TAHARET / ABDEST’İN SÜNNETLERİ

A- AĞIZ TEMİZLİĞİ YAPMAK [SİVAK]

Abdestin Sünnetleri:

Dişleri enine herhangi bir sert cisimle temizlemesi [fırçalaması].

Daha doğru olan görüşe göre parmakla yapmak sünnet değildir.

a. Abdest alırken diş temizliği yapmanın hükmü

Nevevi abdestin farzlarını zikrettikten sonra bazı sünnetlerini zikretmeye başlamıştır.

Abdestin sünnetlerinden biri dişleri temizlemektir.

"Sivak" kelimesi sözlükte "sürtme" ve "sürtme aleti" anlamına gelir.

Dini terim olarak ise çubuk ve çöven [üşnan] gibi bir şeyi diş ve etrafını temizlemede kullanmaktır.

[*] - Bu konuda delil Nebi'in (s.a.v.) şu hadisidir: Ümmetime zor gelmeyeceğini bilsem onlara her abdestte dişlerini temizlemelerini [misvak kullanmalarını] emrederdim.

Bu "farz olarak emrederdim" anlamına gelir. Bu hadisi Buhari kesin bir ifade ile ta'lik yoluyla [senet zikretmeksizin] rivayet etmiştir. Onun bu şekilde rivayet ettiği hadisler sahihtir.

b. Abdestte diş temizliğinin yapılma zamanı

İbnü's-Salah ve el-Umde adlı eserinde İbnü'n-Nakib'in belirttiğine göre, abdestte diş temizliği ellerin yıkanmasından sonra yapılır. İmam [Cüveyni] ve diğerlerinin görüşü de buna meylettiğinden bu görüşün esas alınması uygun olur.

Maverdi, Kaffal ve Gazzali ise misvakın besmele çekmeden önce yapılacağını söylemiştir.

İbnü'n-Nakib en-Nüket adlı eserinde el-Umde'sinden farklı olarak "yahut da besmele ile birlikte yapılır" demiştir.

Ezrai şöyle demiştir: Kişi, abdestin başında diş temizliği ni yapmazsa bunu abdest içinde yapmasını uygun görürüm. Nitekim "besmele çekmek" de böyledir. Hatta misvak bu konuda besmeleden daha önceliklidir. Bu görüşü herhangi birinden nakledilmiş olarak görmedim.

Bu güzel bir görüştür.

Diş temizliği her halükarda istenen bir şeyolmakla birlikte alimlerin diş temizliğini abdestle ilgili olarak zikretmeleri, gusülde diş temizliğinin talep edilmediği anlamına gelir. Denildiğine göre bunun sebebi muhtemelen gusül yaparken abdest almak sünnet olduğundan, bunun abdest sırasında yapılmasından bahsetmekle yetinmeleridir.

c. Abdestte diş temizliğinin şekli

Diş temizliğinin ağızın boyuna doğru; dişlerin dışından ve içinden enine doğru olması sünnettir.

[*] - Çünkü rivayete göre Nebi (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Dişlerinizi misvaklayacağınızda enine misvaklayın. (İbn Hacer, Telhisü'l-habir, 1, 65)

Bu hadisi Ebu Davud, mürselleri arasında zikretmiştir.

Diş temizliğinin dikinelboyuna yapılması da yeterli olmakla birlikte bu mekruhtur. Çünkü bu diş etini kanatır, damakları bozar.

Şeytanın, dikine diş temizliği yaptığı söylenmiştir.

Dile gelince dilin diklemesine temizlenmesi sünnettir. Bunu İbn Dakık el-İd söylemiş ve Ebu Davud'un sünenindeki bir hadisi buna delil getirmiştir.

d. Diş temizliğinde kullanılacak alet

Diş temizliği, dişteki pisliği giderebilecek; erak veya başka bir ağacın dalı, bez parçası, çöven vb. gibi her türlü sert cisimle yapılabilir. Çünkü bu aletler amacı gerçekleştirir. Ancak ağaç çubuğu diğer . cisimlerden, erak ağacı da diğer ağaçlardan daha iyidir.

[*] - İbn Mesud şöyle demiştir: Ben Allah Resulü (s.a.v.) için erak ağacından misvak hazırlardım. (İbn Hibban, 7069)

Bu hadisi İbn Hibban rivayet etmiştir.

Şair ne güzel söylemiştir:

Yemin olsun ki eğer erak vadisinden geçecek olursan

Onun yeşil dallarını senin ağzın öpecek olursa,

Şu köleye de onun bir kısmından gönder,

Çünkü vallahi benim bir misvağım yoktur.

Bir başkası da şöyle demiştir:

Senden misvak istedim, senden başkasını istemedim

Ben Erak ağacından başkasını istemedim, seni görmek istedim.

Su ile nemlendirilmiş kuru misvak; a) yaş misvaktan, b) nemlendirilmemiş kuru misvaktan ve c) sudan başka gülsuyu vb. bir şeyle nemlendirilmiş misvaktan daha iyidir.

El-Mecmu'da belirtildiği üzere hurma dalı, erak ağacı dışındaki ağaçların dallarından daha iyidir. Bir görüşe göre erak ağacından sonra en iyi misvak zeytin kamışlarından olanıdır.

El-Mecmu'da belirtildiği üzere dişler temizleneceği zaman misvak üzerinde kir, kötü koku v. varsa misvağı ikinci defa yıkamak sünnettir.

Saymeri'nin belirttiği üzere misvağı abdest alınacak suyun içine batırmak mekruhtur.

Misvağın üst damak üzerinde ve azı dişlerinin köklerinde dolaştırılması müstehaptır.

Başkasının misvağını izin alarak kullanmakta bir sakınca yoktur.

İzinsiz olarak başkasının misvağını kullanmak ise haram olup bu sanki zehirli misvakla diş fırçalamak gibidir.

Dişleri acıtan bir dal parçası veya reyhanla dişleri misvalamak mekruhtur.

"Dişteki pisliği giderebilecek" ifademiz ile törpüyü dışarıda bırakmış oluyoruz; çünkü bu dişin pisliğin i değil kendisini yok eder.

"Temiz" ifadesi ile necis maddeler dışarıda kalmış olmaktadır.

Necis bir şeyle dişi misvaklamak necistir.

[*] - Çünkü Nebi (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Misvak dişi temizler, Rabbi razı eder. (İbn Huzeyme, 135; İbn Hibban, taharet, 1067)

Bu hadisi İbn Huzeyme ve İbn Hibban sahihlerinde rivayet etmişlerdir.

Not: Hadisin aslında geçen "mathara" kelimesi temizlik yapılan her kaba denir.

Misvak ağzı temizlediği için buna benzetilmiştir. Bu, el-Mecmu'da ifade edilmiştir. Hadiste kastedilen "misvak ağızdaki kötü kokuları temizler" anlamına

gelir. (Şirbini)

"Sert cisim" ifadesi Nevevl'nin bir uyarıda bulunmaksızın metne eklediği bir ifadedir. Yine "parmağıyla yapması sünnet değildir" ifadesi de böyledir.

Daha doğru olan görüşe göre kişinin eline bitişik olan [kopmamış olan] parmağıyla, bu parmak sert bile olsa misvak yapmak yeterli olmaz. Elden kopmuş olan sert parmağa gelince; şayet bunun temiz olduğu görüşünü kabul edersek -ki daha doğru olan görüş bunun temiz olmasıdır- onunla misvak yapılması yeterli olur. Kopmuş olan parmağı gömmek farz değil müstehaptır. Şayet kopmuş parmağın necis olduğu görüşünü kabul edersek, -İsnevı'nin görüşünün aksinediğer necis maddelerle misvaklamak dÜz olmadığı gibi onunla da caiz olmaz. Nitekim necis maddelerle istinca da caiz değildir.

Bir görüşe göre kopmuş parmakla misvak yapmak yeterli olmakla birlikte necasetten dolayı ağzı yıkamak farzdır. Buna göre bu mesele ile istinca arasında şu açıdan ayrım yapılır; taşla istinca yapmak ruhsattır. Ruhsatlar günah olan konularda kullanılamaz. İstinca yapılacak aleti kullanmanın. mübah olması amaçlanır; bu ise necasetle gerçekleşmez. Diş temizliği ise azimettir, amacı kötü kokuyu gidermektir. Kopuk parmakla da bu amaç gerçekleşir.

Sağ eli ile ağzının sağ tarafından başlayarak misvaklamak sünnettir. Zenkehlnı "ağzın ortasına doğru misvaklamak sünnettir" demiştir. Sol tarafta da aynısını yapar. Sağdan başlaması sağın üstünlüğü sebebiyledir.

[*] - Ayrıca Nebi (s.a.v.) abdest alırken, saçlarını tararken, ayakkabısını giyerken ve dişlerini temizlerken yani tüm işlerinde sağdan başlamayı severdi.

Bu hadisi Ebu Davud rivayet etmiştir.

Bir görüşe göre misvakla dişi temizlerken şayet ibadet amaçlanıyorsa sağdan, kötü kokuyu gidermek amaçlanıyorsa soldan başlanır.

Bir görüşe göre mutlak olarak soldan başlanır; çünkü bu bir pislik temizleme fiilidir. Bu açıdan taşla istinca yapmaya benzer. (Kıyas)

Kişi şayet abdest almıyorsa dişlerini temizlerken sünnete uymaya niyet eder. Nitekim kişi cinsel ilişkide bulunurken de neslin çoğalmasına niyet eder. Şayet abdest alıyorsa abdest niyeti misvağı da içerir.

Küçük çocuğa misvak kullanmayı öğretmek için küçük yaşta alıştırmak gerekir.

Nevevi, yukarıda benim ortaya koyduğu m ve el-Muharrer'de de ifade edildiği üzere "abdestin sünnetlerinden biri de misvaktır" dese daha iyi olurdu. Böylece abdestin sünnetlerinin yalnızca sayılacak olanlardan ibaret olduğu anlaşılmamış olurdu. Çünkü abdestin, Nevevl'nin belirtmediği başka sünnetleri de vardır. Ben bunlardan bir kısmını inşaallah zikredeceğim.

e. Diş temizliğini yapmanın sünnet olduğu durumlar

Namaz için ve ağzın [kokusunun] değiştiği durumlarda dişleri misvaklamak sünnettir.

Yalnızca oruçlu kimsenin zevalden [öğleden] sonra dişlerini misvaklaması mekruhtur.

1. ibadetler için diş temizliği yapmak

Nafile de olsa namaz için dişleri misvaklamak sünnettir.

Yine teravih gibi iki rekat kılınan namazlarda her iki re katta bir dişleri misvaklamak sünnettir.

a) Teyemmüm yapan veya b) taharet için su ve toprak bulama- . yan, c) cenaze namazı kılacak olan kimselerin, ağzının kokusu değişmemiş olsa bile dişlerini misvaklamaları veya cenaze namazının abdesti sırasında dişlerini misvaklamaları sünnettir.

[*] - Çünkü hadiste şöyle buyrulmuştur: Misvak yaparak kılınan iki rekat namaz misvaksız kılınan yetmiş rekdt namazdan daha üstündür. (Heysemi, Mecmeu'z-zevaid, 11, 98)

Bu hadisi Humeydi ceyyid [delile elverişli] bir senetle rivayet etmiştir.

Daha doğru olan görüşe göre cemaatle namaz kılmak farz-ı kifayedir. Cemaatle kılınan namazın tek olarak kılınan namazdan yirmi beş veya yirmi yedi derece daha üstün olduğu bildirilmiştir. Yukarıdaki hadis bununla çelişir gibi görünmektedir. Ben buna Şerhu't-tenbih adlı eserimde bir kısmı hocam Remli'ye ait olan cevaplar yazmıştım.

Nafile de olsa tavaf için, tivalet ve şükür secdesi için dişleri misvaklamak sünnettir.

Kişi namaza başlamadan önce dişlerini misvaklamayı unutsa daha sonra hatırlasa, abdestte olduğu gibi namazda da bunu sonradan telafi etmesi sünnet olur mu? Sonraki bazı alimler kişinin hafif fiillerle bunu telafi edeceğini söylemişlerse de zahir olan bunun müstehap olmamasıdır; çünkü namazda başka işlerden uzak durmamız istenmektedir, bu kuralın gözetilmesi daha yerinde olur.

2. Ağız kokusunu gidermek için diş temizliği yapmak

Ağzın veya dişlerin [normal] kokusunun; uyku, yemek, açlık, uzun süre susmak veya çok konuşmak vb. sebeplerle değiştiği durumlarda diş temizliği yapmak sünnettir.

[*] - Çünkü Buhari ve Müslim'de şu hadis yer almaktadır: Nebi {s.a.v.} uykudan kalkınca dişlerini misvaklardı. (Buhari, Vudu, 245; Müslim, Sivak, 592)

Diğer durumlar da, "ağız kokusunun değişmesi" gerekçesi ile uykuya kıyas edilmiştir. (Kıyas)

Yukarıda belirtilen durumlarda diş temizliği yapmanın önemi [sünnetliği] arttığı gibi, bazı alimlerin belirttiği üzere Kur'an, hadis ve dinı ilim okumak için de diş temizliği yapmak aynı derecede önemlidir.

Yine Allah'ı zikretmek, uyumak ve uyanmak durumunda da böyledir.

Kişinin evine girerken ve ölüm döşeğinde yatarken dişlerini misvaklaması da sünnettir. Denildiğine göre ölüm döşeğinde dişleri misvaklamak ruhun çıkmasını kolaylaştırır.

Seher vakti, yemekten önce, vitirden sonra dişleri misvaklamak sünnettir.

İhrama girmeden önce güzel koku sürmek sünnet olduğu gibi, oruçlu kimsenin ağız kokusunun değişmesinden önce dişleri misvaklaması da sünnettir.

3. Oruçlunun dişlerini misvaklaması

Dişleri misvaklamak hiçbir durumda mekruh olmayıp yalnızca -nafile de olsa- oruçlunun öğleden sonra dişlerini misvaklaması mekruhtur.

[*] - Çünkü Buhari ve Müslim'de şu hadis bulunmaktadır: Oruçlunun ağız kokusu Allah katında misk kokusundan daha güzeldir. (Buhari, Savm, 1904; Müslim, Sıyam, 2700)

Bununla kastedilen oruçlunun ağzında öğleden sonra oluşan kokudur.

[*] - Yine Nebi {s.a.v.} şöyle buyurmuştur: Ümmetime Ramazan ayı konusunda beş şey verilmiştir ...

Bunların ikincisi, onlar ağızlarının kokusu Allah katında misk kokusundan daha güzelolarak akşamlarlar. (Ahmed, Müsned, II, 292; Taberani, el-Mu'cemü'l-kebir, XII, 40)

Öğleden sonraki vakit "akşam" kapsamındadır. Oruç tutanların ağız kokusunun miskten daha güzelolması bu kokunun aynen bırakılmasını gerektirir. Bu kokuyu gidermek mekruhtur. Bu mekruhluk güneşin batması ile sona erer; çünkü güneş batınca kişinin orucu biter. Bundan şöyle bir anlam çıkmaktadır: "Arızı bir sebeple yeme içmeden uzak durması gereken kişi, örneğin oruca niyet etmeyi unutan kişinin öğleden sonra dişlerini misvaklaması mekruh değildir". Bu anlam doğrudur. Çünkü bu kişi gerçekte oruçlu değildir.

Mekruhluğun öğleden sonrası ile sınırlı olmasının gerekçesi şudur: Rafii'nin belirttiğine göre oruçlunun ağız kokusu öğleden sonra değişir.

İsnevi'nin belirttiği üzere buna göre geceleyin sahurda bir şey yiyen ile yemeyen arasında ayrım yapılması gerekir. Buna göre visal orucu tutan kimsenin öğleden önce ağzını misvaklaması da mekruhtur. Yine bundan anlaşılmaktadır ki oruçlu kişi öğleden sonra unutarak bir şey yese ağzını misvaklaması mekruh olmaz. Bu anlaşılan anlam doğrudur.

Bundan, oruçlu şahsın öğleden sonra namaz vb. şeyler için dişlerini misvaklayabileceği sonucu çıkmaz; çünkü öğleden sonra da namaz bulunduğundan kişi namaz için dişlerini misvaklarsa büyük ihtimalle ağzında koku kalmamış olur.

Diğer sayılanlar ise arızı durumlar olup, başka şeyler bunlara kıyaslamaz.

[Soru]: Peygamberimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Şehitler kıyamet gününde damarlarından kan fışkırarak hesap meydanına gelirler. Kanlarının rengi kan rengi kokusu misk kokusudur. (Buhari, İman, 36; Müslim, İmare, 4836; Nesai, Cenaiz, 2001; İbn Mace, Cihad, 2753)

Bu hadiste şehitlerin kanlarının misk kokusunda olduğu söylenmiştir ve bu kanı gidermenin haram olduğu kabul edilmiştir. Oruçlunun ağız kokusu miskten daha güzelolduğu belirtildiği halde bu kokuyu gidermek niçin haram değil de mekruh görülmüştür?

[Cevap]: Şehidin kanını gidermek, şehit üzerindeki fazileti gidermektir. Buna izin verilmemiştir. Bir kimsenin izinsiz olarak oruçlu bir şahsın dişlerini misvakladığını düşündüğümüzde bu mı de tıpkı şehidin kanı meselesinde olduğu gibi haram olur. Yahut da savaşta aldığı bir yara sebebiyle şehit olacağını anlayan bir şahsın, üzerindeki kanı giderdiğini düşündüğümüzde bu Hil mekruh olur. Şu halde mükellefin kendi faziletini ortadan kaldırması [mekruhlukla birlikte] caiz olduğu halde, başkasının izinsiz olarak onun faziletini kaldırması caiz değildir. (Genel kural)

Ebu'l-Hayr el-Kazvinı Hasaisü's-sivak adlı eserinde şöyle demiştir:

Açlıktan ölmemek için zorunluluktan leş yiyen kimsenin, ağzındaki necis yaşlığı gidermek için ağız temizliği yapması farzdır.

Onun ileri sürdüğü gerekçeden anlaşıldığına göre kişinin bu pisliği misvakla giderme si zorunlu olmayıp misvak veya başka bir şeyle gidermesi gerekir. Ki bu anlaşılan anlam doğrudur.

Hakım et-Tirmizı şöyle demiştir: Misvağın boyunun bir karıştan uzun olması mekruhtur.

[*] - Beyhakı, Cabir' den şunu nakletmiştir: Allah Resulü'nün (s.a.v.) misvağını koyduğu yer, katibin kulağının arkasına kalemini koyduğu yer idi. (Beyhaki, Taharet, 1,37)

Bazı alimler misvak kullanmaya başlarken şöyle dua etmeyi müstehap saymışlardır: "Allah'ım bununla dişlerimi beyazlat, diş etlerimi sıklaştır, küçük dilimi sağlamlaştır, benim hakkımda bunu mübarek kıl ey merhametlilerin en merhametlisi!".

Nevevi; "bu duanın bir aslı [buna dair bir rivayet] yoksa da bunu okumakta bir sakınca yoktur, çünkü güzel bir duadır." demiştir.

Dile ilişkin bir not: Beş hasletin sayıldığı hadisin arapçasında geçen J.# j ifadesi, amilini kayıtIayan haldir. Bundan anlaşıldığına göre söz konusu haslet dünyada geçerlidir. İbnü's-Salah ve Subkl'ye göre bu görüş daha doğrudur. İbn Abdüsselam ise bunun ahirete özgü olduğu görüşündedir. Bu özelliğin hem dünyada hem de ahirette geçerli olmasını engelleyen bir durum yoktur.

Misvak kullanmanın yararları:

Misvak kullanmanın bazı yararları şunlardır:

1. Ağzı temizler.

2. Rabbi razı eder.

3. Dişleri beyazlatır.

4. Ağzın kokusunu güzelleştirir.

5. İnsanın sırtını dik yapar.

6. Diş etlerini sağlamlaştırır.

7. Saçların ağarmasını yavaşlatır.

8. İnsanın yapısını [teninin görüntüsünü] berraklaştırır.

9. Zekayı keskinleştirir.

10. Sevabını kat kat arttırır.

11. Ölüm sırasında ruhun kolay çıkmasını sağlar.

12. Ölüm sırasında kelime-i şehadeti hatırlatır.

Misvak kullanmadan önce ve sonra fırçanın [tüylerinin] arasının temizlenmesi, yemek artıklarının giderilmesi, fırçayı temizlemek için kullanılan aletin de misvak ile aynı ağaç dalından olması sünnettir. Misvağı temizlemede kullanılan aletin demir olması mekruhtur.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

B- ABDESTİN BAŞINDA BESMELE ÇEKMEK