MUĞNİ’L-MUHTAC

İDDETLER

İDDET BEKLEYEN KADININ MESKEN KONUSUNDAKİ HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Bu bölümde, iddet bekleyen kadının nerede barınacağı, evinde kalması ve evden ayrılması gibi konular ele alınacaktır.

Boşanma -bain bile olsa- sebebiyle iddet bekleyen kadın için -serkeşlik eden hariç- oturma hakkı vardır.

Daha güçlü görüşe göre vefat iddeti bekleyen kadın da böyledir.

Mezhepte esas alınan görüşe göre nikahı feshedilen kadın da böyledir.

İddet bekleyen kadın, ayrılma anında bulunduğu evde oturur. Koca veya başka birisi onu evden çıkaramaz, kendisi de çıkamaz.

Ben [NevevI] derim ki: Vefat iddetinde kadın dışarı çıkabilir. Yine bain talakla boşanmış olan kadın da gündüz vakti yiyecek almak, yün eğirmek vb. sebeplerle dışarı çıkabilir. Yine geceleri, kalmak için evine dönmek şartıyla yün eğirmek, konuşmak vb. amaçlarla komşusunun evine gidebilir.

İddet bekleyen kadın evin yıkılması, boğulma veya canına bir kötülüğün gelmesinden korktuğunda yahut komşularını şiddetli bir şekilde rahatsız ettiğinde veya onlar tarafından şiddetli bir biçimde rahatsız edildiğinde başka bir eve taşınabilir. Allah daha iyi bilir.

Kadın, kocasının izniyle başka bir eve taşındığında ve iddet oraya başlamadan önce gerekli olduğunda, İmam ŞafiI'nin açık ifadesine göre o evde iddetini geçirir. İzinsiz olarak taşınmışsa ilk evde iddetini geçirir. Yine izin verdiği halde evden çıkmadan önce iddet gerekli olduğunda da böyledir.

Koca, karısının iddet esnasında başka bir şehre taşınmasına izin verse bu, başka bir eve taşınması gibidir. Hac veya ticaret yolculuğuna çıkmasına izin verdikten sonra yoldayken iddet beklemesi gerekse kadın geri dönebileceği gibi yolculuğa devam da edebilir.

Yolculuğa devam ederse ihtiyacını gidermek için ikamet eder sonra kalan sürede iddet beklemek için evine dönmesi gerekir.

Kadın, alışık olunmayan bir eve çıktıktan sonra kocası onu boşasa ve "ben çıkmasına izin vermedim" dese, yeminle birlikte sözü kabul edilir. Kadın "sen beni taşıdın" dediği halde kocası "ben bir ihtiyaç için izin verdim" dese mezhepte esas alınan görüşe göre sözü kabul edilir.

Bedevı kadının oturduğu ve kaldığı kıldan yapılma ev, şehirli kimsenin evi gibidir.

Ev kocaya ait olup kadın açısından da uygun olsa kadının orada iddetini geçirmesi gerekir.

Bu evin satılması sahih değildir. Ancak ay hesabıyla iddet bekleyen kadının evde bulunduğu durumda o evi satmak, kiraya verilmiş evi satmak gibidir. Bir görüşe göre satım batıldır.

Ev ödünç verilmiş ise kadının o evde kalması gerekir. Ödünç veren kişi kararından cayar ve ücret karşılığında bile olsa razı olmazsa kadın başka yere nakledilir. Kira süresi dolmuş olan kiralık ev de böyledir.

Ev kadına ait ise kadın orada kalmaya devam eder ve kocasından ücret ister.

Evlilik esnasında karı-kocanın oturduğu ev değerli ise koca [iddet bekleyen] karısını ona oygun başka bir eve taşıyabilir. Ev değersizse kadın orada kalmak istemeyebilir.

Koca iddet bekleyen karısı ile bir arada oturma ve onun yanına girme hakkına sahip değildir. Evde kadının mümeyyiz, erkek bir yakını varsa veya kadının mümeyyiz, dişi bir yakını varsa yahut kocanın başka bir karısı ya da cariyesi varsa bu caizdir.

Evde koca bir odada, kadın bir odada oturuyorsa bakılır: Mutfak ve tuvaletleri birse o evde [kadının] mahreminin bulunması şarttır, aksi takdirde şart değildir.

Karı-koca arasındaki kapının kapalı olması, aralarında geçiş koridoru olmaması gerekir.

Üst kat ve alt kat, ev ve oda gibidir.

140. Hamile olsun ya da olmasın boşanmış olan kadın için -isterse bain olarak boşanmış olsun oturma hakkının verilmesi gerekir. Kadının oturma hakkı iddeti bitinceye kadar devam eder. Bunun delili ilgili ayette geçen "imkanınız ölçüsünde onları iskan edin" [Talak, 6] ifadesidir. Yine "onları evlerinden çıkarmayın." [et-Talak, 1] ayeti de böyledir. Bu ayetteki "evlerinden" ifadesi "kocalarının evlerinden" demektir. Kadınlar orada barındığı için ev de onlara izafe edilmiştir. Çünkü bu, mülkiyet sebebiyle olan bir izafe olsaydı yalnızca boşanmış kadınlara özgü olmazdı.

141. Nevevi'nin fetvalarında belirtildiğine göre kadın, ev masrafını kocasından düşürse bile bu sorumluluk kocadan düşmez; çünkü bu masraf koca üzerine her gün yeniden gerekli olduğundan henüz gerekli olmamış şeyi düşürmek sahih olmaz

Not: Nevevi'nin "boşama iddeti bekleyen" ifadesi, fas id bir nikah akdinde bile olsa şüphe yoluyla ilişkide bulunan kadın için ve bir de azat edilse bile ümmüveled için mesken hakkı bulunmadığını göstermektedir. Bu doğrudur.

142. Nevevi daha sonra "serkeşlik eden hariç" demek suretiyle [mesken hakkı olan] iddet bekleyen kadında istisna yapmıştır. Serkeşlik ister -Kadı Hüseyin ve başkasının belirttiği üzere- boşama öncesinde olsun isterse -Mütevelli'nin belirttiği gibi- iddet esnasında olsun fark etmez. Böyle bir kadının iddet esnasında mesken hakkı yoktur. Şayet kocasına itaat etmeye geri dönerse -Mütevelli'nin ilgili meselede belirttiği üzere- kadının mesken hakkı da geri döner.

143. Boşanan kişi, cinsel ilişkiye müsait olmayacak derecede küçük bir kız ise, daha doğru görüşe göre, "bu kız evlilik esnasında nafaka elde etme hakkına sahip değildir" görüşüne binaen mesken hakkına da sahip olmaz.

144. Kölenin nikahı bölümünde geçtiği üzere cariye, -tıpkı kendisini yalnızca geceleyin veya gündüz vakti teslim eden kadında olduğu gibi- nafaka hakkına sahip değildir.

145. Bir kadına iddet onun kendi ifadesi sebebiyle gerekli oluyorsa örneğin kadın kocanın kendisiyle ilişkide bulunduğunu iddia ettiği halde kocası bunu inkar etse bu kadın nafaka ve mesken hakkına sahip olmadığı halde iddet beklemekle yükümlü olur.

Şöyle bir itiraz söz konusu olabilir: Küçük kızı bu hükümden istisna etmenin bir delili yoktur. Çünkü burada iddet bekleyen kadının mesken hakkı ele alınmaktadır. Küçük kız iddet beklemekle yükümlü değildir.

Buna şöyle cevap verilir: Uzak bir ihtimal bile olsa kocasının menisini kendi rahmine koyması halinde küçük kızın da iddet beklemesi düşünülebilir.

146. [Vefat iddeti bekleyen kadının mesken hakkı var mıdır? Bu konuda İmam ŞafiI'ye ait iki görüş bulunmaktadır:]

Birinci görüş

Daha doğru görüşe göre vefat iddeti bekleyen kadının da mesken hakkı vardır. Çünkü Ebu Said el-Hudrl'nin kızkardeşi olan Furey'a binti Malik'in kocası öldürüldüğünde Hz. Peygamber (s.a.v.) ona iddeti bitinceye kadar kocasının evinde kalmasını emretti. Bunun üzerine orada dört ay on gün boyunca iddet bekledi. (Tirmizi, Talak, 3, 502 [Ta'liken rivayet edilmiştir] )

Tirmizi ve başkaları bu hadisin sahih olduğunu söylemiştir.

İkinci görüş

Bu kadının nafaka hakkı olmadığı gibi mesken hakkı da yoktur.

İlk görüş sahipleri buna şöyle cevap vermiştir:

a) Mesken hakkı, kocanın soyunu korumak içindir. Bu özellik koca hayatta iken söz konusu olduğU gibi vefat ettikten sonra da mevcuttur. Nafaka verilmesi ise kocanın kadın üzerindeki hakimiyeti sebebiyle gereklidir. Bu ise ölümle birlikte sona ermektedir.

b) Ayrıca nafaka kadının hakkı olup bu hak düşmüş, yerine miras gelmiştir. Mesken ise Allah hakkı olarak gerekli olduğundan düşmesi söz konusu değildir.

Not: Görüş aynlığı, kocanın kansını vefat öncesinde ric't olarak boşamadığı durumla ilgilidir. Aksi takdirde kadının mesken hakkı kesinlikle düşmez. Çünkü kadın bu hakkı boşamayla elde etmiştir, bu hak kocanın ölümüyle düşmez. Bu görüş, el-Matlab'da mezhebimiz alimlerinden aktanımıştır. Ancak Cürcam bu konuda da İmam Şafii'nin iki görüşünün geçerli olduğunu belirtmiştir. Nevevi'nin mutlak ifadesi de bu durumda uygun olmaktadır.

147. Kusur, irtidat, [kadının] Müslüman olması, süt emzirme vb. bir sebeple nikahı fesholan kadın için de koca üzerine mesken hakkı yükümlülüğü [var mıdır? Bu konuda iki rivayet bulunmaktadır:]

Birinci rivayet

Mezhepte esas alınan görüşe göre bu kadın için de kocası üzerinde mesken hakkı vardır; çünkü bu kadın hayatta iken gerçekleşen bir ayrılık sebebiyle sahih bir nikaha bağlı olarak iddet beklediğinden, boşanmış kadın gibidir. Çünkü burada [kadından doğabilecek kocaya ait] nesebi koruma söz konusudur.

İkinci rivayet

Vefat sebebiyle iddet bekleyen kadının durumunda olduğu gibi burada da İmam Şafii' nin iki görüşü geçerlidir.

Not: Nevevi, vefat iddeti veya fesih iddeti beklerken serkeşlik eden kadının istisna edilmesinden bahsetmemiştir, oysa onun hükmü, boşama iddetinde iken serkeşlik eden kadının hükmü gibidir. Bunu Kadı Hüseyin ve Mütevelli'nin geride serkeş bir kadın bırakarak ölen kimse hakkında açık olarak ifade etmişlerdir.

Nevevi "ancak serkeşlik eden hariç" ifadesini buraya koymuş olsaydı, ifadesi belirttiğimiz kadını da kapsayacaktı.

Nevevi'nin mutlak ifadesi lian yapmış kadını da kapsamaktadır. Ravdatü't-talibin'de Beğavl'den naklen onun kesin bir biçimde mesken hakkına sahip olduğu belirtilmiştir.

İddet bekleyen kadın için mesken hakkı gerekli olmadığında koca, nesebini korumak için kadını bir yerde iskan ettirebilir. [Koca ölmüşse] onun mirasçısı kocanın yerini alır. Bu durumda kadının bu isteğe olumlu cevap vermesi gerekir.

Ölen kimse geride mal bırakmamışsa bu kadını bir yerde iskan etmek gerekmez. Mirasçı kadının iskanını kendisi karşılarsa kadının buna olumlu cevap vermesi gerekir. Çünkü mirasçının, kendisine miras bırakanın nesebini koruma altına almasının bir amacı bulunmaktadır. Ruyanl'nin Maverdi'ye tabi olarak belirttiği üzere mirasçı olmayan kişi de bu durumda mirasçı gibidir.

Şöyle bir itiraz söz konusu olabilir:

a) Mirasçının aksine yabancı bir şahıs, ölen ya da iflas eden bir kimsenin borcunu karşılıksız ödemek istese borçlunun bunu kabul etmesi gerekmez. Burada da kadının bunu kabul etmesinin gerekli olmaması gerekirdi.

b) Aynca burada kadının bunu yapmasının gerekli olması yabancı şahsın bunu yüklenmesi anlamına gelir. Oysa yabancı bir şahsın, ölen kişinin nesebini korumasının sahih bir amacı yoktur.

Bu iki itiraza şöyle cevap verilmiştir:

a) İddet bekleyen kadının meskeninde kalması Allah hakkı olup bunun bedeli olmadığından kadının bunu kabul etmesi gerekir, aksi takdirde mesken hakkının geçersiz olması söz konusu olur.

Bir kimsenin borcunu ödemenin aksine nesebini korumak dince talep edilen önemli işlerdendir.

b) İkinci itiraz ancak bağış kadına yapıldığında söz konusu olur, oysa burada bağış ölen şahsa yapılmıştır.

Kadına karşılıksız olarak mesken temin eden bir kimse bulunmadığında devletin, masrafı hazineden ödenmek üzere kadına mesken temin etmesi sünnettir. Özellikle de kadın bir şüpheden dolayı töhmet altında ise böyledir.

Kadını herhangi bir kimse bir yerde iskan etmezse kadın dilediği yerde oturabilir.

148. Kadına mesken hakkı verilmesi gerekli olduğunda kadın, kocanın hak sahibi olduğu, kadına uygun olan, kocanın ölümü veya başka bir sebeple ayrılığın gerçekleştiği sırada kadının içinde bulunduğu evde iddetini beklemesi gerekir. Bunun delili [yukarıda geçen] ayet ve Furey'a hadisidir.

149. Koca veya bir başkası kadını [o evden] çıkaramaz, kadın da -kocası razı olsa bile- bir özür olmadıkça o evden çıkamaz. Çünkü iddet beklemede Allah'ın da hakkı vardır. Allah'a ait olan hak, karşılıklı rıza ile düşürülemez. Yüce Allah şöyle buyurdu: "Onları evlerinden çıkarmayın, onlar da çıkmasınlar" [Talak, 1]

Not: Nevevi'nin ifadesi -tıpkı el-Muharrer'de olduğu gibi- ric'ı talakla boşanmış olan kadını da kapsamaktadır. Bu, en-Nihaye'de açık olarak belirtilmiştir. Maverdl'nin el-Havi'l-kebir'inde, el-Mühezzeb ve bunlar dışındaki Iraklılara ait eserlerde ise kocanın kadını dilediği yerde oturtabileceği hükmü yer almaktadır. Çünkü [iddet bekleyen] kadın, evli kadın hükmündedir.

Nevevi, Nüket adlı eserinde bunu tek görüş olarak aktarmıştır. İlki, İbnü'r-Rif'a ve başkalarının belirtitği üzere el-Ümm'de açık olarak belirtilmiştir. Subkl'nin dediğine göre bu hüküm daha uygundur Ezrai şöyle demiştir: "Mezhepte esas alınan meşhur görüş budur." Zerkeşi "doğru olan budur" demiştir. Ayrıca kocanın bu durumdaki kadından yararlanmak bir yana onunla baş başa kalması bile caiz olmadığından bu kadın, kişinin evli karısı gibi değildir.

150. [Nevevi şöyle demiştir:]

"Vefat iddeti bekleyen kadın [iddet beklediği meskenden] dışarı çıkabilir. "

Şüpheli ilişki ve fasid nikah sebebiyle iddet bekleyen kadın, bain talakla boşanan kadın, nikahı feshedilen kadın da böyledir.

Bu konuda genel kural şudur: "Nafaka hakkı olmayan ve ihtiyacını giderecek bir kimsesi olmayan kadın, iddet beklediği evden dışarı çıkabilir."

151. Bu kadın gündüz vakti yemek, pamuk, keten gibi şeyler satın almak için ve eğirdiği yün vb. şeyleri satmak için dışarı çıkabilir; çünkü bunu yapmasına ihtiyaç vardır. Bunun delili Cabir'in şu hadisidir:

Teyzem, [kocası tarafından] üç kere boşandI. O da kendisine ait hurma ağaçlarından hurma toplamak için dışarı çıkıyordu. Bir adam bunu kendisine yasaklayınca kadın Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelerek durumunu anlattı. Peygamberimiz ona "çık ve hurmalarını topla. Ümit edilir ki topladığın bu hurmalardan sadaka verirsin veya hayır yaparsın.

"(Müslim, Talak, 3705; Ebu Davud, Talak, 2297. Hadisin lafzı Ebu Davud'a aittir)

İmam Şafii şöyle demiştir: Ensarın hurma bahçeleri evlerine yakındı. Hurma toplamak da genellikle gündüz yapılırdı.

152. Ric'ı talakla boşanmış kadın, istibra yapan kadın, bain talakla boşanmış kadın veya hamile kadın gibi kendilerine nafaka verilmesi gereken kadına gelince bu kadın -tıpkı evli kadın gibi- evden ancak izinle veya bir zorunluluk sebebiyle çıkabilir. Çünkü bu kadınların ihtiyaçları kocanın vereceği nafakayla karşılanmaktadır.

153. İddet bekleyen kadın bu işi gündüz yapamıyor ise geceleyin de çıkabilir.

154. Yine bu kadın, yün eğirmek, sıkıntısını gidermek için konuşmak vb. bir amaçla, geceyi kendi evinde geçirmek şartıyla komşusu olan kadının evine gidebilir. Çünkü İmam Şafii ve Beyhaki'nin rivayet ettiğine göre bazı kimseler Uhud savaşında şehit olunca onların eşleri Hz. Peygamber (s.a.v.)'e şöyle dediler: "Ey Allah'ın resulü! Evlerimizde canımız sıkılıyor.

Bizler birimizin evinde kalalım." Hz. Peygamber (s.a.v.) onların konuşup sohbet etmek için birinin evinde toplanmalarına izin verdi ama uyku vakti gelince herkesin kendi evine gitmesini istedi. "(Beyhaki, İded, 7, 436)

Not: Ezrai ve başkalarının belirttiğine göre bu, kadının dışarı çıkması durumunda güvende olması ve yanında sıkıntısını giderecek bir kimsenin olmaması halindedir. Aksi takdirde çıkması caiz olmaz. Hz. Aişe şöyle demiştir: "Nebi (s.a.v.) kadınların kendisinden sonra neler yaptığını görseydi onların mescitlere gitmesini yasaklardı." Bu, Hz. Aişe'nin zamanında idi [ya günümüzde nasılolur bir düşünmeli!]

Alimler kadının ne zaman geri döneceğine dair bir ölçüden bahsetmemişlerdir. İbn Şühbe'nin belirttiğine göre geri dönüş örf ve adete göre olur.

155. İddet bekleyen kadın, ayrılığın gerçekleştiği evde iddet beklerken bir özür sebebiyle o evden başka yere taşınabilir. Bu özür, evin yıkılmasından veya kadının malının veya çocuğunun su altında kalmasından korkması olabileceği gibi kendisinin ölümden veya namusuna saldırılmasından korkması olabilir. Bu durumda zorunluluk olduğu için taşınabilir. Ayrıca Ebu Davud'ın Hz. Aişe'den rivayet etiğine göre o şöyle demiştir:

Fatıma binti Kays, ıssız, korkulu bir evde iddet bekliyordu. Bu sebeple Hz. Peygamber (s.a.v.) onun o evden taşınmasına izin verdi (Ebu Davud, Talak, 2292)

156. Kadın komşularına şiddetli bir şekilde rahatsızlık veriyorsa veya komşular ona şiddetli bir şekilde rahatsızlık veriyorsa başka bir eve taşınabilir. Çünkü buna ihtiyaç vardır.

İbn Abbas ve başkaları "ancak kadın açık bir kötülük yaparsa o başka" [Nisa, 19] ayetini, kadının kocasının erkek yakınlarına ve başkalarına kötü sözler söylemesi olarak tefsir etmişlerdir.

Müslim'in bir rivayetinde şöyle denilmektedir:

Fatıma binti Kays kocasının yakınlarına kötü sözler söylüyordu. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v.) onu İbn Ümmi Mektum'un evine yolladı.(Müslim, Talak, 3686)

Rafii yanlışlıkla bu ismi Fatıma binti Eb! Hubeyş diye ifade etmiş ve bu bir yazım hatası olarak görülmüştür.

Not: Nevevi, bu zaruretler bulunduğunda kadının evden taşınabileceği hükmünü herhangi bir kayıt koymaksızın belirtmiştir. Bundan kadının dilediği yerde oturabileceği anlaşılıyorsa da bu kastedilmemiştir.

Rafii şöyle demiştir: "Alimlerin çoğunluğunun belirttiği görüş kadının o eve en yakın bir eve taşınmasıdır."

Zerkeşi şöyle demiştir: "el-Ümm'de İmam ŞafiI kocanın karısını onun razı olduğu yerde değil kendi razı olacağı yerde koruma altında tutacağını açık olarak ifade etmiştir."

Nevevi'nin rahatsızlığı "şiddetli" diye kayıtlaması, ufak tefek rahatsızlık verme durumunda bunun dikkate alınmayacağı anlamına gelmektedir ki bu doğurudur. Çünkü hiç kimse bundan hail kalamaz.

Kocanın akrabaları da komşu kapsamında yer alır. Kadının bunlara verdiği rahatsızlık şiddetli olursa veya bunun aksi durum söz konusu olursa, ev de dar ise koca kendi yakınlarını evden başka bir yere taşır. Yine ev kadına ait ise başkasına dil uzatması veya başka sebeplerle kadın evden taşınmaz, diğer şahıslar taşınır.

Aynı şekilde kadın ana-babasının evinde olsa ve kocasının yakınlarına karşı diliyle kötü muamelede bulunsa kadın değil de o kimseler evden taşınır. Çünkü kadın, ana-babasının evinde kalmaya daha layıktır. Rafii ve Nevevi böyle söylemişlerdir.

Ezrai şöyle demiştir: "Burada sanki şu kastedilmiştir: Kocanın akrabalarının o evden taşınması kadının taşınmasından daha iyidir." Bu, güzel bir yorumdur.

"Komşular" ifadesi şu durumu dışarıda bırakmaktadır: Kadın, ana-babasının evindeyken boşanmış olsa ve onlara rahatsızlık verse veya onlar kadına rahatsızlık verse kadın buradan taşınmaz. Çünkü aralarındaki geçimsizlik uzun süreli olmaz.

Kadının taşınması yalnızca belirtilen durumlarla sınırlı değildir. Kadına had cezası uygulanması gerekse veya bir davada yemin etmesi gerekse, şayet örtünmesi gerekmeyen bir kadın ise bunun için dışarı çıkabilir. Şayet örtülü ise evine hakimin veya vekilinin gelmesi suretiyle kendisine evinde had cezası uygulanır ve yemin ettirilir.

Kadının harp ülkesinde iddet beklemesi gerekse İslam ülkesine hicret eder. Ancak kendisi veya yukarıda geçen şahıslar açısından güven söz konusu ise iddeti bitinceye kadar hicret etmez.

İddet bekleyen kadın bakire iken zina etse sürgün edilir, sürgün edilmesi, iddetinin bitmesine kadar ertelenmez. Bu, sıcak ya da soğuğun şiddetli olması sebebiyle had cezasının ertelenmesi meselesinden farklıdır; çünkü sıcak ve soğuk had cezasını etkiler, kişinin ölümüne yol açabilir. İddet ise had cezasına etki etmez.

Kadın ticaret, ziyaret, farz olan haccı bir an önce yerine getirmek vb. mühim olan ihtiyaçlardan değil de fazlalık kabilinden görülen şeyler için evinden çıkma konusunda mazur görülmez.

157. Kadın, kocasının izniyle yaşadığı şehirdeki bir eve taşınırken; kocasının boşaması, nikahın fesholması yahut kocanın ölmesi sebebiyle eve ulaşmadan önce yolda iddet beklemesi gerekse [iddetini hangi evde bekler? Bu konuda iki görüş bulunmaktadır:]

Birinci görüş

İmam Şafii'nin el-Ümm'deki açık ifadesine göre kadın iddetini taşınacağı evde geçirir, ilk evde geçirmez. Çünkü o evde kalması emredilmiş, ilk evde bulunması yasaklanmıştır.

İkinci görüş

Kadın ilk evde iddetini geçirir; çünkü ayrılık zamanında ikinci evde değildi.

Üçüncü görüş

Kadın her iki evle de ilişkili olduğundan dilediği evde iddet bekler.

İddet, kadının ikinci eve ulaşmasından sonra gerekli olursa o zaman iddeti kesinlikle o evde geçirir.

Not: Taşınmada kadının bedene n taşınması dikkate alınır. Onun eşyası, hizmetçileri vb. şeyler ilk evden taşınmamış olsa bile bunlar dikkate alınmaz. Kadın eşyalarını ve hizmetçilerini nakletmek üzere ilk eve dönse ve kocası onu ilk evde boşasa, kadın iddetini ikinci evde bekler.

158. Kadın ilk evden kocasının izni olmaksızın ayrılmış ve -ikinci eve vardıktan sonra bile olsa- iddet beklemesi gerekli olmuş olsa, kocası ikinci evde kalmasına izin vermemişse, iddetini ilk evde bekler; çünkü ikinci eve taşınmakla kocasına isyan etmiştir. Kadının ikinci eve ulaşmasından sonra koca onun orada kalmasına izin vermiş olsa, taşınmasına izin vermiş gibi kabul edilir.

159. Aynı şekilde koca, kadının ilk evden ayrılmasına izin verdikten sonra henüz dışarı çıkmamışken kadının iddet beklemesi gerekse, eşyalarını ve hizmetçilerini ikinci eve göndermiş olsa bile iddetini ilk evde bekler; çünkü iddetin kendisine gerekli olduğu ev ilk evdir.

160. Koca, karısının başka bir şehre taşınmasına izin verse bunun hükmü -yukarıda zikredilen hususlar bakımından- başka bir eve taşınmak gibidir.

161. Koca, karısının hac, umre, ticaret, kaçan bir köleyi geri verme örneğinde olduğu gibi gibi bir haksızlığı helal ettirme vb. ihtiyacı sebebiyle yolculuk yapmasına izin verdikten sonra kadının yoldayken iddet beklemesi gerekse, kadın ilk şehre geri dönebileceği gibi yolculuğa devam da edebilir. Çünkü yolculuğu yarıda kesmesi -hele de ilk şehirden uzaklaşmışsa ve yol arkadaşlarından geride kalma korkusu varsa- zorluğa sebep olacaktır.

Bununla birlikte Rafii ve Nevevi'nin Ebu Hamid'den nakledip onayladıklarına göre kadının geriye dönmesi daha faziletlidir. Yolculuk esnasında iddettedir.

162. "Yol" ifadesi kadının evden çıkmadan önce iddet beklemesinin gerekmesi durumunu dışarıda bırakmaktadır, bu durumda kadın kesinlikle evden çıkamaz.

163. Kadın evden çıkmış olmakla birlikte şehirdeki yerleşim birimlerinin dışına çıkmamışsa -eş-Şerhu'l-kebir'de belirtildiğine görealimlerin çoğunluğu tarafından kabul edilen daha doğru görüşe göre geri dönmesi gerekir; çünkü yolculuğa başlamamıştır.

164. Kadın, yolculuğa devam etme veya geri dönmeyi seçme hakkına sahip olduğu durumda kendi amacına ulaşmak için yolculuğa devam etse veya gideceği yere ulaşsa, ihtiyaç durumu dikkate alınarak ihtiyacını gidermek amacıyla orada kalır, daha fazla kalmaz. Kadının bu kalması, yolculuk süresinden daha fazla olsa bile böyledir. Nitekim Nevevi'nin ifadesi bunu da kapsamaktadır.

Yine Nevevi'nin ifadesinden anlaşıldığına göre kadının ihtiyacı üç gün dolmadan karşılanıyorsa kadının iddetini orada tamamlaması caiz olmaz. Ravdatü't-talibin ve el-Muharrer'de belirtildiği üzere daha doğru olan görüş budur. Oysa Rafii ve Nevevi'nin ifadelerinden sanki kadının bunu tamamlayabileceği sonucu çıkmaktadır.

165. Kadın işini görünce iddetin kalan kısmını ayrıldığı evinde geçirmek üzere derhal dönmesi gerekir; çünkü aslolan odur. Şayet kadının işi bitmezse iddetinin kalan kısmını evinde geçirir.

Not: "İddetinin kalan kısmını evinde geçirmek üzere" ifadesinden şöyle bir sonuç çıkmaktadır: "Kadın, iddeti bitmeden önce eve yetişmeyi ümit etmiyor ve iddeti bu esnada yolda doluyorsa o zaman eve dönmesi gerekmez." Konuyla ilgili mezhep içindeki görüşlerden biri budur. Eş-Şerhu'l-kebir ve Ravdatü'ttalibın'de "daha doğru" olarak belirtilen görüşe göre ise kadının dönmesi gerekir; çünkü kadının gittiği yerde ikamet etmesine izin verilmediği halde dönmesine koca tarafından izin verilmiştir.

Kadın gezmek veya ziyarette bulunmak amacıyla yolculuğa çıkmış olsa yahut kocası onu kendi ihtiyacı için yanında götürmüş olsa, yolcuların ikamet süresinden daha fazla orada kalamaz, daha sonra geri döner.

Kadının taşınması, ihtiyaç için yolculuk yapması veya itikaf vb. için bir süre belirlenmişse kadın bu süreyi orada geçirir, sonra -iddeti yolda tamamlanacak olsa bile- iddetini tamam-

lamak için geri döner. Yolda korku durumunun olması, yol arkadaşının olmaması vb. bir özür bulunmadıkça geri dönmeyi ertelemesi günahtır.

Koca kadının yolculuk durumunun ne için olduğunu bilmese mesela kadına yolculuk için izin verdiği halde "bir ihtiyaç için", "gezmek için" gibi bir şey zikretmediği gibi "orada kal" veya "dön" gibi bir şey de söylemese Ruyanı ve başkalarının belirttiğine göre bu izin, taşınma izni olarak kabul edilir.

Kadın yalnızca hac için veya kıran haccı için kocasının izniyle veya izinsiz olarak ihrama girdikten sonra kocası onu boşasa veya ölse bakılır: Vaktin dar olması gibi bir sebeple haccın kaçmasından korkarsa ihrama daha önce girmiş olduğu için iddetli de olsa hac yolculuğuna çıkar. Vakit geniş olup da haccın kaçmasından korkmazsa, o süreye kadar ihramdan çıkması caiz olur. Çünkü kadının ihramlı olarak beklemesini ona gerekli kılmak büyük bir zorluk doğurur. Kadın kocası kendisini boşadıktan veya öldükten sonra daha önce onun verdiği izinle veya izinsiz olarak hac veya umre yahut her ikisi için ihra ma girmiş olsa, ister haccın kaçmasından korksun ister korkmasın yolculuğa çıkamaz; çünkü ilk durumda ihrama girmeden önce boşama veya ölüm gerçekleştiğinden izin geçersiz olmuştur. İkinci durumda ise izin söz konusu değildir. İddet süresi geçtiğinde şayet vakit kalmışsa kadın umresini veya haccını tamamlar. Süre kalmamışsa umre fiillerini yaparak ihramdan çıkar, haccını kaza etmesi ve haccı kaçırmış olması sebebiyle de kurban kesmesi gerekir.

166. Kadın, normalde içinde oturmadığı bir eve çıktığında kocası onu boşasa ve "senin çıkmana izin vermedim" dese, kadın ise "izin verdin" dese yeminle birlikte kocanın sözü kabul edilir; çünkü aslolan izin vermemiş olmaktır. Bu durumda kadının derhaloturduğu bilinen evine dönmesi gerekir. Koca izin verdiği konusunda kadınla uzlaşırsa kadının derhal dönmesi gerekmez.

Kadının yaşadığı bilinen bir yerden başka yerde bulunmasına kocanın izin verip vermediği konusundaki görüş ayrılığı, ev konusundaki görüş ayrılığı gibidir.

167. Kadın "sen benim şuraya taşınmama izin verdin, dolayısıyla iddetimi burada geçirmem gerekir" dediği halde kocası "ben senin oraya bir ihtiyaç için gitmene izin verdim, sen dön ve iddetini evinde geçir!" dese mezhepte esas alınan görüşe göre yeminle birlikte kocanın sözü kabul edilir; çünkü neyi kastetliğini en iyi kendisi bilir. Ayrıca iznin kendisi konusunda kocanın sözü dikkate alındığına göre iznin keyfiyeti konusunda da onun sözü dikkate alınır.

Not: Kadın ile [ölen kocanın] mirasçı[sı] arasında görüş ayrı!ığı oluşsa yeminle birlikte kadının sözü kabul edilir; çünkü onun ikinci evde bulunuyor olması doğru söylediğine şahitlik etmektedir. Kadının tarafı mirasçının tarafına tercih edilir ama kocaya karşı tercih edilmez; çünkü hak karı-kocaya aittir, mirasçı ise [bu konuda] ikisine yabancıdır. Ayrıca kadın [izin verme konusunda] olup biteni mirasçıdan daha iyi bilir, ancak kocasından daha iyi bilmez.

168. BedevI kadının yünden yapılma evi, iddet esnasında kalmanın gerekliliği bakımından şehirlinin evi gibidir. İddet esnasında bütün kabile göç ederse kadın da zorunluluk sebebiyle onlarla birlikte göç eder. Kabilenin bir kısmı göç ederse bakılır: Kadının ailesi göç etmeyenlerden olup geriye kalanlarda da [saldırıya karşı kendilerini savunabilecek] güç ve sayı varsa kadın göç edemez. Kadının ailesi göç edenlerden ise ve geriye kalanlarda güç ve sayı varsa, daha doğru görüşe göre kadın kalmak ve göç etmek seçeneklerinden dilediğini seçer; çünkü kişinin ailesinden ayrı kalması zor ve sıkıcıdır. Bu, bedevI kadının şehirli kadından ayrıldığı bir hususdur. Zira şehirli kadının ailesi o şehirden göç etse bile -yukarıdaki gerekçe bu konuda şehirliyle bedevı arasında fark olmamasını gerektirdiği halde- kadın onlarla birlikte göç edemez.

Bulkini şöyle demiştir: Kadının seçim hakkına sahip olacağı durum vefat veya bain talak iddetidir. Ric'ı talak iddetinde ise şayet koca geride kalanlar arasında olup kadının da ikamet etmesini isterse bunu yapabilir. İmam Şafii'nin el-Ümm'deki ifadesinin zahirinden de bu anlaşılmaktadır. Ancak burada farkiı görüş belirtmek de mümkündür; çünkü koca, karısına dönmeyi terk etmek suretiyle kusurlu davranmıştır.

Bu, daha önce geçen şu görüş ayrılığına dayalıdır: "Ric'ı talakla karısını boşayan koca kadını dilediği zaman iskan edebilir mi edemez mi?" Orada belirtildiği üzere bu konuda meşhur görüşe göre bu kadın diğerleri gibidir. Buna göre koca kadının göç etmesini engelleyemez. Kadın onlarla birlikte göç ettiğinde yol esnasında onların gerisinde bir köy vb. bir yerde iddet beklemek üzere ikamet edebilir. Çünkü iddet bekleyen kadın açısından böyle yapmak, yolculuğa devam etmekten daha uygundur. Kadının ailesi düşman korkusundan kaçmakla birlikte kadın güvende olursa onlarla birlikte kaçması caiz olmaz; çünkü onlar güvene kavuşunca geri dönerler.

Not: Bedevı kadının şehirli gibi olduğunu söylemek, şehirli hakkında daha önce geçen şu hükmün onun hakkında da geçerli olmasını gerektirir:

a) Koca karısının o bölgedeki evinden başka bir eve taşınmasına izin verse ve kadın da evden çıksa diğerine varmadan önce iddet beklemesi gerekli olsa kadının diğer eve gitmek için yolculuğuna devam mı etmesi geri mi dönmesi gerekir?

b) Koca karısının bir mahalleden başka bir mahalleye taşınmasına izin verdikten sonra iddeti gerektiren boşama veya ölüm olayı iki bölge arasındayken yahut kadının evden çıkıp da henüz mahalleyi terk etmesinden önce gerçekleşse kadın yolculuğuna devam mı eder yoksa geri dönmesi mi gerekir?

Ravdatü't-talibin ve eş-Şerhu'l-kebir'de bu soruların hiçbiri hakkında herhangi bir şey söylenmemiştir.

Bir gemi kaptanı karısını boşasa veya ölse, kadının meskeni de gemi olsa bakılır:

Boşamanın söz konusu olduğu ilk durumda gemi büyük olup her birinin [tuvalet, mutfak vb. gibi] ihtiyaçlarını ayrı giderebileceği müstakil odalar bulunuyorsa kadın gemideki meskeninde iddetini geçirir. Çünkü gemideki ayrı odalar [karnaralar] bir binadaki ayrı daireler gibidir. Şayet kamaralar bu konuda müstakil değilse bakılır: Kadının yanında mahrem bir erkek var ve gemiyi hareket ettirmeyi biliyorsa koca da kadınla birlikte yolculuğa çıkar ve kadın gemideki kamarasında iddetini geçirir. Kadının belirtilen şekilde mahremi yoksa kıyıya en yakın yerleşim birimine çıkar ve iddetini orada geçirir. Buraya çıkması mümkün değilse kadın imkan ölçüsünde kocasına karşı örtünür ve uzak durur.

169. Ev kocanın mülkü olup kadına layık ise yani bu kadınla aynı durumda olan birinin oturmasına uygun olursa kadının orada oturmaya devam etmesi zorunludur, hiç kimse yukarıda belirtilen özür durumları bulunmaksızın kadını oradan çıkaramaz.

Not: Koca, [boşama veya ölüm öncesinde] borcuna karşılık evi rehin vermiş ve boşama öncesinde borcun vadesi geldiği halde borcunu başka türlü ödemesi mümkün olmamışsa borcuna karşılık evi satması caiz olur. Bu durumda Ezrai'nin kendi görüşü olarak belirttiğine göre müşteri kadının emsal ücret karşılığında orada iddet beklemesine razı olmazsa kadının başka eve taşınması gerekir.

Nevevi'nin "kadına uygun olan bir ev" ifadesinin zahirinden evde kocanın değil kadının durumuna bakılacağı anlaşılmaktadır ki evlilik birliği devam ederken böyle olduğu gibi burada da doğru olan budur. Maverdi'nin "evlilik birliği devam ederken kocanın durumu dikkate alınır" ifadesi buna aykırıdır. Ezrai "ben bu konuda ayrım yapan başka bir kimse görmedim" demiştir.

170. Kadının iddet beklemekte olduğu evi iddet süresi sona ermeden satmak sahih değildir.

Ancak ay hesabıyla iddet bekleyen kadının evini satmak, kiraya verilen evi satmak gibidir. Daha önce kira bölümünde daha güçlü görüşe göre bu satımın sahih olduğu hükmü geçmişti. Şu halde iddet bekleyen kadının evini satmak da böyledir.

Nevevi, el-Muharrer'deki ifadeye şu sözleri de eklemiştir: "Kadının iddet beklediği evi satmanın batıl olduğu da -tek görüş olaraksöylenmiştir. "

İkisi arasında şöyle bir fark olduğu belirtilmiştir: Bir evi kiralayan kişi o evin menfaatine malik olur. İddet bekleyen kadın ise evin menfaatine malik değildir. Bu durumda boşayan kişi sanki evi satmış da menfaatini bir süreliğine kendisi lehine istisna etmiş gibidir, bu ise batıldır.

Not: İbn Şühbe'nin belirttiği üzere görüş ayrılığı, müşteri şayet iddet bekleyen kadın değil ise geçerlidir. Şayet müşteri o kadın ise evin ona satılması kesin olarak sahih olur. Hamilelik iddeti ile temizlik hesabına göre olan iddete gelince bu durumda evin satılması -sürenin bilinmezliği sebebiyle- sahih olmaz.

171. Ev ödünç alınmışsa kadının iddetini orada geçrimesi gerekir; çünkü mülkiyetine sahip olunan evde mesken hakkı sabit olduğu gibi ödünç alınan evde de bu hak sabit olduğundan ayetteki ["evlerinden çıkmasınlar" ifadesi] bu kadını da kapsamaktadır. Koca, kadını o evden başka yere nakledemez; çünkü buna Allah hakkı ilişmiştir.

172. Ödünç veren kişi ödünç verme işinden vazgeçer ve evinin emsal ücretini almaya razı olmaz da daha fazla isterse yahut evini kiraya vermeye razı olmazsa kadın, bulunabilen en yakın eve nakledilir.

Not: Nevevi'nin sözünden anlaşıldığına göre ev sahibi emsal ücrete razı olduğunda kadın o evden başka yere nakledilemez, kocanın bu ücreti ödemesi gerekir. Rafii ve Nevevi, Mütevellı' den bu görüşü nakledip onaylamışlardır. Ezrai ise ödünç, vasiyet

vb. bir yolla bedelsiz olarak bir ev bulma imkanı olması halinde kocanın diğer eve ücret ödeme yükümlülüğü konusunda tevakkuf etmiştir.

Ödünç veren kişinin akıl hastalığı, sefihlik, kira olarak tuttuğu evin kira süresinin dolması veya ölmesi gibi durumlarda teberru ehliyetini kaybetme si de ödünçten cayması gibidir.

EI-Matlab adlı eserde şöyle denilmiştir: Alimler ödünç verme işinin iddetin gerekli olmasından önce ya da sonra olması arasında bir ayrım yapmamışlardır. Şayet bu daha sonra olmuş ve durum da biliniyorsa, ödünç akdi bağlayıcı olur. Çünkü bundan caymak kadının evde kalması konusundaki Allah hakkını iptal etmek anlamına gelir. Bu tıpkı ölü gömülmesi için ödünç verilmiş arazide ödünç verme işinin bağlayıcı olması gibidir. Dahası alimler bunu ödünç verme konusunda açık olarak ifade etmişlerdir.

173. Kira süresi dolmuş olan kiralık evde de evin sahibi emsal ücret karşılığında kira akdini yenilemek istemiyorsa kadın oradan başka yere nakledilir. Çünkü Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

> Bir müslümanın malı ancak kendi gönül rızasıyla helal olur. (Sahih-i İbn Hibban, Cinayat, 5978)

Ancak ev sahibi buna razı olursa kadın başka yere nakledilmez.

174. Bir süreliğine oturma hakkı vasiyet yoluyla birine bırakılan ve sürenin dolduğu ev de bu konuda kiralık ev gibidir.

175. Ödünç veren kişi veya evini kiraya veren kişi, kadının başka eve nakledilmesinden sonra emsal ücrete razı olsalar bakılır: Eğer kadının nakledildiği ev ödünç verilmiş ise kadın ilk eve geri döndürülür; çünkü ödünç veren kişi bundan cayabilir. İkinci ev kiralanmışsa kadın -iki görüş içinden tercihe şayan olanına göre- ilk eve nakledilmez. Ezra! bunun doğruya daha yakın görüş olduğunu söylemiştir; çünkü kadını ilk eve geri döndürmek [boş yere masraf yaparak] mal kaybetmektir. Karı-koca ödünç eve dönme konusunda anlaşırsa kadın dönmez; çünkü ödünç veren kişinin bundan caymayacağının garantisi yoktur.

176. [Kadının iddet beklediği] ev kadının mülkü ise orada kalmaya devam etmesi caizdir.

Bu durumda kendisini boşayan kişiden evin ücretini talep eder; çünkü kadını bir meskende banndırma yükümlülüğü kocaya ait olduğundan ücreti de onun vermesi gerekir. Bu durumda, İmam Şafii'nin el-Ümm'de belirttiğine göre kadın için yeterli olabilecek en düşük ev ücreti ödenir.

Not: Nevevi'nin ifadesinin zahirinden kadının kendisine ait olan o evde kalmaya devam etmesinin gerekli olduğu anlaşılmaktadır. el-Mühezzeb ve et- Tehzib yazarları bunu tek görüş olarak belirtmişlerdir. Ravdatü't-talibin'de belirtilen daha doğru görüşe göre ise kadın orada kira veya ödünç olarak kalmaya razı olursa caizdir ve evla olan da budur. Kadın buradan taşınmak isterse bunu da yapabilir; çünkü kadının evini ücret karşılığı veya ödünç olarak vermesi gerekli değildir. Ücret de ancak onun talebiyle gerekli olur. Kadın ücret talep etmez de iddet süresi geçerse, daha doğru görüşe göre ücret kesin olarak düşer, nafaka ise böyle değildir; çünkü nafaka kadının kendisini kocasına teslim etmesinden kaynaklanır bu ise mevcuttur. Kadının nafakayı talep etmemesi durumunda düşmez. Ayrıca nafaka, zimmette sabit olsa bile sahip olunan bir maldır. Mesken ise kadının sahip olduğu şeyolmayıp yalnızca belirli bir süre orada oturma hakkına sahiptir, bu ise geçmiştir.

Kadın, evlilik birliği devam ederken kocası ile birlikte kendi evinde otursa, şayet kocasının burada oturmasına izin vermişse İmam ŞafiI'nin açık ifadesine göre kocasından kira almaya hak kazanamaz. Çünkü herhangi bir karşılık zikredilmeksizin mutlak olarak izin vermek İbnü's-Salah'ın fetvalarında belirttiğine göre ödünç verme veya serbest bırakma anlamına gelir. Bu, açıkça anlaşılacağı üzere kadının tasarruf yetkisi kısıtlı olmadığında söz konusu olur.

177. Evlilik esnasında oturulan ev değerli ise koca imkan ölçüsünde evlilik esnasında oturulan eve en yakın olan ve kadına uygun olan bir başka eve kadını nakledebilir; çünkü kadını değerli bir evde oturtmak koca üzerine gerekli değildir. Bu, yalnızca evlilik devam ederken birlikteliğin devamı hatırına müsamaha ile karşılanan bir şeydir. Boşama ile birlikte bu durum ortadan kalkmıştır.

178. En yakında olan evde iskan etmek zorunlu mu yoksa müste hap mıdır? Bu konuda tereddütlü ifadeler vardır. Alimlerin ifadelerinin zahirinden bunun zorunlu olduğu anlaşılmaktadır ki zahir olan da budur. Bu, zekat verilecek sınıflar bir şehirde bulunmadığında onun başka yere nakledilmesini caiz görmemiz halinde en yakın yere nakledilmesine benzer. Koca, kadının değerli olan evde [iddet esnasında] kalmasına razı olmuşsa o zaman bu gerekli olur.

179. [Boşanma esnasında kadının oturduğu] ev değersiz olup kadına uygun değilse o evde kalmaktan kaçınıp başka bir yere nakledilmeyi talep edebilir. Çünkü kadının hakkı bu değildir. Kadın [evlilik esnasında] bu evde kalmaya, sırf kocasıyla bir arada bulunduğu için göz yummuştu. Boşanmayla birlikte artık bu durum ortadan kalkmıştır.

180. Kocanın, iddet bekleyen karısı ile bir arada oturması, onun yanına girip çıkması haramdır; çünkü bu durum, kadınla baş başa kalmaya' götürür, bu ise haramdır. Ayrıca bu, kadına zarar vermektir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: "Onları sıkıştırmak amacıyla onlara zarar vermeye kalkışmayın." [Talak, 6]. Burada "evlerde sıkıştırmak" kastedilmiştir.

Boşama bain olsun ric'İ olsun fark etmez.

181. Aşağıdaki durumlarda yukarıda bahsedilen hususlar -yani kocanın karısının yanında oturması, girip çıkması- caiz olur:

Rafii'nin, mezhebimiz alimlerinden aktardığına göre kişinin, iki tane güvenilir kadınla baş başa kalması caizdir. Ravdatü 'ttalibın ve eş-Şerhu'l-kebır'de cemaatle namaz bölümünde kadınlarla ancak mahremlerinin baş başa kalacağı konusundaki ifade "güvenilir olmayan kadınlar" şeklinde yorumlanır, böylece o ifade burada zikredilene uymuş olur, çünkü itimad edilmesi gereken görüş budur.

> Kadına iddet esnasında normalde verilmesi gerekenden daha geniş bir ev verilmiş ve kadının -isterse süt veya sı hriyet yoluyla olsun- kendisinden utanılacak çağa gelmiş mümeyyiz bir mahremi varsa, İmam Şafii' den nakledilen buluğ şartı ve Şeyh Ebu Hamid'den nakledilen buluğa yaklaşma şartı da temyiz olarak yorumlanır.

Metinde geçen "erkek" ifadesi ihtirazı bir kayıt değildir. Kadının kız kardeşi, teyzesi ve halası gibi bayanlar da -şayet güvenilir ise- aynıdır. Ravdatü't-talibin'de "güvenilir yabancı bir kadının bulunması yeterlidir" denilmiştir. Mahremin bulunması ise daha iyidir.

> Kocanın mahrem akrabasından mümeyyiz bir bayan veya kocanın başka karısı ya da cariyesi yahut da yabancı bir kadın varsa.

[Yukarıdaki iki durumda] belirtilen mahzurlar ortadan kalkmış olacağı için kocanın, iddet bekleyen kadınla aynı evde oturması onun yanına girip çıkması caiz olur. Bununla birlikte kadını görme ihtimali sebebiyle bunu yapması mekruhtur.

182. Akıl hastası ve mümeyyiz olmayan küçük dikkate alınmaz.

Kadın ve cariyenin güvenilir olması dikkate alınır.

Bir görüşe göre kocanın diğer karısında kıskançlık olacağı için güvenilir olma şartı dikkate alınmaz.

Mahremin -ZerkeşI'nin belirttiğine göre- gözleri gören bir kimse olması şart olup kör olması yeterli değildir. Nitekim yolculukta kadının mahremi olarak kör bir kimsenin gitmesi de yeterli değildir.

Not: Rafii'nin, mezhebimiz alimlerinden aktardığına göre kişi'nin iki tane güvenilir kadınla başbaşa kalması caizdir. Ravdatü't-talibin ve eş-Şehru'l-kebir de cemaatle namaz bölümünde kadınlarla ancak mahremlerinin başbaşa kalacağı konusundaki ifade ''güvenilir olmayan kadınlar'' şeklinde yorumlanır, böylece o ifade burada zikredilene uymuş olur, çünkü itimad edilmesi gereken görüş budur.

el-Mecmu'da belirtildiğine göre iki veya daha fazla erkeğin, fuhşiyattan olan işleri yapmaları uzak bir ihtimalolsa bile bir kadınla baş başa kalmaları haramdır; çünkü kadının kadından utanması, erkeğin erkekten utanmasından daha fazladır.

183. Evin içinde farklı odalar bulunsa, kişinin eşlerinden biri bu odalardan birinde diğeri ise farklı odada otursa bakılır: Evin mutfak, tuvalet, atık su boşaltma yeri, çatıya tırmanma yeri vb. irtifakları bir ise halvetten kaçınmak amacıyla kadının bir mahreminin de bulunması gerekir. İrtifaklar bir olmayıp her bir odanınki farklı ise mahremin bulunması gerekmez.

Kocanın mahrem bulunmaksızın o kadınla aynı evde oturması caiz olur; çünkü bu durumda

> iki oda birbirine komşu iki ev gibi olur. Ancak irtifaklar evin içinde odanın dışında ise bu caiz olmaz; çünkü bu durumda baş başa kalmak imkansız değildir. Bunu Zerkeşi söylemiştir.

184. İki oda arasının bir kapıyla örtülmesinin şart koşulması daha uygundur. Yine iki odanın geçiş yerlerinin aynı olmaması, yani evde bir odaya giderken diğer odanın yanından geçilmemesinin şart koşulmaması daha uygundur. Nitekim et-Tehzib ve et-Tetimme yazarları ve başkaları, baş başa kalma durumuna düşmemek için bunu şart koşmuşlardır.

185. Alt ve üst katın hükmü de belitilen hususlar açısından ev ve odanın hükmü gibidir.

et-Tecrid'de şöyle denilmiştir: Kadına muttali olmamak için onu üst katta oturtması daha iyidir.

İddete İlişkin Son Hükümler

Karısını boşamış olan ve bir meskene sahip olmayan kişinin iddet bekleyecek karısı için hakim -şayet karşılıksız olarak ev verecek kimse bulunmazsa- ev kiralar. Bu kişinin malı yoksa hakim onun adına borç yapar. Hakim kadına kocası adına borç yapmaya veya kadının malından ev kiralamasına izin verirse bu caiz olur, bu durumda kadın, yaptığı ödemeyi kocadan geri alır. Kadın hakimin izni olmaksızın geri alma kastıyla bu ödemeyi yaparsa bakılır: Kadının hakimden izin alması mümkün idiyse yahut bu mümkün olmadığı durumda başkasını şahit tutmamışsa yaptığı ödemeyi geri alamaz. Kadın, hakimden izin istemesi mümkün olmakla birlikte [ondan izin almayıp] başkalarını şahit tutarak bunu yapsa, yaptığı ödemeyi geri alır.

İddet bekleyen kadının kocası ölünce karısı "benim iddetim o hayattayken bitmişti" dese iddet onun üzerinden düşmez ve ikrarı sebebiyle mirasçı olamaz. Ezrai şöyle demiştir:

"Kaffal bunu ric'ı talakla boşanmış kadın diye kayıtlamıştır. Şayet bain talakla boşanmışsa bu konudaki kayıttan anlaşıldığına göre kadının iddet yükümlülüğü bununla düşmüş olur."

Ezrai devamla şöyle demiştir: "Boşamanın ric'ı mi bain mi olduğu bilinemese ve kadın ric'ı olduğunu, kendisinin mirasçı olduğunu iddia etse, daha uygun görüşe göre bu kabul edilir; çünkü evlilik hükmünün devam etmesi asıldır."

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

İSTİBRA