Herkesin farkedemediği, ancak hadis uzmanlarının tesbit edebildiği ve hadisin sıhhatine engel olan gizli kusurları araştıran bir ilimdir.[1]
Dış görünüşü sahih olan bazı hadislerde herkesin anlayamayacağı gizli kusurlar bulunur. Bu kusurlara illet denir. İllet kelimesinin çoğulu ilel gelir. İlelü’l-Hadis hadislerin illetleri demektir. Hadislerin herkesin farkedemeyeceği gizli kusurlarını inceleyen İlme ise İlelü’l-Hadis İlmi denir.
Hadislerin illeti dışarıdan farkedilemiyecek şekilde gizli olduğu için İlelü’l-Hadis konusu hadis ilimlerinin en karışık ve en zor olanı sayılmıştır. Buna rağmen İslam alimleri Hadis İlminin her kolunda olduğu gibi bu önemli bölümünde de kıymetli eserler vermişlerdir. Birkaç tanesini kaydediyoruz.
a) Kitabu’l-İlel ve Ma’rifetü’r-Rical, Ahmed b. Hanbel
b) Kitabu’l-İlel, et-Tirmizi.
c) Kitabu’l-İleli’l-Hadis, İbn Ebi Hatim er-Razi.
d) El-İlelü’l-Varide fi Ahadisi’n-Nebeviyye, ed-Darekutni (306-385 h./918-995m.)[2]