Zaruret Halinde Mubah Olacakları Kur'an'da Beyan Edilen Haramlar: 5

3. Ruhsatların Sınırı: 5

A. Ötmeyi Önleyecek Miktarda Yemek İttifakla Caizdir. 6

B. Doyduktan Sonra Yemek İttifakla Caiz Değildir: 6

C. Doyuncaya Kadar Yeme İse ihtilaf Konusudur: 7

D. Bu Haramlardan Alıp Azık Olarak Götürmenin Hükmü: 9

4. Ruhsatlardan İstifadenin Hükmü: 11

5- Ruhsatlardan İstifade Etmeyi Engelleyen Haller: 12

Zaruret Halinde Mubah Olacakları Beyan Edilmeyen Haramlar: 13

1. İçki İçmek: 13

2. İnsan Eti Yemek. 14

Başkalarına Ait Olan Mallardan İstifade: 16

A. Ağaç Üzerindeki Meyvalardan Yemek: 18

B. Tarladaki Ekin Ve Benzeri Şeylerden Yemek: 18

C. Hayvanları Sağıp Sütünü İçmek: 18

ZARURET HALI

Malum olduğu üzere, Allah Teala, cinleri ve insanları, anlamsız put ve heykellere tapmaları için değil, İnsanları bir damla sudan düşünen varlıklar haline getiren yüce yaratıcıları Allah'a kulluk etmeleri için yaratmıştır. Yaptığı her şeyde hikmet sahibi olan Allah Teala, insanlara kulluk vazifelerini hakkıyla ila edebilmeleri İçin, üzerinde yaşadıkları yeryüzünde yiyecek, içecek ve barınak gibi çeşitli nimetler vermiş, göklerdeki güneş ve aydan, denizler altındaki balıklara kadar her şeyi insanların emrine amade kılmıştır. İnsanlara, annelerinden daha merhametli olan yüce Mevla, yarattığı şeylerden bazılarını, sırrına eremediğimiz hikmetine binaen, kullarına yasaklamış bulunmaktadır. Her şeye sahip olan Allah Teala, bu yasakların kapsamını ümmetlere göre daraltıp genişletmiştir.

Muhammed Ümmetine yasakladığı şeylerden bazıları da; domuz eti, İçki, leş, akıtılmış kan, kesilirken üzerine Allah'ın ismi anılmayan veya Allah'tan başka birinin adı anılan yahut putlar adına kesilen hayvanlar, eti yenilmeyen hayvanlar, boğularak veya dövülerek yahut yüksek bir yerden düşerek ya da dövüşerek veya yırtıcı hayvanla-- tarafından yiyilerek ölen hayvanlardır.

Şayet bir insan, aç veya susuz kalır da, canının tehlikeye düşeceğinden ve Allah'a kulluk edemeyeceğinden korkarsa, Allah Teala böyle bir insana bu haramların çoğunu mubah kılmış ve bunlardan yiyip içmesine ruhsat vermiştir.

Ne yazık ki Allah'ı tanımayan insanlar, bu yasaklara normal hallerinde de uymazlar ve Allah Teala'nın da beyan ettiği gibi: "Kafirler ise, dünyada zevku sefa içinde yaşarlar ve hayvanlar gibi yeyip içerler. Onların varıp kalacakları yer ise cehennem ateşidir."[1]

Allah'a iman ettiklerini iddia eden bir kısım insanlar da zaruret halinde verilen bu ruhsatlan suistimal ederek her sıkıntıda bunlardan faydalanmaya koşarlar.

Bundan dolayıdır ki, zaruret halinin ne olduğunu, kimlerin bundan istifade edebilip, mükellef olduğu asıl hükmü terk edebileceğini ve ruhsata layık olduğunu izaha ihtiyaç vardır.

Bu bölümde, yolcu olanın, hastalananın ramazan orucunu yiyebilmesi gibi, farzların terkedilmesi mahiyetinde olan ruhsatların sebebleri değil, açlığından ölümcül hale gelenin leşden yiyebilmesi gibi haramlardan istifade edilmesi mahiyetinde olan ruhsatların sebeblerinden bahsedilecektir.

Zira birinci tür ruhsatlar, İlmihal kitaplarında izah edilmekte, İkinci tür ruhsatlar ise izaha muhtaçdır. Bunları açıklamak için şu kavramlara değinmek gerekmektedir:

1. Zaruret hali nedir? Hangi insan çaresiz kalmış sayılır.

2. Zaruretten doğan ruhsatlar nelerdir? Her harama ruhsat var mıdır?

3. Ruhsatların sınırı nedir? Haramlardan ne kadar yenilebilir? Bunlar azık olabilir mi?

4. Ruhsatlardan istifade etmenin hükmü nedir? Vacip midir, mubah mıdır?

5. Ruhsatlardan istifade etmeye engel olan maniler nelerdir? Günahkar olmak buna engel midir?

1. Zaruret Hali:

Âyet-i celileîerde, İnsanlara haram kılınan bazı şeyler zikredildikten sonra zaruret halinde bunları yemeye izin varildiği bildirilmekte, fakat zaruret halinin ne olduğu hakkında geniş izah verilmemektedir.

Allah Teala şöyle buyuruyor: "Şüphesiz ki Allah, leşi, kanı, domuz etini bir de Allah'tan başkası adına kesilenleri haram kıldı. Bir kimse mecbur kalır, zaruret haddini aşmadan ve başkalarının hakkına tecavüz etmeden bunlardan yerse, ona günah yoktur. Şüphesiz ki Allah, çok bağışlayan ve çok merhamet edendir.”[2]

Diğer bîr âyet-i celilede şöyle buyuruyor:

"Leş, kan, domuz eti, Allah'tan başkasının adı anılarak kesilen, boğulan, dövülerek, düşerek, birbiriyle dövüşerek ölen, canı çıkmadan kestiğiniz hariç, yırtıcı hayvanlar tarafından yenilen, dikilen o taşlar (putlar, heykeller) için kesilen hayvanlar, sizin için haram kılınmıştır... Açlık sebebiyle zaruret içinde olanlar, günaha kaçmayacak bir şekilde bu haram kılınan şeylerden yiyebilirler. Çünkü Allah, çok bağışlayan ve çok merhamet edendir."[3]

Zaruret hali hususunda Rasululiah'dan şu hadis-i şerifler zikredilmektedir:

a. Ebu Vakid el-Leysi; Resulullah'tan şunu sorduklarını rivayet ediyor: - "Ey Allah'ın Rasulü! Biz öyle bir yerde bulunuyoruz ki orada aç kalıyoruz. Leş yemek bizlere ne zaman helal olur?" Resulullah (sav) onlara:

- "Sabah yemeğini yemediğiniz, akşam yemeğini yemediğiniz halde saz otunu da leşle birlikte sebze gibi pişirme imkanı bulamadığınız taktirde, leş size serbesttir”[4] cevabını vermiştir.

Görüldüğü gibi Resulullah, sabah akşam yemeklerinin yenilmemesiy'e beraber yenilecek bir otun da bulunmadığı taktirde zaruret halinin gerçekleşebileceğini ve leş gibi haramlardan yenilmeye ruhsat verileceğini beyan buyurmuştur.

b. Ukbe bin Vehb, Fucey'a el-Amiri'den şunu rivayet ediyor: Fucey'a Resulullah':» gelip:

- "Ya Resulullah! Leşi bize helal kılan nedir?" demiş, Resulullah da:

- "Sizin yemeğiniz nedir1?" diye sormuş, onlar da:

- "Sabahleyin bir bardak süt, akşamleyin bir bardak süt" demişler. Bunun üzerine Resulullah:

- "Yemin olsun ki (babam hakkı İçin) bu açlığın tâ kendisidir" buyurmuş ve onlara bu durumda iken leşi helal kılmıştır.[5]

Sabahleyin bir bardak süt, akşamleyin bir bardak süt, kişinin ölmesini önler, bununla beraber Resulullah, bu halde olan bir insanın leşden yemesine ruhsat vermiştir. Bu hadis-i şerife göre, zaruret halinin gerçekleşmesi için, kişinin ölümcül derecede aç kalması şart değildir. Kişinin açlıktan dolayı ölüme sürükleyecek bir hastalığa yakalanacağından korkmasının da zaruret hali için yeterli olacağı anlaşılmaktadır.

c. Cabir bin Semure diyor ki: Bir adam ailesi ile birlikte geldi. Harre'de konakladı.[6] Bu adam Cabir'e şöyie dedi:

- "Benim bir devem kayboldu. Eğer onu bulursan yakalayıver." Cabir deveyi buldu fakat bu defa sahibini bulamaz oldu. Deve hastalandı. Cabir'in hanımı:

- "Bunu boğazla" dedi. Cabir kabul etmedi. Sonra deve murdar oldu. Bu defa Cabir'in hanımı:

- "Deveyi soy da yağını ve etini kurutup yiyelim" dedi. Cabir:

- "Resulullah'a sorayım ondan sonra" dedi. Cabir Resulullah'a gelip devenin yenilip yenilemeyeceğini sordu. Resulullah ona:

- "İhtiyacını karşılayacak bir şeyin var mı?" dedi. Cabir:

- "Hayır" dedi. Resulullah ona:

- "Murdar olan deveyi yeyin" buyurdu.

Cabir diyor ki, daha sonra devenin sahibi gelid. Cabir ona durumu anlattı. Adam Cabir'e:

- "Onu kesseydin ya" dedi. Cabir:

- "Senden utandım" dedi.[7]

Bu hadise yorum yapan İbn Huveyzİmendad şöyle diyor: "Aç kalan insan, öleceğinden korkmasa dahi leşten yiyebilir. Çünkü Resulullah Cabir bin Se-mure'ye açlıktan dolayı öleceğinden korktuğunu sormamış, kendisine yetecek kadar şeylerin bulunup bulunmadığını sormuştur. Cabir yetecek kadar bir şeyin bulunmadığını b'ldirince Resulullah ona murdar olan deveden yeme izni vermiştir.”[8]

Görüldüğü gibi hadis-i şeriflerde aç kalan İnsanlara leşten yeme ruhsatı tanınmaktadır.

Birinci hadis-i şerifte, bir insanın, sabah, akşam birşey yememesi ve leşin dışında yiyeceği bir otu da bulamaması durumunda zaruret halinin gerçekleşebileceği beyan edilmektedir.

İkinci hadis-i şerifte ise, bir insanın sabah akşam içeceği birer bardak sütten başka birşey bulamaması durumunda da zaruret halinin gerçekleşebileceği bildirilmektedir.

Üçüncü hadis-i şerifte ise, bir insanın kendisinin ve ailesinin çok zaruri ihtiyaçlarını karşılayacak kadar yiyecek bir şeyinin bulunmaması durumunda da zaruret halinin gerçekleşebilmesi açıklanmaktadır.

Bir kısım alimler, zaruret halinin gerçekleşebilmesi için kişinin açlıktan dolayı ölümcül hale gelmesini veya ölüme götürecek bir hastalığa yakalanmasını şart koşmuşlardır. Birinci hadis-i şerif buna işaret buyurmaktadır.[9]

Diğer bir kısım alimler ise, zaruret halinin gerçekleşmesi için aç kalan insanın ölümcül hale gelmesinin veya ölüme götürecek bir hastalığa yakalanmasının şart olmadığını, bu hallere düşeceğinden korkmasının da yeterli olacağını söylemişlerdir. Nitekim ikinci hadis-i şerif bunu desteklemektedir. Zira bu hadiste leşin ne zaman helal olacağını soran insanlar, sabah akşam, İçecekleri birer bardak süt bulduklarını söylemişler, bununla beraber Resulullah onlara leşi helal kılmıştır. Sabah, akşam içilen birer bardak sütün ölümü önleyeceği muhakkaktır.[10]

Başka bir kısım alimler ise, zaruret halinin gerçekleşebilmesi için aç kalan insanın öleceğinden korkmasının dahi şart olmadığını, çünkü Resulullah üçüncü hadiste murdar olan deveden soran kişiye açtığından dolayı öleceğinden korkup korkmadığını sormamış, yeteri kadar bir şeyinin bulunup bulunmadığını sormuş ve bulunmadığını bildiren bu kişiye leşten yeme ruhsatı vermiştir.[11]

Mezheblere göre; zaruret halinin gerçekleşebilmesi için kişinin açlıktan dolayı öleceğinden korkması gerekmektedir. Bu korkunun zanni galibe dayanması yeterli görülmüş, öleceğini kesin olarak bilmesi şartı aranmamıştır.[12]

2. Zaruretten Doğan Ruhsatlar:

Zaruret halinin varlığı sözkonusu olunca, aç veya susuz kalan çaresiz insanın bir kısım haramlardan faydalanmasına ruhsat verilmektedir. Bu haramları şöyle sıralamak mümkündür:

- Hakkında ruhsat zikredilen haramlar.

- Hakkında ruhsat zikredilmeyen haramlar.

- Başkalarına ait olan mallar.

Zaruret Halinde Mubah Olacakları Kur'an'da Beyan Edilen Haramlar:

Domuz eti, leş, kan, kesilirken üzerine Allah'ın ismi anılmayan veya Allah'tan başka birinin adı anılarak kesilen, putlar adına kesilen hayvanlar, boğularak, dövülerek, bir yerden düşerek, dövüşerek veya yırtıcı hayvanlar tarafından yenilerek ölen hayvanlar bu türden olan haramlardandır.

Allah Teala Kur'an-ı Kerim'de bunların haram olduklarını zikrettikten sonra zaruret halinde bulunan çaresiz insanın bunlardan yiyebileceğini açıkça zikretmiştir.

Artık bunların yenilmesine ruhsat verildiği şüphesizdir Bu itibarla herhangi bir ihtilaf söz konusu değildi. Allah Teala şöyle buyuruyor: "Leş, kan, domuz eti, Allah'tan başkasının adı anılarak kesilen, boğulan, dövülerek, düşerek, dövüşerek ölen, canı çıkmadan kestiğiniz hariç yırtıcı hayvanlar tarafından yenilen, putlar için kesilen hayvanlar sizin için haram kıhnmıştır... Açlık sebebiyle zaruret içinde olanlar, günaha kaymayacak bir şekilde, bu haram kılınan şeylerden yiyebilirler."[13]

3. Ruhsatların Sınırı:

Bütün alimler, Allah Teala tarafından yasaklanan leş ve benzeri haramlardan, açlığından dolayı çaresiz kalan bir insanın yiyebileceği hakkında ittifak etmişlerdir.

Çünkü Allah Teala bu türden olan haramları zikrettikten sonra: "... Bir kimse mecbur kalır zaruret haddini aşmadan ve başkalarının hakkına tecavüz etmeden bunlardan yerse, ona günah yoktur..."[14] buyurmaktadır.

Diğer bir âyet-i celilede:

"... Kendinizi ellerinizle tehlikeye düşürmeyin..."[15] buyurulmaktadır. Bu nedenle alimler, aç kalan çaresiz bir insanın bu haramlardan ne kadar yiyebileceği ve bunlardan bir miktarı azık olarak taşıyıp taşıyamayacağı hususunda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir.

A. Ötmeyi Önleyecek Miktarda Yemek İttifakla Caizdir.

Bütün alimler, açlığından dolayı çaresiz kalan bir insanın, yiyecek helal bir şey bulamadığı taktirde, zikredilen bu tür haramlardan ölmesini önleyecek kadar bir miktarda yemesinin caiz olduğu hakkında ittifak etmişlerdir. Zira ayet-i celileler yenilmesine ruhsat vermişlerdir.

B. Doyduktan Sonra Yemek İttifakla Caiz Değildir:

Bu hususta da alimler ittifak etmişlerdir. Çünkü Allah Teala şöyle buyuruyor:

- "Yeyin, için fakat israf etmeyin. Çünkü Allah, israf edenleri sevmez. "[16]

Diğer bir âyet-i celilede:

- "Kafirler ise, dünyada zevk ve sefa içinde yaşarlar ve hayvanlar gibi yeyip içerler. Onların varıp kalacakları yer ise cehennemdir"[17] buyurulmuştur. Görüldüğü gibi doyduktan sonra tıka basa yemek zevklerinin kölesi olan kafirlerin adetidir. Bu hususta Peygamber efendimiz (sav) de şöyle buyuruyor:

- "insanoğlu, karnından daha kötü bir kap doldurmuş değildir. İnsanoğluna, belini yukarda tutabilecek kadar yemesi kafidir. Şayet karnının mutlaka doldurulması istenilirse, üçte biri yemekle, üçte biri içecekle ve üçte biri de nefesle doldurulsun.”[18]

- Naf'i diyor ki: "Hz. Ömer'in oğlu Abdullah, beraber yemek yiyeceği bir iakir kendisine getirilmedikçe yemek yemezdi. Bir gün ben, Abdullah'la yemek yemesi için bir adam getirdim. Adam çok yedi. Bunu göre Abdullah şöyle dedi: "Ey Nafi! Bir daha bu adamı yanıma katma. Zira ben. Resulullah'm şöyle buyurduğunu duydum: "Mümin bir bağırsağına yer, kafir yedi bağırsağına yer."[19]

- Ebu Asib diyor ki: Resulullah bir gece çıkıp bana geldi ve beni dışarı çağırdı. Ben de çıktım. Sonra Ebu Bekir'e uğradı, onu da çağırdı, o da dışarı çıktı. Sonra Ömer'e uğradı, onu da çağırdı, o da çıktı. Resulullah oradan yürüyüp Ensar'dan birinin bahçesine girdi. Bahçenin sahibine: "Bize taze hurma yedir" dedi. Bahçe sahibi, bir hurma salkımı getirip ortaya koydu. Önce kendisi yedi. Sonra Resulullah ve sahabeler yediler. Daha sonra Resulullah soğuk su isledi, onu içti ve şöyle buyurdu: "Kıyamet gününde mutlaka bundan sorguya çekileceksiniz." Bunun üzerine Ömer, hurma dalını alıp yere vurdu. Öyleki hurmalar Rasululiah'a doğru dağıldı. Sonra Ömer: "Ey Allah'ın Rasulü! Biz kıyamet gününde bundan mutlaka sorumlu olacak mıyız?" dedi. Resulullah: "Evet. Sorumlu olacaksınız. Kişi ancak avret mahallini örttüğü bir parça bezden, açlığını giderdiği ekmek kırıntısından, sıcak ve soğukta içine girmeye çalıştığı taş kovuğundan sorumlu olmayacaktır" cevabını verdi."[20]

Zikredilen bu üç hadis-i şerifte müminin normal hallerde bile obur olmaması, yemesinde ve içmesinde ölçülü olması istenilmekledir. Elbetteki zaruret halinde olduğu İçin haramlardan yeme ruhsatına hak kazanan çaresiz mümin de bu ölçüleri aşmaması gerekmektedir.

C. Doyuncaya Kadar Yeme İse ihtilaf Konusudur:

Alimler, açlığından dolayı çaresiz kalan bir İnsanın, başka bir şey bulamadığı taktirde leş gibi haramlardan, ölmesini Önleyecek kadar yemesinin caiz, doyduktan sonra yemesinin haram olduğu hakkında İttifak ederlerken, doyuncaya kadar yemesinin ve azık alıp götürmesinin caiz olup olmaması hakkında, aşağıda belirtileceği şekilde ihtilaf etmişlerdir. Bazıları caiz görmezken, diğerleri caiz görmüşlerdir.

a. Bir kısım alimlere göre, çaresiz insanın ruhsat tanınan haramlardan doyuncaya kadar yemesi caiz değildir. Bunlardan, ancak ölmesini önleyecek miktarda yiyeblir.

Ebu Hanife bu görüştedir İmam Sallı ve İmam Ahmed bin Hanbei'den nakledilen iki görüşten tercih edileni de böyledir. İmam AUük'len nakledilen zayif bir görüşe göre İmam Malik'le bu kamın nedir, Hasan-ı Basri'nin de bu görüşle olduğu nakledilmekledir.

Bu görüşle olan alimler .şöyle demişledir; ''Çaresiz kalan insan, leş yemeden önce eğer ölmesinden korkmasaydı bu leşten yemeyecekti. Leşten yedikten sonra da ölmesini önleyecek kadar yeyince, zarureti kalkar. Artık leşten doyuncaya kadar yiyemez”[21]

Bu hususta Şevkani şöyle diyor: "Âyet-i celileler, leş ve benzerlerinin haram olduklarını bildirmiş ve bunların zaruret halinde istisnai bir şekilde mubah olacaklarını beyan etmişlerdir. Zaruret ortadan kalkınca bunların haram olmaları devam edecektir, ölümü Önleyecek derecede bunlardan yemenin zarureti gidereceğinde şüpbe yoktur."[22]

Allah Teala şöyle buyuruyor:

"... Açlık sebebi İle zaruret içinde olanlar günaha girmeyecek bir şekilde bu haram kılınan şeylerden yiyebilirler..."[23]

Ayet-İ ceiilede "günaha girmeyecek bir şekilde" ifadesi zikredilmektedir. Bu da doyuncaya kadar yememeyi gerektirmektedir. Aksi taktirde günaha kaymış olabilir.[24]

Daha önce zikredilen "insanoğlu karnından daha kötü bir kap doldurmamıştır"[25] hadis-i seri fiyle "insan üç şey dışında her şeyden sorumludur"[26] hadis-i şerifleri de bu görüşü desteklemekledir.

b. Diğer bir kısım alimler ise. çaresiz kalan bir insanın leş gibi haramlardan doyuncaya kadar yiyebileceği kanaatindedir.

İmam Malik'ten nakledilen iki görüşten tercih edileni bu yöndedir. İmam Şafii ve İmam Ahmed bin JlanbeTden nakledilen iki görüşten zayıf olanları da bu doğrultudadır.[27]

Hattabİ eliyor ki: "Leşin ne zaman helal olacağını soran kişilere, Resulullah'ın "yemeğiniz nedir" diye sorduktan sonra onların da 'yemeğimiz sabah bir bardak süt. akşam bir bardak süt" demeleri üzerine Resulullah'm onlara leşi helal kılması gösteriyor ki. haramlardan doyuncaya kadar yenilebilir. Çünkü sabah akşam içilen birer bardak süt ölmeyi önler. Buna ilaveten leşin yenilmesine ruhsat verilmesi doyuncaya kadar yemenin serbest olduğunu gösterir. Diğer yandan çaresiz kalan bir insan doyuncaya kadar yemez ise hiç yemezden önceki hali gibi bu şeylere İhın acı devam ediyor demektir. Bir insana bir şeyi mubah saydıktan sonra ihtiyacını gidermeden önce o şeyi yasaklamak caiz olmaz.

Çaresizlikten dolayı leş gibi şeylerden yeme ruhsatına sahip olan insanın durumu. evlemneye şiddetle iştiyakı olan ve hür bir kadınla evlenmeye gücü yetmediği için köle bir kadınla evi eninesine izin verilen kişinin durumuna benzemektedir. Şimdi köle hanımla evlenen bu kişinin evliliğe karşı iştiyakı azalırsa nikahı iptal mi edilecektir? Elbetteki hayır. O halde çaresiz insanın bir miktar yemesiyle, doymasına nasıl engel olunabilir?"[28]

İbni Huveyzimendad'da bu görüşü destekleyerek, şunları zikrediyor: "Resulullah; murdar olan devenin etini soran kişiye "ihtiyacını karşılayacak kadar bir şeylerin var mı?" dîye sormuş ve o kişi de: "Hayır" diye cevap vermiştir. Bunun üzerine Resulullah o kişiye "murdar olan deveyi yeyin" demiştir.[29]

Resulullah bu zata doymamasını şart koşmamıştır. Aksine depolamasına ruhsat vermiştir."[30]

Görüldüğü gibi iki görüşte olan alimlerin her bir grubu dolaylı deliller zikretmekte ve görüşünü kuvvetlendirmeye çalışmaktadır. Kanaatimizce birinci görüş isabetlidir.

c. Diğer bir kısım alimlerse, çaresiz kalan insanın leş ve benzerlerinden doyuncaya kadar yemesini zaruret halinin devamlı veya geçici olmasına göre farklı hükümlere tabi tutmuşlardır. Bunlara göre;

Eğer, zaruret hali, murdar olan devenin etinden soran bedevinınki gibi, devamlı ise çaresiz İnsanın leş ve benzerlerinden doyuncaya kadar yemesi ve yanında azık olarak alıp götürmesi caizdir.

Şayet zaruret hali geçici ise caiz değildir.[31]

D. Bu Haramlardan Alıp Azık Olarak Götürmenin Hükmü:

a. Alimlerin çoğu, açlığından dolayı çaresiz kalan bir insanın, domuz eti gibi haramlardan hem yiyebileceğini hem de azık olarak alıp götürebileceğini caiz görmektedir. Çünkü bunları taşımanın bir mahzuru yoktur. Eğer helal bir yiyecek bulursa haramlardan aldığı azığı atar. Bulamazsa zaruret hali devam ettiği çin bunlardan yiyebilir. [32]Şayet başka bir çaresizle karşılaşırsa, ona bunları satamaz. Karşılıksız vermesi gerekir.

Ancak Şafii mezhebine göre ruhsat verilen bu tür haramlardan yedikten sonra helal bir yiyeceğe kavuşan insanın, gücü yettiği ölçüde haramları kusması gerekmektedir.

Ruhsal verilen haramların azık olarak taşmableceğine cevaz veren alimler, görüşlerine delil olarak şu hadisleri zikretmişlerdir:

- Cabir (ra) diyor ki: "Resulullah bizi Kureyş'e ait bir kervanı gözetlememiz için gönderdi. Başımıza Ebu Ubeyde bin el-Cerrah'ı emir tayin etti. Resulullah bize, azık olarak ancak bir kırba dolusu hurma verebildi. Bize azık koymak için bundan başka bir şey bulamadı. Ebu Ubeyde herkese günde bir hurma veriyordu. (Ebu Zübeyr diyor ki: "Cabir'e günde tek bir hurma ile ne yapıyordunuz, diye sordum. O da şu cevabı verdi: "Biz o hurmaları çocukların emdiği gibi emiyorduk. Sonra su içiyorduk. O gün geceye kadar bize yetiyordu. Değneklerimizle palamut ağaçlarının yapraklarını döküyor, sonra onları ıslatıp yiyorduk.") Cabir diyor ki; "Biz deniz kenarında yolumuza devam ediyorduk. Bir de gördük ki denizin kıyısında büyük br kum yığını gibi bir şey önümüze dikildi. Yanma geldik. Baktık kî o "anber, (balina balığı)" diye adlandırılan bir hayvanmış. Cabir diyor ki: "Ebu Ubeyde önce, bu bir leştir, dedi. Daha sonra: Hayır, siz Allah'ın elçisinin elçilerisiniz, Allah yolundasınız. Sizler çaresiz kaldınız. Bundan yeyin" dedi.

Cabir diyor ki "Biz üçyüz kişi olarak o hayvanın yanında bir ay kaldık. Öy-leki bizler şişmanladık."[33]

Cabır diyor ki: "Biz o hayvanın göz bebeğinden testilere yağ doldurduk ve ondan boğa kadar parçalar kesiyorduk. Ebu Ubeyde bizden onüç adamı götürüp o hayvanın gözünün kovuğuna oturttur. O hayvanın kaburgalarından birini yukarıya doğru dikti.

Beraberimizde bulunan develerin en büyüğüne eğer vurup üzerine bindi ve o kaburganın altından geçti.

Biz o hayvanın etinden haşladığımız parçaları azık olarak yanımıza aldık. Medine'ye dönünce Resulullah'a gittik. Hadise ona anlatıldı. Bunun üzerine Resulullah (sav): "Bu bir rızıktır. Allah onu sizin için denizden çıkardı. Beraberinizde onun etinden bize yedireceğiniz bir şey var mı?" dedi.

Cabir diyor ki: "Biz o hayvanın etinden Resulullah'a gönderdik. Resulullah ondan yedi."[34]

Görüldüğü gibi, sahabeler, bu ölmüş hayvanın murdar olduğu kanaatinde iken bundan parçalar koparıp azık olarak almışlardır, Medine'ye gelince, Resulullah onlara bu hayvanın ölüsünün helal olduğunu belirterek getirdikleri etten isteyip yemiştir.

Eğer zaruret halinde leş gibi şeylerden azık alınması caiz olmasaydı sahabeler leş zannettikleri bu hayvandan azık edinmezlerdi. Resulullah'da bunlara, yeri gelmişken bunu izah ederdi. Resulullah'ın da susması gösteri-yorki aç kalan çaresiz insan kendisine mubah olan haramlardan azık edinebilir.

Diğer yandan, Cabir bin Semure, murdar olan devenin yenilip yenilmeyeceğini RasuluIIah'tan sorunca Resulullah ona: "İhtiyacını karşılayacak bir şeylerin var mı?" demiştir. Cabir "hayır" cevabını verince Resulullah: "Ölen deveyi yeyin" buyurmuştur.[35]

Bu hadisin baş tarafında zikredildiği gibi, Cabir'in hanımı devenin yağ ve etinin kurutulup yenilmesini İstemiş, Cabir de bunun üzerine Resulullah'a gelip sormuştur. Cabir bu deveyi bir Öğünde yiyemeyeceğine göre depo ettiği muhakkaktır. Bu da leş gibi şeylerin azık olarak alınabileceklerini gösterir.

b. Katade'nin de katıldığı bazı alimlere göre ise, açlığından dolayı zaruret halinde bulunan bir insan, kendisine mubah kılınan haramlardan azık olarak bir şey alamaz. Aksı taktirde zaruret halinde tanınan ruhsatlar sui İstimal edilmiş olur. Zaruret halinde genişletmeye kimsenin hakkı yoktur. Hanbelİ mezhebinde İleri sürülen zayıf bir görüş te bu doğrultudadır.[36]

4. Ruhsatlardan İstifadenin Hükmü:

Açlığından dolayı, çaresiz kalan bir İnsanın, kendisine izin verilen şeylerden yemesi vacip midir? Yoksa caiz midir? İki görüş de zikredilmektedir.

a. Bir kısım alimler, çaresiz kalan İnsanın, kendisi için mubah sayılan kan, leş gibi şeylerden en azından canını koruyacak kadar yemesi vaciptir" demişlerdir. Yemez ölürse, günahkâr olur. Masruk, Taberi, Ebu Hanife, bu görüştedir. Şafii mezhebinde tercih edilen görüşte böyledir. Hanbeli mezhebinde İki görüşten birincisi bu meyandadır. Maliki mezhebi de bu görüştedir.[37]

Bunlara göre çaresiz kalan bir insan, yemesine izin verilen şeylerden yerse sevaba ulaşır. Çünkü Peygamber efendimiz bir hadis-i şeriflerinde şöyle buyuruyor: "Müslüman ne hoş bir insandır (şaşarım ona) kendisine bir hayır dokunduğunda Allah'a hamd eder, şükreder. Başına bir bela geldiğinde de sabreder, mükafat bekler. Müslüman her meşru şeyden mükafatlandırılır. Hatta ağzına koyduğu lokmasından da."[38]

Hadis-i şerifte müslümanın ağzına koyduğu lokmadan sevab kazanacağı bildirilmektedir.

Bu görüşte olan alimlere göre; şayet çaresiz kalan insan, bu tür haramlardan yemeyip Ölürse günahkar olur. Allah kendisini atfetmedikçe cehenneme girer. Zira şu ayetlerin emrine muhalefet etmiştir. "... Kendinizi elinizle tehlikeye atmayın..."[39]

"Kendi kendinizi öldürmeyin. Şüphesiz ki Allah, size karşı çok merhametlidir.”[40]

Birinci âyette; "kendinizi elinizle tehlikeye atmayın" ikinci ayette İse "kendi kendinizi öldürmeyin" ifadeleri mubah hale gelen haramlardan yemeyip Ölenin günahkar olacağına işaret etmektedirler.

b. Diğer bir kısım alimlere göre, çaresiz kalan insanın kendisine mubah kılınan haramlardan yemesi caizdir, vacip değildir. Dilerse bunlardan yer, dilerse yemez. Hanbeli mezhebinde ikinci görüş, Şafii mezhebinde zayıf olan görüş bu şekildedir.

Bu görüşte olan alimler, delil olarak şu hadiseyi zikretmişlerdir. "Resulullah'm sahabelerinden olan Abdullah bin Huzafe es-Sehmi Roma kralına esir düşmüş, tağut kral, Abdullah'ı bir yerde hapsetmiş, üç gün Abdullah'ın yanına su ile karışık içki ve kebab yaptırdığı domuz etinden başka bir şey koydurmamıştır.

Abdullah bunlardan yeyip İçmemiş, öylekİ açlıktan ve susuzluktan dolayı başım yukarı kaldıramaz olmuştur. Romalılar Abdullah'ın öleceğinden korkup onu dışarı çıkarmışlar, Abdullah da krala şöyle demiştir: "Allah bunlan bana helal kılmıştır. Çünkü ben, çaresizim. Fakat ben, bunlardan yeyip İçerek, seni İslam dinine karşı sevindirecek değilim."[41]

Eğer haramlardan yemek vacip olsaydı elbetteki Abdullah kendisini Ölüme terk etmezdi ve bunlardan yerdi. Bu da gösteriyor ki onlardan yemek caizdir. Vacip değildidir.

5- Ruhsatlardan İstifade Etmeyi Engelleyen Haller:

Bu konuda alimler farklı görüşler ileri sürmüşlerdir.

A. Hanefi mezhebine göre, zaruret halinde bulunan her müslüman, bu ruhsatlardan faydalanabilir.

Bu mezhebe göre, sahibinden kaçan köle, yol kesen eşkiya gibi günah işlemek İçin yolculuk yapan insanlar da zaruret halinde bulunup çaresiz kaldıkları taktirde, leş, kan, domuz eti gibi haramlardan yeme ruhsatına sahiptirler. Bu sıfatta olan insanların ramazan oruçlarını da yolculuk dolayısıyla yeyip sonra kaza etmeleri caizdir.

Zira Allah Teala bir ayet-i celüesinde: "Ey iman edenler!.,. Kendi kendinizi öldürmeyin..."[42] buyuruyor. Âyet genel mahiyettedir. Günah işlemek için yolculuk edenle, meşru bir şekilde yolculuk edenler arasında herhangi bir ayırım yapmamaktadır.

B- Şafii mezhebine göre, aşağıda zikredilecek sıfatlarda olan insanlar, zaruret halinde bulunup çaresiz kalsalar da, domuz eti, kan, leş gibi haramlardan yeme ruhsatına sahip değillerdir.

Bu insanlar:

a. Kanı helal olan kafirler. İslâm dininden dönen mürted, müslümanlar-la savaş halinde bulunan kafirler bu türdendir.

b. Kanı helal olan müslümanlar. Bunlar namazı terk eden, eşkıyalık yapan ve benzeri müslümanlardır.

c. Günah işlemek için yolculuk yapan müslümanlar. Efendisinden kaçan köle, sılayi rahim yapmamak için akrabalarından kaçan bir müslüman bu türdendir.

d. Fuhuş işleyen zani, faiz yiyen tefeci gibi, günah işlemek için mukim olan müslümanlar.

Zira Kur'an-ı Kerim'de Allah Teala, leş, kan, domuz eti gibi bir kısım haramları zikrettikten sonra; "... kim azgınlık yapmadığı ve saldırıda bulunmadığı halde mecbur kalır da bunlardan yerse, ona günah yoktur"[43] buyurmaktadır. Böylece müslümanlara karşı azgınlık yapan ve onlara saldıran insanların bunlardan istifade edemeyecekleri ortaya çıkmaktadır. Bunlar da yukarıda zikredilen kimselerdir.[44]

C. Hanbeli mezhebine göre de yol kesen eşkiya, efendisinden kaçan köle gibi, günah İşlemek İçin yolculuk yapan bir müslüman bu ruhsatlardan istifade edemez. Bunlar da yukarıda zikredilen ayeti, Şafii alimleri gibi tefsir ederek görüşlerine delil göstermişlerdir.[45] Hanbeli mezhebine göre mukim olan bir insan dilenerek zaruri ihtiyacını karşılayabileceğinden, çaresiz sayılamayacağı ve hiçbir zaman haramlardan yeme ruhsatına sahip olamayacağı zikredilmişse de tercihe şayan görülmemiştir.

D. Maliki mezhebinde meşhur olan görüşe göre yol kesen insan gibi, günah işlemek için yolculuk yapan veya insanları tehdit edip mallarını alan ga-sıb gibi günah işlemek için bir yerde ikamet eden bir kişi çaresiz kaldığı taktirde ruhsatlardan istifade edemez.

Malikiler, yolcunun çaresiz kalmasıyla, mukim bir insanın çaresiz kalması arasında fark gözetmemektedirler. Her ikisi de günahkar oldukları taktirde ruhsatlardan istifade edemezler.

İmam Malik'ten nakledilen diğer bir görüşe göre ise, günah işlemek için yolculuk yapan insan çaresiz kaldığında haramlardan yiyebilir. Fakat böyle bir yolcu ramazan orucunu yiyemez, namazını kısaltamaz.

Kurtubi de bu son görüşü destekleyerek şöyle diyor: "Kendi kendinizi öldürmeyin"[46] âyet-i celilesi geneldir. Günahkar, masum larkı yapmamaktadır. Sonra günahkar insan haramlardan yeyip hayatını devam ettirirse ileride tevbe edip günahlarının affına mazhar olabilir. Ölmesi halinde bu İhtimal kalmayacaktır."[47]

Zaruret Halinde Mubah Olacakları Beyan Edilmeyen Haramlar:

İçki, insan eti bu türden olan haramlardandır.

1. İçki İçmek:

Allah Teala, Kur'an-ı Kerim'de içkinin haram olduğunu beyan etmiş ancak zaruret halinde içilip veya İçilemeyeceğine dair herhangi bir şey zikret-memiştir. Bu nedenle alimler, zaruret halinde içkinin içilebileceği hakkında ihtilaf etmişlerdir. Mezheblerin görüşü özetle şöyledir:

A. Ebu Hanife'ye göre; susuzluğundan dolayı öleceğinden korkan bir insan içkiyi içerek susuzluğunu giderebilir.[48]

B. Şafii mezhebine göre; boğazına bir şey tıkanan bir insanın tıkanan şeyi giderecek başka bir şey bulamadığı taktirde, içki içerek bunu boğazından gidermesi caiz ise de, susuzluktan dolayı öleceğinden korkan bir insanın İçki içebileceği hakkında İki görüş zikredilmektedir.

Tercih edilen görüşe göre bu durumda olan bir insanın İçki İçmesine ruhsatı yoktur. İkinci görüşe göre ise, İçmesine ruhsat vardır. Her iki görüşe göre içmesi halinde kendisine içki cezası uygulanamaz.[49] Çünkü ortada şüphe vardır.

C. Hanbeli mezhebine göre; boğazına bir şey tıkananın, başka bir şey bulamadığı taktirde içkiden içerek boğazına tıkanan şeyi giderebileceği caizdir. Zira böyle birinin zaruret içinde bulunduğu muhakkaktır. Ancak susuzluktan dolayı öleceğinden korkan bir insanın İçki içebilmesi için içkiye susuzluğu giderecek bir şeyin karışması gerektiği beyan edilmektedir. Şayet böyle bir şey karışmazsa susuzluktan dolayı çaresiz kalanın İçkiden içemeyeceği, çünkü böyle bir içkinin susuzluğu daha fazla artıracağından çare sayılmayacağı zikredilmektedir.[50] Şayet içerse içki cezası uygulanır. Çünkü kesin olan bir haramı yapmıştır.

D. Maliki mezhebine göre; açlığından veya susuzluğundan dolayı çaresiz kalan bir insan içki içemez. Çünkü İçki susuz olan insanın susuzluğunu iyice artırır.[51] Açlığı ise gideremez.

2. İnsan Eti Yemek

Zaruret halinde bulunan çaresiz, aç bir kişinin insan eti yiyebilip yiyemeyeceği hakında da âlimler farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Mezheplere göre, meselenin hükmü şöyledir:

A. Hanefi mezhebine göre, açlığından dolayı öleceğinden korkan bir çaresizin insan eti yemesi caiz değildir. Hatta açlığından dolayı Öleceğinden korkan çaresize, bir insan, "şu organımı kesip ye" diye teklifte bulunsa dahi, çaresizin o teklif edenin bir azasını kesip yemesi caiz değildir. Çünkü İnsan üstün bir varlıktır, yiyecek olarak kullanılması caiz değildir.[52] Bu husuta Allah Teala şöyle buyuruyor: "Şüphesiz, Biz, âdemoğlunu muhterem bir varlık kıldık. Karada ve denizde onları taşıttık. Helal ve temiz şeylerle rızıklandırdık. Onları yarattıklarımızın bir çoğundan üstün kıldık.”[53]

B. Şafiî mezhebine göre; açlığından dolayı öleceğinden korkan bir kişi İnsan eti yiyebilir. Ancak eti yenilmesi İstenen insanın Ölü veya diri olması farklı hükümlere tabi tutulmuştur.

a. Canlı insanı öldürüp etini yemek: Bu hususta kanı helal olanla olmayan farklıdır.

Şafiî mezhebine göre, açlığından dolayı öleceğinden korkan çaresiz bir İnsan, kanı helal olan insandan başka bir şey bulamadığı taktirde o insanı öldürüp etini yiyebilir.

Meselâ bu şekilde çaresiz kalan bir müslüman, İslâm dininden dönen bir mürtedi, müslümanlarla savaş halinde olan bir kafiri, evlenmiş olduğu halde zina ettiği için recm edilmeyi hakkeden bir müslümanı, müslümanlara karşı İsyan eden bir müslüman eşkıyayı, (Şafiilere göre namazı terkeden bir müslümanı) ve üzerinde çaresizin kısas etme hakkı bulunan bir müslümanı öldürüp etini yiyebilir. Çünkü bunlar kanı helal olan kişilerdir. Zaten öldürüleceklerdir.

Buna mukabil, açlığından dolayı çaresiz kalan bir İnsan, kanı helal olmayan başka bir insanı öldürüp etini yiyemez. Meselâ çaresiz insan, öldürülmeyi hak etmeyen bir müslümanı veya müslümanların İdaresi altında yaşayan bir gayri müslimi (zımrniyi) yahut kendisine eman verilen bir kafiri ya da müslümanlarla barış antlaşması yapan bir kafiri öldürüp etini yiyemez. Çünkü bunların kanı helal değildir.

b. Ölü insanın etini yemek: Çaresiz kalan bir kafir, hiçbir zaman müslüman ölünün etini yiyemez. Buna mukabil, açlığından dolayı çaresiz kalan ve ölü İnsanın etinden başka bir şey bulamayan bir müslüman, insanların etini yiyebilir. Ancak İnsan etini pişirmek veya kebab yapmak caiz değildir. Diğer murdar etleri pişirip pişirmemek farksızdır. İkisi de caizdir.

e. Canlı bir insanın azasını kesip yemek: Açlıktan dolayı öleceğinden korkan çaresiz bir insanın, kendi azalarından birini kesip yemesi, sahih olan görüşe göre caiz değildir. Haramdır.

Diğer bir görüşe göre İse, yememesi halinde öleceğinden korkması, kesip yemesi halindeki öleceğinden korkmasından daha fazla İse kesip yiyebilir. Aksi taktirde yiyemez. Bir insan kendi azalarından birini kesip açlığından dolayı ölen bir insana yediremez.

Açlığından dolayı çaresiz kalan insan, bir canlı hayvanı kesmeden bir azasını kesip yiyemez.[54]

C. Maliki mezhebine göre, ölü olsun, diri olsun, İnsan eti yemek hiçbir zaman caiz değildir. İnsan eti yemek her halükarda haramdır. Zira Peygamber efendimiz bir hadis-i şeriflerinde şöyle buyuruyorlar:

"Ölü insanın kemiğini kırmak, diri insanın kemiğini kırmak gibidir.”[55]

Diğer bir rivayette ise:

"Ölü insanın kemiğini kırmak, günah yönünden, diri insanın kemiğini kırmak gibidir”[56] buyurulmuştur.

Kemiğin kırılmasına ruhsat verilmediğine göre etini de yemek caiz olmaz.[57]

D. Hanbeli mezhebine göre, insan eti yemenin hükmü, insanın ölü veya diri olmasna göre farklı hükümlere tabidir.

a. Canlı bir insanı öldürüp etini yemek. Kişinin kanının helal veya haram olmasına göre hükümler değişiktir.

Bir İnsan, açlığından dolayı öleceğinden korkarsa, kanı helal olan bir İnsanı öldürüp elini yiyebilir. Çünkü böyle bir insanı öldürmek helaldir. Etini yemek te helal olur. Bunların masumiyeti kalkmıştır. Bunlar adeta yırtıcı hayvanlar hükmündedir, Ölü olarak bulunduklarında çaresiz insan tarafından etleri yenilir. Diri olduklarında da öldürülüp yenilebilirler. İslâm dininden dönen mürted müslümanlarla savaş halinde bulunan bir kafir kanı helal olan insanlardandır.

Fakat çaresiz kalan aç İnsan, kanı helal olmayan bir insanı öldürüp etini yiyemez. Çünkü kanı helal olmayan bir insan, çaresiz kalan insana denktir. Birini öldürüp diğerini sağ bırakmak caiz değildir. Müslümanlar müslüman-larm idaresi altında yaşayan zımmiler, (ehl-i kitap, mecusiler) müslümanlarla antlaşma yapmış kafirler, kanı helal olmayan İnsanlardır.

b. Ölü insanın etini yemek: Hanbeli mezhebine göre ölü insanın da kanı helal veya haram olanı farklı hükümlere tabidir.

Eğer ölen insan kanı helal olan biriyse, diri iken öldürülüp etini yemek caiz olduğu gibi, Öldükten sonra da çaresiz kalan aç insanın bunun etinden yemesi caizdir.

Eğer ölen insan, kanı helal olmayan biri ise, canlı iken Öldürüp etini yemek helal olmadığı gibi, öldükten sonra da etinin yenilmesi caiz değildir. Çünkü Peygamber efendimiz, ölü olan bir insanın diri olanla aynı olduğuna işaretle şöyle buyurmuştur: "Ölü insanın kemiğini kırmak, günah yönünden diri insanın kemiğini kırmak gibidir."[58]

Hanbeli mezhebi bu son meselede Şafii'den farklıdır. Şafiiler, her ölünün etinin aç kalan çaresiz tarafından yenileceği görüşündedirler. Hanbeli mezhebinde olan İbni Kudame bu konuda Şafii mezhebine katılarak, "Bu görüş daha evladır. Çünkü diri bir insanın masumiyeti daha büyüktür" demiştir. Han-beliler ise ölülerin diriler hükmüne tabi oldukları kanaatindedir.

c. Çaresiz insanın kendi azalarından herhangi birini kesip yemesi; böyle bir şey caiz değildir. Çünkü bunu yapması neticesinde de öleceğinden korkulur ve İntihar etmiş sayılır. Bu da caiz değildir.[59]

Başkalarına Ait Olan Mallardan İstifade:

Açlığından veya susuzluğundan dolayı zaruret içinde bulunan çaresiz bir insan, başkalarına ait olan yiyecek ve İçeceklerden zaruret halini giderecek miktarda yeyip içebilir. Ancak mal sahibinin malının başında bulunup-bulun-maması, farklı hükümlere tabidir.

A. Mal sahibi, malının başında bulunur ve zaruret içinde de değilse, açlığından veya susuzluğundan dolayı çaresiz kalan bir insana, ölmesini önleyecek kadar yiyecek veya su vermesi vaciptir. Çaresiz kalan İnsan, yiyecek veya suyu sahibinden satın almaya veya razı ederek herhangi bir yolla almaya çalışır. Şayet vermez diretirse, çaresiz kalan insan yiyecek veya İçecekleri sahibinden zorla alabilir. Eğer bunun için savaşmak gerekirse savaşabilir. Çaresiz kalan insan öldürülürse şehiddir. Hanbeli mezhbine göre, mal sahibine diyeti ödettirilir. Şafii mezhebine göre kısas yapılır.

Vuruşma neticesinde, mal sahibi öldürülmüş olursa, kanı helaldir. Çaresize ise herhangi bir sorumluluk yoktur.[60]

Şafii mezhebine göre, çaresiz kalan insanın mal sahibi ile savaşma hakkına sahip olabilmesi için, mutlaka müslüman biri olması şarttır. Bu mezhebe göre. çaresiz kalan bir "zımmi" (müslümanların emri altında yaşayan gayri müslim) mal sahibi olan bir müslümanı hiçbir zaman öldürmeye kalkışamaz. Çünkü kafirlerin müminler üzerinde hiçbir otoriteleri yoktur. Şayet böyle bir cinayet işlerse, müslümanın kanını öder.[61]

Eğer mal sahibi, zaruret içindeki çaresiz insana ölmesini önleyecek kadar yiyecek veya içecek vermez ve çaresiz de bunları zorla alamaz, açlığından veya susuzluğundan dolayı Ölürse, Şafii mezhebine göre, mal sahibine diyet ödemek gerekmez. Sadece günahkâr olur.[62]

Hanbeli mezhebine göre ise, mal sahibine diyet ödettirilir. Çünkü ölmeyi önleyecek kadar yiyecek ve İçecek vermek vaciptir. Mal sahibi bunu vermekle çaresiz insanın ölmesine sebeb olmuştur. Dolayısıyla diyetini öder.

İbn Mansur, Ahmed bin Hanbel'in şu hadiseyi anlattığını rivayet etmektedir:

"Bir gün susuz kalan bir adam gelip bir evin halkından su İstedi. Ev halkı ona su vermedi. Adam öldü. Hz. Ömer o ev halkına adamın diyetini ödettirdi. "[63]

Bu hadiseye yorum yapan Şevkanİ, Ahmed bin Hanbel'in görüşünü savun-maktadır.[64]

B. Mal sahibi, malının başında bulunur ve o da çaresiz kalan biri olursa, bu faraziyede açlığından veya susuzluğundan dolayı çaresiz kalan insan, kendisi gibi çaresiz kalan ve ancak hayatını Ölümden kurtaracak kadar yiyecek veya içeceği bulunan diğer çaresiz İnsandan yiyecek veya İçecek alma hakkı yoktur. Zorla alır da çaresiz mal sahibi ölürse, diyetini öder. Mal sahibinin de yiyecek ve içeceklerini diğer çaresize verme yükümlülüğü yoktur. Ancak çaresiz kalan ve Öleceğinden korkulan insan peygamber olsaydı, mal sahibinin peygamberi kendisene tercih etme yükümlülüğü vardır. Zira Allah Teala: "Müminlere Peygamber, kendi öz nefislerinden daha üstündür..."[65] buyurmaktadır.

Şayet, mal sahibi olan çaresiz insan, hiçbir şeyi bulunmayan diğer çaresizi kendi nefsine tercih eder, yiyecek veya içecekleri ona verir de kendisi ölürse, günahkâr olmaz. Zira İslâm'da müslümanın mümin kadeşini kendisine tercih etmesi övülen bir sıfattır. Nitekim Allah Teala şöyle buyuruyor:

"Daha önce Medine'yi yurt edinip İmanı kalplerine yerleştirenler, hicret edip kendilerine gelen müminleri severler. Onlara verilen ganimet mallarından dolayı içlerinde hiçbir çekememezlik duymazlar. İhtiyaç içinde olsalar bile onları kendilerine tercih ederler...”[66]

C. Yiyecek veya içeceklerin sahibi ortada yoksa, açlığından veya susuzluğundan dolayı çaresiz kalan insan ihtiyacını giderecek kadarını alıp yiyebilir ve içebilir. Ancak karşılıklarını ödemek zorundadır. Yenilecek eşyanın cinsîne göre hükümler farklıdır.

A. Ağaç Üzerindeki Meyvalardan Yemek:

Çaresiz kalan aç insan, başkasına ait olan ağaçların üzerindeki meyvala-rından bedelini Ödemeksizin yiyebilir. Fakat bunlardan toplayıp başka yere götüremez.

Amr bin Şuayb'dan rivayet ediliyor ki: "Resulullah'a (sav) ağaç üzerindeki meyvalar sorulmuş, Resulullah da: "İhtiyaç sahibi olan her kim, onlardan saklayıp beraberinde götürmekszin, faydalanırsa, onun için bir mahzur yoktur" cevabını vermiştir.[67]

Abdullah bin Ömer, Resulullah'ın şöyle buyurduğunu rivayet ediyor: "Sizden biriniz bir bahçeden geçerse, ondan yesin. Fakat bir şey saklayıp beraberinde götürmesin.[68]

B. Tarladaki Ekin Ve Benzeri Şeylerden Yemek:

Peygamber efendimiz'den bunlardan da karşılıksız yemenin caiz olduğunu gösteren şu hadis-i şerif rivayet edilmektedir:

Ubbad bin Şurahbil (bir rivayete göre Şerahil) diyor ki: "Bir yıl bizde açlık oldu. Ben Medine'ye geldim. Oranın duvarlarla çevrili olan bahçelerinden birinin. Başaklan koparıp ovaladım ve yedim. Bir kısmını da elbiselerime doldurdum. Bahçenin sahibi geldi. Beni dövdü. Elbisemi aldı. Ben de Resulullah'a geldim. O'na durumu anlattım. Bunun üzerine Resulullah bahçe sahibine şöyle buyurdu: "Sen bu adamı ne aç iken doyurdun, ne de cahil iken eğittin" Sonra Resulullah bahçe sahibine adamın elbisesini iade etmesini emretti. Bahçe sahibi elbiseyi iade etti. Resulullah, bu aç adama bir veya yarım "vesk"[69] yiyecek verilmesini emretti."[70]

C. Hayvanları Sağıp Sütünü İçmek:

Bu hususta, Semure bin Cundeb Resulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmektedir:

"Sizden biriniz bir hayvana (sürüye) rastladığı zaman, sahibi orada ise ondan izin istesin. İzin verirse hayvanı sağıp sütünü içsin. Şayet sahibi orada yok ise, üç kere çağırsın. Ortaya çıkıp cevap verirse, yine ondan izin istesin. Cevap veren bulunmazsa, hayvanı sağıp sütünü içsin. Ondan bir şey götürmesin.”[71]

Hattabi, bu hadis-i şerifin zaruret içinde bulunan bir insan için sözkonu-su olduğunu ve sütün ücretinin Ödenmesi gerektiğini söylemektedir.

Ebu Hureyre (ra) şöyle diyor: "Biz, Resulullah'la (sav) beraber bir yolculukta iken, dikenli ağacın yanında memesi bağlı bir deve gördük. Devenin yanında toplandık. O anda Resulullah bizi çağırdı. Dönüp onun yanına gittik. Resulullah bize şöyle dedi: "Bu deve müslümanlardan bir aileye aittir. Bu o ailenin gıdası ve Allah'tan sonra hayır ve bereket kaynağıdır. Herhangi biriniz, azık çantasına baktığında içinde bulunan şeylerin alınmış olduğunu görmek ister mi? Siz bunu hakkaniyete uygun görür müsünüz?" Sahabeler: "Hayır" diye cevap verdiler. Resulullah: "İşte bu deve de böyledir" bu-yurdur. Bunun üzerine biz Resulullah'a; "Ya bizim yeme ve içmeye zaruri bir ihtiyacımız varsa o zaman ne buyurursun" diye sorduk. Resulullah da "Ye, fakat alıp götürme, iç, fakat alıp götürme" cevabını verdi.[72]

Abdullah bin Ömer'den de Resulullah'ın şöyle buyurduğu rivayet edilmektedir: "Hiçbir kimse başkasının hayvanını, izni olmadan sağmasın. Sizden biriniz deposuna girilip dolapları kırılarak bütün yiyeceklerinin saçıp savrulmasını hiç ister mi? Bu insanlara ait olan hayvanlar memelerinin içinde onlara yiyeceklerini depolamaktadırlar. Hiçbir kimse başkasının hayvanını sağmasın, ancak izni ile sağsın."[73]

Hadis-i şeriflerden anlaşıldığı üzere, hayvanların sahibi varsa izin istenilir. İzin vermezse, çaresiz insan öleceğinden korkarsa zorla sağabilir. Yoksa sağamaz. Mal sahibi bulunmazsa, araştırdıktan sonra, sağabilir. Sahibini bulduğu taktirde ücretini ödemekle mükelleftir.

[1] Muhammed, 12

[2] Bakara, 173; Nahl, 115

[3] Maide, 3

[4] Müsned, İmam Ahmed, c. V, sh. 218; Darimi, Kit. Edahi, bab: 24; Neylu'l-Evtar, c. VIII, sh. 169; Heysemi, "Bu hadisi Taberina rivayet etmiştir. Ravileri güvenilir kişilerdir," demiştir. Bu hadis-i şerifi şu şekillerde izah edenler de vardır:

a. "Sabah yemeği yediğiniz, akşam yemeği yediğiniz halde bunlarla beraber bir de le-

Şİ yemeniz size caiz değildir."

b. Sabah yemeği yemediğiniz, akşam yemeği yemediğiniz ve leş dışında yiyecek bir sebze de bulamadığınız taktirde leş size helaldir.

c. Sabah yemeği yemediğiniz, akşam yemeği yemediğiniz ve leşin yanında sazotununkökünü sebze gibi yemediğiniz taktirde leş size helal olur." Bu yorumların detayı için bkz. Neylırl-Evtar, c. VIII, sh. 170-171

[5] EbûDâvûd, Kit. el-Aüme, bab: 37, hn. 3817; Neyiul Evtar, c. VIII, sh. 170 Şevkani diyor ki: "Bu hadisin senedinde Ukbe bin Vehb bulunmaktadır. Yahya bin Main,

Ukbe'nİn salih bir zat olduğunu söylemiş, buna mukabil Ali bin el-Medeni, Süfyan bin Uyeyne'nin Ukbe hakkında "o, bu işi. bilmezdi, hadis rivayeti onun işi değildi." söylediğini rivayet etmektedir. (Bkz. Neyiul Evtar, c. VIII, sh. 170)

[6] Harre, Medine'nin önünde siyah taşlarla kaplı olan yerin adıdır.

[7] Ebû Dâvûd, Kit. Atime, bab: 37, İm. 3816; Neylu'l-Eutar, c. VIII, sh. 169-170. Şev-kani bu hadisi riv;ıyer eden Ebû Dâvûdaın ve buna yorum yapan Münzirrnin hadis hakkında herhangi bir şey söylemediklerini ve bu hadisin senedinde cerh edilen bir durumun bulunmadğını söylemiştir. Bkz. adı geçen son kaynağa

[8] Tefsir el-Kurtubi, c. II, sh. 230

[9] Bkz. Neylu't-Eutar, c. VIII, sh. 170-171

[10] Mealim-i es-Sünen li'l-Hattabi (Ebû Dâvûd, c. IV, sh. 167

[11] Tefsir el-Kurtubi, c. II, sh. 230

[12] Bkz. el-MuğniliİbnKudamerc. VIII, sh. 596; Muğni el-Muhtac, c. IV, sh. 306-310

[13] Maide, 3; hakkında ruhsat bulunmayan haramlar ve başkalarına ait olduğu için haranı olanlar sonra zikredileceklerdir.

[14] Bakara, 173

[15] Bakara, 195

[16] Araf, 31

[17] Muhammed. 12

[18] Tirmizi, Kit. Zühd, bab: 47, hn. 2380; Müsned İmam Ahmed. c. IV, sh. 132; Tir-mizi, bu hadisin 'hasen ve .sahih" olduğunu söylemiştir

[19] Buhârî kit. Atime, bab; 12; Müslim, Kit. Esri be, U-.b: rf2. S:, K-l, 85, hn. 2060, 206i; Tirmizi, kit. Atime, bab: 20. hn. 1818; İbnM&ce, Ki: Atinır. bab: 3, hn. 3256, 3257, 3258; Darimi, Kit. Alime, bab: 13; Muvatta, Sıfat en-Nebi. bab: 9, 10; Müsned, İmanı Ahmed, c. II. sh. 21, 43. 74; Tirmizi. hadisin "hasen ve sahih" olduğunu söylemiştir.

Bu hadis-i şerife yorum yapan Bedreddin et-Ayni, söyle diyor: "bu hadisten neyin kastedildiği alimlerce ihtilaf konusudur:

a. Bazılarına göre, bunun zahiri manası kastedilmekle, kafirin yedi, müminin ise bir

bağırsağını dolduracak kadar yediği izah edilmektedir.

b. Bazılarına göre ise, bu hadis mecazi anlamdadır. Geneliikle kafirlerin çokça müminlerin azca yediklerini ifade eder. Özellikle yedi sayısının zikredilmesi aşırı derecede olduğunu bildirmek içindir.

c. Bir kısım alimler ise, bu hadis "dünyada müminin kanaat ehli olduğunu, kafirin ise

aç gözlülükten kurtulamadığını beyan eden bir misaldir, demişlerdir.

d. Başka bir kısım alimler ise. "Bu hadis, mümini az yemeye, gaflet, uyku ve katı kalp-

liliğe düşüren çok yemeden uzak durmaya tevsik etmekte ve çokça yiyen kafirin bu sıfatlarla sıfatlanacağını bildirmektedir" demişlerdir.

e. Diğer bir kısım alimler ise "Hadis-i şerilteki müminden maksad imanı kuvvetli olan

mümindir. Köyle bir mümin ölümü ve ölümden sonrasını düşüneceği için yemeğe olan iştahını tamamen doyurmaz. Kafirin ise oburluk sarımdandır. O hayvanlar gibi tıka basa yer. Zevkini tatmin etmekten başka bir şey düşünmez," demişlerdir.

f. Sahihi Müslim'in sarihi İmam Nevevi, bu hadis hakkında şöyle diyor: "Kafir yedi

bağırsağına yer ifadesinden maksad kafirdeki şu yedi sıfatı belirtmektir. Bunlar hırs, açgözlülük, uzun ümid, tamahkarlık, kötü huyluluk, çekcmemezlik ve şişmanlamayı sevmektir."

g. Kurtubi de bu hadis hakkında şunları söylüyor: "Yemeğe olan arzu yedidir. Tabii

arzu, nefsin arzusu, gözün arzusu, ağzın arzusu, burnun arzusu ve açlıktan kaynaklanan arzudur. Bunların zaruri olanı açlıktan kaynaklanan arzudur. İşte mümin sadece bu arzusunu gidermek için yemek yer. Kafir ise bütün yedi arzuyu tatmin etmek için yer. Hadis-i şerif bunu izah etmektedir. (Bk2. Umdetul Kari Şerhi Sahihi Buharı, c. XXI, sh. 41-42). Buhârî kit. Atime, bab; 12; Müslim, Kit. Esri be, U-.b: rf2. S:, K-l, 85, hn. 2060, 206i; Tirmizi, kit. Atime, bab: 20. hn. 1818; İbnM&ce, Ki: Atinır. bab: 3, hn. 3256, 3257, 3258; Darimi, Kit. Alime, bab: 13; Muvatta, Sıfat en-Nebi. bab: 9, 10; Müsned, İmanı Ahmed, c. II. sh. 21, 43. 74; Tirmizi. hadisin "hasen ve sahih" olduğunu söylemiştir.