ONİKİNCİ BÖLÜM... 1

FERÂİZ. 1

A. GENEL BİLGİLER.. 1

1. Kur'an-ı Kerim'de Açıklanan Hisseler. 2

2. Hacb (Kısmen Veya Tamamen Mirastan Men Etmek) 3

3. Bir Veya Birden Fazla Çocuğun Durumu. 4

4. Baba Anne ve Dedenin Durumu. 4

5. Kız ve Erkek Çocukların Hükmü. 5

6. Velayet (Azadlık) Yoluyla Asebe. 6

7. Kardeşlerle Birlikte Olan Dedenin Durumu. 6

8. Mirasçı Olmaya Mani Olan Haller. 7

B. MESELELERİN HALLERİ VE AVİL (YÜKSELME) 8

C. HİSSELERİN TASHİHİ (HİSSELERİ KESİRSİZ HALE GETİRMEK) 10

D. MÜNASAHAT (TERİKE TAKSİM EDİLMEDEN MİRASÇILARDAN BAZILARININ ÖLMESİ) 10

 

 

 

 

ONİKİNCİ BÖLÜM

 

FERÂİZ

 

A. GENEL BİLGİLER

 

Terikenin taksimine başlarken, Önce ölünün teçhiz ve tekfin masrafları karşılanır. Sonra varsa borçları ödenir. Daha sonra malının üçte biri vasiyetleri için harcanır. Bundan sonra geriye ka­lan mal mirasçılara bölüştürülür. Ben diyorum ki terikeye zekât, can diyeti, rehine veya iflas sebebiyle satın alman bir malın hakkı taallûk eder ve terike bunları karşılayamazsa, bu haklar teçhiz ve tekfin masrafından önce ödenir. Allah daha iyi bilir.

Kişi dört sebeple mirasçı olmayı hak eder:

1- Akrabalık.

2- Nikah.

3-  Vela: Efendi azad ettiği kölesine mirasçı olur. Fakat köle efendisine mirasçı olamaz.

4- İslam: İlk üç sebeple mirasçısı olmayanın terikesi devlet ha­zinesine intikal eder.

Mirasçı olan erkekler on sınıftır:

 1- Ölenin oğlu.

2- Oğlun oğlu (torun). Her ne kadar aşağıya doğru inse de.

3- Baba.

4- Dede (baba cihetinden). Her ne kadar yukarıya doğru çıksa da.

5- Erkek kardeş: Öz veya baba bir veya ana bir erkek kardeş.

6- Erkek kardeşin oğlu: Ana bir kardeşin oğlu mirasçı olmaz.

7- Amca: Ana bir olan amca varis olmaz.

8- Amca oğlu.

9- Koca.

10- Köleyi azad eden efendi.

Mirasçı olan kadınlar ise yedi sınıftır. Tek sayılmaları halinde on sınıf olurlar.

1-Ölenin kızı.

2- Oğlun kızı. Her ne kadar aşağıya doğru inse de.

3- Anne.

4-   Nine.  İster anne cihetinde,  ister baba cihetinde olsun hüküm aynıdır.

5- Kız kardeş: Öz veya baba bir veya anne bir kız kardeş.

6- Karı (zevce).

7- Mu'tika: Köleyi azad eden kadın.

Mirasçı olan tüm erkekler beraber bulunurlarsa sadece baba, oğul ve koca mirasçı olur. Mirasçı olan tüm kadınlar beraber bulu­nurlarsa sadece kız, oğlun kızı, öz kız kardeş ve karı mirasçı olur. Her iki sınıftan bir arada bulunmaları mümkün olan mirasçılar ise şunlardır: Baba, anne, oğul, kız, karı veya koca.

Ölenin hiçbir mirasçısı yoksa mezhebin asıl görüşüne göre, zev'il-erham olanlar mirasçı olmazlar ve mal hissesi belli olanlara geri çevrilmez. Belki terike devlet hazinesine intikal eder. Mezhebin son asır alimleri, devlet hazinesi düzenli değilse (dinî ölçülere uygun değilse), hisselerden arta kalan mal karı veya koca dışında kalan his­se sahiplerine hisseleri nispetinde verilir diye fetva vermişlerdir. Hisse sahiplerinden kimse yoksa, terike zev'il-erham denilen uzak akrabalara verilir. Zev'il-erham, yukarıda zikredilen erkek ve kadın akrabaların dışında kalan akrabalardır. Bunlar da on sınıftır:

1- Dede (anne cihetinde).

2- Mirastan sakıt olan dedeler ve nineler.

3- Kızların çocukları.

4- Kardeşlerin kızları.

5- Kız kardeşlerin kızları.

6- Anne bir kardeşin çocukları.

7- Anne bir amca.

8- Amcanın kız çocukları.

9- Halalar ve teyzeler.

10- Dayılar.

Bu on sınıfa bağlanan kişiler de zev'il-erham sayılırlar.

 

1. Kur'an-ı Kerim'de Açıklanan Hisseler

 

Allah  (c.c.)'m kitabı Kur'an-ı Kerimde açıklanan  hisseler altıdır:

1- Nısıf (yarım 1/2): Beş kişinin hissesidir:

a- Koca: Kadın ölür de erkek veya kız çocuğu veya erkek çocu­ğunun çocuğu yoksa kocası terikenin yarısını hak eder. '           

b~ Kız.

c- Oğlun kızı.

d- Öz kız kardeş.

e- Baba bir kız kardeş.

2- Rub' (dörtte bir 1/4) Hak edenler iki kişidir:

a- Koca. Bir kadın ölür de geride çocuğu veya erkek çocuk­larının çocuğu kalırsa kocası malın dörtte birini hak eder.

b- Karı: Bir erkek ölür de geride bunlardan biri (çocukları) yoksa hanımı (veya hanımları) malın dörtte birini hak ederler.

3-  Sümün (sekizde bir 1/8): Ölen kocanın erkek çocuğu veya çocuğunun çocuğu olursa hanımları malın sekizde birini hak eder­ler.

4-  Sülüsan (üçte iki 2/3): Terikenin üçte ikisini hak eden mi­rasçılar şunlardır:

a- İki veya daha fazla kızlar.

b- Oğlunun iki veya daha fazla kızları.

o Ana-baba bir veya baba bir, iki veya daha fazla kız kardeşler.

5- Sülüs (üçte bir 1/3): Hak edenler şunlardır:

a- Anne: Ölenin çocuğu, oğlunun çocuğu veya iki kız veya er­kek kardeşi yoksa anne bu hisseyi hak eder.

b- İki ve daha fazla veled'ül-ümm (ana bir erkek veya kız kar­deş) olursa malın üçte birini alırlar. Ölenin erkek kardeşleri varsa dede (bazen) terikenin üçte birini alır.

6- Südüs (altıda bir 1/6): Bu hisseyi hak edenler yedi kişidir:

a-b- Baba ve dede: Ölenin oğlu veya oğlunun oğlu varsa terike­nin altıda birini alırlar.

c- Anne: Ölenin çocuğu veya çocuğunun çocukları veya iki kız veya erkek kardeşi varsa terikenin altıda birini alır.

d- Nine: Anne veya baba cihetiyle olan nine, ölenin annesi yok­sa nine altıda bir alır.

e- Öz kız ile birlikte olan oğlun kızı.

f- Öz bir kız kardeşle birlikte olan baba bir kız kardeş veya kız kardeşler.

g- Ümmü veledin, erkek veya kız çocuğu bir tane olursa.

 

2. Hacb (Kısmen Veya Tamamen Mirastan Men Etmek)

 

Baba, oğul ve kocayı hiç kimse mirastan hacb (men) edemez. Oğlun oğlunu ancak ölenin oğlu veya ölüye ondan yakın olan oğlun oğlu mirastan men eder. Dedeyi, kendisi ile ölü arasına giren baba veya ondan ölüye daha yakın olan dede mirastan men eder. Öz kar­deş baba, oğul ve oğlun oğlu ile mirastan men olur. Baba bir karde­şi baba, dede; oğlun oğlunu; oğul ve öz kardeş, men eder. Anne bir kardeşi; baba, dede, oğul ve oğlun oğlu men eder. Öz kardeşin oğlu şu altı kişi ile men olur:

1- Baba.

2- Dede.

3- Oğul.

4- Oğlun oğlu.

5- Öz olan bir kardeş.

6- Baba bir kardeş.

Baba bir kardeşin oğlu, bu altı kişi ile birlikte öz kardeşin oğ­lu ile mirastan men olur. Öz amca, yukarıda zikredilen yedi kişi ile birlikte baba bir kardeşin oğlu ile mirastan men olur. Baba bir am­ca ise, yukarıda zikredilen sekiz kişi ile birlikte öz amca ile mirastan men olur. Öz amcanın oğlu, yukarıda zikredilen dokuz kişi ile birlik­te baba bir amca ile mirastan men olur. Baba bir amcanın oğlu, yu­karıda belirtilen on kişi ile öz amcanın oğlu ile mirastan men olur.

Kölenin efendisini, nesep yönünden köleye asabe yolu ile mi­rasçı olanlar mirastan men eder. Ölenin kızı, annesi ve karısı miras­tan men olunmazlar. Oğlun kızı, Ölenin oğlu ile düşer. Kendisi ile birlikte onu asabe kılacak birisi olmazsa, Ölenin iki kızı onu miras­tan men eder. Anne tarafından olan nineyi mirastan ölünün annesi men eder. Baba tarafından olan nineyi ise Ölünün babası veya anne­si men eder.

Ölünün her yönden yakın olan nineleri, uzak olanlarını miras­tan men ederler. Anne tarafından olan yakın nineler, baba ta­rafından olan uzak nineleri mirastan men ederler. Örneğin; annenin annesi, babasının annesinin annesini mirastan men eder.

Baba tarafından yakın olan nineler, zahir kavle göre anne ta­rafından olan uzak nineleri mirastan men etmezler. Öz kız kardeşin hacb konusundaki hükmü, erkek kardeşin hükmü gibidir. Beraber­lerinde erkek olmayan baba bir kız kardeşleri, öz olan iki kız kardeş mirastan men eder. Köleyi azad eden kadının hükmü köleyi azad eden efendinin hükmü gibidir. Malın tümünü alan hisse sahipleri, terikeden bir şey kalmaması sebebi ile asabelerin tümünü mirastan men ederler.

 

3. Bir Veya Birden Fazla Çocuğun Durumu

 

Ölenin oğlu tek başına olursa terekenin tümünü alır. Keza bir­den fazla olan erkek çocuklar da terekenin tümünü alırlar. Kız çocu­ğu tek başına mirasçı olursa malın yarısını alır. Kızlar iki veya daha fazla iseler malın üçte ikisini alırlar. Birkaç kız çocuğu ile birkaç erkek çocuk bir arada olsalar mal onlarındır. Erkeğin hissesi iki kızın hissesi kadardır.

Oğlun çocukları, tek başına olduklarında ölenin öz çocuğu gibi hisse alırlar. İki ayrı sınıf mirasçı olurlarsa ve öz çocuklar erkek ise­ler, yeğenlerini mirastan men ederler. Ölenin erkek çocukları olmaz da öz kızı olursa, kız terikenin yarısını alır. Geriye kalan mal erkek çocuğun oğulları veya öz oğlun erkek ve kız çocukları alır. Oğlun ço­cukları bir kız veya birkaç kız ise, altıda bir alırlar.

Ölenin bir veya birden fazla kızları mirasçı olurlarsa bunlar üçte iki hisse alırlar. Geri kalan malı oğlun oğlu alır veya oğlun oğ­lu ile kızları alırlar.

Öz oğlun kızları tek başına olsalar mirastan bir şey alamazlar. Ancak kendilerinden aşağı derecede bir erkek olursa kızlar onunla birlikte asabe olurlar. Oğlun oğlunun oğlu, oğlun oğlu ile beraber olursa bunun hükmü öz oğlun oğlu ile birlikte olan oğlun oğlu gibi­dir. Keza sair derecede olanlar da aynıdır. Aşağı derecede olan erkek asabeler, kendi derecelerinde olanı asabe kılarlar. (Kız kardeş gibi). Aşağı derecede olan erkek çocuklar, malın üçte ikisinden bir şey ala­mayan yukarı derecedeki kızı asabe kılarlar.

 

4. Baba Anne ve Dedenin Durumu

 

Babanın mirasta üç hali vardır:

1- Mirasta pay sahibi olması: Beraberinde ölenin oğlu veya oğ­lunun oğlu olursa hisse sahibi olarak altıda bir alır.

2- Asabe yolu ile mirasçı olması: Beraberinde ölenin oğlu veya oğlunun oğlu yoksa terekenin tamamını veya kalanım alır.

3- Hisse sahibi ve asabe olması yolu ile mirasçı olması: Berabe­rinde ölenin kızı veya oğlunun kızı olursa pay sahibi olarak altıda bir alır. Bunlar (baba, kız ve oğlun kızı) hisselerini aldıktan sonra baba asabe yolu ile geri kalan malı alır.

Annenin mirasta üç hali vardır:

1-2- Yukarıda hisseler bölümünde geçen iki halde anne üçte bir veya altıda bir hisse alır. Anne ile birlikte ölenin oğlu veya oğlunun oğlu, iki erkek kardeşi veya iki kız kardeşi yoksa anne terekenin üçte birini alır. Anne ile birlikte bu şahıslar varsa altıda bir alır.

3- Beraberinde ölenin annesi ve babası olan karı veya kocaya ait iki meselede karı veya koca hisselerini aldıktan sonra anne geri­ye kalan malın üçte birini alır.

a- Dedenin mirastaki hali:

Yukarıda babanın durumu ile ilgili geçen üç halde, dede baba gibi terikeden hisse alır. Ancak baba erkek ve kız kardeşlerini miras­tan men eder. Dede ise, öz veya baba bir kardeşlerle olduğu zaman onlarla taksimata girer. Baba, annesini mirastan men ettiği halde dede annesini mirastan men edemez. Baba, ölenin kocası ile birlik­te olursa veya ebeveyn ile birlikte zevcesi ile olursa, annenin hisse­sini, üçte birden terekenin kalan üçte birine indirir. Fakat dede an­nenin hissesini üçte birine indiremez.

6- Ninenin mirastaki hali:

Nine, terikenin altıda birini alır. Keza birden fazla iseler yine altıda bir hisseyi aralarında paylaşırlar. Annenin annesi, her ne ka­dar aşağı doğru inse de anneye nesep yönünden ulaşan bir kadınla mirasçı olur.

Babanın annesi (baba tarafından olan nine) ve baba tarafından olan ninelerin annelerinin hükmü de böyledir. Her ne kadar aşağıya doğru inseler de babaya nesep yönünden ulaşan bir kadınla mirasçı olurlar. Keza babanın annesinin annesinin hükmü de böyledir. De­delerin anneleri, her ne kadar yukarıya doğru çıksa da meşhur kav­le göre mirasçı olurlar. Ninelerin mirasçı olmaları ile ilgili genel ka­ide şudur: Nine, ölüye sadece kadınla veya erkekle ulaşırsa mirasçı olur. Örneğin, annenin annesinin annesi veya babanın babasının an­nesi gibi. Veya erkeğe ulaşan kadınlarla mirasçı olur. Meselâ, ba­banın annesinin annesi gibi.

İki kadın arasında bulunan erkekle ölüye bağlanan nine mi­rasçı olamaz. Örneğin, annenin babasının annesi gibi.

 

5. Kız ve Erkek Çocukların Hükmü

 

Öz erkek ve kız kardeşler, yalnız başına oldukları zaman, mi­rastaki durumları, öz evladın mirastaki durumu gibidir. Keza baba bir ise de durumları böyledir. Ancak müşerreke demlen meselede durumları ayrıdır.

Müşerreke (ortak kılan); koca, anne, anne bir iki kardeş, öz kardeşle beraber olurlarsa öz kardeşin anne bir iki kardeşe üçte bir hissede ortak olmasıdır. Öz kardeş yerine baba bir kardeş olursa, an­ne bir kardeşler hisseden düşerler.

Öz evlat ile oğlunun çocukları gibi iki sınıf mirasçı bir arada olursa bunun hükmü, öz evlat ile evlatların çocuklarının hükmü gi­bidir. Ancak oğlun kızları kendi derecelerinde veya daha aşağı dere­cede bir erkekle birlikte bulunurlarsa asabe yolu ile mirasçı olurlar.

Kız kardeş ancak erkek kardeş ile asabe olur.

Ana bir erkek kardeş tek basma olursa veya ana bir kız kardeş tek basma olursa, altıda bir hisse alır. Kardeşler iki veya daha fazla ise, üçte bir alırlar. Ana bir kardeşler erkek olsun kız olsun, miras­ta eşit olduklarından eşit hisse alırlar. Öz veya baba bir kardeşin be­raberinde ölenin kızı veya oğlunun kızı olursa kardeş gibi asabe sayılırlar. Öz kız kardeşin beraberinde ölenin kızı olursa, baba bir kız kardeşi mirastan men eder.

Öz kardeşin çocukları veya baba bir kardeşin çocukları bera­ber veya tek başına olduklarında her birinin hükmü, babalarının hükmü gibidir. Ancak şu hususlarda durumları değişiktir:

1- Annenin hissesini altıdan bire çeviremezler.

2- Kendileriyle birlikte dede bulunursa mirasçı olamazlar.

3- Kız kardeşlerini asabe yapamazlar.

4- Müşerreke meselesinde hisseden düşerler.

Öz veya baba bir amca tek veya beraber olduklarında hükümleri, ana-baba bir kardeşin hükmü gibidir. Keza ana-baba bir veya baba bir amca çocukları, neseple asabe olanlar ile diğer asabe-ler bunlara kıyas edilirler.

Asabe, malın tümünde mirastaki durumlarına göre belli hisse­leri olmayan mirasçılardır. Tek başına bulunduklarında malın tümünü veya hisse sahipleri hisselerini aldıktan sonra geriye kalan malı alırlar.

 

6. Velayet (Azadlık) Yoluyla Asebe

 

Ölünün nesep ciheti ile asabe mirasçıları yoksa, onu azad eden erkek olsun kadın olsun, malın tümünü veya hisse sahipleri hisselerini aldıktan sonra geriye kalan malı alır. Azad eden hayatta değil­se, nesep ciheti ile ona bizzat asabe olan mirasçıları malı alırlar. Azad edenin kızı veya kız kardeşi kardeşleriyle birlikte olsalar bile mirasçı olamazlar.

Azad edenin mirasçılarının sırası, neseple mirasçı olanların sırası gibidir. Örneğin, sıralamada önce oğlu sonra onun oğlu sonra babası gelir. Ancak en zahir kavle göre, kardeş ve kardeşin oğlu sıra­lamada dededen önce gelirler. Azad edenin asabeleri yoksa azad ede­ni azad eden asabe olur. Azad edeni azad eden yoksa, bu ikinci azad edenin asabeleri sırasıyla mirasçı olurlar.

Kadın velayet yolu ile mirasçı olamaz. Bunun misali şudur: Bir kadın kölesini satar da satın alan kişi onu azad ederse, ilk kadın ve­layet ciheti ile ona varis olamaz. Ancak azad ettiği köleye veya azad ettiği köleye neseb (oğlu gibi) veya velayet ile bağlanan kişiye mi­rasçı olabilir. Nesep ciheti ile mirasçı olmaya misal; kadının kölesi vefat eder de bir çocuk bırakırsa bu çocuk nesep ciheti ile mirasçı olur. Çocuk da ölürse kadın nesep ciheti ile bu çocuğa mirasçı olur. Velayet ciheti ile mirasçı olmaya misal ise, kadının kölesi azad edil­miş bir cariye ile evlenir ve bir çocuğu olursa, köle azad edildikten sonra her üçü de vefat ederse, kadın köleye olan velayetinden dolayı çocuğa velayet cihetiyle mirasçı olur.

 

7. Kardeşlerle Birlikte Olan Dedenin Durumu

 

Dede, öz veya baba bir kardeş ve kız kardeşler ile beraber olur da hissesi belli bir mirasçı yoksa, terikenin üçte birinin ekseri ve taksimatta dede için faydalı olan tercih edilir. Bir erkek kardeşin bu­lunması halinde taksimat daha faydalıdır. Dede üçte birini aldıktan sonra diğer mirasçılar geri kalan malı aralarında birli-ikili pay­laşırlar.

Şayet beraberlerinde hissesi belli biri varsa, tüm malın altıda biri, kalanın üçte biri ve taksimatta en fazla hisseyi alır.

Bazen dedeye hiçbir şey kalmaz. Meselâ; iki kız, anne ve koca mirasçı kalmışsa dedeye altıda bir takdir edilir. Gerekirse mesele on ikiden on beşe avl ederek (yükseltilerek) ziyadeleştirilir.

Bazen dedeye altıda birden az hisse kalır. İki kız ve koca mirasçı olursa, dede için altıda bir takdir edilir ve bir eklemek sureti ile mesele avl eder.

Bazen dede altıda bir alır. İki kız ve anne mirasçı olursa dede altıda birinin tümünü alır. Bu üç halde kardeş ve kız kardeşler his­seden düşerler. Eğer öz veya baba bir kardeşler ve öz kız kardeşler ile baba bir kardeşler dede ile beraber olurlarsa dedenin mirastaki hükmü, az önce geçen hükümler gibidir. Yani dede için hangisi fay­dalı ise ona göre hisse alır.

Taksimatta dedenin aleyhine olarak öz kardeşler, baba bir kar­deşler gibi sayılırlar. Dede hissesini aldıktan sonra öz erkek kardeş­ler varsa, geri kalan malı alırlar. Baba bir kardeşler ise hisseden düşerler.

Öz erkek kardeşler olmayıp bir kadın varsa malın yarısını de­de, diğer yarısını da kadın alır. Kadınlar iki veya daha fazla iseler üçte iki alırlar. Malın üçte ikisinden bir şey arta kalmaz. Bazen malın yarısından arta kalan olur. Arta kalan bu mal baba bir kardeş­lerin hakkıdır. Dede ölenin kız kardeşleri ile birlikte olursa, onların erkek kardeşi hükmünde olur ve kız kardeşler onunla birlikte hisse sahibi olmazlar. Ancak ekderiye meselesinde hisse sahibi olurlar.

Ekderiye meselesinin misali şudur: Bir kadın ölür kocası, an-nesi, dedesi, bir öz kız kardeşi veya baba bir kız kardeşi mirasçı olur­sa koca malın yansını, anne üçte birini, dede altıda birini ve kız kar­deş yarısını alır. Mesele üçten dokuza avl eder (3.3=9). Sonra dede ve kız kardeşin hissesi olan dört, üçe taksim edilir. Dede üçte iki, kız kardeş üçte bir alır. Burada üçte bir sayısında kesir meydana geldi­ği için mesele yirmi yediye yükselir (3.9=27). Bu durumda koca do­kuz, anne altı, dede sekiz, kız kardeş dört hisse alır.

 

8. Mirasçı Olmaya Mani Olan Haller

 

Müslüman kafire, kafir de müslümana mirasçı olamaz. Aynı şe­kilde mürted de mirasçı olamaz ve ona mirasçı olunmaz. Dinleri ayrı da olsa kafir kafire mirasçı olur. Lakin meşhur kavle göre, harbi ve zmımi olanlar birbirlerine mirasçı olamazlar. Köle de mirasçı olamaz, imam'm son kavline göre bir kısmı hür olan köle mirasçı olur.

Katil, Öldürdüğü kimseye mirasçı olamaz. Zayıf kavle göre ise katil, bu fiili sebebi ile zamin olmazsa mirasçı olur.

İki mirasçı beraber boğulur, göçük altında kalır veya gurbette ölürlerse veya hangisinin daha önce öldüğü bilinmezse, bir birlerine mirasçı olamazlar. Her birinin malını geride kalan mirasçıları alır.

Bir kimse esir tutulur, kaybolur veya hayatından haber kesilir­se, öldüğüne dair bir haber alınıncaya kadar malı bekletilir veya ge­çen müddetten sonra gâlib zan ile ondan sonra yaşayamayacağı an­laşılırsa, hakim görüş beyan eder ve öldüğüne karar verir. Ölümüne karar verdiği anda mirasçılarına terekeyi taksim eder.

Bir kimse ölür de mirasçısı kayıp ise, ölüm anında hayatta olup olmadığı anlaşılmcaya kadar kayıp mirasçının hissesi bekletilir. Hazır olan mirasçılara ise hisselerinin en azı verilir.

Bir kimse anne karnındaki çocuğu mirasçı bırakır veya mirasçı olma ihtimali olan bir cenini geride bırakırsa, her ikisi hakkında da ihtiyatlı davranıhr. Cenin dünyaya sağ olarak gelirse ve kendisine miras bırakanın vefat ettiği sırada anne karnında mevcut olduğu bi­linirse mirasçı olur. Aksi halde mirasçı olamaz. Bunun açıklaması şudur: Ölen kimsenin ceninden başka mirasçısı yoksa veya cenini hacb edecek bir mirasçı varsa, her iki halde de cenin doğuncaya ka­dar mal bekletilir.

Mirasçı ölür de cenin onu hacb etmezse ve belli bir hissesi de varsa, avl mümkün ise, mesele avl ederek belli olan hissesi verilir. Bunun misali şudur: Bir erkek ölür ve geride hamile olan karısı, an­nesi ve babası mirasçı olarak kalırsa karısı sekizde bir, anne ve ba­ba mesele avl ederek her biri altıda bir alır. Meselenin aslı yirmi dörtten yirmi yediye avl eder. Karı üç, anne baba sekiz alır. Geriye kalan on altı hisse cenin doğuncaya kadar bekletilir. Mirasçının bel­li bir hissesi yoksa meselâ, hissesi olmayan çocuk gibi, cenin doğun­caya kadar hissesi bekletilir.

Zayıf kavle göre, hamileliğin en fazla müddeti dört yıldır. Bu kavle göre çocukların hissesi kesin olarak verilir. Yani cenin dprt er­kek evlat kabul edilir ve hisseleri bekletilir. Geri kalan mal ise tak­sim edilir.

Hünsamn (erselin) erkek veya kadın olmasıyla hissesi değiş­mezse, bunun hükmü veled'ül-ümm gibidir. Azad edenin hükmü de böyledir. Yani hissesi verilir. Aksi halde yani, kadın veya erkek olma durumuna göre hissesi değişirse, kendisinin ve diğer mirasçıların hisseleri kesin olarak halledilir. Meşkûkün (kadın veya erkek oldu­ğu belli olmayan) durumu belli oluncaya kadar hissesi bekletilir.

Bir mirasçıda farz payın iki ciheti ve asabelik varsa, her iki ci­hette hisse alır. Meselâ ölen kadının kocası onun efendisi veya am­casının çocuğu ise, her iki cihete göre hisse sahibi olması ve asabe ol­ması ile pay alır. Ben diyorum ki mecusi ile evli olan kadın veya bir kimse, şüphe ile kız kardeşi ile cinsel ilişkide bulunur da annesi ölürse, kızı olması ciheti ile ona mirasçı olur. Zayıf kavle göre, her iki cihetle (hem kızı hem de kız kardeşi olması cihetiyle) mirasçı olur. Allah daha iyi bilir.

İki kişi asabe ciheti ile müşterek mirasçı olur da biri akrabalık ciheti ile diğerinden ölüye daha yakın ise, terekeden şöyle hisse alır­lar: İki amca çocuğundan biri, ölenin anne bir kardeşi ise altıda bir alır. Geri kalan malı bölüşürler. Şayet beraberlerinde ölenin kızı var­sa, kız malın yarısını alır. Geri kalanı ikisi eşit olarak bölüşürler. Zayıf kavle göre ise, geri kalanı anne bir kardeş alır.

Bir kimsede belli hissenin iki ciheti varsa, ölüye sadece en kuv­vetli cihetle mirasçı olur. En kuvvetli cihetten maksat, bir derecenin diğer dereceyi hacb etmesi veya hacb etmemesi veyahut en az şekil­de hisseyi hacb etmesi demektir. Birinci meselenin misali şudur: Ölenin kızı ki, aynı zamanda ana bir kız kardeşidir. Mecusi olanın veya müslümanm şüphe ile annesi ile birleşmesi ve bir kız doğur­ması gibi. İkincisi ise anne gibi ki, baba bir kız kardeşidir. Kişinin kızı ile birleşmesi ve bir kız doğurması gibi. Üçüncüsü ise ölenin an­nesinin annesi ve kendisinin de baba bir kız kardeşi olmasıdır. Bu kişinin cinsel ilişkide bulunduğu ikinci kızının bir çocuk doğur-masıdır. Birinci kız, çocuğun annesinin annesi ve baba bir kız kar­deşi olur.

 

B. MESELELERİN HALLERİ VE AVİL (YÜKSELME)

 

Mirasçılar asabe olup sadece erkek veya sadece kadın iseler, mal kendilerine eşit şekilde taksim edilir. Nesep itibarı ile iki sınıf mirasçı bir arada olursa bir erkek, iki kadın değerinde kabul edilir. Buna göre mesele kendilerine taksimat yapılan mirasçıların sayısı üzerine kurulur. Bu sayı meselenin aslıdır. Meselâ; iki erkek ve iki kadın mirasçı kalmışsa, bunların sayısı altı eder ki mesele altı üze­rine kurulur.

Mirasçılar arasında bir hisse sahibi veya eşit iki hisse sahibi varsa, mesele bu sayı üzerine kurulur. Meselâ, koca ve ana-baba bir kardeş mirasçı kalmışsa, aldıkları hisse ikide bir eder ki mesele iki 1 sayısı üzerine kurulur. Buna göre meselenin aslı olan yarım ikiden; üçte bir veya üçte iki üçten; dörtte bir dörtten; altıda bir altıdan ve sekizde bir sekizden gelir.

İki mirasçı bir arada olup meselenin üzerine kurulduğu sayılar değişik ise bu durumda bakılır: İki sayı arasında tedahül (biri diğe­rinin cüzü olan iki sayı, 3 ile 6 gibi) varsa, mesele en büyük sayı (payda) üzerine kurulur. Meselâ, 1/3 veya 1/6 paydaları gibi. En büyük payda altı sayısıdır. Üç sayısı buna bölünebilir ki mesele altı sayısı üzerine kurulur. Sayılar arasında tevafuk varsa, her bir sayının vıfkı (yarısı) diğer tam asıl sayı ile çarpılır. 1/6 ile 1/8 hisse­leri gibi. Altının vıfkı üç, sekizin vıfkı dörttür. Her birinin vıfkı di­ğer sayı ile çarpılır. Çıkan toplam sayı meselenin üzerine kurulduğu sayıdır. 3.8=24 veya 4.6=24; 24 sayısı meselenin üzerine kurulduğu sayıdır.

İki sayı arasında tebâyün (kendilerini kendilerinden başka bir bölenin bulunmadığı sayılardır. 3, 5, 7, 11 v.b. sayılar gibi) varsa, her biri diğeri ile çarpılır. Yani küçük sayı büyük sayıyı bölemez ve üçüncü bir sayı da bunları bölemezse, her biri diğeri ile çarpılır. Çarpım sonucu elde edilen toplam sayı meselenin üzerine kuruldu­ğu sayıdır (meselenin mahrecidir). Üçte bir ve dörtte bir paydaları gibi ki meselenin üzerine kurulduğu sayı on ikidir. (3.4=12)

Miras meseleleri yedi sayıya göre teşkil edilir. Bu sayılar şun­lardır: 2, 3, 4, 6, 8, 12 ve 24; bunlardan altı sayısı yediye avl eder. Örneğin; koca ve iki kız kardeş mirasçı olursa, mesele altı üzerine kurulur. Altı sayısı sekize de avl eder. Örneğin; koca, iki kız kardeş ve anne mirasçı olursa, mesele altı üzerine kurulur ve altı sekize avl eder. Altı sayısı dokuza da avl eder. Örneğin koca, iki kız kardeş ve anne bir erkek kardeş mirasçı olursa, altı dokuza avl eder. Altı on sayısına da avl eder. Koca, iki kız kardeş, anne ve anne bir iki erkek kardeş birlikte mirasçı olurlarsa, mesele altıdan on sayısına avl eder. On iki sayısı ise on üçe avl eder. Örneğin karı, anne ve iki kız kardeş birlikte mirasçı olurlarsa, mesele on üçe avl eder. On iki sayısı on beş sayısına da avl eder. Yukarıda sayılan mirasçılarla bir­likte anne bir kardeş varsa paylar on ikiden on beşe avl eder. On iki sayısı on yediye de avl eder. Yukarıda belirtilen mirasçılarla birlikte anne bir bir kardeş daha olursa, on iki on yediye avl eder.

Yirmi dört sayısı yirmi yediye avl eder. İki kız, anne, baba ve karı birlikte mirasçı olurlarsa, yirmi dört yirmi yediye avl eder. Altı, on iki ve yirmi dört sayıları dışındaki sayılar avl etmezler.

İki sayı bir birine mümasil ise (7-7 ve 9-9 gibi) durum bellidir. Yani eşit olduklarından sayılardan biri meselenin aslı olur. Sayılar değişik ise ve büyük sayıdan küçük sayı bir veya daha fazla kere çıkarılarak büyük sayı kesirsiz yok oluyorsa, sayılar arasında te­dahül vardır. Üç sayısının altı veya dokuz sayısı ile birlikte olması gi­bi. Üç sayısı altı sayısından iki defa çıkarılırsa altı sayısı sıfırlanır.

Şayet küçük sayı büyük sayıyı bölemez ancak üçüncü bir sayı ile bölünürlerse (sıfırlanırlarsa) sayılar arsında muvafakat vardır. Her biri kendi cüzü ile tevafuk (yarı) olur. Dört ve altı sayılarının yarıları gibidir.

İki sayı bir birini sıfırlamaz da ancak "bir" rakamı ile sıfırlanırlarsa, aralarında tebayün vardır. Üç ve dört sayısı gibi. Üç sayısından bir üç defa ve dört sayısından bir dört defa çıkarılarak sayılar sıfırlanır. Şu halde iki sayıda tedahül varsa, tevafuk da vardır. Fakat tevafuk olan sayıda tedahül olmaz.

 

C. HİSSELERİN TASHİHİ (HİSSELERİ KESİRSİZ HALE GETİRMEK)

 

Meselenin aslını ve hissesi sahiplerine taksimatını böylece öğrenmiş bulunuyoruz. Şu halde; bir sınıf mirasçının hisseleri kesir­li çıkarsa, hisseler kendilerine kesirli hisse düşenlerin sayısı ile karşılaştırılır: Eğer hisseler ile sayılar arasında tebayün varsa ve mesele yükseliyorsa (avl), yükselme ile birlikte hisseleri kesirli olan­ların sayıları asıl mesele ile çarpılır.

Sayılar ile hisseler arasında tevafuk varsa, sayıların yarısı me­selenin aslı ile çarpılır. Çarpım sonucu elde edilen sayı üzerine me­sele kurulur. Hisseler iki sınıf üzerine kesirli çıkarsa, her sınıfın his­sesi ile sayıları karşılaştırılır. Sayılar arasında tevafuk varsa o sınıfın yarısı alınır. Tevafuk yoksa vıfkı çevrilmez. Bu işlem yapıldıktan sonra eğer iki gruptaki mirasçıların adetleri arasında eşitlik (temasül) varsa bir grubun adedi avl ile birlikte asıl mesele ile çarpılır. İki sınıfın sayıları arasında tedahül varsa çok olan sayı me­selenin aslı ile çarpılır.

İki sınıfın sayıları arasında tevafuk varsa, ikisinden birinin yarısı diğerinin tamsayısı ile çarpılır. Çarpım sonucu hasıl olan sayı asıl mesele ile çarpılır. Sayılar arasında tebayün varsa, biri diğeri ile çarpılır. Elde edilen netice meselenin aslı ile çarpılır. Çarpım sonucu elde edilen sayı üzerine mesele kurulur. Üç veya dört sınıf mi­rasçının bulunduğu kesirli paylar da yukarıda geçen meseleye kıyas edilerek yapılır. Kesirli hisseler ancak dört sınıf mirasçının bulundu­ğu meselede olur.

Meselenin tashihi için elde edilen sayıdan her sınıfın hissesini çıkarmak isteyen, meselenin ilk aslı olan sayıdan çıkarılan hisseyi meselenin aslına çarpılan ikinci sayı ile çarpar. Bu çarpım sonucu el­de edilen sayı o sınıfın hissesi olur. Sonra elde edilen sayı, o sınıfın sayılarına bölünür. Böylece hisseleri ortaya çıkar.

 

D. MÜNASAHAT (TERİKE TAKSİM EDİLMEDEN MİRASÇILARDAN BAZILARININ ÖLMESİ)

 

Bir Ölünün malı taksim edilmeden mirasçılarından biri ölür ve ilk ölüye mirasçı olanların dışında ikinci ölenin mirasçısı yoksa, mi­rasçıların birinci ve ikinci ölenden alacakları hisse miktarları eşit ise, ikinci vefat eden hiç yokmuş gibi kabul edilir ve mal mevcut mi­rasçılara taksim edilir. Bunun misali şudur: Bir kimse ölür de geride

bir erkek ve birkaç kız kardeşi mirasçı kalırsa veya birkaç erkek ço­cuk ile birkaç kız çocuk mirasçı kalırsa; daha mal taksim edilmeden de bazıları ölürse ikinci ölen taksimatta yokmuş gibi kabul edilir.

İkinci vefat edenin mirasçıları ister olsun ister olmasın, ilk ve­fat edene mirasçı olanların hisseleri değişik ise, önce ilk vefat ede­nin, sonra da ikinci vefat edenin meselesi tashih edilir. İkinci vefat edenin birinci meseleden aldığı hisse, ikinci vefat edenin meselesi gi­bi taksim edilebiliyorsa durum açıktır. Aynı şekilde taksim edilemi-yorsa ve birinci vefat edenden isabet eden hisse ile kendi meselesi arasında muvafakat varsa; ikinci meselenin vıflu, birinci meselenin tamamı ile çarpılır. Kendi hisseleri ile ikinci mesele arasında tevafuk yoksa, birinci meselenin aslı ikinci meselenin tümü ile çarpılır. Elde edilen sayı ile her iki meselenin tashihi yapılır. Sonra bir mirasçının birinci meseleden aldığı hisse, ikinci mesele ile çarpılan sayı ile çarpılır ve hissesi verilir. İkinci ölüden hisse alan varsa, alacağı his­se ikinci ölenin birinci meseleden aldığı hisse ile çarpılır. Eğer mese­le ile hissesi arasında tevafuk varsa, ikinci ölenin birinci meseleden aldığı hissenin vıfkı ile çarpılır.