SADAKA-Î FITR.. 2

Sadaka-i Fıtr Dört Şeyden Verilir : 2

Kıymeti Yarım Sâ'a Ulaşan İyi Buğdaydan Bir Sâ'm Dörtte Birini Vermek Kâfi Midir?  2

Fitre Verilecek Maddelerin Ölçü Veya Tartı İle Verilmesi : 2

Sadaka-İ Fitr'in Vücub Vakti : 3

Sadaka-İ Fıtr Bayram Günü Verilmiyecek Olursa : 3

Nisaba Sahip Olmadığı Halde Verirse : 3

Oruç Tutamadığı Halde Fitre Vermesi Gerekir Mi?. 3

Fitre'nin Müstehab Vakti : 3

Kendisi Ve Küçük Çocuğu İçin Fitre Vermesi Vâcibdir   : 3

Adam Fakir Karısı Adına Fitre Verebilir Mi?. 4

Ailesi Dışındaki Kişiler Adına Fitre Vermek : 4

Kişi, Dedeleri Ve Neneleri Adına Da Vermez : 4

Adam, Ana Babasının Fıtrasım Da Vermekle Yükümlü Değildir : 4

Bir Fitre Birkaç Fakire Verilebilir Mi?. 4

Üzerinde Fıtra Ve Zekât Borcu Varken Ölürse Ne Yapılır?. 4


SADAKA-Î FITR

 

Müslüman halkımız arasında buna sadece Fitre denilmektedir. Bu da zekât gibi ve o anlamda sosyal adaleti sağlamaya yönelik ma­li bir ibâdettir.' Özellikle Ramazan'da fakir ve muhtaçları bununla sevindirmekte sayısız ecirler ve yararlar vardır.

Buharı ve Müslim'in tesbitlerine göre : İbn Ömer (R.A.) diyor ki : «Resûlüilah (A.S.) Efendimiz Ramazanda Sadaka-i Fıtr'ı farz kıl­dı, ya bir sâ' (3334 kg) hurma ya da bir sâ' arpa verilir. Bu, müslü-manlardan her köle, hür, erkek, kadın, küçük ve büyük için vâcib-dir.»

Sadaka-i Fıtr bir bakıma oruç gibi değerli bir ibâdette bir nok­sanlık meydana gelmiş veya onun faziletini düşürecek bir söz ve davranışta bulunulmuşsa, onu kapamaya, açılan gediği tıkamaya matuf bir vecibedir. Nitekim İbn Abbas (R.A.) diyor ki : «Resûlüllah (A.S.) Efendimiz, oruçlu için temizleyici, olsun diye Sadaka-i Fıtr'ı farz kıldı. Bu vecibe oruçluyu boş sözleiliı kirinden, edep dışı sözle­rin günahından paklar ve yoksullar için de aş olur. Kim onu namaz­dan (bayram namazından) önce öderse, o makbul bir zekât sayılır. Kim de namazdan sonra öderse, o sadece sadakalardan bir sadakadıra.»[1]

Bu rivayetlere dayanarak fukaha sözü edilen konuda şöyle de­miştir :

Sadaka-i Fıtr, hür olan her müslümana, asıl ihtiyacından başka elinde nisab miktarı mal veya para bulunduğu takdirde vâcibdir.[2]

Sadaka-i Fıtr'da nisab miktarı malda nema (üreme, artma, ço­ğalma) aranmaz. Kurban konusunda da esas kabul edilen nisab bu­dur. Yakın kısımların nafakasına da bu miktar, belirtilen ölçüde esas alınmıştır.[3]

O halde asıl ihtiyacından sonra elinde nisab miktarı tarla veya bahçesi veya evi, dükkânı bulunan kimse bu konuda zengin sayıla­cağından hem Fıtra vermesi, hem de Kurban Bayramında Kurban kesmesi Hanefi mezhebine göre vâcibdir. [4]

 

Sadaka-i Fıtr Dört Şeyden Verilir :

 

Sadaka-i Fıtr ancak dört şeyden verilir : Buğday, arpa, hurma ve üzüm. Çünkü bu dördü de kut özelliğindedir. Fakirlerin ana gıda maddesi sayılır. [5]Ancak belirtilen bu gıda maddelerinden deği­şik ölçülerde verilir :

Buğdaydan yarım sâ' (1667 kg.) Arpa, hurma ve üzümden ise birer sâ' (3334 kg.) Bu maddelerin unu da aynı ölçü üzerinden veri­lir. Ekmek ise tartı itibariyle değil kıymet üzerinden hesaplanıp ve­rilebilir. En sahih olan görüş te budur. Kaadıhan Camiussağîr adlı eserinde üzümden de yarım sâ' verileceği hakkında İmam Ebû Ha-nife'den bir rivayet nakletmiştir. Çünkü üzüm bütün eczasıyla ye­nilmektedir, îmameyn'e göre, bir sâ' verilmesi gerekir. îmam Ebû Hanîfe'den yapılan ikinci bir rivayette ise üzümden de bir sâ' veril­mesi belirtilmiştir.

Bu dört ana maddenin ayninden verilebileceği gib, kıymeti de hesaplanarak verilebilir. İhtiyata yakın olan da budur.[6]

Fukahanm çoğuna göre, buğday veya arpa vermektense bunla­rın unundan fitre vermek daha iyidir. Çünkü fakir için bir kolaylık sağlanmış olur. Kıymeti hesaplanarak para verilmesi ise fakirler için daha uygundur. Zaten hurma ve üzümden vermek isteyenlerin, bunların ayninden değil de kıymeti hesaplanarak verilmesi gerekir, demişlerdir. Bazısına göre, bu bir gerek değil, daha uygun olma me­selesidir. Bunu afdaldır diyenler de olmuştur. Fetva bu görüşe göre­dir.[7]

 

Kıymeti Yarım Sâ'a Ulaşan İyi Buğdaydan Bir Sâ'm Dörtte Birini Vermek Kâfi Midir?

 

Kıymeti yarım sâ'a ulaşan iyi buğdaydan bir sâ'm dörtte birini veya kıymeti yarım sâ'a ulaşan iyi arpadan bir sâ'ın   dörtte birini vermek caiz değildir. Diğerlerindeki hüküm de böyledir.[8]

Yarım Sâ' Arpa, Yarım Sâ'da Üzüm Vermek :

Bir fitre için yarım sâ' arpadan,   yarım sâ1 da üzüm veya hur­madan vermek caizdir. Çünkü bununla maksat hâsıl olmuştur.[9]

 

Fitre Verilecek Maddelerin Ölçü Veya Tartı İle Verilmesi :

 

Fitre verilecek maddelerin ölçü ile mi, tartı ile mi verilmesi ge­rekiyor? İmam Ebû Yusuf'un İmam Ebû Hanîfe'den yaptığı rivayete göre, bunlar ölçek ile değil tartı ile hesaplanıp verilir.[10]

 

Sadaka-İ Fitr'in Vücub Vakti :

 

Ramazan Bayramının birinci günü fecr-i sadık doğduktan son­ra vâcib olur. O halde fecir doğmadan ölen kimse için fitre vermeğe gerek yoktur. Çünkü henüz kendisine. vâcib olmadan ölmüştür. Fe­cir doğmadan bir çocuk dünyaya gelir veya bir gayr-i müslim Müs­lüman olursa, fecir doğunca onlara da vâcib olur. Fecir doğduktan sonra doğar veya Müslüman olursa, o takdirde kendilerine fitre vâ­cib olmaz.

Bunun gibi bir fakir henüz fecir doğmadan zengin olursa, sa­daka-i fıtr vermesi vâcib olur. Fecir doğmadan zengin bir kimse fa-kirleşirse, kendisine sadaka-i fıtr vâcib olmaz.[11]

Fecir doğduktan sonra ölen bir kimseye sadaka-i fıtır gerekir. Bunun gibi fecir doğduktan sonra fakirleşen zengine de gerekir.[12]

İbn Ömer (K.A.)  diyor ki :

«Resûlüllah (A.S.) Efendimiz bize, insanlar namaza gitmeden önce sadaka-i fıtri vermemizi emretti.» Bunun için İbn Ömer, her se­ne bayramdan bir gün veya iki gün önce fıtrasmı verirdi.

Bu konuda Mezhep İmamlarının görüş ve ictihadları biraz fark­lıdır :

a) îmam Ebû Hanife'ye göre, bunu Ramazan ay'ı girmeden de vermek caizdir.

b) İmam Şafii'ye göre, Ramazan ayı girince verilebilir.

c) İmam Mâlik ve İmam Ahmed bin Hanbel'e göre, bayramdan bir gün veya iki gün önce verilebilir.

Hanefî imamlarına göre, Ramazanda hangi gün verilirse veril­sin farketmez; şu gün verilmesi daha iyidir, diye  bir kayıt yoktur. [13]

 

Sadaka-İ Fıtr Bayram Günü Verilmiyecek Olursa :

 

Bayram günü fecr-i saadık doğunca vâcib olur. Bu vücub öde­ninceye kadar devam eder, bayramın geçmesiyle düşmez. Sahih olan da budur. [14]

 

Nisaba Sahip Olmadığı Halde Verirse :

 

Bir müslüman Ramazanda henüz nisaba sahip olmadığı halde acele edip sadaka-i fıtr öder ve sonra nisaba mâlik olursa, yeniden vermesi gerekmez. İlk verilen kâfidir. Sahih olan da budur.[15]

 

Oruç Tutamadığı Halde Fitre Vermesi Gerekir Mi?

 

Fitre gerçi oruçluyu manen temizliyen bir vecibedir. Ancak oruç tutmaya bağlı değildir. Daha çok fakir ve muhtaçları korumaya yö­neliktir. Bu bakımdan yaşlılığından veya hastalığından dolayı oruç tutamıyan kimsenin de fitre vermesi vâcibdir.[16]

 

Fitre'nin Müstehab Vakti :

 

Bayram günü fecr-i saadık doğduktan sonra cami'a namaza gi­derken vermek fitrenin müstehab vaktidir. Tabii böyle bir vakitte vermek mümkün olursa. [17]Ödemiyen kimse bütün ömrü boyun­ca bu borç altında kalmış sayılır. Ölmeden önce bu vecibeyi yerine getirmesi gerekir.[18]

 

Kendisi Ve Küçük Çocuğu İçin Fitre Vermesi Vâcibdir   :

 

Bir müslüman sadece kendisi ve bir de ergen olmayan çocukları için fitre vermekle mükelleftir. Ergen çocukları için dilerse verebi­lir. Ana babası için de durum aynıdır. Dilerse onlar için de verebi­lir.[19]

Bunak ve Deli :

Fitre konusunda bunak ile deli çocuk mesabesindedir. Bu delilik ister doğuştan olsun, ister arızî olsun farketmez. Mezhebin zahir gö­rüşü de budur.[20]

 

Adam Fakir Karısı Adına Fitre Verebilir Mi?

 

Karı koca birbirinin fitresini vermekle yükümlü değildirler. Ka­dın fakir olursa, kocası isterse onun adına fitre verebilir. Kendisin­den izin almadan da olsa yine caizdir. Vermediği takdirde günahkâr olmaz. Büyük çocukları hakkındaki hüküm de böyledir.[21] Fetva da bu görüşe göredir. [22]

 

Ailesi Dışındaki Kişiler Adına Fitre Vermek :

 

« Bir zengin ailesi dışındaki fakir hısımlarının veya komşularının fitresini vermek isterse, onlardan müsaade alması gerekir. Aksi hal­de verilen fitre, fitre yerine geçmez.[23]

 

Kişi, Dedeleri Ve Neneleri Adına Da Vermez :

 

Dede ve neneleri ne kadar fakir olursa olsun, torunlarının on­lar adına fitre vermesi emredilmemiş tir. Yani torunlar dede ve ne­nelerinin fitresini ödemekle yükümlü değillerdir. Ancak müsaadele­rini almak suretiyle verirse buna cevaz verilmiştir.[24]

 

Adam, Ana Babasının Fıtrasım Da Vermekle Yükümlü Değildir :

 

İsterse anne baba aile içinde bulunsun, yine de oğlunun onlar adına fıtra vermesi gerekmez. Çünkü onlar üzerinde velayeti yok­tur. [25]Müsaadelerini alarak verişe caiz olur.

Bunun gibi küçük kardeşleri ile diğer hısımlarının da fıtrası ki­şiye gerekmez. Çünkü bu konudaki genel kaaide şudur : Nafakası ve bakımı kendisine gereken kimselerin fitresini de vermesi vâcibdir.[26]

 

Bir Fitre Birkaç Fakire Verilebilir Mi?

 

Her şahsın fıtrasımn ancak bir fakire verilmesi gerekir. Bu ba­kımdan bir fitranın birkaç fakire bölünüp dağıtılması caiz değildir, yani verilen para fitre yerine geçmez, sadaka sayılır. Ama birkaç kişinin fıtrasını bir tek fakire vermek caizdir. [27]

 

Üzerinde Fıtra Ve Zekât Borcu Varken Ölürse Ne Yapılır?

 

Bir mü'min üzerinde fıtra, zekât, adak, keffaret ve benzeri vâ-:ibler bulunur, bunları ödemeden ölürse, bıraktığı maldan bunlar çı-karılıp verilmez. Çünkü şahsın ölmesiyle mal vârislere intikal etmiş­tir. Ancak insanlara olan borçlar müstesna, onlar kul haklarına gir­diğinden herhalde ödenmesi gerekir.

Bu bakımdan ölenin vârisleri, murisleri üzerinde kalan fıtra, ze­kât, kurban, adak ve benzeri vâcibleri yerine getirmekle zorlana­maz, Yetim değillerse, kendilerine düşen hisseden isterlerse bunu ödeyebilirler.

Ölen kişi üzerindeki bu tür vâciblerin ödenmesi için vasiyette bulunmuşsa, o takdirde geriye bıraktığı malının üçte birinden çıka­rılıp verilmesi gerekir. Üçte birini aşacak olursa, aşan kısmı öden­mez.[28]

 


[1] Ebû Dâvud - ibn Mâce - Dare-Kutnî : İbn Abbas (R.A.)'dan.

[2] El-Ihtiyar Şerh-i Muhtar - Fetâvâ-yi Hindiyye.

[3] Fetâvâ-yi Kaadıhan.

[4] Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/183-184.

[5] Hızanetü'l-Müftîn - Şerh-i Tahavî - Fetâvâ-yi Hindiyye.

[6] El-Muhit - Radıyüddin Serahsi.

[7] El-Cevheretü'n-Neyyire.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/184.

[8] El-Muhit - Serahsi - El-Bedayi' – Kâsani.

[9] Bahrirâik - İbn Nüceym.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/184-185.

[10] Et-Tebyîn - Zeylai - Fetâvâ-yi Hindiyye.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/185.

[11] El-Muhit - Serahsi - Mecmau'l-Enhür - Şehzade Damad.

[12] El-Cevheretü'n-Neyyire.

[13] Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/185-186.

[14] El-Hidaye - Merğinan - Fetavâ-yi Hindiyye.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/186.

[15] Bahrirâik - İbn Nüceym.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/186.

[16] El-Mebsut - Şemsüleimme Serahsi - Fetâvâ-yi Hindiyye.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/186.

[17] El-Cevheretü'n-Neyyire.

[18] El-Bedayi' – Kâsani.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/186.

[19] El-Kâfî - Hâkim-i Şehit Mervezi.

[20] El-Muhit – Serahsî.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/187.

[21] El-Hidâye - Fethülkadir - Mecmau'l-Enhür – Damad.

[22] Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/187.

[23] El-Muhit - Serahsi - El-Mebsût - Şemsüleimme Serahsi.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/187.

[24] Et-Tebyîn - Zeylai - İbn Abidin.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/187.

[25] Fetâvâ-yi Kaadıhan - Fetâvâ-yi Hindiyye.

[26] Şerh-i Tahavî - Fetâvâ-yi Hindiyye.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/187-188.

[27] Et-Tebyîn - Zeylaî - El-Bedayi1 – Kâsanî.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/188.

[28] El-Cevheretü'n-Neyyire.

Celal Yıldırım, Kanaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/188.