162- MÜSTAKİL DELİL:

Amm ifade eden hükmün ibaresinden bir cüz olmayan delilidir. Bu da üç türlüdür:

İslam hukkunun genel kaideleri: Bunlar şeri hükümlerde amm’ı tahsis ederler. Mükellefiyet bildiren şeri hükümlerin temel prensibleri bakımından tahsis mümkündür. Mükellefiyet bildiren hükümler ancak mükellefiyet ehliyeti olanlar için kullanılır. Ehliyetini yitirenlere ve çocuklar gibi, şeriatın umumi prensipleri uyarınca bu hükümler onlara uygulanmaz. Böylece bu umumi prensipler şeriatın umum ifade eden hükümlerini tahsis etmiş olmaktadır.

b)Örf: Bazı hallerde örf de umumi hüküm ifade eden amm lafzı tahsis eder. Ve amm’ın örf gereği olarak hamledilmesi gereken hususlara tahsis edilmesini sağlar. Mesela Allah Resulünün: “Bir dinarın birinden başkasında (hırsızlık olarak) el kesmek yoktur.” hadisindeki dinar ölçüsü insanlar arasında uygun olan örf gereğince takdir olunur.

c) Şeri hüküm: Bazı hallerde amm lafzı bir başka nass tahsis eder. Fakat tahsis eden hükmün katiyyet veya zanniyet bakımından tahsis olunan amm hükmün mertebesinde veya ondan daha üst bir mertebede bulunması şarttır. Binaenaleyh Kur’an’ın hükümlerini birbirini tahsis edebilir. Sünnetin hükümleri birbirine tahsis edebilir. Tabii hepsi de mütevatir olursa veya hepsi de ahad haberler cinsinde olursa. Sünnet eğer mütevatir olursa Kur’anın hükmünü tahsis edebilir. Ama mütevatir olmayan veya meşhur olan bir hadisle Kur’anın hükmü tahis olunmaz. Mütevatir veya meşhur olan bir hadisde ahad tarikiyle gelmiş olan bir hadisle tahsis olunmaz. Zira kur’anın hükmü ve metni katidir. Mütevatir veya meşhur olan sünnetin hükmü de katidir. Ahad hadis ise zannidir.