KADA - YARGI / YARGIÇ

BİRDEN FAZLA HAKİM TAYİN ETMEK

Devlet başkanı bir beldede iki hakim tayin etse ve her birini bir mekan, zaman veya belirli bir dava türü üzerinde görevlendirse bu caiz olur. Daha dOğru görüşe göre her birini bu şekilde görevlendirmese de caiz olur. Ancak hüküm verirken görüşbirliğine varmalarını şart koşarsa o zaman caiz olmaz.

56. Bir beldenin yöneticisi o beldede iki hakim tayin etse ve her bir hakime belirli bir yerde veya falan gün demek suretiyle belirli bir zamanda yahut hakimlerden birini malı konular diğerini öldürmeyaralama ve evlilik olayları için tayin etme örneğinde olduğu gibi belirli tür davalarda hakim tayin etse bu tayin caiz olur; çünkü iki hakim arasında bir anlaşmazlığın olması söz konsu olmaz.

Not: Nevevi'nin ifadesi devlet başkanının bir hakimi erkekler arasında hüküm vermesi için diğer hakimi kadınlar arasında hüküm vermesi için tayin etmesini de kapsamaktadır.

Cüveyni bunu tek görüş olarak aktarmıştır. Buna göre bir erkek ve kadın anlaşmazlığa düşseler bu iki hakimden hiçbiri anlaşmazlığı çözemez. Bu durumda erkekler ve kadınlar arasında hüküm vermesi için üçüncü bir hakimin atanması şarttır.

Ezrai "benzer meseleleri de buna kıyas et" demiştir.

57. [Her bir hakim için görev yeri / zamanı / türü tahsis edilmemişse bu atama geçerli olur mu? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]

Birinci görüş

Daha doğru görüşe göre devlet başkanı iki hakimden her biri için yukarıda belirtilen şekilde görev tahsisinde bulunmayıp onlara umumı yetki verdiğinde -tıpkı iki vası ve iki vekil tayin etme durumunda olduğu gibi- bu tayin caiz olur. Bu, el-Bahr adlı eserde İmam Şafii'nin ifadesi olarak nakledilmiş, Maverdi de bu görüşü alimlerin çoğunluğuna nispet etmiştir.

İkinci görüş

Bu caiz olmaz. Cüveyni, Gazalı ve İbn Ebı Asrun bu görüşü doğru kabul etmişlerdir.

58. [Devlet başkanının bir beldede görev tahsisi yapmaksızın iki hakimi aynı anda ataması caiz olmakla birlikte] hüküm verirken ikisinin oy birliği halinde hükmetmesini şart koşması caiz olmaz; çünkü içtihada açık konuda aralarında görüş ayrılığı meydana gelir ve bu durumda anlaşmazlıklar çözüme kavuşturulamaz. Bu gerekçelendirmeye göre devlet başkanı, aynı imamı taklid eden kişiyi hakim olarak atasa ve biz "mukallidin hakim olarak atanması caizdir" görüşünü tercih etsek, bu ikisinin hüküm verirken görüş birliği içinde hükmetmesini şart koşmak sahih olur; çünkü bu durum onların ihtilaf etmesine yol açmaz.

Zira taklid ettikleri imam aynıdır.

Şöyle bir itiraz söz konusu olabilir: Bir imamın birden fazla görüşü olabilir. Hakimlerden birisi bu görüşlerden birine göre diğeri de diğerine göre hüküm vermeyi uygun görebilir.

Bu durum anlaşmazlık ve ihtilafa yol açar.

Buna Şeyh Burhaneddin el-Fezarı şöyle cevap vermiştir: "İki hakimden her biri, bağlı bulunduğu imamın en doğru görüşüne göre hüküm verebilir." İbn Şühbe'nin belirttiği üzere bu, sırf mukallid için ve bir de imamın, bu iki görüşten hangisinin doğru olduğunu açık

olarak ifade ettiği durumlar için doğrudur. Ancak bu iki hakim inceleme, tercihte bulunma ve mezhep imamlarının açık ifadelerini bulamadıklarında yeni karşılaştıkları meseleleri onların açık görüşlerine kıyaslayıp iki görüşten birini tercih etmeye ehil iseler o zaman aralarında anlaşmazlık ve ihtilaf söz konusu olur. Bakış açıları birbirinden ayrı düşer, bu sebeple böyle bir atamanın caiz olmaması gerekir.

59. Devlet başkanı [aynı bölgeye iki hakim atamakla birlikte] bu ikisinin ayrı ayrı veya birlikte bir davaya bakmalarına ilişkin herhangi bir şart ileri sürmese, mutlak bir tasarrufu, caizliğe elverişli olacak şekilde yormak adına onun bu tasarrufu her bir hakimin diğerinden bağımsız olarak hüküm vermesi şeklinde yorumlanır. Bu, benzer durumda iki vasi tayin edilmesinden şu açıdan farklıdır: İki hakim tayininden farklı olarak iki vasinin, aynı tasarrufta oy birliği ile karar vermek üzere tayin edilmesi caizdir. Bu sebeple mutlak olarak iki vasi tayin etme halinde bu tayin bu şekilde [oy birliğiyle karar vermenin şart koşulduğu şeklinde] yorumlanır.

60. İki hakim, anlaşmazlık halinde bulunan iki kişiden birinin talebine bağlı olarak diğerini mahkemeye çağırsa hangisi önce çağırmışsa onun talebine icabet edilir. Aynı anda çağırmışlarsa aralarında kur'a çekilir.

61. İki hasım, iki hakimden hangisini tercih edecekleri konusunda anlaşmazlığa düşseler

Ruyanl'nin kesin olarak belirttiğine göre [davaya konu olan] hakkı talep edenin [davacının] isteğine uyulur, davalının isteğine uyulmaz. Bir mülkün taksimi, bir malın satım bedeli veya mehir konusunda anlaşmazlığa düşen ve karşılıklı yemin etmeleri gereken iki kişinin durumunda olduğu gibi her iki hasım hem davacı hem de davalı olma bakımından birbirine eşitseler kendilerine en yakın hakime davayı götürürler. İki hakim onlara uzaklık bakımından eşit mesafedeyseler kur'a çekilerek buna uygun hareket edilir.

62. [Yukarıdaki durumda iki hakim, "sizin davanıza hangimizin bakacağı konusunda aranızda anlaşın, yoksa davanıza bakmayız" demek suretiyle] ikisinin belirli bir hakim üzerinde anlaşmalarına dek davayı görmekten geri durma yoluna gidemezler. Aksi takdirde bu durum anlaşmazlığın uzamasına sebebiyet verir.

Not: Nevevi'nin iki hakim tayin etme konusunda söylediği husus iki hakimden fazla tayin edilmesi meselesinde de geçerlidir. Maverclı ve Ruyani şöyle demiştir: "Sayıları az olmak şartıyla böyledir. Şayet sayıları çok olursa bu kesinlikle sahih olmaz." Bu ikisi sayının azlık ve çokluğuyla ilgili bir rakam belirlememişlerdir. el-Matlab adlı eserde "bu, ihtiyaca göre belirlenebilir" demiştir. Zahir olan da budur.

Maverclı şöyle demiştir: Devlet başkanı bir hakimi bir şehirde görevlendirmekle birlikte o şehrin nahiyeleri [kasaba ve köyleri] konusunda bir açıklama yapmamışsa bakılır: Eğer örfe göre bu kasabalar şehirden ayrı ise o bölgeler hakimin yetki alanına girmez. Eğer kasabalar şehre bağlı kabul ediliyorsa onlar da hakimin yetki alanına girer. Örf [sabit olmayıp] değişiklik gösteriyorsa hangisi daha yaygın ise o dikkate alınır. İkisi eşit iseler yakın zamanlı olan örf dikkate alınır.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN