FERAİZ / MİRAS HESABI

XV. MÜNASAHA

Nevevi, tek bir ölü şahıs açısından tashih-i mes' ele konusunu bitirdikten sonra birden fazla ölü açısından tashih-i mes' ele' nin nasıl yapılacağı meselesine başlamış ve bu konuya "münasahat" başlığını koymuştur. Münasaha işlemi de son ortak paydanın bulunması (tashih-i mes' ele) kapsamında bir faaliyettir. Münasaha'nın kökü olan "nesh" sözcüğünün sözlük anlamı bir şeyi iptal edip ortadan kaldırmaktır. Bu anlamda Araplar güneşin gölgeyi ortadan kaldırıp yok etmesini ifade etmek üzere "nesehati'ş-şemsü ez-zılle" derler. Bu kelimenin teri m anlamı ise "terike taksim edilmeden önce mirasçılardan birini ölmesi" demektir. Buna, mal bir kimseden diğerine intikal ettiği için "münasaha" denilmiştir. Bu, feraizin en çetin konularındandır.

Nevevi şöyle demiştir: Bir kimse ölüp de geride mirasçılar bıraksa, miras taksim edilmeden önce mirasçılardan biri ölse bakılır:

Geriye kalan şahıslar dışında sonradan ölen şahsa mirasçı olacak başka birisi yoksa ve onların ikinci ölüye mirasçılıkları birinci ölüye olan mirasçılıkları gibiyse sonradan ölen şahıs hiç yokmuş gibi kabul edilir ve miras kalan şahıslar arasında dağıtılır. Buna örnek olarak ölen şahsın geride erkek ve kız kardeşler bırakması veya oğullar ve kızlar bırakması, bunlardan birininibir kısmının geride diğerlerini bırakarak ölmesi zikredilebilir.

Sonradan ölen şahsa mirasçı olanlar ilk olarak ölen şahsın mirasçılarından ibaret değil ise veya onlardan ibaret olsa bile mirasçıların her iki işlemde hak ettikleri miktarlar arasında değişiklik oluyorsa önce ilk miras işleminde tashih-i mes'ele yapılır, daha sonra ikinci miras taksiminde tashih-i mes' ele yapılır.

Bu yapılırken ikincinin payı ilk meseledeki payda üzerinden aynen dağıtılıyorsa bunda bir sorun yoktur. Şayet ikincisi ilk payda üzerinden dağıtılamıyorsa bakılır: İkinci meseledeki payda ile paylar arasında tevafuk (ortak bölenlilik) var ise ikinci miras meselesindeki paydanın ortak bölene bölünmesi sonucunda elde edilen sayı, ilk meseledeki paydanın ortak bölen e bölünmesinden elde edilen sayıyla çarpılır. Aksi takdirde ikinci meselenin paydasının tümü ilk meselenin paydasının tümü ile çarpılır, çıkan sonuç her iki miras meselesinde de tashih-i mes'ele (son ortak payda) olarak kabul edilir. İlk taksimde payı olan kimse bunu, çarpım sonucu bulunan sayı ile çarpılmış halde alır. İkinci taksimde payı olan kimse de ikincinin ilk taksimdeki payı ile veya onun paydası ile payı arasında ortak bölen Ö söz konusu ise ortak bölene bölünmesi sonucunda elde edilen raKamla çarpılmış halde alır.

87. Bir kimse öldüğünde henüz terikesi taksim edilmemişken geride bıraktığı mirasçılardan biri daha ölse bakılır:

> Geriye kalan şahıslar dışında sonradan ölen şahsa mirasçı olacak başka birisi yoksa ve onların ikinci ölüye mirasçılıkları birinci ölüye olan mirasçılıkları gibiyse dince gerekli bir yükümlülük olmamakla birlikte hesaplama kolaylığı sağlamak ve işi daha kısa zamanda bitirmek adına ikinci ölü ilk mirasçılar açısından hiç yokmuş gibi kabul edilir ve geriye kalan mal diğer mirasçılara taksim edilir. Örneğin bir kimse ölünce geride ana-bir olanlar dışında erkek ve kız kardeşler bıraksa veya oğullar ve kızlar bıraksa, bunlardan birisi mirasın taksiminden önce ölse durum böyle olur. Çünkü mal, tek bir yolla onlara intikal etmiştir. Bu durumda ilk şahıstan önce ölenler hiç yokmuş gibi kabul edilir.

Buna göre kişi öldüğünde geride dört oğul dört kız bıraksa, daha sonra oğullarından biri mirasın taksiminden önce ölse, ilk miras meselesindeki ortak payda 12 olur, her bir oğul iki pay, her bir kız da bir payalır. Bunların içinden bir oğul öldüğünde meselenin ortak paydası 10 olur. Kalanlardan bir kız daha ölürse ortak payda dokuz olur. Kalanlardan bir oğul daha ölürse ortak payda yedi olur. Kalanlardan bir kız daha ölürse ortak payda altı olur. Kalanlardan bir Oğul daha ölürse ortak payda dört olur. Kalanlardan bir kız daha ölürse ortak payda üç olur. Bu durumda ölen şahıs geriye bir oğul ve kız dışında hiçbir çocuk bırakmamış gibi olur, erkek iki pay, kız bir payalır.

Not: Nevevi erkek kardeşlerden önce oğulları zikretmiştir; çünkü bunlarda söz konusu işlem hem başlangıç hem de devam itibarıyla süreklilik göstermektedir. Bir kimse ölüp de geride erkek ve kız kardeşler bıraksa sonra bunlardan biri ölse, her iki meselede mirasçılar kardeşlik dikkate alınarak belirlenirken oğullar meselesi bundan farklıdır. Kişi geride iki oğul ve kız çocukları bırakarak ölse, daha sonra bunların bir kısmı ölse, ilkinde mirasçılık oğulluğa ikincisinde ise kardeşliğe dayanmaktadır.

Nevevi'nin meseleyi örneklendirirken asabeden bahsetmesinden bu durumun asabe dışında gerçekleşmeyeceği anlaşılmaktaysa da aslında bu kastedilmemiştir. Bu mesele ileride geleceği üzere iki nine ve ana-baba bir kız kardeş, baba-bir kız kardeş, ana-bir kız kardeş kalması örneğinde de uygulanmaktadır. Yine bu, geride anne, ana-bir erkek kardeşler ve azat eden efendinin kalması sonra erkek kardeşlerden birinin ölmesi meselesinde olduğu gibi ashab-ı feraiz ve asabenin birlikte bulunması halinde de olabilir.

> Sonradan ölen şahsın tek mirasçıları ilk ölen şahsın mirasçılarından ibaret olmasa, yani ikinci ölen şahsın mirasçıları farklı olsa veya bunlarla birlikte başkaları da ikinci şahsın mirasına ortak olsa yahut sonradan ölen şahsın mirasçıları tamamen ilk olarak ölen şahsın mirasçılarıyla aynı olmakla birlikte her şahsın mirasındaki paylar birbirinden farklı olsa bu durumda ilk miras meselesinde en Son ortak paydayı bul (tashih-i mes' ele yap), sonra ikinci miras meselesinde en son ortak paydayı buL. Bundan sonra şuna bak:

a. Eğer ikinci olarak ölen şahsın ilk mirastan alacağı payortak paydaya bölünebiliyorsa bunda herhangi bir sorun yoktur. Örneğin bir kimse ölüp de geride kocası, iki tane ana-bir dışında kız kardeşi kalsa, kız kardeşlerden biri ölüp de geride diğer kız kardeşini ve kızını bıraksa; ilk miras meselesindeki asıl payda 6 olup avl yoluyla Tye döner. İkinci miras meselesinde asıl payda 2'dir. Ölen şahsın ilk miras taksiminden alacağı pay geriye kalan ikisine bölünebilmektedir.

[Bunu şöyle gösterebiliriz:

Hatice öldüğünde geride kocası ile Ayşe ve Fatma adında iki kız kardeşi kaldı. Hatice'nin mirası taksim edilmeden önce kız kardeşi Ayşe ölerek geride kız kardeşi Fatma ile kızı Emine'yi bıraktı.]

Koca Kız kardeş (Ayşe öldü) Kız kardeş (Fatma)

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(Nısıf) (Sülüs) (Sülüs)

1. İlk payları 1/2 1/3 1/3

2. Payda eşitleme 3/6 2/6 2/6

3. Avl 3/7 2/7 2/7

4. Ayşe'nin mirası Kız (Emine) Kız kardeş (Fatma)

Nısıf Asabe

1/2 1/2

1/7 3/7

5. Hatice'nin mirası 317

b. İkinci olarak ölen şahsın ilk mirastan alacağı pay ortak paydaya bölünemiyorsa bakılır:

ba. İki sayı yani ikinci mirasın paydası ile ikinci mirastaki toplam paylar arasında ortak bölenlilik varsa, ikinci mirasın paydasının ortak bölene bölünmesi sonucunda elde edilen sayı, ilk mirastaki ortak payda ile çarpılır. Örneğin bir kimse öldüğünde geride iki nine, bir tane ana-baba bir kız kardeş, bir tane baba-bir kız kardeş, bir tane anne-bir kız kardeş kalsa, daha sonra ana-bir kız kardeş ölerek geride bir tane baba-bir kız kardeş (ki

bu ilk mirastaki ana-baba bir kız kardeştir) ile iki tane ana-baba bir kız kardeş, bir tane anne anne (ki bu ilk meseledeki ninelerden biridir) bıraksa birinci miras meselesinin ilk paydası 6'dır. Payda eşitleme sonrasında ortak payda 12 olur. İkinci miras meselesinin ilk paydası 6'dır. Mirası hak edip ölen kadının ilk mirastan payı iki paydır. Bu iki pay ikinci miras taksimindeki yarım hisseyle ortak bölenli olduğundan kadının ilk mirastaki paydası 12'nin yarısı olan 6'yı ikinci mirastaki paydası olan 6 ile çarparız sonuç 36 olur. Her bir nine ilk miras meselesinde 1 payın 3 ile çarpımından çıkan sonuç olan 3 payalır. İlk miras işleminde mirasçı olan kadının ikinci mirastaki bir payı bir ile çarpılır, onun ikinci mirastan alacağı 1 paydır. İlk meseledeki ana-baba bir kız kardeşin 6 payı 3 ile çarpılır sonuç 18 olur. Onun ikinci mirastaki bir payı bir ile çarpılır sonuç yine birdir. Bababir kız kardeş ilk mirastaki 2 payı 3 ile çarpıldığında 6 payalır. İkinci mirastaki ana-baba bir kız kardeşlerin dört payı 1 ile çarpıldığında onlar toplam 4 payalırlar.

Şu sorulabilir: "Niçin iki kız kardeş ilk miras meselesinde de mirasçı olmadılar?"

Buna şu şekilde cevap verilir: Bu, ilk miras taksiminde onlarda bulunan kölelik vb. bir sebepten kaynaklanmış, daha sonra bu sebep ortadan kalkmıştır.

bb. İkisi arasında ortak bölenilik bulunmayıp asallık söz konusu ise ikincinin paydası ilkinin paydasıyla çarpılır, çarpma sonucunda bulunan sonuç en genelortak payda (tashih-i mes'ele) olur. İlk miras taksiminde alacağı kimse, ikinci mirastaki paydanın ortak bölene bölünmesi sonucunda çıkan sayı ile kendi payını çarparak alacağını alır. İkinci miras taksiminde alacağı olan da ikinci mirastaki payını ilk mesel ed eki payda ile çarparak alır veya kendi meselesindeki payda ile payı arasında ortak bölenlilik ilişkisi varsa ortak bölene bölünme sonucunda elde edilen rakamla kendi payını çarparak alacağını alır. Örneğin bir kimse ölerek geride karısını, üç oğlunu ve bir kızını bıraksa, kız da ölerek geride annesini ve üç kardeşini bıraksa (ki bunlar ilk miras meselesindeki şahısların aynısıdır), ilk miras taksiminde payda 8, ikinci miras meselesinde payda 18'dir. Sonradan ölen şahsın ilk mirastaki payı bir payolup bu kendi paydası ile ortak bir bölene sahip olmadığından ilk meselenin paydası olan 8, ikinci meselenin paydası olan 18 ile çarpılır, sonuç 144 olur. Ölenin karısının ilk taksimde aldığı 1/8'lik pay 18'le çarpıldığında o ilk taksimden 18 payalır. İkinci taksimde ise 1/6'lık payı 3 ile çarpıldığında 3 pay yapar. Oğullardan her birinin ilk miras meselesinde iki payı 18'le çarpıldığında 36 payolur. İkinci miras meselesindeki 1 pay 5 ile çarpılarak 15 alır. İki miras meselesinin en genelortak paydası ilk mesele gibidir.

c. Üçüncü bir kişi öldüğünde ikinci mirasın paydası hakkında hangi işlem yapıldıysa onun paydası hakkında da aynı işlem yapılır ve bu, bu şekilde devam eder. İlk miras meselesinde paydalar eşitlendiğinde, daha sonra ikinci miras meselesinde paydalar eşitlendiğinde bu ikisini tek bir mesele gibi kabul ederiz -ki bunu daha önce belirtmiştik- daha sonra üçüncü miras meselesinde payda eşitleme si yaparsın. Bunun için üçüncü payda ile ölen şahsın üçüncü mirastaki payına bakılır ki bu payda eşitleme sonucunda elde ettiği paydır. Şayet bu pay, kalan mirasçılara düzgün bir şekilde dağıtılabiliyorsa sorun yoktur. Düzgün dağıtılamıyorsa bakılır: İki rakam arasında ortak bölen söz konusu ise üçüncü mirasın ortak paydası ortak bölene bölünür, payı da ortak bölene bölünür. Üçüncü miras paydasının ortak bölene bölümünden elde edilen sonuç -ki bu artık ikinci meselenin paydası olmuştur- paydayla çarpılır, çıkan sonuç genel payda olur. Bundan sonra bu tashih edilmiş miras meselesinde alacağı olan kişi bu payla, muvafakatın oldUğu üçüncü durumun ortak bölene bölünmesinden sonra elde edilen rakamı çarpar veya muvafakat olmayıp asallık söz konusu ise tümü ile çarpar, böylece her üç mesele birleştirilmiş olur. Ortada dördüncü bir ölü olsa onun miras taksiminde de aynı şekilde payda eşitleme si yapıp bu minval üzere hareket et.

Bir kadın geride kocası, annesi ve üç kızını bırakarak ölse, sonra koca da geride iki kızını bırakarak ölse, daha sonra anne geride bir erkek kardeş ve bir tane baba-bir kız kardeş bırakarak ölse, ilk meselede 12 olan payda avl yoluyla 13'e intikal eder. Daha sonra 39'da payda eşitleme söz konusu olur. İkinci ölen şahsın ilk mirastaki payı 9 olup bu pay mirasçılarına tam olarak bölünemediği gibi ortak bir bölen de söz konusu değildir. Bu durumda ikinci mirasın paydası olan 2'yi ilkinin paydası olan 39 ile çarparız, sonuç 78 olur. Bu sayı her iki meselenin de ortak. paydası olur. İlk taksimde alacağı olanlar bu alacağını ikinci taksimdeki çarpıma esas olan sayıyla yani iki ile çarparak alır. İkinci taksimde alacağı olan kimse ise bunu ilk taksimde murisinin paydadadan alacağı payla çarparak alır. Bu meseleyi şu şekilde ifade edersin: Annenin ilk meselede 6*2=12 payı vardı, her üç ölünün ilk meselede 8*2= 16 payı vardı. Her bir oğlun ikinci meselede 1*9=9 payı vardı.

Üçüncü meselede ortak payda üç olup ilk iki mesel ed eki payda eşitleme sonrasında ölünürı payı 12'dir. Bu sayı kendi mirasçılarına normal şekilde bölünebilmektedir. Kız kardeş bundan 4 payalır. Böylece her üç mesele, ilk iki meselenin sahih olduğu payda üzerinden yapılabilir. Her bir miras paydasını müstakil olarak eşitleyip daha sonra her bir ölünün payını kendi paydası ile mukayese edebilirsin; payı paydasına bölünebilen kişi açısından onun paydası dikkate alınmaz. Payı paydasına bölünmeyen kişiye gelince şayet onun payı ile arasında ortak bölen yoksa paydasının bütünü dikkate alınır, şayet aralarında ortak bölen varsa ortak bölene bölünmüş hali dikkate alınır. Tek bir meselede paydaları kesirden kurtarmak için aynı sınıf içinde olanlara nasıl muamele yapılıyorsa bunlar için de o şekilde muamele yapılır. Çıkan sonuç ilk meseledeki payda ile çarpılır. Bundan çıkan sonucu taksim edersin, her birinin ilk taksimdeki payını, çarpılan sayı ile tekrar çarparsın, çıkan sonuç şayet bu kişi sağ ise ona ait olur, ölmüş ise mirasçılarına ait olur.

Sonuç: Münasaha meselelerinde meydana gelmesi imkansız olan kimi durumlar da zikredilmektedir ki buna dikkat etmek gerekir. Örneğin şöyle bir mesele zikredilir: "Bir kimse öldüğünde geride kocası, dört kızı ve amcası kalsa, sonra miras taksim edilmeden önce kızlardan biri ölerek geride annesini ve diğer şahısları bıraksa ... " Bu, gerçekleşmesi imkansız bir meseledir; çünkü burada kızın annesi ilk olarak ölen kadındır, onun bundan sonra mevcut olması imkansızdır.

Yine şu da imkansızdır: Bir kimse öldüğünde geride ana-babası ve iki kızı kalsa, miras taksim edilmeden önce kızlardan biri ölerek geride yukarıdaki şahısları bıraksa şu sorulur: İlk olarak ölen kişi erkek mi kadın mı?

Denildiğine göre Halife Me'mun, Yahya b. Eksem'i hakim olarak atamak istediğinde kendisine bu soruyu sordu. Yahya ona "Ey müminlerin emiri! ilk olarak ölen kişi erkek midir yoksa kadın mıdır?" Bunun üzerine Halife Me'mun kendisini hakim olarak atamış ve "aradaki farkı anladıysan cevabı da biliyorsun demektir!" demiştir. Çünkü ilk olarak ölen kimse erkek ise baba ikinci meselede mirasçıdır; zira o babanın babasıdır, aksi takdirde baba mirasçı olamaz; çünkü ilk olarak ölen kimse bu durumda annenin babası olur.

İlk olarak ölen kişi erkek ise payda 24 olur. Bunu şöyle açıklayabiliriz: ilk olarak ölen kimsenin miras taksiminde ilk payda altıdır. Ana-babanın her biri altıda bir, iki kız da üçte iki alır. Bu durumda her bir kız ikişer payaimış olur. ikinci ölen şahıs bu kızlardan biridir ve miras meselesinde payda yine yedidir; nine bir payalır, artan beş pay babanın babası ile ölenin kız kardeşi arasında ikili birli paylaşılır. Bu, üçe tam olarak bölünemediğinden 3 ile 6'yı çarparız, sonuç lS olur. Bu payda düzgün bir şekilde bölünebilir. Bu sayı ile ölen şahsın payları olan 2 arasında 2 sayısı ortak bölendir. Bu durumda 18 sayısı 2'ye bölünür, sonuç 9 olur. Bu sayı 6 ile çarpılır, sonuç 54 olur. Bu pay, yukarıda belirtilen şekilde dağıtılır.

ilk olarak ölen kimse kadın ise ortak payda 18 olur. Bunu şöyle açıklayabiliriz: ilk ölen şahsın miras taksiminde payda 6'dır. Annenin babası mirasçı olamaz. Nine bir pay, kız kardeş üç payalır, kalan mal şartlar uygun ise beytülma!'e kalır, şartlar uygun değilse nine ile kız kardeşe kendi payları oranında geri verilir. ikinci olarak ölen şahsın meselesindeki payda ile paylar arasında 2 sayısı ortak bölendir. Bu durumda sadeleştirme sonucunda payda 3 olarak belirlenir, bu sayı 6 ile çarpılarak 18 sayısı elde edilir, bu pay, yukarıda belirtilen şekilde dağıtılır.

"Vasiyetler" konusu, ölümden sonraya bağlanan bir tasarruf olması bakımından miras meseleleri ile ortak konulara sahip olduğu için Nevevi mirastan sonra vasiyetler konusunu ele almıştır.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

VASİYETLER: GİRİŞ