SAFF SÛRESİ 2

Takdim.. 2

Nüzul Sebebi 3

Âyetlerin Tefsiri 3

Âyetlerin Öncekilerle Münâsebeti 5

Kelimelerin İzahı 5

Nüzul Sebebi 5

Âyetlerin Tefsiri 5

Edebî Sanatlar. 6

Bir Uyarı 6

SAFF SÛRESİ

Medine'de inmiştir. 14 âyettir.

Takdim

Saff Sûresi Medîne'de inen ve fıkhî hükümler yönü ağır basan sûrelerden biridir. Bu sûre "savaş", Allah düşmanlarıyla cihâd, Allah'ın dinini yüceltmek ve kuvvetlendirmek için O'nun yolunda canını feda etmek konusunu anlatır. Ayrıca mü'minin dünya ve âhirette mutluluğuna vesile olan kazançlı ticaretten bahseder. Fakat sûrenin, etrafında dönüp dolaştığı ana konu savaştır. Bu sebeple sûreye "Saff Sûresi" denilmiştir.

Yüce Allah'ı teşbih ve yüceltmeden sonra, bu mübarek sûre, mü'min-leri sözünden dönmekten ve üzerlerine aldıkları şeyleri yerine getirmemekten sakındırarak başlar: "Göklerde ve yerdekilerin hepsi Allah'ı teşbih eder. O, üstündür, hikmet sahibidir. Ey iman edenler! Yapmayacağınız şeyleri niçin söylüyorsunuz?!"

Sonra bu sûre, mü'min şecaati ve cesareti ile, Allah düşmanlarıyla yapılan savaştan bahseder. Çünkü mü'min, yüce bir maksat için çalışır bu da hakkın kandilini yükseltmek ve Allah'ın dinini yüceltmektir: "Allah, kendi yolunda kenetlenmiş bir bina gibi saf olarak savaşanları sever."

Bundan sonra sûre, Yahudilerin, Musa (a.s.) ile İsa'nın (a.s.) daveti karşısında durumlarını ve bu iki peygamberin Allah yolunda çektikleri eziyetleri anlatır. Bu, Mekke kâfirlerinin eziyetlerine maruz kaldığı yerlerde, Rasulullah (s.a.v) için bir tesellidir: "Bir zaman Musa kavmine, "Ey kavmim! Niçin bana eziyet ediyorsunuz?" demişti.

Yine bu sûre, Allah'ın, dinine, peygamberlerine ve dostlarına yardımı hususundaki kanununu anlatır. Müşrikleri, Allah'ın dinine karşı savaşa azmetmeleri hususunda, hakir ağzıyle güneşin nurunu söndürmek isteyen kimseye benzetir: "Onlar, ağızlarıyle Allah'ın nurunu söndürmek istiyorlar. Oysa, kâfirler istemese de, Allah nurunu tamamlayacaktır."

Sûre mü'minleri kârlı bir ticarete çağırır ve onları mal ve canlarıyla Allah yolunda cihada teşvik eder ki, dünyada hemen zaferle birlikte ebedî ve büyük mutluluğu elde etsinler. Sûre, mü'minlere teşvik üslubuyla hitap etmiştir: "Ey iman edenler! Sizi acı bir azaptan kurtaracak ticareti size göstereyim mi? Allah'a ve Rasulüne inanır ve Allah yolunda cihâd edersiniz..."

Sûre mü'minleri Allah'ın dinine yardıma davet ederek sona erer. Bu davete İcabet, isa'nın (a.s.) Havarilerini Allah'ın dinine çağırıp'onların da bu çağrıyı kabul ederek hakka ve peygambere yardım ettikleri zaman ki hareketlerine benzer: "Ey iman edenler! Allah'ın yardımcıları olun. Nitekim Meryem oğlu Isa Havarilere, "Allah'a giden yolda benim yardımcılarım kimdir?" demişti. Havariler de, "Allah'ın yardımcıları biziz" demişlerdi." İşte böylece, en güzel ve sağlam bir ifadeyle, sûrenin başı ile sonu birbirine uygun düşmüştür. [1]

Bismillâhirrahmânirrahîm

1. Göklerde ve yerdekilerin hepsi Allah'ı teşbih eder. O, üstündür, hikmet sahibidir.

2. Ey îman edenler! Yapmayacağınız şeyi niçin söylüyorsunuz?

3. Yapmayacağınızı söylemeniz, Allah yanında şiddetli bîr buğza sebep olur.

4. Allah, kendi yolunda kenetlenmiş bir bina gibi saf bağlayarak savaşanları sever.

5. Bir zaman Musa kavmine: "Ey kavmim! Benim, Allah'ın size gönderdiği elçisi olduğumu bildiğiniz halde niçin beni incitiyorsunuz?" demişti. Onlar yoldan sapınca, Allah da kalblerini saptırmıştı, Allah, fâsıklar topluluğunu doğru yola iletmez.

6. Hatırla ki Meryem oğlu îsâ: "Ey İsrâiloğullariî Ben size Allah'ın elçisiyim, benden önce gelen Tevrat'ı tasdik eden ve benden sonra gelecek Ahmed adında bir peygamberi de müjdeleyici olarak geldim." demişti. Fakat o, kendilerine açık deliller getirince "Bu apaçık bir büyüdür" dediler.

7. İslâm'a çağırılırken, Allah'a karşı yalan uydurandan daha zâlim kimdir? Allah, zâlimler topluluğunu doğru yola erdirmez.

8. Onlar ağızlarıyla Allah'ın nurunu söndürmek istiyorlar. Halbuki kâfirler istemeseler de Allah nurunu tamamlayacaktır.

9. Müşrikler istemeseler de dinini bütün dinlere üstün kılmak için Peygamberini hidâyet ve hak ile gönderen O'dur.

Kelimelerin İzahı

Tesbîh etti. Yüce Allah'ı, layık olmadığı noksan sıfatlardan uzak tutup yüceltmektir.

Azız; galip, mağlûp edilemeyen.

Hakim, her şeyi yerli yerine koyan ve hikmetin gerektirdiğini yapandır.

Makt, hıığz demektir. Zemahşerî şöyle der: Makt, buğzun en aşırısı ve en ileri derecede olanıdır.[2]

Marsûs, "Birbirine tutunup yapışan "manasınadır. Ferrâ der ki: Bir kimse, binanın parçalarının arasını birbirine yaklaştırıp bir tek parça olacak şekilde birleştirdiğinde der.[3]

Haktan ve doğru yoldan saptılar.

Beyyinât, apaçık mucizeler. [4]

Nüzul Sebebi

Rivayete göre nıüslümanlar şöyle dediler: "Allah'ın en sevdiği ameli bilseydik, mutlaka mal ve canlarımızı o uğurda harcardık. Allah cihâdı farz kılınca da, bazıları bundan hoşlanmadı. Bunun üzerine Yüce Allah, "Ey iman edenler! Yapmayacağınız şeyleri niçin söylüyorsunuz? Yapmayacağınız şeyleri söylemeniz, Allah katında şiddetli bir buğza sebep olur." mealindeki âyeti indirdi.[5]

Âyetlerin Tefsiri

1. Göklerde ve yerde bulunan melek, insan, bitki ve cansız varlıkların tümü Allah'ı noksan sıfatlardan uzak tutup Onu lakdis eder ve yüceltir. "Hiçbir şey yoktur ki, onu övgü ile teşbih etmesin. Şu var ki, siz onların teşbihini anlamazsınız"[6] Fahreddin Râzî şöyle der: Göklerde ve yerlerde ne varsa hepsi O'nun ilahlığına, birliğine ve övülen diğer sıfatlarına şahitlik eder.[7] O, mülkünde galiptir. Yaptığında hikmet sahibidir. O, hikmetin gerektirdiğinden başkasını yapmayandır. [8]

2. Ey, Allah ve Rasûlüne inananlar! Yapmayacağınız halde, niçin dillerinizle bir şeyi söylüyorsunuz?! Yapmayacağınız bir hayrı ve iyiliği, niçin "yaparız" diyorsunuz? Bu, ret ve kınama bildiren bir sorudur. îbn Kesîr şöyle der: Bu, yerine getiremeyeceği bir vaadde bulunan veya yapmayacağı bir sözü söyleyen kimseyi kınamaktır. Buhârî ve Müslim'de şöyle buyrulmuştur: Münafığın alâmeti üçtür. Söz verdiğinde, sözünde durmaz, konuştuğunda yalan söyler, kendisine güvenildiğinde hainlik eder. Sonra Yüce Allah onlara yaptığı kınamayı şu sözüyle pekiştirdi. [9]

3. Yaptığınız bu işin buğzu Allah katında büyük oldu. Bir şey söyleyip sonra yapmamanız ve bir şeyi va'dedip yerine getirmemenizden dolayı böyle oldu. İbn Abbâs şöyle der: Bir grup mü'min, cihâd farz kılınmadan önce şöyle diyordu: İstiyoruz ki Yüce Allah, en sevdiği ameli bize göstersin de onu yapalım. Bunun üzerine Yüce Allah Peygamberine (s.a.v.), en sevdiği amelin, kesin bir şekilde Allah'a iman etmek ve imanı kabul etmeyip onu ikrar etmeyen asilerle cihâd etmek olduğunu haber verdi. Cihâd âyeti inince, mü'minlerden bir grup bundan hoşlanmadı ve cihâd emri onlara zor geldi. Bunun üzerine bu âyet-i kerime indi.[10] Bir görüşe göre, yapmayacağı işi söylemekten maksat, kişinin, kardeşine iyiliği emredip kendisinin yapmaması ve onu kötülükten nehyedip kendisinin bundan vazgeçmemesidir. Nitekim âyet-i kerîmede meâlen, "İnsanlara iyiliği emredip kendinizi unutuyor musunuz?'[11] buyrulmuştur.

Bundan sonra Yüce Allah, Allah yolunda cihâdın faziletini haber vermek üzere şöyle buyurdu: [12]

4. Yüce Allah, savaş anında kendilerini bir saf haline getiren ve düşmanla karşılaşıldığında yerlerinde sebat eden mücâhitleri sever. Birbirlerine yapışıp tutunmaları ve savaşta sebat etmeleri hususunda onlar, bir kısmı bir kısmına kenetlenmiş, ve sağlam bir şekilde yapıştırılmış ve neticede tek bir şey haline gelmiş bir bina gibidir-ler, Kurtubî şöyle der: Yani Yüce Allah, Allah yolunda cihâdda sebat eden ve bina gibi, yerinden ayrılmayan kimseyi sever. Bu, mü'minlerin, düşmanlarla savaşırken nasıl olacaklarına dâir Allah'tan onlara bir tâlimdir.[13]

Yüce Allah cihâd emrini anlattıktan sonra, Musa (a.s.) ile isa'nın (a.s.) tevhidi emrettiğini ve Allah yolunda cihâd edip bu yüzden eziyet gördüklerini açıklamak üzere şöyle buyurdu: [14]

5. Ey Muhammedi Kavmine Allah'ın kulu ve kelimi (kendisiyle konuştuğu) Musa b. İmrân kıssasını anlat. Hani o, kavmi İsrailoğu!lanna, "Bana eziyet veren şeyi niçin yapıyorsunuz.[15] Oysa siz, gördüğünüz apaçık mucizeler sayesinde kesin olarak biliyorsunuz ki, ben Allah'ın size gönderdiği elçisiyim. Size getirdiğim peygamberlik hususunda doğru olduğumu da biliyorsunuz." demişti. Bu âyette, Rasulullah (s.a.v) için, Mekke kâfirlerinden gördüğü eziyetler hususunda bir tesellidir. Onlar haktan meyledince, Allah da onların kalplerini hidâyetten uzaklaştırdı. Kuşkusuz Allah, itaatından çıkmış kimseleri doğru yola ve hayra muvaffak etmez. Râzî şöyle der: Burada, peygamberlere yapılan eziyetin, yapanları küfre götürecek ve kalplerin hidâyetten kaymasına sebep olacak kadar büyük olduğuna dikkat çekilmektedir.[16]

Bundan sonra Yüce Allah, îsa (a.s.)'nın kıssasını anlattı: [17]

6. Ey Muhammedi Kavmine şu kıssayı da anlat: Hani îsa İsrailoğullarma, "Ben, Tevrat'ta anlatılan vasıflarla size gönderilmiş, Allah'ın peygamberiyim. Kurtubî şöyle der: Hz. Isa (a.s.), Musa (a.s)'nın dediği gibi "Ey kavmim!" demedi. Çünkü, onun onlarla bir soy bağı yoktu ki, onlar îsa'mn kavmi olsunlar.[18] Çünkü, onların içersinde îsa'mn (a.s.) herhangi bir babası olmadı. Ben, Tevrat'ın hükümlerini ve Allah'ın bütün kitap ve peygamberlerini tasdik ve itiraf edici bir peygamberim. Tevrat'a aykırı size herhangi bir şey getinnedim ki, benden nefret edesiniz. Benden sonra gelecek olan Ahmed isimli bir peygamberin gönderileceğini size müjdelemek üzere geldim. Alûsî şöyle der: Bu isim, Peygamberimiz Muhammed (a.s.)'in özel ismidir. Nitekim şâir Hassan şöyle der:

Başta Allah, olmak üzere, O'nun arşını saranlar, ve iyi temiz kişiler, o mübarek Ahmed'e salât getirirler.'[19]

Hadiste şöyle buyrulmuştur: Benim beş ismim vardır. Ben Muham-med'im, ben Ahmed'im, ben Haşir (toplayıcı)'im, insanlar benim ayaklarımın önünde toplanacaktır. Ben Mâhî (yok edici, silen)'yim Allah benimle küfrü yok eder. Ben Âkîb'im.[20] Akib, kendisinden sonra peygamber gelmeyecek kimsedir. Rivayet edildiğine göre Sahabe, (r. anhum) "Ey Allah'ın Rasulü! Bize kendinden haber ver" dedi. Rasulullah (s.a.v) buyurdu ki: Ben, babam İbrahim'in duası ve isa'nın müjdesiyim. Annem bana hamile kaldığında, sanki kendisinden bir nur çıkıp Suriye saraylarının bu nurla aydınlandığını gördü,[21] îsa onlara, apaçık mucizeler getirdiğinde, ki bunlar ölüleri diriltme, anadan doğma körlerle alaca hastalarını iyileştirme ve benzeri, onun peygamberlik iddiasında doğruluğunu gösteren mucizelerdir,[22] îsa (a.s.) hakkında, "Bu, bize apaçık sihri getiren bir sihirbazdır" dediler. Onlar "Sihir" sözleriyle, îsa (a.s.)'nm eliyle meydana gelen mucizelere işaret etmişlerdir. Tefsirciler şöyle der: Her peygamber, kavmine, Peygamberimizin (s.a.v.) geleceğini müjdelemiştir. Yüce Allah bu âyette, sadece îsa (a.s.)'nın müjdelediğini bildirdi. Çünkü o, Peygamberimizden (s.a.v.) Önceki son peygamberdir. Yüce Allah, Peygamberimizin (s.a.v.) geleceğine dair müjdenin, ardarda bütün peygamberleri kapsadığını, son olarak da İsrailoğullarının son peygamberi olan îsa (a.s.) tarafından 'müjdelendiğini açıklamıştır. [23]

7. Bu, olumsuzluk ifade eden bir sorudur. Yani, Rabbi kendisini, Peygamberinin diliyle İslama çağırdığında çağrıya icabet edeceği yerde Rabbinin peygamberine "sihirbaz", indirilmiş mucizelerine de "sihir" demek suretiyle Allah'a iftira edenden daha zalim hiç kimse yoktur. Allah, kâfir ve zalim olanları hidayete ve kurtuluşa erdirmez, ona doğru yolu göstermez. [24]

8. Müşrikler Allah'ın dinini ve nurlu şeriatım ağızlarıyla söndürmek isterler. Fahreddin Râzî şöyle der: "Allah'ın nurunu söndürmek" ifadesi, Kur'ân'a "sihir" demek suretiyle İslam'ın bâtıl olduğunu anlatmak istemelerinden dolayı onlarla alaydır. Onların durumu, güneşin nurunu söndürmek için ona ağzıyla üfleyen kimseye benzetilmiştir.[25] Burada onlarla alay edilmiş ve eğlenceye alınmışlardır, Halbuki Allah, dinini her tarafta yayarak ve bütün dinlere üstün kılarak galip getirecektir. Nitekim hadiste şöyle buyrulmuştur: Yüce Allah benim için yeryüzünü dürdü de, ben onun doğularını ve batılarını gördüm. Ümmetimin mülkü, kuşkusuz, yeryüzünden benim için dürülen yere kadar ulaşacaktır..."[26] Yani bu din, dünyanın doğularında ve batılarında yayılacaktır. Suçlu kâfirler,bunu istemese de, bu mutlaka olacaktır. Kâfir-ler'in gururlanıp istememelerine rağmen Yüce Allah bu dinin şanını yüceltecektir. Şeyhzâde şöyle der: Şirke ve sapıklığa daldıkları için Mekke kâfirleri bu hak dinden hoşlanmıyorlardı. Dolayısıyle onların bu durumuna uygun olan, hoşlanmadıkları hakkı üstün kılarak onları zelil etmektir. Dini üstün kılmaktan maksat, dünyada bu dini kabul etmeyen kimse kalmayacak demek değildir. Aksine bundan maksat, bu dinin mensuplarının kıyamete kadar delil, kılıç ve dille diğer din mensuplarına üstün ve galip olmaları demektir.[27]

9. Yüce Allah, kudret ve hikmetiyle, elçisi Muhammed (s.a.v)'i apaçık Kur'ân ve nurlu dinle gönderendir. İslâmı yahudilik, hristiyanhk ve İslama muhalif olan diğer dinlere üstün kılmak için böyle yaptı, Allah'ın düşmanları ve O'na başkasını ortak koşanlar hoşlanmasa da bunu yapmıştır. Ebussuûd şöyle der: Yüce Allah İslam dinini üstün kılmak suretiyle sözünü yerine getirmiştir. Şöyle ki: İslamın karşısında ezilip mağlup olmayan hiçbir din kal-' mamıştır.[28]

10. Ey îman edenler! Sizi acı bir azaptan kurtaracak ticâreti size göstereyim mi?

11. Allah'a ve Resulüne inanır, mallarınızla ve canlarınızla Allah yolunda savaşırsınız. Eğer bilirseniz, bu sizin için daha hayırlıdır.

12. İşte bu takdirde O, sizin günahlarınızı bağışlar sizi zemininden ırmaklar akan cennetlere, Adn cennetlerindeki güzel meskenlere koyar. İşte en büyük kurtuluş budur.

13. Seveceğiniz başka bir şey daha var: Allah'tan yardım ve yakın bir fetih. Mü'minleri müjdele.

14. Ey îman edenler! Allah'ın yardımcıları olun. Nitekim Meryem oğlu îsâ havarilere "Allah'a (giden yolda) benim yardımcılarım kimdir?" demişti. Havarileri de "Allah (yolunun) yardımcıları biziz" demişlerdi. İsrâîloğullarından bir zümre inanmış, bir zümre de inkâr etmişti. Nihayet biz inananları, düşmanlarına karşı destekledik. Böylece üstün geldiler.

Âyetlerin Öncekilerle Münâsebeti

Yüce Allah önceki âyetlerde müşriklerin, Allah'ın nurunu söndürmek istediklerini açıkladıktan sonra burada, mü'minlere din düşmanlarına karşı cihâd etmelerini emretti, onları mallarını ve canlarını Allah yolunda feda etmeye ve cihâd etmeye çağırdı ve, dünya ve âhiret mutluluğunu isteyenler için bunun kazançlı bir ticaret olduğunu açıkladı. [29]

Kelimelerin İzahı

Sizi kurtarır..

Havâriyyûn, İsa (a.s.)'nın peşinden giden saf ve has mü'mİn-Ier. Bunlar, İsa'ya (a.s.) yardım edenlerdir.

Kuvvetlendirdik, destekledik.

Zahirîn, hüccet ve delille üstün gelenler, demektir. [30]

Nüzul Sebebi

Rivayet edildiğine göre bazı Sahâbîler (r. anhum) şöyle dediler: "Ey Allah'ın peygamberi! Allah katında ticaretlerin hangisinin daha sevimli olduğunu bilip o ticareti yapmak istiyoruz. Bunun üzerine şu âyet indi: Ey iman edenler! Sizi elem verici azaptan kurtaracak bir ticareti size göstereyim mi?...[31]

Âyetlerin Tefsiri

10. Ey, Allah ve Rasûlünü tasdik eden ve Rablerine hakkıyle iman eden siz mü'minler! Sizi elem verici şiddetli bir azaptan kurtaracak kazançlı ve şanı yüce bir ticareti size göstereyim mi? Bu soru, teşvîk için sorulmuştur.

Bundan sonra Yüce Allah şöyle buyurarak bu ticareti açıkladı: [32]

11. Allah ve Rasû-lüne, şüphe ve münafıklık karışmamış doğru bir imanla inanırsınız. Allah'ın dinini yüceltmek için mal ve canla din düşmanlarıyla cihâd edersiniz. Tefsirciler şöyle der: Yüce Allah, iman ve Allah yolunda cihâdı, ticarete benzetmek suretiyle bunları ticaret saydı. Çünkü ticaret, kazanç arzusuyla bir şeyin başka bir şeyle değiştirilmesinden ibarettir. İnanan, malı ve cam ile cihâd eden kimse, Rabbi katındaki büyük sevabı elde etmek ve elem verici azaptan kurtulmak için elinde bulunanı harcamış ve yapabileceğini yapmıştır. Yüce Allah bu sevabı ve azaptan kurtuluşu ticarete benzetmiştir. Zira o meâlen şöyle buyurmuştur: Allah, mü'minlerden mallarını ve canlarını, onlara verilecek cennet karşılığında satın almıştır'[33] Fahreddin Râzî şöyle der: Cihâd üç türlü olur: 1. Kişinin, kendisiyle nefsi arasında olan cihâd. Bu, nefsi ezmek ve onu zevk ve şehevî arzulardan alıkoymaktır. 2. Kişinin, kendisiyle insanlar arasındaki cihâddır. Bu da, onlardan bir şey tama etmemek ve şefkat gösterip onlara merhametli davranmaktır. 3. Allah'ın dinine yardım etmek için mal ve canla, Allah düşmanlarına karşı cihâd etmektir.[34] Eğer bilginiz ve anlayışınız varsa, size emretmiş olduğum Allah yolunda cihâd, sizin için bu hayattaki her şeyden daha iyidir. [35]

12. Bu bölüm, "Allah'a ve Rasûlüne inanırsınız" mealindeki haber cümlesinin cevabıdır. Çünkü bu haber cümlesi emir manasınadır. Yani, "Allah'a iman ve O'nun yolunda cihâd edin. Bunu yaparsanız, Allah sizin günahlarınızı bağışlar yanı onları örter ve lütfuyla üzerinizden siler. Sizi, köşklerinin altından cennet nehirleri akan bağlara ve bahçelere sokar ve sizi devamlı kalınacak cennetlerde yüksek kokşlere yerleştirir. İşte anlatılan bu mükâfat, öyle büyük bir kazançtır ki, artık ondan Öte kazanç yoktur. Öyle devamlı büyük bir mutluluktur ki, ondan öte bir mutluluk yoktur. [36]

13. Allah size seveceğiniz başka bir iyilik daha verecektir ki, o da, düşmanlarınıza karşı size yardım etmesi ve size Mekke'nin fethini nasip etmesidir. İbn Abbas, "Yüce Allah'ın bundan maksadı, İran ve Bizans'ın fethidir" der. Ey Muhammedi Mü'minlere bu apaçık lütfü müjdele. Ebû Hayyân şöyle der: Yüce Allah onlara âhirette lütfedeceği sevabı anlattıktan sonra, bu dünyada sevinç verecek şeyi de anlattı. Ki o da, onlara nasip ettiği ülkelerin fethidir.[37] İşte bunlar, âhiret nimetleri ile birleşen dünya nimetleridir. [38]

14. Ey iman edenler! Allah'ın dinine yardım edin, O'nun nurlu alâmetini yükseltin. Nitekim, Meryem oğlu İsa, yardımcılarına, "Allah'ın davetini tebliğ ve dinine yardım etmek için bana kim yardım edecek?" dediğinde, Havariler Allah'ın dinine yardım etmişlerdi. İsa'ya uyanlar, ki bunlar ona çok yakın samimi mü'minler olup davetini kabul ederlerdir, "Allah'ın dininin yardımcıları biziz" dediler. Beyzâvî şöyle der: Havariler, onun seçkin arkadaşları ve ona ilk inananlardır. Havari kelimesi, beyazlık mânâsına gelen "haver" kökünden türemiştir. Bunlar oniki kişi idi. Râzî şöyle der: Bu âyetteki teşbih, mânâya hamledilmiştir. Yani, Havariler Allah'ın yardımcıları oldukları gibi, sîz de Allah'ın yardımcıları olun.[39]

İsrailoğulları iki kısma ayrıldı. Biri, İsa'ya (a.s.) iman edip onu tasdik eden grup, diğeri de, onun peygamberliğini yalanlayıp inkâr eden gruptur. Nihayet kâfir düşmanlarına karşı biz mü'minleri destekledik de delil ve hüccetlerle sonunda onlara galip geldiler. İbn Kesîr şöyle der: Meryem oğlu İsa (aleyhi-mâ's-selâm), Rabbinin kendisine verdiği peygamberlik görevini tebliğ edince, İsrail oğullarından bir grup onun getirdikleri sayesinde doğru yolu buldu. Bir grup da sapıklığa düşüp onun peygamberliğini inkâr etti. Onu ve annesini büyük belâlara soktular. Bunlar Yahudilerdir. Allah'ın laneti üzerlerine olsun. Ona uyanlardan bir grup da, onun hakkında çok ileri gitti ve sonunda onu, Allah'ın (c.c.) lütfettiği peygamberlik derecesinden daha yükseklere çıkardılar ve bu hususta birçok fırka ve gruplara ayrıldılar. Bazıları, İsa'nın (a.s.), Allah'ın oğlu olduğunu iddia etti. Bazıları da onun "Baba, Rûhu'1-kuds ve Oğul" üçlüsünün üçüncüsü olduğunu iddia etti. Bazıları ise, onun Allah olduğunu söylediler. Hâşâ, Allah bundan son derece yücedir, Neticede Allah mü'minlere, onlara düşmanlık eden hristiyan gruplara karşı yardım etmiştir.[40]

Edebî Sanatlar

Bu mübarek sûre birçok edebî sanatı kapsamaktadır. Bunları aşağıda özetliyoruz:

1. "Yapmayacağınız şeyi niçin söylüyorsunuz?" âytinde kınama üslûbu vardır. Bu şöyledir: deki nin aslı, soru sidir. Hafiflik için elifi zikredilmemiş tir. Sorudan maksat, kınamaktır.

2. "Yapmayacağınız şeyi söylemeniz, Allah katında şiddetli bir buğza sebep olur" âyetinde yaptıklarının son derece çirkin olduğunu anlatmak için, önceki âyette bulunan lafzın tekrarıyla ıtnâb yapılmıştır. arasında da tıbâk vardır.

3. "Sanki onlar, kenetlenmiş bir binadır" âyetinde mürsel mücmel teşbîh vardır. Sağlamlık ve kenetlenme hususunda bir binaya benzetilmişlerdir.

4. "Allah'ın nurunu söndürmek istiyorlar âyetinde latif bir istiare vardır. Yüce Allah nurunu, dini ve aydınlık şeriatı için müsteâr olarak kullandı. Ve dini ibtal etmek isteyen kimseye, istiâre-i temsîliyye yoluyla, hakîr ağzıyla güneşi söndürmek isteyen birine benzetti. Bu, latîf istiarelerdendir.

5. "Size bir ticareti göstereyim mi?" cümlesindeki soru teşvik ve özendirmek içindir.

6. "Bir grup inandı" ile " Bir grup inkâr etti" âyetleri arasında tıbâk vardır.

7. gibi' âyet sonlarında seci' murassa' vardır. Sanki bunlar, bir ipe dizilmiş inci taneleridir. Bu da güzelleştirici edebî sanatlardandır. [41]

Bir Uyarı

Musa (a.s.) ile İsa (a.s.), İsrailoğulları peygamberlerinden olduğu için ikisinin kıssası bu sûrede birlikte zikredilmiştir. Bunlar İsrailoğullarının en büyük peygamberlerinden ve Allah'ın kendilerini Kur'ân-ı Kerim'inde övüp yücelttiği Ulu'1-azm peygamberlerdendir.

Allah'ın yardımıyle "Saff Sûresi"nin tefsiri bitti. [42]

[1] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/415-416.

[4] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/418.

[5] Ebussuûd, 5/159

Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/419.

[8] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/419.

[9] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/419.

[10] Muhtasar-ı İbn Kesîr, 3/492. Bu görüş, Taberî'nin tercihidir.

[12] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/419-420.

[14] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/420.

[15] Kurtubi şöyle der: Musa (a.s.)’ya yaptıkları eziyet, haya’sının şişkin olduğuna dair attıkları iftiradır. Eziyetlerden biri de, ona suç atan bir kadın tuzağı kurmalarıdır. Bir diğeri ise, "Ey Musa! Onların tanrıları olduğu gibi sende bizim için bir tanrı yap (A’raf suresi 7/138), "Sen ve Rabbin gidin, savaşın (Maide suresi, 5/24) demeleridir.

[17] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/420.

[20] Buhârî, Menakip 17, Tefsir 61/1; Tirmizî, Edeb 67; Ahmed b. Hanbel, Müsned 4/80-81

[21] Sîret-i İbn İshâk. İbn Kesîr, "Bunun isnadı iyidir" der.

[22] Şurası açıktır ki, deki zamir, isa'ya (a.s.) râcidir. Çünkü hakkında konuşulan odur. Bazılarına göre ise bu zamir, onlara müjdelenen Ahmed'e râcidir. Birinci görüş, Beyzâvî, Âlûsi ve Ebû Hayyân'm tercihidir. Açık olan da budur.

[23] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/420-421.

[24] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/421-422.

[26] Müslim, Fiten 52/19: demek, "Allah yeri topladı da Rasulullah (s.a.v) onu gördü" manasınadır.

[27] Beyzâvî Haşiyesi, 3/490

Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/422.

[28] Ebussuûd, 5/161

Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/422.

[29] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/424.

[30] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/424.

[31] Kurtubî, 18/87

Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/424.

[32] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/424.

[35] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/424-425.

[36] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/425.

[38] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/425.

[40] Muhtasar-ı ibn Kesir, 3/495

Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/425-426.

[41] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/426-427.

[42] Muhammed Ali Es-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/427.