HAKSIZ SEBEPLERLE BAŞKASININ MALINI YEMEK

«Aranızda birbirinizin mallarını haksız sebeplerle yeme­yin ve kendiniz bilip dururken insanların mallarından bir kıs­mını günahı (mucip suretler)le yemeniz için o (malları) hâ­kimlere aktarma etmeyin (iş başmdakilere rüşvet ve başka haksız yollardan yedirmeyin).» [1]

İlâhî buyrukların kusursuz tatbiki ve adaletin tam mâna-siyle gerçekleşmesi için halkın ve hâkimlerin vicdanı şer'î bir vicdan olmalı, yâni Kur'ân'ın getirdiği lâhûtî mânayla arınmış olmalı, büyük hesap ve yargî gününde aynı şeylerin tekrar or­taya dökülüp muhakeme edileceğini bütün derinliğiyle hisset­melidir.

İslâm Hukuku Nazariyat'nda konumuzla ilgili şu cümle­leri nakletmekte fayda görüyoruz:

«İslâmiyetin ilk zamanlarında insanları muhakeme etmek için «Hâkim» ünvânı ile yâd olunan kimselerin ehemmiyeti pek büyüktü. Bidayette bu vazife bizzat Hazret-i Peygamber (S. A.V.) ve kendisini takip eden dört halîfe tarafından îfâ olun­muştur. Halîfenin bizzat hâkimlik vazifesini îfâ edemediği yer­lerde bu vazife, halîfe tarafından âlim. tecrübeli, tam kemâl sahibi, vicdanı; dinî ve ahlâkî ahkâm ile eğitilip yetiştirilmiş yüce kişilere verilmiştir. İslâmiyette vicdan, dinî akidelerle, ahlâkî kaadilerle ve an'anevî meziyetlerle gelişmiş ruhî bir halet (meleke )dir. Vic­danın şer'î bir vicdan olabilmesi için, bu akîde ve kaaidelerin, şeriatın koyduğu akîde ve kaaidelerden meydana gelmiş bu­lunması gerektir.

Kısaca tarif ettiğimiz vicdan, genel olarak bir müslüma-nm hâiz olması lâzım gelen vicdandır. Hâkimlik vazifesini gö­recek kimsenin ise, bundan başka daha iki meziyet ile süslen­miş bulunması üzerinde durulur:

1- Şeriatın dünya hayatımız hususunda koymuş olduğu emir ve nehiylere tamamiyle itaat etmek.

2- Hukuk mevzuatının asıllarını    öğreten ilimde derin bilgi sahibi olmak.

İşte Muâz bin Cebel (R.A.)in Hazret-i Peygamber'e (S.A. V.) «İçtihad ile dâvayı halledeceğim» dediği zaman, îmâ ve işa­ret etmek istediği hâkim, bu vasıfları taşıyan hâkimdir.» [2]

Nitekim Hazret-i Ali (R.A.), Ester Nahî'ye yazdığı mek­tupta, müslümanlar arasında hükmedecek hâkimi şöyle tarif etmektedir:

«İnsanlar arasında hüküm için Öyle bir adam seç ki, sen­ce halkın en değerlisi olsun. İşten sıkılmasın. Duruşmaya ge­lenlerden sinirlenerek inada kalkışmasın. Hatâsında ısrar et­mesin. Hakkı gördüğü gibi, döneceği yerde de dili tutulup kal­masın. Hiç bir zaman çok istediği menfaat kaybolacak endişe­sine düşmesin. Mes'eleyi künhüne kadar anlamadıkça birden­bire içinde doğan kanaatle hüküm vermesin. Şüphelerde en çok durur; delillere en ziyade sarılır; hasmın müracaatlarından usanmaz; baktığı işlerin vuzuh kesbetmesini sabırla bekler, mes'elenin vuzuhunda tereddüde düşmeksizin kat'î bir şekilde hareket eder, övme ile şımarmaz, kendisine uygun gelen menfa­atler ve heyecanlar içerisinde eğilip bükülmez insanlardan ol­sun.

Bu kimseye zaruretini giderecek, halktan ihtiyacını kese­cek kadar maaş ver. Kendi yanında da o zâta öyle bir mevki ver ki, yakınında bulunan kimseler, o mevki'e göz dikmesin ve o adam başkalarının sana gelip de kendisine karşı hainlik ede-

miyeceğinden emîn olsun.»

Demek ki, âyet-i kerîme'de, cem'iyet nizamının kıvamı, halk ve hâkimlerin, iş başında bulunan yetkililerin vicdanına bağlıdır, gerçeğine işaret edilmektedir.

Ayetin taşıdığı geniş mâna, ümmetin hepsine ve bütün mallara şâmildir. Dînen alınması mubah sayılan hususlar bu şümulün dışındadır. Meselâ: Borç sahibinin kendi hakkını tu­tup alması, Allah'ın farz kıldığı zekâtın ödenmesi, nafakası üze­rine vâcib olanların nafakasının verilmesi gibi.

0 halde dînin mubah kılmadığı bir şey'i sahibinden almak ne yolla olursa olsun başkasının malını haksız sebeple yemek sayılır. Tefecilik, rüşvet, büyücünün aldığı para, kâhine verilen ücret bu kabildendir. [3]

Çıkarılan Hükümler:

1- Hâkimin hükmü, haram şey'i helâl, helâl şey'i de ha­ram kılamaz. 0 halde hâkim, bir kimseye helâl olmayan bir şey'i, yalan şâhidliğe veya yalan yemine müsteniden hükmeder­se, o şey o kimse için asla helâl olmaz.

2- Bunun gibi hâkim rüşvetle haksız bir hüküm verecek olursa, bu da başkasının malını haksız sebeple almak demek­tir.

3- Hâkimin vicdanı takva üzerine kurulu bir miheng ol­malıdır.

Ümmü Seleme (R.A.)den rivayet edilen bir hadîste buyu-ruluvor ki:

«Sizler davacı olarak bana gelirsiniz; bâzınız delilini bâ­zısından daha iyi anlatır da ben dinlediğime göre onun lehinde hükmedebilirim. O halde ben kime, kardeşinin hakkından alıp bir şey (verir) hükmedersem, o, o hakkı almasın. Çünkü ben ancak (dinlediğime göre hükmedip) onun için ateşten bir par­ça ayırmış oluyorum.» [4]

4- Hadîs-i şerîf de halkın vicdanının şer'î bir vicdan ol­masının gerekliliğine işaret ediyor.[5]