(Malların ve Menfaatlerin Bölüşümü) KİTABI 2

38. KISMET

(Malların ve Menfaatlerin Bölüşümü) KİTABI

Bu bahis «Taksimde yakınlar, yetimler ve düşkünler bulundukları zaman ondan onlara verin» [1] ve «Ana babanın ve yakınların bıraktıklarından erkeklere bir hisse vardır. Ana babanın ve yakınların bıraktıklarından kadınlara da bîr hisse vardır. Bu hisse, kalan malın azında da çoğunda da bulunan belirli bir hissedir» [2] âyet-i kelimeleriyle Peygamber Efendimiz'in,

«(Peygamberliğimden önce) Cahiliyyet devrinde taksim edilen herhangi bir mesken, taksim edildiği cahiliyyet usulü üzerinde bırakılır. Taksim edilmemişken tslâm'ın yetiştiği meskenler ise, îslâmî usule göre taksim edilir.» ([3] hadisine dayanmaktadır.

Bu bahse dair konuşmamız üç baba ayrılmaktadır. Birinci bâb: Taksimin kısımları, ikinci bâb: Hangi şeylerin taksim olunup, hangi şeylerin taksim olunamadığı, taksim olunan şeylerin de nasıl taksim edilmesi gerektiği ve şartlarının neler olduğu, Üçüncü bâb da: Taksimin hükümleri hakkındadır.

retiyle aralarında eşitlik sağlandıktan sonra herkesin kendi isteğiyle hisselerinden birini alması caiz olduğu gibi, hisse sahipleri arasında kura çekmek de caizdir. Ulema -her ne kadar bu taksimin şartlarında ve cari olduğu taşınılmaz malın cinsinde ihtilaf etmişlerse de- özet olarak bunda müttefiktirler. Zira taksimi istenen mal ya bir şey, ya birden çok şeyler olur. Eğer bir şey olursa ve parçalara ayrılmasıyla menfaat: azalmıyorsa, nitelik bakımından aynı olan eşit parçalara bölünmesinin caiz olduğunda ihtilaf yoktur ve hisse sahipleri bu taksimi kabule zorlanırlar. Fakat parçalara ayrılması ile menfaati azalan şeyin taksiminde İmam Mâlik ile tabileri ihtilaf etmişlerdir. îmam Mâlik «Parçalara bölünmesiyle -her birine bir ayak boyu kadar hisse düşmesi hali gibi- tamamen menfaatsiz bir duruma gelse bile, hisse sahiplerinden birinin isteği üzerine taksim edilir» demiştir ki onun tâbilerinden Kinane de bu görüştedir, imam Ebû Hanife ile îmam Şâfıî de buna katılır. Delilleri de yukarıdaki âyet-i kerimede geçen, «Bu hisse» kalan malirr azında da, çoğunda da bulunan belirli bir hissedir» [4]sözüdür. Îbnu'l-Kasım ise, «Taksimin caiz olması için -her ne kadar her bir hissede değer bakımından bir azalma olsa bile- parçalara aynlması yüzünden hisse sahiplerinin zarar görmemesi ve hisselerin menfaatsiz duruma gelmemesi şarttır» demiştir. îb-nu'I-Macişûn da, «Eğer her biri, kendisine düşen hisseden menfaat görebili-yorsa -bu menfaat, ortaklık halindeki menfaatten ayrı veyahut daha az da olsa taksim edilir» demiştir. îmam Mâik'in tâbilerinden Mutarrif de, «Eğer hisselerin hiçbirinde menfaat kalmazsa taksim edilemez. Fakat eğer bir kısmında menfaat bulunup bir kısmında bulunmazsa, o zaman -ister hissesi çok olan ister az olan kimse taksimi istemiş olsun- taksim'edilir ve diğerleri de taksime zorlanırlar» demiştir. Kimisi de «Eğer hissesi az ûian kimse taksim isterse, diğeri taksime zorlanır. Fakat eğer hissesi çok olan kimse isterse, diğeri zorlanmaz» demiştir. Kimisi de bunun tam tersini söylemiştir. Fakat bu görüş zayıftır.

Bir mal eğer taksim edildiği zaman -hamam gibi- menfaati bir başka menfaata dönüşüyorsa, ortaklardan birinin isteği üzerine taksim edilir mi edilemez mi diye ettikleri ihtilaf da bu bâbtandır. İmam Mâlik, «Ortaklardan biri istediği zaman, taksim edilir» demiştir, ki Eşheb de bu görüştedir. îbnu'l-Kasım ise «Taksim edilemez» demiştir. îmam Şâfıî de buna katılır. «Taksim edilemez» diyenlerin delili, Peygamber Efendimizin,

«İslâm'da ne kimseye zarar vermek vardır. Ne de zararı kabullenmek...» [5]hadisidir. Taksimin cevazını benimsemiş olanlar da, yukanda geçen «Bu hisse kalan malın azında da, çoğunda da bulunan belirli bir hissedir» âyet-i kerimesine dayanmışlardır. «Taksim edilemez»

diyenlerin delillerinden biri de Câbir'in babasından rivayet ettiği,

«Varisler kendilerine kalan bir malı paylara ayıramazlar. Meğer bölüsebilen bir şey ola...» [6] hadisidir.

Taksimi istenen malın birden çok akarlar olması haline gelince:

Bu akarların hepsi ya aynı cinsten, ya cinsleri değişik olur. Aynı cinsten oldukları zaman, ulema ne şekilde taksim edilmesi gerektiğinde ihtilaf etmişlerdir, îmam Mâlik «Her birisine ayn ayn değer biçilir ve hisseler arasında eşitlik sağlandıktan sonra kura çekilir» demiştir. îmam Ebû Hanife ile îmam Şafiî ise, «Her biri ayn ayn bölüşülür» demişlerdir. îmam Mâlik «Çünkü her birinin ayn ayn bölüşümünde ortaklann zaran daha çoktur» diye sebep göstermiştir. Diğerleri de «Her biri diğerlerinden ayn ve tek başına birer maldır. Nitekim Şuf a hakkı da her birine ayn ayn taalluk eder. Bunun için ayn ayn taksim edilmeleri lâzım gelir» demişlerdir.

Akarlann -bir kısmı bina, bir kısmı bağ, bir kısmı tarla olması hali gibi-cinsleri değişik olduğu zaman ise, kura ile taksim edilmesi gerektiğinde ihtilaf yoktur.

Mâlikî uleması, meyvalan olgunlaşmaya yüz tutan bir bahçenin taksim edilebilmesi için, meyvalann taksim dışı bırakılmasının şart olduğunda müttefiktirler. Çünkü eğer meyvalarla birlikte taksim edilirse, MÜZABENE demek olan yiyecek maddesinin yiyecek maddesiyle ağaç üzerinde satışı kabilinden olur. Fakat meyvası henüz olgunlaşmaya yüz tutmayan bahçenin taksiminde ihtilaf etmişlerdir. Îbnu'l-Kasım olgunlaşmaya henüz yüz tutmayan hurmalann, aşısı yapılmazdan önce taksimini kesinlikle caiz görmemiş ve buna «Çünkü yiyecek maddesinin yiyecek maddesiyle, birbirinden fazla olarak satışı kabilinden olur» diye sebep göstermiştir. Îbnu'l-Kasım aynca «Bunun içindir ki îmam Mâlik, henüz olgunlaşmayan hurmaları hurma ile ne veresiye, ne de peşin olarak satın almayı caiz görmemiştir. Aşı yapıldıktan sonra olmasını da caiz görmemiş, ancak «Eğer herbiri diğerine 'Meyvalar-dan benim hisseme düşenler taksime girsin, düşmeyenler ortaklık malı kalsın' diye şart koşarsa, o zaman caiz olur» demiştir.

Kur'a usulü ile mal taksim etmenin şekli de şöyledir: Evvela mes'elenin hesabı yapılır ve eğer herhangi bir payda kesir bulunuyorsa, kesirsiz olarak taksim mümkün oluncaya kadar çarpmaya devam edilir. Ondan sonra, eğer taksimi istenen mal -faraza- bahçe ise, her yerine ayn ayn olarak ve toprağının özelliği üe içindeki ağaçlann evsaf ve çeşitlerine göre değer biçilir. Ondan sonra hisseler arasında, biçilen değerlere göre eşitlik sağlamaya çalışılır. Çünkü, bazan herhangi bir bahçe veya tarlanın bir yeri, miktar bakımından üç katı olan bir başka yerinden değer bakımından daha üstün olur. İşte bütün bu işler görüldükten ve hisseler arasında eşitlik sağlandıktan sonra, ya ortaklardan her birinin adı bir kâğıda yazılarak katlanır ve kâğıtlar, hangi adın hangi kâğıtta yazılı olduğunu bilmeyen bir kimse.tarafından hisselere ayrılan yerlere atılır. Artık kimin adı hangi yere düşmüş ise, o yer o kimsenin olur, ya da yerlerin adlan değişik kâğıtlara, yazılıp katlandıktan sonra kâğıtlar bir torbaya koyulur ve her bir ortak elini torbaya sokup kağıtlardan birini çeker. Kâğıtta hangi yerin adı yazılı ise, o yer ona düşmüş olur. Şayet hissesi bir paydan fazla ise, elini bir daha torbaya koyarak bir kâğıt daha çeker ve hissesi tamam oluncaya kadar torbadan kağıtları çekme işi devam eder. İşte kur'a usulü ile malların taksim şekli böyledir. Fukaha bu kur'a usulünü, mallarını paylaşan ortaklardan herhangi biri itiraz etmesin diye vazetmişlerdir. Esasen şeriatta Kur'an'ın meşruiyetine dair birçok deliller de bnIlınmaktadır. Bunlardan biri,. Yûnus. Peygamber'in .olayım anlatan "Gemide olanlarla karşılık!: kur'a çekmişti de yenilenlerden olup denize atılmıştı" [7] âyet-i kerimesidir. Biri de «Meryem'in bakımını hangisi üzerine a!aeak diye kur'a oklanni atarlarken sen yanlarında değildin» [8]âyet-i kerimesidir. Sünnetten de, bir adamın öleceği sırada altı tane kölesini azat ettiğini ve fakat bu kölelerin değeri adamın bıraktığı malın üçtebirini aştığı içinPeygamber -Efendimiz'in bu köleler arasında kur'a çektiğine dair sabit olan hadis [9]de, kur'anm meşruluğunu gösteren delillerden biridir.

İster hisselere değer biçilip aralarında eşitlik sağlansın, ister bu iş yapılmadan, ortaklardan her birinin, karşılıklı rıza ve kendi isteğiyle hisselerden-birini alması suretiyle olan taksim de -yukarıda geçtiği üzere- caizdir. Çünkü taksim de, esasında bir satış olduğundan, satışta caiz olan hususlar taksimde de. caizdir. [10]

2. Eşya ve Hayvanların Taksimi:

Fukaha, iki kişinin, aralanndamüşterek bulunan tek bir. eşyayı «veyahut te)c,bir hayvanın -ikiye bölündüğü takdirde bir işe yaramayacağı için- bÖUV şülemediklerinde müttefiktirler. Fakat eğer birbirleriyle anlaşamayrp ortaklıklarını sürdürmek istemezlerse, ortaklardan biri diğerine «Ya sen hisseni; bana sat,,ya ben sana satayım» diyebilir mi, diyemez mi diye ihtilaf etmişler-. dir. İmam-Mâlik ile tabileri, «Diğeri, ortağının bu.teklifini kabul etmeye mec.bur olup ona 'Ben.ne satarıın,ne alırım' diyemez».demişlerdir. Zahirîler-de-«.M€cbur. değildir ve bunu diyebilir. Çünkü herhangi,bir kimsenin malını, elinden zorla,almak.usule göre caiz değildir. Meğer.kitab, sünnet veyahut icma'dan cevazını gösteren bir delil bulunsun, ki burada böyle bir delil yoktur» demişlerdir. İmam Mâlik ise «Eğer bu adamı ortağının teklifini kabule mecbur kılmazsak, her ikisi için de zarar olur» demiştir. İmam Mâlik'in bu delili, mürsel olan kıyas kabilindendir. Mürseİ kıyası ise, İmam Mâlik'ten başka fukahadan hiçbirinin kabul etmediğini birçok yerlerde, söylemiş bulunuyoruz. Fakat ne var ki mürsel kıyasa başvurmak -burada olduğu gibi- bazı yerlerde zaruret olur.

îkrkişi arasında müşterek bulunan malın birden çok eşya veyahut hayvan olması haline gelince:

Bütün ulema, bu durumda karşılıklı rıza ile taksimin caiz olduğunda :-fnüttefık iseler de, eşyalara değer biçilip aralarında eşitlik sağlamak ve kur'a ş^ekrnek suretiyle de taksim caiz midir, değil midir diye ihtilaf etmişlerdir. *îmam Mâlik ile tabileri, «Eşyaların hepsi aynı cinsten olduğu zaman caizdir» ûdemişlerse'de, Abdülaziz b. Ebû Seleme ile Îbnu'l-Mâcişûn bunu da caiz görmemişlerdir, îmanı Mâlik'in tabileri de, hangi şeyler'aynı cinsten sayılıp kfeır'a ile caiz değildir diye ihtilaf etmişlerdir. Eşheb bunda, selem yolu île birbirleriyle satılıp s anlam amayı ölçü kabul etmiştir. Îbnu'l-Kasım ise, değişik ?ğörüşıerde bulunup bir kez, «Selem yolu ile birbirleri ile satılması caiz olrria-'yan şeylerin kur'a ile taksimi caizdir» diyerek taksimi selemden hafif gör-": muştur. Bir kez de «Selem yola ile satılması caiz olmayan şeylerin kur'a île 1 taksimi caiz değildir» demiştir. Kimisi de «Esasında İbnu'l-Kasıırim görüşü, taksimin selemden hafif olduğu yolundadır. Taksimi selemden ağır gördüğü ^zannmı veren birtakım mes'eleleri varsa da, bu mes'eieleri ikinci kaidesine %öre te'vif etmek mümkündür» demiştir. İbn Habib de «İpek, sun'î ipek, pa-' mıık ve keten gibi biribirine yakın olan cinsler kur'a ile taksim edilebilirler» /demiştir. Eşheb de «Eğer iki ortak da razı olurlarsa, değişik cinslerin kur'a ile taksimi caizdir» demiştir. Fakat bu, zayıf bir görüştür. Çünkü garar karşılıklı !riza ile caiz olamaz. [11]

3: Ölçülup Tatulan Mallunn!rPâksimi

Lahmî'den başk&bütmY ulema, ölçülen veyahut1 tartılan mallan-kur'a'ile taksim etmenin caiz olmadığında müttefiktirler. Ölçülen mal da ya bir cins, 3ya birden çok cinsler olur. Bir cins olduğu zaman eğer ortaklardan biri ölçülerek veyahut tartılarak taksimini isterse, hisseler arasında ölçü veyahut tartı Uleeşitlik sağlamanın şart olduğunda ihtilaf yoktur. Şayet ikisi karşılı ki rrizk ":ile hisselerin biribirinden fazla olmasını kabul ederlerse, o zaman -ister'ribâ->ya tabi olan, ister olmayan cinsten olsun- hissdlerin birbirinden fazla olması (caiz olduğu gibi, miktarı belli olan ve olmayan ölçekle ölçmek de caizdir. Fâ-;kat götürü, yani ölçüsüz ve tartısız taksim etmek caiz değildir.

Ölçülen malın birden çok cinsler olması haline gelince:

Eğer birbirleriyle, biribirinde fazla olarak satılması caiz olmayan cinsler ise, ölçülen şeye çevrede tanınan ölçekle ve tartılan şeye de çevrede tanınan terazi ile taksim edilmesi gerekir. Bu da İmam Mâlik'in mezhebine göredir. Çünkü İmam Mâîik «Eğer cinsleri değişik olan iki şey -buğday ile arpa gibi- menfaat bakımından biribirine yakın iseler, birbirleriyle biribirinden fazla olarak satılmaları caiz değildir» demiştir.

Eğer birden çok olan cinsler birbirleriyle, biribirinden fazla olarak satılması caiz olan şeyler ise, hisseler arasında eşitlik sağlamak suretiyle de, birbirinden fazla olarak da taksimleri caizdir. Bu cevaz için de İmam Mâlik'in mezhebinde karşılıklı rıza şarttır.

İşte buraya kadar olan konuşmamızın hepsi malların taksimi hakkındadır. Şimdi de bu bahsin ikinci kısmı olan, menfaatlann taksimi bahsine geçiyoruz. [12]

2. Menfaatlann Taksimi:

Îbnu'l-Kasım'a göre menfaatlann taksiminin kur'a usulü ile yapılması caiz olmaz, ortaklardan birinin menfaat taksimini istemesi üzerine diğer ortak kabule zorlanamaz. İmam Ebû Hanife ile tabileri ise, «Menfaat taksimine de, bir ortağın istemesi üzerine diğeri zorlanır» demişlerdir.

Ulemaya göre menfaatlann -taksimi iki şekilde olur: Ortaklar ya, arala-nnda müşterek bulunan bir malı her biri belli bir süre için kullanmak, ya da her biri aralarında müşterek bulunan malın bir kısmını geçici bir süre için kullanmak üzere, anlaşırlar. Örneğin: Aralannda müşterek bir köle bulunan iki ortaktan her biri, köleyi bir hafta çalıştırmak üzere anlaşırlarsa, menfaat taksiminin bilinci şekli olur. Eğer köleleri iki tane olup her biri kölelerden birini -bir hafta, on gün veyahut bir ay gibi- geçici"bir süre için çalıştırmak üzere anlaşırlarsa, menfaat taksiminin ikinci şekli olur. Mâliki uleması birinci şekilde üzerinde anlaşılması caiz olan sürenin miktarı hakkında ihtilaf etmişlerdir. İmam Mâlik ile tabileri, «Eğer müşterek olan mal -köle, hayvan ve benzeri- akar olmayan bir mal olursa, ister işletmek, ister kendi işinde çalıştırmak için olsun, uzun süre üzerinde anlaşmak caiz değildir. Fakat kısa süre için caizdir. Akar olan mallarda ise, ister işletmek, ister kendisi kullanmak. için olsun, uzun süre caizdir» demişlerdir. Ancak akar olmayan mallarda caiz olduğunu söyledikleri kısa sürenin miktarında ihtilaf etmişlerdir. Kimisi «İşletmek için bir günden fazla caiz değildir», kimisi «Cansız olan eşyada bir gün caiz ise de, köle ve hayvanlarda bir gün bile caiz değildir» demiştir. Kendi işinde çalıştırmak için ise, kimisi «Beş gün», kimisi «Bir ay veyahut bir aydan biraz fazla da olsa, caizdir» demiştir.

İkinci şekle gelince: Kimisi «Evlerde bizzat oturmak veyahut tarlaları bizzat ekmek için, caizdir. Fakat ev olsun, tarla olsun, kiraya vermek için uzun süre üzerinde anlaşmak caiz değildir» demiştir. Kimisi de, bu şekli birinci şekle kıyas ederek uzun sürenin bunda da caiz olduğunu söylemiştir. Köle ve hayvanlar hakkındaki ihtilaf ise, birinci şekilde olduğu gibi bu şekilde de mevcuttur.

Taksimin kısımlan olan mal taksimi ile menfaat taksimi, bu iki taksimin çeşitleri ve her birinin sıhhat ve fesat şartlan hakkındaki konuşmamız burada sona ermiş oldu. Bundan sonra taksimin hükümleri hakkındaki konuya geçiyoruz. [13]

125. Taksimin Hükümleri

Taksim de -satış akdi gibi- pişmanlık duymakla bozulmayan bir akidür. Taksimden sonra, ortaklardan herhangi biri hiçbir sebep göstermeden «Ben kabul etmem» diyemez. Ancak bunu diyebilmesi için bir sebeb göstermesi gerekir. Bu sebebler de -taksimde aldanmış olması, kendisine düşen hissenin kusurlu bulunması veyahut başkasının malı olduğunun anlaşılması olmak üzere- üç tanedir.

Taksimde aldanmış olmak Mâliki mezhebinde ittifakla -kur'a ile yapılan taksimden başka- herhangi bir taksimin bozulması için sebeb gösterilemez. Ancak satışta aldanmanın satış akdi üzerinde müessir olduğunu söyleyenlere göre, aldanmanın taksim akdi üzerinde de müessir olmasi lazım gelir 0=0.

Kendisine düşen hissenin kusurlu bulunmasına gelince:

Îbnu'l-Kasım «Taksimden sonra hissede kusur görüldüğü zaman, kusurlu görülen kısım ya hissenin yansından fazladır, ya yansından azdır. Yansından fazla olduğu zaman da diğer ortağın hissesi ya elinden çıkmış, ya hâlâ elindedir. Eğer elinden çıkmış ise, kendi hissesini kusurlu bulan ortak onu tekrar ortaklığa geri verir ve ortağına düşen hissenin taksim günündeki değerinin yansını alır. Eğer henüz elinde ise, taksim bozulup ortaklık tekrar geri döner. Hissenin yarısından azı kusurlu görüldüğü zaman ise -ister diğer ortağa düşen hisse henüz elinde bulunsun, ister çıkmış olsun- yalnız kusurlu görülen kısım ortaklığa geri döner ve ortağına düşen hisseden o kısma tekabül eden miktarın taksim günündeki değerinin yansını alır» demiştir.

Abdülaziz îbn Mâcişûn da «Herhangi bir hissenin kusurlu bulunması, yalnız kur'a ile yapılan taksimin bozulması için sebeb gösterilebilir. Karşılıklı nza ile yapılan taksimler, hisselerden birinde kusur görmekle bozulamazlar. Çünkü karşılıklı nza ile yapılan taksim de satış hükmündedir. Kur'a ile yapılan taksim ise, ortaklardan birinin aldanması ile bozulduğuna göre, herhangi birinin hissesinde kusur görülmesiyle de bozulması lazım gelir» demiştir.

ip) Hanefi mezhebine göre, fahiş bir aldanma varsa, taksim bozularak yeniden adalet üzere yapılır. Ayrıca taraflar kendi rızalarıyla yeniden ortak olabilirler.

Hisselerden birinin başkasına ait olduğunun anlaşılmasına gelince:

İbnul-Kasım «Bu da, herhangi bir ortağın kendi hissesinde kusur görmesi gibidir. Yani eğer başkasının malı olduğu anlaşılan kısım, hissenin yansından çok ise ve diğer ortağa düşen hisse de henüz elinde duruyorsa, taksim bozulup ortaklık tekrar geri döner. Eğer elinden çıkmış ise, başkasına ait olduğu anlaşılan kısmın taksim günündeki değerinin yarısını kendisinden alır. Eğer başkasına ait olduğu anlaşılan kısım, hissenin yarısından az ise, o zaman -ister diğer ortağa düşen hisse elinde olduğu gibi dursun, ister elinden çıkmış olsun- yalnız bu kısmın taksim günündeki değerinin yansı diğer ortağa lazım gelir» demiştir.

îmam Muhammed b. Hasan da «Kur'a ile yapılan taksimler, hisselerden birinin başkasına ait olduğu anlaşılırsa bozulurlar. Çünkü bir hisseden herhangi bir şeyin bir başkasına ait olduğu anlaşılınca, hisseler arasında bulunması gereken eşitliğin sağlanmamış olduğu anlaşılır» demiştir.

Nasıl ki İbn Mâcişûn da bunu, hisselerden birinin kusurlu görüldüğü zaman söylemiştir. Fakat -tereke sahibinin herhangi bir kimseye borçlu bulunduğu veyahut terekeden herhangi bir şeyi bir kimseye vasiyet ettiği, ya da yeni bir varisin ortaya çıktığı hallerde olduğu gibi- hisselere taksimden sonra herhangi bir hakkın taalluk etmesi halinde Mâlikî uleması, taksim bozulur mu, bozulmaz mı diye ihtilaf etmişlerdir. îmam Mâlik'in mezhebinde meşhur olan görüş şudur: Tereke sahibinin borçlu olduğu anlaşıldığı zaman -hisseler ister henüz varislerin elinde olduğu gibi dursun, ister tabiî bir âfete uğrayarak, ister başka şekilde ellerinden çıkmış olsun- taksim bozulur. Meğer varisler, ortaya çıkan borç veyahut vasiyeti kendileri vermiş olsunlar.

Kimisi «Taksim ancak, hisseler varislerin elinde durduğu ve herhangi bir tabiî afete uğramadığı zaman bozulur. Hissesi, tabiî bir âfete uğramak suretiyle elinden çıkan kimse ise, ne kendisi tereke sahibinin borcunu vermek zorundadır, ne de tereke sahibinin borcunu ödeyen diğer varislerin elinde kalan hisseden bir şey isteyebilir» demiştir.

Kimisi «Varisler borç veya vasiyeti üzerlerine alsalar bile yine taksim bozulur. Çünkü Cenâb-ı Hak miras âyetinde her bir varise ne kadar hisse düştüğünü beyan buyururken 'Edilen vasiyyet veyahut borç Ödendikten sonra' [14] buyurmuştur» demiştir.

Kimisi de «Taksim bozulur. Fakat her borcun ortaya çıktığında hemen ödeyen kimse hakkında değil, diğerleri haklanda bozulur» demiştir. Tereke sahibinin herhangi bir kimseye bir şey vasiyyet ettiği ortaya çıktığı zaman da hüküm böyledir. Fakat yeni bir varisin ortaya çıkması ile -eğer taksim edilen tereke ölçülen veyahut tartılan şeylerden ise ve henüz varislerin elinde duruyorsa- taksim bozulmaz. Yeni ortaya çıkan varis, hissesini her birinden kendisine düştüğü oranda ayn ayn alır. Ancak tereke, hayvan veyahut eşya cin-

sinden olduğu zaman taksim bozulur.

Şayet hisseler tamamen veyahut kısmen varislerin elinde ziyana uğradıktan sonra yeni bir varis ortaya çıkarsa, yeni varisin hissesi onlara lâzım gelir mi, gelmez mi diye ihtilaf etmişlerdir. Kimisi, «Lazım gelir» kimisi «Lâzım gelmez» demiştir. [15]

[9] Müslim, Eyman, 27/126 no: 56; Ebû DâvÛd,./r£,,23/10, no: 3985.

[10] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/391-396.

[11] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/396-397.

[12] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/397-398.

[13] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/398-399.

[15] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/401-403.