaşını geçti mi bu durumdadır, İbnu'l-Münzir der ki: Ba­liğ olmayan bir kimseye iftirada bulunana had uygulanmaz, çünkü bu bir ya­landır. Ancak verdiği rahatsızlık dolayısıyla ona ta'zir cezası uygulanır.

Ebu Ubeyd dedi ki: Ali (r.a)dan rivayet edildiğine göre bir kadın yanına gelmiş ve ona kocasının kendisine ait olan cariye ile ilişki kurduğunu söz ko­nusu etmiş. Ali (r.a) ona şöyle demiş; Eğer doğru söylüyor isen, biz onu rec-mederiz. Şayet yalan söylüyor isen, o takdirde sana iftira cezası uygularız. Bu sefer kadın: İçimdeki kin ve öfke ile birlikte beni serbest bırakınız, aileme geri gideyim, cevabını vermiş.

Ebu Ubeyd dedi ki: Bu hadisteki fıkhl inceliklerden birisi şudur: Koca ha­nımına ait olan cariye ile ilişki kuracak olursa, ona had uygulanır.

Bir diğer incelik de şudur: Bir kimse bu hususta ona iftirada bulunacak olursa, ona iftirada bulunan kişiye had uygulanır. Ali (r.a)ın: Eğer yalan söy­lüyor isen, sana iftira cezası uygularız, sözüne dikkat etmemiz gerekir. Bü­tün bunlar şöyle izah edilir: Eğer bu işi yapan kişi, yaptığını ve söylediğini bilmeyen bir kimse değilse bu hüküm söz konusudur. Eğer bunları bilmeyen yahut helal olduğu şüphesi iddiasında bulunan bir kimse ise, bütün bu hallerde had cezası ondan bertaraf edilir.

Bu rivayetteki bir diğer fıkhî incelik de şudur: Bir adam, bir adama haki­min huzurunda zina iftirasında bulunacak olsa, iftiraya uğrayan da hazır bu­lunmuyor ise, iftiraya uğrayan kişi gelip cezanın uygulanmasını isteyinceye kadar, iftirada bulunana bir ceza verilmez. Çünkü gelip onu tasdik edebilir, bunu bilemiyoruz. Nitekim Ali (r.a)ın bu kadına ceza vermeye kalkışmadı­ğı görülmektedir.

Yine bundan anlaşıldığına göre; hakimin huzurunda bir adama zina ifti­rasında bulunulacak olsa, daha sonra iftiraya uğrayan kişi gelip hakkım is­terse, kendisi bu iftirayı dinlemiş olduğundan dolayı hakim bu hakkı alır. Ni­tekim: Eğer yalan söylüyor isen, sana ceza uygularız, dediğini görüyoruz. Bu­na sebep ise iftiranın insanlara ait haklar arasında yer almasıdır.

Derim ki: Kazf haddi Allah'ın haklarından mıdır, yoksa insanların hakla­rından mıdır, hususunda görüş ayrılığı vardır, ileride gelecektir.

Ebu Ubeyd dedi ki: el-Esmaî dedi ki: Şu'be bu rivayette kadının söyledi­ği: "Beni hıncım ve öfkemle başbaşa bırakınız" sözleri hakkında bana soru sordu, ben de ona şöyle dedim: Bu ifade tencerenin kaynayıp taş­ması tabirinden alınmıştır, O bakımdan tencerenin kaynayıp taşmasını anlat­mak üzere: denilir. O bakımdan bu kadının sözlerinin anlamı şu olur: İçinde öfke ve kıskançlık -istediği sonucu alamayınca- kay­nayıp, taşmaktadır. İşte bu anlamdan hareketle; deni­lir, yani içinde ona karşı kaynayıp coşan bir kini vardır, demek istenir. [65]

12- Peygamber (sav)ın Hanımlarından Birisine Zina İftirasında Bulunanın Hükmü:

Peygamber (sav)ın hanımlarından birisine zina iftirasında bulunan kim­seye iki had uygulanır. Bu görüş Mesruk'a aittir, İbnu'i-Arabî der ki: Sahih olan bu haddin bir tane olacağıdır, çünkü yüce Allah'ın: "Muhsan hanım­lara iftira edenler..." âyeti umumidir; onlann sahib oldukları şeref onlara ya­pılan iftira dolayısıyla haddin arttırılmasını gerektirmez. Çünkü konumun şe­refi hadlere etki etmez. Şerefin azlığı da azaltılması suretiyle haddi etkilemez. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.

' İleride Âişe (r.anhâ)ya İftirada bulunan kimsenin öldürülüp öldürülmeye­ceğine dair açıklamalar gelecektir. [66]

13- İftiralarını Şahitle îspatlayamayanlar:

Yüce Allah'ın: "Sonradan dört şahit getînneseler" buyruğu, böyle bir id­dianın ispatlanması İçin gerekli olan dörc şahidi getiremeyenler, demektir. Bu dört şahit diğer haklardan farklı olarak zina için gereklidir, bu da yüce Al­lah'ın kullarına bir rahmeti ve onların hallerini setretmek içindir. Buna dair açıklamalar daha önceden en-Nisâ Sûresi'nde (4/15- âyet, 5. başlık ve deva­mında) geçmiş bulunmaktadır. [67]

14- Şahidlerin, Şahitlikte Bulunmalarında Aranan Şartlar:

Malik'e -Allah'ın rahmeti üzerine olsun- göre şahitlerin şehadeti edâ şart­larından birisi de; bunun aynı mecliste (tek oturumda) gerçekleşmesidir. Eğer bu şahitlik değişik meclislerde gerçekleşirse, şahitlik olmaz. Abdu'l-Melik de­di ki: Şahitlerin toplu olarak da, ayrı olarak da şahitlikleri kabul edilir.

Malik şahitlerin bir arada bulunup (Öylece şehadet etmelerini) bir taab-bud kabul etmektedir. İbnu'l-Hasan da böyle demiştir.

Abdu'l-Melik'in görüşüne göre ise maksat, şahitliğin edâ edilmesi ve bu­nun toplamı bulmasıdır. Bu da hasıl olmuştur. Osman el-Bettî ve Ebu Sevr'in görüşü de budur, İbnu'l-Münzir de bunu tercih etmiştir. Çünkü yüce Allah: "Sonradan dört şahit getirmeseler" ile "şahitlerini getiremediklerine göre..." (en-Nûr, 24/13) diye buyurmakta, bunların ayrı ayrı veya bir arada bulunma­larını söz konusu etmemektedir. [68]

15- Şahitlik Tamam Olmakla Birlikte, Şahitlerin Âdil Oldukları Belirtilmezse:

Şahitlik tamam olmakla birlikte, şahitlerin âdil oldukları tesbit edilmeye­cek olursa, o takdirde Hasan-1 Basrî ve Şa'bfnin görüşlerine göre ne şahit­lere had gerekir, ne de hakkında şahitlikte bulunulan kimseye. Ahmed, en-Nu'man (b. Sabit yani Ebu Hanife) ve Muhammed b. el-Hasen de bu görüş­tedirler.

Malik der ki: Dört kişi onun zina ettiğine dair şahitlik etse ve bunlardan birisi âdil olarak kabul edilmeyen yahut ta köle olursa, hepsine celde vuru­lur. Süfyan es-Sevrî, Ahmed ve İshak da bir kadının zina ettiğine dair şahit­lik eden dört âmâya celde vurulacağı görüşündedirler. [69]

16- Zina Cezası Uygulandıktan Sonra Şahidlerden Birisi Şehadetinden Dönecek Olursa:

Zina ettiği hususunda aleyhinde şahitlik edilen şahıs recmedildikten son­ra, şahitlerden birisi şahitliğinden geri dönerse, bir kesimin görüşüne göre diyetin dörtte birini tazminat olarak öder, diğerlerine de bir şey düşmez. Ka-tade, Hammad, İkrime, Ebu Haşim, Malik, Ahmed ve Re'y ashabı böyle de­mişlerdir.

Şafiî de şöyle der: Eğer: Ben bunu öldürülsün diye kasten yaptım diye­cek olursa, ölenin velileri muhayyerdirler, Dilerlerse onun öldürülmesini ta-leb ederler, dilerlerse onu affedip diyetin dörtte birini alırlar ve bununla bir­likte ona da (kazf) haddi uygulanır.

flasan-ı Basrî de o kimse öldürülür, diğer üçüne de her birisi diyetin dört­te biri ödetilir, demiştir.

İbn Şîrîn der ki: Şayet ben hata ettim, benim kastettiğim bir başkası idi di­yecek olursa, bütünüyle tam bir diyet öder. Eğer kasten böyle yaptım diye­cek olursa, ona karşılık öldürülür. İbn Şubrume de bu görüştedir. [70]

17- Kazf Haddi Allah'ın Hakkı mıdır? Kul Hakkı mıdır?:

İlim adamları kazf haddi Allah'ın haklarından mıdır, kul haklarından mı­dır yoksa her iki hakkın karışımı mıdır, hususunda farklı görüşlere sahiptir­ler. Birincisi Ebu Hanife'nin görüşüdür, ikincisi Malik ve Şafiî'nin görüşüdür, üçüncüsü ise kimi müteahhir ilim adamlarının görüşüdür.

Görüş ayrılığının etkisi şudur: Şayet bu yüce Allah'ın bir hakkı olup ima­ma ulaşacak olursa, iftiraya maruz kalan kişi bu hususta talepte bulunmaya­cak olsa dahi imam bu haddi uygular. İftirada bulunan kişiye de kendisi ile Allah arasında yapacağı tevbenin faydası olur. Zinada olduğu gibi, kölelik se­bebiyle had yarıya iner.

Şayet kul hakkı ise, imam bu hakkı iftiraya maruz kalanın talebi olmadık­ça uygulamaz. Kulun affetmesiyle de bu ceza düşer, İftiraya maruz kalan ki­şi hakkını helâl etmedikçe, iftira edene de tevbenin faydası olmaz. [71]

18-"Dört Şahit" İfadesi İle İlgili Kıraat ve Açıklanması:

Yüce Allah'ın: "Dört şahit" ibaresini cumhur "dört" anlamın­daki kelimeyi "şahitler" anlamındaki kelimeye izafet yaparak okumuşlardır. Abdullah b. Müslim b, Yesâr ile Ebu Zür'a b. Amr b. Cerir ise "Dört" kelimesini tenvinli olarak okumuşlardır. "Şahit" kelimesi ile ilgili de dört türlü açıklama yapılmıştır; Bu kelime "dört" anlamındaki kelimenin sıfatı ya da bedeli olarak cer m a hat) indedir. Bununla birlikte nekreden hal ya da temyiz de olabilir. Ancak hal ve temyiz olması tartışılır. Zira burada hal, nekredendir, temyiz ise çoğul gelmiştir. Sibeveyh'in görüşüne göre sayı ten-vinli gelmekle birlikte, onu izafe yapmamak, ancak şiirde caiz olur. Ebu'1-Feth Osman b. Cinnî ise bu kıraati güzel görmekle birlikte, cumhurun kıraatini da­ha sevimli bulmuştur, en-Nehhâs der ki: "Şahitler" kelimesi, "sonra da dört şahit getiremeyecek olurlarsa" antamında nasb mahallinde olabilir. [72]

19- Dört Şahidin, Şahitliğinde Aranan Şartlar:

Dört şahidin bizzat gördüklerine ve bu işi tıpkı (sürme) milin(in) sürme-danlıkta olduğu gibi, gördüklerine şahitlik edecek şekilde olmalıdır. Bundan önce en-Nisa Sûresi'nde (4/15.'âyet, 5. başlıkta) ve hadisin nassında geçti­ği gibi.

Ayrıca bu şahitlik Malik'in görüşüne göre; aynı yerde bir arada yapılma­lıdır. Onlardan birisi bu hususta tereddüt geçirecek olursa, (açıkça) şahitlik eden diğer üçüne iftira cezası uygulanır. Nitekim Ömer, el-Muğire b. Şu'be'nİn durumu hakkında böyle yapmıştı. Çünkü Muğire'nin aleyhinde Ebu Bekre Nu-fey' b. el-Hârİs ile kardeşi Nafî -ez-Zehravî'ye göre; (kardeşi) Abdullah b. el-Haris'tİr- ve bu İkisinin anne bir kardeşi ve Muaviye'nin kardeşi olduğunu be­lirterek nesebine ilhak ettiği Ziyad ile (dördüncü olarak) Şibl b. Ma'bed el-Becelî şahitliği eda etmek için geldiklerinde, Ziyad durdu ve bu konuda şa­hitlik etmedi. Bunun üzerine Ömer (r.a) sözü edilen üç kişiye kazf cezasını uyguladı. [73]

20-  "Seksen Celde"

Yüce Allah'ın: "O kimselere... celde vurun" buyruğunda ge­çen "celd" vurmak demektir. "Mücâlede" derilerde veya derilerle vuruşmak anlamındadır. Bilahare "celd" bunların dışında kılıç ya da başka şeylerle vu­ruşmak için istiare olarak kullanılmıştır. Kays b. el-Hatim'in şu beyiti de bu kabildendir;

"el-Hadika günü kılıçla miğfer siz ve zırhsız olarak çarpışırım onlarla, Elimde kılıç, çocukların oynarken dürüp katladığı bir mendil[74] gibidir."

"Seksener" kelimesi mastar olarak nasbedilmiştir. "Değnek" kelimesi de temyizdir.

"Ve şahitliklerini ebediyyen kabul etmeyin" ifadesi ömür boyunca on­ların şahitliklerinin kabul edilmemesini gerektirmektedir. Daha sonra onla­rın fâsık, yani yüce Allah'a itaatin dışına çıkan kimseler olduklarına hüküm vermektedir. [75]

21- Tevbe Edenlerin Durumu:

"Ancak... tevbe edenler müstesna" buyruğu istisna olarak nasb mahallindedir. Bedel olarak cer mahallinde olması da mümkündür, ya­ni iftira ettikten sonra tevbe edip hallerini düzelten kimseler dışında onların şahitliklerini ebediyyen kabul etmeyiniz.

"Şüphesiz Allah günahları bağışlayandır, rahmet edendir."

Ayet-i kerîme iftirada bulunan hakkında üç hüküm ihtiva etmektedir: So­pa vurulması, şahitliğinin ebediyyen reddedilmesi ve fasıklığı.

Buyruktaki İstisnanın, ona vurulacak sopa cezasında herhangi bir etkisi­nin olmadığı icma ile kabul edilmiştir. Bundan tek istisna ileride geleceği üze­re Şa'bî'den gelen rivayettir. İstisnanın, fâsıkhğı hususunda etkili olacağı da icma ile kabul edilmiştir. Ancak ilim adamları bu istisnanın, bu kimselerin şa­hitliğinin reddi hususundaki etkisi ile ilgili farklı görüşlere sahiptirler.

Kadı Şureyh, İbrahim en-Nehaî, Hasan-ı Basrî, Süfyan es-Sevrî ve Ebu Ha-nife der ki: İstisnanın şahitliğinin reddedilmesinde herhangi bir etkisi yok­tur. Onun fâsıkhğı ancak Allah nezdinde ortadan kalkar. İftirada bulunan kim­senin şahitliği, tevbe etse, kendi kendisini yalanlasa dahi hiçbir şekilde, hiç­bir durumda asla kabul edilmez.

Cumhurun kanaatine göre ise istisnanın şahitliğin reddi hususunda etki­si olur. İftira eden kimse tevbe ettiği takdirde, şahitliği de kabul edilir. Çün­kü onun şahitliğinin reddedilmesi ancak fasıklıktan dolayı idi. Tevbe ile bu ortadan kalktığına göre, kendisine iftira haddinin uygulanmasından önce ol­sun, sonra olsun şahitliği kabul edilir. Genel olarak fukahânın kabul ettiği gö­rüş budur.

Ancak böyle bir kimsenin tevbesinin ne şekilde olacağı hakkında farklı görüşler vardır. Ömer b. el-Hattab (r.a), eş Şa'hî ve diğerlerine göre; kendi­sine had uygulandığı nususta yalancı olduğunu belirtmedikçe tevbe etmiş ol­maz. Ömer (r.a)ın uygulaması da bu şekildedir, çünkü o Muğire aleyhine şa­hitlik edenlere şöyle demişti: Kim yalancı olduğunu söylerse bundan sonra ben onun şahitliğini kabul ederim, kim de böyle yapmayacak olursa ben de şahitliğini geçerli kılmam. eş-Şibl b. Ma'bed ve Nafî b. el-Hâris b. Kelede ken­dilerini yalanladılar ve tevbe ettiler. Ebu Bekre ise böyle bir işe yanaşmadı, o bakımdan onun şahitliğini kabul etmezdi. en-Nehhâs bu görüşü Medineli-lerden de nakletmektedir.

Aralarında Malik -yüce Allah'ın rahmeti üzerine olsun- ve başkalarının da bulunduğu bir kesim de şöyle demiştir: Böyle bir kimsenin tevbesi halini ıs­lah edip, düzeltmesidir. İsterse yalanlamak suretiyle söylediği sözden geri dön­mesin. İftirası dolayısıyla pişmanlık duyup mağfiret dilemesi ve benzen bir işe tekrar dönmeyi terketmesi ona yeter. İbn Cerir'in de görüşü budur.

eş-Şa'bî'den şöyle dediği rivayet edilmektedir: İstisna her üç hükümden de yapılmıştır, Böyle bir kimse tevbe eder, tevbesi açığa çıkarsa ona had uy­gulanmaz, şahitliği kabul edilir ve fasıklıkla nitelendirilmesi de ortadan kal­kar. Çünkü artık o, kendilerinden razı olunan (şahitliği kabul edilen) kim­selerden olmuş olur. Yüce Allah da: "Muhakkak Ben tevbe eden... kimsele­re çok çok mağfiret ediciyim." (Tâ-Hâ, 20/82) diye buyurmuştur. [76]

22- İftirada Bulunanın Şahitliği Ne Zaman Düşer?:

İlim adamlarımız -yüce Allah'ın rahmeti üzerlerine olsun- zina iftirasında bulunan kimsenin şahitliğinin ne zaman düşeceğini (geçersiz olup kabul edil­meyeceği) hususunda farklı görüşlere sahiptir. İbnu'l-Macişun: Bizzat iftira etmesiyle birlikte (düşer) derken, İbnu'l-Kasım, Eşheb ve Suhnun ise: Ona had cezası uygulanmadıkça şahitliği düşmez, demişlerdir. Eğer af ya da bu­na benzer haddi uygulamaya engel herhangi bir sebeb bulunursa şahitliği red­dedilmez.

Şeyh Ebu'l-Hasen el-Lahmî der ki: Böyle bir kimsenin eceli gelinceye ka­dar şahitliği İptal edilir. Ancak iftira halinde kişinin kendisini yalanlamak su­retiyle tevbenin söz konusu olacağı, görüşü tercih edilmektedir. Aksi takdir­de eğer iftirada bulunup kendisine had uygulandıktan sonra yine de adale­ti üzere kalacağı söyleniyorsa, adaletin geri dönmesi nasıl söz konusu olsun? [77]

23- Böyle Bir Günahtan Tevbe Eden Kimsenin Tevbeden Sonra Şahitliği Hangi Alanlarda Caizdir?

Tevbe ettikten sonra şahitliğinin geçerli olacağını kabut edenler, hangi hu­suslarda şahitliğinin kabul edileceği hususunda farklı görüşlere sahiptirler. Ma­lik -yüce Allah'ın rahmeti üzerine olsun- dedi ki: Kayıtsız ve şartsız olarak her hususta şahitliği caizdir. Herhangi bir günah sebebiyle had cezası uygulan­mış olan herkesin durumu da budur. Bu görüşü Nâfî ve İbn Abdi'l-Hakem, Malik'ten rivayet etmişlerdir. Aynı zamanda bu İbn Kinâne'nin de görüşüdür.

el-Vakaar (lakabli Zekeriya b. Yahya)'nın Malikten naklettiğine göre; özel olarak haddin kendisine uygulandığı hususta şahitliği kabul edilmez, ancak diğer hususlarda şahitliği kabul edilir. Mutarrif ve İbnu'l-Macişun'un da gö­rüşü budur.

el-Utbî, Esbağ ve Suhnun'dan da benzerini rivayet etmektedir. Suhnun de­di ki: Herhangi bir hususta kendisine had uygulanmış bir kimsenin şahitli­ği, kendisine haddin uygulandığı benzer bir durumda geçerli değildir. Mut-tarrif ve İbnu'l-Macişun da şöyle demişlerdir: Zina İftirası dolayısıyla ya da zina sebebiyle kendisine had uygulanmış olan bir kimsenin zina, kazf ve li-ân ile ilgili hiçbir hususta şahitliği kabul edilmez, isterse adaletli bir kimse olsun. Onlar bu görüşlerini Malik'ten rivayet ederler.

Zina mahsulü çocuğun şahitliğinin zina ile ilgili hususlarda caiz olmaya­cağını da ittifakla kabul etmişlerdir. [78]

24- Atıf İle Birbirine Bağlanmış Cümlelerden Sonra Yapılan İstisnanın Fıkıh Usulü Açısından Hükmü:

Birbirine atıf ile bağlanmış cümlelerden sonra, istisna yapıldığı takdirde Malik, Şafiî ve mezhebine mensub ilim adamlarına göre bu istisna, bütün cüm­lelere ait olur.

Ebu Hanife ve onun mezhebine mensub ileri gelen ilim adamlarına gö­re istisna zikredilmiş en yakına râci olur. Burada da fâsıklıktır, bundan do­layı şahitliği kabul edilmez. Çünkü istisna özel olarak fasıklığa raci'dir, şa­hitliği kabulüne değil.

Bu usûl kaidesinde görüş ayrılığının İki sebebi vardır.

Birinci sebep: Cümleler bünyelerindeki atıf dolayısıyla tek bir cümle hükmünde midir, yoksa herbir cümlenin bağımsız olarak ayrı bir hükmü var­dır ve atıf harfi ifadeyi güzelleştirici ve hükmü ortak kılıcı mıdır, şeklindeki görüş ayrılığıdır. Cümlelerin atfı hususunda doğru olan görüş budur. (Hüküm­lerde ortak kılıcıdır) Çünkü nahivde de bilindiği üzere farklı cümlelerin bi­rinin diğerine atfedilmesi caizdir.

İkinci sebep; istisnanın önceki cümlelere ait olması bakımından şarta ben-zetilmesidir. Bunu kabul eden fukahâ istisnanın önce geçen bütün cümlele­re ait olduğunu kabul ederler.

Bir diğer görüş ise; bu benzerliğin olmadığı doğrultusundadır. Zira böy­le bir şey dilde kıyas kabiÜndendir, bu ise fıkıh usûlünde bilindiği üzere fa­sittir. Aslolan bütün bunların ihtimal dahilinde olduğu ve bir tercihin yapı­lamayacağıdır. O halde bu konuda el-Kadi'nin dediği şekilde genel bir ka­naat belirtmemek gerekir. Bu hususta yüce Allah'ın Kitabında her iki şeklinde varid olması meseleyi daha da zorlaştırmaktadır. Mesela, muharebe (yol kesme) âyetinde (el-Mâide, 5/33) zamirin önce zikredilenlerin hepsine ait ol­duğu ittifakla kabul edilmiştir. Hata yoluyla rnü'minin öldürülmesi ile ilgili âyette (en-Nisa, 4/92) istisnanın da son cümleye ait olduğu İttifakla kabul edil­miştir. (Konumuzu teşkil eden) kazf âyetinde ise her iki ihtimal de söz ko­nusudur. O halde burada meselenin tetkik edilerek bir sonuca ulaşmak ge­reği kaçınılmaz biricik yol olarak, ortaya çıkmaktadır.

İlim adamlarımız der ki: İşte bu, usûle dair genel bir yaklaşım tarzıdır. Cü­zî alanda, fikhî bakış açısında Malik ve Şafiî -Allah'ın rahmeti üzerlerine ol-sun-nin görüşleri ağırlık kazanmaktadır. Şöyle ki: Burada istisna fasıklığa ve şahitliğin kabul edilmesi yasağına bir arada râci'dir. Bu hususta kabul edil­mesi gereken bir haberin, aralarında fark olduğunu belirtmesi hali müstes­na. Ümmet tevbenin küfrü dahi sileceğini icma ile kabul etmiştir. Küfürden daha aşağı mertebede olanları silmesi ise öncelikle söz konusudur. Doğru­sunu en iyi bilen Allah'tır,

Ebu Ubeyd der ki: İstisna bir önceki cümleye râci'dir. Bir kimseyi zina et­mekle suçlayan bir kişi bizzat zinayı işleyenden daha büyük bir günah işle­miş olamaz. Zina eden tevbe etliği takdirde şahitliği kabul edilir, çünkü; "gü­nahtan tevbe eden, günahı olmayan bir kimse gibidir."[79]

Yüce Allah kulundan tevbeyi kabul ettiğine göre, kulların tevbe edenin tevbe ettiğini kabul etmeleri öncelikle söz konusudur. Üstelik böyle bir is­tisna Kur'ân-ı Kerîm'de bir kaç yerde mevcuttur. Bunlardan birisi yüce Al­lah'ın: "Allah'a ve Rasûlüne karşı savaşanların... yalnız... tevbe edenler müs­tesnadırlar" (el-Mâide, 5/33-34) buyruğudur. Şüphesiz kî bu istisna daha ön­ce anılanların hepsine aittir.

ez-Zeccâc der ki: Zina iftirasında bulunan kimsenin günahı kâfirden da­ha büyük değildir. O halde tevbe edip halini düzelttiği takdirde şahitliğinin kabul edilmesi de onun hakkıdır. (ez-Zeccâc devamla) der ki: Yüce Al­lah'ın: "Ebedlyyen" buyruğu ise, iftira etmeye devam ettiği sürece anlamın­dadır. Nitekim: Kâfirin şahitliğini ebediyyen kabul etme! denildiği takdirde, bu kâfir kaldığı sürece kabul etme, anlamındadır,

eş-Şa'bî der ki: Bu meselede muhalif kanaat sahipleri lehine şöyle bir de­lil vardır: Allah onun tevbesini kabul ederken, siz onun şahitliğini kabul et­memektesiniz.

Diğer taraftan, istisna bir takım usûl âlimlerinin kanaatine göre eğer son cümleye râci' ise yüce Allah'ın: "Onlar fdsıkların tâ kendileridir" buyruğu bir ta'lildir. Yoksa bizatihi muştaki] bir cümle değildir, fasıklıkları sebebiyle şahitliklerini kabul etmeyiniz, demektir. Fâsıklık ortadan kalkacak olursa, şahitlikleri ne diye kabul edilmesin?

Diğer taraftan iftirada bulunan kimsenin tevbesi, kendi kendisini yalan-lamasıdır. Nitekim Ömer (r.a), Muğire'ye iftirada bulunan kimselere benze­ri bir sözü ashabın huzurunda söylemiş ve onlardan kimse buna itiraz etme­miştir. Halbuki mesele Basra'dan, Hicaz'a kadar ve oradan diğer bölgelere kadar oldukça yaygınlık kazanmıştı. Eğer âyetin te'vili Kûfelilerİn dediği gi­bi olsaydı, Ashab-ı Kiram'ın böyle bir şeyi bilmemeleri düşünülemez ve Ömer'e: İftirada bulunan bir kimsenin tevbesinin kabul edilmesi, ebediyyen caiz değildir, derlerdi. Yüce Allah'ın Kitabının yanlış te'vil edilmesi sonucun­da verilen bir hükme karşı susmaları mümkün olmazdı. Böylelikle onların (muhalif kanaatte olanların) görüşleri çürütülmüş olmaktadır. Yardım Al­lah'tandır. [80]

25- Şehadetin Kabul Edilmemesi, İftira Cezasının Uygulanması Şartına Bağlıdır:

el-Kuşeyrî dedi ki: Şayet iftiraya maruz kalan kişi, İftirada bulunana had-din uygulanmasını istemeden ya da yetkili devlet otoritesine konu arzedil-meden Önce ölür, yahut affederse, o takdirde iftirada bulunan şahsın şahit­liğinin kabul edileceğinde görüş ayrıltğı yoktur. Çünkü karşı kanaati savu­nanlara göre bu meselede şahitliğin kabul edilmesinin yasaklanışı, cezanın uygulanmasına atfedilmiştir. Çünkü yüce Allah şöyle buyurmaktadır: "O kimselere seksener değnek vurun ve şahitliklerini ebedlyyen kabul etme­yin." İşte bu hususta Şafiî de şöyle demektedir: Böyle bir kimsenin had uy­gulanmadan önceki hali, had uygulandıktan sonraki halinden daha kötüdür, çünkü hadler keffârettir. Daha iyi halinde şahitliği reddedilirken, olumsuz ve daha aşağı halde nasıl kabul edilebilir?

Derim ki: O böyle demiştir, ancak bu hususta bir aykırılık yoktur. Çün­kü daha önce Îbnu'l-Macişun'dan bizzat iftirada bulunmakla şahitliğinin reddedileceğine dair görüş kaydedilmiş bulunmaktadır. Bu, el-Leys, el-Evzaî ve Şafiî'nin de görüşüdür. Had uygulanmayacak olsa dahi şahitliği reddedi­lir, çünkü İftirada bulunmakla fâsık olur. Zira bu büyük günahlardandır. İf­tiraya maruz kalan kimsenin zina ettiğini ikrar etmedikçe, ya da aleyhine de-lil,ortaya konulmadıkça, onun böyle bir günahtan uzak olduğu sahih bir şe­kilde ortaya konulamaz. [81]

26- Allah Günahları Bağışlayandır:

"Ve ıslah olanlar müstesna" buyruğu ile tevbe ettiklerini açığa vuranla­rı kastetmektedir. Amellerini ıslah edenler diye de açıklanmıştır.

"Şüphesiz Allah günahları bağışlayandır, rahmet edendir." Çünkü on­lar da tevbe etmişler ve yüce Allah tevbekrini kabul etmiştir. [82]

6. Eşlerine zînâ İsnad edip kendilerinden başka şahldleri olmayan­ların herbirisinin şahitliği dört defo: "Kendisi muhakkak doğ­ru söyleyenlerdendir" diye Allah adına şehadet etmesidir.

7. Beşincisinde de: "Eğer yalancılardan ise Allah'ın laneti üzerine olsun" diye şehadet eder.

8. Kadının: "Billahi o, muhakkak yalancılardandır" diye dört de­fa şahitlik etmesi, o zevceden cezayı savar.

9. Beşincisinde de: "Eğer o doğru söyleyenlerden ise Allah'ın ga­zabı benim üzerime olsun" der.

10. Ya üzerinizde Allah'ın lütfü, rahmeti ve Allah gerçekten tevbe-lerİ kabul eden Hakîm olmasaydı...

Bu buyruğa dair açıklamalarımızı otuz başlık halinde sunacağız: [83]

1- Kıraate ve Nahve Dair Bazı Açıklamalar:

"Kendilerinden başka şahitleri olmayanların" buyruğunda; "Kendileri" lafzı ref ile bedel olarak okunmuştur. İstisna olarak ve bir de; "ol... an"ın haberi olarak nasb ile de okunabilir.

"Herbirisinin şahitliği dört defa... Allah adına şehadet etmesidir" buy­ruğunda "Şahitliği" ref ile mübtedâ okuyuş, Kûfeliierin kıraati olup; "Dört defe" da onun haberidir. Yani kişinin üzerinden iftira had­dini ortadan kaldıracak olan kimsenin şahitliği, dört defa yapacağı şahitlik­tir.

Medineliler ile Ebu Anır "dört defa" anlamındaki kelimeyi nasb ile oku­muşlardır. Çünkü "şahitliği" kelimesi; " Şahitlik etmesi" anlamın­dadır. İfadenin takdiri de şöyledir: Onlardan herhangi birisi dört defa şahit­lik etmelidir. Yahut da durum onlardan herhangi birisinin dört şahitlikte bu­lunmasıdır. İkincisinde; bu lafzın "şehâdet" kelimesi ile mansub olduğunda da görüş ayrılığı yoktur.

"Beşincisinde" anlamındaki buyruk mübteda olarak merfu'dur. Haber ise ve onun sılasıdır. Bu edatın şeddesiz gelmesinin anlamı şeddeli gelenin-ki gibidir. Çünkü; manasındadır.

Ebu Abdu'r-Rahman, Talha ve Hafs'ın rivayetine göre Âsim bu kelimeyi nasb ite okumuştur. Bunun da anlamı: Beşinci defa şahitliği de... diye yapar. Diğerleri, mübteda olarak merfû' okumuşlardır. Haber, "Allah'ın laneti üzerine olsun" buyruğundadır. Yani beşinci şehadet, adamın söyleyece­ği:"...Allah'ın laneti üzerine olsun" sözleridir, şeklindedir. [84]

2- Buyrukların Nüzul Sebebi:

Ebû Davud'un zikrettiği İbn Abbas yoluyla gelen rivayete göre Hilâl b. Ümeyye Peygamber (sav)ın huzurunda hanımının Şerik b. Sahmâ ile zina et­tiğini ileri sürdü. Peygamber (sav): "Ya delil getirirsin yahut sırtına had uy­gularım" diye buyurdu. Hilâl dedi ki: Ey Allah'ın Rasûlü! Bizden herhangi bir kimse bir adamı hanımının üzerinde görecek olursa, gidip delil mi arayacak? Peygamber (sav) yine: "Ya delil getirirsin yahut sırtına had uygularım" de­meye devam etti. Hilâl dedi ki: Seni hak ile gönderene yemin ederim ki ben gerçekten doğru söylüyorum ve yemin ederim ki Allah benim bu işim hak­kında sırtımı uygulanacak hadden kurtaracak buyrukları indirecektir. Bunun üzerine; "Eşlerine zina İsnad edip kendilerinden başka şahitleri olmayan­ların herbirislne...* âyeti nazil oldu ve bu buyrukları: "Eğer o doğru söy­leyenlerden ise... der" âyetine kadar okudu ve hadisin tamamını zikretti.[85]

Denildiğine göre daha önce geçen ve muhsan hanımlara zina iftirasında bulunan kimseler hakkındaki âyet-i kerîme nazil olunca ve bu âyet zahiri iti­bariyle gerek kocaları, gerekse de başkalarını kapsadığından dolayı Sa'd b. Muâz dedi ki; Ey Allah'ın Rasûlü! Ben hanımımla birlikte bir adamı görece­ğim de gidip dört şahit getirinceye kadar ona mühlet vereceğim öyle mi? Allah'a yemin ederim (korkutmak maksadıyla) kılıcın eniyte değil de keskin ta­rafıyla öldürmek kastıyla vururum. Bunun üzerine Rasûlullah (sav) şöyle bu­yurdu: "Siz Sa'd'ın bu derece kıskançlığına hayret mi ediyorsunuz? Elbette -ki ben ondan daha kıskancım, yüce Allah ise benden de kıskançtır. "[86]

Sa'd'in söylediği sözler ile ilgili farklı rivayetler gelmiş ise de manaları bu­na yakındır.

Daha sonra da Hilal b. Ümeyye el-Vâkifî geldi ve hanımının Şerik b. Sah-mâ el-Belevî ile -belirttiğimiz üzere- zina ettiğini ileri sürdü. Peygamber (sav) ona kazf haddi vurmayı kararlaştırdı ise de bunun üzerine bu âyet-i kerîme­ler nazil oldu. Rasûlullah (sav) onları mescidde bir araya getirdi ve lanetleş-tiler. Beşinci şahitlik esnasında kadın kendisine öğütler verilip de: Eğer ya­lan söylüyor isen (artık bu), ilâhî azabı gerektirecek bir ifadedir denilince, tereddüt etti. Sonra da: Ben bu günden itibaren artık kavmimi rezil edemem dedi ve lanetleşmeyi tamamladı. Rasûluilah (sav) da onları"birbirinden ayır­dı. Daha sonra o kadın -istenilmeyen vasıflarda- teni siyah, beyaza çalan de­veyi andıran bir çocuk doğurdu. Bundan sonra bu oğlu Mısır'a emir oldu ve babasının kim olduğunu bilmiyordu.

Yine Uveymir (b. Eşkar) el-Aclânî gelerek hanımının zina ettiğini İleri sür­dü ve lanetleşti. Meşhur olan ise Hilal'in başından geçen olayın daha önce meydana geldiği ve âyetin nüzul sebebini teşkil ettiğidir. Bir görüşe göre de Uveymir b. Eşkar'ın başından geçen olay daha önce olmuştur. Bu da hadis imamlarının rivayet ettikleri meşhur bir hadistir.[87]

Ebu Abdullah b. Ebi Sufra dedi ki: Doğru olan hanımının zina ettiğini ile­ri süren Uveymir olduğudur. Hilal b. Ümeyye adı hata yoluyla zikredilmiş­tir. et-Taberî dedi ki: Hadiste Hilal b. Ümeyye adının zikredilmesi münker-dir. İftira eden şahsın asıl adı Uveymir b. Zeyd b. el-Ced b. el-Aclanî'dîr. Bu Peygamber (sav) ile birlikte Uhud'da hazır bulunmuştu. Hanımının Şerik b. es-Sehma ile zina ettiğini söylemişti. es-Sahma Şerik'in annesinin adıdır. Ona bu ismin veriliş sebebi siyah oluğu idi. Kendisi asıl İbn Abde b. el-Ced b. el-Aclânî'dİr. Ahbar bilginleri böyle diyorlardı.

Denildiğine göre Peygamber (sav) cuma günü hutbesinde insanlara: "Muhsan hanımlara İftira edenler..." buyruklarını okudu. Âsim b. Adî el-Ensarî dedi ki: Allah bent sana feda etsin. Bizden bir kimse hanımının karnı üzerinde bir adam bulacak olsa ve cereyan eden olayı haber verip, konu­şursa ona seksen sopa vurulacak. Müslümanlar da o kimseye fasık diyecek­ler, şahitliği de kabul edilmeyecek. Peki böyle bir durumda biz dört şahidi nereden bulacağız? O gidip dört şahit buluncaya kadar adam işini görmüş, bitirmiş olacak. Peygamber (sav) şöyle buyurdu: "Âyet böyle indirildi. Ey Âsim b. Adî." Âsim buyruğu dinleyen ve itaat eden bir halde çıkıp gitti. İstirca et­mekte (innâ lillah ve innâ ileyhi raciun demekte) olan Hilal b. Ümeyye ile karşılaştı. Ona; Ne haber? diye sordu. O da: Kötü dedi, Şerik b. es-Sahma'yı kanm Havle'nin karnı üzerinde onunla zina ederken buldum. Burada sözü edilen Havle ise Âsim b. Adiy'in kızıdır. Bu rivayet te bu şekildedir: Yani ha­nımı ile Şerik'İ gören kişi Hilal b. Ümeyye'dir. Fakat sahih olan, -daha önce açıklandığı üzere- buna muhaliftir.

el-Kelbî dedi ki: Daha kuvvetli ihtimale göre hanımı ile birlikte Şerik'i gö­ren kişi Uveymir el-Aclanfdir. Çünkü Peygamber (sav)dan el-Aclanî ile ha­nımı arasında lanetleşmeyi gerçekleştirdi, şeklindeki rivayetler çoktur. Ravi-ler de zina eden bu şahsın Şerik b. Abde olup annesinin adının es-Sahmâ ol­duğunu ittifakla belirtmektedirler. Uveymir ile Kays'ın kızı Havle ve Şerik ise Âsım'ın amca çocuklarıdırlar. Bu olay hicretin dokuzuncu yıltnda, Şa'ban ayın­da, Rasûluilah (sav)ın Tebuk'ten Medine'ye dönüşü sırasında olmuştu. Bu açıklamaları et-Taberî yapmıştır.

Darakutnî'nin rivayetine göre de Abdullah b. Ca'fer şöyle demiştir; Uvey­mir et-Aclânî ile hanımı arasında lanetleşmeyi gerçekleştirdiği sırada Rasû­luilah (sav)ın huzurunda bulundum. Rasûlullah (sav) o sırada Tebûk gazve­sinden dönmüştü. (Uveymir) karısının karnında gebe bulunduğu çocuğu ka­bul etmemiş ve bunun İbnu's-Sahmâ'dan olduğunu söylemişti. Rasûlullah (sav) da ona şöyle buyurmuştu: "Hanımını getir. Hakkınızda Kur'ân nazil ol­muş bulunuyor." Peygamber ikindi namazından sonra minber'İn yakınında bir örtü üzerinde aralarında lanetleşmeyi icra etti.[88]

Bu rivayetin senedinde el-Vâkıdî, ed-Dahhâk b. Osman'dan, o İmran b. Ebi Enes'ten[89] dedi ki; Ben Abdullah b. Ca'fer'i şöyle derken dinledim... di­yerek hadisin geri kalan bölümünü zikretmektedir. [90]

3- Hanımlara Zina İftirasının Mahiyeti ve Bazı Hükümleri:

'Yüce Allah'ın: "Eşlerine zina isnadedlp..." buyruğu her türlü zina isna­dı hakkında umumi bir tabirdir. İster hanımına: Sen zina ettin, ister: Ey zâniye, desin, isterse de: Ben onu zina ederken gördüm, ya da: Bu çocuk ben­den değildir desin, âyet-i kerime bütün bunları kapsamaktadır. Koca eğer dört şahit getirmeyecek olursa, liân icab eder, İlim adamlarının cumhuru, fuka-hânın geneli ve hadis ehlinin büyük topluluğu bu görüştedir. Malik'ten de buna benzer bir rivayet nakledilmiştir. Malik şöyle derdi: Ben seni zina ederken gördüm demedikçe, yahut karısının hamileliğinin ya da çocuğunun kendisinden olmadığını söylemedikçe laneüeşme olmaz.

Ebu'z-Zinâd, Yahya b. Said ve el-Bettî'nin de görüşleri Malik'in görüşü gi­bidir: Mülâane (lânetleşme, liân) zina iftirasını yapmakla gerekmeyip ya görmekle yahut da istibrâya rağmen[91] hamilelikle birlikte çocuğun kendisin­den olmadığını iddia etmekle olur. Malik'in meşhur olan görüşü budur, İb-nu'l-Kasım da böyle demiştir.

Ancak doğru olan -yüce Allah'ın: «Eşlerine zina isnad edip..." buyruğu­nun umumiliği dolayısıyla- birinci görüştür. İbnu'l-Arabî der ki: Kur'ân-ı Ke-rîm'in zahir ifadesi, görmek söz konusu olmaksızın mücerred iftira sebebiy­le lanetleşmenin vacib olmasında yeterlidir. O bakımdan onun esas alınma­sı gerekir. Özellikle sahih hadiste de şöyle denilmektedir: Ne dersin? Bir adam karısı ile birlikte birisini görürse, ne yapmalıdır? Peygamber (sav): "Git onu getir" demiş ve gördüğünü açıkça söylemekle onu mükellef tutmamıştır. Kör bir kimsenin hanımına zina İsnad etmesi halinde lanetleşeceği icmâ ile ka­bul edilmiştir. Eğer görmek, lanetleşmenin bir şartı olsaydı, âmâ için lanet­lenme söz konusu olmazdı. Bu açıklamayı Ebu Ömer yapmıştır. İbnu'1-Kas-sar'ın da Malik'ten naklettiğine göre; âmânın lanetleşmesi: Ben o adamın fer-cinin, karımın fercinde olduğunu elimle dokunarak tespit ettim, demedikçe sahih olmaz.

Bu hususta Malik ve ona uyanların lehine delil, Ebû Dâvûd'da yer alan şu rivayettir: İbn Abbas (r.a)dan dedi ki: (Tebuk'e mazeretsiz olarak gitmedik­leri için) tevbeleri kabul edilen üç kişiden birisi olan Hilâl b. Ümeyye, ak­şam vakti çalıştığı arazisinden geri dönünce hanımı yanında bir adam gör­dü. Gözüyle gördü, kulağıyla işitti. Sabah oluncaya kadar onu tedirgin ede­cek bir şey yapmadı. Sabah olunca Rasûlullah (sav)ın yanına gidip şöyle de­di: Ey Allah'ın Rasûlüi Ben akşam vakti ailemin yanına geri döndüm. Onla­rın yanında bir adam gördüm. Gözümle gördüm, kulağımla işittim. Rasûlul-lah (sav) onun bu söylediklerinden hoşlanmadı ve bu ifadeler ona çok ağır geldi. Bunun üzerine: "Eşlerine zina isnad edip, kendilerinden başka şa­hitleri olmayanların her birisinin şahitliği..." âyeti nazil oldu deyip hadisin geri kalan bölümünü zikretti.[92]

İşte bu, Rasûlullah (sav)ın hakkında hüküm verdiği lânetleşmenin ancak görmek halinde süz konusu olduğunu ve dolayısıyla bundan daha ileriye git­memek gerektiğini göstermektedir. Kim hanımına zina isnad edip de görmek­ten söz etmezse ona had uygulanır. Buna sebep yüce Allah'ın: "Muhsan ha­nımlara iftira edenler..." buyruğunun genel ifadesidir. [93]

4- Gebeliğin Kendisinden Olmadığını İddia Ederse:

Koca hanımının gebeliğinin kendisinden olmadığını iddia ederse lanetle-şîr. Çünkü bu görmekten daha kuvvetli bir delildir, ancak ilişki kurmamış ol­duğunu ve ondan sonra da hamile olmadığının anlaşıldığını (istibrâ) söz ko­nusu etmelidir.

İlim adamlarımız istibrâ (hamile olmadığının anlaşılması) hususunda farklı görüşlere sahiptirler. el-Muğîre ve Malik bu husustaki İki görüşlerin­den birisine göre bu hususta bir defa ay hali olmak yeterlidir, derler. Yine Malik: Ancak üç ay hali olduktan sonra o çocuğun kendisinden olmadığını söyler, demiştir. Ancak sahih olan birincisidir, çünkü rahimde hamileliğin bu­lunmadığı bir ay hali ile gerçekleşir. Nitekim cariyenin istibrâsı (hamile ol­madığının anlaşılması) da bununla gerçekleşir. Üç defa ay hali olmayı iddet-lerde göz önünde bulundurmak, ilende yüce Allah'ın izniyle et-Talâk Sûre­si'nde açıklanacağı üzere bir başka sebepten dolayıdır.

el-Lahmî, Malik'ten bir defasında şöyle dediğini nakletmektedir: Çocuk is­tibrâ ile (kadının ay hali olması delil gösterilmekle) nefyedilmez (reddedil­mez,) Çünkü gebelikle beraber ay hali de olunabilir. Eşheb, İbnu'l-Mevvâz'ın Kitab'ında böyle demiştir, el-Muğire de bu görüştedir. O ayrıca şöyle der: Ço­cuğun kendisinden olmadığını ancak beş yıl süre geçmekle İleri sürebilir, çün­kü -önceden de geçtiği üzere- hamilelik süresinin azamisi budur, [94]

5- Liân Kimler Arasında Olur? Liân Sonucu Ayrılmanın Mahiyeti:

Mezhebimize (Maliki mezhebine) göre liân hür olsunlar, köle olsunlar, mü'min ya da kâfir olsunlar, fâsık ya da adaletli olsunlar her iki eş arasında olur. Şafiî de bu görüştedir. Ancak adam ile cariyesi arasında, kendisi ile um veledi arasında la netleşme söz konusu değildir.

Bir görüşe göre cariyenin çocuğunun ondan olmadığı ancak -Kândan fark­lı olarak- tek bir yemin ile kabul edilebilir. Şöyle de denilmiştir: Um veledi­nin çocuğunu reddedecek olursa lanetledir.

Birinci görüş, Mâliki mezhebi esaslarından çıkartılan sonuçtur, doğrusu da budur. Ebu Hanife der ki: Lian ancak hür ve müslüman iki eş arasında sa­hih olur. Çünkü ona göre Hân bir şahitliktir. Bize ve Şafiî'ye göre liân bir ye­mindir. Yemini sahiholan herkesin zina iftirasında bulunup liân yapması da sahihtir. Erkek ve kadının mükellef olmalarının şart olduğunu (fukahâ) itti­fakla kabul etmişlerdir.

Hadiste yer alan; "Hanımıyla birlikte bir adam buldu" ifadesi lanetleşme-nin karı ve kocaya vacib olduğunun delilidir. Çünkü bu hususta erkekler ara­sında da, kadınlar arasında da herhangi bir tahsise gidilmemiştir. Liân âye­ti de bu soruya cevap olarak nazil olmuş ve: "Eşlerine zina İsnad edip..." buyrularak eşler arasında bir tahsis yoluna gidilmemiştir. Malik ile Medine-liler de bu görüştedirler. Şafiî, Ahmed, İshak, Ebu Ubeyd ve Ebu Sevr'in de görüşleri budur.

Aynı şekilde liân nikâhın feshedilmesini gerektirdiğinden bu yönüyle talâka benzemektedir. Dolayısıyla talâk yapması caiz olan herkesin iiân yapması da caiz olur. Liân ise yapılan yeminlerden ibarettir, şahitlik değil­dir. Nitekim söz söyleyenlerin en doğrusu olan yüce Allah şöyle buyurmak­tadır: "Bizim şahitliğimiz o iki kişinin şahadetinden elbette daha doğrudur." (el-Mâide, 5/107) Burada "şahitlik" yemin anlamındadır. Yüce Allah bir baş­ka yerde de şöyle buyurmaktadır: "Münafıklar sana geldiklerinde dediler ki: 'Şehadet ederiz ki muhakkak sen Allah'ın Rasûlüsün.'" (el-Munafikun, 63/11) Daha sonra ise: "Onlar yeminlerini kalkan edindiler." (el-Munafikun, 63/2) diye buyurmaktadır. Peygamber (sav) da; "Şayet yeminler olmasaydı, ben ona ne yapacağımı bilirdim. "[95] diye buyurmaktadır,

es-Sevrî ve Ebu Hanife'nin getirdikleri delillere gelince; bu deliller ayak­lan üstünde durabilecek kadar güçlü değildir. Bunlardan birisi Amr b. Şuayb'in babasından, onun dedesi Abdullah b. Amr'dan gelen rivayettir. Rasûlullah (sav) dedi ki: "Dört kişi arasında lanetleşme yoktur: Hür ite cariye arasında liân yoktur. Hür kadın ile küle arasında liân yoktur. Müslüman ile yahudi ka­dın arasında liân yoktur. Müslüman ile hristiyan kadın arasında liân yoktur." Bunu Darakutnî hepsi de zayıf oian çeşitli yollardan rivayet etmektedir,[96]

İki imam el-Evzaî ve îbn Cüreyc, Amr b. Şuayb'dan, o babasından, o da dedesinden, dedesinin sözü olarak rivayet etmekte olup, Peygamber (sav)a merfu olarak nisbet etmemektedirler.[97]

Kıyastan da şunu delil göstermişlerdir: Kocalar yüce Allah'ın: "Kendile­rinden başka şahitleri olmayanların" buyruğunda şahidler arasından istis­na edildiklerinden; ancak şahitliği caiz olan kimselerin Iânetleşmeleri icab et­mektedir. Aynı şekilde şayet bu bir yemin olsaydı, defalarca tekrarlanmaz­dı. Bunun tekrarlanmasındaki hikmet ise sayı itibariyle zinada aranan şahit­ler sayısının yerini cutmasıdır.

Biz deriz ki: Bu iddia kasame yemini ile çürütülebilir, çünkü kasame ye­mini icmâ' İle şahitlik olmamakla birlikte defalarca tekrarlanır. Tekrarlanma­sındaki hikmet İse namus ve kanların vebalinin büyüklüğüdür. İbnu'l-Arabî der ki: Liânın yemin olup şahitlik olmadığının ayırıcı ölçüsü şudur: Koca id­diasını ispatlamak ve kendisini azaptan (cezadan) kurtarmak için, kendi nef­si için kendisi lehine yemin eder. Herhangi bir kimsenin kalkıp "şeriatte şa­hit başkası aleyhine hüküm gerektirecek sözlerle kendisi hakkında ve ken­di adına şahitlik eder" iddiasında bulunması mümkün müdür? Böyle bir şey aslı (nastan dayanağı) itibariyle (delil olmaktan) uzaktır, kıyas yoluyla da bu­na benzer bir hükme varılamaz. [98]

6- Dilsizin. Lanetleşmesi:

İlim adamları dilsizin lanetleşmesi hususunda farklı görüşlere sahiptirler. Malik ve Şafiî Ianetleşir derler. Çünkü dilsiz bir kimse, -ne dediği anlaşıldı­ğı takdirde- talâkı, ziharı ve îlâsı sahih olan kimselerdendir. Ebu Hanife: La-netleşmez demiştir, çünkü dilsiz, şahitlik yapmaya ehil kimselerden değildir. Zira konuştuğu takdirde lanetleşmeyi kabul etmeyebilir. O halde bizim ona haddi uygulamaya imkânımız olmaz. Bu anlamdaki açıklamalar ve buna da­ir deliller daha Önce Meryem Sûresi'nde (19/29-33. âyetler, 5- başlıkta) geç­miş bulunmaktadır. Yüce Allah'a hamdolsun. [99]

7- Daha Sonra Evlendiği Hanımına Liân Yapabilir mi?

İbnu'l-Arabî dedi ki: Ebu Hanife'nin görüşüne göre âyet umumîdir. O ba­kımdan o şöyle demektedir; Adam kendisiyle evlenmeden önce eşine zina ettiği iftirasında bulunacak olursa, onunla Ianetleşir. Ancak o bu görüşü ile­ri sürerken yüce Allah'ın: "Muhsan hanımlara iftira edenler" buyruğunun muhtevasını unutmuş görünmektedir. Bu durumda koca, henüz daha evli de­ğilken kadının zina ettiği iftirasında bulunmuştur. Liân, ancak nesebi de il­gilendiren bir zina iftirası hakkında söz konusudur. Bu ise nesebi ilgilendir­meyen bir zina İftirasında bulunmuştur. O bakımdan tıpkı yabancı bir kadı­na zina isnadında bulunması halinde olduğu gibi, bu da lânetleştirmeyi ge­rektirmez. [100]

8- Boşamadan Sonra Zina İsnadında Bulunmak:

Hanımını boşa diktan sonra zina iftirasında bulunacak olursa, duruma bakılır. Eğer ortada kocanın, kendisinden olmadığını ileri sürdüğü bir neseb yahut bir hamilelik bulunup onunla alakası olmadığını ortaya koymak isti­yorsa lanetleşir, aksi takdirde lanetleşemez.

Osman el-Bettî dedi ki: Hiçbir şekilde lanetleşemez, çünkü böyle bir ka­dın zevce değildir.

Ebu Hanife dedi ki: Her iki halde de la neti eşmez, çünkü zevce değildir.

Ancak az önce sözünü ettiğimiz şekilde hanımı henüz olmadan önce if­tira dolayısıyla lanetleşmeyi kabul etmesi ile bu, bir çelişkidir. Daha doğru­su bu durumda lanetleşmesi daha uygundur. Çünkü nikâh önceden vardı ve o kendisine katılacak bir nesebi reddedip onunla ilgisinin olmadığını orta­ya koymak istemektedir. Dolayısıyla lanetleşme kaçınılmaz bir şeydir. Eğer ortada beklenilen bir hamilelik ve kendisine taalluk edeceğinden korkulan bir neseb bulunmuyorsa, lanetlenmenin bir faydası yoktur. Ne diye lanetleş­me hükmünü vermektedir. Bu durumda zina isnadı katıksız bir iftira olup yü­ce Allah'ın; "Muhsan hanımlara İftira edenler..." buyruğunun genel çerçe­vesi içerisine girmektedir. Buna göre böyle birisine had uygulamak icab eder ve açıkça tutarsızlığı dolayısıyla el-Betrî'nin söylediği de çürütülmüş olur. [101]

9- İddetin Bitiminden Sonra Koca İte Hanımı Arasında Lanetleşmenin Yapılabileceği Yer:

İddetin bitiminden sonra koca ile önceki hanımı arasında yalnızca tek bir meselede lanetleşme yapılabilir. O da kocanın hanımının yanında değil iken gıyabında bir çocuk doğurmuş olması ve onun durumdan haberdar ol­mayarak onu boşayıp iddetinin bu haliyle sona ermesidir. Daha sonra koca gelip de bu çocuğun kendisinden olmadığını söyleyecek olursa, bu nokta­da iddetten sonra eski karısıyla lanetleşebilir. Aynı şekilde karısının vefatın­dan sonra gelip de çocuğun kendisinden olmadığını söyleyecek olursa, id­detin geçişinden sonra kadın ölmüş olmakla birlikte, kendi kendisine (yal­nız başına) lanetleşir. Karısına mirasçı olur. Çünkü aralarında ayrılık meyda­na gelmeden önce ölmüş bulunmaktadır. [102]

10- Hamile Kadın İle Doğumdan Önce Lânetleşilir mi?

Koca hamileliğin kendisinden olmadığını iddia edip bu husus şartlarına uygun şekilde gerçekleşecek olursa, doğumdan önce de lanetleşebilir. Şafiî de bu görüştedir.

Ebu Hanife ise: Ancak doğum yaptıktan sonra lanetleşebilir; çünkü gebe­lik diye zannedilen husus, herhangi bir hastalığın sebebi de olabilir, demek­tedir.

- Bizim açık delilimiz Peygamber (sav)ın doğumdan önce lanetteşmeyi kabul ettiği ve şöyle buyurduğudur: "Eğer şu şekilde çocuk doğurursa, o ba­basına aittir. Eğer böyle bir çocuk doğurursa, filana aittir." Çocuk, Peygam­berin belirttiği hoşlanılmayan vasıflarda dünyaya geldi. [103]

11- Arka Yoldan İlişki İsnadında Lânetleşme Gerekir mi?

Hanımını arka yoldan başkasıyla ilişki kurmakla itham ettiği takdirde lâ-netleşir. Ebu Hanife: Lânetleşmez, demiştir. O, bunu Lût kavminin ilişkisinin haddi gerektirmediği kaidesine binâen söylemiştir. Ancak bu yanlıştır, çün­kü böyle bir iftira da başlı başına bir musibettir ve yüce Allah'ın: "Eşlerine zi­na edip... "buyruğunun genel kapsamı içerisine girmektedir. Daha önce el-A'raf Sûresi (7/80. âyet, 2. başlıkta) ve eJ-Mu'minun Sûresinde (23/10-11. âyet­ler, 7. başlıkta) bundan dolayı haddin gerektiğine dair açıklamalar geçmiş bu­lunmaktadır. [104]

12- Bir Kişi Kendi Hanımına ve Kayınvalidesine Zina İsnad Ederse:

İbnu'l-Arabî dedi ki: Bu adamın (Ebu Hanife'nin) garib kanaatlerinden bi­risi de şudur: Koca hanımının ve annesinin zina ettiğini ileri sürer de anne dolayısıyla kendisine had uygulanacak olursa, kız dolayısı ile ona had uygu­lanmaz. Şayet kızı dolayısıyla lanetlenirse, annesi dolayısıyla uygulanması ge­reken had düşmez. Ancak bu görüşünün açıklanabilir bir tarafı yoktur ve ben bu hususta onların nakledilen bir rivayetlerini de görmedim. Bu son dere­ce yanlış bir iddiadır. Çünkü o aynı zamanda eşi olan kız hakkında annenin haddi dolayısıyla âyetin umumunu tahsis ederken herhangi bir rivayete ve kıyasını esas aldığı herhangi bir asla dayanması da söz konusu değildir. [105]

13- Hanımının Zina Ettiğini İleri Sürdükten Sonra Hanımı Lânetleşmeden Önce Zina Edecek Olursa:

Bir kimse, hanımının zina ettiğini ileri sürdükten sonra, lânetleşmeden önce zina edecek olursa (kocaya) ne had gerekir, ne de lânetleşme. Ebu Han­ife, Şafiî ve ilim ehlinin çoğunluğu da böyle demiştir.

es-Sevrî ve el-Müzeni ise iftira edenden had sakıt olmaz demişlerdir. İf­tiraya maruz kalanın iftiradan sonra zina etmiş olması daha önceki muhsan oluşuna bir halel getirmez ve bu, ihsanı ortadan kaldırmaz. Çünkü muhsan-lık ve iffetin göz önünde bulundurulacağı vakit iftira halidir, ondan sonrası değil. Nitekim bir müslümana iftira edip zina ettiğini söyledikten sonra, if­tiraya maruz kalan kimse bu iftiraya maruz kaldıktan sonra ve iftira edene had uygulanmasından önce, irtidad edecek olursa, iftira edenden had düş­mez. Aynı şekilde bütün hadler uygulanması gereken vakitlerinde göz önün­de bulundurulurlar, uygulanma vaktindeki durum değil.

Bizim delilimiz şudur: Lânetleşmeden ve haddin uygulanmasından önce öyle bir husus ortaya çıkmaktadır ki, eğer bu baştan beri mevcut olsaydı, lâ-netleşmenin sıhhatini ve haddin vücubunu engellerdi. İkinci halde de bunun ortaya çıkması aynı şeydir. Nitekim bir kimse zahiren adaletli olan iki şahit tutacak olsa, hakim de onların zina etmek, içki içmek gibi bir fiil İşledikle­ri tçin.fasıklıkları ortaya çıkıncaya kadar şahitlikleri gereğince hüküm verme­yecek olursa (bu durumun ortaya çıkışından sonra) hakimin onların, o hu­sustaki şahitlikleri ile hüküm vermesi caiz değildir. Aynı şekilde iffet ve muh­san oluşa dair hüküm de zahire bakılarak tesbit edilir, kat'î ve yakîn bir ka­naat göz önünde bulundurulmaz. Peygamber (sav) da şöyle buyurmuştur: "Mü'minin sırtı koruma altındadır."[106] Dolayısıyla katî bir delil bulunmadık­ça iftira edene had uygulanmaz. Başarı Allah'tandır. [107]

14- Bir Kimse Hamile Kalmayacak Kadar Yaşlı Olan Hanımına Zina İftirasında Bulunacak Olursa:

Bir kimse hamile kalmayacak kadar yaşlanmış karısına zina isnadında bu­lunacak olursa lânetleşirler. Erkek kendisine uygulanacak haddi, kadın da kendisine gelecek olan azabı defetmek için lanetlesin Şayet hamile kalma­yacak kadar küçük yaşta olursa, bu sefer erkek, üzerinden haddi defetmek için lânetleşir, kadın lânetlegmez. Çünkü ikrar edecek olursa, ona herhan­gi bir ceza uygulanmaz. İbnu'l-Mâcişûn der ki: Buluğ yaşına gelmemiş ola­na iftira eden kimseye had uygulanmaz. el-Lahmî der ki: Buna göre hami­le olmayacak kadar küçük kadının kocasının lâneüeşme yükümlülüğü de yoktur. [108]

15- Birisi Koca Olmak Üzere Dört Kişi Bir Kadının Zina Ettiğine Dair Şahitlik Ederlerse:

Dört kişi bir kadının zina ettiğini söyleyip, bu dörtten birisi kadının ko­cası ise koca lânetleşir, diğer üç şahide de had cezası vurulur. Şafiî'nin iki gö­rüşünden birisi budur, ikinci görüşe göre ise bunlara had uygulanmaz.

Ebu Hanife der ki: Eğer koca ile birlikte üç kişi baştan şahitlik ederse, şa­hitlikleri kabul edilir ve kadına had cezası uygulanır. Bizim delilimiz yüce Al­lah'ın: "Muhsan hanımlara iftira edenler..." (6. âyet) âyetidir. Bu buyruk ta yüce Allah muhsan bir kimseye iftira edip de dört şahit getiremeyen kim­seye had cezası uygulanacağını haber vermektedir. Bu buyruğun zahiri ifti­ra eden kimsenin dışında dört tane şahidin getirilmesini gerektirmektedir. Ko­ca ise hanımına iftira eden bir kimsedir. Dolayısıyla o da şahitlerden birisi olmaktan çıkmıştır. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır. [109]

16- Koca, Karısının Hamileliğinin Kendisinden Olmadığını İddia Etmeyecek Olursa:

Koca, hanımının hamile olduğunu görüp de onun kendisinden olmadığı­nı söylemeyecek olursa, artık sustuktan sonra onu tekrar reddetme hakkı kal­maz. Şureyh ile Mücahid: Ebediyyen o çocuğu reddetme hakkına sahiptir, de­mişlerdir. Ancak bu bir hatadır, çünkü hamileliği öğrendikten sonra susma­sı, onun kendisinden olduğuna rıza göstermesi demektir, Tıpkı önce çocu­ğun kendisinden olduğunu ikrar edip daha sonra onu nefyetmesi gibidir. O durumda onun bu nefyi kabul edilmez. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır. [110]

17- Koca, Karısının Hamileliğinin Kendisinden Olmadığını Söylemeyi Gerekçeye Bağlı Olarak Erteleyecek Olursa:

Koca, karısının hamileliğinin kendisinden olmadığını İleri sürmeyi doğum yapıncaya kadar erteler ve: Ben bunun ileride boşalacak bir kist olacağını ya­hut ta düşük yaparak böylelikle iftiradan kurtulmuş olacağımı ümit ediyor­dum, diyecek olursa, doğumdan sonra o çocuğun kendisinden olmadığını söy­lemesi mümkün belirli bir süresi var mıdır ve bu süreyi geçirecek olursa bu İmkân ortadan kalkar rru? Bu hususta görüş ayrılığı vardır.

' Biz (Malİkiler) deriz ki: Şayet o, üç gün geçinceye kadar mazeretsiz ola­rak susarsa, o çocuğun kendisinden olduğuna razı demektir ve o çocuğun kendisinden olmadığını ileri süremez. Şafiî de bu görüştedir. Yine Şafiî şöy­le demiştir: Adet olduğu üzere hakimin huzurunda imkân bulmakla birlik­te, çocuğun kendisinden olmadığını söylemeyecek olursa, artık bundan sonra o çocuğun kendisinden olmadığını söyleme hakkı kalmaz.

Ebu Hanife: Ben bu hususta herhangi bir iddete itibar etmiyorum, demek­tedir, Ebu Yusuf ile Muhammed: Bu hususta nifâs (lohusalık) müddeti olan kırk günlük bir süre muteberdir, demişlerdir.

İbnu'l-Kassar der ki; Görüşümüzün delili şudur: Babanın kendi çocuğu­nun, kendisinden olmadığını söylemesi haramdır. Kendisinden olmayan bir çocuğun kendisinden olduğunu söylemesi de haramdır. O bakımdan bu ço­cuğun kendisinden olmadığını söylemesinin caiz olup olmadığı hususunda gereği üzere düşünüp taşınabilmesi için ona genişlik tanımak kaçınılmaz bir şeydir. Bu süreyi üç gün olarak belirlememizin sebebi çokluğun ilk sınırı, az­lığın da son sının oluşundandır. Nitekim el-Musarrat (diye bilinen memele­ri bağlandığı için, memeleri sütle dolmuş koyun, inek, dişi deve vs.)nin du­rumunun tecrübe edilebilmesi için tanınan süre de üç gündür. Burada da bu sürenin öylelikle tanınması gerekir.

Ebu Yusuf İle Muhammed'in kabul ettikleri süreyi (mesela) doğum ve süt emzirme süresine tercih etmeyi haklı kılacak herhangi bir sebeb yoktur. Çün­kü bu konuda onların lehine şeriatte herhangi bir tanık bulunmamaktadır. Biz ise bu hususta şeriatte musarrat için l,anınan sürede bir tanık zikretmiş bulunmaktayız. [111]

18- Birisine Harf Ziyadesi ya da Eksiği ile "Zinakâr" Demek:

İbnu'l-Kassar der ki: Bir kadın kocasına ya da yabancı birisine: Ey zani-ye (erkeğe zani, kadına zaniye denilir) diyecek olursa, aynı şekilde yaban­cı bir erkek, yabancı bir erkeğe böyle hitab edecek olursa, bu hususta bizim mezhebimize mensub ilim adamlarının herhangi bir ifadelerinin bulunduğu­nu bilmiyorum. Ancak kanaatime göre böyle bir söz kazf olur ve bunu söy­leyene de had uygulanır, çünkü böyle diyen bir kimse bununla bir harf zi­yade söylemiş olmaktadır. Şafiî ile Muhammed b. el-Hasen de böyle demiş­tir. Ebu Hanife ile Ebu Yusuf derler ki: Bu söz kazf olmaz. (Hanefi mezhe­bi imamları) ittifakla derler ki: Karısına ("ya" eksiği ile) ey zani diyecek olur­sa, bu bir kazftir. Bunun erkek hakkında kazf oluşunun delili ise şudur: Şa­yet hitabtan manası anlaşılıyor ise hükmü de sabit olur. İster bu Arapça al­mayan bir lafızla söylensin, ister Arapça söylensin. Nitekim bir kimse kadı­na (erkeğe hitab olan kip ile:) sen zina ettin diyecek olursa, bu dahi kazf olur. Çünkü bunun manası bu lafızdan anlaşılmaktadır, Ebu Hanife İle Ebu Yu­suf un lehine delil şudur: Yüce Allah'ın: "Bir kısım kadınlar... de­diler." (Yusuf, 12/30) buyruğunda kadınlar hakkında müzekker kipin kulla­nılması uygun olduğuna göre, bir kimsenin bir kadına "(erkeğe hitab olan şekliyle): ey zani" demesinin kazf olması da uygun düşmektedir. Ancak müzekker fiilin önceden gelmesi halinde nıüennes olarak kullanılması caiz olmadığından dolayı, müennes kip ile ona hitab etmesinin bir hükmü olmaz. Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır. [112]

19- Fasit Nikâhla Nikâhlandığı Zevcesi ile Liân Olur mu?

Fasit nikâh ile nikâhlı zevcesi ile liân yapar. Çünkü o kadın ile ilişki kur­muş bulunmaktadır ve bu durumda neseb ona ilhak edilir. O bakımdan bu hususta liân da söz konusu olur. [113]

20- Koca Lânetleşmeyi Kabul Etmeyecek Olursa:

Koca lânetleşmeyi kabul etmeyecek olursa, hükmün ne olacağı hususun­da farklı görüşler vardır. Ebu Hanife der ki: Ona had uygulanmaz, çünkü yü­ce Allah, yabancı İçin haddi, koca için Hânı öngörmüştür. Yabancı kimsenin iftirası halinde liân söz konusu olmayacağına göre, koca hakkında da had söz konusu olmaz. Ancak lânetleşmeyi kabul edinceye kadar hapse atılır. Çün­kü hadler kıyasa başvurmak suretiyle ertelenemez.

Malik, Şafiî ve fukahânın çoğunluğu şöyle demektedirler: Koca lânetleş­meyi kabul etmeyecek olursa, ona had uygulanır. Çünkü yabancı için şahit­ler ne ise, onun İçin iftiradan uzak olduğunu ortaya koymakta laneti eşmek odur. Eğer yabancı bir kimse şahit getirmeyecek otursa ona had uygulanır. Lânetleşmeyecek olursa kocanın hükmü de bu olmalıdır. el-Aclânî ile İlgili hadiste buna delâlet eden hususlar vardır. Çünkü o hadiste el-Aclânî'nin şöy­le dediği kaydedilmektedir: "Eğer susarsam, beni öfkelendiren bir hususa rağ­men susmuş olacağım. Eğer öldürürsem öldürüleceğim, konuşursam bana so­pa cezası uygulanacak." [114]

21- Şahitleri ile Birlikte Kocanın Lânetleşme Hakkı Var mıdır?:

Yine ilim adamları kocanın şahit getirmekle birlikte lânetleşme hakkı olup olmadığı hususunda farklı görüşlere sahiptirler. Malik ile Şafiî der ki: Şa­hitleri ister olsun, ister olmasın lânetleşir. Çünkü şahidlerin, haddi bertaraf et­menin dışında herhangi bir etkileri yoktur. Çocuğun kendinden olmadığını İle­ri sürmek ve bunu kabul etmemek için de lânetleşme kaçınılmaz bir şeydir.

Ebu Hanife ve mezhebine mensub ilim adamları şöyle derler: Kocanın lâ-netleşmesi kendisinden başka şahitlerinin bulunmadığı halde söz konusudur. Çünkü yüce Allah: "Kendilerinden başka şahitleri olmayanların hcrblri-sinin şahitliği..." diye buyurmaktadır. [115]

22- Lânetleşmeye Önce Kim Başlar:

Lânetleşmeye, yüce Allah'ın buyruğunda öncelikle kendisinden söz etti­ği kimse olan koca başlar. Bunun sonucunda koca kendisine uygulanacak iftira cezasını önlemiş ve çocuğun kendisinden olmadığını bildirmiş olmak­tadır. Çünkü Peygamber (sav): "Ya deli! getirirsin yahut da strtına bir had uy­gulanacaktır."

Şayet kocadan önce kadının başlaması istenecek olursa caiz olmaz. Çün­kü bu yüce Allah'ın zikrettiği sıranın aksine olur. Ebu Hanife, caiz olur de­miştir, ancak bu batıldır. Çünkü Kur'ân'ın zahirine muhaliftir, Ayrıca bu hu­susta onun dayandığı bir esası olmadığı gibi, mana itibariyle de görüsünü güç­lendirecek bir taraf yoktur. Bilakis mana bizi desteklemektedir, çünkü kadın iânetleşmeye başladığı takdirde o sabit olmamış bir şeyi reddetmiş olur ki; bunun da açıklanabilir bir tarafı yoktur. [116]

23- Lûnetleşme Keyfiyeti:

Lânetleşme keyfiyetine gelince; hakim lânetleşecek kocaya şöyle der: De­ki: Allah adına şahitlik ederim ki, ben bu kadını zina ederken gördüm. Zi­na eden erkeğin fercini, onun fercinde sürmedanlıktaki sürme mili gibi gör­düm ve onu gördükten sonra ben onunla ilişki kurmadım. Dilersen şöyle de diyebilirsin: Andolsun ki bu kadın zina etti ve onun zinasından sonra da ben onunla bir ilişki kurmadım. Bu iki lafızdan dilediği herhangi birisini dört de­fa tekrarlar. Şayet bu lafızlar hakkında veya herhangi birisinde yemin etmek­ten kaçınacak olursa, ona had uygulanır.

Şayet hamileliğin kendisinden olmadığını ileri sürecek olursa şöyle der: Allah adına şahitlik ederim ki, ben onun hamile olup olmadığını anlamak için ondan uzak'durdum ve ondan sonra da onunla ilişki kurmadım ve bu hami­lelik benden değildir, diyerek ona işaret eder. Bu hususta da dört defa ye­min edip bu yeminlerin herbirisinde: Onun aleyhine söylemiş olduğum bu sözümde şüphesiz ki ben doğru söyleyenlerdenim, Daha sonra beşincisin­de de: "Eğer yalan söyleyenlerden isem Allah'ın laneti üzerime olsun" der. İsterse: Eğer onun hakkında söylediğim hususlarda yalan söylüyor isem... da diyebilir.

Koca bunları söylediği takdirde ona had uygulanmaz ve çocuğun da kendisinden olmadığı sabit olur. Koca lânetleşmesini bitirdikten sonra kadın kalkar ve Allah adına dört defa yemin eder. Bu yeminlerinde: Allah adına şa­hitlik ederim ki û yalancıdır. Yahut; o benim aleyhime ileri sürdüğü iddia ve söz konusu ettiği hususlarda yalan söyleyenlerdendir, der. Şayet hamile ise: Ve şüphesiz benim bu gebeliğim ondandır, der. Sonra da beşincisinde:

Eğer o doğru söyleyen birisi ise, Allah'ın gazabı üzerime olsun; ya da: Eğer bu söylediği sözlerinde doğru söyleyenlerden ise... der.

Zina iftirası dolayısı ile lânetleşmeyi vacib kabul edenlere göre bu dört şa­hitlikten herbirisinde: Allah adına şahitlik ederim ki, şüphesiz ki ben filan ka­dın hakkındaki zina iddiamda doğru söyleyenlerdenim, der. Beşincisinde ise: Eğer onun hakkında iddia ettiğim zina hususunda ben yalan söylüyor isem Allah'ın laneti üzerime olsun. Kadın da der ki: Allah adına şahitlik ederim ki, o bana isnad ettiği zina hususunda yalan söyleyen birisidir. Beşincisinde de: Eğer o bana isnad etmiş olduğu zina hususunda doğru söyleyen birisi ise Al­lah'ın gazabı üzerime olsun, der.

Şafiî der ki: Lânetleşen kişi; Ben eşim, filanın kızı filana isnad ettiğim zi­na iddiasında doğru söyleyenlerden olduğuma dair Allah adına şahi'lik ede­rim, der ve eğer hazır bulunuyor ise ona işaret eder. Bu sözlerini dört defa tekrarlar. İmam (halife, hakim) ona öğüt verir, yüce Allah'ı hatırlatır ve ona der ki: Eğer doğru söylemiyor isen, Allah'ın lanetine uğrayacağından korka­rım. Şayet bu lânetleşmeye devam etmek istediğini görür ise birisine eliyle ağzını kapatmasını ister ve şöyle demesini emreder: Senin: Eğer yalancılar­dan isem Allah'ın taneli üzerime olsun, sözlerini söylemen lanetin senin üze­rine inmeni gerektirir. Şayet yine kabul etmeyecek olursa onu bırakır ve şu sözleri söyler: Eğer ben filan kadına İsnad ettiğim zina iddiasında yalan söy­leyenlerden isem, Allah'ın laneti üzerime olsun.

Şafiî bu hususta Ebû Davud'un, İbn Abbas'tan naklettiği rivayeti delil gös­termektedir. Buna göre Rasûlullah (sav) lânetleşen karı-kocaya lânetleşme-lerini emrettiği esnada bir adama da, beşinci yemini yapacağı sırada elini ağ­zına koymasını emredip: Bu (lanetin sana gelmesini) gerektiricidir, demiş ol­masını.delil göstermektedir.[117]

24- İsmini Zikrettiği Bir Adam ile Karısının Zina Ettiğini Söyleyenin Hükmü:

İlim adamları ismen zikrettiği bir adam ile zina ettiğini söyleyerek, karı­sına zina isnad eden kimseye had uygulanıp uygulanmayacağı hususunda farklı görüşlere sahiptirler. Malik der ki: Karısı dolayısıyla liân yapması ge­rekir. Zina ettiğini söylediği adam dolayısıyla da ona had uygulanır. Ebu Ha-nife de böyle demiştir, çünkü bu sözleriyle zina iftira etmek zorunda olma­dığı bir kimseye zina isnadında bulunmuş olmaktadır.

Şafiî: Ona had gerekmez, demektedir, çünkü yüce Allah karısının zina ettiğini söyleyen bir kimseye: "Eşlerine zina isnad edip..." buyruğu ile sade­ce bir haddin uygulanmasını öngörmüş ve muayyen bir kimsenin adını zik­reden ile zikretmeyen arasında herhangi bir ayırım gözetmemiştir, el-Aclanî de karısının Şerik ile zina ettiğini söylediği gibi, Hilal b, Ümeyye de aynı şe­kilde söylemiş ve bunlardan herhangi birisine ayrıca had uygulanmamıştır. İbnu'l-Arabî der ki: Kur'ân-ı Kerîm'in zahiri bizim lehimizedir, çünkü yüce Allah yabancı bir kimse ile zevceye zina iftirasında bulunma ile ilgili had­di mutlak olarak zikretmiş, daha sonra zevceye zina isnadı dolayısıyla had­den liân ile kurtulacağı hususi hükmünü getirmiştir. Yabancılara zina isnad etme hükmü ise âyetteki mutlak hal ile kalmıştır. Şerik dolayısıyla el-Aclâ-nî'ye ve Hilal'e had uygulanmayışının sebebi ise, Şerik'in böyle bir talepte bulunmayışıdır. Kazf haddi de gerek bizim, gerek onların icmaı ile ancak mağ­dur tarafın talebinden sonra imam tarafından uygulanır. [118]

25- Liânın Yapılacağı Yer:

Lânetleşen iki kişi lânetleşmelerini bitirdikten sonra ayrılırlar ve onların herbirisi caminin, diğerinin çıktığı kapıdan farklı bir kapısından çıkar. İkisi­nin de aynı kapıdan çıkmalarının lanetlenmelerine bir zararı olmaz.

Laneti eşmenin ancak sultanın yahut da onun yerini tutan bir hakimin hu­zurunda ve cuma namazının kılındığı bir camide yapılacağı hususunda gö­rüş ayrılığı yoktur. Kimi ilim adamları lânetleşmenin ikindi namazından sonra camide yapılmasını müstehab kabul etmiştir.

Hristiyan olan bir kadın, müslüman kocası ile kendisinin tıpkı müslüman kadının laneti eşeceği gibi, kilisesinin ta'zim edeceği bir yerinde laneti esir. [119]

26- Lânetleşmenin Sonucu Olan Hükümler:

Malik ve mezhebine mensub ilim adamları derler ki: Lânetleşme tamam ol­du mu lânetleşen kişiler artık birbirlerinden ayrılırlar. Ebediyyen bir daha bir araya gelemezler, biri diğerinden miras alamaz. İster bir kocayla evlenmeden önce, ister sonra bir daha tekrar kocanın o kadına dönmesi de helâl olmaz. el-Leys b, Sa'd'ın, Züfer b. el-Huzeyl'in ve el-Evzaî'nin görüşü de budur.

Ebu Hanife, Ebu Yusuf ve Muhammed b. el-Hasan ise der ki: Hakim on­ları birbirlerinden ayırmadığı sürece lânetleşmeyi bitirmelerinden sonra bir­birlerinden aynlmış olmazlar. es-Sevri de bu görüştedir. Çünkü İbn Ömer şöy-. ie demiştir: Rasûlullah (sav) lânetleşen kimseleri birbirinden ayırmıştır.[120] İbn Ömer bu sözleriyle ayırma işini Peygamber (sav)a izafe etmiştir. Diğer bir delilleri de Peygamber (sav)ın; "Senin onun aleyhine bir yolun yoktur[121] buy­ruğudur

Şafiî de der ki: Koca şahitliği ve laneti eşmeyi tamamladıktan sonra artık karısının onunla evlilik bağı kesilmiş olur. Karısı ister lânetleşsin, ister lânet-leşmesin. (Şafiî) der ki: Kadının lânetleşr ıesi sadece kendine haddin uygu­lanmasını önlemek içindir, başka bir sebebi yoktur. Onun lânetleşmesinin ara­daki evlilik bağının sona ermesinde herhangi bir katkısı olmaz. Erkeğin la­netlenmesi, çocuğun kendisinden olmadığını ortaya koyduğuna ve erkeğin üzerinden haddi kaldırdığına göre; aradaki evlilik bağı da sona erer.

Osman el-Bettî ise lanetlenmenin, koca ayrıca karısını boşamadıkça ara­daki evlilik bağına bir eksiklik getirdiği görüşünde değil İdi. Böyle bir görü­şü ondan önce Ashab-ı Kiram'dan herhangi bir kimse ifade etmiş değildir. Bu­nunla birlikte el-Bettî lânetleşen kocanın lânetleşmeden sonra karısın) boşa­masını müstehab kabul etmiş, bundan önce müstehab kabul etmemiştir. Bu da ona göre lânetleşmenin yeni bir hüküm ihdas etmiş olduğunun delilidir. Osman'ın aynı görüşünü -et-Taberî'nin naklettiğine göre- Cabir b. Zeyd de ifade etmiştir. Bu görüşü el-Lahmî, Muhammed b. Ebi Sufra'dan da naklet­mektedir. (Mâliki) mezhebin(in) meşhur olan görüşü ise lânetleşmenin biz­zat tamamlanması ile birlikte birbirlerinden ayrılmalarının gerçekleşeceği şek­lindedir. Bu görüşün sahipleri şunu delil gösterirler: Yüce Allah'ın kitabın­da erkek veya kadının lânetleşmesi halinde ayrılığın gerçekleşmesini gerek­tirecek bir hüküm yoktur. Ayrıca Uveymir de: Eğer onu yanımda tutacak olur­sam, ona yalan söylemiş olurum, demiş ve onu üç defa boşamıştır. Ona: Böy­le bir söz söylemene gerek olmadığı halde niye böyle bir söz söyledin, çün­kü sen lânetlegmekle onu boşamış oldun, dememiştir.

Meşhur olan görüşünde Malik'in ve ona muvafakat edenlerin lehine de­lil Peygamber (sav)ın: "Senin onun aleyhine herhangi bir yolun yoktur" di­ye buyurmuş olmasıdır. Bu ise onun lânetleşmenin tamamlanmasıyla birlik­te, karısının aleyhine herhangi bir yolunun kalmamış olduğunu bildirmek­ledir, Oniarı birbirinden ayırması ise yeni bir hüküm değildir, o yüce Allah'ın aralarında emretmiş olduğu uzaklaşmanın yerine getirilmesinden ibarettir. Za­ten tânetleşmenin sözlükteki anlamı da budur.[122]

27- Koca Lânetleşmeden Sonra Kendisinin Yalan Söylediğini İleri Sürerse:

İlim adamlarının çoğunluğunun kanaatine göre lânetleşen karı-koca bir daha ebediyyen nikâhtanamazlar. Şayet koca, daha sonra kendisinin yalan söylediğini söyleyecek olursa, ona had uygulanır ve çocuk onun nesebine katılır. Bununla birlikte karısı da ona ebediyyen bir daha geri dönmez. Uy­gulama, hakkında şüphe ve ihtilâfın söz konusu olmadığı bu sünnet üzere yapılagelmiştir.