Yeni Sayfa 1

Müslümanların Habeşistan'a ikinci hicretinden sonra Mekke'de çok az sayıda müslümanlar kalmışlardı. Bunlardan bazısı kadındı, İslâm düşmanları bu sıralarda tam kudurmuş durumda idiler. Onlar bir kere müslümanların Habeşistan'a hicreti yüzünden öfkeliydiler. Bunun üstüne de Habeşistan'da müslümanlara rahat ve huzur içinde yaşamalarına izin verilmişti ve onları getirmek için gönderdikleri heyet elleri boş dönmüştü. Öfke ve hırstan gözleri dönmüş olan Kureyşliler Rasûlullah (a.s.)'ı gittikçe sıkıştırmaya ve rahatsız etmeye başladılar.

Buhârî'de yer alan Urve bin Zübeyr'in rivâyetine göre kendisi (Hz. Urve) Hz. Abdullah bin Amr bin el-As'a, müşriklerin Rasûlullah (a.s.)'a en çirkin ve en sert davranışını ne zaman gördüğünü sorunca, şöyle dedi: "Bir gün Hz. Peygamber (a.s.) Ka'be'nin avlusunda (başka bir rivayete göre Ka'be'nin duvarlarının yanında) namaz kılıyordu. Birden bire Ukbe bin Ebi Mu'ayt gelip boynuna bir kumaş parçası geçirip onu öldürmek içi sıkmaya başladı. Fakat tam o sırada Hz. Ebu Bekr (r.a.) yetişip Ukbe'yi uzağa attı." Hz. Abdullah bin Amr'ın ifadesine göre, Hz. Ebu Bekr (a.s.) bu alçak ve deyyus ile boğuşurken şunları söylüyordu: "Sen bir kişiyi, yalnızca Rabbim Allah'tır dediği için mi öldürmek istiyorsun?" İbn Cerir kendi tarih kitabında aynı olayı Ebû Seleme bin Abdurrahman'a istinaden nakletmiştir. Ancak Nesâî ile İbni Hâtim bu vak'ayı, Hz. Abdullah'ın babası Hz. Amr bin el-As'a dayanarak az bir ifade farkıyla nakletmişlerdir. Bu ifadeye göre; bu çirkin hareketi Ukbe bin Ebi Mu'ayt yerine bazı Kureyşliler topluca yapmışlardı; Hz. Ebu Bekr (r.a.) ise hem ağlıyor hem Hz. Peygamber (a.s.)'i korurken yukarıda bahsedilen sözleri söylüyordu.

İmam Buhârî bu olayı kendi eserinde çeşitli yerlerde nakletmiştir. Bu olayın râvileri bazı yerlerde Hz. Amr bin el-As, bazı yerde de Hz. Abdullah bin Amr bin el-As'tır[1]. Bir yerde Hz. Amr bin el-As'ın şu rivâyeti vardır: "Ben hiçbir zaman Kureyş'in, Hz. Peygamber (a.s.)'in hayatına kastettiğini ve onu öldürmeyi plânladığını görmedim, ama bir defası hariç, Kureyşliler Kâ'be'nin gölgesinde oturmuşlardı. Rasûlullah (a.s.) ise Makam-ı İbrahim'de namaz kılıyordu. Bu arada Kureyşliler birbirini Rasûlullah (a.s.)'a saldırmak için sıkıştırtmaya başladılar. Nihayet Ukbe bin Ebi Mu'ayt yerinden kalktı ve çarşafını Rasûlullah (a.s.)’ın boynuna geçirip çekmeye başladı, öyle ki, Rasûlullah (a.s.) dizleri üzerine düştü. Bunun üzerine kâfirler arasında bir gürültü koptu. O sırada Hz. Ebu Bekr (r.a.) koşarak geldi ve Rasûlullah (a.s.)'ın kollarını arkadan tutarak o gaddar kişilere dedi ki: "Bu zâtı, sırf Rabbinin Allah olduğunu söylediği için mi öldürmek istiyorsunuz?" Sonra adamlar oradan dağıldılar. Rasûlullah (a.s.) namazını kıldıktan sonra kendisine tecâvüzde bulunanların yanından geçerken şunları söyledi: "Canım elinde olan Rabbime yemin ederek söylüyorum, ben size zebîh ile (kurban olmak için) gönderildim." Ebû Cehil dedi ki, "Ey Muhammed, sen hiçbir zaman aptal değildin." Rasûlullah 'a.s.) da, "fakat sen onlardansın" diye karşılık verdi." (Ebu Ya'lâ, İbni Hibbân, Taberânî ve Beyhakî de bu olayı Hz. Amr bin el-As'ın rivâyetiyle nakletmişlerdir).

Sahih-i Buhârî'nin bir başka rivâyeti şöyledir: Müşrikler Hazreti Peygamber (a.s.)'in mübarek saç ve sakalından kılları çektiler. Hazreti Ebû Bekr onu korumak için kalktı ve ağlayarak söylendi: "Bu adamı, sırf Rabbinin Allah olduğunu söylediği için mi öldürmek istiyorsunuz?" Rasûlullah (a.s) ise kendisine şöyle dedi: "Ey Ebû Bekr, canım elinde olan Rabbime yemin ederek söylüyorum, ben bunlara zebîh ile gönderildim". Bunun üzerine kalabalık dağıldı.

İbni Hişâm, İbni Cerir, Taberî ve Beyhakî'nin İbni İshâk'a dayanarak yazdıklarına göre Urve bin Zübeyr, Hz. Abdullah bin Amr bin el-As'a şöyle bir soru sordu: "Kureyş'in Rasûlullah (a.s.)'a gösterdiği husûmetin en şiddetli örneği hangisiydi?" Hz. Abdullah bin Amr dedi ki, ben günlerden bir gün Kureyşlilerin bir toplantısına gittim. Onların reisleri Kâ'be'nin duvarlarının gölgesinde idiler. Bunlar Rasûlullah (a.s.)'tan bahsederken dediler ki, "vallahi, bu adama çok tahammül ettik. Artık dayanamayacağız. Bu adam bizim aptal olduğumuzu söyledi, atalarımızda ayıp aradı. Dinimize lâf attı ve toplumumuzu böldü. Hakikaten biz sabretmişiz." Onlar aralarında bunları konuşurken, Rasûlullah (a.s.) çıkâ geldi. Rasûlullah (a.s.) oraya gelince önce Hacer-i Esved'i öptü ve daha sonra Kâ'be'yi tavaf ederken Kureyşlilerin yanından geçti. Bunlar Rasûlullah (a.s.)'a iğneleyici bir lâf attılar. Bunun Rasûlullah (a.s.) tarafından hoş karşılanmadığını gördüm. Rasûlullah (a.s.) ikinci defa Kâ'be'yi tavaf ederken onlar yine lâf atınca, Rasûlullah (a.s.) durakladı ve şöyle dedi: "Ey Kureyşliler, beni dinliyor musunuz, elinde canım olan Rabbime yemin ederek söylüyorum, ben size kurban olarak gönderilmişimdir." Abdullah bin Amr diyor ki : Rasûlullah (a.s.)'ın bu sözleri Kureyşlilere soğuk duş etkisi yaptı ve onlar dona kaldılar. Daha sonra, onlardan en çok konuşan biri ileriye gelip Hazreti Peygamber (a.s.)'i yatıştırma için epeyce dil döktü, hatta şunu da söyledi: "Ey Ebu'l-Kasım, buralardan ses çıkarmadan geç. Sen daha önce aptal değildin." Rasûlullah (a.s.) oradan sessizce ayrıldı. Ertesi gün bunlar yine orada toplandılar ve ben onlarla beraberdim. Onlar aralarında şöyle dediler: "Hiç hatırlıyor musunuz, bu adam (Hz. Peygamber) sizinle ilgili olarak ne kadar ileriye gitmiştir? Hatta dün bize neler demedi ki. Ama siz onu hiçbir şey olmamış gibi bıraktınız." Kureyşliler kendisine hücum ettiler ve "bize böyle böyle diyen sen misin?" Rasûlullah (a.s.) da "evet onları diyen benim" dedi. Bu arada, o hayvanlardan birinin, Rasûlullah (a.s.)'ın çarşafını yakasından tutarak sıktığım gördüm. Bu sırada Hz. Ebû Bekr (r.a.) duruma müdahale etti ve Rasûlullah (a.s.) için siper oldu. Kendisi ağlıyordu ve mırıldanıyordu: "Siz bu kişiyi, sadece Rabbim Allah'tır dediği için mi boğmak istiyorsunuz." Bundan sonra adamlar oradan dağıldılar. İşte tanık olduğum Kureyşlilerin Hazreti Peygamber (a.s.)'e yaptıkları en kötü muamele budur. (Müsned-i Ahmed'de bu olay aynı şekilde geçiyor).

İşte bu sıralarda, Hazreti Hamza (r.a.)'nın da İslâm dairesine girmesine sebep olan bir vak'a meydana geldi. Tarihçiler, Hz. Hamza'nın İslâm'ı kabul ediş tarihi konusunda değişik ifade kullanmışlardır. İbni Hacer, "İsâb"de Hz. Hamza'nın, Bi'set'in ikinci yılında müslüman olduğunu yazmıştır. İbn Abd il-Berr önce 2. yıl yazmış daha sonra, Hz. Peygamber(a.s.) Dâr-ı Erkâm'a girdikten sonra Bi'set'in 6. yılında müslüman olduğunun bildirildiğini kaydetmiştir. Fakat İbni Sa'd, İbn-ul-Cevzi ve Utekî bu tarihin kesinlikle Bi'setten sonra 6. yıl olduğunu açıklamışların İbn-ul-Kayyım da "Zâd'ul Me'âd"da Hz. Hamza'nın İslam'ı kabul etme vak'asını müslümanların Habeşistan'a ikinci hicretinden sonra kaydetmiştir. Aynı görüşü İbni Esir, "Tarih'ul-Kâmü"de açıklamıştır. Ayrıca, Hz. Hamza'nın müslüman olmasına yol açan olayın mahiyeti de olayın Bi'set'ten sonra 2. yılda meydana gelmediğini göstermektedir. Böyle bir olay ancak İslam ile Küfr arasındaki çekişmenin en çetin safhaya varmasından sonra meydana gelebilirdi çünkü. Bi'set'in ikinci yılında, Ebû Cehl, Hazret Peygamber (a.s.)'e küfretmek şöyle dursun, onunla göz göze gelmeye bile cesaret edemezdi. Olay şöyledir:

İbni İshâk'ın rivâyetine göre Rasûlullah (a.s.) bir gün Safâ yakınlarından geçiyordu. (Bazı diğer rivâyetlere göre Hacûn'dan geçiyordu). O sırada Ebu Cehl, Hazreti Peygamber (a.s.)'e ana-avrat küfretmeye başladı ve hem kendisi hem dini hakkında çok kötü lâflar etti. Fakat Rasûlullah (a.s.) onun hezeyanlarına kulak asmadı. Bu haberi, Beni Teym'in bir reisi olan Abdullah bin Cud'ân'ın serbest bıraktığı bir hizmetçisi (bazı rivayetlere göre Hz. Hamza'nın kız kardeşi Hz. Safiyye veya iki kadın) Hz. Hamza (r.a.)'ya iletti. Hz. Hamza (r.a.) Kureyş kabilesinin en soylu, cesur ve şerefine düşkün bir zatı idi. Rasûlullah (a.s.)’ın hem amcası, hem süt kardeşiydi. Ayrıca, annesi de Rasûlullah (a.s.)'ın annesi, Amine'nin amca kızıydı. Hz. Hamza yaşça da Hz. Peygamber (a.s.)'den ancak 2-4 yaş büyüktü. Hz. Hamza (r.a.) Rasûlullah (a.s.)'ı çok seviyor ve sayıyordu. Ava meraklıydı ve yay ve okla avdan dönerken, kendisine Ebû Cehl'in küstahlığıyla ilgili haber ulaştı. Öfke içinde Harem'e gidip Ebu Cehl'in başına öyle bir yay darbesi vurdu ki, başı yarıldı; sonra şöyle dedi: "Sen ona küfrediyorsun ha! Al işte ben de onun dinine girdim ve o ne diyorsa ben de onu diyorum. Cesaretin varsa aynı küfürleri bana da yap." Bunun üzerine Beni Mahzûm'un adamları galeyana geldiler ve kavga etmek istediler. Ama, Ebû Cehl dedi ki, "Bırakın Ebû Umâre (Hz. Hamza)'yi, ben onun yeğenine hakikaten çok kötü küfürler ettim." Taberânî ve İbni Ebî Hâtim'in rivâyetine göre Hamza (r.a.) şöyle dedi: "Benim dinim de Muhammed'in dinidir. Cesaretiniz varsa beni durdurun bakalım."

"El-Meğâzi" yazarı Yunus bin Bukeyr, İbn İshâk'a dayanarak bu hikâyeyi daha etraflıca anlatmıştır. Buna göre, Hz. Hamza hiddet içinde namusu için İslâmiyet'i kabul etmişti. Ama eve döndükten sonra kendi kendine dedi ki: "Vallahi, ben Kureyş'in mümtâz reislerinden biriyim. Ben dinden dönen bir kişiye tabi oldum ve atalarımın dinini terk ettim. Bunun yerine ölseydim daha iyi olurdu." Daha sonra Allah'a dua etti: "Ya Rab, eğer bu doğru yolsa kalbimi bundan yana yap. Değilse, bundan kurtulmam için bir yol göster." Hz. Hamza (r.a.) o gece Şeytan'ın vesvesesi yüzünden çok huzursuz kaldı, ta ki sabah oldu. Sabah Rasûlullah (a.s.)'ın yanına gitti ve "yeğenim, ben şu anda içinden çıkılmayacak bir durumdayım. Biliyorsun, neyin doğru, neyin yanlış olduğunu bilmeyen benim gibi bir adam için bu çok büyük bir meseledir." Rasûlullah (a.s.) onun vesvese, şüphe ve tereddütlerini dinledikten sonra ona nasihatte bulundu; Allah'tan korkmasını istedi ve müslüman olmasından dolayı kutladı. Nihayet Allah, Hz. Hamza'nın kalbini imanla doldurdu. Ve nihayet, Hz. Hamza dedi ki, "senin doğru olduğunu ilân ediyorum." (Bu olayı Beyhakî de Yunus bin Bukeyr ve İbni İshâk'a dayanarak nakletmiştir).

Kureyş henüz bu büyük darbenin etkisinden kurtulmamışken ikinci bir büyük darbe daha yedi ve bir gün Hazreti Ömer bin Hattab (r.a.)'ın da müslüman olduğunu duyunca deliye döndü. Hz. Ömer (r.a.), İslâmiyete muhalefet eden cephenin en ağır toplarından biriydi ve iman edenlere zulüm etmekte önde idi. Kureyşliler ona büyük saygı gösteriyorlardı. Arabistan'da revaçta olan soylarla ve şecerelerle ilgili hesap tutmada uzmandı. Kureyşliler onu bazı diplomatik faaliyetleri için dışarıya gönderirlerdi. Kabileler arasında kavga ve anlaşmazlıklarda arabuluculuk ve hakemlik görevlerini de yapardı ve verdiği kararlara büyük önem verilirdi. Çok güçlü, cesur ve yiğitti. İyi bir biniciydi. Büyük bir konuşma kabiliyetine sahipti ve usta bir hatipti. Kureyşliler, Hz. Ömer (r.a.) gibi bir şahsiyetin kendi kamplarından çıkıp karşı kampa geçeceğini akıllarının uçlarından bile geçirmemişlerdi. Fakat Allah’ın hikmeti böyle idi. Hz. Ömer (r.a.)'in iç dünyası değişiyordu ve kendisinin İslam ordusunun bir neferi olması için sahne hazırdı bile.

Müsned-i Ahmed ile Taberânî'de Hz. Ömer'in etkilendiği ilk olaydan söz edilmiştir. Bunu Hz. Ömer (r.a.) kendisi dile getirmiştir. O diyor ki, "ben İslâmiyet'i henüz kabul etmemişken bir gün Rasûlullah (a.s.)'ı rahatsız etmek üzere evden çıktım. Ben oraya varınca Rasûlullah (a.s.) namaza kalkmıştı ve Hakka sûresini okuyordu. Ben arkasına geçtim ve kendisini sessizce dinlemeye çalıştım. Kur'an-ı Kerim'in sihri benim bütün vücudumu sarmıştı ve kendi kendime diyordum ki bu adam mutlaka bir şairdir, nitekim Kureyşliler kendisine bu lakabı takmışlardı. O sırada Rasûlullah'ın mübarek ağzından şu kelimeler çıktı:

"Şüphesiz Kur'ân çok şerefli bir peygamberin sözüdür. O, bir şair sözü değildir. Ne az inanıyorsunuz." (Ayet; 40-41)

O zaman dedim ki, kendisi mutlaka bir kâhindir. Tam o sırada Rasûlullah (a.s.) şu ayetleri tilavet ediyordu:

"(O) bir kâhin sözü değildir. Ne az düşünüyorsunuz. O, alemlerin Rabbi Allah tarafından indirilmiştir." (Ayet; 42-43)

"Bu kelâmı dinledikten sonra İslam kalbime yerleşmeye başladı." (Bu olayı İbni Sencer, kendi müsnedinde nakletmiştir.)

Hz. Ömer (r.a.)'in, İslâm'dan etkilendiği ikinci olay, İbni Hişâm'ın "Siret'inde İbni İshâk'tan, Taberânî'nin tarihinde ve İbn Esîr'in "Üsdül-Ğabe"sinde Hz. Leylâ binti Ebi Hasme (r.a.)'den naklolunmuştur. Hz. Leylâ, Hz. Ömer'in yakın akrabalarındandı ve kocası Hz. Amir bin Rebi'at-ul-'Anzi ile beraber Habeşistan'a gitmişti. Hz. Leylâ'nın ifadesine göre, "ben hicret için eşyalarımı topluyordum ve kocam Amir bin Rebî'a bir iş için dışarıya çıkmıştı. Derken, henüz müslüman olmamış olan Hz. Ömer bize geldi. Biz onun elinden çok çekmiştik. Fakat o sırada o, bir yerde durup bizi seyrediyordu. Sonra lafa girdi, "Abdullah'ın annesi, gidiyor musun?" "evet, sizler bizi çok rahatsız ettiniz ve bize çok zulüm ettiniz. Biz artık Allah'ın topraklarından birine gideceğiz. Umarız orada bu zorluklardan kurtuluruz" dedim. Bunun üzerine Hz. Ömer "Allah sizinle beraber olsun" dedi. Sesi titriyordu ve yüzü ağlamaklıydı. Bizim Mekke'den ayrıldığımızda belli ki çok üzülmüştü. Bundan sonra Amir gereken eşyaları getirince kendisine dedim ki, "Abdullah'ın babası, keşke sen Ömer'i görseydin. Bizim ayrılmamıza nasıl da üzülüyordu, zavallı. Az önce burada idi." Amir, benim, onun müslüman olmaya meyilli olduğunu sezip sezmediğimi sordu. Ben "evet" dedim. Amir dedi ki: "Biraz önce gördüğün adam, Hattab'ın eşeği müslüman oluncaya kadar müslüman olamayacaktır."

Hz. Ömer (r.a.)'in kafası karma karışıktı. Hak ile Batıl arasında bocalıyordu. Bu zihnî yükten kurtulmak ve her şeyi bitirmek için Rasûlullah (a.s.)'ı öldürmeyi plânladı. İbni İshâk'ın ifadesine göre Hz. Ömer bu niyetle kılıç kuşanarak evden çıktı. Ama yolda bizzat Hz. Ömer'in kabilesinin eşrafından olan ve gizlice müslümanlığı kabul etmiş olan Hz. Nu'aym bin Abdullah en-Nahhâm ile karşılaştı. Kendisi, "hayır ola, ne tarafa?" diye sordu. Hz. Ömer "Kureyş arasında ikilik yaratan, hepimizi enayi yerine koyan, dinimizi ayıplayan ve mabutlarımızı kötüleyen o sabi (dinsiz)'yi öldüreceğim." Nu'aym dedi ki, "vallahi, senin nefsin seni aldatmıştır. Sen zannediyor musun ki, Muhammed (a.s.)'i öldürdükten sonra Abd-i Menaf seni sağ bırakacaktır? Sen önce kendi evine bak." Hz. Ömer, "hangi eve?" diye sordu. Nu'aym dedi ki: "Senin enişten ve amcazaden Sa'id bin Zeyd ve kardeşin Fâtıma ikisi de müslüman olmuşlardır. Ve onlar Muhammed (a.s.)'e tabi olmuşlardır." Hz. Ömer bunu duyar duymaz öfke içinde kız kardeşinin evine gitti. Orada Hz. Habbâb bin Erett önünde bir kumaş parçası açıp oturuyordu. Kumaş parçasında Tâhâ Sûresi yazılıydı. Erett bundan Hz. Fâtıma'ya okuyordu. Hz. Ömer (r.a.)'in gelişi belli olunca Hz. Habbâb evin bir köşesinde saklandı ve Hz. Fâtıma ise Kur'an'ın yazılı olduğu kumaş parçasını baldırının altına sakladı. Fakat Hz. Ömer o zamana kadar Hz. Erett'in kıraatını duymuştu. İçeriye girdikten sonra, "biraz önce duyduğum ses neydi?" diye sordu. Hz. Fâtıma ile Hz. Sa'id (r.a.) dediler ki öyle bir ses yoktu. Hz. Ömer dedi ki: "hayır vardı". Sonra şunları ekledi: "Duyduğuma göre siz ikiniz Muhammed (a.s.)'in dinine tâbi olmuşsunuz." Bunu dedi ve eniştesini dövmeye başladı. Hz. Fâtıma (r.a.) kocasını kurtarmak isteyince o da dayak yedi; öyle ki başı yaralandı. Bu noktada karı koca dediler ki: "Evet biz müslüman olduk ve Allah'ın Rasûlüne iman ettik. Artık sen ne istersen yap." Hz. Ömer (r.a.) kız kardeşinin başından kan aktığını görünce yaptığı hatadan pişman oldu ve az önce okudukları Kur'ân parçasını getirmesini söyledi: "Bakayım, Muhammed (a.s.)'in getirdiği şey ne imiş" dedi. Hz. Ömer (r.a.) okuma yazma bilen bir kişiydi ve Kur'an'ı okumak istiyordu. Fakat kız kardeşi dedi ki: "Senin bunu kaybedeceğinden endişe ediyoruz". Hz. Ömer dedi ki: "Hiç endişelenme" ve mâbudlarına yemin ederek bunu geri vereceğini söyledi. Kız kardeşi bu arada ümitlenmişti, belki Ömer müslüman olur diye. Onun için kendisine dedi ki: "Sevgili kardeşim, sen müşrik olduğun için temiz değilsin. Halbuki, bu kitaba ancak temiz İnsanlar el sürebilir." Bunu duyunca Hz. Ömer banyo yaptı ve Hz. Fatma kendisine Kur'an-ı Kerim'in o parçasını verdi. Hz. Ömer, Tâhâ sûresinin henüz ilk bölümünü okumuşken, "ne kadar güzel ve şahane bir belagattır bu" dedi. Hz. Habbâb bin Erett, "ey Ömer, öyle sanıyorum ki Rasûlullah (a.s.)'ın duasının gerçekleşme ânı gelmiştir. Çünkü ben Rasûlullah (a.s.)'ın dün böyle dua ettiğini duydum: "Ya Rabb, Ebu'l-Hakem bin Hişâm (Ebu Cehl) veya Ömer bin Hattab vasıtasıyla îs-lâm'ı teyid et." Onun için ey Ömer gel, Allah'a gel." Hz. Ömer, "Beni Muhammed (a.s.)'e götürün ki, müslüman olayım" dedi. Hz. Habbâb bin Erett dedi ki, "kendisi Safa yakınlarında bir evde (Dâr-ı Erkam) bazı sahabelerle oturuyor." Böylece Hz. Ömer, belinde kılıç asılı vaziyette Rasûlullah (a.s.) ve arkadaşlarının bulunduğu eve itti ve kapıyı çaldı. Sahabelerden biri kalkıp dışarıya göz attı. Baktı Hz. Ömer belinde kılıçla bekliyor. Çok korktu ve geriye dönüp Rasûlullah (a.s.)'a haber verdi. Hazreti Hamza dedi ki: "Müsaade edin, gelsin. Niyeti iyiyse biz de kendisine iyi muamele ederiz. Yok niyeti bozuksa, onun kılıcıyla onun işini bitiririz." Rasûlullah (a.s.) da dedi ki: "Gelsin". Verilen emre uyuldu ve Hz. Ömer içeriye alındı. Hz. Ömer içeriye girer girmez, Hz. Peygamber (a.s.) onun çarşafının bir ucunu sımsıkı eline alarak sordu: "İbni Hattab, seni buraya getiren nedir? Vallahi bana öyle geliyor ki Allah sana büyük bir âfet göndermediği sürece sen vazgeçmeyeceksin." Hz. Ömer dedi ki: "Ya Rasûlullah, ben Allah ve Rasûlüne ve Rasûlün talimatına iman etmek için huzurunuza gelmiş bulunuyorum." Bunu duyunca Rasûlullah (a.s.) "Allahu Ekber" diye seslendi. Bu tekbir sesiyle evdeki herkes Hz. Ömer'in müslüman olduğunu anlamış oldu. Müslümanlar buna çok sevindiler. Hz. Hamza (r.a.)'dan sonra Hz. Ömer'in de müslüman olması müslümanların gücüne güç kattı. İbni İshâk Medine'li ravilerin Hz. Ömer'in İslâm'ı kabul etmesiyle ilgili rivayetlerinin bundan ibaret olduğunu belirtiyor. Hâfız Ebû Ya'lâ bu rivâyeti Hz. Enes bin Mâlik'e dayanarak nakletmiştir. Bezzâr ise bizzat Hz. Ömer'in ifadelerini kullanmıştır.

Bezzâr, Taberânî, Beyhakî, İbni Asâkir, Ebû Nu'aym ve Dârekutnî; Hz. Enes bin Mâlik, Ömer'in mevlası Eslem ve vs.'ye dayanarak bizzat Hz. Ömer'in kendi ifadesiyle İslâmiyet'i kabul etmesinin hikâyesini kaydetmişlerdir. Bu ifade, çok ufak tefek ayrıntıların dışında yukarıda naklettiğimiz İbni İshâk'ın rivâyetinin aynısıdır. Yine de, Ebu Nu'aym ve İbni Asâkir'in Hz. Abdullah bin Abbas'a dayanarak naklettikleri Hz. Ömer'in rivâyetinde şu ilave bilgiler vardır: "Ben müslüman olduktan sonra Rasûlullah (a.s.)'a dedim ki, "ya Rasûlullah ister ölelim ister kalalım, biz Hak üzerinde değil miyiz?" Rasûlullah (a.s.) dedi ki, "canım elinde olan Rabbime yemin ederim, siz ölseniz de, kalsanız da, Hak üzerindesiniz." Ben dedim ki, "o zaman, ya Rasûlullah (a.s.), gizlenmemize ne gerek vardır? Biz hak üzerinde ve onlar batıl üzerinde iken dinimizi niçin saklayalım?" Rasûlullah (a.s.) buyurdu: "Ey Ömer, sayımız çok azdır ve bizim hangi şartlar altında yaşadığımızı görüyorsun." Ben arz ettim: "Sizi Hak ile beraber peygamber olarak öndermiş olan Rabbime yemin ederim, bundan sonra, daha önce küfrümle oturduğum hiçbir toplantıyı bırakmayacağım. Artık oralarda İslâm'la oturacağım." Daha sonra biz iki grup halinde oradan çıktık. Bir grupta Hz. Hamza (r.a.) ve bir gurupta ben vardım. Bu şekilde Mescid-i Haram'a girdik. Kureyşliler bizi böyle görünce beyinlerinden vurulmuşa döndüler. Çok üzüldükleri ortadaydı." Bu olayı İbn Mâce ile Hâkim ve İbni Sa'd biraz değişik şekilde aktarmışlardır. İbni Hişâm, Hz. Ömer'in şu ifadesini de nakletmiştir: "İslâmiyeti kabul ettiğim gün düşündüm ki, Rasûlullah (a.s.)'ın en ezeli düşmanını İslâm’a davet edeyim. Bunun üzerine doğru Ebu Cehl'e gittim ve evinin kapısını çaldım. Ebu Cehl beni görünce her zamanki hoş tavrıyla, "Hoş geldin yeğenim, hayır ola ne için geldin?" diye sordu. Ben de ona dedim ki, "ben müslüman oldum, bunu sana haber vermeye geldim." Ebu Cehl, "lânet olsun sana ve senin getirdiğin şeye" dedi ve pat diye kapıyı kapattı."

İbni İshâk, Nâfi'e dayanarak Hz. Abdullah bin Ömer (r.a.)'in rivâyetine nakletmiştir, ki bunun bazı değişik kısımları şöyledir: "Hz. Ömer (r.a.) İslâmiyeti kabul ettikten sonra arkadaşlara sordu: "Kureyşten haberleri en süratli şekilde yayan kişi kimdir?" Arkadaşlar Cemil bin Ma'mer bin Habib el-Cumahi'nin adını verdiler. Hz. Ömer bu zâtı aramaya çıktı. Ben (Hz. Abdullah) de peşinde idim. Ben o sıralarda bir şeyi görüp anlayacak yaşta idim.[2] Hz. Ömer, Cemil'i buldu ve ona dedi ki: "Ben müslüman oldum ve Muhammed'in dinini kabul ettim." Bunu duyar duymaz Cemil sessizce yerinden kalktı ve bulunduğu yerden ayrıldı. Hz. Ömer onun peşinde idi, ben de onların peşinde. O adam Mescid-i Haram'a vardıktan sonra, "ey Kureyşliler" diye bağırdı. Kureyşli kabile reisleri o sırada Kâ'be'nin etrafında gruplar halinde oturuyorlardı. Onlar, Cemil bin Ma'mer'in sesini duyunca dikkatlerini ona çevirdiler. O dedi ki, "haberiniz olsun, Ömer dinden dönmüştür." Hz. Ömer arkasından bağırdı: "Hayır, bu adam yalan söylüyor, ben dinimden dönmedim. Ben sadece müslüman oldum ve ilân ediyorum ki Allah'tan başka bir ilah yoktur ve Hz. Muhammed (a.s.) O'nun kulu ve Rasûlüdür." Bunun üzerine kavga çıktı. Kureyşliler Hz. Ömer'i dövüyordu, Hz. Ömer de gücü yettiği kadar onları hırpalıyordu. Nihayet güneş yükseldi ve Hz. Ömer yorulup oturdu. Adamlar onun etrafında oturuyor veya ayakta duruyordu. Hz. Ömer de diyordu ki, ne isterseniz yapın. Bu arada Kureyşlilerden ihtiyar ve muhterem bir zât öne çıktı ve kalabalıktan meselenin ne olduğunu öğrenmek istedi. Kalabalık dedi ki, "Ömer dinden dönmüştür." O zât dedi ki, "Allah Allah ne oldu yani? Bu adam istediği dini seçmiştir. Onun işine ne karışıyorsunuz, Beni Adiyy'in kendi adamını size teslim edeceğini mi sanıyorsunuz? Bırakın onun peşini." Bu sözler üzerine kalabalık dağıldı. Ben babama bu adamın kim olduğunu sordum. "Oğlum, o As bin Vâil Sehmi (Amr İbn ul-As'ın babası) idi" dedi babam." Taberânî ile Bezzâr, Abdullah bin Ömer'in bu rivâyetini özetleyerek nakletmişlerdir.

Buhârî'de yer alan Hz. Abdullah bin Ömer (r.a.)'in rivâyetindeki bazı yeni bilgiler şunlardır: "Hz. Ömer (r.a.) evinde korku içinde otururken, Cahiliyye döneminde bizim müttefikimiz olan As bin Vâil kendisine geldi ve niçin böyle oturduğunu sordu. Hz. Ömer dedi ki, "senin adamların beni öldürmek istiyorlar, zira ben müslüman olmuşumdur." As bin Vâil Sehmi dedi ki, "ben sana emân verdiğim için kimse sana el kaldıramaz." As kendilerine ne istediklerini sordu. Onlar dedi ki, "biz Ömer'in işini bitirmek istiyoruz. O dinden dönmüştür." As bin Vâil Sehmi onları sert bir dille uyardı ve dedi ki: "Kimse Ömer'e el kaldıramaz." Bunun üzerine herkes dağıldı."

Hz. Ömer (r.a.) İslâmiyet'i, Hz. Peygamber (a.s.)'in bi'setinin 6. yılında kabul etmiştir. Nitekim, İmam Nevevî, "Tezhib'ul-Esmâ"da ve "el-Lugât"ta ve Molla Ali Kâri "Erba'in-i Nevevî'nin Şerhi'nde bunu yazmışlardır. Bazı yazarlar, Hz. Ömer'in, Hz. Hamza'nın müslüman olmasından üç gün sonra, bazıları da üç ay sonra İslâmiyet'i kabul ettiğini belirtmişlerdir. Fakat Ebû Nu'aym İsfahani, Hz. Abdullah bin Abbas'ın bizzat Hz. Ömer'e İslâmiyet'i ne zaman kabul ettiğini sorduğunu ve kendisinin Hz. Hamza'dan üç gün sonra müslüman olduğunu anlattığını kaydetmiştir. İbni Sa'd, Eslem (r.a.)'e dayanarak Bi'setten sonra Zilhicce 6 tarihini vermiştir. Fakat, bu olayın bundan daha önce geçmiş olması ihtimali vardır. Süheylî, Hz. Ömer'in müslüman olduğu sırada Rasûlullah (a.s.)'ın etrafında sadece 40 müslüman bulunduğunu yazmıştır. Vâhidi ise buna 10 kadını eklemiştir. Ancak Hâfız İbni Hacer, "Menâkıb-ı Ömer" adlı eserinde İbni Ebi Hayseme'ye dayanarak Hz. Ömer'in şu sözlerini nakletmiştir: "Rasûlullah (a.s.)'ın yanında 30 kişi vardı. Ben onlara katılarak 40 sayısını tamamladım." Pek mümkündür ki, Hz. Ömer ancak bu kişilerin müslüman olduğunu biliyordu. Zira birçok müslüman din ve imanlarını gizli tutuyordu.

Bu sıralarda Kureyş'in öfke ve hiddeti dorukta idi. Zira onların bütün oyunlarına, entrika, baskı, zulüm ve işkencelerine rağmen İslâmiyet günden güne gelişiyordu. Bu durum sadece Mekke'ye mahsus değildi. Mekke'nin dışındaki kabileler de İslâm camiasına giriyorlardı. Ayrıca müslümanların adı ve sanı Habeşistan'a kadar duyulmaya başlamıştı. Habeş Kralı Necâşî, müslümanların hamisi olmuştu. Habeşistan'dan da bazı Hıristiyanlar heyet halinde Mekke'ye gelip müslüman olmaya başlamışlardı. Bunun yanı sıra, Hz. Hamza (r.a.) ile Hz. Ömer gibi yiğit ve namlı kabile reislerinin İslâmı kabul etmesi müslümanları hayli cesaretlendirmişti. İbn Ebi Şeybe ile Taberânî, Hz. Abdullah bin Mes'ûd'un şu sözlerini nakletmişlerdir: "Vallahi, Hz. Ömer İslâmiyet'i kabul edinceye kadar Beytullah'ın etrafında namaz kılamıyorduk."

Bütün bu faktörler birleşerek Kureyşlileri o kadar çileden çıkardı ki, onlar bir mahzer (vesika) hazırladılar. Bu mahzer, Hz. Muhammed (a.s.)'in ailesinin ve diğer müslümanların boykot edilmesinin ilânıydı. Bu mahzere imza koyanlar, Beni Hâşim ve Beni el-Muttalib Hz. Muhammed (a.s.)'i kendilerine teslim etmedikçe bu iki aile ile her türlü ilişkilerini, evlilik bağları, konuşma, alış veriş ve diğer sosyal ve ekonomik bağlarını keseceklerini ilân ettiler. Kureyş'in bütün ailelerinin reisleri bu belgeyi tasdik ettiler ve bunu Kâ'be'ye astılar. İbni Sa'd ile İbn Abd-il-Berr'in ifadesine göre bu olay 1 Muharrem, Bi'setten sonra 7. yılda[3] cereyan etmişti.

Mûsâ bin Ukbe, İmam Zührî'ye dayanarak "Meğâzi"de demiştir ki, Ebu Tâlib Kureyşlilerin Hz. Muhammed (a.s.)'in canına kastettiklerini duyunca Beni Hâşim ile Beni el-Muttalib'i topladı ve onların Hz. Muhammed (a.s.)'i yanlarına alıp Şi'b-i Ebi Tâlib'te[4] toplanmalarını onu bu son nefeslerine kadar korumalarını istedi. Ebu Tâlib'in bu önerisini her iki aile de kabul etti ve ailelerde yer alan ister müslüman, ister kâfir olsun herkes Şi'b-i Ebi Tâlib'e çekildiler. Kureyş'in, diğer kabile reislerinin yukarıda bahsedilen mahzeri o zaman imzalayıp Kâ'be'ye astığı rivayet ediliyor[5].

Bunun aksine İbni Sa'd, Vakıdi ile İbni İshâk'ın şu rivâyetini nakletmiştir: Kureyşliler önce Beni Hâşim ile Beni el-Muttalib'in boykot edilmesine ilişkin belgeyi hazırladılar ve daha sonra iki aile Ebu Tâlib'in direktifi üzerine Şi'b-i Ebi Tâlib'te mahsur kaldılar. Aynı ifadeyi, İbni Abd il-Berr kendi siyer kitabında kullanmıştır. Ebû Leheb, bu kritik ânda ailesinden uzak kaldı ve gidip Kureyşli boykotçulara katıldı. Beni Abd-i Menâfin geriye kalan iki ailesi Beni Abd-i Şems ile Beni Nevfel de kendi soylarından uzak kaldılar ve düşmanlarına katıldılar.

İbni Hişâm, İbni İshâk'a dayanarak Beni Hâşim ile Beni el-Muttalib'in mahsur kalmalarının müddetini 2-3 sene olarak göstermiştir. Ancak, İbni Sa'd ile Mûsâ bin Ukbe bu müddetin kesinlikle üç olduğunu tesbit etmiştir. Bütün bu süre içinde Kureyşlilerin muhasarası bütün acımasızlığıyla devam etti. Şi'b-i Ebi Tâlib'tekiler öylesine boykot ve tecrit edildiler ki, onlara bütün ikmal yolları kesildi. Musa bin Ukbe'nin ifadesine göre dışardan tüccar ve satıcılar gelince Mekkeliler onların etrafını sarar ve bütün yiyecek, içecek, giyecek türünden mallarını satın alırlardı, ki muhasara altındakilere bir şey kalmasın. Daha önce işaret ettiğimiz gibi, Ebu Leheb, Mekke'ye gelen tüccarlardan muhasara altındakilerden mallarının normal fiyatının beş-altı mislini isterdi. Fiyat bu kadar yüksek olunca kuşatılmış kişiler istedikleri mallan alamıyorlardı. Daha sonra da Ebu Leheb bütün bu mallan normal fiyatlara alırdı. İbni Sa'd ile Beyhakî'nin rivâyetine göre mahzur kalanların durumu öylesine kötüleşmişti ki, aç çocuklarının inilti sesleri Şi'b-i Ebi Tâlib'in dışına kadar duyuluyordu. Mahsur kalanlar ancak Hac mevsiminde saklandıkları yerden çıkabiliyorlardı ve ikinci hacca kadar aynı yerde bulunuyorlardı.

Muhasara süresince Hz. Hatice (r.a.)'nin yeğeni Hakim bin Hizam ve Nadle bin Hâşim bin Abd-i Menâfin yeğeni (üvey kardeşi) Hişâm bin Amr ve el-Amiri gizlice mahzur kalanlara yardım ederlerdi. İbni Hişâm'ın İbni İshâk'a dayanarak yazdığına göre, bir defasında Ebu Cehl, Hakim bin Hizâm'ın teyzesi için erzak götürürken yakaladı ve kendisine şöyle dedi: "Sen Beni Hâşim için yiyecek ve erzak götürüyorsun ha! Vallahi, ben seni Mekke'de herkesin önünde rezil etmeden bırakmayacağım." Bu sırada Beni Esed bin Abdul-Uzza bin Kusayy'dan ve Hz. Hatice'nin yakın akrabası olan Ebul-Bahteri bin Hişâm oraya geldi ve meselenin ne olduğunu sordu. Ebu Cehl dedi ki, "bu adam Beni Hâşim için erzak götürüyordu." Ebul-Bahteri dedi ki: "Bırak onu, o teyzesine erzak götürüyor. Bu erzak da teyzesinindir. Sen Hatice (r.a.)'nin erzakını ona götürmesine izin vermeyecek misin?" Ebu Cehl "hayır" diye cevap verdi. Bunun üzerine ikisi arasında kavga çıktı ve Ebül-Bahteri, Ebu Cehl'i iyice hırpaladı. Öyle ki, bir devenin çene kemiğiyle başını yardı. Bütün bu olayı Hz. Hamza dikkatle izliyordu. İki kâfir durumun farkına varınca, Beni Hişâm memnun olmasın diye utanarak kavgalarına son verdiler. İbni Hişâm ayrıca, İbni İshâk'a dayanarak Hişâm bin Amr ve el-Amiri'nin bir hikâyesini de nakletmiştir. Verilen bilgiye göre Hişâm bin Amr da gizlice Beni Hâşim ile Beni el-Muttalib'e yardım ederdi. Hişâm erzakları bir deve üzerine koyup getirir ve gece Şi'b-i Ebi Tâlib'in kenarına gelip bunu çukura yuvarlayıverirdi. Mahsur kalanlar erzakı aşağıdan alırlardı ve deveyi serbest bırakırlardı. Kureyşliler onu da tehdit ettiler, ama Ebu Süfyan onu bırakmalarını söyledi ve bir kişinin akrabalarına yardım etmesine mani olunmamasını istedi.

Beni Hâşim ile Beni el-Muttalib'in boykot edilmesi olayı bütün şiddetiyle devam ediyordu. Ama daha evvel belirttiğimiz gibi, Rasûlullah (a.s.) davet işini hiç aksatmadan sürdürüyordu. Boykot başlayalı iki yıl olmuştu ki, Ay'ın ikiye bölünme Mu'cizesi gibi muazzam bir olay meydana geldi. Mekkeli kâfirler böyle bir Mu'cizeyi göz ardı edemezlerdi. Muhaddisler ile müfessirler bu Mu'cizenin, Medine'ye hicretten beş yıl önce (yani, Bi'setten sonra, 8. yılda) Minâ'da meydana geldiğinde ittifak etmişlerdir. Kur'an-ı Kerim'de de bu olay şöyle anlatılmıştır:

"Kıyamet yaklaştı ve ay bölündü. Onlar bir Mu'cize görseler yüz çevirip 'bu devam edegelen kuvvetli bir sihirdir' derler." (Kamer; 1-2)

Bazı akılcı kimseler ayın bölünmesi vak'asına akılcı yaklaşım getirmeye çalışmışlardır. Bunlar "inşakk-al kamer" kelimelerini, ayın bölünmesinin uzak bir ihtimal olduğunu düşünerek "ay bölünecek" anlamına almışlardır. Halbuki bu kelimeler "ay bölündü" anlamındadır ve "ay bölünecek" anlamını çıkarmaya çalışırsak, bütün ayetin tercümesi muğlak ve anlaşılmaz hale gelir. İlk ayette ayın bölünmesi vak'ası kıyametle eşdeğer tutulmuştur. Yani, ayın bölünmesi kıyametin bir işareti olarak gösterilmiştir. Bunun ilerde meydana gelecek bir vak'a olarak kabul ettiğimizde "ayın bölünmesi"nin, kıyametin alameti veya işareti olacağı söylenemez. Bundan sonraki ayetin manası tamamıyla kaybolur. Zira orada deniliyor ki, bu kâfirler o kadar inatçı ve sapıktırlar ki, bunlar dünyanın en büyük Mu'cizesini bile görseler buna sihir diyeceklerdir. Bu olay uzak bir gelecekte vuku bulacak olsaydı, Mekkeli kâfirlerin bu tutumundan böylece bahsedilmesi anlamsız olurdu. Zaten ay Mu'cizesi çok muteber hadislerle de sabittir.

Hadisler Buhârî, Müslim, Tirmizî, Ahmed, Ebû Avâne, Ebu Dâvûd Tayalisi, Abdurrezzak, İbni Cerir, Beyhakî, Taberânî, İbni Merdûye ve Ebu Nu'aym İsfahani'de birçok güvenilir senetlerle, özellikle Hz. Abdullah bin Ömer, Hz. Huzeyfe bin el-Yeman, Hz. Enes bin Mâlik ve Hz. Cubeyr bin Mut'im tarafından naklolunmuştur. Bunlardan üç zât, yani Hz. Abdullah bin Mes'ud, Hz. Huzeyfe ve Hz. Cubeyr bin Mut'im bir Mu'cizenin görgü tanıkları olduklarını açıklamışlardır. Diğer iki râvi, yani Hz. Abdullah bin Abbas ile Hz. Enes bin Mâlik ise görgü tanığı olamazlar; zira bu olay onların doğuşundan önce ya da küçük yaşta iken cereyan etmişti. Ama bunların ikisinin de mümtaz sahabeler olduğu ve olayı büyüklerinden duydukları şüphe götürmez.

Bütün rivayetler bir araya toplanınca ayın bölünmesi vak'asının tafsilatı şöyle ortaya çıkar: Hicret'ten beş sene evveldi. Kameri ayın 14. günüydü. Ay henüz çıkmıştı. Birden bire ikiye bölündü; bir parçası karşıdaki tepenin bir tarafına, bir parçası da tepenin başka bir tarafına kaydı. Bu, bir anlık bir durumdu. Daha sonra ayın iki parçası da birleşti. Rasûlullah (a.s.) o sırada Minâ'da idi. Rasûlullah (a.s.) yanındakilere dedi ki, "bakın ve buna şahit olun." Kâfirler dedi ki: "Muhammed bizi büyülemişti, onun için gözlerimiz aldandı." Diğer kimseler dedi ki, "Muhammed bizi büyüleyebilirdi, ama sizi ve dışarıdakileri büyüleyemezdi, onlar gelsin, onların da bu olayı görüp görmediklerini araştıralım." Dışardan gelenler de dediler ki, onlar da bu manzarayı görmüşlerdi.

Bu olayın Mu'cize olup olmadığı ve işin aslının ne olduğuna daha ayrıntılı bahsi bu kitabın ilk cildinde Hz. Peygamber (a.s.)'in Mu'cizeleri bölümünde yaptığımız için, bu noktalara temas etmiyoruz.

Mekkeli serseri, gaddar ve inatçı kabile reisleri öfke içinde olan diğer hemşehrilerinin durumundan istifade ederek şehrin iki kuvvetli ve kudretli ailesi, Beni Hâşim ile Beni el-Muttalib'in her bakımdan boykot edilmesini temin etmişlerdi. Ama bu öfke ve hiddet geçici olduğu için boykotun ilelebet devam etmesi düşünülemezdi. Mekke'de bu iki aile ile münasebet ve akrabalıkları bulunmayan fert veya aile hemen hemen yok gibiydi. Bu sebeple, başından beri bazı kimseler yakınlarının ve akrabalarının bu şekilde tecrit edilmelerini beğenmemişlerdi. Boykot ve tecrit uzadıkça bu hoşnutsuzluk da arttı. Zira Beni Hâşim ile Beni el-Muttalib'e mensup olanlar, özellikle çoluk-çocuk aç ve susuz kalmaya başlamışlardı. Çocukların iniltileri ve ağlama sesleri çevrede duyuluyordu. Şi'b-i Ebi Tâlib'in dışında bulunan eş, dost ve akrabalar çocukların bu inilti ve ağlamalarım duydukça tedirgin oluyorlardı. Musa bin Ukbe'nin ifadesine göre üç yılın sonunda Beni Hâşim ile evlilik ve diğer ilişkilerde bulunan Beni Abd-i Menaf, Beni Kusayy ve diğer aileler birbirine düştüler ve birbirini suçlamaya başladılar. Bunlar diyorlardı ki; kendileri yakınlarını ve arkadaşlarını boykot etmekle Arabistan'da süregelen geleneklerini açıkça ihlal etmişlerdir ve insanlığa aykırı davranmışlardır.

Taberî ile İbni Hişâm, Muhammed bin İshâk'a dayanarak ve Belazuri, Vâkıdi'ye dayanarak, nihayet, Hişâm bin Amr ve el-Amiri'nin bu boykota ve insanlık dışı harekete son vermek için seferber olduğunu yazmışlardır. Hişâm ilk önce Beni Mahzûm'un reisi Züheyr bin Ebi Ümeyye ile görüştü. Züheyr, Hz. Ümmü Seleme'nin kardeşi ve Hazreti Peygamber (a.s.)'in teyzesi Atike binti Abdulmuttalib'in oğluydu. Hişâm, Züheyr'e dedi ki: "Ey Züheyr, sen rahat yiyip, içip şenlik içinde yaşarken yakınlarının açlıktan ölmeleri, onlarla her türlü alışverişin durdurulması ve onlarla bütün sosyal ve izdivaç ilişkilerinin kesilmesinden hiçbir rahatsızlık duymuyor ve vicdan azabı çekmiyor musun? Ben yemin ederim ki, aynı muamele Ebu'l-Hakem bin Hişâm'a (Ebû Cehl'e) yapılsa ve onların en yakın akrabalarına bugün senin akrabalarına revâ görülen muameleyi yapman emredilmiş olsaydı, o (Ebû Cehl) bunu asla kabul etmeyecekti." Züheyr dedi ki: "Ben tek başıma ne yapabilirin-.? Beni destekleyen olursa, inan ki, akrabalarımızın tecrit edilmesiyle ilgili belgeyi yırtıp attırırım." Hişâm dedi ki: "Seni destekleyen ilk kişi benim." Züheyr dedi ki: "Bir kişi daha bul."

Bundan sonra Hişâm, Beni Nevfel bin Abd-i Menâfin reisi Mut'im bin Adiyy'e gitti ve dedi ki: "Ey Mut'im sen Abd-i Menâfin iki büyük ailesinin yok olmasını mı istiyorsun? Sen buna seyirci mi kalacaksın. Beni iyice dinle, eğer bu konuda Kureyşlilerden yana çıkar ve Kureyşlilerin bu iki aileyi yok etmelerine seyirci kalırsan, aynı muamele er geç sana da yapılacaktır. Mut'im "ben tek başıma ne yapabilirim ki" dedi ve başkalarının da yanında olması gerektiğini söyledi. Hişâm, "bir benim, bir de Züheyr bin Ümeyye." Mut'im dedi ki: "Bir arkadaş daha ara."

Bundan sonra Hişâm, Beni Esed bin Abdül-Uzzâ'nın reisi Ebul-Bahteri As bin Hâşim ile görüştü ve Mut'im'e söylediklerini ona da tekrarladı. Ebul-Bahteri "bizimle hemfikir olan başka kimse var mıdır?" diye sordu. Hişâm "bir benim, bir Züheyr bin Ebi Ümeyye ve bir de Mut'im bin Adiyy". Ebul-Bahteri dedi ki, "Artık bir kişiyi daha bul, ondan sonra bu iş tamamdır." Bunun üzerine Hişâm, Zeme'a bin el-Esved bin Muttalib ile görüştü. Zeme'a, Beni Esed bin Abdül-Uzza'nın kabile reislerinden biriydi ve o da bu işe evet dedi.

Bundan sonra bu beş kişi gece vakti Mekke'nin yukarısında Hacûn'da bir araya gelip boykot veya tecrit vesikasının yok edilmesi yolunda gayret sarf etmek için and içtiler. Züheyr dedi ki, "Söze ben başlayacağım, ve siz beni teyid edeceksiniz." Ertesi sabah bu zevat Kureyşlilerin toplandıkları yere gittiler. Züheyr, Kâ'be'yi 7 defa tavaf ettikten sonra Kureyşlilere hitaben dedi ki: "Ey Mekke ahalisi, bir yanda Beni Hâşim can çekişirken bize doyasıya yemek, içmek ve giymek yakışıyor mu? Ne onlardan bir şey satın alınıyor ne de onlara bir şey satılıyor. Vallahi şu gaddarca ve merhametsizce yazılan mahzer yırtıp atılıncaya kadar yerime tekrar oturmayacağım." Ebu Cehl bağırdı: "Sen yalan söylüyorsun. O mahzer yırtılmayacaktır." Bu sırada Zeme'a lafa karıştı ve Ebu Cehl'e dönerek, "Vallahi, en büyük yalancı sensin. İnan ki, bu mahzer hazırlanırken de biz memnun değildik." Sonra Ebul-Bahteri hemen yerinden fırladı ve dedi ki: "Evet Zeme'a sen doğru söylüyorsun. Bu belgede yazılanların hiçbirini beğenmemiştik ve onaylamamıştık." Mut'im kalktı ve dedi ki: "Siz ikiniz haklısınız ve sizden farklı görüş ileri süren yalancıdır. Biz tanrı huzurunda bu vesikadan ve bunun içinde yazılanlardan beraat ediyoruz." Hişâm bin Amr da bunu teyid etti. Bunun üzerine Ebu Cehl dedi ki: "Bu bir tertiptir. Siz bunu bir gece bir yerde hazırlamışsınızdır."

Öte yandan, İbni Sa'd ve İbni Hişâm ile Belâzuri'nin rivayet ettiği gibi, Beni Hâşim ile Beni el-Muttalib'in boykot edilmesiyle ilgili belgedeki bütün yazıların güve tarafından yenildiği ve sadece Allah'ın isminin sağlam kaldığı Cenab-ı Allah tarafından Hz. Peygamber (a.s.)'e bildirildi (İbni İshâk, Musa bin Ukbe ve Urve'nin ifadeleri bunun tam aksidir. Bunlar diyorlar ki, belgede iki aileye boykot ve zulüm yapılmasıyla ilgili yazı ve maddeler sağlam kalmış ve sadece Allah'ın isminin bulunduğu yer güve tarafından yenilmişti. Fakat bu ifadeler pek inandırıcı değildir ve daha doğru ve inanılır ifade yukarıdaki yazarlarınkidir). Rasûlullah (a.s.) bunu amcası Ebu Tâlib'e bildirdi. Ebu Tâlib, "bunu Rabbin mi sana bildirmiştir?" diye sordu. Rasûlullah, "evet" dedi. Bunun üzerine Ebu Tâlib meseleyi kardeşlerine açtı. Onlar Ebu Tâlib'in fikrini sordu. Ebu Tâlib şunları söyledi: "Vallahi, Muhammed hiçbir zaman bana yalan veya yanlış bir şey söylememiştir." Ebu Tâlib bundan sonra ne yapılması gerektiğini öğrenmek istedi. Rasûlullah (a.s.) buyurdu: "Bana kalırsa, siz en iyi elbiselerinizi giyip Kureyş'e gidin ve kendilerine durumu izah edin." Bu teklif üzerine ailenin büyükleri oradan Kureyşli büyük ve akıllı simaların bulunduğu Hicr'e gittiler. Kureyşliler, Beni Hâşim ve Beni el-Muttalib'in reislerinin bu şekilde kendilerine doğru gelmekte olduğunu görünce şaşırdılar ve ne söyleyeceklerini merakla beklediler.

Gerçi tarihçiler duruma bir açıklık getirmemişlerdir. Ama biraz düşünecek olursak; Ebu Tâlib ve arkadaşlarının, Züheyr ve arkadaşlarının haremde Ebu Cehil ile tam kapıştıkları sırada yetiştiklerini tahmin edebiliriz. Ebu Tâlib oraya vardıktan sonra dedi ki: "Biz bir sual ile geldik, umarız siz bunun doğru cevabını vereceksiniz." Kureyşliler "Ehlen ve sehlen, hoş geldiniz. Bizde sizi memnun edecek pek çok şey var. Siz ne istiyorsunuz?" diye sordular. Ebu Tâlib, Hz. Peygamber (a.s.)'den duyduklarını anlattı ve şöyle dedi: "Yeğenim bana bu haberi vermiştir ve vallahi, o hiçbir zaman yalan söylemez. Siz o vesikayı getirin. Eğer yeğenimin söyledikleri doğruysa, bize uygulanan boykot kaldırılsın ve bu vesikada ne yazılıysa geçersiz sayılsın. Fakat yeğenim yalan çıkarsa ben onu size teslim ederim. Ondan sonra yapacağınızı siz bilirsiniz. İster onu öldürün ister sağ bırakın." Kureyşliler Ebu Tâlib'in iyi bir teklifte bulunduğunu söylediler ve vesikanın getirilmesini emrettiler. Vesika geldi ve herkes gördü ki, Hz. Peygamber (a.s.)’e Rabbi tarafından verilen bilgi doğruydu. Bunu gördükten sonra Kureyşliler dona kaldılar ve boyunları büküldü. Ebu Tâlib şöyle dedi: "Gördüğünüz gibi zulüm, kötü muamele ve merhametsizlik gibi suçları siz işlediniz. O halde, biz niçin daha mahpus kalalım?" Bu sözleri söyledikten sonra Ebu Tâlib maiyyetindekilerle beraber Kâ'be'nin örtülerine tutunarak Allah'a dua etti: "Ya Rabbi, bize zulüm eden, bize merhametsizlik yapan, bizim için haram ettiklerini kendileri için helal eden ve bizimle bütün münasebetlerini kesenlere karşı bize yardım et." Ebu Tâlib oradan arkadaşlarıyla birlikte Şib-i Ebi Tâlib'e hareket etti. Onların gitmesinden sonra Kureyşlilerden pek çok kişi kendilerine yapılan zulüm ve haksızlıktan dolayı hayıflandılar. Bu tür görüş ileri surenler arasında Mut'im bin Adiyy, Adiyy bin Kays, Zame'a bin Esved, Ebu'l-Bahteri bin Hâşim ve Züheyr bin Ümeyye önde idiler. Sonra bunların hepsi silahlarıyla birlikte Şi'b-i Ebi Tâlib'e gittiler ve Beni Hâşim ile Beni el-Muttalib'e artık evlerine dönebileceklerini müjdelediler.

İbni Sa'd, Belazuri ve İbni Abd il-Berr'in ifadelerine göre boykot Bi'set'ten sonra 10. yılda sona erdi.

Boykot ve muhasaranın bitiminden sonra Hz. Peygamber (a.s.) henüz rahat bir nefes alamamıştı ki, ard arda gelen iki acı olay yüzünden yine üzüntüye kapıldı. Bu acı olaylar, Rasûlullah'ın (a.s.) kötü gün dostu ve en büyük destekçilerinden biri olan muhterem amcası Ebû Tâlib ile dünyanın en sâdık ve vefakâr zevcelerinden ve Rasûlullah (a.s.)’ın hayat arkadaşı, can yoldaşı, Hz. Hatice (r.a.)'nin öbür dünyaya göçmeleriydi. Bu her iki âfet de Şi'b-i Ebî Tâlib'deki muhasaranın kalktığı Bi'set'ten sonra 10. yılda koptu.

Bazı tarihçiler, Hz. Hatice (r.a.)'nin, Ebû Tâlib'ten evvel vefat ettiğini ifade etmişlerdir. (Meselâ; Vakıdî, Hz. Hatice'nin Ebû Tâlib'ten 35 gün sonra öbür dünyaya intikal ettiğini yazmıştır). Fakat muteber ve güvenilir rivayetlere göre ilk vefat eden Ebu Tâlib'ti ve bundan kısa bir müddet sonra da Hz. Hatice (r.a.) vefat etti. Beyhakî ve İbni İshâk'ın rivayetlerine göre her ikisi de Hicret'ten üç yıl önce aynı yılda vefat etti. Bu tarihçilerin dayandıkları kaynak Muhammed bin İshâk'tır. İbni Abd il-Berr ise Ebu Tâlib'in, Şi'b-i Ebi Tâlib'den çıkmalarından 6 ay sonra Hz. Hatice'nin de ondan üç gün sonra Hakk'ın rahmetine kavuştuğunu beyan etmiştir. İbni Sa'd diyor ki, Ebu Tâlib 15 Şevval, bi'set'ten sonra 10. yılda 80 yaşında vefat etti, bundan bir ay beş gün sonra da Hz. Hatice (r.a.) 65 yaşında hayata gözlerini yumdu. İbni Esir, Ebu Tâlib'in Şevval veya Zilkade (10 Bi'set) de vefat ettiğini bildirmiştir. Hz. Hatice'nin de 35 gün sonra öldüğünü kaydetmiştir. Hâfız Ebu'l-Ferec İbn-Ul-Cevzi bu iki muhterem zâtın ölümü arasında sadece 5 günlük fark olduğunu açıklamıştır. İbni Kuteybe ise ikisinin ölümü arasında sadece üç günlük fark olduğuna işaret etmiştir. Kastallânî ise "Mevâhib'ul-Ledünniyye"de doğru olanın Hz. Hatice'nin Ramazan 10. Biset'te vefat etmiş olduğunu bildirmiştir. Belazuri ise Hakim bin Hizâm'a dayanarak Hz. Hatice'nin vefat tarihinin 10 Ramazan bi'set'ten sonra 10. yıl olduğunu göstermiştir.

Rasûlullah (a.s.) Bi'set'ten sonra 10. yılın "Âmul Hüzn" (Üzüntü Yılı) olduğunu söylerdi. Bir taraftan Hz. Muhammed Mustafa (a.s.)'nın başına bu felâketler geldi ve bir taraftan Kureyşli kâfirler ve müşrikler, Ebû Tâlib gibi kuvvetli ve heybetli destekçisinin ortadan kalkmasından sonra kimsesiz ve çaresiz kaldığını görerek kendisine zulüm, tehdit ve işkencelerini arttırdıkça arttırdılar. Beyhakî'nin Urve bin Zübeyr'e dayanarak naklettiği rivayete göre Rasûlullah (a.s.) şunları buyurdu: "Kureyş, Ebu Tâlib'in vefatına kadar korkakça davrandı." Bu demektir ki bundan sonra Kureyşliler melanetlerini ve menfur emellerini arttırdıkça arttırdılar. Hâkim, Urve bin Zübeyr'in aynı rivâyetini aynı ifadelerle, Hz. Ayşe (r.a.) nin ağzından nakletmiştir.

İbni İshâk, Kureyş'in gittikçe artan cür'et ve cesaretinin bir örneğini Urve bin Zübeyr'e dayanarak nakletmiştir. Buna göre, bir defasında Kureyş'in bir serserisi uluorta Hazreti Peygamber (a.s.)'in mübarek başına toprak attı. Hz. Peygamber (a.s.) aynı vaziyette eve vardı. Hz. Peygamber'in kızlarından biri başını yıkıyor ve ağlıyordu. Hz. Peygamber de kendisini teselli ediyordu ve şunları söylüyordu: "Ağlama kızım, Allah, senin babanın destekçisidir."

İmam Buhârî, "Kitâb-üt Teharet, Kitâb'üs-Salât, Kitâb-ul Cizye, kitâb'ul-Cihâd ve Kitab'ul Meğâzi"de çeşitli yerlerde Hz. Abdullah bin Mes'ûd'a istinaden şu rivâyeti nakletmiştir: Rasûlullah bir gün Ka'be yakınlarında namaz kılıyordu ve Kureyş'in adamları bir tarafta oturuyorlardı. Bunlardan biri (Müslim'e göre Ebû Cehl) arkadaşlarına şöyle dedi: "Acaba sizlerden kim falanca kişinin evinden, kesilmiş bir dişi devenin midesi, bağırsağı ve rahmini getirip bu adamın (Hz. Muhammed) secdeye gittiği zaman sırtına atabilir?" Bunun üzerine Kureyşlilerin en katı kalbli mel'unu, Ukbe bin Mu'ayt kalkıp gitti ve tarif edilen pisliği getirip Rasûlullah (a.s.)'ın sırtına atıverdi. Rasûlullah (a.s.) bu pisliğin ağırlığı yüzünden secdeden başını kaldıramadı. Kureyşli mel'ûnlar bu manzarayı görüp katıla katıla gülüyorlardı. Haber, Hz. Peygamber (a.s.)'in evine ulaştırıldı. Hz. Fatma koşarak geldi ve aziz babasının sırtındaki ağır şeyleri tek tek attı. Sonra Kureyşlilere dönerek kendilerini ağır bir şekilde azarladı ve onlar için beddua etti. (Hâfız Bezzâr diyor ki, kâfirlerden hiçbiri Fatma'ya bir şey söylemedi). Rasûlullah (a.s.) namazı kıldıktan sonra "ey Allah'ım, Kureyş'in işini hallet" dedi. Bazı rivâyetlere göre üç defa. Buhârî'nin rivâyetine göre Kureyşliler, Hz. Muhammed (a.s.)'in bu sözlerini dinledikten sonra Kureyşlilerin keyfinin kaçtığı ve hatta bazılarının çok korktuğu yazılıdır. Başka bir rivayete göre Hazreti Peygamber (a.s.) Ebu Cehl, Utbe bin Rebî'a, Şeybe bin Rebi'a, Velid bin Utbe bin Rebi'a, Ümeyye bin Halef, Ukbe bin Ebi Mu'ayt ve Umare bin Velid'in isimlerini anarak beddua etti. (Bu hadisi, Buhârî ve Müslim'in yanı sıra, İmam Ahmed, Nesâî, Bezzâr, Taberânî ve Ebû Dâvud Tayâlisi vb. da nakletmişlerdir. Tayâlisî'nin hadisinde Hz. Abdullah bin Mes'ûd'un şu sözlerine de yer verilmiştir: "Ben bundan önce hiçbir zaman Hazreti Peygamber (a.s.)'in bu adamlar için beddua ettiğini görmemiştim.")

Bu hadisi rivayet edenler bu olayın ne zaman meydana geldiğini açıklamamışlardır. Fakat olayda geçen bir nokta, bunun zamanını tayin etmektedir. O nokta sudur: Hazreti Peygamber (a.s.) secdede iken sırtına pislik atılınca evine haber yollandı ve bu haberi duyarak babasının sırtındaki pisliği atmak üzere olay yerine Hz. Fatma (r.a.) geldi. İbn Abd il-Berr'in kayıtlarına göre Hz. Fatma, Rasûlullah (a.s.) 41 yaşında iken dünyaya gelmişti. Zürkâni, "Şerh,i Mevâhib'te bu tarihin doğru olduğunu beyan etmiştir. Bu demektir ki, olayın meydana geldiği sırada Hz. Fâtıma (r.a.) en az 9 yaşında idi. Zira bundan daha küçük bir çocuğun dişi devenin midesini, bağırsağını ve rahmini kaldırıp atması zordur. Tahminimize göre bu olay, Hz. Hatice (r.a.) ve Ebû Tâlib'in vefâtından sonra meydana geldi.

Allâme Kastallânî "Mevâhib'ul-Ledünniyye"de Allâme Zürkâni, bu eserin şerhinde Hişâm bin Muhammed bin es-Saib Kelbî'ye istinaden demişlerdir ki, Ebu Tâlib ölüm döşeğinde iken Kureyşli kabile reisleri kendisiyle görüşmeye geldiler. Ebu Tâlib kendilerine Kureyş kabilesinin büyüklüğünden ve faziletinden bahsettikten sonra şunları vasiyet etti: "Bakın, şu Kâ'be'ye hürmete riayet edeceksiniz, zira Rabbinizi ancak bu şekilde memnun edebilirsiniz. Akraba ve yakınlarınıza merhametli davranacaksınız. Birbirinizin hakkını yemeyeceksiniz. Davet verenin davetini kabul edeceksiniz. Dilenci ve dilek sahibinin ihtiyaçlarını karşılayacaksınız. Doğruyu söyleyecek ve emanetinize sâdık kalacaksınız." Daha sonra bu hususla ilgili olarak şunları söyledi: "Ben sizin, Muhammed (a.s.)'e iyi davranmanızı vasiyet ediyorum. Çünkü o Kureyş'te emin ve bütün Arabistan'da en sâdık (doğru sözlü, doğru hareketli) kişi olarak tanınıyor. O, benim size tavsiye ettiğim bütün meziyetlerin toplamıdır. O, öyle bir şey getirmiştir ki, kalb onu kabul ediyor, ama dil, insanların husûmeti sebebiyle reddediyor. Fakat Allah'a yemin ederim, benim gözlerim, Arabistan'ın fakir fukaralarının etraftaki insanların ve diğer mazlum kişilerin öne çıkıp onun davetini kabul edeceklerini, onun kelimesini tasdik edeceklerini, onun davasını ileriye götüreceklerini, onun da onları yanına alıp tehlikelerle dolu denize atlayacaklarını ve Kureyş'in kabile reislerinin ve eşrafının da avuçlarını yalayacaklarını görüyor gibidir."

İbni Sa'd'ın dediği gibi: "Ebû Tâlib vefat etmeden önce evlâtlarına şu nasihatte bulundu: "Muhammed (a.s.)'in sözlerini dinlediğiniz ve emirlerini yerine getirdiğiniz sürece huzur ve emniyette olacaksınız. Onun için, O'na tabi olun ve O'na yardım edin. Bu şekilde daima doğru yolda olacaksınız." Hazreti Peygamber (a.s.) dedi ki: "Amcacığım, siz onlara nasihatte bulunuyorsunuz, ama kendiniz için bir şey söylemiyorsunuz." Ebu Tâlib dedi ki: "Ben ölüm anında korkarak ve dayanamayarak kararımdan cayan bir kişi olarak bilinmek istemiyorum. Kureyşlilerin, benim sağlığım yerinde iken bu şeyi reddettiğimi, ancak ölüm anında korkarak bunu kabul ettiğimi söylemelerini istemiyorum."

İbni Sa'd, İmam Muhammed bin Sirin'e dayanarak demiştir ki, Ebu Tâlib son nefesini vermeden önce Rasûlullah (a.s.)'ı yanına çağırttı ve kendisine şöyle dedi: "Evladım, ben öldükten sonra Beni Neccâr'ın yakınları (dedenin ailesinin bulunduğu Medine'ye git. Zira, onlar kendi akrabalarını korumakta herkesten ilerdedirler."

Bu vasiyetler gösteriyor ki, Ebu Tâlib son derece zeki ve basiretli bir zâttı. Uzak geleceği görebiliyordu. Ebu Tâlib'in özellikle Rasûlullah (a.s.)'ın Medine'ye gitmesiyle ilgili fikri çok isabetliydi ve bu fikir Hicret'ten üç yıl önce ortaya atılmıştı. Halbuki bu sözlerin söylendiği zaman kimse Medine'nin Hazreti Muhammed (a.s.)'i bağrına basacak ve İslâmiyet'in merkezi olacak bir kent olacağını tahmin etmemişti. Medine ve ahalisi Hazreti Peygamber (a.s.)'i ve müslümanları öylesine destekledi ve öylesine güçlerine güç kattı ki, müslümanlar kısa bir zamanda bütün Arabistan'a hâkim oldular. Aynı şekilde, Ebû Tâlib'in Kureyşli kabile reislerine söylediği sözlerde tamamıyla doğru çıktı. Hazreti Peygamber (a.s.)'den yana olan daha aşağı tabakadaki İnsanlar ve mazlum kişiler devlet ve memleket işlerinin en üst mevkiinde yer alırken inatçı Kureyşli kabile reisleri avuçlarını yaladılar. İbni Abd il-Berr, "İstiâb"da Hz. Ömer'in halifelik devrinin bir vak'asını nakletmiştir. Buna göre, bir gün aralarında Kureyş'in Süheyl bin Amr ve Ebû Süfyan gibi reislerinin de bulunduğu bir heyet, Emir ul-Müminin, Hz. Ömer ile görüşmeye geldi ve oturmak için Halife'nin işaretini beklediler. Bu arada, Hz. Bilâl ve Hz. Suheyb gibi diğer kişiler içeriye almıyordu. O sırada Ebu Süfyân arkadaşlarına şikâyet eder bir tavırla, "vallahi, şu hale bak, ne günlere kaldık. Bizim gibi reisler dışarıda bekliyor ve bu köleler ağırlanıyor" dedi. Bunun üzerine Süheyl bin Amr dedi ki: "Bu şikayeti kendi kendinize yapacaksınız. Zira İslâmi davet verildiği zaman bu adamlar öne çıkmış ve siz geri kalmıştınız."

İbni Sa'd'ın ifadesine göre Mekke'de Hazreti Peygamber (a.s.)'e müşrik ve kâfirlerin revâ gördükleri kötü muamele gittikçe artınca bir gün Ebû Leheb, Rasûlullah (a.s.)'a gelip şunları söyledi: "Ey Muhammed, sen ne yapmak istiyorsan yapmaya devam et. Ebû Tâlib'in hayatında yaptığın işine devam et. Lât ve Uzza'ya yemin ederek söylüyorum, ben yaşadıkça kimse sana elini kaldıramaz." Bundan sonra Hz. Peygamber (a.s.) evinden çıkıp yolda yürürken İbn-ul Ğaytale[6] kendisine küfredince Ebu Leheb evinden çıkıp bu adamı fena şekilde azarladı. Bunu duyduktan sonra İbnül Ğaytale yaygarayı bastı ve arkadaşlarına: "Ey Kureyşliler, beni dinleyin. Ebu Utbe (Ebu Leheb) de atalarının dininden dönmüştür." Bu gürültüyü duyanlar Ebu Leheb'e geldiler ve işin alını öğrenmek istediler. Ebu Leheb dedi ki: "Ben Abdül-Muttalib'in dinini terk etmedim. Fakat şunu bilin ki, yeğenimi himaye edeceğim, zira artık onun hiçbir velisi kalmamıştır." Kureyşli kabile reisleri, "vallahi, bu iyi bir şeydir, akrabalara merhamet göstermek iyidir" diye cevap verdiler. Bundan sonra birkaç gün Rasûlullah (a.s.) huzur ve emniyet içinde kaldı ve kimse kendisini rahatsız etmedi. Nihayet, bir gün Ebu Cehl ile Ukbe bin Mu'ayt aralarında anlaşarak Ebu Leheb'e geldiler ve dediler ki: "Yeğenine sorsana, onun dedesi ve senin baban Abdulmuttalib, âhirette nereye gidecek?" Ebu Leheb bu soruyu Rasûlullah (a.s.)'a yöneltti. Rasûlullah (a.s.) dedi ki: "Kavmi nereye giderse o da oraya gidecektir." Ebu Leheb, Rasûlullah (a.s.)'ın bu cevabını arkadaşlarına iletti. Onlar dediler ki: "Bundan bir şey anladın mı, bu demektir ki baban Cehennem'e girecektir." Ebu Leheb, gelip Hz. Nebi-yi Kerim'e sordu: "Ey Muhammed, Abdulmuttalib Cehenneme mi gidecektir?" Rasûlullah (a.s.) dedi ki: "Evet, Abdulmuttalib'in dinine bağlı olarak ölen diğer kimseler de Cehennem'e gideceklerdir." Bunu duyan Ebu Leheb hiddetlendi ve "Tanrı aşkına, ben her zaman senin düşmanın olacağım. Sence Abdulmuttalib Cehennem'de yanacak ha?" dedi. Böylece, birkaç gün Hakk'ın destekçisi olan bu Allah'sız ve Allah düşmanı özüne dönmüş oldu.

Hz. Hatice (r.a.)'nin vefatından sonra ev işi önemli bir sorun olarak ortaya çıkmıştı. Evde, Rasûlullah (a.s.)’ın yaşları küçük olan sadece iki kızı kalmışlardı. Hz. Ümm-ü Gülsüm ile Hz. Fâtıma (r.a.); bunlara bakmak bir mesele olmuştu. Rasûlullah (a.s.) tebliğ işleri için dışarıya gidince bu kızlar yapayalnız kalıyorlardı. Bu sebeple, Rasûlullah (a.s.), Hz. Hatice'nin vefatından birkaç gün sonra, yaşlı bir kadın olan çocuklara bakmak için uygun olan Hz. Sevde binti Zeme'a ile nikâh kıydı[7]. Bu hatun Beni Amir bin Lueyy'den olup, eski kocası Sekrân bin Amr'dı. Sekrân, Hz. Sevde'nin amcası oğlu ve Süheyl bin Amr'ın kardeşiydi. Bu karı-koca çok önceden müslüman olmuşlardı ve Habeşistan'a yapılan ikinci hicrete katılmışlardı. Musa bin Ukbe ve Ebul-Ma'şer'in ifadesine göre Hz. Sekrân Habeşistan'da vefat etmişti. Fakat, Muhammed bin İshâk ile Vakıdî diyorlar ki, Sekrân Habeşistan'dan Mekke'ye döndükten sonra vefat etti[8]. İbni Sa'd'ın Vakıdi'ye dayanarak naklettiği rivayete göre, Rasûlullah (a.s.) Hz. Sevde'ye evlilik için mesaj gönderince kendisi şöyle dedi: "Hakkımda vereceğiniz her karar başımın üstündedir." Bunun üzerine Rasûlullah (a.s.), ondan, nikâhlarını kıymak için bir kişi tayin etmesini istedi. Hz. Sevde nikâh kıymak için Süheyl bin Amr'ın kardeşi olan ve çok eskiden müslümanlığı kabul etmiş olan Hz. Hâtıb bin Amr bin Abd-i Şems'i tayin etti. Hâtıb da nikâhı kıydı.

Muhtelif rivayetler gösteriyor ki, Hz. Hatice (r.a.)'den sonra Rasûlullah (a.s.)'ın ikinci zevcesi bu hâtûndu ve Hz. Ayşe'den önce Hz. Peygamber (a.s.)'in zevcesi oldu. İbni Abd il-Berr ise Katâde, Ebu Ubeyd ve İmam Zührî'ye dayanarak aynı şeyi söylemiştir, İbni Sa'd da bunu teyit etmiştir. İbni İshâk da Hz. Ali bin Hüseyin (İmam Zeyn ul-Abidin)'e dayanarak Hz. Hatice'den sonra Rasûlullah (a.s.)'ın ikinci karısının Hz. Sevde binti Zeme'a olduğunu kaydetmiştir.

Fakat, İmam Ahmed, Taberânî, İbni Cerir, Taberî ve Beyhakî bunun tam aksine, çok ayrıntılı bir rivayet nakletmişlerdir. Bu rivayette şu bilgiler verilmiştir: Hazreti Hatice (r.a.) öbür dünyaya intikal edince Hz. Osman bin Ma'zûn'un karısı Havle[9] binti Hakis'üs-Sülemiyye, Rasûlullah (a.s.)'ın yanına geldi ve şöyle arz etti: "Ya Rasûlullah, siz evlenecek misiniz?" Rasûlullah (a.s.) "kiminle?" diye sordu. "Bakire de olabilir, dul da" dedi Havle. Rasûlullah (a.s.), "bakire kimdir?" diye sordu. Hz. Havle, "bütün İnsanlar arasında en çok sevdiğiniz kişi, yani Hz. Ebu Bekr'in kızı, Hz. Ayşe." Daha sonra, Rasûlullah (a.s.), "Pekiyi, dul kimdir?" diye sordu. Hz. Havle arz etti: "Size iman eden ve size tabi olan Hz. Sevde binti Zeme'a." Rasûlullah (a.s.) kendisinin her ikisine de gidip konuşmasını istedi.

Hz. Havle ilk önce Hz. Ebû Bekr'in evine gitti ve zevcesi, Ümm-ü Ruman (r.a.)'a "Allah size nasıl da hayır ve bereket ihsan etmiştir" dedi. Hz. Ümm-ü Ruman bunun ne demek olduğunu sorunca, Hz. Havle dedi ki: "Rasûlullah beni Ayşe'yi istemek üzere size göndermiştir." Ümm-ü Ruman dedi ki: "Ebu Bekr gelsin". Hz. Ebû Bekr gelince Havle, ona da "Allah size nasıl da hayır ve bereket ihsan etmiştir" dedi. Hz. Ebu Bekr "o da ne?" diye sordu. Hz. Havle, Hz. Ayşe'yi Rasûlullah (a.s.)'ın izdivacına almak dileğinde olduğunu bildirdi. Hz. Ebû Bekr, "Ayşe onun için caiz midir? O, onun yeğenidir?" dedi. Hz. Havle bunu sormak için Rasûlullah (a.s.)'a gitti. Rasûlullah (a.s.) "Ona de ki, o benim din kardeşimdir. Onun kızı benim için helâldir." Hz. Havle bunu Hz. Ebu Bekr'e iletti. Hz. Ebu Bekr, "biraz bekle" diyerek dışarıya çıktı. Ümm-ü Ruman, Hz. Havle'ye dedi ki: "Mut'im bin Adiyy Ayşe'yi oğlu için istemişti ve Allah biliyor, Ebu Bekr hiçbir zaman verdiği sözden dönmemiştir." Öte yandan, Hz. Ebu Bekr, Mut'im'in evine gitti. Mut'im'in karısı Hz. Ebu Bekr'e dedi ki: "Ey Ebu Bekr, eğer biz oğlumuzu senin kızınla evlendirirsek, korkarız ki onu da dininden döndüreceksin." Hz. Ebu Bekr, Mut'im'in de aynı şekilde düşünüp düşünmediğini sordu. Mut'im de aynı fikirde olduğunu söyledi. Hz. Ebu Bekr bu cevabı aldıktan sonra evine döndü ve Mutim'e evlilikle ilgili verdiği vaad yüzünden girdiği çıkmazdan Allah onu kurtardı. Hz. Ebu Bekr, Hz. Havle'ye dedi ki: "Rasûlullah (a.s.)'ı evime getir." O Rasûlullah (a.s.)'ı oraya getirdi. Hz. Ebu Bekr de kızını onunla evlendirdi. O sırada Hz. Ayşe'nin yaşı 6 idi.

Bundan sonra Havle, Hz. Sevde binti Zeme'a'nın evine gitti ve kendisine "Allah sana nasıl hayır ve bereket ihsan etmiştir?" dedi. Hz. Sevde bunun ne demek olduğunu sordu. Havle dedi ki: "Rasûlullah (a.s.), evlilik teklifiyle beni sana göndermiştir." Hz. Sevde dedi ki: "Bunu babama söyle". Babası çok ihtiyar bir adamdı. Hz. Havle onunla konuştu, ona cahiliyye usulüne göre selâm verdi ve dedi ki: "Muhammed bin Abdullah (a.s.) beni Sevde'yi sizden istemek üzere göndermiştir." Babası dedi ki: "Bu teklif iyidir ve ikisi iyi bir çift teşkil ederler. Fakat senin kız arkadaşın ne diyor?" Havle dedi ki: "O da bu teklifi beğeniyor." Babası Hz. Sevde'yi yanına çağırıp fikrini öğrenmek istedi ve o da evet dedi. Bunun üzerine o Rasûlullah (a.s.)'ı çağırıp kızını onunla evlendirdi. Daha sonra, Hz. Sevde'nin kardeşi Abd bin Zeme'a, hac yaptıktan sonra eve gelince kız kardeşinin Rasûlullah (a.s.) ile evlendiğini duyduktan sonra yaygara kopardı ve başına toprak attı ve saçlarını yoldu. Fakat Abd bin Zeme'a, bir müddet sonra müslüman olunca bu çocuksu hareketinden hicap duymaya başladı.

Yukarıdaki rivayet gösteriyor ki, Rasûlullah (a.s.) Hz. Ayşe ile, Hz. Sevde'den daha önce evlendi; ayrıca bu evlilik Şevval, H.Ö. 3. yılında olduğu için Hz. Ayşe'nin yaşı 6 idi. Bu demektir ki, hicret sırasında Hz. Ayşe 9 ve Şevval H.S. 2 yılında baba evinden koca evine geldiği zaman 11 yaşında idi. Halbuki, bütün rivayetlere göre Hz. Ayşe nikâhı sırasında 6 yaşında ve koca evine geldiği zaman 9 yaşında idi. Bu tenakuzu ortadan kaldırmak için bazı ulemâ şu açıklamada bulunmuşlardır: Hz. Ayşe (r.a.) hicretten 7 ay sonra koca evine gitti. Hâfız İbni Hacer bu rivâyeti benimsemiştir. Ancak İmam Nevevî, "Tehzib'ul-Esmâ ve'l-Lugât"da ve Hâfız İbni Kesir "el-Bidâye"de ve Allâme Kastallânî, "Mevâhib'ul-Ledünniyye"de Hz. Ayşe'nin kesinlikle H.S. 2'de koca evine gittiğini yazmışlardır. Hâfız Bedreddin Aynî, "Umdet'ul-Kâri"de Rasûlullah (a.s.) Bedir savaşından döndükten sonra Şevval H.S. 2'de Ayşe'nin onun yanına gittiğini ifade etmiştir. Hem İmam Nevevî, hem Allâme Ayni, Hz. Ayşe'nin hicretten 7 ay sonra koca evine gittiği rivâyetinin asılsız olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bundan sonra aklımıza gelen bir soru da "madem ki, Hz. Ayşe H.S. 2'de koca evine gitmiştir, o zaman nikâh tarihi nedir?" şeklinde ortaya çıkıyor. Yani Ayşe'nin nikâh sırasında 6 yaşında ve zifaf sırasında 9 yaşında olduğu yolundaki rivâyeti tarihî hakikatlere nasıl uydurmalıyız? Bunun cevabını Buhârî'de yer alan Hz. Urve bin Zübeyr'in naklettiği hadiste bulabiliriz. Bu hadiste Urve diyor ki, hicretten üç yıl önce Hz. Hatice (r.a.) vefat etti ve Rasûlullah yaklaşık iki yıl bekledikten sonra Hz. Ayşe ile evlendi. O sırada Hz. Ayşe'nin yaşı 6 idi, daha sonra 9 yaşında iken koca evine gitti. Bu hadisi değerlendirdiğimizde hesabın denk geldiğini görürüz. Yani, Hz. Ayşe 6 yaşında iken hicretten takriben 1 sene evvel nikâhı kıyıldı ve zifafı hicretten sonra 2 yılında oldu. Hz. Urve'nin bu rivâyeti "mürsel"dir, ancak Hâfız İbni Hacer diyor ki, Urve bu tür rivayetleri Hz. Ayşe (r.a.)'den[10] dinleyerek naklettiği için buna "muttasıl" denebilir.

Burada Hz. Ayşe'nin nikâhından söz açılmışken, Rasûlullah (a.s.)’ın bu evliliğine yapılan itirazlara cevap vermemiz sanırız daha uygun olacaktır. Bazıları şöyle der: 54-55 yaşında iken 9 yaşındaki bir çocukla evlenmek ve Kur'an-ı Kerim açısından başka biriyle evlenmesine imkân bırakmayacak şekilde, onu 18 yaşında dul bırakmak, bir zulüm değil midir? Böylesine yaşı ilerlemiş bir kişinin bu kadar küçük bir kızla evlenmesi hâşâ sübyancılık, seks düşkünlüğü veya şehvet düşkünlüğünün bir örneği değil midir? Dokuz yaşındaki bir kız çocuğuna izdivaç ve ev işlerini yüklemek günah değil midir?

Maalesef, bu tür anlaşmazlıklar ve itirazlar, Rasûlullah (a.s.)'ın Hz. Ayşe ile evliliğinin, normal bir erkek ile kadın arâsındaki evliliğe benzetilmesinden doğmaktadır. Halbuki, burada durum bambaşka idi. Bu alelade bir izdivaç veya nikâh değildi. Hazreti Muhammed, Allah’ın peygamberi idi ve büyük bir görev ile dünyaya gönderilmişti. Hayatının gayesi, dünyada geniş kapsamlı, kalıcı bir devrim yapmaktı. Hz. Ayşe olağanüstü meziyet ve kabiliyetleri haiz bir hatundu. Onun bütün zihinsel gücü yeni bir devrimci toplumun oluşturulmasında kullanılarak büyük basan kazanılabilirdi. Gerçekten de Hz. Ayşe, Rasûlullah (a.s.), ile birlikte öylesine büyük işler başardı ki, diğer ezvâc-ı mütehherât bunları yapamazlardı. Hatta, şunu hiç çekinmeden söyleyebilire ki; dünyada hiçbir peygamberin veya liderin zevcesi hiçbir zaman Hz. Ayşe kadar uyumlu, enerjik, dinamik ve kararlı bir şekilde çalışamamış ve eşine bu kadar yardımda bulunamamıştır. Hz. Ayşe'nin çocukken bu Allah vergisi meziyet ve kabiliyetlerini gayet tabii ki, Cenab-ı Hak'tan başka kimse bilemezdi. Onun için Cenabı Allah, Hz. Peygamber (a.s.)'e refakat için ondan başkasını seçmedi. Buhârî, "Bab-ı Tezvic-i Ayşe"de Rasûlullah (a.s.)'ın şöyle dediği kaydedilmiştir: "Rüyamda sen bana iki defa gösterildin ve senin benim zevcem olduğun buyuruldu." Tirmizî, "Ebvâb-ul Menâkıb"da şöyle denilmiştir: Cebrail, Rasûlullah (a.s.)'a Hz. Ayşe'nin resmini yeşil ipek kumaşı üzerinde getirdi ve dedi ki: "bu kız dünyada ve âhirette refikanız olacaktır". Demek ki bu seçim Hz. Rasûlullah (a.s.)'ın değil, bizzat Cenab-ı Allah'ındı.

Bu hususta Hazreti Peygamber (a.s.)'e seks düşkünlüğü ve şehvet düşkünlüğü gibi iftiralarda bulunanlar kendi vicdanlarına sorsunlar; ömrünün baharında, yani 25 yaşında bir genç iken kendisinden 15 yaş büyük olan bir kadınla evlenen, 50 yaşına kadar kendisine sadık kalan ve başka bir kadına bakmayan bir kişi şehvet düşkünü müdür? Bu aynı kişi, ilk karısından sonra yine yaşlı bir hanımla evlenmiş ve dört-beş yıl buna kâni olmuştur. Seks düşkünlüğü bu mudur? Şayet Hazreti Peygamber (a.s.) sekse ve kadınlara düşkün olsaydı, kendi nefsi ve zevki için cemiyetin en genç ve en güzel kadınlarını kendisine eş olarak seçebilirdi. Cemiyette kendisi o kadar seviliyor ve sayılıyordu ki, bu gibi arzu ve isteklerde bulunduğu takdirde bütün aileler ve ana-babalar kendi kızlarını onunla evlendirmekten memnuniyet duyarlardı. Bundan sonra da Rasûlullah (a.s.) sadece biri hariç, hep dul ve daha önce evlenmiş ve boşanmış kadınlarla evlenmiştir. Gerçek şu ki, bu gibi itiraz ve iftiralarda bulunanların kendi kafa ve zihniyetleri pislik doludur ve onlar bu izdivaçlardan seks veya şehvetin dışında başka bir amaç ve hedef çıkarmaya çalışmıyorlar. Rasûlullah (a.s.)'ın zevceleri aslında onun Allah yolunda verdiği mücadele ve yeni bir toplumun yaratılmasında kendisine yardımcı olan hayat arkadaşlarından başka bir şey değillerdi.

Büyük yaş farkına ve "zulüm" ve "günah" yapıldığı gibi itirazlara gelince, itiraz edenler sadece yaşlı bir insanın 9 yaşındaki bir kız çocuğuyla evlendiğini ve onu 18 yaşında dul bıraktığını düşünürler. Onlar bu genç kızın hayatının heba olduğunu, zira ikinci bir evliliğe imkân olmadığı için hayatı boyunca dul kaldığını sanırlar. Halbuki, bu İnsanlar görüş açılarını biraz genişletse, büyük bir ideal uğruna yüzlerce ve hatta binlerce insanın hayatlarının feda olunduğunun bir tabiat kanunu olduğunu göreceklerdir. Hazreti Peygamber (a.s.) Allah'ın emri üzerine zaman ve mekân sınırlarının ötesinde ve belli bir memleket ve millet için değil, bütün dünya ve insanlık için mükemmel bir nizam tesis etmeye çalışıyordu ve bunda genç . bir kızın gençliği ve güzelliği feda olunmuşsa bu çok büyük bir "zulüm" ve "günah" mıdır? Ayrıca bu büyük ve meziyetli hatun sadece gençliğinden ve güzelliğinden feragat ve fedakârlık etmek zorunda kaldı; dünyanın diğer nimetlerinden mahrum kalmadı. Diğer tarafta, onun olağanüstü zekâsına, kabiliyetine, sosyal ve siyasi çalışmalarına bakın. Yeni İslâm toplumunun oluşumunda, o ne büyük katkılarda bulunmuştur ve müslüman erkek ve kadınlarla birlikte İslâmî nizamın binasını nasıl sağlam temellere bina etmiştir? Edeb, ahlâk ve fazilet ile Kur'an ve hadis ilminin yayılmasında en büyük hizmetlerde bulunmuştur? Hadis ilmini incelemiş olan bir kişi diyebilir ki, din bilgisi ve fıkıh ile ilgili Hz. Ayşe'nin çaba ve hizmetlerine Nübüvvet devrinin kadınları şöyle dursun, ne muhteşem erkeklerinin bile varması mümkün değildir. Şayet, Hz. Ayşe, Rasûlullah (a.s.)'ın nikâhlı refikası olmasaydı ve onun yanında yetişme imkânı bulmasaydı, İslâm din bilgisi hazinesinin büyük bir bölümü daha sonraki devrin müslümanlarına ulaşamazdı. Sadece Hz. Ayşe (r.a.)'den 2210 hadis rivayet olunmuştur. Hz. Ayşe hadisleri rivayet etmekle yetinmedi. Kendisi aynı zamanda hatırı sayılır bir fâkihe, müfessire, müctehide ve müftiye idi. Hz. Ayşe ittifakla müslüman kadınların en bilgili fakihesi kabul edilmiştir. En büyük sahabeler ondan fıkıh meselelerini öğrenirlerdi. Hatta, Hz. Ömer ve Hz. Osman da bazen Hz. Ayşe'nin fikrine müracaat ederlerdi. Hz. Ayşe, Medine'nin en güvenilir ulemâ ve müftilerinden biri sayılır. Bunca toplumsal yararların yanında küçük bir kişisel zararın ne önemi vardır? Ne gariptir ki, bu gibi itirazların çoğu Hıristiyanlardan geliyor. O Hıristiyanlar ki, dinlerinde, insanların iyiliği ve mutluluğu için din adamları ve rahipler ile-rahibelerin mücerret hayat yaşaması, izdivaçtan ve çoluk-çocuktan kaçınması en büyük ve mecburi özelliklerden biri sayılıyor.

Burada Hz. Ayşe (r.a.)'nin dokuz yaşında zifaf gecesinde Hz. Peygamber (a.s.) ile buluştuğuna itiraz edenlere de bir çift sözümüz vardır. Bu itiraz edenler İslâmiyet'in bir fıtrat dini olduğunu unutuyorlar. Fıtrata göre bir kız bu yaşta iyice gelişmiş ve bülûğa erişmişse, kocası ile ilişki kurması caiz, meşru ve makuldur. Ancak tabiata ve tabiat kanunlarına aykırı olan bir toplum ya da yasa, nikâh ve zifaf için belli bir yaş haddi koyabilir. Gördüğümüz odur ki Batılı medeni ve modern dediğimiz toplumlarda meşru evlilik ve kadın-erkek ilişkileri için yaş haddi, kısıtlama söz konusu olmuyor. Bu sözde ileri toplumlarda meşru izdivaç için yaş haddi varken evlilik öncesi çocuk yaşındaki erkek ve kız çocukları arasında cinsel ilişki mubah görülüyor ve bugün bu toplumlarda 9-10 yaşında çocukların serbestçe cinsel ilişkide bulundukları bir gerçektir. Ne tuhaftır ki, bu gayri meşru ve günah dolu ilişkilerin sonunda evlenmemiş bir kız hamile kalınca bütün toplumun sempatisini kazanıyor ve hatta doğan bebeğin bakımı için de özel çabalar gösteriliyor! Bu durumlarda ne genç kızlar ne de erkekler hor görülüyor. Böylesine aşağılık, kokuşmuş ve rezil ahlâk kurallarına sahip olanlar acaba ne yüzle İslâmın izdivaç kanunlarına dil uzatıyorlar. İslâm diyor ki, bedenen ve ruhen gelişmiş ve bülûğ çağına erişmiş olan kız ve erkekler arasında evlilik caizdir, bunun için bir yaş tahdidi yoktur. Yaş tahdidi koymak; meşru evliliği geciktirmek, gayri meşrû cinsel ilişkilere davetiye çıkarmaktan başka bir şey değildir.

Bu kısa ama gerekli bahisten sonra isterseniz biz gene asıl mevzumuza dönelim.

Rasûlullah (a.s.) ailevi meselelerini hallettikten sonra, Belazuri ve İbni Sa'd'ın rivâyetine göre Şevval 10. Bi'set'in sonunda Mekke'nin 50 mil doğusunda bulunan Taife hareket etti. Yolculuğun maksadı İslâmi daveti Mekke'nin dışına taşımaktı. Zira Rasûlullah (a.s.) artık Mekkeli Kureyş'ten ümidini kesmişti. Mekkeli kâfir ve müşrikler Rasûlullah (a.s.)'ı bıktırmışlardı ve tebliğ işini tamamıyla tıkamışlardı. Rasûlullah (a.s.) istiyordu ki, Taifliler de İslâmiyet'in ne olduğunu bilsinler. Rasûlullah (a.s.) en azından Taif in en güçlü kabilesi Beni Sakif i kendi lehine çevirerek onlara sığınmak ve oradan İslâmi tebliğe devam etmek arzusundaydı. İbni Sa'd'ın Cubeyr bin Mut'im bin Adiyy'e dayanarak naklettiği rivayete göre Hz. Peygamber (a.s.)'e bu yolculuk sırasında Hz. Zeyd bin Hâris de refakat etmişti. İbni Kuteybe ile Belazuri de aynı ifadede bulunuyorlar. Ama Musa bin Ukbe ile İbni İshâk Rasûlullah (a.s.)'ın tek başına Taife gittiğini yazmışlardır. Hz. Peygamber bu yolculuğu yürüyerek yaptı ve hiçbir binek havyanı kullanmadı. İbni Sa'd'in ifadesine göre Hz. Peygamber (a.s.) Taifte 10 gün kaldı. Ancak Hâfız Sehâvi, Hz. Peygamber'in 20 gün Taiflilere vaaz ve telkinde bulunduğunu kaydetmiştir. Sehâvi, ayrıca Hz. Peygamber'in 10 gün Abdi Yâlil ile buluştuktan sonra orada kaldığını açıklamıştır. İbni Kuteybe de Taifte kalış müddetini bir ay olarak göstermiştir.

İbni İshâk ve Vakıdi vb.'nin ifadelerine göre Taifte kabile reisliği Amr bin Ümeyr bin Avfın üç oğlu Abdi Yâlil, Mes'ud ve Habib'in ellerinde idi ve bunlardan birinin evinde Kureyşli bir kadın Safiyye binti Ma'mer Cumahi vardı. Rasûlullah (a.s.) bunlarla görüştü ve bunları İslâma davet etti. Rasûlullah (a.s.) kendilerine şöyle dedi: "Ben size geldim ki, İslâmî tebliğde bana yardımcı olasınız ve bana muhalefet etmekte olan, benim milletime karşı beni destekleyesiniz." Bunlardan biri dedi ki: "Eğer Allah seni Rasûl yapmışsa ben Kâ'be'nin perdelerini yırtarım." Diğeri şöyle dedi: "Yahu, Allah senden başka bir Rasûl bulamadı mı?" Üçüncüsü dedi ki: "Ben seninle hiç konuşmayacağım. Zira eğer sen gerçekten Allah'ın Rasûlüysen, benim cevabıma muhtaç değilsin ve eğer sen Allah'ın adını anarak yalan söylüyorsan, sen cevap verilmeye lâyık değilsin." Peygamber (a.s.) bu hezeyanları dinledikten sonra onlardan hiçbir hayır beklenemeyeceği kanısına vardı ve oradan ayrıldı. Ayrılırken de şunları söyledi: "Bana nasıl muamele ettinizse ettiniz; sizden rica ediyorum, aramızdakiler burada kalsın." Rasûlullah (a.s.)'ın bunu demesinin maksadı, Kureyşlilerin bunu duyup da cesaretlenmesine imkân vermemekti. Ne var ki, bu Taifli reisler çok adi idiler ve tam aksini yaptılar. Bunlar Rasûlullah (a.s.)'ın peşine sokak serserilerini, avare kişileri ve köleleri taktılar ki, her gittiği yerde aleyhinde propaganda yapsınlar. Bu mel'unlar bağıra bağıra küfretmeye, alaylı sözler söylemeye başladılar. Bu gürültü-patırtı sebebiyle Rasûlullah (a.s.)'ın etrafında büyük bir kalabalık toplandı ve bu kalabalık içinde Rasûlullah (a.s.), Utbe bin Rebî'a ile Şeybe bin Rebî'a'ya ait olan bir ağaçlığın duvarına kadar sürüklendi.

İbn Sa'd'in Vakıdi'ye dayanarak naklettiği rivayete göre Hz. Peygamber (a.s.) Taifte Beni Sakif in zengin ve reislerinden her birine gitti, ama kimseden müsbet cevap alamadı. Hatta bu reisler ve soylular kendi gençlerinin Rasûlullah (a.s.) tarafından "saptırılacağından" korktular. Bu sebeple Rasûlullah (a.s.)'a rest çektiler: "Ey Muhammed, sen şehrimizden git ve açık arazide hangi arkadaşın varsa onunla buluş." Bu alçaklar daha sonra sokak serserilerini kışkırtıp Hazreti Peygamber efendimiz (a.s.)'in peşine taktılar. Bu serseriler yine küfrettiler, gürültü yaptılar ve milleti etrafında topladılar. Musa bin Ukbe diyor ki, bu hayasızlar daha sonra ellerine taş alarak Rasûlullah (a.s.)’ın diz ve topuklarına nişan alarak atmaya başladılar. Bu Allahsızlar, sokağın iki tarafında saf oluşturmuş, Rasûlullah (a.s.)'ı taşlıyorlardı. Ta ki Rasûlullah (a.s.)'ın ayakkabıları akan kanla doldu. Süleyman et-Teymî diyor ki, Rasûlullah (a.s.) taşlara hedef olduktan sonra acı içinde kıvranırken, birkaç defa yıkıldı, ama bu gaddar kişiler her defasında onu ayağa kaldırarak taşlamaya devam ettiler. Bu hayvanlar, Rasûlullah (a.s.)'ın yürümesine ve oradan ayrılmasına da imkân bırakmamışlardı. Vâkıdî'nin rivâyetine göre Hz. Zeyd, Rasûlullah (a.s.)'ı kurtarmak için siper oldu ve o da şiddetle taşlandı, öyle ki başı yarıldı.

Hz. Peygamber (a.s.) zar-zor Taif in dışına çıkmayı başardı. Şehrin hududlarının dışına çıkınca Taifli serseriler de peşini bıraktılar. Hz. Peygamber (a.s.) ağır yaralı idi ve acılar içinde kıvranıyordu. Bu vaziyette Ukbe ve Şeybe'nin ağaçlığının duvarına yaslanarak bir üzüm ağacının altında oturdu, içi kan ağlıyordu ve o an ellerini Rabbine açarak acı dolu bir dua etti. Bu duanın sözleri Taberânî'nin "Kitâ'üd-Dua" ve "Mu'cem-i Kebir'inde, İbni Hişâm'ın "Siyer'inde İbni İshâk'a dayanarak, Taberî'nin "Tarih"inde, İbn-ul-Kayyım'ın "Zad-ul Meâd"ında ve Hâfız İbni Kesir'in "el-Bidâye"sinde yer almıştır; ki şöyledir:

"Ya Rab! Kimsesizliğimi, çaresizliğimi ve başkalarının gözlerinde küçük düşürüldüğümü sana şekva ve şikâyet ediyorum. Ey Rahim ve Rahmân! Sen bütün zayıfların Rabbisin ve benim de Rabbim sensin. Sen beni kime teslim ediyorsun? Bana kaba ve sert davranan yabancılara mı? Ya da bana galip gelme gücünü verdiğin bir düşmanıma mı? Eğer sen bana dargın değilsen, bütün eziyet ve işkenceler bana hiç gelir. Fakat senin mağfiretin bana nasip olursa ben daha da ferahlayacağım. Ben, karanlıkta aydınlık yaratan ve dünya ile âhiret işlerini düzelten Senin varlığının nuruna sığınıyorum. Ya Rabbi. Senin gazabın ve öfken bana gelmeden önce beni kurtar. Ben senin rızana tabiyim, tâ ki sen benden razı olana kadar. Senden başka bir kuvvet ve kudret yoktur."

Buhârî, "Bid-ul Halk, Zikr-ul Melâike"de, Müslim, "Meğâzi"de ve Nesâî, "Bü'ûs"ta, Hz. Ayşe'nin bir rivâyetini nakletmişlerdir. Buna göre Hz. Ayşe, Rasûlullah (a.s.)'a sordu: "Siz Uhud savaşından sonra acı bir tecrübe geçirdiniz mi?" Buna cevap olarak Rasûlullah (a.s.) Taif te başına gelenleri anlattı ve şöyle devam etti: "Ben acı ve üzüntü içinde bir tarafa yürüdüm. Henüz ne yapacağıma karar vermemişken kendimi birden bire Kam-üs Se'âlib[11] mevkiinde buldum. Yukarıya baktığımda bir bulutun beni gölgelediğini gördüm. Daha sonra bu bulutun içinde Cebrail'i gördüm. Cebrail bana şöyle seslendi: 'Kavminizin size söylediklerini ve size verdiği cevabı Allah işitmiştir. Dağlara hakim olan bu meleği Allah size göndermiştir. Ona istediğiniz emri verebilirsiniz.' Dağlara hâkim olan melek bana döndü ve selam verdi. Sonra şöyle dedi: 'Ben dağların meleğiyim. Rabbiniz beni size, istediğiniz emri vermeniz için göndermiştir' (Müslim'de yar alan rivâyetin sözleri böyledir. Taberânî'de 'istediğiniz emri verebilirsiniz' yazılıdır. Buhârî'de ise 'Ey Muhammed, ne yapmak isterseniz, elinizdedir' kaydedilmiştir), 'isterseniz ben onları (Kureyşlileri) Mekke'nin iki dağı (Ebu Kubeys ile Ku'aykı'ân) ile örtebilirim'[12]. Rasûlullah (a.s.) şu cevabı verdi: "Hayır, ben ümit ediyorum ki onların soyundan Allah, tek ve ortağı olmayan Allah'a ibadet eden nesiller çıkaracaktır."

İbni Hişâm'ın İbni İshâk'a dayanarak naklettiği rivayete göre Hz. Peygamber (a.s.) yara ve bereler içinde Utbe ve Şeybe'nin çiftliğinin duvarına yaslanarak bir üzüm ağacının altında otururken Kureyşli bu iki kabile reisi gayrete geldiler ve hemşehrisine yapılan kötü muamele yüzünden öfke ve utanç duydular. Rivayete göre Taifli reislerin evlerinde kalan Beni Cumahlı Kureyşli kadın da Rasûlullah (a.s.) ile görüştü ve Rasûlullah (a.s.) kendisine şöyle dedi: "Gördün mü şu Taifli akrabaların, bana ne yaptılar?" 'Utbe ile Şeybe ise Hıristiyan olan köleleri Addâs'a dediler ki; "al şu üzüm salkımını tabağa koy ve ağacın altında oturan adama götür." Köle, tabağı Rasûlullah (a.s.)'a götürdü ve üzümleri yemesini istedi. Rasûlullah (a.s.) besmele ile üzüm yemeye başladı. Besmeleyi duyan Addâs, "vallahi bu memlekette bu sözleri söyleyen başka kimse yoktur" dedi. Rasûlullah (a.s.) kendisine nereli olduğunu ve dininin ne olduğunu sordu. Addâs "ben Hıristiyan’ım ve Ninova'lıyım" dedi. Rasûlullah (a.s.) buyurdu: "Sen, sâlih insan Yunus bin Matta'nın hemşerisi misin?" Addâs, "siz onu nereden tanıyorsunuz?" diye sordu[13]. Rasûlullah (a.s.) dedi ki: "O benim kardeşimdir. O da peygamberdi, ben de peygamberim". Bunu duyunca Addâs Hz. Peygamber (a.s.)'e eğilerek başını, elini ve ayaklarını öptü. Süleyman et-Teymî, siyer kitabında şunları yazmıştır: Addâs "sizin Allah'ın kulu ve Rasûlü olduğunuza şehâdet ediyorum" dedi. Rebi'a'nın oğulları bu manzarayı görünce aralarında dediler ki: "Al işte, bu adam bizim kölemizi de elimizden aldı." Addâs efendilerine geri gelince onlar şöyle dedi: "Ulan, sana ne oldu? O adamın başını, elini ve ayaklarını öpmeye başladın?" Addâs şu cevabı verdi: "Efendiler, vallahi bütün yeryüzünde ondan daha iyi bir insan yoktur. O, bana öyle bir şeyden haber verdi ki, bunu ancak bir peygamber yapabilir." Onlar kendisine şöyle dediler: "Addâs, kendi dininden dönme. Senin dinin onun dininden dâha iyidir."

Rasûlullah (a.s.) Taiften Mekke'ye dönüş sırasında birkaç gün Nahle mevkiinde kaldı. Mekke'ye girip girmemekte tereddüt ediyordu. Biliyordu ki, Taif'te başına gelen felâketin haberi orman yangını gibi Mekke'ye varmıştı. Kâfirlerin kendisine daha acımasızca ve alçakça davranacağından endişe ediyordu, işte, bocalama döneminde bir gece namazda Kur'an-ı Kerim okurken cinlerin bir grubu yanından geçti. Cinler, Kur'an'ı dinleyip müslüman oldular. Sonra geri dönüp kendi hemcinsleri arasında İslam dinini tebliğ etmeye başladılar. Cenab-ı Allah bunun haberini Rasûlullah (a.s.)'a verdi ve dedi ki: "İnsanlar davetinden kaçabilirler ama, cinler sana tabi olmuşlardır ve İslam'ı hemcinsleri arasında yayıyorlar". (Bk. Ahkâf sûresinin 29-32, ayetleri)

Cinlerin gelişi ve Kur'an-ı Kerim'i dinlemeleriyle ilgili rivayetleri nakleden Hz. Abdullah bin Mes'ud, Hz. Zübeyr, Hz. Abdullah bin Abbas, Hz. Hasan Basri, Sa'id bin Cubeyr, Zirr bin Hubeyş, Mücâhid, Hz. İkrime ve diğer pek çok râvi bu olayın Nahle'de cereyan ettiğinde ittifak etmişlerdir. İbni İshâk ile Ebu Nu'aym İsfahani ve Vakıdi diyorlar ki bu vak'a, Rasûlullah (a.s.) Taiften eli boş Mekke'ye dönerken vuku bulmuştu. Yolda gece Nahle'de kalmıştı. Orada yatsı, sabah veya teheccüt namazı sırasında Rasûlullah (a.s.) Kur'an-ı Kerim okurken cinlerin bir grubu oradan geçti ve Kur'an-ı Kerim dinlemeye başladı. Bununla beraber, bütün rivayetlerde cinlerin gözükmediği ve Rasûlullah (a.s.)'ın onların gelişinden haberdar olmadığı, ancak daha sonra, Cenab-ı Allah’ın, vahiyle bu olaydan kendisini haberdar ettiği kaydedilmiştir.

Olayın asıl geçtiği yer ya Ez-Zeyme ya da Es-Seyl-ul Kebir'di. Bu iki yer de Nahle vadisinde bulunuyordu ve her iki yerde de su ve yeşillik vardı. Taiften gelenler geceyi umumiyetle burada geçirirler.

Cinlerin, Rasûlullah (a.s.)'ın ağzından dinledikleri sûre, Rahman suresiydi. Bezzâr, İbni Cerir, İbn ul-Münzir, Dâre-Kutni, İbni Merdûye ve Hatib (Tarih'inde)'in Hz. Abdullah bin Ömer'den naklettikleri rivayete göre bir defasında Rasûlullah (a.s.) Rahmân sûresini tilavet etti, ya da huzurunda başka birisi okudu. Daha sonra, Rasûlullah (a.s.) yanındakilere dedi ki: "Sizden cinlerin Rablerine verdikleri cevap kadar iyi bir cevap almıyorum." Cinlerin Rablerine ne cevap verdikleri sorulduğunda Rasûlullah (a.s.) dedi ki: "Ben Allah'ın buyruğu olan 'o halde, Rabbinizin hangi nimetlerini inkâr edebilirsiniz?'! okurken, cinler de 'Biz Allah'ın hiçbir nimetini inkâr edemeyiz' diyorlardı." Benzeri bir rivayet Tirmizî, Hakim ve Hafız Ebu Bekr Bezzar, Hz. Cabir bin Abdullah (r.a.)a atfen nakletmişlerdir. Bu rivayet şöyledir: Rahman suresinin okunuşu sırasında herkes suskun iken, Hz. Peygamber buyurdu: "Ben bu sûreyi, Kur'an dinlemek için toplanan cinlere o gece okumuştum. Onlar bunun cevabını sizden daha iyi veriyorlardı. Ve ben Allah'ın buyruğu olan, "ey cinler ve İnsanlar, Rabbinizin hangi nimetlerini inkâr edebilirsiniz?"; okuduğumda, cinler dedi ki: "Ya Rab, biz hiçbir nimetini inkâr etmiyoruz. Bütün övgüler senin içindir."

İbni Sa'd'ın Vakıdi'ye istinaden naklettiği rivayete göre Rasûlullah (a.s.) Nahle'den Mekke'ye dönme niyetinde iken Hz. Zeyd bin Hârise, kendisine şöyle dedi: "Siz oraya nasıl dönebilirsiniz? Zira Kureyş, sizi Mekke'den çıkarmıştır." Rasûlullah (a.s.) dedi ki: "Ey Zeyd, Allah şimdi, içinde bulunduğumuz şartlardan çıkmamız için mutlaka bir yol gösterecektir. O kendi dininin hâmisi ve yardımcısıdır ve kendi peygamberini galip kılacaktır." Bundan sonraki olayları Vakıdi kısaltmıştır, ama İbni İshâk bunu etraflıca anlatmıştır. İbni İshâk diyor ki, Rasûlullah (a.s.) Hira dağına vardıktan sonra Ahnes bin Şerik'in himayesine girmek için ona Abdullah bin Ureykıt[14]'ı gönderdi. Ahnes bin Şerik dedi ki: "Ben Kureyş'in müttefiklerinden biriyim ve müttefik bir kişiyi himayem altına alamam"[15]. Bunun üzerine Rasûlullah (a.s.), İbni Ureykıt'ı, Süheyl bin Amr'ın yanına yolladı. Süheyl dedi ki: "Ben Rasûlullah (a.s.)'a Beni Amir bin Lueyy Beni Ka'b'a karşı eman veremem". Bundan sonra Rasûlullah (a.s.) o adamı, Beni Abdi Menafin bir kolu olan Beni Nevfel'in ileri gelenlerinden Mut'im bin Adiyy'e gönderdi. Ureykıt ona gidip dedi ki: "Muhammed (a.s.) senden eman istiyor ki, Rabbinin talimatını halka duyurabilsin." Mut'im, Rasûlullah (a.s.)'a eman vereceğini ve dolayısıyla onun Mekke'ye gelmesini söyledi. Böylece Rasûlullah (a.s.) Mut'im'in evine gitti ve geceyi orada geçirdi. Sabah olunca Mut'im'in 6-7 oğlu, Rasûlullah (a.s.)'ı yanlarına alıp silahlarıyla birlikte Harem'e vardılar ve Rasûlullah (a.s.)'tan Kâ'be'yi tavaf etmesini istediler. Tavaf sırasında bu gençler, Rasûlullah (a.s.)'ı korumak için nöbet tuttular. Ebu Süfyan (Taberî'nin rivâyetine göre, Ebu Cehl) kendilerine şöyle bir soru yöneltti: "Siz onu himaye mi ediyorsunuz, yoksa onun dinine mi girdiniz?" Mut'im dedi ki: "Hayır biz onu himaye edenlerdeniz". Ebu Süfyan dedi ki: "Senin himayene halel gelmez. Sen kimi himaye ettinse biz de onu himaye ettik."

Mut'im bin Adiyy'in işte bu iyiliği yüzündendir ki, Rasûlullah (a.s.) Bedir savaşında esir düşen Kureyşlilerle ilgili olarak şunları söylemişti: "Eğer Mut'im hayatta olsaydı ve benden bu iğrenç adamların serbest bırakılmasını istemiş olsaydı, ben onun hatırı için bunları serbest bırakırdım." (Buhârî, Ebû Dâvûd, Müsned-i Ahmed).

[1] Bu olayın asıl râvîsinin Hz. Amr bin el-As olduğu, Hz. Abdullah'ın muhtemelen babasından duyarak naklettiği anlaşılıyor. Zira, Hz. Abdullah bin Amr H. 65'te vefat etti. Vefatı sırasında 72 yaşındaydı. Buna göre hesap yaptığımızda kendisinin bu olayın görgü tanığı olmadığı, zira doğumunun Hicret'ten sadece 7 yıl önce yani, Bi'set'ten sonra 6. yılda olduğu ortaya çıkıyor.

[2] İbn Sa'd, Hz. Abdullah bin Ömer'in o sıralarda 6 yaşında olduğunu ifade ettiğini belirtmiştir. Hâfız İbni Hacer ise, "Feth ul-Bârî"de, o zaman Hz. Abdullah'ın 5 yaşında olduğunu kaydetmiştir.

[3] İbn Abd-il-Berr kendi "Siret'inde bu rivâyeti Mûsâ bin Ukbe'nin dışında Muhammed bin Abdurrahman Ebul-Esved ve Ya'kub bin Hamîd bin Kâsib'e de dayanarak nakletmiştir.

[4] Şi'b, tepe demektir. Şi’b-i Ebî Tâlib, Ebû Kubeys dağının tepelerinden biriydi. Ebû Tâlib ve ailesi buraya sığınmışlardı. Günümüzde bunun adı Şi'b-i Ali'dir. Buna ayrıca Sûk-ul Leyl de denilir.

[5] İbn Abd-il-Berr, Mûsâ bin Ukbe'ye dayanarak İmam Zührî'nin şu garip rivâyetini nakletmiştir: Şi'b-i Ebî Tâlib'de Hâşim ve Muttalib aileleri mahsur kaldıktan sonra Hz. Peygamber (a.s.) mazlum müslümanların Habeşistan'a hicret etmelerini istedi. Halbuki, bu ifade gerçeklere aykırıdır.

[6] Bu şahsın asıl ismi Hâris bin Kays bin Adiyy-üs-Sehmî idi. Kays bin Adiyy'nin karısı, Benî Mürre'nin cadısı (kâhine) idi, adı Gaytale idi. Bu sebeple bütün evlâtları "Ğayâtıle" olarak biliniyor.

[7] İbni Sa'd, Vâkıdiye dayanarak nikâhın Ramazan, Bi'set'ten sonra 10. yılda kıyıldığını yazmıştır. Kastallânî ise Hz. Hatice'nin Ramazan'da vefat ettiğini, nikâhın ise Şevval'da kıyıldığını yazmıştır.

[8] Taberî ile İbni Esîr'in ifadelerine göre bu zât daha sonra Mekke'den tekrar Habeşistan'a gitti ve Hıristiyan olarak öldü. Ama Belazuri, İbni İshâk'a ve Vakıdiye dayanarak onların ifadesinin doğru olduğunu belirtmiştir. Bizzat İbni Esîr "Üsd-ul Ğabe"de Sekrân'ın öldüğü sırada müslüman olduğunu kaydetmiştir. Hâfız İbni Hacer ise "İsâbe"de Sekrân'ın adıyla birlikte "radıyallahü anh" yazmıştır.

[9] İbni Hişâm ve bazı diğer tarihçiler bu hatunun ismini "Huveyle" olarak yazmışlardır.

[10] Bilindiği üzere Hz. Urve bin Zübeyr, Hz. Ayşe'nin yeğeniydi. Bu bakımdan -rivâyetlerinde bundan bahsetsin ya da etmesin- balası hakkında anlattıkları ondan duyduklarına dayanıyordu.

[11] Bu yere "Karn-ul Menazil" de denilir. Bu Necdlilerin mîkâtıdır. Necdliler burada ihram bağlarlar. Bu mevki, Mekke'ye bir günlük mesafededir.

[12] Dağların meleğinin Kureyşli kâfir ve müşrikleri dağlarla örtmek istemesinin sebebi, Taif'te Rasûlullah (a.s.)'ın başına onlar yüzünden bu belaların gelmesiydi. Mekkeli Kureyşliler böylesine şiddetli muhalefette bulunmasaydı Rasûlullah (a.s.) da ecnebi yerlerde ve yabancı İnsanlar arasında bu hale gelmeyecekti.

[13] Süheyli'nin Et-Teymi'ye dayanarak verdiği bilgiye göre Rasûlullah (a.s.)'ın ağzındın Hz. Yunus ile ilgili cümleyi işitince Addâs şöyle dedi: "Vallahi, ben Ninova'dan ayrılırken orada Matta'nın kim olduğunu bilen 10 kişi bile yoktu. Siz onu nasıl tanıyabilirsiniz. Siz ümmisiniz ve kavminiz de ümmidir."

[14] Bu şahıs müşrikti, ama Rasûlullah ile Hz. Ebu Bekr onu güvenilir bir kişi olarak tanırlardı. Nitekim Medine'ye hicret gibi tehlikeli bir yolculuk sırasında kılavuz olarak onu yanına almıştı. Bu adam yol boyunca vefalı davrandı. Halbuki, Kureyş'e yolculuğu hakkında muhbirlik yaparak iyi bir ödül alabilirdi.

[15] Bu şahıs aslen Benî Sakif tendi, ama Mekke'de Benî Zührenin müttefikiydi. Şahsî meziyet ve kabiliyetleri yüzünden Beni Zühre'nin ileri gelen reisleri arasında sayılırdı.