Hamd, Allah'a mahsustur, O'na hâmd ederiz, O'ndan yardım dileriz, O'nunla doğru yolu buluruz. Nefislerimizin şerlerinden ve amellerimizin kötülüklerinden O'na sığınırız. O kimi hidayete erdirirse onu hiç kimse saptıramaz. Kimi de saptırırsa onu da hiç kimse hidayete erdiremez.

Şehadet ederim ki, Allah'tan başka ilah yoktur, tektir, ortağı da yoktur. Yine şehadet ederim ki, Muhammed (s.a.v), O'nun kulu ve resulüdür.

Bu girişten sonra, hadis ilmi, ilimlerin en şereflisi ve en değerlisidir. Nasıl olmasın ki! İnsanların komutanı ve önderi, Muhammed (s.a.v)'dir.

Yüce Allah, "(Kıyamet) günü bütün insanları önderleriyle çağıracağız [1] buyurmaktadır.

Allah'ın benim üzerime olan nimetlerinden birisi de; küçüklüğümden itibaren (devamlı bir surette) nebevi sünneti sevmem ve onunla meşgul olmamdır.

Hamd ve cömertlik, Allah'a mahsustur...

Allah, şöyle diyen Emîr San'ânî'ye rahmet eylesin:

Selamım, hadisçilerin üzerine olsun.

Çünkü ben, doğru yolu gösterme mahiyetinde olan hadisleri sevmeye bağlıyım."

Cenab-ı Allah, ister tahkik ve isterse te'lif konusunda olsun hadis ilmi ve nebevi sünnet alanında bir çok kitap yazma hususunda beni başarıya ulaştırdı. Bu kitaplarla ancak Allah'ın rızasını ve ahiret hayatını arzulamaktayım. Belki de bu kitapların en önemlisi, İmam Beğâvî'nin "Zılâlu'l-cenneti fî'l-muhtasari's-sahîhi min şerhi's-Sünne"sidir. Allah bu kitabı tamamlamayı (bana) kolaylaştırsm.

Elinizdeki bu kitabı, "Husnu's-sınâati fî beyâni'r-ruvâtiilezîne ehrace hadîsehumu'l-cemâat" adlı kitabı yazarken hicri 1414/1993 yılında te'lif ettim. Elinizdeki bu kitap, tür ve teknik açıdan bir ilki oluşturmaktadır... Çünkü bu konuda basılmış ya da el yazması bir kitap olduğunu bilmiyorum.

Bu kitap üzerinde yaklaşık beş yıl ya da daha fazla çalıştım, günlerce uğraştım.

Bu kitap üzerine çalışmayı, "İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye Ü-niversitesi"nin "Usûlü'd-Dîn Fakültesfnde iken başladım.

İlk önce Kütübü Sitte'yi okudum, sonra îmam Ahmed (rh.)'in "Müsned'ni okudum, ardından da Hafız el-Mizzî'nin "Tuhfetu'l-İşrâf" adlı kitabını okudum...

Sonra da Hafız İbnü'I-Esîr'in "Câmiu'I-Usûl" adlı kitabını okudum ve burada muhtelif rivayetlerle ilgili hadislerin en sağlamını gördüm. Çünkü burada hadisi rivayet eden tek ravi gösterilmiş. İşte ben de, bunu, bu kitapta uyguladım.

Bu kitap üzerinde çalışırken sadece Cenab-i Allah'ın bildiği zorluklarla ve sıkıntılarla karşılaştım.

Kütübü Sitte ile İmam Ahmed'in "Müsned"indeki hadisleri tahric ettim, mükerrerleri ise almadım.

Kitapta geçen hadisler ve sahabe isimleri için bir fihrist hazırladım.

Allah'ın, bu çalışmamı, (amel sahifelerinin) O'na sunulduğu günde iyiliklerimizin (bulunduğu) terazinin içine koymasını; dinimize, akidemize hizmet etme hususunda bizi başarılı kılmasını ve cömertliğiyle, lütfuyla, rahmetiyle bizi kötülükler ile çirkin şeylerden uzaklaştırmasını diliyorum. Çünkü O, her şeyin sahibidir ve buna gücü yetendir...

Allahım! Seni noksan sıfatlardan tenzih ederim! Sana hamdde bulunurum! Şehadet ederim ki, Senden başka ilah yoktur. Senden bağışlanma dileriz, Sana tevbe ederiz.....

İbrahim B. Abdullah El-Hâzimî

Rahman ve Rahîm Allah'ın olan Adıyla

Çevirenin Önsözü

Hadisler; ihtilafa düşülen konularda insanları aydınlatan, böylece hidayet ve rahmet kaynağı olan Kur'an-i Kerim'in kendisine indirildiği [2] Peygamber'in sözü olarak üstün bir değer ifade eder ve büyük önem taşır.

Hz. Peygamber (s.a.v)'in insanlara sözleriyle açıkladığı, fiilleriyle uygulanışını gösterdiği ilahî emirlerin başında; namaz, oruç, zekat ve hac gibi ibadetler gelir. Namazların hangi vakitlerde, kaçar rekat ve nasıl kılınacağı, orucun nasıl tutulacağı, zekatın hangi mallardan, ne kadar verileceği, haccın nasıl yapılacağı gibi hususlar Kur'an'da yer almayıp hadislerle açıklık kazanmış, İslam hukukunun birçok meselesi hadislerde verilen bilgilerle çözüme kavuşturulmuştur.

Yine Kur'an'da birkaç türlü yorumlanabildiği için manası kolayca anlaşılmayan (müşkil) ayetler, hadis rivayetleri sayesinde yorumlanabilir.

Hadisler aynı zamanda Kur'an'da yer almayan bir çok meseleye açıklık getirmiş, bu konulardaki uygulama şekillerini göstermiştir. Örneğin bir kadının âdet halinde kılamadığı namazları kaza etmeyeceği, bir erkeğin bir hanımının üzerine onun teyzesi ve halasıyla evlenemeyeceği, nesep yakınlığı dolayısıyla evlenilmesi haram olan kimselerle süt yakınlığı sebebiyle de evlenmenin haram olduğu gibi hususlar, yine şuf'a hakkı ile ilgili hükümler, nineye ve baba tarafından akrabaya düşecek miras gibi meseleler Hz. Peygamber (s.a.v) tarafından çözümlenmiştir.

Kur'an-i Kerim'de temas edilmekle beraber hakkında fazla bilgi verilmeyen âhiret hayatıyla ilgili hususlar, kabir hayatı, yeniden dirilme, mahşer, hesap, mîzan, cennet ve cehennemdeki hayat gibi konular da hadisler sayesinde öğrenilmektedir.

Ahlakî faziletler, manevî ve ruhî gelişimi sağlayacak kurallar, düzenli bir aile hayatı için gerekli olan davranış biçimleri, insanlar arasında içtimaî ve ticarî münasebetleri düzenleyen hükümler, yönetenler ile yönetilenler arasındaki ilişkiler gibi konularda da hadislerde geniş bilgi bulunmaktadır.

Fıkıh kültüründe yer alan bazı bilgilerin, hadis kitaplarında yer alan bazı hadislere aykırı gibi görünmesi; alimlerin, Hz. Peygamber (s.a.v)'in sünnetinin sübûtu, hükme delaleti, mahiyeti ve gayesi konusunda farklı değerlendirmelere sahip oluşundan kaynaklanmaktadır. Bu sebeple de bir konuda mevcut bütün hadisleri gözden geçirmeden veya fıkıh literatüründe ve gele-neğindeki söz konusu ayrımları, sünnetle ilgili yaklaşım farklılıklarını ve tartışmaları bilmeden, bir hadisten ilk bakışta anlaşılan anlamı esas alıp fakihle-rin buna aykırı düşen görüşlerine eleştiri getirmek yanıltıcı olabilir. Bu sebeple de Kur'an ve Sünnet; İslam dininin, İslam akaid ve fıkhının iki aslî kaynağı olmakla birlikte bu iki kaynağı anlama ve yorumlamada belirli bir ilmî metodun takip edilmesi, bu kaynaklar etrafında oluşan bilgi birikiminin, fıkıh kültür ve geleneğinin göz önünde bulundurulması kaçınılmaz olmaktadır.

Kitap, 'konularına göre' (ale'l-ebvâb) usulüne göre hazırlanmış olup 41 bölüm bulunmaktadır.

Yazar, tahric yaparken Buhârî için cilt ve sahife numarası, hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; Müslim için hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; Ebu Dâvud için hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; Tirmizî için hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; Nesâî'nin "el-Müctebâ"sı için cilt ve sahife numarası, bölüm ve bab başlığı; İbn Mâce için hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; İmam Ahmed'in "Müsned"i için ise çoğunlukla cilt ve sahife numarası, bazen de hadis numarası vermiştir.

Günümüz Türkiye'sinde genellikle hadis kitabı çevirilerinde Concordan-ce usulü esas alındığı için, bu doğrultuda şu ana kadar çevrilen hadis kitapları; Müslim, Ebu Dâvud, Nesâî, İbn Mâce, Dârimî ile Muvatta"dır. Diğerleri, Concordance usulüne göre tercüme edilmemiştir. Dolayısıyla bu kitabın çevirisinde de Concordance usulü esas alınmış olup hadisler, Concordance usulüne göre verilmiştir. Bunun için de, bu doğrultuda hazırlanmış olan Kütüb-ü Tis'a (dokuz hadis kitabı) kitabı esas alınmıştır.

Yazar, bazen hiçbir işaret göstermeksizin Nesâî için çoğunlukla bölüm başlığı ve bazen de bölüm başlığı ile birlikte cilt ve sahife numarası göstermiş. Bununla Nesâî'nin "Sünemi'1-Kübrâ" adlı eseri kastedildiği için, bizzat konu ile ilgili hadislerin geçtiği yer tespit edilip okuyucuların rahatlıkla ulaşabilecekleri farklı cilt, sahife ve hadis numarası verilmiştir.

Yazarın, İbn Mâce için verdiği hadis numarası, Concordance usulüne uymamaktadır. Dolayısıyla İbn Mâce ile ilgili hadis numaralan, Concordance usulüne göre verilmiştir.

Yazar, konu ile ilgili hadisin tahricine, hadislerin bitiminde yer vermiştir. Fakat hadislerin tek tek tahricini göstermek için, yazann genel mahiyette verdiği tahric, ilk rivayetin bitiminde verilmiştir. Dolayısıyla da hadislerin tek tek tahricleri yapılmıştır. Dipnotta verilen bilgilerin çevirene ait olanını belirtmek için sembolü kullanılmıştır.

Yazar, ilk rivayetin geçtiği yer ile ilgili olarak Buhârî ile Müslim'i göstermesine rağmen bazen farklı ve bazen de karma bir metne yer vermiş, bu sebeple de okuyucuyu yanıltmamak için kaynak olarak kullandığımız kitaplar-daki metin esas alınmıştır.

"Abd" kelimesine muzaf olarak gelen Abdullah, Abdurrahman gibi isimlerin, maksûr {kesreli) ve meftûh (fethalı) durumları dikkate alınmamış, ayrıca "İbn-i" gibi bazı terkiplerde kullanılan kısa çizgi yaygın şekilde kullanılmadığı için atılmıştır.

Kitapta, bölüm ve bab başlığında numara verilmemesine rağmen yararı olacağı düşünülürek numaralar verilmiştir.

Kitabın sonuna, kaynak olarak kullanılan kitapların neler olduğunu gösteren bir kaynakça konulmuştur.

Okuyucuya hadis konusunda bilgi verme mahiyetinde "Hadisin Önemi ve Mahiyeti" ile ilgili bir bölüme de yer verilmiştir.

Bazen hadis metni içerisinde yer alan birtakım kelimeleri açıklamayâ yönelik müellifin bazı ifadeleri, ya normal metin içerisinde çevrildiğinden ya da faydalı görülmediğinden dolayı tercüme edilmemiştir.

Okuyucuya yararlı olacağı düşünülerek hadisin içinde geçen ifadeler ile ilgili olarak çeşitli açıklamalar yapılmıştır.

Kitap, sahabe ismine göre esas alınmış olup bu doğrultuda rivayet edilen hadislerin varyantlarına yer verilmiştir.

Kitabın çevirisi, beş ay gibi kısa bir sürede yapılmıştır.

Eserin tercümesi esnasında hadisin orijinal metnine bağlı kalınmıştır. Zaman zaman kastedilen mananın okuyucu tarafından iyice anlaşılması için "anlaşılabilir" bir dil kullanılarak, okuyucuya bıkkınlık vermemek için bazı durumlarda tekrarlardan kaçınılmıştır.

Azami dikkat ve gayretlere rağmen, gözden kaçan tercüme hataları olabilir. Yapıcı eleştirilerine ve uyanlarına her zaman ihtiyaç duyduğumuz ilim sahipleri ile okuyucuların tenkit, uyan ve katkılarına şimdiden şükranlarımı sunduğumu belirtirim.

Çalışmalarımı sürdürme noktasında yakın ilgi ve teşviklerini gördüğüm değerli hocam Yusuf Kerimoğiu'na, her zaman maddi ve manevi destekleri ile teşviklerini gördüğüm değerli dostlarım Abdulhalim Ünverdi Beye, Hanifi Yılmaz Beye, Zekeriyya Efiloğlu Beye, Salih Özbey'e, Abdulkadir Ermutaf a, Halid Kaygısız'a, Reşit Güngör Kalkan'a, tercüme edilen metinlerin bir kısmını gözden geçiren Mahmut Demir'e ve özellikle de yoğun iş temposuna rağmen tercüme edilen nüshalann bir kısmını gözden geçirip çeşitli değerlendirmelerde bulunan değerli dostum Mithat Sevin'e ve bu değerli eseri kısa zamanda okuyuculara ulaştırmada büyük gayret gösteren Karınca Yayınları'nin sahibi değerli dostum Feyzuflah Birışık'a şükranlarımı arzederim.

Hadisin Önemi Ve Mahiyeti

Hadîsin Etimolojik Yapısı ve Kapsamı

"Eski "anlamındaki "Kadîrtin zıddı olan "Hadîs" kelimesi, (çoğulu e-hâdîs) tahdîs masdanndan isim olup "haber" manasına gelir.

Hadîs kelimesi, İslamiyet'le birlikte farklı bir anlam kazanmış, âdeta o-nunla kadîm olan Kur'an-ı Kerim'in mukabili kastedilerek Resulullah (s.a.v)'in sözlerine "el-Ehâdîsu'l-kavliyye, fiillerine "el-Ehâdîsu'1-fi'liyye" ve tasvip ettiği şeylere de (takrir) "el-Ehâdîsu't-Takrîriyye" denilmiştir.[3]

Hadis alimleri, Hz. Peygamber (s.a.v)'in yaratılışıyla ilgili özelliklerini (şemâil) ve ahlakî vasıflarını da hadisin kapsamı içerisine almışlardır.

Bazı alimler, hadis teriminin kapsamını daha da genişleterek sahabe ve tabiînin şahsî beyan ve fetvalarını da bu kapsama almışlar, Hz. Peygamber (s.a.v)'e ait olan hadislere "merfû", sahabeye ait olanlara "mevkuf", tabiîne ait olanlara da "maktu" adını vermişlerdir.[4]

Sonraları merfû, mevkuf ve maktu terimlerinin hepsini ifade etmek üzere "haber" kelimesi kullanılmaya başlanınca, bir kısım alimler sadece sadece merfû rivayetlere, bazıları da merfû ve mevkuf rivayetlere hadis demeyi uygun görmüşlerdir.

Yine ilk devirlerde Resulullah (s.a.v)'in söz, fiil ve takrirleriyle birlikte sahabe ve tabiîne ait her türlü haberi ifade etmek üzere "eser" kelimesi de kullanılmıştır.

Hadis ile "sünnet"in kapsamları konusunda farklı görüşler bulunmakla beraber bu iki terimin eş anlamlı olarak Resulullah (s.a.v)'in söz, fiil ve takrirleri için kullanılması özellikle hadis alimleri arasında daha fazla kabul görmüştür. Ayrıca hadis ile sünnetin çerçevesini daha da genişleterek Hz. Peygamber (s.a.v)'in ahlakını, şemailini, peygamberlikten önce söylediklerini ve yaptıklarını da bu çerçeve içine alanlar da olmuştur.[5]

Bunun yanı sıra hadisin; Resulullah (s.a.v) tarafından vaz' edilen sözlü mesajlar plduğunu, sünnetin ise bazen bu sözlü mesajların kendisi ve bazen de bu sözlü mesajlardan istinbat edilen hükümler olduğunu belirtenler de olmuştur.

Hadislerin Tespiti

Eskiden beri şiir, hitabet, savaş kıssaları ve nesep bilgilerinden oluşan kültürlerini şifahî yolla nakletme geleneğine sahip olan Arapların, ezberleme yetenekleri çok gelişmişti. Bununla beraber İslamiyet'in doğuşu sırasında önemli bir ticaret merkezi konumunda bulunan Mekke'de okuma yazma bilenlerin sayısı, Medine'ye nispetle daha çoktu. Bunlardan Müslüman olanlar, İslamiyet'in ilk devirlerinde Hz. Peygamber (s.a.v)'in emirleri doğrultusunda hareket ederek Kur'an-ı Kerim'i yazmakla meşgul olmuştu.

Sade ve tabiî yaşayışları sebebiyle zihinleri berrak olan bu insanların içinde, işittikleri uzun bir şiiri veya hitabeyi hemen ezberleyebilecek kadar güçlü hafızaya sahip bulunanlar vardı.

Hz. Peygamber (s.a.v)'in, bazı önemli sözlerini, üçer defa tekrarlaması [6] ve kelimeleri 'sayılacak derecede' yavaş telaffuz etmesi [7] sebebiyle dinleyiciler, söylediklerini kolayca öğrenebiliyorlardı.

Resulullah (s.a.v)'in meclislerine nöbetleşe katılan ve emirlerini dinleyip bellemeye gayret eden sahabiler de [8] duyup öğrendikleri hadisleri kendi aralarında müzakere ediyorlardı.

Hz, Peygamber (s.a.v)'in, sahabilere; kendi sözlerini dinleyip öğrenmelerini emretmesi ve öğrendiklerini başkalarına tebliğ edenlere hayr duada bulunması [9] onların hadisleri bir ibadet şekliyle öğrenip başkalarına nakletmelerini sağlamıştır.

Ayrıca Mescid-i Nebevî'nin bitişiğinde oturan ehl-i Suffe'de Resulullah (s.a.v)'den hadis tahsil ermişlerdir.

Hz. Peygamber (s.a.v)'in, Mekke'de iken hadisleri yazmak isteyen herkese izin vermek istemediği bilinmekle birlikte Resulullah (s.a.v)'den bu konuda izin alan sahabiler, duyup öğrendikleri hadisleri, hem ezberlediler ve hem de yazdılar.[10]

"Sahîfe" adıyla anılan bu belgeleri kaleme alan sahabiler arasında, 1000 civarında hadis ihtiva eden "es-Sahîfetü's-Sâdıka"nm sahibi Abdullah ibn Amr başta olmak üzere Sa'd b. Ubâde, Muâz b. Cebel, Hz. Ali, Amr b. Hazm el-Ensârî, Semure b. Cündub, Abdullah ibn Abbâs, Câbir b. Abdullah, Abdullah b. Ebi Evfâ ile Enes b. Mâlik bulunmaktadır.

Bu ilk yazılı kaynaklardan biri olup Ebu Hureyre tarafından talebesi Hemmâm b. Münebbih'e yazdırılan ve içinde 138 hadis bulunan "Sahîfetü Hemmâm b. Münebbih" (es-Sahîfetü's-Sahîha) ilk defa Muhammed Hamidullah tarafından yayımlanmıştır.

Ebu Musa el-Eş'arî'den oğlunun, ondan da torunun rivayet ettiği "Müsnedü Büreyd" adıyla tanınan 40 hadislik cüz de vardır.[11]

Hadislerin Tedvini

Hadis tedvinini çabuklaştıran sebeplerin başında, Hz. Osman'ın şehid edilmesi olayından hemen sonra Havâric ve Galiye gibi siyasî fırkaların, 1 (7.) yüzyılın sonlarından itibaren Kaderiye ve Mürcie, bir müddet sonra da Ceh-miyye ve Müşebbihe gibi mezheplerin ortaya çıkması gelir. Bu fırka ve mezhep taraftarlarının, işlerine gelmeyen hadisleri inkar etmeleri, görüşlerini güçlendirmek maksadıyla hadis uydurmaları, hadisleri toplamakla meşgul olan kişileri konu üzerinde düşünmeye ve önlem almaya sevketmiştir.

Özellikle Şia'nın kendi grupları, daha sonra Abbasî devleti taraftarlarının sultanlar lehinde rivayet icat etmeleri, ayrıca bazı menfaatçiler ile ırk ve mezhep taassubuna kapılmış cahillerin ve İslam aleyhtarlarının kendi düşünceleri doğrultusunda hadis uydurup yaymaları, bazı kimselerin iyi niyetle de olsa bunlara hadis uydurarak karşılık vermesi, tedvine taraftar olmayan muhad-dislerin bu konuya yaklaşımlarını değiştirin iştir.

I (7.) yüzyılın ilk yarısından itibaren rivayette, isnad konusu gündeme gelmiştir. İsnadın başlamasından itibaren Ehl-i sünnete mensup ravilerin rivayetleri kabul görmüş, Ehl-i bid'atin rivayetleri alınmamıştır.[12]

Bunun sonucu olarak; hadisi bir uzmanlık sahası olarak gören kimseler tarafından raviler titizlikle takip edilmiş; yaşayışları, dine bağlılıkları ve dürüstlükleri, bid'atle ilgileri bulunup bulunmadığı, özellikle yalan söyleyip söylemedikleri, hafızalarının zayıf olup olmadığı araştınlmış ve böylece daha I. yüzyılda cerh ve ta'dil ilmi doğmuş, bunun sonucunda ravilerin hal tercümeleri (biyografileri) hakkında geniş bir birikim meydana gelmiştir.

Halife Ömer ibn Abdulazîz, ileri gelen alimlerin hadisleri yazma işine karşı çıkmayacağını anlayınca, hem samimiyetsiz kişilerin hadislere zarar vermesini önlemek ve hem de o güne kadar bir araya getirilmemiş olan sahih hadisleri kaybolmaktan kurtarmak için tedvin işini resmen başlatmaya karar vermiştir. Bu sebeple de valilere, Medine halkına, tanınmış alimlere ve kadısı Ebu Bekr ibn Hazm'a gönderdiği yazıda alimlerin ölüp gitmesiyle hadisin yok olmasından endişe duyduğunu, bu nedenle de Hz. Peygamber (s.a.v)'in hadislerinin ve sünnetlerinin araştırılıp yazılmasını istediğini ifade etmiştir.[13]

Sahabilerin fetvalarını sünnet olduğu düşüncesiyle yazan, hatta duyduğu her rivayeti kaydettiği çok sayıda kitaba sahip bulunan İbn Şihâb ez-Zührî (ö. 124/742), ulaşabildiği hadisleri derleyerek halife Ömer ibn Abdulazîz'e göndermek suretiyle onun emirlerini ilk uygulayan muhaddis olmuştur. Ömer ibn Abdulazîz'de, toplanan bu hadisleri çoğaltarak çeşitli bölgelere göndermiştir.[14]

Sahabe tarafından kaleme alınan sahifeler bir yana, bir tespite göre; I. (7.) yüzyılın ikinci yarısı ile II. (8.) yüzyılın ilk yansında 400 kadar muhaddis tarafından hadislerin yazıldığı artık belgeleriyle bilinmektedir.[15]

Hadislerin Tasnifi

Hadislerin tedvini tamamlanınca, bunların sistemli bir kitap haline getirilmesi ve böylece aranan hadisleri kolayca bulmaya imkan verecek usullerin geliştirilmesi yönündeki çalışmalar ağırlık kazanmıştır.

Bazı alimler, hadisleri konularına göre tasnif, etmeyi ve bu şekilde "Musannef" adı verilen türde eserler yazmayı denerken, bazıları da hadisleri ilk ravileri olan sahabilerin adlarına göre sıralayarak "Müsned" denen türde kitaplar te'Iif etmeyi tercih etmiştir.

Hadisleri bablara göre sıralamaya kimin daha önce başladığı bilinmemekle birlikte Tirmizî [16] ve daha geniş bir şekilde Râ-mahürmüzî'nin verdiği bilgiye göre; bu konuda ilk çalışmayı, genellikle "el-Musannef [17] diye anılan eserleriyle Mekke'de İbn Cüreyc (ö. 150/767), Yemen'de Ma'mer b. Râşid, Basra'da İbn Ebi Arûbe ile Rebî' b. Sabîh (Subeyh) Küfe'de Süfyân es-Sevrî, Medine'de Mâlik b. Enes, Horasan'da Abdullah b. Mübarek, Rey'de Cerîr b. Abdulhamîd, Şam'da Velîd b. Müslim gibi muhaddisler yapmıştır.[18]

İlk tasnif çalışmalarıyla tanınan bazı muhaddislerin II. (8.) yüzyılın ortalarında vefat etmesi, bu çahşmalann aynryüzyıhn ilk çeyreğinden itibaren hazırlanmış olduğunu göstermekte, dolayısıyla tedvin ve tasnif işlerini kesin bir çizgiyle birbirinden ayırmaya imkan bulunmadığını ortaya koymaktadır.

III. (9.) yüzyılında hadis kitaplarında değişik ihtiyaçlara göre muhtelif sistemler uygulanmıştır. Bunların en yaygın iki şekli hadislerin ravi adlarıyla (ale'r-Ricâl) ve konularına (ale'l-Ebvâb) göre tasnif edilmesidir.

Hadislerin ilk ravisi olan sahabilerin adlanın esas alarak her saha-binin bütün rivayetlerini sağlamlık derecesine bakmadan bir araya getiren "Müsned"lerin ilk musannefileri olarak Esed b. Mûsâ (ö. 212/827), Ubeydullah b. Mûsâ el-Absî, Yahya b. Abdulhamîd el-Himmânî, Müsedded b. Müserhed ve Nuaym b. Hammâd'ın adlarını zikredilmektedir. Bunların eserleri hakkında fazla bilgi bulunmamakla beraber Ebu Dâvud et-Tayâlisî (ö. 204/819)'nin "el-Müsned"i ile Mekke'de kaleme alınan ilk "Müsned"ler arasında sayılması gereken Abdullah b. Zübeyr el-Humeydî (ö. 219/834)'nin "el-Müsned" ve en hacimli hadis külliyatından biri olan Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855)'in "el-Müsned"i günümüze ulaşmıştır.

Ravi adlarına göre tasnif edilen kitaplardan olan "Mu'cenT'lerde, rivayetler, sahabe adına göre yada "Mu'cem"i tasnif eden muhaddisin hocalarının adlarına göre ya da ravilerin yaşadığı şehirlere göre tertip edilmiştir. Taberânî (ö. 360/970)'nin üç "Mu'cem"İ bu türün en tanınmış örnekleridir.

Konularına göre tasnif edilen, bu sebeple genel olarak "Musannef" diye anılan hadis kitaplarının ilk Örnekleri de Ma'mer b. Râşid (ö. 153/770)'in "el-Câmi'"i ile Mâlik b. Enes (ö. 179/795)'in "el-Muvatta'"sıdır. Bu türün III. (9.) yüzyıhndakî örnekleri Abdurrezzâk es-San'ânî (ö. 211/826-827) "el-Mu-sannef'i ile Ebu Bekr ibn Ebi Şeybe (ö. 235/849)'nin "el-Musannef'i gösterilebilir III. (9.) yüzyılda tasnif edilen en önemli hadis kitapları olarak "Kütübü Sitte" kabul edilmektedir. Bunların içinde sadece sahih hadisleri toplamayı hedef aldıklarından Buhârî ile Müslim'in "el-Câmhı's-SahüTleri, Kur'an'dan sonra İslam'ın en güvenilir iki kitabı sayılır. Bu altı kitabın sonuncusu olarak Mâlik b. Enes'in "el-Muvatta"smi yada Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî (ö. 255/868)'nin "es-Sünen"ini gösterenler olmuşsa da yaygın kanaate göre altıncı kitap, İbn Mâce (ö. 273/886)'nin "es-Sünen"idir. Diğerleri, Ebu Dâvud (ö. 275/888)'un "es-SüneiTi, Tirmizî (ö. 279/892)'nin "es-Sünen"i ve Nesâî (ö. 303/915)'nin "eI-Müctebâ"si diye bilinen "es-Sünen"idir.

Bu yüzyılda bir çok muhaddisin yetişmesinde emeği geçen, hadisler ile ravileri ve hadis kitaplarına dair tenkitlerinden faydalanılan diğer muhaddisler arasında Affân b. Müslim, Saîd b. Mansûr, İbn Sa'd, Yahya b. Maîn, Alî b. Medînî, İshâk b. Râhûye, Ebu İshâk el-Cüzcânî, Ebu'l-Hasan el-İclî, Ebu Zür'a er-Râzî, Baki' b. Mahled, Ebu Hatim er-Râzî, Ebu Zür'a ed-DImeşkî, İbn Ebi Asım ve Bezzâr'ın adları sayılabilir.

III. (9.) yüzyılda hadislerin muhtevasıyla ilgili çalışmalar yapılmış olup Ebu Ubeyd b. Kasım b. Sellâm (ö. 224/839)'ın kırk yılda meydana getirdiği "Garîbu'l-hadîs" adlı eseri bu yeni türün örneği olarak zikredilmektedir. Daha sonra da bu tür de pek çok yazılmıştır.

IV. (10.) yüzyılda hadislerin kitaplarda toplanmış olması sebebiyle şifahî rivayet yavaşlamaya başlamış, genellikle orijinal kitap te'lifi yerine daha önceki yüzyıllarda meydana getirilen hadis kitaplarından derleme ve ihtisarlar yapılmaya başlanmıştır.

Bundan dolayı alimler, IV. (10.) yüzyılın başını; mutekaddimîn döneminin sonu, müteahhirîn devrinin başlangıcı olarak değerlendirmişlerdir.

Bu dönemin en tanınmış muhaddislerinden Ebu Ya'lâ el-Mevsilî (ö. 307/919)'nin "el-Müsned"i, İbn Cerîr et-Taberî (ö. 310/922)'nin "Tehzî-bu'l-âsâr"ı, İbn Huzeyme (ö. 311/923)'nin "es-Sahîh"i, Ebu Avâne el-İsfe-râyînî (ö. 316/928)'nin "el-Müsnedü'1-muhrec alâ Kitabi Müslim ibnü'I-Haccâc"ı, İsmâilî (ö. 371/982)'nin "eI-Müstahrec"i, Ebu Ca'fer et-Tahâvî (ö.321/933)'nin "Şerhu Meâni'l-Âsâr'ı, İbn Hibbân (ö. 354/965)'m daha önceki hadis kitaplanndan tamamen farklı bir tertipte hazırladığı "el-Müsnedü's-Sahîh"i, Taberânî (ö. 360/970)'nin hocalarının adlarına göre tertip ettiği "el-Mu'cemu'I-Evsat" ile "el-Mu'cemu's-Sağîr" adlı eserlerinden daha hacimli olup sahabe adlarına göre alfabetik olarak tasnif ettiği "el-Mu'cemu'l-Kebîr"i, Dârekutnî (ö. 385/995)'nin "es-Sünen"i ve Hâkim en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014)'nin "el-Müstedrek ale's-Sahîhayn"ı tasnif edilmiştir.

IV. yüzyılda daha sonraki çalışmalara kaynaklık eden önemli dirayet kitapları da te'lif edilmiştir. Bunların içerisinde; İbn Ebi Hatim (ö. 327/938)'in hem sika ve hem de zayıf hadis ravilerinin tenkidine dair yazdığı "el-Cerh ve Ta'dîl"i, Râmehürmüzî'nin ilk hadis usûlü çalışması çalışması olduğu kabul edilen "el-Muhaddisu'1-fasl ve beyne'r-râvî ve vâî" adlı eseri, İbn Adiyy (ö. 365/975)'in zayıf raviler hakkında münekkitlerin görüşlerini aktardığı ve bu ravilerin rivayetlerinden örnekler verdiği "el-Kâmii fî duafâi'r-ricâl"i, Hattâbî (ö. 388/998)'nin önce Ebu Davud'un "es-Sünen"ine "Meâlimu's-Sü-nen", ardından Buhârî'nin "el-Câmiu's-Sahîh"ine "İ'lâmu's-Sünen" adıyla yazdığı sahasında ilk çalışmalar olarak kabul edilen hadis şerhleri, Halef el-Vâsitî ö. 401/1010)'nin Etraf" kitaplarının ilk örneklerinden olan "Etrâfu's-Sahîhayı ile Ebu Mes'ud ed-Dımeşkî (ö. 401/1010)'nin Etrâfu's-Sahî-hayn"i, Hâkim en-Nîsâbûrî (405/1014)'nin hadis usûlüne dair ilk ve önemli kaynaklardan biri olan Ma'rifetu ulûmi'l-hadîs"i bu tür eserlerdendir.

V. (11.) yüzyılda ve daha sonraki dönemlerde yapılan çalışmaların temel özelliği değişmemiş, tanınmış hadis kitaplarının farklı şekillerde yeniden tertip edilmesinden ibaret olan tasnifler devam etmiştir. Bu yüzyılın başlarında Ebu Nuaym el-İsfehânî (ö. 430/1038) "el-Müsnedü'I-müstahrec alâ Sahihi Müslim"i ve sahabenin hayatına dair "Ma'rifetu's-sahâbe"yi, Mısırlı mu-haddis ve tarihçi Kudâî hadislerden kolayca faydalanılmasını sağlamak amacıyla kısa metinli 897 hadisi yarı alfabetik olarak sıraladığı "Şihâbul-Ahbâr"i yazmış, hadise dair çeşitli eserleri bulunan Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakî (ö. 458/1066} diğer hadis kitaplarında bulunmayan pek çok hadisi, sahabe ve tabiîn sözlerini muhtelif rivayetleriyle birlikte "es-Sünenü'l-Kübrâ"da bir araya getirmiş ve "Ma'rifetu's-sünen ve'1-âsâr" adlı eserinde ise Şafiî fıkhının dayandığı 20.881 hadisi, sahab ve tabiîn sözünü toplamış, Endülüslü muhaddis İbn Abdilberr en-Nemerî (ö. 463/1071) ise bütün sahabilerin hayatını yazmak amacıyla başladığı "el-İsti âb fî ma'rifeti'l-ashâb"da tekrarla-riyla birlikte 4225 kadar sahabiye yer vermiş ve "Câmiu'I-beyâni'l-ilm"de ise ilim ve ilmin öğrenilmesine dair Hz. Peygamber (s.a.v), sahabe, tabiîn ve daha sonraki alimlerin tavsiye ve tecrübelerine dair rivayetleri senedleriyle birlikte derlemiş ve yine "et-Temhid limâ fi'1-Muvatta mine'l-meânî ve'l-esânid"de ise İmam Mâlik'in "el-Muvatta"sını şerhetmiştir.

V. (11.) yüzyılın ikinci yarısından itibaren önemli hadis kitaplarından seçmeler yapmak, hatta bütün hadisleri biraraya getirmek düşüncesiyle çeşitli boyutlarda derleme eserler kaleme alınmıştır. Geniş kapsamlı hadis kitapları tasnif etme gayretleri arasında Hasan b. Ahmed es-Semerkandî (ö. 491/-1098)'nin İslam dünyasında o zamana kadar bir benzerine rastlanmadığı ve 800 cüz içinde muhtemelen mükerrer rivayetleriyle birlikte 100.000 hadis ihtiva ettiği belirtilen "Bahru'l-esânid fî sıhâhi'l-mesânid" adlı eserinin önemli bir yer vardır.[19] Ancak bu eser günümüze kadar gelmemiştir.

Ferrâ el-Begâvî (ö. 516/1122)'nin 4931 yada 4719 hadis ihtiva eden "Mesâbîhu's-sünne" adlı eseri yüzyıllar boyunca büyük bir ilgi görmüştür.

Endülüslü muhaddis Rezîn b. Muâviye es-Sarakustî (ö. 535/1140) ise İbn Mâce'nin "es-Sünen"i yerine İmam Mâlik'in "el-Muvatta"sını koyarak Kütübti Sitte'deki hadisleri "et-Tecrîd li's-sıhâh ve's-sünen" adlı eserini toplamış, bu eseri yetersiz gören Mecdüddin İbnü'1-Esîr (ö. 606/1209) bölüm adlarını alfabetik sıraya koyarak bu eseri yeniden tertip etmiş ve çalışmasına "Câmiu'1-usûl li ehâdisi'r-resûl" adını vermiştir.

VII. (13.) yüzyılda ve daha sonraki dönemlerde hadis rivayeti geleneği eskiye göre azalarak devam etmiş, bu arada İbnü's-Salâh (ö.643/1245) "Ulûmu'l-hadîs" olarak da bilinen ve hadis usûlü çalışmalarının mihverini teşkil ederek yüzlerce çalışmaya konu olan "Mukaddime"sini kaleme almıştır.

Radıyyuddin es-Sagânî (ö. 650/1252)'nin "Sahîhi Buhârî" ile "Sahihi Müslim"den seçtiği 2267 merfu' hadisi senedlerini vermeden yarı alfabetik sırayla topladığı "Meşâriku'l-envâri'n-nebeviyye" adlı eseri uzun yıllar ders kitabı olarak okutulmuştur.

Hadis alanındaki te'lifleriyle biline Münzirî (ö. 656/1258), büyük rağbet gören "et-Tergîb ve't-Terhîb"ini pek çok kitabı taramak suretiyle meydana getirmiştir.

Bu yüzyılın en velûd alimlerinden olup hadis usûlü alanında da önemli eserler yazan Nevevî (ö. 676/1277), "el-Minhâc fi şerhi Sahîhi Müslim'den başka daha çok toplumsal ve ahlakî mahiyetteki hadisleri ihtiva etmesi sebebiyle günümüzde de elden düşmeyen "Riyâzü's-Sâlihîn" adlı eseri, dua ve zikir konusundaki hadisleri biraraya getiren "el-Ezkâr"ı tasnif etmiştir.

Özellikle ravilere ve tanınmış şahsiyetlere dair kaleme aldığı pek çok kitabıyla bilinen Zehebî (ö. 748/1348)'de "Tezkiretü'I-Huffâz"i ve zayıf ravilere dair "Mîzanu'I-İ'tidâl" ve tanınmış muhaddislere dair "Siyerü a'lâ-mi'n-nübelâ" adlı kitapları yazmıştır.

Ebu'1-Fidâ İbn Kesîr (ö. 774/1372)'in Kütübü Sitte, İmam Ahmed'in "el-Müsned"i, Taberânî'nin üç "Mu'cenT'i, Bezzâr ve Ebu Ya'lâ el-Mevsilî'nin "Müsned'lerini esas kabul ederek kaleme aldığı, fakat gözlerini kaybettiği için Ebu Hureyre'nin bir kısım rivayetlerini derleyemediği, bununla beraber 35.463 rivayeti biraraya getirdiği "Câmiu'l-mesânid ve's-sünen el-hâdî li akvemi sünen" adlı eseri büyük bir gayretin mahsulüdür.

Suyûtî (ö. 911/1505)'nin "Cem'u'l-cevâmr"iyîe İbn Kesîr'in başlattığı çalışmayı daha ileriye götürmüştür.

IX. (15.) yüzyılın dikkate değer çalışmalarından biri, "Zevâid" kitaplarının tasnifidir. Nureddin el-Heysemî (ö. 807/1405)'nin "Mecmâu'z-zevâid"i, Mısırlı muhaddis Ahmed b. Ebu Bekr el-Bûsirî (ö. 840/1436)'nin pek çok zevaid çalışması, asrının yegane hadis hafızı olarak bilinen İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1447)'nin, İmam Ahmed'in de aralarında bulunduğu tanınmış 8 muhaddisin "Müsned"lerİn de bulunmakla beraber Kütübü Sitte'de yer almayan hadisleri biraraya getirdiği "el-Metâlibu'I-âliye"si bu türün örneklerindendir.

İbn Hacer'in hadisle ilgili yüzlerce te'lifi arasında "Feth'1-Bârî bi şerhi Sahîhi Buhârî" ile "el-İsâbe fî temyizi s-sahâbe" adlı eserleri özellikle kaydedilmelidir.

Halk arasında yaygın olan hadisleri, hadis diye bilinen hikmetli sözleri ve mevzu hadisleri biraraya getiren Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî ö. 902/1497'nin "el-Mekâsidu'l-hasene"si ile İsmail b. Muhammed el-Aclûnî (ö. 1162/1749)'nin kaleme aldığı, bu eseri de ihtiva eden aynı konudaki geniş eseri "Keşfu'1-hafâ ve müzîlü'1-Übâs amme 'ş-t eh ere mine'l-ehâdisi alâ elsineti'n-nâs" adlı önemli çalışmalardır.

Çeşitli eserleri yanında hadis derlemecilîğiyle de tanınan Suyûtî (ö. 911/-1505)'nin 200.000 civarında olduğunu tahmin ettiği bütün hadis rivayetlerini biraraya getirmek amacıyla, bir kısmı günümüze ulaşmayan 71 kaynağı tarayarak kaleme almaya başladığı, ancak vefatı sebebiyle tamamlayamadığı "el-Cem'u'I-cevâmi'" adlı eseri ile bu eserden seçtiği ve alfabetik olarak sıraladığı kısa metinli 10.000 hadisi ihtiva eden "el-Câmiu's-sağîr"i, bu dönemin önemli hadis çalışmalarıdır.

Muttaki el-Hindî (ö. 975/1567)'nin "Kenzu'l-ummâl fî süneni'l-akvâl vci-ef'âl"i, hadis metinlerini ihtiva eden en hacimli kitap sayılabilir. Eser de, Suyûtî'nin söz konusu iki çalışması ile "Ziyâdetu'l-câmi's-sağîr"indeki hadisler, bölüm ve bablara göre sıralanmış, ardından bu bölümler adlarına göre alfabetik sıraya konmuştur.

Muhaddislerin tükenmeyen gayretleri sonunda; Hz. Peygamber (s.a.v)'in hadisleri biraraya getirilmiş, hadisler arasındaki rivayet farklılıkları azaltılmış, bu arada hadisleri rivayet eden kimselerin hayatlan, şahsiyetleri, bilgilerinin ve hafızalarının sağlamlık derecesi en ince noktasına kadar tespit edilmiştir.

İlk devirlerde yapılan seyahatler, hadisleri toplamayı hedef almakla beraber daha sonraları âlî isnad elde etmek ya da duyulmamış bir hadisi tespit edebiimek amacıyla sürdürüülmüştür.[20]

Şarkiyatçılar Ve Hadis

Şarkiyatçılar, Hz. Peygamber (s.a.v)'in hadisleri yasaklaması sebebiyle sahabiler tarafından pek az hadisin rivayet edildiğini, hadis külliyatını dolduran rivayetlerin çoğunun Hz. Muhammed (s.a.v) ile ilgisi bulunmadığını, bunların, ortaya çıkan yeni meselelere çözüm getirmek için II. (8.) ve III. (9.) yüzyıllarda İslam hukukçuları tarafından uydurulduğunu ileri sürerler.

Ayrıca hadislerin farklı görüşlere mensup kimseler tarafından ortaya atılması yüzünden birbiriyle çeliştiğini esasen bir kısmının Tevrat'tan, İncil'den ve eski hurafelerden derlendiğini iddia ederler.

Şarkiyatçıların hadis konusunda farklı sonuçlara varmasının sebebleri arasında İslam alimleri tarafından güvenilir kabul edilmeyen Vâkidî, Ebu'l-Ferec el-İsfehânî gibi kişilere, ayrıca delil olarak kullanılmayan şaz, garîb, hatta mevzu rivayetlere fazlaca değer vermeleri zikredilebilir.

Şarkiyatçıların, ilmîlik iddiasıyla hadisleri tarihî olaylara göre uygun düşüp düşmediğine bakarak açıklamaya kalkışmalarını, en sahih hadislerin bile belli bir zamanda ve belli maksatlarla uydurulduğunu ileri sürmelerini ilmîlikle bağdaştırmak mümkün değildir. Onların bu tutumunun ardında yatan temel fikir ise islam'ın ilahî vahye dayanmadığı ön yargısıdır. [21]

G. H. A Juynboll'ün belirttiğine göre; hadislerin büyük bir kısmının uydurma olduğunu ilk defa Avusturyalı şarkiyatçı Aloys Spren ger iddia etmiştir. [22]

Hadis hakkında en geniş araştırmayı yapan ve daha sonraki şarkiyatçılar tarafından sözü senet kabul edilen Ignaz Goldziher'in kendini tarafsız göstermeye gayret eden tavrı ile, açıkça İslam aleyhtarlığı yapmaktan kendilerini alamayan İtalyan şarkiyatçısı Leone Caetani ve papaz Henri Lammens gibilerinin tavırları ve kanaatleri; hadisin, Kur'an'dan sonra İslam'ın ikinci kaynağı sayılabilecek güvene sahip olmadığı noktasında birleşmektedir.

Goldziher, başlangıçta hadislerin fazla bir yekûn tutmadığını, fakat sonradan uydurulan rivayetlerle bu miktarın arttığını ileri sürmekte, buna delil olmak üzere sahabilerin pek az hadis rivayet ettiklerini, rivayet sırasında son derece titiz davrandıklarını, ayrıca ilk zamanlarda Hz. Peygamber (s.a.v)'in hadislerin yazılmasına izin vermediğini, bunun sonucu olarak ta daha sonraki zamanlarda bir çok alimin hadislerin yazılmasını uygun görmediğini söylemekte ve buradan hareketle, "Bana Kitap ile birlikte onun bir benzeri verildi" mealindeki hadisi müslümanların uydurduğunu iddia etmektedir.[23]

Hadislerin, başta sahabiier olmak üzere son derece raviler tarafından daha sonraki nesillere aktarıldığını gösteren delilleri, Goldziher'in yaptığı gibi hadislerin aleyhine olacak şekilde değerlendirmek, en iyimser bir yorumla İslam'ın ilk temsilcilerinin dinî heyecanlarını, Resulullah (s.a.v)'e bağlılıklarını ve dinin ancak onun uygulamalanyla doğru bir şekilde anlaşılabileceğine olan inançlarını bilmemekle izah edilebilir.

Nitekim bazı sahabiler, hadis rivayetinde titiz olmakla beraber kişiyi bildiğini gizlemekten sakındıran ayetler karşısında ölüm döşeğinde bile kendilerini hadis rivayetine mecbur hissetmişlerdir.

Öte yandan uzun bir hayat süren bir kısım sahabilerin karşılaştıkları olaylar üzerine Resulullah (s.a.v)'den duyup öğrendiklerini aktarmaları ve kısa ömürlü arkadaşlarına nispetle daha fazla rivayet etmeleri tabiî görülmelidir.

Aşere-i mübeşşerenin ittifakla naklettiği, Kütübü Sitte müellifleri başta olmak üzere bir çok hadis aliminin eserlerinde yer verdiği, en titiz muhaddislerin bile mütevatir hadisin yegane örneği kabul ettikleri, "Kim benim ağzımdan bilerek hadis uydurursa cehennemdeki yerine hazırlansın [24] mealindeki hadisi, uydurma hareketini önlemek amacıyla muhaddislerin Ürettiğini söylemesi [25] esasen Goldziher'in hiçbir bilimsel ölçeğe değer vermediğini göstermektedir.

Dinde önemli bir yeri bulunan "Yapılan işler, niyetlere göre değer kazanır [26] mealindeki hadisin de güvenilir bütün hadis kitaplarında yer almasına, hem İslam'ın ruhuna ve hem de "Herkes kendi mizaç ve meşrebine

göre iş yapar" mealindeki ayete [27] uygun olmasına, aynca Goldziher'in hadisleri değerlendirirken dikkate aldığı tarihi gelişmeyle ilgili bir yanının bulunmamasına rağmen sonradan uydurulduğunu ileri sürmesi [28] şaşırtıcıdır.

Goldziher'in "Hadislerin büyük bir kısmının eyaletlerde kendiliğinden ortaya çıktığı", bunlann "mevziî bir görüşü desteklemek için vücut bulduğu [29] şeklindeki iddiası, şarkiyatçıların hadisler hakkındaki genel kanaatinin yansıtmaktadır. Onun, bizzat müslüman münekkitlerin pek çok rivayetin bölgesel özelliğine işaret ettiğini söyleyerek görüşünü desteklemek üzere "Süneni Ebu Dâvud" ve "Süneni Tirmi-zî"den verdiği örnekler, aslında bir şehre yerleşen bir sahabinin belki de tek başına Resululİah (s.a.v)'den duyduğu sebeplerle bölgesel özellik taşıyan rivayetleridir.

Hadislerin Hz. Peygamber (s.a.v) zamanında yazılmaya başladığı konusundaki delilleri görmezlikten gelen, aynca tedvin ve tasnif çalışmalannı birbirine karıştıran Goldziher, meselenin içinden çıkamayınca İslamî kaynaklarda bu konuda çelişkili bilgiler bulunduğunu ileri sürmekte ve bu sebeple tedvinin başlangıcını III. (9.) yüzyılına kadar götürmektedir.

Böyle düşünen şarkiyatçılar ile tedvin faaliyetinin II. (8.) yüzyılında başladığını söyleyerek daha mutedil görünenlerin maksatları farklıdır. Bu ikinci gruptakilerin amacı, o tarihten itibaren yazıya güvenildiği, bu sebeple hadisleri ezberleyerek muhafaza etme geleneğinin terk edildiği düşüncesini ortaya atmaktadır.

III. (9.) yüzyılında başlatanların gayesi ise, geç bir tarihe kadar yazrlma-dığı için hadisleri sağlam bir şekilde korunamadığı kanaatini uyandırarak hadis tedvin edenlerin kendi görüşlerine uyan rivayetleri toplandıkları ve işlerine geldiği şekilde hadis uydurdukları hususundaki görüşlerine zemin hazırlamaktır.

Goldziher, hadislerin sonraki dönemlere güvenilir bir şekilde intikal etmediğişeklindeki tezine dayanak hazırlamak üzere önemli bazı hadis otoritelerinin güvenirlilii hakkında şüphe uyandırmaya çalışmış, bunun için de hadislerin resmi tedvininde birinci derecede rol oynayan İbn Şihâb ez-Zührî'yi seçerek onu hadis uydurmacılığıyla suçlamıştır.

İtalyan şarkiyatçısı Leone Caetani "Annali dell'Islam" İslam Tarihi adlı eserinde, "en mükemmel olan ve en şâyân-ı İ'timad isimlerden te-rekküb eden isnadlann bile II. Asır sonunda, belki III. asırda hadis uleması tarafından tertip ve adeta icat edilmiş olduğunu" iddia etmiştir.[30]

Hadislerin güvenirlilik ölçüsünü ilk kademede ortaya koyan isnad sistemi hakkındaki bu ağır ithamını hiç bir belgeye dayandırmaması, onun en öenmli konularda bile zan ve tahmin ile konuşmakta sakınca görmediğini kanıtlamaktadır. Kendi kaynaklarından biri olan ve II. (8.) yüzyılın başlarında yazılan İbn İshâk'ın küçük hacimli "es-Sîre"sinde bile 200'e yakın isnadın kullanılmış olduğunu görmezlikten gelmesi, tıpkı hadis metinleri gibi isnadınların da daha sonraları icat edildiğini kabul etmesi [31] sebebiyledir.

Caetani'nin hadisler hakkındaki peşin hükmünün örneklerinden biri de şudur: Hollandalı şarkiyatçı Reinhart Dozy'nin bütün müsteşrikler gibi Hz. Peygamber (s.a.v)'in uydurup Allah'a nispet ettiğini ileri sürdüğü Kur'an'a ve Resululİah (s.a.v)'e ağır hakaretler etmesi yanında "Sahihi Buhârî"nin yarısını "en titiz münekkitlerce bile sahih sıfatına layık" bulması, hadislerin çoğunun şifahî olarak korunduğunu ve bunların genellikle hicretin II. asrında yazıldığını söylemesi [32] gibi olumlu sayılabilecek tavırlarını Caetani "ihtiyatsızca kendisini bıraki vermiş iyimser bir güven" olarak nitelemektedir [33] Zira ona göre "Sahihi Buhârî" ile "Sahihi hadisler, İslamiyet'in en gelişmiş bir devresindeki dinî, siyasî, içtimaî şartların bir çevresinden ibarettir.

Bu hadisler, Hz. Peygamber (s.a.v)'in söylediği sözler değil, hicretin II. (8.) yüzyilındaki müslümanların onun söylemiş olmasını istedikleri şeylerdir.[34]

Henri Lammens, Hz. Muhammed (s.a.v)'in erken vefat etmesinin Kur'-an'ı yeniden ele alıp ondaki bazı boşlukları doldurmasına fırsat vermediğini söylemekte, var olmayan sünneti ortaya çıkarmak veya mevcut fikirleri yerleştirmek hadisin başvuru kaynağı olması gerektiğini, bu sebeple diğer hadis metinlerinin çok dikkatli ve titiz bir şekilde yeniden üretildiğini ileri sürmektedir.

David Samuel Margoliouth, Hz. Muhammed (s.a.v)'in kendinden sonra bir hüküm ve dinî bir karar bırakmadığını söylemekte, ilk İslam cemaatinin uygulandığı sünnetin eski Arapların örfü olduğunu, bunların onun sünnetiyle bir ilgisi bulunmadığını, Peygamber'in temeli Kur'an'da olmayan bir kural ortaya koymadığını ileri sürmekte [35] şarkiyatçıların, fıkhı hüküm ve kararların Hz. Peygamber (s.a.v)'e izafe edildiği şeklindeki genel kanaatini paylaşmaktadır.

Reynold Alleyne Nicholson da, muhaddislerin birbirine zıt bir çok hadisi Hz. Peygamber (s.a.v)'e isnad ettiklerini ve bunları te'lif imkanı bulamadıklarını iddia etmekte, buna örnek olarak köpeklerin bir yerde öldürülmesini emreden, başka bir yerde de bunu yasaklayan rivayetleri göstermekte, ayrıca Ebu Hureyre gibi bazı sahabilerin tarlaları bulunduğu için köpek beslemeyi mubah gördüklerini, nitekim Abdullah ibn Ömer'in "Ebu Hureyre'nin tarlası vardır" diyerek onun bu konudaki açığını ortaya çıkardığını ileri sürmektedir.[36]

Nicholson'un, birbirini nakzeden pek çok hadis bulunduğu ve bunların metin tenkidine tabi tutulmadığı yolundaki iddiası gerçeği yansıtmamaktadır. Esasen birbirine zıt gibi görünen hadisler bulunmakla beraber bunlar diğer hadislere nispetle oldukça azdır.

İslam alimleri çok erken devirlerden itibaren hadisleri doğru anlamak, onların sahihini, zayıf ve mevzu olanını ayırmak için sened tenkidi yanında metin tenkidiyle ilgili prensipler de ortaya koymuşlar, özellikle birbirine muarız görünen rivayetler için geliştirdikleri şaz, münker, muzadarib, mensuh gibi ölçüler sayesinde bu tür problemleri çözmeye çalışmışlardır.

İmam Şafiî'nin "İhtilâfu'l-hadîs"i ile İbn Kuteybe'nin "Te'vîlu muhtelifi hadîs"i, muhaddisler tarafından başından beri uygulanan bu prensipleri erken devirde getirdiğini ortaya koymaktadır.

Ebu Hureyre'nin tarlası bulunduğu ve bekçi köpeğine ihtiyacı olduğu için köpek beslemeyi mubah gördüğü, Abdullah ibn Ömer'in de, "Ebu Hureyre'nin tarlası vardır" diyerek onun bu konudaki hadisi uydurmakla suçladığı iddiasının gerçekle ilgisi yoktur. "Ebu Hureyre benden daha hayrlıdır, rivayet ettiklerini de benden daha iyi bilir [37] diyen, daha sonra bu hadisi "tarla köpeği" ilavesiyle bizzar rivayet eden [38] Abdullah ibn Ömer'in Ebu Hureyre'yi suçlaması mümkün görünmemektedir.

Joseph Schacht, Hz. Peygamber hukukî mahiyette bir şey yapıp söylemeyi hiçbir zaman düşünmediği, esasen onun buna yetkisinin bulunmadığı kanaatini taşıdığı için, Goldziher gibi bu tür hadislerin II. (8.) ve III. (9.) yüzyılda yaşayan İslam alimleri tarafından uydurulduğunu ileri sürmüştür.

Schacht'in müsteşrikler tarafından çok beğenilen "Origins of Mu hanımadan Jurisprudence" adlı eserindeki cüretkar iddialarını Muhammed Mustafa el-A'zamî "On Schacht's Origins of Mu ha m ma dan Jurîs-pru-dence" [39] adlı çalışmasıyla cevaplandırmıştır.

Siyasî, itikadî, hatta hukukî konularda hadis uydurulduğu tarihî bir vakıa olmakla birlikte bunların hadis otoriterleri tarafından zamanında tespit edilip değerlendirilmesi sebebiyle muteber fıkıh kitaplarında yer almadığı da bir gerçektir.

Philip Khuri Hitti, müslümanların hadisleri tıpkı Kur'an gibi vahiy mahsulü olarak kabul ettiklerini, halbuki hadislerin çoğunun Kitab-ı Mukad-des'ten, özellikle de İncil'den alındığını iddia etmekte; bunu ispatlamak amacıyla da suç işleyen kölesini dövmek için izin isteyen birine Hz. Peygamber (s.a.vj'in izin vermediği gibi onu günde 70 defa affetmesini öğütlediğine dair hadisin [40] Matta İncili'nden [41] Câbir b. Abdullah'ın, Medine'de Hendek Gazvesi'ne hazırlan ildiği sırada pişirdiği az bir yemeğin Resulullah (s.a.v)'in bereketiyle 1000 kişiyi doyurmasına dair hadisin de [42] Hz. İsa'nın da aynı şekilde 4000 kişiyi doyurduğuna dair Matta încili'ndeki rivayetten (15/30-38) alındığını ileri sürmektedir.[43]

Müslümanları Ehl-i kitaba benzemekten şiddetle sakındıran Hz. Peygamber (s.a.v)'in [44] Kitab-ı Mukaddes'ten faydalanması sözkonusu olamaz. Üstelik tahrifata uğrayan Kitab-ı Mukaddes'teki sözlerin Hz. İsa'ya aidiyeti kesin olmadığı, bu sebeple Resulullah (s.a.v)'in bu ifadeleri kabul veya reddetmeyi yasakladığı bilindiğine göre

[45]onun kendi yasağına uymaması, muhaddislerin de Hz. Peygamber (s.a.v)'in bu emrine karşı gelmeleri imkansızdır. Eğer Kitab-ı Mukaddes'teki bu sözler tahrif edilmemişse, aynı ilâhî kaynaktan beslenen iki peygamberin birbirine yakın sözler söylemesi ve benzer mucizeler göstermeleri tabiîdir, .

Theodor William Juynboll, "Encyclopedie de İslam"ın ilk baskısına yazdığı "Hadis" maddesinde hadis uydurmacılığı konusunu Goldziher'in görüşlerine dayanarak genişçe ele almış; muhaddislerin Hz. Peygamber (s.a.v)'e ait söz ve fiilleri yeni zamanın düşüncelerine uygun şekle soktuklarını ve gayelerine uygun bir çok hadis ortaya çıkardıklarını belirterek bütün muhaddisleri suçlamıştır.

Juynboll da, diğer teşrikler gibi Hıristiyan akidelerinden, İncil'in ve apokrif kitapların fıkralarından, Yahudi fikriyatından, Yunan filozoflarının nazariyelerinden faydalan ildiğini ileri sürmüş; akaid esasları, ahkâm, helal ve haram medenî ve cezaî hukuk, muaşeret, âhiret hayatı, yaratılış ve geçmiş peygamberler hakkında vb. dinî konulara dair hadis uydurulduğunu belirterek bütün hadisler üzerinde şüphe uyandırmak istemiştir.

Buna karşılık kötü niyetli uydurmacıların oyununu boşa çıkarmak maksadıyla gerçek muhaddislerin verdikleri mücadele ve geliştirdikleri tenkit metodundan söz etmemiş; hadis uyduranların birer hadis otoritesi olmadığı, bu sebeple onların ortaya attığı rivayetlere herkesin itimat etmediği ve bu sözlerin önemli muhaddislerin eserlerinde yer almadığı gerçeğini de dile getirmemiştir.

Juynboll, müslümanlarm hadis uydurma hareketini doğru bulmadıklarını belirtmekle birlikte Hz. Peygamber (s.a.v)'e izafe edilen, özellikle dinî ve ahlakî düstur mahiyetindeki sözler için haffiletici sebepler ileri sürdüklerini iddia ederek onların "terğîb ve Terhîb" konusunda hadis uydurulmasına göz yumduklarını söylemektedir.

Halbuki uydurma hadisleri konu alan bütün kitaplarda, Allah rızası için hadis uydurduklarını ifade eden sözde zâhidler hadislerin ruhundan ve manasından haberdar olmayan en zararlı sınıf olarak kabul edilir.[46]

Juynboll'un, "Ebu Hureyre'nin doğru sözlülüğü pek çok kimselerce kabul edilmeyerek şiddetli itirazlarla karşılandı" demesi, çok hadis rivayet ettiği için Ebu Hureyre'yi gözden düşürme maksadına, "En büyük zaman tenakuzlarını ihtiva eden hadisler bile umuca itimada layık görüldü" sözü de hadisler hakkında şüphe uyandırma hedefine yönelik asılsız iddialardan ibarettir. Onun "Hadis" maddesindeki gerçek dışı görüşleri, bu ansiklopedinin Arapça tercümesinde Ahmed Muhammed Şâkir tarafından cevaplandırılmıştır.[47]

Müsteşriklerin üzerinde en fazla durdukları hususlardan biri de; muhaddislerin bütün gayretlerini sened tenkidine yönelttikleri, şeklen kusursuz olan rivayetleri güvenilir sayarak metin tenkidiyle meşgul olmadıkları iddiasıdır. Halbuki hadislerin sağlamlık derecesini tespit etmek üzere muhaddislerin ortaya koyup geliştirdiği sened tenkidi, rivayetleri bir tür ön elemeden geçirme faaliyeti olup bundan sonra hadis metinleri de incelenerek bunların Kur'an'a, mütevatir sünnete, te'vil edilemeyecek kadar akla, duyu ve müşahadeye ve tarihî gerçeklere aykırı olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Muhaddis-ler, bu ölçülere göre hadisin lafzında ve manasında bir bozukluk bulunmasını ondan şüphelenmek için yeterli sebep kabul etmişlerdir.

Erken devirlerden itibaren metin tenkidi alanında yapılan çalışmalar geniş araştırmalara konu olmuştur. Bu çalışmalara örnek olarak, Selahaddin b. Ahmed Edlibî'nin "Menhecü nakdi'1-metninde ulemâi'l-hadîsi'n-nebevî" [48] Misfir b. Gurmullah ed-Dümeynî'nin "Mekâyisü nakdi mütûni's-sünne [49] Muhammed Lokman es-Selefî'nin "Ihtimâmü'l-muhaddisîn bi-nakdi'1-hadîs seneden ve metnen [50] ve Muhammed Tâhir el-Cevâbf nin "Cühâdü'l-muhaddisîn fî nakdi metni'l-hadîs" [51] adlı eserleri zikredilebilir.

Şarkiyatçıların hadis ve sünnet aleyhindeki görüşlerinin Arapça metinleri yeterince anlayamadıklarından kaynaklandığı fikrinde [52] gerçeklik payı bulunmakla beraber söz konusu aleyhtarlığı sadece bu sebebe bağlamak fazla iyimserlik olur.

Hadislerin güvenilir olmadığı hususunda müsteşrikler gibi düşünen Emile Dermenghem'in, şarkiyatçıların yazdığı kitapların "kabataslak fikirler ihtiva ettiğini ve yıkıcı mahiyette" olduğunu [53] söylemesi, şüphesiz daha gerçekçidir.

Eserlerinde polemiğe girmekten kaçındığı, hadis ve sünnet hakkında daha insaflı bir görüşe sahip olduğu anlaşılan Johann W. Fueck'ün söyledileri de, bu kanaati doğrulamaktadır. Ona göre; İslamî tenkit sistemi, hadise ilave edilmek istenen sahte unsurları ayıklamakta başanlı olmuştur. Bu sebeple sünnetin dayandığı malzeme sahihtir. "Sünnetin ilk iki yüzyılın bir icadı olduğunu ve onun sadece daha sonraki nesillerin Peygamber ve ashabı hakkındaki düşüncelerini yansıttığını ileri süren bazı şarkiyatçılar, Muhammed'in şahsiyetinin ashabı üzerindeki büyük etkisini ciddi bîr şekilde küçümsemektedir" diyen Fueck'e göre; müsteşriklerin her hukukî sünneti ispatlayıncaya kadar uydurma kabul etmeleri, hiçbir sınır tanımayan ve tamamen şahsî arzuya dayanan bir şüpheciliği beslemektedir.[54]

İslam Dünyasında Hadis Muhalifleri

İslamî konuları farklı açılardan ele alipn tartışan siyasî ve itikadı fırkaların ortaya çıktığı hicri I. (7.) .yüzyıldan günümüze kadar bazı grup veya şahısların hadisler üzerinde genel kabule ters düşen fikirler ileri sürdükleri bilinmektedir.

Günümüzde ve yakın geçmişte büyük ölçüde şarkiyatçıların etkisinde kalan çoğu Mısırlı bazı alimler ile Hindistan'da ortaya çıkan bazı gruplar, eldeki hadislerin sağlamlığı ve Hz. Peygamber'e aidiyeti hususunda şüphe uyandırmışlar; bunun sonucunda bir kısım aşırı görüş sahipleri hadislere hiçbir şekilde güven ilmem e. si ve tamamen Kur'an'la yetinilmesi gerektiğini ileri sürerken, nispeten mutedil bazı kimseler de cennet ve cehennemin tasviri gibi (gaybî) olayalara dair hadislere güvenilemeyeceğini savunmuşlardır.

İslam dünyasındaki hadis muhaliflerinin belli başlı iddialarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

1. Hz. Peygamber, hadislerin yazılmasını yasaklamışken, daha sonraki devirlere binlerce hadis güvenilir şekilde intikal edemez; dolayısıyla III. (9.) yüzyıl gibi çok geç bir dönemde derlenip tedvin edilen hadis kitaplarına güvenilemez.

Hadisin tarihi incelenirken belirtildiği gibi, Resulullah (s.a.v), kendi sözlerinin Kur'an ile karışması ihtimalinin bulunduğu ilk dönemlerde hadislerin yazılmasını genel olarak yasaklamakla beraber bazı sahabilere özel şekilde yazma izni vermiş ve bir müddet sonra da bu yasak kalkmıştır.

Hz. Peygamber (s.a.v)'in yaptığı anlaşmalar, krallara, kabile liderlerine, kendi komutan ve valilerine gönderdiği mektuplar, zekat memurlarına verdiği yazılı emirler, onun hadislerinin ilk yazılı belgeleridir. Yine bazı sahabilerin hadisleri yazdığı yada yazdırdığı sahifeler de sünnetin ilk yazılı örneklerindendir.

Öte yandan Araplar, kültürlerini daha sonraki nesillere aktarma konusunda yazılı edebiyat kadar sözlü rivayete de önem vermişler, ezberlediği hiçbir şeyi unutmadığını söyleyen Ibn Şihâb ez-Zührî gibi hadis hafızları [55] yetiştirmişlerdir.

Hadislerin ilk ravileri olan şahabı ve tabiîler ise hadislerin nakli hususunda Hz. Peygamber (s.a.v)'in "Size öğrettiklerimi iyice belleyip buraya gelemeyen halka öğretiniz [56] "Burada bulunanlar bulunmayanlara tebliğ etsin [57] şeklindeki tavsiyelerini dinî sorumlulukla yerine getirerek hadisleri, hem yazılı ve hem de şifahî olarak rivayet etmişlerdir.

İleri gelen sahabilerin pek az rivayet ettiği iddiası da; temelsiz olduğu gibi Resulullah (s.a.v)'in hadislerin nakledilmesine karşı çıktığı, buna gerek görseydi onları mutlaka yazıyla tespit ettireceği sözü de isabetli değildir.

Hadislerin tedvini, daha I. (7.) yüzyılda başlamış, II. (8.) yüzyılda hemen hemen kaydedilmedik hadis malzemesi bırakılmadığı gibi "Müsned"Ierin yanı sıra konularına göre tasnif edilen "Muvatta'", "Cami"' ve "Sünen" türü eserler meydana getirilmiştir.

2. Hadislerin büyük bir kısmı, mana ile rivayet edildiğinden onların Peygamber'e aidiyeti şüphelidir.

Hadislerin, Resulullah (s.a.v)'in kullandığı lafızlarla değil aynı manaya gelen ve az çok değişik olan lafızlarla rivayetin caiz olup olmadığı veya buna ne ölçüde izin verileceği konusu alimler tarafından ilk devirlerden itibaren tartışılmıştır.

Kısa ve özlü hadislerin, veciz konuşmaktan hoşlanan Hz. Peygamber'in bu özelliğiyle bağdaştığı belagat âlimlerince de kabul edilmekte, ibadet metinlerini oluşturan dua ve zikir hadislerinde mâna ile rivayete izin verilmediği bilinmektedir.

Uzun hadislerin çeşitli rivayetleri bii araya getirilip karşılaştırılınca ara-lannda farklar bulunmakla beraber bunların abartılacak kadar fazla olmadığı, lafızlan farklı bile olsa aynı mânanın isabetli bir şekilde ifade edildiği görülür.

Sahabe devrinden itibaren hadis âlimlerinin çoğunun, rivayet esnasında hadisin metninde "vav" ve "fa" gibi atıf harflerinin bile değişmesine göz yummadığı, hatta Hz. Peygamber'in söylediği bir kelimenin yerine eş anlamlısının konulmasına bile izin vermediği, ilk üç nesilde birçok hadis râvi-sinin mâna ile rivayeti caiz görmediği bilinmektedir.

Hadisin mâna İle rivayetinde sakınca görmeyenler ise bu şekilde rivayet edecek kimselerin sarf. nahiv ve lügat ilimlerini, lafızlar arasındaki anlam farkını iyi bilen, hadisi lahinsiz rivayet eden, lafızların delâlet ettiği mânayı ve maksadı anlayan râviler olmasını şart koşmuşlardır.

Bazı âlimler, mâna ile rivayeti, fesahat ve belagattaki üstünlükleriyle tanınan ve Resûl-i Ekrem'in sözünü işitip yaptığını gören sahabe neslinden başkasının yapamayacağını söylemişler ve Iafzen rivayeti esas kabul ettikleri için bu yola sadece ihtiyaç duyulduğunda başvurulabileceğini söylemişlerdir. İmam Mâlik gibi âlimler, merfû oimayan metinlerin mâna ile rivayetine izin vermekle beraber Resûl-i Ekrem'in sözlerinde bunun mümkün olamayacağını belirtmişlerdir.[58]

Resûlullah'tan duyup öğrendiklerini yine onun emri gereğince duymayanlara nakletmek için hadisleri kendi aralarında titizlikle müzakere eden ve kültürlerini ezbere nakletme konusunda geniş bir tecrübeye sahip olan ilk nesillerin gayreti, titizliği ve bu nakli dinî bir heyecanla yaptıklan göz ardı edilmemeli, aynca hadislerin tedvininden sonra manen rivayete izin verilmediği de unutulmam alfair.

3. Hicrî I (7.). yüzyılın ilk yansından itibaren bazı itikadı ve siyasî fırkaların hadislerin yazılmamasını fırsat bilerek kendilerinin lehinde, muhaliflerinin. aleyhinde uydurdukları sözler sahih hadis kitaplarına bile girmiş ve bunlar, kitaplardan yeterince ayıklanmamiştır.

Mensup olduğu grubu başarıya ulaştırmak, insanları dine yöneltmek veya zındıkların yaptığı gibi dinden soğutmak, şahsî çıkar elde etmek vb. amaçlarla hadis uyduranlar ve uydurdukları sözlerin müslümanlar tarafından benimsenmesini temin etmek için çeşitli yollara başvuranlar bulunduğu bir gerçektir.

Esasen muhaddisler de hadis diye uydurulan sözlerin İslâm'a getireceği za-ran önlemek için isnad sistemini icat etmişlerdir. Bu sistemle birlikte hadislerin bir hocadan alınıp rivayet edilme yöntemleri sağlam esaslara bağlandığı gibi hadis râvisini dürüstlük, güvenilirlik ve rivayet ehliyetine liyakat açılanndan titiz bir şekilde değerlendiren cerh ve ta'dîl prensipleri sayesinde zayıf ve uydurma haberlerin ayıklanması sağlanmıştır.

Nitekim her devirde yetişen hadis münekkitleri bu prensipleri uygulamak suretiyle bir râvinin nerede ve ne zaman doğduğunu, nerelerde yaşadığını, hadis tahsiline ne zaman başladığını, kimlerle arkadaşlık yaptığını, hocalarını, talebelerini, hadisi kaynağından alıp rivayet etme usullerine ne ölçüde riayet ettiğini araştırmışlar, öte yandan onun davranışlannı, karakterini, inanç durumunu, akıl ve hafıza sağlamlığını, dolayısıyla ne ölçüde güvenilir olduğunu ortaya koymuşlardır.

Bir râviyi. kendisinden hadis almadan önce böylesine sıkı bir denetimden geçiren hadis münekkitleri bununla da yetinmeyerek onu yaşadığı sürece gözetleyip hafızasını sık sık kontrol etmişler, zihnî gerileme gibi bir değişiklik tesbit ettikleri andan itibaren ondan hadis alınamayacağını ilgililere duyurmuşlardır.

Buhârî ve Müslim'in "el-Câmiu's-Sahîh"leri gibi sahih hadis kitaplarının en belirgin özelliği, ihtiva ettikleri hadislerin güvenilir râviler tarafından rivayet edilmesidir. Bunlann içinde uydurma rivayetlerin bulunduğu iddiası ise bundan dolayı gerçek değildir.

Hadisi Allah elçisinin sözü olarak bilen ve onu Peygamber'in tavsiyesine uyarak daha sonraki nesillere aynen aktarmayı ibadet kabul eden kimselerin icat ettiği isnad sistemleriyle gelen rivayetlere güvenmeyenler, böyle bir itina ile nakledilmeyen, medeniyetin aynlmaz bir parçası sayılan tarih, kültür ve edebiyat rivayetlerine nasıl itimat edeceklerdir?

Hz. Peygamber'in otoritesini kötüye kullanarak hadis uydurmaya kalkan-lann ortaya çıktığı günden itibaren muhaddislerin samimi olmayan hadis talebelerini tanımak ve tanıtmak için geliştirdikleri rical bilgisi ve edebiyatı ile rivayetleri anlamaya ve onlar arasında görülebilecek uyumsuzluğu gidermeye yönelik ilimler hadisler üzerinde titizlikle çalışıldığını göstermektedir.

4. Hadis kitaplarında Kitâb-i Mukaddes'ten alınmış pek çok rivayet bulunmaktadır.

Bazı hadislerin, Kitâb-ı Mukaddes'teki bir kısım metinlere benzemesine bakarak bunlann yahudi veya hıristiyan asıllı râviler tarafından hadis kitaplarına sokulduğunu ileri sürmek, eğer bir maksada dayanmıyorsa bir vehim veya bilgisizlik ürünüdür.

Bazı Ehl-i kitap âlimlerinin, müslüman olduktan sonra herhangi bir art niyet taşımadan eski kültürleriyle ilgili birtakım rivayetlerden söz ettikleri ve İsrâiliyat denen bu haberlerin cahil insanlar tarafından dine sokulduğu bir gerçektir. Hadis âlimleri bunları belirleyip asılsız olanlarını tenkit etmek için büı, çaba harcamışlardır.

Ehl-i kitap'tan intikal eden bilgilerin bir kısmı, İslâmî nakillere uyduğu için doğru, bir kısmı gerçeklere ters düştüğü için yanlış, bir kısmı da doğruluğu veya yanlışlığı bilinmeyen haberlerdir.[59] Bu sebeple Resûl-i Ekrem, Kitâb-ı Mukaddes'teki mahiyeti bilinmeyen hususlar konusunda ashabına ihtiyatlı davranmayı tavsiye etmiş, bu nevi haberleri doğrulamayı veya yalanlamayı uygun görmemiştir.[60]

Buna göre Ehl-i kitabın İslâmiyet'e uygun haberlerini nakletmekte bir sakınca bulunmadığı gibi bu rivayetler peygamberlerin aynı ilâhî kaynaktan beslendiği gerçeğini ortaya koyması bakımından da faydalıdır,

Meseleye bu açıdan bakarak bütün semavî dinlerde bazı haber, hüküm ve ahlâk esaslarının birbirinin aynı olacağını kabul etmek yerine, Kitâb-ı Mukaddes'teki rivayetlere benzeyen bazı hadislerin ihtida etmiş olan sahâbî veya tabiîler tarafından uydurulduğunu iddia etmek yahut Ehl-i kitap asıllı tabii âlimi Kâ'b el-Ahbâr gibi râvilerin çok hadis rivayet etmekle ünlü sahâbîleri etkileyerek İsrâiliyat'ı onlar vasıtasıyla hadislere kanştırdığını ileri sürmek bu sahâbİ-lere iftira olur.

5. Kur'an âyetleri tevatür yoluyla geldiği için kesinlik ifade eder; fakat hadislerin tamamına yakını haber-i vâhid sayıldığı, yani Peygamber'e aidiyeti kesin olmadığı için zan ifade eder; din ise zan üzerine kurulamaz.

İmam Şafiî'nin belirttiğine göre; II. (8.) yüzyılın sonuna doğru hadislerin, özellikle haber-i vâhidlerin zan ifade etmeleri sebebiyle hukukî bakımdan kaynak olamayacağını ileri süren kimseler görülmeye başlanmıştır.[61]

Hadislere güvenmeyenlerin, gerekçe olarak onların Kur'an âyetleri gibi kesinlik ifade etmediğini söylemeleri doğru değildir. Zira sübût ile delâlet tamamen farklı şeylerdir. Sübûtun da şüphe edilmeyen Kur'ân-ı Kerim'de de delâleti kafi olmayan âyetler bulunduğu halde hiç kimse bu âyetlerden şüphe etmemiştir.

Öte yandan iki kişinin şehâdetini yeterli gören Kur'an [62] tevatür şartını aramadığı gibi, ne Resûl-i Ekrem ne de kendilerine sadece bir kişi vasıtasıyla mektup veya talimat gönderdiği krallar, müslüman kumandanlar veya kabile mensupları habercinin birden fazla olması gerektiğini düşünmüşlerdir. Zira haberi getiren kimsede aranan en önemli şart; zabtının sağlam, şahsiyetinin güvenilir olmasıdır.

Sahih sünnete zayıf ve mevzu haberlerin karışmaya başladığı tarihten itibaren İslâm âlimlerinin hadisleri koruma amacıyla ortaya koyup geliştirdikleri hadis ilimleri ve metotları, şâhidlik sırasında aranan şartlardan daha hassas ve sağlam ölçülerdir. Hiçbir haber Kur'ân-ı Kerim gibi en güvenilir şekilde gelmemekle beraber Hz. Peygamberin sözü olduğu bilinciyle titiz bir surette rivayet edilen haberci vâhidlerin kesinlik ifade ettiği hususunda İslâm âlimlerinin çoğu, özellikle de muhaddisler görüş birliğine varmışlardır.

Esasen bir haberin güvenilir sayılması için onun mütevâtir rivayette olduğu gibi büyük bir kalabalık tarafından nakledilmesi şartı; ne diplomatik konularda, ne ticarî meselelerde, ne de günlük hayatın herhangi bir muamelesinde hiçbir zaman aranmamaktadır. Zira böyle bir şartın gerçekleşmesi nadiren mümkün olacağı için haberi verenin güvenilirliği sözünün kabul edilmesi için yeterli görülmektedir.

Dinin anlaşılıp yaşanmasında Kur'an'ın yeterli olduğunu ileri sürenler, eğer ibadetlerin vazgeçilmezliğini kabul ediyorlarsa, bu dinî merasimlerin, Hz. Peygamber zamanındaki şekilleriyle ifa edilebilmesinin ancak hadis ve sünnet sayesinde mümkün olacağını göz ardı etmemeleri gerekir.

Dinin anlaşılması hususunda hadislerin dikkate alınmamasının doğuracağı en büyük tehlike; şahsi görüşlerin ön plana çıkması ve bunun tabii sonucu olarak herkesin kendi anlayışını isabetli görmesi yüzünden dinde büyük bir kargaşanın yaşanmağıdır.

Bu gerekçelerin ve benzeri görüşlerin hadislere güvenilemeyeceğini ortaya koyduğu, Kur'an'da her şeyin bulunduğu, dolayısıyla dinin yaşanması hususunda Kur'an'ın yeterli olduğu ve hadise ihtiyaç bulunmadığı yönündeki görüşler, ilk devirlerden beri ileri sürülmektedir. Nitekim sahâbî İmrân b. Husayn'ın hadislerden bahsettiği sırada orada bulunan birinin: "Bize Kurandan söz et" demesi bu kanaatlerin eskiliğini ortaya koymaktadır. Ancak İmrân'ın, hadisler olmadan namazın ve zekâtın ifa edilemeyeceğini söylemesi üzerine o şahsın itirazından vazgeçmesi [63] ilk zamanlarda meseleleri sadece Kur'an'la çözmek isteyenlerin bu görüşü fikrî bir akım haline getirmeyen mutedil kimseler olduğunu göstermektedir.

Esasen Kur'an'da her şeyin açıklandığını [64] onda hiçbir şeyin eksik bırakılmadığını [65] belirten âyetlere dayanarak hadislere ihtiyaç bulunmadığını ileri sürmek doğru değildir. Zira Kur'ân-ı Kerîm. Hz. Peygamberin Allah'ın âyetlerini açıklamakla görevlendirildiğini ifade etmektedir.[66] Onun açıklamalan ise ancak hadisle sabit olur.

Aynca Peygamber'in emrettiğini yapıp yasakladığından-uzak durmayı [67] ve ona itaat etmeyi gerekli kılan âyetler, Resûl-i Ekrem'irMıadis veya sünnetle tesbit edilebilen buyruklanna ve açıklamalanna uymayı zorunlu hale getirmektedir. Bundan dolayı, hüküm koyma yetkisinin sadece Allah'a âit olduğunu belirten bazı âyetleri öne sürerek ahkâm hadislerini kabul etmeyen kimselerin görüşleri de tutarlı değildir.

Günümüzdeki hadis muhaliflerinin bazen birbirlerine ters düştükleri de görülmektedir. Meselâ bir kısmı,, muhaddislerin sadece sened tenkidi yapıp metin tenkidiyle meşgul olmadıklannı ileri sürerken, bazılan hadislerin hem senedlerinin hem de metinlerinin tenkit edildiğini, bu sebeple tenkit edilen bir şeyin din sayılamayacağını belirtmektedir.[68]

Hadislere karşı kesin .şekilde tavır alan Hindistan'daki Ehl-i Kur'an'ın (Kur'â-niyyûn) bazı mensuplan, Kur'an'ın, müslümarilan birliğe çağırdığını, ancak rastgele insanlann rivayetlerinden meydana gelen ve Hz. Peygambere itaati emreden hadis kitapları terkedilmedikçe birliğin ve ilerlemenin sağlanamayacağını ileri sürmektedirler.

Bunlar, ayrıca Kütüb-i Sitte gibi hadis kitaplarının çok büyütüldüğünü, esasen bu kitapların Fslâm'a ve müslümanlara zarar vermek için Arap olmayanlar ve özellikle İranlılar tarafından meydana getirildiğini söylemekte bile sakınca görmezler.[69]

Kur'an ile yetinmenin birliği sağlayacağını iddia edenlerin, namazın rekatları ve kılınış şekli bir yana, günde kaç vakit kılınacağı konusunda bile fikir birliği edemedikleri, dolayısıyla kendilerini yalanladıkları görülmektedir.

Hadise karşı tavır alan İslâmî gruplann sistemleşmemiş mahiyetteki görüşlerini benimseyen çağdaş bazı hadis muhalifleri, bu görüşlere yenilerin ekleyerek kanaatlerini sistemleştirmeye gayret etmişlerdir.

İslâm dünyasında XX. (20). yüzyılın sonlarında ortaya çıkmaya başlayan bu tavrın temelinde; Avrupalı araştırmacıların Kitâb-ı Mukaddes'e yönelttikleri, dinî metinleri insan ürünü gibi düşünerek eleştirme fikri (tarihî tenkit metodu) yatmaktadır. Bu metodu önce şarkiyatçılar, ardından da onlardan etkilenen müslüman araştırmacılar İslâm'ın dinî metinleri olan Kur'an ve hadislere uygulamak istemiş, hadisleri birer birer tenkit etmek yerine kurulacak bir sistem çerçevesinde onları daha kapsamlı bir şekilde değerlendirmeyi düşünmüşlerdir.

Buna göre gramer kurallarına bağlı kalarak haedisleri anlamaya çalışmak veya onların, Peygamber'e nisbetini araştırmak verimli bir yol olmadığından, hadislerden genel prensipler çıkarıp bu prensiplere göre toplumun ihtiyaçlarına çözümler getirmek daha isabetli bir yoldur. Bu tutum, muhaddislerin ve fakihlerin anladığı İslâm'ın yerine, bundan büyük ölçüde farklı ve modern dünyada yaşanan hayata daha yakın bir din olan onlann zihnindeki Müslümanlığı koymakta, Kur'an ve hadisin hüküm vazetme yetkisine bakışları ise bu tavırlarını daha da netleştirmektedir. Buna göre Kur'an'daki hüküm âyetleri son derece azdır; bunlar da nazil olduğu zaman ve mekanın dışında bir hukukî metin kabul edilmeyip dolaylı hukuk malzemesi niteliğinde görülmelidir.

Resûl-i Ekrem, ortaya çıkan meselelere hukukî çözümler getiren bir peygamber değil, daha ziyade ahlâkî bir ıslahatçı kabul edilmelidir.[70]

Modem zihniyetli araştırmacılar, müsteşrikler gibi, hadislerin büyük bir kısmının Hz. Peygamberle ilgisi bulunmayıp ilk devir fukaha ve muhaddisle-rinin görüşü olduğunu ileri sürmüşlerdir. Kur'an ve hadislerdeki hukukî çözümleri, Peygamber devriyle sınırlayan bu zihniyetin sahipleri, âlimlerin kendi çağlarının, ihtiyaçlanna göre kanun koyabileceklerini iddia etmişlerdir.[71]

Hz. Peygamber (s.a.v)'in Davranışlarının Sınıflandırılması

Hz. Peygamber (s.a.v)'in sıfat ve davranışlarında hakim olan peygamberlik ve örneklik vasfıdır; bu sebeple sayısız ayet ve hadiste ona uyulması, itaat edilmesi, örnek alınması, sünnetine dört elle sarılmması istenmiştir, islam'ın yorumcuları ve gerekse uygulayıcıları, hadislerin, hangi sıfattan kaynaklandığını ve bu bakımdan bütün Müslümanlar için bağlayıcı olup olmadığını araştırmak ve göz önüne almak durumundadırlar. Bu konuda inceleme ve araştırma yapanlar söz konusu sıfat ve durumları 12'ye kadar çıkarmışlardır.

1. Dini Tebliğ Etmek ve Tamamlamak:

Resul, kendisine gelen vahyi, hem uygulamak ve hem de tebliğ etmekle görevli insan demek olduğuna göre onun önde gelen vazifesi- tebliğdir ve davranışlarının çoğu tebliğ mahiyetindedir... Resulullah (s.a.v)'in şu hadislerinde bu sıfat ve selahiyetlerini anlatmaktadır:

"Gafil olmayın! Bana Kur'an verildiği gibi, onun yanında, onun kadar daha (bilgi ve hüküm) verilmiştir. Bilin ki, yakın bir gelecekte karnı tok, koltuğunda gömülmüş biri çıkıp şöyle diyecektir: Siz şu Kur'an'dan ayrılmayın, onda helal bulduğunuzu helal, haram bulduğunuza da haram bilin.[72]

Peygamberimizin bu sıfatına bağlı fiil ve sözlerini diğerlerinden ayırmak için bazı ipuçları vardır: Örneğin, Veda Hutbesini okurken herkes duysun diye uygun aralıklarla yüksek sesli tebliğciler koymuştur, "burada bulunanlar, bulunmayanlara duyursun" demiştir. Veda haccını ifâ ederken de "yaptıklarıma bakarak hac ibadetini öğrenin" buyurmuştur.

2. Fetva Vermek:

Dini tebliğ ve\ tamamlama mahiyetinde olan fetvanın farkı, hükmün soru üzerine açıklanması, bu açıklamada soru soranın hali ve çevre şartlarının gözönüne alınmasıdır.

Abdullah ibn Abbâs'm nakline göre; Veda Haccmda Resulullah (s.a.v) Mina'da, devesinin üzerinde birçok soruya muhatap olmuş ve bunları cevaplandırmıştır. Bu cümleden olarak birisi: "Kurbanı kesmeden tıraş oldum, ne yapayım?" diye sormuş, "Şimdi kes, zararı yok" cevabını vermişler. Bir ikincisi gelerek "Şeytan taşlamadan önce gidip Kabe'yi tavaf ettim, ne yapayım?" diye sormuş, "zararı yok, şimdi şeytanı taşla" buyurmuşlar.

Hâsılı; bilgisizlik veya unutma yüzünden insanların önce veya sonra yaptıkları her iş için "zararı yok, yap" cevabını vermişlerdir.[73]

Amellerin en iyisi, insanların en hayırlısı hakkında sorulan sorulara, soranın durumuna göre farklı cevaplar vermiştir. Cahiliye devrinde içinde şarap yapılan bazı kaplarda haram olmayan- nebiz (bir nevi şerbet) yapmak isteyenleri bundan menetmiştir. Çünkü hem bu kaplann kötü hatıraları vardır, hem de Arabistan sıcağında bunlara konulan nebîz kısa zamanda şaraba dönüşmektedir.

İbnu'l'Kayyim, "İ'lâmu'l-muvakkiîn" isimli eserinin dördüncü cildinin sonunda, Resûlullah'm fetvalanni 147 sayfada toplamıştır.

3. Dâvaları Hükme Bağlamak (Kazâ):

Kazanın iki yönü vardır:

a. Muhakeme sonunda ortaya çıkan duruma göre verilen hüküm bakımından kaza, fetva gibi bir tebliğ ve teşridir. Aynı durumlarda aynı hükmün verileceğini, ilâhî iradenin böyle olduğunu gösterir.

b. İspat delillerine göre adaletin tevziî bakımından kaza isabetli de, hatalı da olabilir, İsbat delilleri hakkın yerini bulmasını sağlamış ise hem hâkim isabet etmiş ve ecir almıştır, hem de hükme muhatap olanlar sorumluluktan kurtulmuşlardır.

Hak sahibi dâvasını isbat edememiş, karşı taraf is-batta daha başanlı olmuş, hüküm de buna göre verilmiş ise hâkim hata etmiş, fakat elinden geleni yaptığı için yine ecir almış, adaleti yanıltan taraf ise manevî sorumluluk ile başbaşa kalmıştır. Re-sûlullah (s.a.v) kazanın bu yönünü şöyle anlatıyor: "Bana dâvanızı getiriyorsunuz, ben ancak bir beşerim, (kimin haklı olduğu konusunda) bana bir vahiy gelmemiştir, vahiy gelmeyen konularda ben ancak reyimle hükmediyorum. Olur ki biriniz, diğerine nispetle delilini daha tesirli anlatır, daha iyi ortaya koyar, ben de onu haklı zannederek lehine hükmederim, her kime, kardeşine ait bir hakkı hükmeder, verirsem sakın onu almasın, ben ona bir parça ateş vermiş olurum.[74]

Hz. Peygamber'in kazâî hükümlerini diğerlerinden ayırmak oldukça kolaydır; çünkü bu hükümler genellikle açılan bir davayı takip etmekte, şahit ve delil istenmekte, hükmediyorum (akdî) vb. ifadeler kullanılmaktadır. Bu nevi hükümleri toplayan hususî kitaplar yanında hadis kitaplarının kaza bölümleri de birçok ömek ihtiva etmektedir.

4. Devlet Başkanlığı (İmaret, İmamet):

Resûlullah'm devlet başkanlığı; peygamberlik, iftâ ve kaza selâhiyetlerinden farklı ve bunlara ek bir sıfat ve selâhiyettir.

Devlet başkanına toplumu idare etmek, onun menfaatini gözetmek, sosyal adaleti sağlamak, zararlı oluşum ve cereyanlarla mücadele etmek, ülkeyi dışa karşı savunmak vb. görevler verilmiştir. Bu görevler her peygambere verilmemiştir, bazı peygamberler yalnızca tebliğ vazifesi almışlardır.

Peygamberimiz'in risâlet ve iftâ selahiyetine dayanan davranışları bütün ümmet için geçerli ve bağlayıcıdır; bunlann icrası ve bağlayıcılığı başka bir makamın iznine veya hükmüne bağlı değildir. Devlet başkanı sıfatıyla yaptıkları ise hem diğer başkanları bağlamaz, hem de devrin devlet başkam izin vermedikçe benzeri haklar, mü'minler tarafından re'sen elde edilemez.

Ganimetin paylaştınlması, devlete ait mal varlığının en uygun bir şekilde kullanılması ve sarfı, cezaların infazı, orduların tertibi ve şevki, isyan ve terör hareketlerinin basünlması, toprak, maden, su gibi kaynakların Özel şahıslar veya kamu kuruluşlarınca işletilmesi; devlet başkanının selâhiyeti altındadır. Başkan veya onun temsilcileri hüküm ve izin vermedikçe bunların alınması, yapılması, icra edilmesi caiz değildir. Bu konularda bir önceki başkanın yaptıklarını, sonra gelen başkan amme menfaatini gözeterek- değiştirebilir; meselâ Hz. Ömer, müellefe-i kulûba zekâttan pay vermeyi terketmiştir, Hz. Osman isyancıların üzerine asker sevketmemiş, Hz. Ali sevketmiştir...

Hukukçular, yukarıda zikredilen hususların devlet başkanlığı selahiyetine dahil olduğunda birleşmekle beraber bazı konularda farklı anlayışları olmuştur:

a. Buhârî'nin, Hars 15'te rivayet ettiği hadiste; Peygamberimiz: "Bir toprağı işleyerek kullanılır hale getiren ona mâlik olur" buyurmuştur.

Buna göre bir kimsenin mülkiyeti altında bulunmayan toprağı imar ve ıslâh ederek verimli hale getiren şahıs toprağın sahibi olmaktadır. Ancak bu ifade Resûlullah'ın hangi sıfatına bağlıdır? Eğer devlet başkanı sıfatı ile söylemiş iseler bu hüküm, diğer başkanları bağlamaz; her biri kendi çağ ve ülkelerinde amme menfaatini gözönüne alarak devlete ait topraklar üzerinde tasarrufta bulunurlar ve toprak iman mülkiyet sebebi olması daima devletin iznine bağlı bulunur.

Ebû Hanîfe'nin içtihadı işte bu istikamettir. Çünkü toprak üzerinde ıktâ vb. şekillerde tasarruf hakkı ve görevi devlet başkanına aittir, imam Şafiî bu hadisi fetva ve tebliğ sıfatına bağlamış, "Çünkü Resûlullah'ın asıl işi ve sıfatı budur, aksine delil bulunmadıkça hadisleri buna göre yorumlamak gerekir" demiştir. Hadisin tebliğ (dini kaidenin açıklanması) mahiyetinde olduğu kabul edilirse bu hakkı kullanmak, hiçbir kimsenin iznine tabî olmaz, her vatandaş toprağı kendiliğinden ıslâh ederek ona sahip olur. îmam Mâlik bu konuda şehir ve mücavir alan topraklan ile yerleşim bölgesinden uzak yerlerdeki toprakları birbirinden ayırmış, birincisini devlet başkamlığı sıfatına bağlamıştır; çünkü buralarda oturan insanların huzur ve menfaatlerini korumak devlet başkanının sorumluluğu altındadır.

b. Ebû Süfyân'ın karısı Hind b. Utbe, Resûlullah'a başvurarak "Kocası Ebû Süfyân'ın cimri bir adam olduğunu, kendisine ve çocuğuna yetecek nafakayı vermediğini" söyledi, Peygamberimiz ona "normal ölçülerde sana ve çocuğuna yetecek kadarını bizzat al" buyurdu.[75]

Bu hadis-i şerifi tebliğ ve fetva telakki eden müctehidler (Şâfiîler ve kısmen Hanefîîer) bundan şöyle bir kaide çıkarmışlardır: Bir kimsenin sübut bulmuş alacağını borçlu ödemekten imtina ederse alacaklı icra safhasında hâkime başvurmadan ve hattâ borçlunun haberi olmadan alacağına tekabül eden malı bulduğu yerde alabilir (Hanefîlere göre alacağı cinsinden malını alabilir). Mâlik ve Ahmed b. Hanbel gibi müctehidler hadisi kaza selahiyetine bağladıkları için "hâkim izin vermedikçe alacağını karşılayan malı bizzat alamaz" demişlerdir.[76]

c. Hz. Peygamber "Savaşta düşmanı öldüren onun üzerinden çıkan eşyaya sahip olur" buyurmuştur.[77]

Şafiî gibi bazı müctehidler bu hadis-i şerifi tebliğ saydıkları için "her zaman, her savaşta, düşmanını öldüren asker onun üzerindekilere sahip olur, bu onun mükâfatıdır" demişlerdir. Ebû Hanîfe ve Şafiî gibi düşünen müctehidler bunu, devlet başkanlığı sıfatına bağladıkları için başkan ve komutanların iradesine bırakmışlar, onlar izin vermedikçe kimsenin ganimetten birşey alamayacağına hükmetmişlerdir.[78]

5. Daha İyiye Teşvik (İrşâd):

Ayet ve hadislerin ifade şekilleri ile uygulama vb. karineleri değerlendiren müctehidler, bazı talebleri kesin olarak bağlayıcı (farz, vacib, haram) saymışlar, bazılarını ise teşvik kabul etmişlerdir.

Güzel ahlâkı teşvik eden hadisler, cennetliklerin vasıflarını anlatan hadisler, nafile ibâdetlerin sevabını dile getiren hadisler böyle yorumlanmıştır. Ebû Zerr'i, takım elbise giymiş kölesi ile birlikte gören birisi "bu ne haldir?" diye sormuş, Ebû Zer de şöyle anlatmıştır: "Birgün köleme kızmış ve anasının durumunu zikrederek ona hakaret etmiştim, Köle beni Allah Resulüne şikâyet etti. O da 'doğru mu, ona annesi sebebiyle hakaret ettin mi?' diye sordu, 'evet' dedim, şöyle buyurdu: Sen hâlâ cahiliyye devri izleri taşıyan bir adamsın! Köleleriniz sizin kardeşi eri nizdîr, Allah onları sizin himayenize vermiş, elinizin altında kılmıştır, kimin böyle elinin altında bir kardeşi varsa ona yediğinden yedirsin, giydiğinden giydirsin, gücünün yetmeyeceği bir işi ona yüklemesin, yüklerse yardım etsin!.[79]

Bu hadiste geçen yedirme, giydirme ve ağır iş buyurmama, köleye yardımcı olma emirleri bağlayıcı (farz kılan) emirler olarak anlaşılmamıştır; bu sebeple köle ile sahibinin farklı şeyler yemesi ve giymesi caiz görülmüştür

6. Arabulmak, Anlaştırmak (Sulh):

Bir konuda anlaşmazlığa düşen tarafları, mahkemeye başvurup dâvayı isbat ile uğraşmaksızın kısa yoldan anlaştırmak için yapılan teşebbüsler sulha yöneliktir. Sulh için aracılık yapanlar hâkim gibi davranmazlar, tarafların iddialarını isbat edip istediklerini almalarını sağlamazlar, onları karşılıklı fedâkârlık ve anlayışa çağırırlar; bu iseteklif onları bağlamadığı için kabul etmemişlerdir.

Yine Peygamberimiz Kâ'b b. Mâlik ile Abdullah b. Ebî Hadred arasında, birincinin ikincisi üzerindeki bir alacağı sebebiyle çıkan anlaşmazlıkta Ka'b1-a, alacağının yansından vazgeçip geri kalanım almasını tavsiye etmiş, o da bu nü kabul ederek sulh olmuşlardır.[80]

Hz. Zübeyr ile Medineli Humeyd arasında, birincisinin bahçesinden geçerek ikincisinin bahçesine gelen bir su yüzünden anlaşmazlık çıkmıştı. Durumu Resûlullah'a arzettiler, O da aralarını bulmak üzere "Zübeyr! Ağaçlannı sulayinca bırak o da sulasın" dedi. Humeyd buna razı olmayıp hiddetlenince de "Zübeyr! Ağaçlarını sula, sonra da havuzlardan taşıncaya kadar suyu tut!" buyurdu.[81]

Birinci tavsiye, anlaşmayı sağlamak üzere fedâkârlık teklifi şeklinde, ikincisi ise karşı taraf anlaşmaya yaklaşmadığı ve haksız olduğu için- haklı olana, hakkını kullanması şeklinde ifade buyrulmuştur.

7. Danışmada Bulunana Yol Göstermek (İstişârî Rey):

Burada Resûlullah (s.a.v) yukarıda gördüğümüz sıfatları ile değil, kendisi ile istişare edilen bir problemin çözümünde yol gösterici olarak hareket etmekte, çözümler teklif etmektedir.

Hz. Aişe, Berîre isimli bir cariyeyi satın alıp âzâd etmek istemişti. Bağlayıcı kaidelere göre (şerîate göre) bir köleyi âzâd eden kişi ile o köle arasında bir velayet ilişkisi doğuyordu. Berîre'nin sahibi bu velayet hakkının kendilerinde kalmasını şart koşuyor, ancak bu şartla satmaya yanaşıyorlardı. Hz. Aişe, hakkından vazgeçmeden cariyeyi nasıl alabileceğini sevgili Eşi (s.a.v) ile istişare etti, Peygamberimiz ona şöyle dedi: "Sen onların şartını kabul et ve onu al; sonuçta velayet hakkı ancak âzâd edene aittir." Hz. Aişe bunun üzerine gidip cariyeyi satın aldı ve âzâd etti, sonra Resûlullah minbere çıkarak halka şöyle seslendi: "Nasıl oluyor da bazı kimseler, Allah'ın Kitabı'na uymayan şartlar ileri sürüyorlar!.. Velayet hakkı yalnızca âzâd edene aittir.[82]

Eğer Peygamberimizin ilk ifadesi "teşrî, tebliğ, fetva, kaza" kabilinden olsaydı şart muteber olacak ve velayet hakkı satanda kalacaktı; sonraki ifadesi bunun böyle olmadığını, ilk ifadesinin ise "meşru bir maksadı elde etmek üzere bulunmuş bir çözüm, bir istişârî reyden ibaret" olduğunu göstermektedir.

Medine'de zirâatçiler hurma meyvasmı daha olgunlaşmadan ağaç üzerinde satarlardı. Kesim zamanı gelince de meyva çeşitli sebeplerle az çıktı denir, karşı taraf buna itiraz eder ve böylece anlaşmazlık çıkardı. Hz. Peygamber bu yüzden meydana gelen anlaşmazlıkların çoğaldığım görünce şöyle buyurdu: "Böyle olup gidecekse (anlaşmazlıkların ardı arkası kesilmeye çekse) ağacın üzerinde olgunlaştığı belli oluncaya kadar meyvayı satmayın.[83]

Hadisin Buhârî'deki rivayetinde râvî Zeyd b. Sabit şu yorumda bulunmaktadır: "Hz. Peygamber bu yüzden anlaşmazlıkların çoğaldığını gördüğü için ashaba, istişârî olarak yol göstermiştir." Bunun mânâsı, hadisin bağlayıcı olmadığı, meyvayı daha önce satmanın kesin olarak yasaklanmadiğidir.

Peygamberimiz adetâ "bana sorarsanız şöyle yapın daha iyi..." demektedir.

8. Öğüt Vermek (Nasihat):

Peygamberimiz, haram ve yasak olmamakla beraber uygun ve yerinde bulmadığı bir davranış veya teşebbüse muttali olduğu zaman ilgililere öğüt vermek, doğru ve uygun olanı söylemek suretiyle nasihat etmiştir; bu da kesin ve bağlayıcı olmayan davranışları çerçevesine girmektedir.

Bu cümleden olarak Beşîr b. Sa'd isimli sahabi, oğlu Nu'mân'a bir hizmetçi hediye etmiş, diğer oğullarına böyle bir bağışta bulunmamıştı. Karısının isteği üzerine bu bağış-olayına Hz. Peygamber'i şahit tutmak istedi, Peygamberimiz Beşîr'e "bütün çocuklarına bu şekilde bağışta bulundun mu?" diye sordu; "hayır" cevabını alınca "beni haksız bir davranışa şahit kılma" dedi; bir başka rivayette "bütün çocuklarının sana eşit derecede itaatli ve bağlı olmalarını ister misin?" diye sordu, "evet" cevabını alınca da "öyleyse olmaz" dedi.[84]

İmam Ebû Hanîfe, Mâlik ve Şafiî bu hadiste geçen yasaklamayı, kesin ve bağlayıcı bir yasaklama olarak değil, aile düzenini ve akrabalık bağlarını korumak için yapılmış bir nasihat olarak anlamışlar ve "kişinin, çocuklarından birine mal bağışlamasının caiz olduğunu" söylemişlerdir. Mezkûr müctehidler bu yorumu yaparken Resûlullah'ın bu konuda bağlayıcı bir yasaklamasının yaygın olarak bilinmediğini ve bir rivayette "başkasını şahit tut" dediğini gözönüne almışlardır. Buna karşı Ahmed, Dâvûd, Süfyân gibi müc-tehidler hadiste geçen yasaklamayı bağlayıcı ve kesin olarak almışlardır.

Aynı çerçevede başka bir örnek, Fâtıma b. Kays ile ilgilidir. Bu hanımı kocası boşamışü, iddeti dolunca Peygamber Efendimiz'e gelerek kendisini, hem Muâviye'nin, hem de Ebû Cehm'in istediğini söyledi. Resûl-i Ekrem şöyle buyurdu: "Ebû Cehm eli değnekli bir adamdır. Muâviye b. Ebî Süfyân ise çok fakirdir, sen Usâme b. Zeyd ile evlen!" Fâtıma önce Üsâme'yi istememiş, fakat Resûlullah'ın isran üzerine onunla evlenmiş ve mutlu olmuştur.[85]

Bu hadis bir öğüt ve tavsiye olarak anlaşılmıştır; çünkü islâm'da bir kadının gerek fakir ve gerekse sert kimselerle evlenmesi yasak değildir.

9. Takva Ve Kemâl Eğitimi Vermek:

Eşsiz bir eğitimci olan Peygamberimiz'in bu sıfatla vâki davranışları daha çok ashaba yönelik olmuştur. Kur'ân-ı Kerîm'de ve hadislerde ashâb öğülmüş, İslâm'ın bu ilk ve büyük neslinin müstesna özellikleri dile getirilmiştir.

Peygamberimiz nasıl en kâmil örnek insan ve peygamber ise, ashabı da öyle kâmil ve örnek bir nesildir. Peygamberimiz bu nesli yetiştirirken, eğitirken onlann bu ö/elliklerini dikkate almış, onlara mahsus yükümlülükler getirmiş, vazifeler vermiştir. Bunların parlak bir örneği hicreti takip eden günlerde yaşanmış, Peygamberimiz tarafından herbiri bir muhacire kardeş kılınan Ensâr (Medineli müslümanlar) onlarla herşeylerini paylaşmışlardır.

Sahabeden Berâ b. Azib rivayet ediyor: "Resûlullah (sav) bize yedi şeyi emretti, yedi şeyi de yasakladı: Hasta ziyaretini, cenazeyi kabre kadar götürmeyi, aksırana 'Allah sana rahmet etsin' demeyi, yemin edenin yeminine riâyet etmeyi, haksızlığa uğrayanın elinden tutmayı, herkese selâm vermeyi ve davete katılmayı emretti. Altın yüzük takmayı, gümüş kap kullanmayı, kırmızı eyer yastığı kullanmayı,.kabartma çizgili ipek, kalın ipek, ince ipek ve genellikle ipek kullanmamızı yasakladı.[86]

Bu ondört maddenin bazılan farz, bazılan haram olmakla beraber, meselâ aksırana dua etmek farz değildir, kırmızı eyer yastığı kullanmak da haram değildir. Buna rağmen hepsinin bir arada zikredilmesi ashabı dünya ile fazla içli dışlı olmaktan alıkoymak, lüks ve refaha dalarak asıl maksattan uzaklaşmalarını önlemek içindi.

Sahabeden Râfi b. Hadîc'e amcası Zuhayr: "Resûlullah bizim için faydalı olan bir şeyi yasakladı" deyince Râfi: "Resûlullah ne demij ise o haktır, yerindedir" demiş ve ne olduğunu sormuştu, amcası anlattı: "Belli yerlerinden çıkan mahsul, yahut belli ölçekte ürün karşılığı kiraya veriyoruz" dedim. Efendimiz: "Öyle yapmayın, yi kendiniz ekin, ya ektirin, yahut da olduğu gibi tutun" buyurdu. Râfi amcasından bunu duyunca "emri başımın üstüne!" dedi. Müctehidlerin çoğu, Peygamberimiz'in bir sahâbi aileye yönelik bu emrini ümmetin tamamı için bağlayıcı saymamışlardır. Buharı de bu sebeple hadisi zikrettiği bölümün başlığında şöyle demiştir: "Ashabın aralarındaki yardımlaşmalar bölümü.[87]

Resûl-i Ekrem'in eşlerine, çocuk ve torunlarına karşı tutumunda, emir ve tavsiyelerinde bu "kemâl, takva ve örneklik" eğitiminin müstesna örnekleri vardır.

Canı gibi sevdiği kızı Fâtıma'nın kolunda gümüş bilezik gördüğü için evine girmemesi; yine Fâtıma'nın bir hizmetçi istemesi üzerine evine gelerek hem hizmetçi vermeyeceğini bildirmesi, hem de Allah'ı zikir şeklinde ek vazifeler vermesi; hanımları, diğer kadınlar gibi giyinip kuşanmak, takıp takıştırmak isteyince "Ey peygamber! Eşlerine şöyle de: 'Eğer siz dünya hayatını, zînet ve refahını istiyorsanız gelin -istediklerinizi- size verip güzellikle sizi boşayayım. (Yok) eğer Allah'ı, Resulü nü ve âhiret yurdunu istiyorsanız, şüphesiz Allah, içinizden iyi amel sahibi olanlarınıza büyük bir mükâfat hazırlamıştır [88] mealindeki âyetin gelmesi bu örneklerden yalnız birkaçıdır.

10. İnce Ve Yüce Gerçekleri Öğretmek:

İslâm, insanların iman ve düşüncelerine de yön vermekte, ışık tutmaktadır, îman ve düşünce çerçevesine giren çok ince, zor ve yüce konular vardır. Bunları kavrama hususunda, sahabeden de olsa, kişiler aynı seviyede olamazlar, "insanın, Allah'ı anlayıp kavrayamayacağıni anlaması, anlamanın ta kendisidir" diyen Ebû Bekir ile "Allah nerede?" sorusunu göğü göstererek cevap veren, buna rağmen imanı geçerli sayılan bedevi kadının idrâki aynı seviye de tutulamaz ve gerçekler bu iki farklı seviyeye aynı üslûb ile anlatılamaz.

Resûlullah (s.a.v) bir akşam üzeri Ebû Zerr'e Uhud Dağını göstererek şöyle demiştir: "Ey Ebû Zer! Şu dağ kadar altınım olsa, üç dinar hariç, hepsini -Allah yolunda- harcamaktan başka bir şey istemezdim.[89]

Peygamberimiz bu sözleri ile dünyaya, servet ve refaha bakışını dile getirmiş, gönlüne hâkim olan asıl sevginin ne olduğuna işaret buyurmuştu; alıkoyduğu üç dinar da borçları ve zaruri ihtiyaçları içindi, Ebû Zerr bunu böyle anlayacağı yerde müslümamn zarurî ihtiyaçları dışında para ve servet sahibi olmasının, bunları dağıtmayrp elinde tutmasının -zekâtını verse dahi- caiz olmadığı şeklinde anlamış, fakat diğer ashâb bu anlayışa katılmamışlardır.

11. Eğiterek Sakındırmak (Te'dib):

Bağlayıcı, farz ve zarurî olmadığı halde, iyi, güzel uygun olan davranış ve ibâdetleri teşvikte heyecanlı ve itici ifadeler kullanıldığı gibi, bunların zıddı söz konusu olduğu zaman da caydırıcı, alıkoyucu, engelleyici ifadeler kullanılmıştır.

Eğitimde bu üslûb ve ifade hâlâ geçerliliğini korumaktadır. Müctehid, bı ifadelerden hangilerinin kesin olduğunu, hangilerinin böyle olmadığını diğeı delil ve karineleri değerlendirerek ayırmak mecburiyetindedir. Meselâ Peygamberimiz, namazı evlerinde kılıp cemâate gelmeyenler hakkında şöyle buyurmuşlardır:

"Hayatım elinde olana yemin olsun, içimden öyle geçiyor ki, emredeyim odun toplansın, sonra söyleyeyim ezan okunsun, sonra birisine emredeyim cemâate imam olsun, sonra ben onlardan ayrılıp evlerinde kalan adamların yanlarına varayım ve onlar içeride iken evlerini yakayım. Allah'a yemin ederim kî onların her biri yağlı bir kemik, yahut iyisinden iki ayak (paça) bulacağını bilse hemen yatsı namazına gelirdi.[90]

Şüphe yok ki Allah Resulü, cemâate gelmeyenlerin evlerini yakacak değildir, aynca "yağlı kemik..." gibi sözleri nadiren söylemektedir; burada maksat, cemâatle namazın önemini anlatma'k ve cemâate gelmeme âdetini ortadan kaldırmak, müslümanlar cemâat sevabından ve bereketinden istifade etmelerini sağlamaktır.

Peygamberimiz yine bu maksatla "şöyle şöyle yapmayan iman etmiş olmaz" ifadesini çeşitli konular için kullanmıştır.

Bunlardan birinde şöyle buyurur: "Vallahi iman etmiş olmaz, vallahi iman etmiş olmaz!" "Kim, yâ Resti lullah?" diye sorarlar, devam eder: "Komşusu, kötülüklerindi de olmayan kimse.[91]

Bu nevi kusurların kişiyi imandan çıkarmadığı kesin deliller ile bilinmektedir; bu ifadenin yöneldiği maksat sakındırmak ve bu gibi davranışların mü'minlere yakışmadığını etkili bir şekilde ortaya koymaktır.

12. Örneklik İle İlgisi Olmayan Tabiî, Beşerî Davranışları:

Peygamberimiz bir insan olduğu, her İnsanda bulunan normal vasıfları, ihtiyaç ve temayülleri bulunduğu için bunlara bağlı davranışlarda bulunması da tabiîdir.

Günah ve yasak çerçevesine girmemek 'şartıyla gerek dinî hayatında ve gerekse dünya işlerindi günlük hayatında bu kabil davranışlarda bulunmuş, ümmetini de bu konularda serbest bırakmıştır. Yeme, içme, yatma, yürüme, binme şekli, bu konulardaki zevk ve tercihi burada örnek olarak zikredilebilir. Tamamen müsbet ilmin, tekniğin ve teknolojinin konusu olan dünya işleri de böyledir; O'nun bu konulardaki sözleri şahsî görüş, zan ve tecrübesine dayanmaktadır, ümmeti için bağlayıcı değildir.

Bedir savaşında mevzilenme yeri ile ilgili görüşü ve tavsiye üzerine yer değiştirmesi, ağaçlarının tozlaştırıİması konusundaki reyi ve bunun sonucu ile ilgili örneklere daha önce yer verilmişti.

Namazda secdeye giderken Resûlullah (sav) genellikle önce dizlerini, sonra ellerini yere koymuş ve böyle yapılmasını buyurmuştur. [92]

Mâlik ve Evzâî gibi bazı müctehidlerin önce ellerin konması gerektiği şeklindeki görüşlerine, "Peygamberimiz yaşlandığı zaman, önce dizlerini yere koymakta güçlük çektiği için böyle yapmıştır, sünnet olan önce dizleri koymaktır" şeklinde cevap verilmiştir. İşte bu önce ellerin konması, ibâdet için de olsa, beşeriyet icabı bir davranıştır.

Peygamberimiz Veda Haccmda, Veda Tavafından önceki gün, Mekke ile Mina arasıdaki Abtah düzlüğünde konaklamış, burada öğle, ikindi, akşam ve yatsı namazlarını kılmış, biraz istirahat etmiş, sabaha karşı halkı uyandırmış ve Veda Tavafı için Mekke'ye gelmiştir. Abdullah ibn Ömer bu düzlükte konaklama, namaz ve istirahatı sünnet (tebliğ tasarrufu) olarak yorumlamış ve ömrü boyu buna riayet etmiştir. Hz. Âişe ise şöyle demektedir: "Bu konaklama sünnet değildir, Peygamberimiz buna halka kolaylık olsun burası müsait olduğu için rahatça toplanıp hazırlıklarını yaparak veda tavafına gidebilsinlerf. diye yapmıştır, isteyen burada konaklar, istemeyen konaklamaz.[93]

Sabah namazından sonra sağ yanı üzerine yatıp istirahat etmesi de aynı şekilde farklı değerlendirilmiş; bazıları bunu sünnet telakki ederken bazıları beşerî, tabiî bir olay olarak yorumlamışlardır.

Hz. Meymûne'nin evinde Resûlullah'm (s.a.v) sofrasına kızartılmış çöl keleri konmuştu, yemek üzere elini uzattığı sırada bunun keler olduğunu söylediler ve elini geri çekti, "bu haram mıdır?" diye sorulunca "hayır, fakat bu bizim memleketimizde yoktur, ondan hoşlanmıyorum" dedi. Hadisi rivayet eden Hâlid b. Velid diyor ki: "Bunun üzerine Resûlullah'm gözü önünde keleri önüme çekip yedim.[94]

Hâlid b. Velid'in bu davranışı, Hz. Peygamberin keleri yememesini bundan hoşlanmamasına, keler eti yemeye alışmadığı için bunu sevmemesine bağlamasına dayanmaktadır. Helal olan bir şeyi sevip sevmemek beşerî, tabiî bir zevk ve tercih meselesidir.

Buraya kadar Resûl-i Ekrem Efendimiz'in çeşitli sıfatlarla ortaya koyduğu, bağlayıcılık bakımından farklı hükümler ifade eden davranışlarını gördük.

Şüphe yok ki O'nun asıl vazifesi ve Allah tarafından eğitilerek insanlığa gönderilmesinin sebebi peygamberliktir, tebliğdir ve rehberliktir; bu sebeple de davranışlannm çoğu bu sıfatına dayanmaktadır.

Bunun en açık işareti de herkesin duyması için gayret sarfetmesi, herkesin gözü önünde uygulaması, buna uygun üslûblâr kullanmasıdır. Ancak verilen ve çoğaltılması mümkün bulunan örnekler O'nun başka sıfatlarla ve bağlayıcı olmayan davranışlarda da bulunduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Bu davranışlarının önemli işaretlerden biri herkesin duyması için gayret göstermemesi, uygulamada ısrar etmemesidir. Nitekim ebedî âleme intikalinden önceki hastalığında bazı tavsiyelerini yazmak üzere bir kâğıt istediği zaman yanında bulunan sahabe konuyu tartışmış, bazıları "Allah'ın Kitabı'nın elde olduğunu, dinin tamamlandığının bildirildiğini, bu halinde Hz. Peygamber'i bunlarla rahatsız etme ve yormanın doğru olmayacağını" veri sürerek kâğıt getirmeyelim demiş, bazılan İse getirmek istemişlerdi. Peygamberimiz tartışmayı keserek vazgeçtiğini bildirdi.[95]

Eğer bu isteği bir tebliğ olsaydı, peygamberlik görevinin gereği bulunsaydı, "güneşi sağ eline, ay'ı da sol eline verseler yine bu isteğinden vazgeçmezdi", ısrar eder ve vazifesini yerine getirirdi. [96]

YEDİ HADİS İMAMININ KISA BİYOGRAFİSİ

1. Bühârî: Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm ibnü'1-Mu-ğîre b. Berdizbeh (belde yönünden), el-Buhârî (ki bu nispet, Buhara şehrine'dir), el-Cu'fî (ki bu, azadhk nispetidir), ezberleme zirvesi, alimlerin imamı. H. 194/809 yılında doğdu, H. 256/870 yılında ise öldü.

2. Müslim: Ebu'I-Hüseyin Müslim ibnü'l-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî (kabilesine nispet yönünden) en-Nîsâbûrî (şehir yönünden). H. 204/819 yılında doğdu, H. 261/875 yılında öldü.

3. Ebû Dâvud: Süleyman ibnü'l-Eş'as b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd el-Ezdî (Yemen'deki bir kabileye nispet yönünden) es-Sicistânî (şehir yönünden). H. 202/817 yılında doğdu, H. 275/888 yılında Basra'da öldü.

4. Tirmizî: Ebû îsâ Muhammed b. îsâ b. Sevre b. Mûsâ ibnu'd-Dah-hâk es-Sülemî (Benû Süleym kabilesine nispet yönünden) et-Tirmizî (belde' yönünden). H. 209/824 yılında doğdu, H. 279/892 yılında öldü.

5. Nesâî: Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Alî b. Sinan b. Bahr en-Nesâî (Horasan şehirlerinden Nesâyâ nispet yönünden). H. 225/839 yılında doğdu, H. 303/915 yılında öldü.

6. İbn Mâce: Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebe'î (ki bu, azadlıları olduğu Rebîa'ya nispettir), el-Kazvînî (Irak'ta meşhur bir şehir olan Kazvîn'e nispet yönünden). İbn Mâce el-Kazvînî adıyla meşhur oldu. H. 209/824 yılında doğdu, H. 273/886 yılında öldü.

7. İmam Ahmed B. Hanbel Eş-Şeybânî: Ehl-i Sünnet ve'l-ce-maâtin imamı. H. 164/780 yılında doğdu, H. 241/855 yılında öldü. [97]

Rahman ve Rahîm Allah'ın Adıyla

"Seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz! Senin bize öğrettiklerinden başka bizim bilgimiz yoktur. Şüphesiz Alîm (her şeyi bilen) ve hakîm (hüküm ve hikmet sahibi) olan ancak Sensin.[98]

BİRİNCİ BÖLÜM

NİYET BÖLÜMÜ [99]

1. Niyet Ve Îhlas

1. Hz. Ömer (r.a)'dan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işittim:

"Ameller, niyetlere (Bir rivayette: niyete [100]) göre değerlendirilir. Herkese ancak niyet ettiği şey vardır. Öyleyse kimin hicreti, Allah'a ve Resülüne ise, onun hicreti Allah ve Resulünedir. Kimin hicreti de elde e-deceği bir dünyalığa veya evleneceği bir kadına ise, onun hicreti de o hicret ettiği şeyedir.[101]

Buhârînin bir rivayetinde ise, Alkame b. Vakkâs el-Leysî der ki:

"Ömer ibnu'l-Hattâb (r.a)'ın minber üzerinde şöyle dediğini işittim:

Ameller, niyetlere göre değerlendirilir. Herkese ancak niyet ettiği şey vardır. Öyleyse kimin hicreti, elde edeceği bir dünyalığa veya ni-kahlanacağı bir kadına ise, onun hicreti o hicret ettiği şeyedir.[102]

2. Ebu Mûsâ el-Eş'arî (r.a)'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v)'e; cesurluk, hamiyet [103] ve riya için çarpışan kişinin, yani bunların hangisinin Allah yolunda olduğu soruldu. O da:

Sadece' Allah'ın kelimesinin [104] hakim olması için çarpışan kimse' diye cevap verdi.[105]

Bir rivayette İşte o kimse, Allah yolundadır" ilavesi yer almaktadır.[106]

Nesâî ile Ebu Davud'un rivayetinde ise, Ebu Mûsâ el-Eş'arî şöyle der:

Birbedevî, Resulullah (s.a.v)'e gelip:

Bir adam, anılmak için savaşıyor, (bir adam) övülmek için savaşıyor, (bir adam) ganimet elde etmek için savaşıyor ve (bir adam da kahramanlıktaki) derecesini göstermek için savaşıyor. Bunların hangisi Allah yolundadır?' diye sordu. O da:

Kim Allah'ın kelimesinin hakim olması için savaşırsa, İşte o kimse, Allah yolundadır' diye cevap verdi.[107]

Nesâî, (Bir adam) övülmek için savaşıyor" ifadesini zikretmemiştir.

İKİNCİ BÖLÜM

İMAN BÖLÜMÜ [108]

1. İmanın Şubelerinin Sayısı

3. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

İman, yetmiş küsur [109] şubedir.[110]

Buhârî'nin bir rivayetinde, Ebu Hureyre şöyle der:

İman, altmış küsur şubedir. Haya da, imandan bir şubedir.[111]

Bir rivayette ise, şu ilave vardır:

"İmanın en üst seviyesi, "Lâ ilahe illallah" (Allah'tan başka ilah yoktur) sözü ve en alt seviyesi ise, eziyet verecek şeyi yoldan kaldırmaktır.[112]

Tirmizî, Haya da, imandan bir şubedir" ifade-sine yer vermemiştir. Fakat diğer bir rivayetinde blj lîjLjj âîu'jl İman, altmış dört bölümdür" ifadesine yer vermiştir.[113]

Nesâî ise, diğer bir rivayetinde kısa olarak şu ifadeye yer vermiştir:

Haya da, imandan bir şubedir.[114]

2. Tevhide Ve İslamı Hükümlere Davet Etmek

4. Abdullah ibn Abbâs {r.anhümâj'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v), Muaz b. Cebel'i Yemen'e göndereceği [115] sırada ona şöyle buyurdu:

"Gerçekten sen, Kitap ehli [116] olan bir kavme gidiyorsun. Buna göre onları; Allah'tan başka ilah olmadığına, benim de Allah'ın resulü olduğuma şahadet getirmeye davet eyle. Eğer buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlara, her gün ve gecede beş vakit namazın farz olduğunu bildir. Buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlara, Allah'ın, kendilerine, zenginlerinden alınıp fakirlerine verilecek olan zekatı farz kıldığını bildir. Eğer buna da itaat edecek olurlarsa, o zaman sakın mallarının en kıymetlilerini alma! [117] Mazlumun bedduasından da sakın! Çünkü mazlumun yaptığı dua ile Allah arasında perde yoktur.[118]

Konu ile ilgili bir rivayette ise; Resulullah (s.a.v), Muaz b. Cebel'e şöyle der:

Gerçekten sen, Kitap ehli bir kavme gitmektesin. (Gittiğinde) ilk önce onları, Allah'a ibadet etmeye çağır. Eğer Allah'a ibadet etmeyi bilirlerse, o zaman Allah'ın, gündüz ve gecelerinde beş vakit namazı onlara farz kıldığını bildir. Eğer bunu yapacak olurlarsa o zaman Allah'ın, zenginlerin mallarından zekatı alıp fakirlerine vermelerini farz kıldığını bildir. Eğer buna itaat edecek olurlarsa, o zaman onlardan zekatı al. (Fakat) insanlann mallarından en iyile-rini almaktan da sakın!.[119]

3. Allah'ın, İnsanın Gönlünden Ve İçinden Geçirdiği (Kötü) Düşüncelerden Sorumlu Tutmaması

5. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

"Gerçekten yüce Allah, ümmetimin (fiilen) yapmadıkça yada (dilleriyle) söylemedikçe, gönüllerinden geçirdikleri (kötü) şeylerden [120] sorumlu tutmaz. [121]

Bir rivayette ise Gönüllerinden vesveseyi geçirmedikçe ifadesi yer almaktadır.[122]

Ebu Davud'un rivayet ettiği lafız ise şu şekildedir:

"Gerçekten Allah, ümmetimin (fiilen) yapmadığı ya da (dille) söylemediği, (fakat) gönüllerinden geçirdikleri (kötü) şeylerden sorumlu tutmaz.[123]

4. İnsanlar, "Allah'tan Başka İlah Yoktur" Deyinceye Kadar Onlarla Savaşma Emri

6. Ebu Hureyre (r.a)'in şöyle dediği rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) vefat edip ondan sonra Ebu Bekr (r.a) halife seçildiği

ve bazı Arap toplulukları dinden döndüğü zaman [124] Ömer ibnu'l-Hattâb, Ebu Bekr'e:

Allah'a yemin ederim ki, namaz ile zekatın arasını ayıranlarla mutlaka savaşacağım. Çünkü zekat, malî bir haktır. Allah'a yemin ederim ki, Resulullah (s.a.v)'e vermiş oldukları bir oğlağı bile bana vermezlerse, vermemelerinden dolayı onlarla muhakkak savaşırım' diye cevap verdi. Bunun üzerine Ömer:

Allah'a yemin ederim ki, Allah, Ebu Bekr'in gönlünü savaş için genişletmiş ve onun (bu konudaki) görüşünün hak olduğunu anladım dedi. [125]

Bir rivayette ise, Vermiş oldukları bir deve yularını ifadesi yer almaktadır.[126]

5. İntihar Eden Kimsenin Hükmü

7. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

"Kendisini dağdan aşağıya atıp da canına kıyan kimse, cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak yuvarlanıp duracaktır. Zehir yutup da canına kıyan kimse, o zehiri cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak [127] yutmaya çalışacaktır. Kendisini bir demir parçasıyla öldüren kimse ise, elinde o demir parçası olduğu halde, onu karnına saplar bir vaziyette cehennem ateşinde ebedi olarak kalacaktır.[128]

Bu hadisi(n bu şekildeki metnin)i; Buhârî, Müslim, Tirmizî ile Nesâî rivayet etmiştir:

Yalnız Nesâî, bir demir parçası" ifadesinden sonra. Demir parçasını karnına saplayarak" ilavesi yer almaktadır.[129]

Ebu Dâvud ise, (bu hadisin) "zehir" ile ilgili bölümünü rivayet etmiştir. Konu ile ilgili hadisin lafzı şu şekildedir:

Zehir yutup canına kıyan kimse, o zehir (kadehin)i elinde, cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak yutmaya çalışacaktır.[130]

6. Din Kardeşini Kafirlikle İtham Eden Kimsenin Durumu

8. Ebu Kılâbe yoluyla Sabit ibnu'd-Dahhâk (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Sabit, Ebu Kılâbe'ye; Resulullah {s.a.v)'e, ağacın altında [131] bey'at ettiğini ve Aliah Rasulunun şöyle dediğini haber verdi:

Kim İslam'dan başka bir din adına yalan yere kasten yemin ederse, o kimse, dediği gibi (o dinden) olur. [132] Kim de kendini herhangi bir şeyle öldürürse, kıyamet günü (kendini öldürdüğü) o şeyle azab olunur.[133] Kişi, sahip olamadığı bir şey hususunda adakta [134] bulunamaz' buyurmuştu.[135]

Bir rivayette ise, şu ilave yer almaktadır:

Mümin kimseye lanet etmek, onu öldürmek gibidir. [136] Herkim, mümin bir kimseyi küfürle itham ederse, onu öldürmüş gibidir. Kim kendisini herhangi bir şeyle keserse, kıyamet gününde, o şeyle kesilir.[137]

Diğer bir rivayette ise, şu ilave yer almaktadır:

Kim malını çok göstermek için yalan yere bir şey iddia ederse, Allah, o enin malını daha ziyade azaltmaktan başka bir şey [138] yapmaz. [139]

Tirmizî'nin bir rivayetinde ise, Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Kişi, sahip olamadığı bir şey hususunda adakta bulunamaz. Mümine lanet eden kimse, onu öldüren gibidir. Bir mümini kafirlikle itham eden kişi, onu öldüren gibidir. Herhangi bir şeyle kendini öldüren kişiye, Alîah, kıyamel gününde, kendini öldürdüğü şeyle azab edecektir.[140]

Bazı rivayetlerde, Hz. Peygamber (s.a.v)'in Sahip olamadığı bir şey hususunda..." ifadesi yer almaktadır.[141]

7. İmanın, Günahlarla Azalması Ve Günah İşleyen Kimsenin Kâmil Bir Mümin Olmaması

9. Ebu Hureyre (r.a)'dan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Zina eden kimse, zina ederken, mümin olarak zina etmez. Hırsızlık yapan kimse, hırsızlık yaparken, mümin olarak hırsızlık yapmaz. İçki içen kimse de, içki içerken, mümin olarak içmez.[142]

(İbn Şihâb) der ki: (Hadisin) ravisi Ebu Bekr, Ebu Hureyre'den naklen der ki: "Ebu Hureyre, bu sözlere: İnsanların gözleri önünde kıymetli bir şeyi zorla yağma eden kimse, yağma ederken, mümin olarak yağma etmez1 ifadesini eklemiştir. [143] (Hadisin lafeı Müslim'e aittir.) [144]

Benzeri bir rivayette, değerli bir şey" ifadesi düşmüştür. [145]

Başka bir rivayette ise İnsanların gözleri önünde yağma eden kimse" ifadesi düşmüştür. Diğer bir rivayette ise, şu ilave vardır;

Sizden biriniz ganimete hainlik ederken, mümin olarak hainlik etmez. Dolayısıyla (ganimetten mal aşındırmaktan) sakının! Sakının! [146]

Müslim'in rivayetinde, olarak" ifadesinden sonra tır ifadesi, ilave olarak gelmemiştir.

Tirmizî'nin rivayeti ise, şu şekildedir:

İçkiyi içerken, mümin 'Tevbe (kapısı), henüz açıktır.

Zina eden kimse, zina ederken, mümin olarak zina etmez. Hırsızlık yapan kimse, hırsızlık yaparken, mümin olarak hırsızlık yapmaz. Fakat tevb (kapısı) açıktır.[147]

Nesâî'nin rivayeti de, şu şekildedir:

Zina eden kimse, mümin olarak'tina etmez. Mümin olarak hırsızlık yap maz. Mümin olarak içki içmez. (Ebu Hureyre der ki: Dördüncü bir şey dahc söyledi. Fakat ben onu unuttum.) Bunları yapan kimse, İslam'ın bağlarını ko parmış olur. Eğer tevbe ederse, Allah onun tevbesini kabul eder.[148]

8. İslam'ın Şartları [149]

10. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte mescitte oturduğumuz bir sırada deve üstünde bir kimse gelip devesini mescide çökertip sonrada onu bağladı. Ondan sonra:

Muhammed hanginizdir?1 diye sordu. Peygamber (s.a.v), sahabilerin

arasında dayanmış oturuyordu. Ona:

İşte dayanmış olan şu beyaz kimsedir' dedik. Adam:

Ey Abdulmuttalib'in oğlu!' diye hitap etti. Hz. Peygamber (s.a.v):

Seni dinliyorum1 dedi. Adam:

Ben sana bazı şeyler soracağım. Fakat soracaklarım pek ağırdır. Gönlün, bana incinmesin' dedi. Hz. Peygamber (s.a.v): Aklına geleni sor?' dedi. Adam:

Senin ve senden öncekilerin Rabbi aşkına, seni bütün insanlara (peygamber olarak) Allah mı gönderdi?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Allah aşkına, bir gün ve bir gece içinde beş vakit namaz kılmamızı sana Allah mı emretti?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Allah aşkına, yılın şu bilinen ayında oruç tutmamızı sana Allah mı emretti?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Allah aşkına, şu zekatı zenginlerimizden alıp da fakirlerimize dağıtmayı sana Allah mı emretti?' diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ya Allah, evet' diye cevap verdi. Adam:

Sen ne getirdin ise, ben ona iman ettim. Kavmimden geride kalanların elçisiyim. Ben, Sa'd b. Ebi Bekr oğullarının kardeşi Dımâm ibn Sa'lebe'yim [150] dedi.[151]

Müslim'in rivayetinde, Enes b. Mâlik şöyle der:

Resulullah (s.a.v)'e bir şey sormaktan yasaklanmıştk.[152] Bundan dolayı çöl halkından aklı başında bir adam gelerek biz de dinlemek şartıyla Hz. Peygamber (s.a.v)'e soru sorması çok hoşumuza giderdi. Derken çöl halkından bir adam gelip:

Ey Muhammed! Bize senin elçin gelip şöyle bir söz söyledi. Güya sen, Allah'ın seni peygamber olarak gönderdiği iddiasında bulunu-yormuşsun öyle mi?' dedi. Resulullah (s.a.v):

(Evet,) doğru söylemiş' buyurdu. O zat:

Şu halde gökyüzünü yaratan kimdir?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Allah'tır' buyurdu. O zat:

Ya yeri kim yaratmıştır?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Allah'tır' buyurdu. Adam:

(Peki) şu dağlan kim (bu şekilde) dikti ve onlarda her ne yarattı ise kim yarattı?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Allah'tır' buyurdu. Adam:

Öyleyse gökyüzünü ve yeri yaratan, şu dağları diken Allah aşkına seni Allah mı (peygamber olarak) gönderdi?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet' buyurdu. Adam:

Hem senin elçin, bize, günümüz ve gecemizde beş vakit namazın farz olduğunu söyledi?' dedi. Resulullah (s.a.v): Doğru söylemiş' buyurdu. Adam:

Öyleyse seni gönderen Allah aşkına, bunu sana Allah mı emretti diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet' cevabını verdi. Adam:

Elçin bize, mallarımızdan zekat vermenin farz olduğunu söyledi' dedi. Resulullah (s.a.v):

Doğru söylemiş' buyurdu. Adam:

Seni gönderen Allah aşkına, bunu sana Allah mı emretti' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet' cevabını verdi. Adam:

Elçin bize, yılda bir, Ramazan ayı orucunun farz olduğunu söyledi1 dedi. Resulullah (s.a.v):

Doğru söylemiş' buyurdu. Adam:

Seni gönderen Allah aşkına, bunu sana Allah mı emretti' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet cevabını verdi. Adam:

Elçin bize, yoluna gücü yetenlerimize Beyt(ullah)ı hac etmenin farz olduğunu söyledi.' Resulullah (s.a.v):

Doğru söylemiş1 buyurdu. Enes der ki: Sonra o adam:

Seni hak (din) ile gönderen Allah'a yemin ederim ki, bu farzlardan fazla ve eksik yapmam' diyerek dönüp gitti. Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v):

Yemin olsun ki, eğer bu adam doğru söyledi ise, mutlaka cennete girer buyurdu.[153]

Tirmizî, Müslim'in rivayetine benzerbîr rivayeti nakletmiştir.[154]

Nesâî'de, Buhârî ile Müslim'in rivayetine benzer bir rivayeti nakletmiştir.[155]

Ebu Dâvud'da, Buhârî'nin rivayet ettiği hadisin baş tarafından "sana (bir şeyler) soracağım" ifadesine kadar rivayet edip daha sonra şöyle demiştir: "Bundan sonra Enes, hadisin tamamını zikretmiştir.[156]

9. Yüce Allah'a İman Etme

11. Abdullah İbn Abbâs (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Bir kadın, Abdullah ibn Abbâs'a, küpte yapılan şırayı (nebîzi) sordu. Bunun üzerine Abdullah İbn Abbâs şöyle dedi:

Abdulkays kabilesinin heyeti, [157] Hz. Peygamber (s.a.v)'in yanına gelmişti. Hz. Peygamber (s.a.v):

Abdulkays, kabileler İçerisinde Hz. Peygamber (s.a.v)'e ilk gelen heyettir. Bu kabile, Mekke'nin fethedildiği yıl gelmiştir. Heyetin başında, Eşeccu'l-Asarî lakabını taşıyan Münzir b. Aiz bulunuyordu. Bunların kişi oldukları ihtilaflıdır.

Bu gelen heyet ya da kavim kimlerdir?' diye sordu. (Yanında bulunan kimseler:)

Rebîalılar' dediler. Hz. Peygamber (s.a.v):

Ey gelen heyet ya da kavim! Hoş geldiniz. (İnşallah) bu ziyaretten ötürü memnun kalır, pişman olmazsınız' buyurdu. (Gelen kimseler):

Ey Allah'ın resulü! Doğrusu biz, uzak bir yerden geliyoruz. Sizinle bizim aramızda şu kâfir kabile Mudarlılar var. Bu sebeple yanınıza ancak haram ayında gelmeye güç yetirebiliyoruz. Dolayısıyla bize, (kesin ve) açık bir amel emret ki, hem bu ameli geride bıraktıklarımıza da öğretelim ve hem de bu amelle cennete girelim' dediler.

Bunun üzerine Hz. Peygamber (s.a.v), onlara dört hususu emret [158] ve dört hususu da yasakladı. (Emrettiği hususlar şunlar:)

(İlk önce) onlara tek olan Allah'a iman etmeyi emretti ve (daha sonra da onlara:)

İman nedir biliyor musunuz?' diye sordu. Onlar da.

Allah ve Resulü daha iyi bilir!' dediler. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Allah'tan başka ilâh olmadığına, Muhammed'in Allah'ın kulu ve elçisi olduğuna şahadet etmek, namaz kılmak, zekât vermek, Ramazan orucu tutmak, harpte elde edilen ganimetten beşte birini ödemenizdir buyurdu.

Resulullah (s.a.v), onlara, (şıra yapmada kullandıkları şu kaplan kullanmalarını) yasakladı: Dubbâ (su kabağından yapılmış testiler), Hantem (topraktan yapılmış küp), Müzeffet (içi ziftle yada katranla cilalanmış kap), Nakîr (hurma kökünden aynlan çanak). [159]

Hadisin ravisi Şu'be: 'Galiba Mukayyer'den de' dedi.

Resûlullah (s.a.v): 'Bunları iyi anlayın ve geride kalanlarınıza haber verin1 buyurdu.[160]

Benzer bir rivayette, şu ifade yer almaktadır:

Dubbâ, Nakîr, Hantem, Müzeffet'te şıra yapmayı size yasaklıyorum.[161] Bir rivayette ise, şu ilave vardır:

Resulullah (s.a.v), Eşecc b. Abdulkays'a;

Sende iki özellik var ki, Allah, senin bu iki özelliğini sever. Bunlar: Yumuşak huylu hık ve acele etmemek' buyurdu.[162]

Başka bir rivayette ise, şu ilave vardır:

Allah'tan başka ilah yoktur" (buyurmuş, daha sonra da) bir parmağım yummuştur.[163]

Tirmizî ise, hadisin bir kısmını rivayet etmiş olup rivayet ettiği hadisin lafzı şu şekildedir:

Abdulkays heyeti, Resulullah (s.a.v)'e geldiği zaman:

Biz Rebia'nm şu kabilesi (nin bir koiu)yuz. Fakat biz sana ancak haram aylarda gelebiliyoruz. Bize öyle bir şey emret ki, onu senden alakm ve arkamızda olanları da ona davet edelim' dediler. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): Size dört hususu emrediyorum: Allah'a îman. Sonra bunu, onlara: 'Allah'tan başka ilah olmadığına ve benim Allah'ın resulü olduğuna şahadet etmek, namaz kılmak, zekat vermek ve elde ettiğiniz ganimetin beşte birini vermeniz [164] şeklinde açıkladı.[165]

Nesâî ve Ebu Dâvud, bu hadisi uzunca bir şekilde rivayet etmiştir. Hadisin baş kısmı şu şekildedir:

Abdulkays heyeti, Resulullah (s.a.v)'e gelip:

Biz Rebia'nm şu kabilesi (nin bir kolu)yuz. Fakat biz sana ancak haram aylarda gelebiliyoruz. Bize öyle bir şey emret ki, onu senden alalım ve arkamızda olanları da ona davet edelim' dediler.[166]

Bu hadis, Buhârî ve Müslim'in rivayetine benzemektedir.

Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Naldr ve Mukayyer (kelimelerini rivayet etti. Fakat) Müzeffet (kelimesini) rivayet etmedi" ifadesi yer almaktadır.[167]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti ise, muhtasar olarak Tirmizî'nin rivayetine benzemektedir. Fakat bu hadisin baş kısmı şu şekildedir:

Abdulkays heyeti, Resulullah (s.a.v)'e geldiği zaman, (Hz. Peygamber) onlara (ilk önce) Allah'a imanı emredip:

Allah'a iman nedir biliyor musunuz?' buyurdu. Onlarda:

Allah ve resulü daha iyi bilir' dediler. Hz. Peygamber (s.a.v):

Allah'tan başka ilah olmadığına (ve hadisin sonunda ise,) 'ganimet mallarının beşte birini [168] vermeniz' buyurdu.[169]

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TAHARET (TEMİZLİK) BÖLÜMÜ [170]

1. Süt İçmekten Dolayı Ağzı Çalkalama

12. Abdullah İbn Abbâs (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v), süt içti. Bunun üzerine ağzını çalkaladı ve Bu (süt), yağlıdır [171] buyurdu.[172]

2. Hz. Peygamber (S.A. V)'İn Abdest [173] Alış Şekli

13. Abdullah ibn Zeyd ibn Asım el-Ensârî'den rivayet edilmiştir:

Abdullah ibn Zeyd'e:

Bize, Resulullah (s.a.v)'in abdest alışı gibi abdest al' dediler. Bunun üzerine Abdullah, (orada bulunanlardan) bir kap (su) isteyerek o kaptan ellerine su döküp ellerini üç defa [174] yıkamış, sonra da elini kaba daldırarak ondan su almış ve bir avucundan, hem ağzına su çekmiş ve hem de burnuna su çekmiş. Bunu üç defa tekrarlamış. Sonra elini su kabına daldırarak su alıp yüzünü üç defa yıkamış, sonra elini kaba daldırarak su alıp ellerini dirsekleriyle beraber ikişer ikişer yıkamış. Sonra yine elini su kabına daldırarak su çıkarıp başını mesh etmiş. (Başını mesh ederken,) iki elini, öne ve arkaya doğru götürmüş, sonra ayaklarını topuklanyla birlikte yıkamış. Daha sonra da:

Resulullah (s.a.v)'in abdest alış şekli işte bu şekildeydi' demiş.[175]

Bir rivayette İse, şu ifade yer almaktadır:

Başının ön tarafından başlayıp ellerini ensesine doğru götürür ve sonra da ellerini gerisin geriye ilk başlangıç yerine kadar getirirdi.[176]

Bir rivayette is, Abdullah b. Zeyd şöyle der:

Resulullah (s.a.v) geldi. Biz onun için bakırdan bir tas içinde su çıkardık.

(O sudan) abdest aldı. (Abdest alışı sırasında) yüzünü üç defa, ellerini de iki şer defa yıkadı. Başını mesh edip başın önünü ve arkasını sıvazladı. Ayaklan-nı da yıkadı.[177]

Bu hadisi(n bu şekildeki metinlerin)i, Buhârî iie Müslim rivayet etmiştir. Yine Buhârî'nin bir rivayetinde, şu ifade yer almaktadır:

"Hz. Peygamber (s.a.v), (abdest organlannı) ikişer İkişer yıkamak tiyle) abdest aldı.[178]

Müslim'in bir rivayetinde ise, şu ifade yer almaktadır:

"(Abdullah b. Zeyd) Resuİullah (s.a.v)'i (n şu şekilde) abdest aldığını görmüş: (İlk önce) ağzına su çekti, (sonra) burnuna su çekti. Sonra yüzünü üç defa, sağ elini üç defa, diğer elini üç defa yıkadı. Elinin artığı olmayan (yeni) bir suyla başına mesh etti. Ayaklannı da, tertemiz edinceye kadar yıkadı.[179]

Ebu Davud'un rivayetinde ise, Daha sonra) suyu ellerine suyu döküp ellerini yıkadı, sonra ağzına ve burnuna su üç defa su çekti ifadesi yer almaktadır.[180]

Yine Ebu Dâvud bir rivayetinde, (Abdullah b. Zeyd'den bir önceki) hadisin aynısını rivayet edip (ilave olarak şunu nakletmiştir:)

Ağzına ve burnuna, bir eliyle su çekip bunu üç kere tekrarladı." Daha sonra Abdulla b. Zeyd, adisin geriye kalan kısmını aynen zikretti.[181]

Yine Ebu Davud'un bir rivayeti ise şu şekildedir:

(Abdullah b. Zeyd,) Resuİullah (s.a.v)'in abdest alışını görüp onun abdest alış şeklini zikrederek şöyle demiş:

Başını, ellerinin artığı olmayan (yeni) bir su ile mesh etti. Ayaklarını da, tertemiz edinceye kadar yıkadı.[182]

Nesâî'de, bu hadisin bir benzerini rivayet etmiştir.[183] Tirmizî'nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resuİullah (s.a.v), başını iki eliyle mesh edip başının ön tarafından başlayıp ellerini ileri ve geri hareket ettirdi. Başının ön tarafından başlayıp ensesine doğru götürür ve sonra da ellerini gerisin geriye ilk başlangıç yerine kadar getirirdi. Daha sonra da ayaklarını yıkadı.[184]

Yine Tirmizî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

(Abdullah b. Zeyd,) Peygamber (s.a.v)'in abdest alışını gor(üp (onun abdest alış şeklini şu şekilde zikret) m iştir: Peygamber (s.a.v), başını, ellerinin artığı olmayan (yeni) bir su ile mesh etti.[185]

Yine Tirmizî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) (şu şekilde) abdest aldı: Yüzünü üç ker yıkadı. Kollarını ikişer defa yıkadı. Başını mesh etti. Ayaklannı ikişer defa yıkadı.[186] Nesâî'de diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) (şu şekilde) abdest aldı: Yüzünü üç defa, kollarını ikişer defa yıkadı. Ayaklarını iki defa yıkadı. Başını da iki defa mesh etti.[187]

3. Küçük Abdest Yada Büyük Abdest Sırasında Kıbleye Dönme Ruhsatı

14. Abdullah ibn Ömer (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Bir ihtiyacım sebebiyle (kız kardeşim) Hafsa'nın evinin damının üstüne çıkmıştım. Buesnada Hz. Peygamber (s.a.v)'i; önünü Şam'a [188] ve arkasını da Kıbleye dönmüş vaziyette (büyük) abdestini bozarken (gözlerimle) gördüm.[189]

Bu hadisifn bu .şekildeki metnin)!; Buhârî, Müslim ve Tirmizî rivayet etmiştir.

Buhârî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Abdullah ibn Ömer der ki: Bazı insanlar:

(Büyük) abdest bozmak için oturduğun zaman Kıbleye ve Beytu'1-Makdis'e karşı yönelme [190] diyorlar. Abdullah ibn Ömer de:

Doğrusu bir gün bizim evin damının üstüne çıkmıştım. Bu esnada Resulullah (s.a.v)'i, (büyük) abdest bozmak için Beytu'l-Makdis'e doğru iki kerpiç üzerine oturduğunu (gözlerimle) gördüm' dedi.[191]

Bir rivayette, Vâsi' ibn Hibbân şöyle der:

Mescitte namaz kılıyordum. Abdullah ibn Ömer'de sırtını Kıble'ye doğru dayanmış oturuyordu. Ben namazımı bitirince, bulunduğum yerden (kalkarak) onun yanına gittim. (Bu sırada) Abdullah şunları söylüyordu:

(Bazı) insanlar, (büyük) abdest bozmak için oturduğun zaman Kıbleye ve Beytu'l-Makdis'e karşı yönelme' diyorlar.

(Devamla:) Allah adına yemin ederim ki, bir evin damının üstüne çıkmıştım. Bu esnada Resulullah (s.a.v)'i, (büyük) abdest bozmak için Beytu'l-Makdis'e doğru iki kerpiç üzerine otururken (gözlerimle) gördüm1 dedi.[192]

Nesâî ve Ebu Dâvud, bu rivayetin son bölümünü nakletmiştir. Hadisin başlangıcı,

Doğrusu çıkmıştım. (Büyük) abdest bozmak için" şeklindedir.[193]

4. Elbiseye Bulaşan Spermi Yıkama

15. Hz. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Ben, Peygamber (s.a.v)in elbisesinden cünüplük (izi olan sperm)i yıkardım.[194] Peygamber (s.a.v), elbisesinde yıkama izi olduğu halde (insanlara) namaz (kıldırmak için mescide) çıkardı.[195]

Konu ile ilgili bir rivayet şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) (elbisesine bulaşan) spermi yıkar, sonra bu elbise ile namaz (kıldırmak için mescide) çıkardı. Ben, elbisede yıkamanın izini görürdüm.[196]

Müslim'in konu ile ilgili bir rivayeti ise şu şekildedir:

Bir adam, Aişe'ye misafir olmuştu. Adam sabahleyin elbisesini yıkamaya başlamıştı. Aişe, (ona): Eğer spermi gördünse, (değdiği) yeri yıkaman sana yeterdi. Eğer görmedinse, etrafını yıkardın. Vallahi, ben, spermi Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden ovalayarak çıkardığımı bilirim. Sonra da o elbiseyle namaz kılardı.[197]

Müslim'in konu ile ilgili diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Aişe, sperm hakkında der ki: Ben, onu, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden ovalardım.[198]

Müslim'in konu ile ilgili başka bir rivayetinde, Abdullah b. Şihâb el-Hav-lânî şöyle der:

Aişe'ye misafirliğe gitmiştim. (Üzerimde bulunan) iki elbiseme birden il tilam olmuştum. Bunun üzerine elbiselerimi suya batırdım. Derken Aişe'n: bir cariyesi beni(m elbise yıkadığımı) görüp ona haber verdi. O da bana hi ber göndererek (yanına çağırtıp):

Elbiselerini böyle yapmaya seni ne sevk etti?' diye sordu. Ben de

Uyuyan kimsenin uyku halinde gördüğünü gördüm' dedim. Aişe:

Elbiselerde bir şey gördün mü? diye sordu. Ben de:

Hayır' diye cevap verdim. Aişe:

Eğer elbiselerinde bir şey görmüş olsaydın, onu yıkar miydin Çünkü ben, bizzat kendimin Resulullah (s.a.v) in elbisesinden spenr kuru olarak tırnağımla iyice kazıdığımı bilirim' dedi.[199]

Tirmizî'nin konu ile ilgili rivayeti şu şekildedir:

Aişe, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi yıkamıştı.[200]

Yine Tirmizî'nin diğer bir rivayetinde, Hemmâm ibnu'l-Hâris şöyle der:

Aişe'ye bir misafir gelmişti. Aişe, gelen misafire, sarı bir yorgan veril meşini emretti. Yorganı örtünerek uyuyan misafir (o gece) ihtilam oldu. Misa fir, yorganı, üzerinde ihtilam eseri olduğu halde göndermekten utandı. Dola yısıyla da yorganı (yıkamak için) suyun içine soktu. Sonra da (yıkanmış vaziyette yorganı geri) gönderdi. Bunun üzerine Aişe:

Yorganımızı neden bozdu? (Yorgana değen spermi) sadece parmaklan arasında ovalaması yeterliydi. (Bu tür hallerde) Resulullah (s.a.v)'in elbisesini bazen parmaklarımla ovaladığım olmuştu' dedi.[201]

Ebu Davud'un rivayetinde ise, Süleyman b. Yesar şöyle der:

Aişe'nin:

Ben, Resulullah (s.a.v)in elbisesinden spermi yıkardım. Daha sonra elbisedeki temizleme izlerini görürdüm' dediğini işittim.[202]

Yine Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Hemmâm ibnu'l-Hâris şöyle der:

(Bir gün) Hemmâm, Aişe'nin yanında (misafir) iken ihtilam olmuştu. Elbisesini yada elbisesindeki cünüplük izini (spermi) yıkarken Aişe'nin cariyesi onu gördü ve (onun bu halini) Aişe'ye haber verdi. Bunun üzerine Aişe:

(Şu anda) Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovaladığımı görür (gibiyim)' dedi.[203]

Yine Ebu Davud'un konu ile İlgili kısa bir rivayetinde, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovalardım. Resululîah s.a.v'de, o elbiseyle namaz kılardı.[204]

Nesâî'nin rivayetinde ise, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovaladığımı hatırlıyorum.[205]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayetinde, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinde sperm gördüğümde onu bir şeyle kazırdım.[206]

Yine konu ile ilgili başka bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'in elbisesinden spermi ovalardım. Resulullah (s.a.v)'de, o elbiseyle namaz kılardı.[207]

5. Hayızlı Kadının, Kocasının Başını Yıkaması

16. Hişâm b. Urve, o da (babası) Urve ibnu'z-Zubeyr yoluyla Hz. Aişe (r.anhâ)'dan şöyle rivayet edilmiştir;

Urve ibnu'z-Zubeyre:

Hayızlı kadının [208] bana hizmet etmesi yada kadının cünüp iken yanıma gelmesi caiz midir?' diye soruldu. Urve ibnu'z-Zubeyr'd e:

Bana göre, bunun hepsi caizdir. Bundan dolayı hiçbir taraf için bir sakınca yoktur. Bana, Aişe (bu durumu) şöyle haber verdi:

Kendisi hayızlı olduğu halde ve odasında otururken, [209] Resulul-lah (s.a.v), mescitte i ti kafa girdiği [210] zaman, Resulullah (s.a.v), başını

Aişe'ye doğru uzatır, [211] o da Resulullah (s.a.v)in başını tarardı diye cevap verdi.[212]

Konu ile ilgili bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v), itikafta iken, mescitten başını bana uzatırdı. Ben de hayızlı olduğum halde, [213] onun başım tarardım. [214]

Yine konu ile ilgili bir rivayet şu şekildedir:

Aişe hayızlı olduğu halde ve odasında otururken, Peygamber (s.a.v} mescitte itikafa girdiği zaman başını ona uzatırdı. O da, Peygamber (s.a.v)'in başını tarardı.[215]

Bir rivayette ise Peygamber (s.a.v), itikafta olduğu zaman, eve, ancak bir hacet (büyük ve küçük abdesti) için girerdi" ilavesi yer almaktadır.[216]

Diğer bir rivayette, Peygamber (s.a.v), eve ancak insanın hacetinden dolayı girerdi" ilavesi yer almaktadır.[217] Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Ben, hayızlı olduğum halde Resulullah (s.a.v)in başını tarardım.[218] Konu ile ilgili diğer bir rivayette ise şu şekildedir:

Ben, hayızlı olduğum halde Resulullah (s.a.v)'in başını yıkardım.[219] Müslim'in konu ile ilgili bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), itikafta olduğu zaman başını mescitten bana doğru çıkarırdı. Ben de hayızlı olduğum halde onun (başını) yıkardım.[220]

Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), itikafa girdiği zaman başını bana uzatırdı. Ben de onun başını tarardım. Eve de ancak insanın hacetinden dolayı girerdi. [221] Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

"Resulullah (s.a.v) mescitte itikafa girdiği zaman odanın deliğinden (kapısından) başını bana doğru uzatırdı. Ben de onun başını yıkardım."

(Hadisin ravisi) Müsedded der ki: "Aişe'nin 'hayızlı olduğum halde başını tarardım' dediğini söyledi.[222]

Diğer bir rivayette ise Peygamber (s.a.v), (mescitte) itikafta iken, ben de hayızlı olduğum halde onun başını yıkardım" ifadesi yer almaktadır.[223]

6. Hayızlı Kadına, Namazın Değil De, Orucun Kazasının Vacip Olması

17. Hz. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir: "(Muâze adında) bir kadın, Aişe'ye:

Biz kadınlardan biri, (hayızdan) temizlendiği zaman (hayız zamanında kılamadığı) namazını kaza etmeli mi?' diye sordu. Aişe'de:

Sen, Harûriyye [224] misin? [225] Biz, Peygamber (s.a.v) ile birlikte (bulunduğumuz sırada) hayız olurduk. [226] Fakat bize, (hayızlı iken kılamadiğimiz) namazı kaza etmeyi emretmezdi yada biz bunu yapmazdık1 diye cevap verdi.[227]

Konu ile ilgili bir rivayette Muâze [228] der ki:

Aişe'ye:

Neden hayızh kadın orucu kaza ediyor da, namazı kaza etmi yor?' diye soru sordum. Aişe:

Sen, Harûriyye misin?' dedi. Ben de:

Harûriyye değilim, fakat (bunun hükmünü öğrenmek için) soı yorum' dedim. Aişe:

(Peygamber hayattayken) bu iş, bizim başımıza gelirdi. Dolaı sıyla da orucu kaza etmekle emrolunurduk. Fakat namazı kaza et-me le emrolunmazdık [229] diye cevap verdi.[230]

Konu ile ilgili diğer bir rivayet ise şu şekildedir:

Kadının biri, Aişe'ye:

Bizden biri, hayız günlerinde kılamadığı namazlarını (daha soı ra) kaza eder mi?' diye soru sordu. Aişe'de:

Sen, Harûriyye misin? (Peygamber hayattayken) herhangi bh miz hayız olurdu. Fakat (hiç birimiz, kılamadığımız namazları) kaa etmekle emrolunmazdı' diye cevap verdi.[231]

Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v)'in hanımları elbette hayız görürlerdi. Yoksa Resululla (s.a.v), namazı kaza etme ile ilgili hammlanna bir şey mi emretmiş? [232]

Nesâî'nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Biz, Peygamber (s.a.v) zamanında hayız olurduk. Daha sonra temizlendiğimizde, bize (hayızh iken tutamadığımız) orucu kaza etmeyi emrederdi. Fakat (kılamadığımız) namazı kaza etmeyi emretmezdi. [233]

Yine Nesâî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Kadının biri, Aişe'ye:

Hayizlı kadın, (hayızh iken kılamadığı) namazı kaza etmeli mi?' diye sordu. Aişe:

Sen, Harûriyye misin? Peygamber (s.a.v) zamanında hayız olurduk (Hayız sırasında) namazı kaza etmezdik. Kaza etmekle de emr-olunmazdık' diye cevap verdi.[234]

7. Teyemmüm [235]

18. Abdurrahman ibn Ebzâ'dan rivayet edilmiştir: "Adamın biri, Hz. Ömer'e gelip:

Doğrusu ben cünüp oldum. Fakat su bulamadım' dedi. Ömer:

Namaz kılma' diye cevap verdi. Bunun üzerine Ammâr b. Yâsir:

Hatırlar mısın, Ey Müminlerin Emiri! Hani senle ben, bir seriyyede [236] idik. İkimizde cünüp olmuştuk, fakat su bulamamıştık. Sen namaz kılmamıştın. Fakat ben, toprakta yuvarlanıp [237] (sonra da) namazımı kılmıştım. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Sana sadece ellerini yere vurman, sonra (ellerine bulaşan toprağı) üfürmeni, sonra da ellerinle, yüzüne ve kollarına mesh etmen yeterdi' buyurmuştu dedi. Bunun üzerine Ömer:

Ey Ammâr! Allah'tan kork1 dedi. Ammâr:

İstersen, bunu hiç söylememiş olayım' dedi. Ömer:

(Bu teyemmüm olayından) üzerine aldığın sorumluluğu sana bırakıyoruz1 dedi.[238]

Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

(Abdurrahman ibn Ebzâ der ki:) Ben, Ömer'in yanında idim. Adamın biri gelip:

Biz, bir - iki ay bir yerde kalıyoruz. (Dolayısıyla cünüp olup su bulamıyoruz. Ne yapalım)' dedi. Ömer:

Ben olsam, su buluncaya kadar yıkanmam' cevabını verdi. (Orada bulunan) Ammâr:

Hatırlar mısın, Ey Müminlerin Emiri! Hani seninle deve (gütmek) de İdik. İkimizde cünüp olmuştuk. Bunun üzerine ben, yerde yuvarlandım. Resulullah (s.a.v)'a gelip durumu anlattım. Resulullah (s.av):

Şöyle yapman sana yeterdi' buyurup (daha sonra) ellerini yere vurdu, sonra ellerine üfledi, sonra da elleriyle yüzünü ve kolunun yarısına kadar kollarını mesh etti' dedi. Ömer:

Ey Ammâr! Allah'tan kork' dedi. Ammâr:

Ey Müminlerin Emiri! Allah'a yemin ederim ki, eğer istersen bu olayı ebediyen (bir daha) söylemem' dedi. Bunun üzerine Ömer:

Hayır, Allah'a yemin ederim ki, teyemmüm olayından üzerine aldığın sorumluluğu sana bırakıyorum' dedi.[239]

Yine Ebu Davud'un bu hadis ile ilgili diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v):

Ey Ammâr! Şöyle yapman sana yeterdi' buyurdu.

Daha sonra Peygamber (s.a.v) ellerini bir kere yere vurdu, sonra bir elini diğer eline vurdu, sonra yüzünü ve dirseklerini aşmadan, kollarının yansına kadar mesh etti.[240]

Yine Ebu Dâvud, bu kıssa ile ilgili başka bir rivayeti şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v):

(Ey Ammâr!) Sana sadece şunu (yapman) yeterdi' buyurdu.

Daha sonra Peygamber (s.a.v) elini yere vurdu, sonra eline üfledi, sonra da yüzünü ve ellerini mesh etti."

(Hadisin ravisi) Seleme şüphe edip: "Bu hadiste, (Resulullah'ın,) dirseklere kadar mı, yoksa bileklere kadar (manasına gelen bir şey) mi (dediğini) bilmiyorum' dedi. [241]

Yine Ebu Davud'un bu hadisle ilgili bir rivayetinde Ammâr b. Yâsir şöyle der:

(Ammâr b. Yâsir der ki:) Peygamber (s.a.v)'e teyemmümü sordum. Bunun üzerine bana, hem yüz ve hem de eller için bir defa [242] (yere ellerimle) vurmamı emretti. [243]

Yine Ebu Davud'un bu hadisle ilgili diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Katâde'ye teyemmümün hükmü soruldu. O da, Ammâr'm: Resulullah (s.a.v), (bana, yüzü ve) dirseklere kadar (ellerimi mesh etmemi emretti)' dediğini haber verdi.[244]

Nesâî'nin bir rivayetinde Ammâr b. Yâsir şöyle der:

Resulullah (s.a.v) İle birlikte toprakla teyemmüm yapıp yüzlerimizi, omuzlarımiza kadar [245] mesh ettik. [246]

Tirmizî ise bu hadisi şu şekilde rivayet etmiştir:

Peygamber (s.a.v), Ammâr'a, yüz ve eller için teyemmümü emretti.[247]

Tirmizî der ki: Ammâr b. Yâsir'in şöyle dediği rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte omuzlara ve koltuklara kadar (meshi ulaştırarak) teyemmüm ettik.[248]

8. Cünüp Olan Kimseyle Tokalaşmanın Caiz Olması

19. Ebu Hureyre (r.a.)'tan rivayet edilmiştir:

"Ebu Hureyre, cünüp olarak, Medine sokaklarından birinde, Peygamber (s.a.v) ile karşılaşmıştı. Hemen onun yanında sıvışıp gitmiş, yıkanmış. Sonra (Peygamberin yanına geri) gelmişti. Peygamber (s.a.v),

ona:

Ey Ebu Hureyre! Neredeydin?' diye sormuş. Ebu Hureyre'de:

Cünüp idim. Temizlenmemiş bir vaziyetteyken seninle birlikte oturmayı uygun görmedim [249] diye cevap vermişti. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Subhanallah! [250] Mümin kimse pis olmaz [251] buyurdu. [252] Yine Buhârî'nin bir rivayetinde Ebu Hureyre şöyle der:

Cünüp iken, Resulullah (s.a.v) benimle karşılaşıp elimden tuttu. Böylece onunla birlikte yürüdüm. Sonunda (bir yerde durup) oturdu. Hemen onun yanından sıvışıp barındığım yere geldim ve yıkandım. Sonra (onun yanına geri) geldim. O halen oturuyordu. Bana: 'Ey Ebu Hureyre! Neredeydin?' diye sordu. Ben de, ona, (yaptığım şeyi) anlattım. Bunun üzerine: 'Subhanallah! Mü'mİn kimse pis olmaz buyurdu.[253]

Müslim'in rivayeti de şu şekildedir:

Ebu Hureyre, cünüp olarak, Medine sokaklarından birinde, Peygamber (s.a.v)'e rastlamıştı. (Onu görür görmez) hemen onun yanından sıvışıp gitmiş, yıkanmış. Peygamber (s.a.v), onu(n niçin sıvışıp gittiğini) araştırmış. Ebu Hureyre geldiği zaman, ona:

Ey Ebu Hureyre! Nerdeydin?1 diye sormuş. Ebu Hureyre'de:

Ey Allah'ın resulü! Bana, cünüb olduğum bir sırada rastladın. Ben de yıkanmadıkça senin yanında oturmayı doğru bulmadım' demiş. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Subhanallah! Mümin kimse pis olmaz' buyurdu.[254]

Tirmizî'nin birinci rivayetinde, olsüsaîtf ifadesi yer almaktadır. Haşiye'de ise doğru olanın, kelimesinin; gizlendim saklandım manasında olduğu belirtilmektedir.

Başka bir rivayette ise kelimesi, geri çekildim manasında tefsir edilmiştir.

Ebu Dâvud'da, gizlendim" kelimesi, Nesâî'nin rivayetinde ise sıvıştım" kelimesi geçmektedir.

9. İdrardan Sakınmaya Teşvik

20. Abdullah ibn Abbâs (r. anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v), iki mezarın yanından geçiyordu. (Mezarda azab gören [255] iki insanın sesini işitince;)

Bunlar, azab görüyorlar. Azab görmeleri, büyük bir şey değildir. Bunların biri, İdrardan sakınmazdı.[256] Diğeri de, koğuculuk yapardı [257] buyurdu.

Bunun üzerine (yapraklan soyulmuş) yaş bir hurma dalı alıp onu iki parçaya ayırdı. Sonra bir parçasını; kabirlerden birinin üzerine, diğerini de öbürünün üzerine dikti. (Yanında bulunan sahabiler, ona):

Ey Allah'ın resulü! Bunu niçin yapün?' diye sordular. Resulullah (s.a.v):

Bu dallar, yaş kaldıkları müddetçe belki onlardan azabları hafifletilir [258] buyurdu.[259]

Bir rivayette İdrardan uzaklaşmazdı" ifadesi yer almaktadır.[260]

Diğer bir rivayette ise İdrardan korun m azdı" ifadesi yer almaktadır.[261]

Başka bir rivayette ise, (Abdullah ibn Abbâs): Peygamber (s.a.v), Medine'de yada Mekke'deki bahçelerden birinin yanından geçerken mezarlarında azab gören iki insanın sesini işitti..."

deyip hadisi nakletmiştir.[262]

Yalnız bu rivayette "lfrhurma dalı" yerine Aty?-i "yapraksız hurma dalı" ifadesi geçmektedir.

10. Ayakta Bevletme

21. Huzeyfe ibnu'l-Yemân (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte idim. Bir kavmin çöplüğüne gelmişti. Ayakta (dikelerek) işedi.[263]

Sonra da: Yaklaş'dedi.

Bunun üzerine ben de, topuklarının yanına kadar yaklaştım. (Ona su verdim. Bu suyla) abdest aldı. (Ayaklarına gelince,) mestlerinin üzerine mesh etti.[264]

Ebu Vâil yolundan gelen bir rivayet ise şu şekildedir:

Ebu Musa, idrar hususunda çok dikkatli davranırdı. Bir şi şeye işeyip (sonra da):

İsrail oğullarından birinin cildine [265] idrar bulaşırsa, değen yeri makaslarla keserlermiş [266] dedi. Bunun üzerine Huzeyfe:

Arkadaşınız (Ebu Musa)m (idrar konusunda) bu derece dikkat göstermemesini isterdim. Çünkü ben, Resulullah (s.a.v) ile beraber yürüdüğümüzü hatırlıyorum... Duvarın arkasındaki bir çöplüğe gidip sizden birinin yaptığı gibi ayakta işedi. Ben, ondan biraz ileriye gittim. (Bir müddet sonra yanına gitmem için) bana işaret etti. Ben de (onun yanına) gidip tuvalet ihtiyacının bitirinceye kadar arkasında durdum.[267]

Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v)'i bir kavmin çöplüğüne gelip ayakta (dikilerek) işedi. Daha sonra su istedi. (O suyla abdest aldı. Ayaklarına gelince,) mestlerinin üzerine mesh etti.[268]

Ebu Davud (devamla) der ki:

Müsedded, Huzeyfe'den naklen şöyle dedi: "Peygamber (s.a.v), abdest bozarken yalnız kalmak isteyeceğini düşünerek oradan uzaklaşmak istediğimde, beni yanma çağırdı. Ben de (ona sütre olmak için) hemen arkasında durdum.[269]

Nesâî'de, Ebu Dâvud gibi, ayakta" kelimesini rivayet etmiştir.

11. Süt Emen Çocuğun İdrarının Hükmü

22. Ümmü Kays bint. Mihsaıı (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir: "Ümmü Kays, (bir gün) henüz yemek yemeye (başlamâya)n küçük oğlunu Resulullah (s.a.v)'e getirmişti. Resulullah (s.a.v), çocuğu kucağına oturttu. Çocuk, Resulullah (s.a.v)'in elbisesine işedi. Resulullah (s.a.v), su istedi. Suyu, (idrar değen yerin) üzerine döktü.[270] (İdrar değen yeri) yıkamadı.[271]

Bir rivayette, Resulullah (s.a.v), idrar (değen yer)in üzerine su serpmekten fazla bir şey yapmadı" ifadesi yer almaktadır.[272]

Başka bir rivayette ise Resulullah (s.a.v), idrar (değen yer)in üzerine su serpti" ifadesi yer almaktadır.[273]

12. Abdestte, Gusülde Ve Başka Yerlerde Hep Sağdan Başlamayı Teşvik Etme

23. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Ayakkabı giymede, saçını taramada, temizlenmede ve bütün işlerinde sağdan başlamak, Peygamber (s.a.v)'in hoşuna giderdi.[274]

Bir rivayet ise şu şekildedir:

"Peygamber (s.a.u) temizlenme, saç tarama ve ayakkabı giyme (gibi) bütün durumlarda güç yetirdiğince sağdan başlamayı severdi.[275]

Hadisin ravilerinden birisi şöyle demiştir:

"Misvak kullanırken de (sağdan başlamayı severdi)" diye rivayet etti. Fa kat "bütün işlerinde"187 (ifadesini) rivayet etmedi. [276]

Diğer bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) temizleneceği zaman temizlendiğinde, taranacağı zaman taranışında ve ayakkabı giyeceği zaman giymede, sağdan başlamayı severdi.[277]

13. Erkeğin, Hayızlı İken Hanımıyla Cinsel İlişkide Bulunamaması

24. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

Biz (müminlerin annelerinden) biri hayız olduğu zaman, Resuluf-lah (s.a.v) tenini onun tenine dokundurmak istediğinde, ona, hayızmın şiddetli olduğu zamanda (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) bir peştamal bağlamasını emrederdi. Daha sonra da tenini, o kadınının tenine d okun dururdu. [278] Hangi biriniz, nefsine, Resulullah (s.a.v)in nefsine sahip olduğu kadar sahip olabilir? [279]

Konu ile ilgili bir rivayet şu şekildedir:

Ben, Peygamber {s.a.v) ile birlikte her ikimizde cünüp iken bir kapdan yıkanırdık. (Hayız olduğumda) o, bana, (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) bir peştamal bağlamamı emrederdi. Ben de, peştamalı bağlardım. Hayızlı iken, tenini, tenime dokundururdu. Yine (mescitte) itikafta olduğu zaman başını mescitten bana doğru çıkarırdı. Ben de hayızlı olduğum halde onun (başını) yıkardım.[280]

Ebu Davud'un bir rivayetinde Hayızınin şiddetli olduğu (yada başlangıcında)" ifadesi yer almaktadır.[281]

Ebu Davud'un ve Nesâînin bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Bizden biri hayız olduğunda, Resulullah (s.a.v), ona (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) bir peştamal bağlamamı emrederdi. Daha sonra da onunla (aynı yatağa) yatardı."

Hz. Aişe bir defasında şöyle demiştir: 'Tenini, o kadınının tenine dokundururdu.

Nesâî'nin diğer bir rivayetinde ise, Cumey' ibn Umeyr şöyle der:

Annem ve teyzemle birlikte Aişe'nin yanma geldik. Annem ve tey (ona):

Sizden biriniz hayız gördüğü zaman Resulullah (s.a.v) ne yapardı?' diye sordular. O da:

Bizden birisi hayız olduğu zaman, (diz kapağı ile göbeği arasını örtecek) geniş bir peştamal giymemizi emrederdi. Sonra da (bizi) kollarına alır göğsüne basardı' diye cevap verdi.

14. Tuvalete Girerken Okunacak Dua

25. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) tuvalete girerken: "Allahümme innî eûzu bike mine I-hubsi ve'1-habâis"

(Allahımi Erkek ve dişi şeytanların [282] şerrinden sana sığıni [283] buyururdu.[284]

Bir rivayette Tuvalete girmek istediğinde..." ifadesi yer almaktadır.[285]

Diğer bir rivayette ise Tuvalete girerken..." ifadesi yer almaktadır. [286]

15. Müstehazanın Yıkanması Ve Namaz Kılması

26. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v)'in baldızı, Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbe bint. Çalış yedi yıl istihaze [287] olmuştu ve bu hususu Resulullah (s.a.v)'e sordu. Resulullah (s.a.v):

Bu, hayz (kanı) değil, bir damar (kam)dır. Boy abdesti al [288] namazım kıl buyurdu."

Aişe der ki: Ümmü Habîbe, kız kardeşi Zeyneb bint. Cahş'ın odasında bir leğen içinde yıkanır, kanın kırmızılığı suyun yüzüne çıkardı.

İbn Şihâb'da der ki: "Bun bu hadis, Ebu Bekr b. Abdurrahman b. Haris b. Hişâm'a anklettim. Ebu Bekr:

Allah, Hind' [289] rahmet etsin. Bu fetvayı o işi t şeydi, vallahi ağlardı. Çünkü o, (müstehaza olması nedeniyle) namaz kılmazdı' dedi. [290]

Bu lafız, Müslim'e aittir.[291]

Buhârî'nin kısa bir şekilde naklettiği rivayet ise şu şekildedir:

Ümmü Habîbe, yedi yıl istihaza oldu ve bu hususu Resulullah (s.a.v)'e sordu. Resulullah (s.a.v), ona, yıkanmasını emredip:

Bu, (hayz kanı değil,) bir damar (kam)dır' buyurdu.

Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır oldu.[292]

Buna benzer bir rivayet, kanın kırmızılığı suyun yüzüne çıkardı" ifadesine kadar nakledilmiş, bundan sonrası rivayet edilm em iştir.[293]

Başka bir rivayette ise Hz. Aişe şöyle demektedir:

Ümmü Habîbe bint. Cahş, Rg s ulu İlah (s.a.v)'den fetva isteyerek:

Ben, istihazalıyım1 dedi. Resulullah (s.a.v):

Bu, hayz (kanı) değil, bir damar (kanı)dır. Boy abdesti al ve namazını kıl' buyurdu.

Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır oldu.

Leys b. Sa'd der ki: "İbn Şihâb, Resulullah (s.a.v)'in, Ümmü Habîbe bint. Cahş' her namaz için yıkanmasını emrettiğini söylemedi. Her namaz için boy abdesti alma işi, Ümmü Habîbe'nin kendiliğinden yaptığı bir şeydir.[294]

Yine Müslim'in bir rivayeti şu şekildedir:

Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbe bint. Cahş, Resulullah (s.a.v)'e, (istihaze) kan (in) dan şikayet etti. Resulullah (s.a.v), ona:

Hayz in seni hapsettiği müddet bekle, sonra boy abdesti al " buyurdu.

Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır oldu.[295]

Yine Müslim'in bir rivayetinde, Daha sonra yıkan ve namazım kıl" ifadesi yer almaktadır. Bu rivayetin içinde, Aişe dedi ki: Ben, Ümmü Habîbe'nin leğenini kanla dolu olduğunu gördüm [296] ifadesi de yer almaktadır.[297]

Ebu Davud'un konu ile ilgili bir rivayeti şu şekildedir:

Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbe bint. Cahş, yedi yıl istihaza oldu. (Resulullah (s.a.v)'den, istihaze kanı ile ilgili fetva istedi.) Resulullah (s.a.v), ona:

Hayz vakti geldiğinde namazı terk etmesini, bittiğinde ise boy abdesti alıp namaz kılmasını emretti' emretti."

Ebu Dâvud (devamla) der ki: "Bu sözü, Zührî'nin arkadaşlarından Ev-zaî'den başka hiç kimse söylememiştir."

(Ebu Dâvud ilave olarak der ki:) İbn Uyeyne: Resulullah (s.a.v), Ümmü Habîbe'ye, hayz günlerinde namazı terk etmesini emretti" ifadesini ilave etmiştir. Ebu Dâvud (devamla) der ki: Fakat bu, İbn Uyeyne'nin bir zannıdır.[298]

Ebu Dâvud, bu hadisi, başka bir rivayetinde, kanın kırmızılığı suyun yüzüne çıkardı" ifadesine kadar rivayet etmiştir.[299]

Yine Ebu Dâvud, bir rivayetinde, Aişe dedi ki: Bunun üzerine Ümmü Habibe, her namaz için boy abdesti alır oldu" ifadesini rivayet etmiştir.[300]

Yine Ebu Dâvud, başka bir rivayetinde, Zeyneb bint. Cahş istîhaza oldu. Resulullah (s.a.v), ona: Her namaz için boy abdesti al" buyurdu. (Süleyman b. Kesir bunu naklettikten sonra bahsin başındaki) hadisi ilave etti" ifadesine yer vermiştir.[301]

Yine Ebu Dâvud, diğer bir rivayetinde; Abdussamed, Süleyman b. Kesîr'den bu hadisi Her namaz için abdest al" şeklinde rivayet etti. Fakat bu, (hadisin ravisi) Abdussamed'in zannidir" ifadesine yer vermiştir.[302]

Nesâî'nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Abdurrahman b. Avfın hanımı Ümmü Habîbc bint. Cahş isti haz e oldu. Kendisinden devamlı kan geliyordu. Onun bu durumu, Resulullah (s.a.v)e bildirildi. Resulullah (s.a.v):

Bu, hayız (kanı) değildir. Şeytanın rahme musallat olmasından meydana gelen bir kandır. [303] Hayız gördüğü günler beklesin. Namazı bıraksın. Daha sonra (hayız müddeti bittiğinde, istihaze kanı sırasında) kalkıp her namaz için boy abdesti alsın' buyurdu.[304]

Yine Nesâî'nin bir diğer rivayeti ise şu şekildedir:

Ümmü Habîbe bint. Cahş, yedi yıl boyunca istihaze oldu. Bu durumunu Peygamber (s.a.v)'e sordu. O da, ona; bu kanın hayız olmadığını, damardan gelen bir kan olduğunu, sağlıklı iken gördüğü hayız ve temizlenme müddet kadar namaz kılmamasını, daha sonra boy abdesti alarak namazını kılmasını söyledi. Bunun üzerine Ümmü Habîbe, her namaz için boy abdesti alır oldu.[305]

27. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Fatıma bint. Ebi Hubeyş, Ebu Hubeyş, [306] Muttalib ibn Es e d in oğludur- Resulullah (s.a.v)'e:

Ben, (daimi surette) istihazalı bir kadınınım. Hiç temizlenemiyorum. Acaba namazı bırakayım mı? diye sordu. Resulullah (s.a.v), ona:

Bu, hayz (kanı) değil, bir damar kamdır. Hayız kanın geldiğinde namazı kılma. Hayız(ın) bittiği zaman kanı yıka ve namaz kıl. buyurdu.[307]

Süfyân'm rivayetinde, Hayız kanı geldiğinde namazı kılma. Hayızın) bittiği zaman boy abdesti al ve namazı kıl" ifadesi yer almaktadır.[308]

Diğer bir rivayette şu ifade yer almaktadır:

Fakat namazı, içinde hayızh bulunduğun günler sırasında kılma. (Hayızm bittikten) sonra boy abdesti al ve namaz kıl. [309]

Ebu Davud'un bir rivayeti şu şekildedir:

Fatıma bint. Ebi Hubeyş, Peygamber (s.a.v)'e geldi. (Burada hadisin ravisi Urve,) yukarıda geçen [310] Fatima ile ilgili haberi nakletti...

Resulullah (s.a.v):

(Hayızm bittikten) sonra boy abdesti al. Her namaz (vakti) için kıl abdest al ve namaz kıl1 buyurdu.[311] Nesâ nin bir rivayeti ise şu şekildedir:

Fatıma bint. Ebi Hubeyş, istihaze olmuştu. (Resulullah (s.a.v)'e gelip durumunu sordu.) O da:

Hayız kanı, bilinen siyah bir kandır. [312] Hayız günleri(nde), namazı kılma. Hayız günleri(n) bittiğinde abdest al' buyurdu.[313]

Nesâî'nin bir rivayetinde, şu ilave yer almaktadır: Resulullah (s.a.v)'e:

Boy abdesti almayacak mı?' diye soruldu. Resulullah (s.a.v)'de:

Zaten hiç kimse bunda şüphe etmiyor diye cevap verdi. [314]

16. Cünüp Kimsenin Uyumasının Caiz Olması

28. Abdullah ibn Ömer (r. anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Ömer, Resulullah (s.a.v)'e, geceleyin kendisine cünüplük isabet ettiğini zikretti. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): Abdest al, cinsel organını yıka ve sonra da uyu [315] buyurdu.[316]

Buhârî'nin bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır: (Ömer:)

Birimiz cünüp iken uyuyabilir mi? [317] diye (Peygamber efendimizden) fetva istedi. Peygamber (s.a.v)'de:

Abdest aldığı zaman, evet' diye cevap verdi. [318] Buhârî'nin başka bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

(Ömer:)

Birimiz cünüp iken uyuyabilir mi? diye sordu. Peygamber (s.a.v)' de:

Evet, herhangi bîriniz abdest aldıktan sonra cünüp olduğu halde (isterse) yatsın1 buyurdu.[319]

Müslim'in rivayeti, buna benzemektedir.[320]

Tirmizî'de, bu hadisi, Abdullah ibn Ömer yoluyla; Ömer, Peygamber (s.a.v)'e sordu. (deyip hadisin geri kalanını) nakletm iştir.[321]

29. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

Ebu Seleme (b. Abdurrahman) der ki: Aişe'ye:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyur muydu?' diye sordum. Aişe'de:

Evet, abdest alı(p öyle uyurdu)' diye cevap verdi.[322]

Urve yolundan gelen rivayette Hz. Aişe şöyle der: Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde, cinsel organını yıkar ve namaz için abdest alır (gibi abdest alırdi. [323]

Bu hadîsi, Buhârî rivayet ermiştir. Müslim'in rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde, uyumadan önce namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı.[324]

Müslim'in diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüp olduğunda, yemek yada uyumak istediğinde [325] namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı.[326]

Müslim'in, Abdullah b. Ebi Kays yoluyla Hz. Aişe'den yaptığı bir rivayeti" de şu şekildedir:

Abdullah ibn Ebi Kays der ki: Aİşe'ye:

Resulullah (s.a.u)in vitir namazını' sordum diyerek hadisi zikretmiş ve sözüne şöyle devam etmiştir: (Aişe'ye:)

Resulullah (s.a.v) cünüp olduğunda ne yapıyordu? Uyumadan önce yıkanır mıydı? Yoksa yıkanmadan önce mi uyurdu?1 dedim. Aişe de:

Bunların her ikisini de yapardı. Çünkü bazı defa yıkanıp öyle uyurdu. Bazen de abdest alıp öyle uyurdu' diye cevap verdi. Ben de:

Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' dedim. [327] Ebu Davud'un rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı.[328]

Ebu Davud'un bir rivayetinde, Cünüp iken (bir şey) yemek istediğinde ellerini yıkardı" ilavesi yer almaktadır.[329]

Ebu Dâvud (devamla) der ki: Bu hadisi; İbn Vehb, Yûnus'tan rivayet edip "yemek yeme" hadisesini Hz. Aişe'nin sözü olarak göstermiştir."

Ebu Davud'un diğer rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken (bir şey) yemek istediğinde yada uyumak istediğinde abdest alırdı.[330]

Ebu Davud'un, Gudayf ibnu'l-Hâris yoluyla Hz. Aişe'den yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Gudayf der ki: Aişe'ye:

Ne dersin? Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı gecenin başında mı, yoksa gecenin sonunda mı yıkanırdı?' diye sordum. Aîşe:

Bazen gecenin başında ve bazen de gecenin sonunda boy abdesti alırdı' dedi. Ben:

Allahu Ekber!... Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' dedim. (Tekrar ona:)

Vitri gecenin başında mı, yoksa sonunda mı kılardı? [331] Bunu bana haber ver' dedim. O da:

Bazen gecenin başında ve bazen de gecenin sonunda kılardı' diye cevap verdi. Ben de:

Allahu Ekber!... Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' dedim. (Tekrar ona:)

(Gece) namazında, (kıraati) açıktan mı, yoksa sessiz mi okurdu [332] diye sordum. O da:

Bazen açıktan ve bazen de sessiz okurdu' dedi. Ben de:

Allahu Ekber!... Bu işte kolaylık veren Allah'a hamd olsun' dedim. [333]

Tirmizî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüp iken, uyur ve suya el değdirin ezdi. [334]

Tirmizî der ki: (Bir çok kimse,) Hz. Aişe'den Resulullah (s.a.v) (cünüp olduğunda) uyumadan önce abdest alırdı"

şeklinde rivayette bulunmuştur. Bu rivayet, (Esved yolundan gelen rivayetten) daha sahihtir.[335]

Ebu Dâvud, Tirmizî'nin birinci rivayetini nakletmiştir.[336]

Nesâî'nin rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken (bir şey) yemek yada uyumak istediği zaman abdest alırdı.[337]

Nesâî, bir rivayetinde, (abdest alırdı)" ilavesini "namaz için abdest aldığı gibi yapmıştır.[338]

Nesâfnin diğer bir rivayeti de şu şekildedir

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde abdest alır (bir şey) yemek istediğinde ise sadece ellerini yıkardı.[339]

Nesârnin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) cünüp iken uyumak istediğinde abdest alırdı. (Bir şey) yemek istediğinde yada (bir şey) içmek İstediğinde ellerini yıkar, sonra da (yemek) yerdi yada içerdi.[340]

Müslim, Abdullah ibn Ebi Kays yolundan ve Ebu Dâvud'da, Gudayf ibnu'l-Hâris yolundan bu hadis "kolaylık" ifadesine kadar rivayet etmişlerdir.[341]

Nesâi'nin Abdullah ibn Ebi Kays yolundan yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Abdullah ibn Ebi Kays der ki: Resululİah (s.a.v) cünüp olduğu zaman yatmadan önce mi boy abdestj alır, yoksa boy abdesti almadan mı yatardı' diye sordum. Aişe:

Her ikisini de yapardı. Bazen boy abdesti alıp yatardı. Bazen de (namaz) abdesti alıp öyle yatardı' diye cevap verdi.[342]

17. Cünüplükten Dolayı Yıkanmanın Şekli

30. Meymûne (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Resululİah (s.a.v) (önce) ayaklarını yıkamayarak namaz için ab dest aldığı gibi abdest aldı. Avret yerini ve (oraya) değen pis şeyleri yı kadı. Sonra da üzerine su döktü. Sonra da bir kenara çekilip ayaklarını yıkadı.[343] Onun cünüplükten dolayı yıkanması, işte bu şekildedir.[344]

Buhârî'nin bir rivayetinde Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanırken onu perdeledim. O ellerini yıkadı, sonra sağ eliyle sol elinin içine su döküp avret yerini ve oraya değen şeyleri yıkadı. Sonra eliyle duvar üzerine yada toprağa mesti etti.[345] Sonra ayaklannı yıkamayarak namaz için abdest aldığı gibi abdest aldı. Sonra kendi bedenine su döktü. Sonra bir kenara çekilip ayaklarım yıkadı.[346]

Buhârî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Eliyle avret yerini yıkadı. Sonra elini duvara sürttü. Sonra elini yıkadı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest aldı. Nihayet yıkanmasını bitirince, ayaklannı da yıkadı.[347]

Buhârî'nin diğer bir rivayetinde Meymûne şöyle der;

Peygamber (s.a.v) için (cünüplükten dolayı yıkanacağı) suyu hazırladım. (Su kabından) elleri üzerine su boşalttı, onları ikişer defa veya üçer defa yıkadı. Sonra sağ eliyle sol elinin İçine su döküp bu suyla avret yerlerini yıkadı. Sonra elini toprağa sürttü. Sonra ağzını çalkaladı ve burnuna su çekti.[348] Sonra yüzünü ve ellerini yıkadı. Başını da üç defa yıkadı. Sonra bedenine su döktü. [349] Sonra durduğu yerden bir kenara çekilip ayaklarım yıkadı.[350]

Buhârî'nin diğer bir rivayetinde ise, Meymûne'nin şu ifadesi yer almaktadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir bez uzattım. [351] Fakat o, eliyle şöyle yapıp onu istemediği işaret etti.[352]

Yine Buhârî'nin buna benzer başka bir rivayetinde, Meymûne'nin şu ifadesi yer almaktadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir bez getirdim. Fakat o, bu bezi istemeyip eliyle silkelemeye başladı.[353]

Yine Buhârî'nin başka bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir bez uzattım. Fakat o, bu bezi almadı. Ellerini silkeleyerek gitti.[354]

Müslim'in bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

(Kurulanması için) Peygamber (s.a.v)'e bir havlu getirildi. Fakat o, (bu havluya) dokunmadı. Suyu şöyle yapmaya, yani silkelemeye başladı.[355]

Ebu Davud'un rivayetinde, Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v)'e cünüplükten dolayı yıkanacağı suyu hazırladım. Kabı sağ elinin üzerine eğdi. İki veya üç (bu şüphe A'meş'tendir) defa yıkadı. Sonra avret yerine su döküp orayı sol eliyle yıkadı. Daha sonra da (sol) elini yere sürttü ve yıkadı. Sonra ağzına ve burnuna su çekti. Yüzünün ve ellerini yıkadı. Başına ve vücuduna su döktü. Kenara çekilip ayaklarını yıkadı. Ona havluyu verdim. Fakat o, (bu havluyu) almadı.[356] Suyu bedenînden (silkeleyerek) atmaya başladı.

(A'meş der ki:) Peygamber (s.a.v)'in havluyu kullanmayıp üzerinden suyu serptiğini İbrahim (en-Nehâî')ye söyledim. İbrahim: Onlar, havlu kullanmakta bir sakınca görmezlerdi. Fakat havlu kullanmayı adet edinmeyi mekruh sayarlardı' dedi.

Ebu Dâvud der ki: Müsedded dedi ki: Abdullah ibn Davud'a: "Onlar havlu kullanmayı adet edinmeyi mekruh sayarlardı" şeklinde bîr şey biliyor musun? dedim. O da: Evet, öyledir. (Meymûne'nin rivayetinde, onlar bunun adet edinmesini mekruh görürlerdi ifadesi yoktur,) fakat ben kitabımda bu ifadeyi mevcut olarak buldum.[357]

Tirmizî'nin rivayetinde ise Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v)'e cünüplükten dolayı yıkanacağı suyu hazırladım. Kabı sol eliyle eğip sağ eline su döktü ve iki elini yıkadı. Sonra elini kaba daldırıp (içinden su alıp) avret yerine döktü. Sonra elini duvara veya toprağa sürttü. Sonra ağzına ve burnuna su çekti. Yüzünü ve kollarını yıkadı. Sonra başına üç kere su döktü. Sonra vücudunun geri kalan kısımlarına su döktü. Sonra kenara çekilerek ayaklarını yıkadı.[358]

Nesâî'nin rivayetinde ise Meymûne şöyle der:

Cünüplükten dolayı yıkanacağı suyu Resulullah (s.a.v)'e getirdim. Önce iki veya üç kere ellerini yıkadı. Sonra sağ elini kaba daldırıp (içinden su alıp) avret yerine bir avuç su döktü. Sol eliyle de (avret yerini) yıkadı. Sol elini yere vurup iyice sürttü. Namaz için abdest aldığı gibi abdest aldı. Sonra başına üç avuç dolusu su döktü. Vücudunun geri kalan kısımlarını yıkadı. Sonra durduğu yerden bir kenara çekilerek ayaklarını yıkadı. Sonra ona bir havlu götürdüm. Fakat o,.bu havluyu istemedi.[359]

Yine Nesâî'nin rivayetinde Meymûne şöyle der:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (önce) ellerini yıkardı. Sağ eliyle sol eline su dökerdi. Avret yerini (sol eliyle) yıkardı. Sonra elini yere vurup ellerini mesh ederdi. Sonra da ellerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra başına ve vücudunun kalan kısımlarına su dökerdi. Sonra bir kenara çekilip ayaklarım yıkardı.[360]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayetinde Meymûne şöyle der:

Peygamber (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman avret yerini yıkardı. Elini yere yada duvara sürerdi. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra başına ve vücudunun kalan kısımlarına su dökerdi.[361]

31. Hz. Aişe (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (önce) e-Ierini yıkamayla başlardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra parmaklarını suya daldırıp onlarla saçlarının diplerini ovalardı. Sonra iki eliyle başı üzerine üç avuç su dökerdi. Sonra suyu bütün bedenine dökerdi.[362]

Buhârî'nin bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

Sonra eliyle saçlarının arasına suyu iyice geçirirdi. Nihayet derisine iyice suyu geçirdiğini zannettiği zaman üzerine üç defa su dökerdi. Sonra bedeninin kalan kısmını yıkardı." Aişe der ki: "Ben, Resıı-lullah (s.a.v) ile aynı kabtan yıkanırdım. O kabtan beraberce su avuçlardık.[363]

Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir.

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (Önce) ellerini yıkamayla başlardı. Sonra sağ eliyle sol eline su döküp avret yerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra (elleriyle) suyu alıp parmaklarıyla saçlarının diplerini ovalardı. İyice temizlendiğine kanaat getirdiğinde başına üç avuç su dökerdi. Sonra vücudunun kalan kısmına su dökerdi. Sonra da ayaklarını yıkardı Yine Müslim'in diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten temizleneceği zaman (önce) ellerini su kabına daldırmadan önce ellerini yıkamayla başlardı. Sonra da namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı.[364]

Yine Müslim'in diğer bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) (cünüplükten dolayı) yıkanacağı zaman sağından başlardı. (Önce) sağ eline suyu döküp onu yıkardı. Sonra vücudundaki pisliğin üzerine sağ eliyle su dökerdi. Onu sol eliyle yıkardı. (Bütün) bu işleri bitirince, başına su dökerdi."

Aişe (devamla) der ki: "Ben ve Resulullah (s.a.v), cünüp iken, aynı kabtan yıkanırdık.[365]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman külek gibi bir kap isterdi. (Ondan) iki avucuyla (su) alıp (yıkanmaya) başının sağ tarafından başlardı. Sonra sol tarafını yıkardı. Sonra iki avucuyl (tekrar) su alıp onu başının üzerine dökerdi. [366]

Ebu Davud'un rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman -Süleyman ibn Harb'in rivayetine göre- önce sağ eliyle sol eline su dökerdi. Müsedded'in rivayeti göre ise önce kabtan suyu sağ eli üzerine dökerek ellerini yıkardı. -Sonra ikisinin ittifakla rivayetine göre ise ve avret yerini yıkardı. (Bundan sonra Müsedded:) Suyu sol eline dökerdi. Aişe (r. anhâ) bazen avret yerini kinayeli olarak söylerdi (sözlerini ilave etti).

(Hadisin bundan sonraki kısmında Süleyman ve Müsedded ittifak etmişlerdir:) Sonra Resulullah (s.a.v) namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Her İki elini de kaba daldırıp (su alırdı). Suyun, (başının) derisine ulaştığını anlayıncaya yada deriyi paklayıncaya kadar saçlarını ovalayıp [367] (sonra da) başına üç defa su dökerdi. Sudan artan olursa, onu da vücuduna dökerdi.[368]

Ebu Davud'un bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanmak istediği zaman (önce) ellerini bileklerine kadar, sonra da avret yerini kaşığıyla birlikte yıkayıp onların üzerine su dökerdi. Ellerini temizlediği zaman, onları duvara sürerdi. Sonra abdest almaya başlardı. (Abdest aldıktan) sonra da başına su dökerdi.[369]

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Teymullah ibn Sa'lebe oğullarından biri olan Cumey b. Umeyr'in şöyle söylediği nakledilmiştir:

Annem ve teyzemle birlikte Aişe'nin yanma gitmiştik. Onlardan birisi, Aişe'ye:

Boy abdesti (alırken Resulullah ile) neler yapardınız?' diye sordu. Aişe:

Resulullah (s.a.v) önce namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra başına üç defa su dökerdi. Biz ise, saçımızdaki örgülerden dolayı beş defa [370] (su) dökerdik' diye cevap verdi.[371]

Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Külek [372] gibi bir kap isterdi" ifadesi yer almaktadır.[373]

Nesâî'nin rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman ona bir kap su verilirdi. O da, ellerini o kaba sokmadan önce iyice temizleninceye kadar ellerine su dökerdi. Sonra sağ elini suya sokup onunla su dökerdi. Sol eliyle de avret yerini yıkardı. Bu iş bitince, sağ eliyle sol eline su döküp ellerini yıkardı. Sonra üç kere ağzına, üç kere de burnuna su verirdi. Daha sonra iki avucuyla su alıp üç kere başına dökerdi. (En son olarak ta,) vücudunun kalan kısmına su dökerdi.[374]

Nesâî'nin bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) (önce) üç kere ellerine su dökerdi. Sonra avret yerini yıkardı. Sonra da ellerini yıkardı. Ağzına ve burnuna su verirdi. Sonra başına üç kere su dökerdi. (En son olarak ta,) vücudunun kalan kısmına su dökerdi.[375]

Nesâî'nin başka bir rivayetinde Ebu Seleme b. Abdurrahman şöyle der:.

Aişe, Peygamber (s.a.v)'in şöyle boy abdest aldığını anlattı: - (Önce) üç defa ellerini yıkardı. Sonra sağ eliyle, sol eline su döküp avret yerini ve oraya bulaşan (pislik)leri yıkardı.

Ömer, bu hadisin ancak şu şekilde bildiğini söyler: "Sağ eliyle sol eline üç defa su dökerdi. Sonra üç kere ağzına, üç kere burnuna su verir ve üç kere de yüzünü yıkardı. Sonra üç kere başına su dökerdi. (En son olarak ta,) suyu üzerine dökerdi.[376]

Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) cünüplükten dolayı yıkanacağı zaman (önce) ellerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra parmaklarını suya sokup (aldığı suyla) saç diplerini ovalardı. Sonra da başına üç avuç su dökerdi. (En son olarak ta,) bütün vücuduna su dökerdi.[377]

Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) ellerini yıkardı. Abdest alırdı. Saçının diplerine suyun ulaşması için başını ovalardı. (En son olarak ta,) vücudunun kalan kısmına su dökerdi.[378]

Yine Nesâî'nin dîğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), suyu eliyle saçının her tarahna ulaştırırdı. Sonra da başına üç defa su dökerdi.[379]

Tirmizî'nin rivayetinde ise Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v), cünüplükten dolayı yıkanmak istediği zaman (önce) ellerini su kabına daldırmadan önce ellerini yıkamayla başlardı. Sonra avret yerini yıkardı. Sonra namaz için abdest aldığı gibi abdest alırdı. Sonra suyu saçlarını(n diplerine kadar) ulaştırırdı. Sonra başından aşağı üç kere su dökerdi.[380]

18. Mestler Üzerine Mesh Etme [381]

32. Cerîr b. Abdullah (r. a)'tan rivayet edilmiştir:

Cerîr, küçük abdestini bozdu, sonra da abdest alıp mestler üzerine mesh etti. Ona:

Mestler üzerine mesh etmeyi yapar mısın?' diye soruldu. O da:

Evet, Çünkü Resulullah (s.a.v)'i abdestini bozduğunu, sonra ab dest alıp mestler üzerine mesh ettiğini gördüm [382] diye cevap verdi.[383]

A'meş der ki: ibrahim dedi ki: (Cerîr'in) bu sözü, Abdullah'ın arkadaş larının hoşuna giderdi. Çünkü Cerîr'in Müslüman olması, Mâide suresinin inmesinden sonradır."

Ebu Davud'un rivayetinde, Cerîr b. Abdullah şöyle der:

Cerîr, küçük abdestini bozdu, sonra da ab dest alıp mestler üzerine mesh etti. Sonra da: "Resulullah (s.a.v)'i mesh ederken gördüğüm halde (artık) beni (mestler üzerine) mesh etmekten ne alıkoyabilir?' dedi. (Ona:)

Yalnız Resulullah (s.a.v)'in mestler üzerine mesh etmesi, (galiba) Mâide suresinin inmesinden önce idî.[384] dediler. O da:

Ben, Mâide suresi indikten sonra Müslüman oldum1 dedi.[385] Nesâî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Cerîr abdest aldı. Mestleri üzerine mesh etti. Ona:

(Mestler üzerine) mesh mi ediyorsun?' diye soruldu. O da:

Resulullah (s.a.v)'i mestleri üzerine mesh ederken gördüm' diye cevap verdi.

Cerîr'in bu sözü, Abdullah'ın arkadaşlannın hoşuna giderdi. Cerîr, Resulullah (s.a.v)'in vefatına yakın bir zamanda Müslüman olmuştu.[386]

Tirmizî'nin diğer bir rivayetinde ise, Şehr b. Havşeb şöyle der:

Cerîr b. Abdullah'ı, abdest alıp mestlerinin üzerine mesh ederken gördüm. Bu hususu ona sordum. O da:

Ben Resulullah (s.a.v)'i, abdest alıp mestlerinin üzerine mesh ederken gördüm1 dedi. Ona:

Maide (süresindeki a yet) ten önce mi, yoksa sonra mı (Müslüman oldun) diye sordum. O da:

Mâide (süresindeki ayet)ten sonra Müslüman oldum' diye cevap verdi.[387]

33. Muğîre b. Şu'be (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Bir seferde Peygamber (s.a.v) ile beraberdim. (Resulullah, bana):

Ey Muğîre! (Yanına) bir su kabı al (benimle birlikte gel)' buyurdu.

Bunun üzerine (yanıma) su kabım aldım. Gözümden kayboluncaya kadar uzağa gitti. (Tuvalet) ihtiyacını giderdi. Üzerinde Şam (kumaşından yapılmış) bir cübbe vardı. Elini, cübbenin yeninden çıkarmaya çalıştı. Fakat cübbenin yeni dardı. Bunun üzerine elini, cübbenin altından çıkardı. (Yanımdaki su kabından) onun eline döktüm. Namaz için abdest aldığı gibi abdest aldı. Mestleri üzerine mesh etti. Sonra namaz kıldı.[388]

Buhârî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Ben, Peygamber (s.a.v)'in (eline) abdest suyu döktüm. O, mestler üzerine mesh etti. (Sonra da) namaz kıldı.[389]

Buhârî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacı için gitti. (İhtiyacını giderdikten) sonra (dönüp) geri geldi. Onu su (kabı)yla kaşıladım. üzerinde Şam (kumaşından yapılmış) bir cübbe olduğu halde abdest aldı. Ağza ve burna su verdi. Yüzünü yıkadı. Elinin cübbesinin yenlerinden çıkarmaya çalıştı. Fakat cübbesinin yenleri dardı. Ellerini (cübbenin) altından çıkarıp onları yıkadı. Başını ve mestlerini mesh etti.[390]

Yine Buhârî'nin diğer bir rivayeti şu şekildedir:

Muğîre, bir seferde, Resulullah (s.a.v) ile birlikte bulunmuş idi. Resulullah (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacını gidermek için (gözden uzak bir yere) gitmişti. (Dönüp geri geldiğinde) abdest alırken, Muğîre, onun eline su dökmüştü. İşte bu ab destte Resulullah (s.a.v), yüzünü ve ellerini yıkamıştı. Başına ve mestleri üzerine mesh etmişti.[391]

Yine Buhârî'nin başka bir rivayeti şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) bir ihtiyacım (gidermek için gözden uzak bir yere) gitmişti. Dönüp geri geldiğinde abdest alırken) -bunu ancak Te-bük gazvesinde [392] söylediğini biliyorum- Kalktım, onun eline su döktüm. Yüzünü yıkadı. Kollarını yıkamak istedi. Fakat cübbesinin yeni dar idi. Bunun üzerine kollarını cübbesinin altından çıkarıp yıkadı. Sonra da mestleri üzerine mesh etti.[393]

Yine Buhârî'nin diğer bir rivayeti şu şekildedir:

Ben, bir seferde, Peygamber (s.a.v) ile birlikte idim. Mestlerini çıkarmak için eğildim. (Resulullah, bana): Mestleri bırak! Çünkü ben, onları (ayaklarım) temizken (abdest!iyken) giydim [394] deyip mestlerinin üzerine mesh etti. [395]

Müslim'in rivayetin şu şekildedir:

Ben, bir gece Peygamber (s.a.v) ile birlikte yolda idim. Bana: 'Yanında su var mı?' diye sordu. Ben de: 'Evet' dedim. Bunun üzerine hayvanından indi ve gecenin karanlığında gözden kayboluncaya kadar gitti. Sonra (dönüp geri) geldi. Ben, onun eline bir kapdan su döktüm. Yüzünü yıkadı. Üzerinde yünden (yapılmış) bir cübbe vardı. Kollarını bu cübbedcn çıkaramadı. Nihayet kollarını, cübbesinin altından çıkarıp (öyle) yıkadı. Başına mesh etti. Sonra mestlerini çıkarmak için eğildim. (Bana:) 'Mestleri bırak! Çünkü ben, onları (ayaklarım) temizken (abdestliyken) giydim1 deyip mestlerinin üzerine mesh etti.[396]

Müslim'in diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) mestlerinin üzerine, başının ön tarafına ve sarıgına mesh etti.[397]

Müslim'in başka bir Vivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) abdest aldı. Alnına, sarığına ve mestleri üzerine mesh etti.[398]

Ebu Davud'un rivayeti şu şekildedir:

Biz Resulullah (s.a.v) ile birlikte bir deve süvarisi topluluğu içinde bulunuyorduk. Yanımda bir de su kabı vardı. Resulullah (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacı için dışarı çıktı. (İhtiyacını giderdikten) sonra (dönüp) geri geldi. Onu su kabıyla karşıladım. (Yanımdaki su kabından) on(un elinje su döktüm. Ellerini ve yüzünü yıkadı. Sonra da kollarını (cübbesinin yenlerinden) dışarı çıkarmak istedi. Halbuki üzerinde yenleri dar, yünden (dokunmuş) bir Rum cübbesi vardı. Cübbe dar gelince, kollarını cübbenîn altından çıkarıp uzattı. Sonra mestlerini çıkarmak için onun mestlerine eğildim. Bana:

Mestleri bırak! Çünkü ben, onları ayaklarım temizken (abdest-liyken) giydim [399] deyip mestlerinin üzerine mesh etti. [400]

Şa'bî der ki: Urve, bu hadisi, babasından bizzat müşahede ettiğini, babasının da Resulullah (s.a.v)'den müşahede etmiş olduğunu kesinlikle ifade etmiştir.[401]

Ebu Davud'un diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Nebi (s.a.v) mestleri üzerine, alnına ve sangı üzerine mesh ederdi. [402]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) mestleri üzerine mesh etti. Ben (de): 'Ey Allah'ın resulü! Yoksa (ayağınızı yıkamayı) unuttunuz mu?' diye sordu. O da: '(Hayır,) bilakis sen unuttun. Yüce Rabbim bana mestleri üzerine mesh etmeyi emretti' diye cevap verdi. [403]

Tirmizî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Nebi (s.a.v) abdest aldı. Mestleri ve sarığı üzerine mesh etti. [404] Nesâî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacı için çıkmıştı. Döndüğünde, onu su dolu bir kapla karşıladım. Suyu döküp (önce) ellerini yıkadı. Sonra yüzünü yıkadı. Sonra kollarını yıkamak istedi. Cübbesinin yeni dardı. Bu sebeple kollarını cübbenin altından çıkarıp yıkadı. Sonra mestleri üzerine mesh etti ve bize namaz kıldırdı.[405]

Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:,

Peygamber (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacı için çıkmıştı. Muğîre'de, içinde su bulunan bir kapla arkasından gitti. Peygamber (s.a.v) (tuvalet) ihtiyacını bitirince, Muğîre (içinde su buluna su kabından Peygamberimizin eline) su döküp Peygamber (s.a.v) abdest aldı ve mestleri üzerine mesh etti.[406]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Bir seferde Peygamber (s.a.v) ile beraberdim. Bana:

Ey Muğfre! Sen (insanlardan) geride kal. Ey İnsanlar? Siz seçip gidin' buyurdu.

Bunun üzerine ben geride kaldım. Yanımda bir su kabı vardı. İnsanlar geçip gitti. Peygamber (s.a.v), (tuvalet) ihtiyacı için uzaklaştı. Dönünce, eline su dökmek için yanına vardım. Peygamber (s.a.v)'in üzerinde, yenleri dar Bizans (malı) bir cübbesi vardı. Elini cübbenin yeninden çıkarmak istedi. Fakat cübbenin yeni dar geldi. Elini cübbenin altından çıkardı. Yüzünü ve kollarını yıkadı. Başını [407] ve mestleri üzerine mesh etti.[408]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti ise şu şekildedir;

Resulullah (s.a.v) ile birlikte bir seferde idik. Yolda giderken yanındaki asayla sırtıma hafifçe vurup yoldan ayrıldı. Ben de onunla birlikte (yoldan) ayrıldım. Resulullah (s.a.v) filan yere gelince, devesini çökertti. Sonra (tuvalet) ihtiyacı İçin gitti. (Hadisin ravisi der ki:) Gözümden kayboluncaya kadar gitti. Sonra gelip:

Yanında su var mı?' diye sordu. Yanımda bir (su) kırbam vardı. Onu Resulullah (s.a.v)'e getirip (eline) dökmeye başladım. Resulullah (s.a.v) ellerini ve yüzünü yıkadı. Kollarım yıkayacaktı. Fakat üzerinde, kollan dar Şam kumaşından yapılmış bir cübbe vardı. Elini, cübbenin altından çıkardı. Yüzünü ve kollarını yıkadı.

(Ravi) Resulullah (s.a.v)'in, mübarek alınlarından ve sangından bahsetti. (Hadisin ravisi) İbn Avn: Bunİan, istenilen şekilde ezberieyedim1 der.

Muğîre (devamla) der ki: Sonra mesh I eri üzerine mesh etti. Sonra da:

(Tuvalet için senin) bir ihtiyacın var mı?1 diye sordu. Ben de:

Ey Allah'ın resulü! (Tuvalet için) hiçbir ihtiyacım yok' dedim.

Sonra diğerlerinin yanma geldik. Abdurrahman ibn Avf, [409] cemaate imam olup sabah namazından bir rekat kıldırmıştı. Abdurrahman ibn Avf a, Resulullah (s.a.v)'in geldiğini haber vermek istedim. Fakat Resulullah (s.a.v) bana engel oldu. [410] Sabah namazının farzından yetişebildiğimiz kadarını cemaatle kıldık. Kaçırdığımız rekatı ise kaza ettik.[411]

Nesâî'nin bir rivayetin de şu ifade yer almaktadır:

Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) (cübbenin yenini) omzuna atıp kollarını yıkadı. Alnına, sarığına ve mestlerine mesh etti.[412]

Yine Nesâî'nin bir rivayetin de şu ifade yer almaktadır:

Bu sebeple kollarını cübbenin altından çıkarıp yıkadı. Sonra mestleri üzerine mesh etti ve bize namaz kıldırdı.[413]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayetin de şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v) abdest aldı. Alnına, sangına ve mestlerine mesh etti" ifadesi yer almaktadır.[414]

19. Sperm Gelmesi Sebebiyle Kadına Boy Abdestinin Vacip Olması

34. Ümmü Seleme (r. anhâ)'dan rivayet edilmiştir: "Ümmü Süleym, Peygamber (s.a.v)'e gelip:

Ey Allah'ın resulü! Şüphesiz ki Allah, hak(kı açıklamak)tan haya etmez. [415] Acaba İhtilam olduğu zaman kadına boy abdesti almak lazım mıdır?' diye sordu. Resulullah (s.a.v):

Evet! Suyu (spermi) görürse, (kadının boy abdesti alması) lazımdır' diye cevap verdi. Bunun üzerine Ümmü Seleme:

Ey Allah'ın resulü! Kadın hiç ihtilam olur mu?' dedi. Resulullah (s.a.v):

Allah iyiliğini versin. Çocuk, kadına neden benziyor (sanıyorsun)? [416] diye cevap verdi.[417]

Bir rivayette şu ilave yer almaktadır:

Ümmü Seleme dedi ki: (Ümmü Süleym'e:) '(Bu sözün sebebiyle) kadınları rezil ettin1 dedim.[418]

Başka bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Bunun üzerine Ümmü Seleme, (utancından) yüzü örterek:

Ey Allah'ın resulü! Kadın hiç ihtilam olur mu?' dedi. Resulullah (s.a.v)'de;

Evet! 'Allah iyiliğini versin. Çocuk, kadına neden benziyor (sanıyorsun)?' diye cevap verdi.[419]

Bir diğer rivayette ise Bunun üzerine Ümmü Seleme güldü" ifadesi yer almaktadır. [420]

Tirmizî'nin rivayeti ise baştaki hadis gibi olup içerisinde şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v):

Evet! Suyu (spermi) görürse, (kadın) boy abdesti alsın1 buyurdu. Bunun üzerine Ümmü Seleme dedi ki: Ümmü Süleym'e: (Bu sözün sebebiyle) kadınları rezil ettin1 dedim.[421]

Nesâî, bu hadisi, baştaki rivayete benzer bir şekilde rivayet etmiştir.[422]

Ebu Dâvud'da, bu hadisi, Hz. Aişe'nin hadisinden sonra getirip sonunda şöyle der:

Hişâm b. Urve, Urve'den, Urve ise Zeyneb bint. Ebi Seleme'den, o da Ümmü Seleme'den; "Ümmü Süleym, Resulullah (s.a.v)'e geldi..." şeklinde rivayet etmiştir.[423]

Görüldüğü üzere Ebu Dâvud, hadisi, Hz. Aişe hadisine göndermede bulunmadan (ayrı bir şekilde) rivayet etmiştir.

20. Uykudan Uyanıldığında Elleri Yıkama

35. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Sizden biriniz uykudan uyandığı zaman üç defa elini yıkamadan kaba sokmasın. Çünkü (kişi,) elinin nerede gecelediğini bilemez. [424]

Müslim'in bir rivayeti şu şekildedir:

Sizden biriniz uykudan uyandığı zaman elini kabına sokmadan hemen eline üç defa su döksün. Çünkü (kişi,) elinin nerde gecelediğini [425] bilemez.[426]

Müslim'in bir rivayetinde Elini yıkamadan. ifadesine yer verilmiş, fakat "üç defa [427] ifadesine yer verilmemiştir. [428] Buhârî, bu manaya ilave yapmakla hadisi şöyle rivayet etmiştir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Sizden biriniz abdest alacağı zaman burnuna su versin, sonra (burnuna verdiği suyu geri) çıkarsın. (Tuvalet ihtiyacını giderme esnasında) her kim taşla silinirce, sayısını tek yapsın. Sizden biriniz uykudan uyandığı zaman elini abdest suyunun içine sokmadan önce yıkasın. Çünkü sizden biriniz, (uykusunda) elinin nerede gecelediğini bilemez.[429]

Ebu Dâvud'da bu hadisi (bu şekilde) rivayet etmiştir. [430]

Tirmizî'nin rivayetinde Elinin üzerine iki yada üç defa su akıtmadan. ifadesi yer almaktadır. [431]

Yine Ebu Davud'un rivayetinde ise, Çünkü elinin gece nerelerde gecelediğini yada nerelerde dolaştığını bilemez" ifadesi yer almaktadır. [432]

Bu hadis, Nesâî'nin "Sünen"inde rivayet edilen ilk hadistir. [433]

21. Tuvalet İhtiyacı Sırasında Sağ Elin Kullanılmasının Yasaklanması

36. Ebu Katâde (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Sizden biriniz, işediği zaman erkeklik organına sağ eliyle dokunmasın. Tuvalete gittiğinde sağ eliyle silinmesin. Su içtiğinde de bir nefeste içmesin. [434]

Bu lafız, Ebu Davud'a aittir. Buhârî'nİn rivayeti ise şu şekildedir:

Sizden biriniz, işediği zaman erkeklik organını sağ eliyle tutmasın. Sağ eliyle temizlenmesin. [435] Su kabının içine nefesini [436] vermesin. [437]

Buhârfnin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Sizden biriniz (su kabından) bir şey içtiği zaman onun içine nefesini vermesin. Tuvalete gittiği zaman erkeklik organına sağ eliyle dokunmasın. Sağ eliyle temizlenmesin. [438]

Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir:

Sizden biriniz işerken erkeklik organını sağ eliyle kesinlikle tutmasın.

Tuvalette sağ eliyle silinmesin. Kabın içine nefesini vermesin. [439]

Peygamber (s.a.v) kabın içine nefes vermekten, erkeklik organını sağ elle tutmaktan ve (tuvalet ihtiyacı sırasında) sağ elle silinmekten yasaklamıştır.[440]

Nesâî, Müslim'in ve Ebu Davud'un rivayetlerine benzer bir şekilde rivayette bulunmuştur. [441]

Tirmizf nin rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), kişinin, erkeklik organını sağ elle tutmasını yasaklamıştır.[442]

22. Misvak Kullanmak

37. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Eğer ümmetime zorluk verecek olmasaydım, onlara misvak kullanmalarını mutlaka emrederdim.

Başka bir rivayette ise: "Eğer ümmetime yada insanlara zorluk verecek olmasaydım, onlara her namaz (başın)da misvak kullanmalarını mutlaka emrederdim. [443]

Bu lafız, Buhârî'ye aittir. Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir:

Eğer müminlere Züheyr'in sözünde: ümmetime zorluk verecek olmasaydım, onlara her namaz (başında)da misvak kullanmalarını [444] mutlaka emrederdim. [445]

Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

Eğer müminlere zorluk verecek olmasaydım, yatsı namazını geciktirmelerini [446] ve her namaz (başm)da miavak kullanmalarını mutlaka emrederdim.[447]

23. Mezi [448]

38. Hz. Ali (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Muhammed ibnu'l-Hanefiyye dedi ki: Hz. Ali der ki: "Ben, mezisi çok olan biriydim. Peygamber (s.a.v)'e meziyi sormaya, kızının ben (im nikahım altın)da olması sebebiyle utanıyordum. Bunun üzerine Mikda-d'a, (mezinin durumunu) Peygamber (s.a.v)'c sormasını istedim, O da, ona (mezi ile ilgili) sordu. Peygamber (s.a.v):

(Mezi gören kimse,) cinsel organını yıkar ve abdest alır' diye cevap verdi. [449]

Bu lafız, Buhârî ve Müslim'e aittir.

Buhârî'nin, Ebu Abdurrahman es-Sülemî yolundan yaptığı rivayet şu şekildedir:

"Ben bir kimseye, (mezi ile ilgili) Peygamber (s.a.v)'e sormasını istedim. (O da sordu.) Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Abdest al ve cinsel organını yıka1 diye cevap verdi.[450]

Müslim'in, Abdullah yolundan yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Ali der ki: Mikdad b. Esvedi, Resulullah (s.a.v)'e gönderdik. Mik-dad, ona; insanın, kendisinden çıkan mezi ile ilgili ne yapacağım sordu. O da:

Abdest al ve cinsel organını yıka1 diye cevap verdi. [451]

Ebu Dâvud'da, Urve yoluyla Hz. Ali'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

Ali, Mikdad'a şöyle dedi diyerek (bir önceki Süleyman b. Yesâr'ın riva-yetindekilerin) benzerini zikretti.

Sonra Urve der ki: Mikdad, Resulullah (s.a.v)'e (mezi kimsenin durumunu) sordu. O da:

Cinsel organını ve hayalarım yıkasın [452] diye cevap verdi. [453]

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Peygamber (s.a.v)'in; Hayalarını" ifadesini zikretmediği belirtilmektedir. [454]

Ebu Davud'un Hz. Ali'den yaptığı diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Ben, mezisi çok gelen biriydim. (Sperme kıyas ederek) yıkanmaya başladım. Öyle ki sırtım çatladı. Bunun üzerine durumu Peygamber (s.a.v)'e anlattım yada anlatıldı. O da:

Böyle yapma! Meziyi gördüğünde, Cinsel organını yıka ve namaz için abdest aldığın gibi abdest al. Sperm çıktığında ise, yıkan' diye cevap verdi.[455]

Tirmizî'nin rivayetinde ise Hz. Ali şöyle der:

Peygamber {s.a.v)'e, mezi ile ilgili soru sordum. O da:

Meziden dolayı (namaz) abdesti alman ve sperm (meni) den dolayı ise boy abdesti alman gerekir' buyurdu.[456]

Nesâî'nin Hz. Ali'den yaptığı bir rivayet ise şu şekildedir:

Ben, mezisi çok gelen biriydim. Peygamber (s.a.v)'in kızı (Farıma nikahım) altında idi. Bundan dolayı (mezinin durumunu) ona sormaya utandım. Dolayısıyla yanımda oturan birisine, bunu, Peygamber (s.a.v)'e sormasını söyledim. O adam da, Peygamber (s.a.v)'e (mezinin durumunu) sordu. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

(Mezi gelince,) abdest almak gerekir' diye cevap verdi. [457] Yine Nesâî'nin Hz. Ali'den yaptığı diğer bir rivayet ise şu şekildedir: Mikdad'a:

Bir kimse, ailesiyle, cinsel ilişki yapmaksızın oynaştığında mezi gelirse ne yapmalıdır? diye bunu Peygamber (s.a.v)'e sor. Çünkü ben, Peygamber (s.a.v)in kızı (nikahım) altında olduğundan ötürü bunu sormaya utanıyorum' dedim.

O da, (bu meseleyi) Peygamber (s-.a.v)'e sordu. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Cinsel organını yıkar ve namaz abdesti gibi abdest alır' diye cevap verdi. [458]

Yine Nesâî'nin Hz. Ali'den yaptığı başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Ammâr'a, Peygamber (s.a.v)'in kızının (benim nikahım) altında olmasından ötürü (mezi meselesini) Resulullah (s.a.v)'den sormasını istedim. O da bu meseleyi Peygamber' sordu.) Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Mezi için abdest almak yeterlidir' diye cevap verdi. [459]

Yine Nesâî'nin, Abdullah ibn Abbâs yoluyla Hz. Ali'den yaptığı rivayet şu şekildedir:

Ali, Mikdad ve Ammâr aralannda konuşuyorlardı. Ali:

Benden çok mezi akıyor, kızı nikahım altında olduğundan dolayı Resulullah (s.a.v)'e (mezi meselesini) sormaya utanıyorum. İkinizden birisi benim (bu meselemi) sorsa' dedi.

Bunun üzerine ikisinden birisi -hangisi olduğunu unuttum- (mezi meselesini) Resulullah (s.a.v)'e sordu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

O, mezidir. Kimden akarsa, cinsel organını yıkasın. Namaz ab-desti gibi abdest alsın1 diye cevap verdi. [460]

Yine Nesâî'nin, Hz. Ali'den yaptığı rivayet şu şekildedir:

Ben, mezisi çok gelen biriydim. Birisine (bu mezi meselesini) Peygamber (s.a.v)'e sormasını istedim. O da (bu meseleyi) ona sordu.

Bunun üzerine Peygamber (s.a.v);

Abdest almak gerekir' diye cevap verdi.[461]

Yine Nesâî'nin bir rivayetinde, Abdest al ve cinsel organım yıka" ifadesi geçmektedir.[462]

Yine Nesâî'nin bir rivayetinde, Cinsel organım yıkasın ve namaz abdesti gibi abdest alsın" ifadesi geçmektedir.[463]

Yine Nesâî'nin, Râfi' b. Hadîc'den yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Ali, Ammâr'a; meziyi Resulullah (s.a.v)'den sormasını istedi. Resulullah (s.a.v):

Cinsel organını yıkar ve abdest alır' diye cevap verdi.[464]

24. Tuvalet İhtiyacı Giderildiği Sırada Kıbleye Dönmenin Yasak Olması

39. Ebu Eyyûb el-Ensârî (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Büyük abdeste gittiğiniz zaman önünü ve arkasını kıbleye dönmesin. Fakat (Medine'nin) doğu tarafına doğruyada batı tarafına doğru dönünüz."

Ebu Eyyûb der ki: "Biz Şam'a geldiğimizde yönleri kıbleye doğru yapılmış tuvaletler gördük. (Tuvaletlerin içinde kıbleden) dönüyorduk ve Allah'a istiğfar [465] ediyorduk.[466]

Buhârî, Müslim, Tirmizî ve Ebu Dâvud, bu hadisi (bu lafızla) rivayet etmiştir.

Nesâî'nin, Râfi1 ibn İshâk'tan [467] yaptığı rivayet şu şekildedir:

(Râfi' ibn İshâk,) Mısır'da [468] bulunduğu sırada Ebu Eyyûb el-Ensârî'nin şöyle dediğini işitmiştir:

Resulullah (s.a.v): 'Herhangi biriniz büyük veya küçük abdeste gittiği zaman önünü ve arkasını kıbleye dönmesin [469] buyurmuştu. Allah'ın adına yemin ederim ki, ben bu tuvaletlerde nasıl hareket edeceğimi bilemiyorum.[470]

Nesâî'nin Ebu Eyyûb'tan yaptığı diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu: Büyük veya küçük abdest yaparken önünüzü ve arkanızı kıbleye dönmeyin. Doğuya ve batıya [471] donun. [472]

Yine Nesâî'nin Ebu Eyyûb'tan yaptığı diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Herhangi biriniz büyük abdesie gittiği zaman yönünü kıbleye doğru dönmesin. Yönünü, doğuya ve batıya dönsün.[473]

25. Köpeğin Bir Kabı Ağzıyla Yalaması

40. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu: Köpek, sizden birinin kabından bir şey içtiği zaman hemen o kabı yedi defa yıkasın. [474]

Bu hadisi; Buhârî ve Müslim (bu lafızla) rivayet etmiştir. Müslim'in rivayeti şu şekildedir:

Köpek, sizden birinin kabını yaladığı [475] zaman hemen o kabın içindekini) döksün. Sonra da o kabı yedi defa yıkasın.[476]

Müslim, bu rivayetin bir benzerini rivayet edip fakat hemen o kabi (n içîndekini) döksün" ifadesini kullanmamıştır. [477] Yine Müslim'in rivayeti şu şekildedir:

Köpek, [478] sizden birinin kabını yaladığı zaman o kabın temizliği, birincisi toprakla (olamk şartıyla) onu yedi defa yıkamasidir.[479]

Yine Müslim'in diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

"Köpek, sizden birinin kabını yaladığı zaman o kabın temizliği, onu yedi defa yıkamasıdır.[480]

Ebu Davud'un bir rivayetinde, bu manada, Ebu Hureyre'den mevkuf olarak bir hadis rivayet edilmiştir. Fakat bu hadisin içerisine Ebu Hureyre:

Kedinin su içtiği kap bir kez yıkanır [481] cümlesini ilave etmiştir. [482]

Ebu Davud'un diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Köpek bir kabı yaladığı zaman, yedincisitoprakla (olmak şartıyla) onu yedi defa yıkayınız."

Ebu Dâvud (devamla) der ki: Bir topluluk, bu hadisi, Ebu Hureyre'den rivayet etmiştir. Fakat onlar, v'j^1 toprak" kelimesini zikretmem işlerdir. [483]

Nesâî'de bu hadisi, (baştaki gibi değilde) ikinci şekliyle rivayet etmiştir. Tirmizî'nin rivayeti de şu şekildedir:

Köpek bir kabı yaladığı zaman o kap yedi kere yıkanır. Birincisi veya sonuncusu, toprakla (ovulur). Kedinin yaladığı kap ise bir kere yıkanır."

Tirmizî (devamla) der ki: Bu hadisi bir çok kimse rivayet etmiştir. Fakat bu hadisin içerisinde "Kedinin yaladığı kap ise bir kere yıkanır" cümlesi zikredilmemiştir. [484]

26. Elbiseye Bulaşan Hayız Kanının Yıkanması

41. Esma bint. Ebi Bekr (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Bir kadın, Resulullah (s.a.v)'e gelip: c

Ey Allah'ın resulü! Biz (kadınlardan) biri, elbisesine hayız kanı bulaştığında ne yapmasını buyurursunuz?' diye sordu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

(Birinizin elbisesine hayız kanı bulaşırsa,) o kanı (elleriyle y parmaklarıyla) kazır, sonra suyla ovalar, sonra üzerine su dök(üp yı-k)ar, sonra da o elbiseyle namaz kılar' diye cevap verdi.[485]

Bu hadisi; Nesâî hariç diğer hadis imamları (bu lafızla) rivayet etmişlerdir.

Nesâî'nin rivayeti şu şekildedir:

Bir kadın, elbiseye bulaşan hayız kanı [486] hakkında Resulullah (s.a.v)'den fetva istedi.

Resulullah (s.a.v), ona: (İlk önce leke değen yeri ellerinle yada parmaklarınla) kazı, sonra suyla ovala, sonra üzerine su dök ve o elbiseyle namaz kü1 diye ceverdi. [487]

Ebu Davud'un bir diğer rivayeti ise şu şekildedir:

Bir kadının, Resulullah (s.a.v)'e: 'Biz (kadınlardan) biri temizlendiği zaman (hayızlı iken giydiği) elbisesini ne yapsın, onunla namaz kılsın mı?' diye sorduğunu işittim.Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Baksın, eğer elbisesinde kan görürse, biraz suyla ovalasın, (bu suda yada elbisede kan izi) görmeyinceye kadar (elbiseyi) yıkasın ve (bu elbiseyle) namazını kılsın' diye cevap verdi.[488]

Yine Ebu Dâvud, bu manada başka bir hadis daha rivayet edip bu hadi-sin içerisinde, O (kanı) kazı, sonra suyla ovala, sonra da yıka" ifadesi yer almaktadır.[489]

27. Durgun Suya İşemenin Yasak Olması

42. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Ebu Hureyre, Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işitmiştir: Bizler, sonra gelenleriz, (Kıyamet gününde ise) öne geçecek olanlarız.

Sakın sizden birisi akmayan durgun suya İşemesin. Sonra ondan (su alıp) yıkanır.[490]

Lafız, Buhârî'ye aittir.

Müslim'de,bu hadisin bir benzerini rivayet etmiş, fakat "Bizler, sonra gelenleriz. (Kıyamet gününde ise) öne geçecek olanlarız" ifadesine yer vermemiştir.[491]

Tirmizî ile Nesâî'nin rivayeti ise şu şekildedir:

Sakın sizden birisi durgun suya işemesin. [492] Sonra ondan abdest alır. [493] Ebu Dâvud ile Nesâî'nin bir rivayeti, Tirmizînin bir rivayeti gibi olup bu Sonra ondan (su alıp) yıkanır" ifadesi yer rivayetin içerisinde, almaktadır.[494]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti şu şekildedir:

Sakın sizden birisi durgun suya işemesin. Sonra ondan yıkanır.[495] Nesâî'nin bir rivayetinde Durgun su" ifadesi yer almaktadır.[496]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti şu şekildedir:

Sakın sizden birisi durgun suya işemesin. Sonra ondan yıkanır yada abdest alır. [497]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) durgun suya işemeyi, sonra da cünüplükten dolayı orada yıkanılmasını yasaklamıştır. [498]

28. Fıtratın Hasletleri

43. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: "Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu işittim: Beş (şey vardır ki, bunlar,) fıtrat (tan) dır:

1. Sünnet olmak,

2. Kasıkları traş etmek,

3. Bıyıklan kısaltmak,

4. Tırnak kesmek,

5. Koltuk altındaki kılları yolmak. [499]

Bir rivayette, Beş şey fıtrattır [500] yada beş şey fıtrattandır" ifadesi yer almaktadır. [501]

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

NAMAZ BÖLÜMÜ [502]

1. Namaz Kılarken Safların Duz Ve Doğru Tutulması

44. Nu'mân b. Beşîr (r.a)'tan rivayet edilmiştir: "Peygamber (s.a.v)'in şöyie buyurduğunu işittim:

Ya saflarınızı düzeltirsiniz yada Allah yüzlerinizi başka başka taraflara çevirir.[503]

Buhârî ve Müslim, bu hadisi, (bu lafızla) rivayet etmişlerdir. Müslim'in diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) bizjm saflarımızı düzeltir, hatta saflarımızı oklar gibi oluncaya kadar düzeltirdi. Safları düzeltme işine, [504] biz (saf bağlamayı) anlayıp öğreninceye kadar devam etti. Sonra bir gün (mescide) varıp namaza kalktı. Tam tekbir alacağı sırada göğsü saftan dışarı çıkmış bir adam gördü. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): Ey Allah'ın kulları! Ya saflarınızı düzeltirsiniz yada Allah yüzlerinizi başka başka taraflara çevirir' buyurdu.[505]

Ebu Dâvud, Tirmizî ve Nesâî'de, bu hadisi (bu şekilde) rivayet etmişlerdir,

Yine Ebu Davud'un bir rivayeti şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) (bif gün) cemaate yönelerek üç defa: 'Saflarınızı düzeltiniz1 buyurdu. (Sonra sözüne şöyle devam etti:) 'Vallahi, ya saflarınızı düzeltirsiniz yada Allah kalplerinizi başka başka taraflara çevirir.

(Ravi Nu'mân) der ki: Ben, (Resulullah'ın bu sözünden) sonra gördüm ki, herkes omuzunu arkadaşının omuzuna, dizini arkadaşının dizine ve topuğunu (da) arkadaşının topuğuna yapıştırıyordu.[506]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), biz namaza kalkınca saflarımızı düzeltirdi. Biz (saflarımızda iyice) düzelince de tekbir alırdı.[507]

2. Namaza Sekinet Ve Vakarla Gelmenin Müstehab Olması

45. Ebu Hureyrc (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Namaz için kamet getirildiğini işittiğiniz zaman, sakin ve ağırbaşlı bir şekilde (namaz kılmaya) yürüyerek gelin. Hızlı bir şekilde gelmeyin. Namaza yetişebildiğiniz kadarını (imamla birlikte) kılın. Yetişemediğiniz kısmı ise (kendiniz) tamamlayın.[508]

Müslim'in bir rivayeti şu şekildedir:

Namaz için kamet [509] getirildiği zaman ona koşarak gelmeyin. Sakin bir şekilde yürüyerek gelin.[510] Yetişebildiğiniz kadarını (imamla birlikte) kılın. [511] Yetişemediğinizi (kendiniz) tamamlayın.[512]

Müslim'in diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Namaz için ikamet getirildiği zaman namaza hiç biriniz koşmasın. Sakin ve ağırbaşlı bir şekilde yürüsün. Yetişebildiğinizi (imamla birlikte) kılın. Yetişemediğinizi ise kaza edin.[513]

Yine Müslim'in bir rivayetinde, Çünkü sizden birisi, namaz maksadıyla yola çıkarsa namazda sayılır ilavesi yer almaktadır.[514]

3. Namaz Kılan Kimsenin Önünden Geçmenin Haram Olması

46. Büsr b. Saîd (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Zeyd b. Hâlid el-Cühenî, namaz kılanın önünden geçen kimse hakkında Resulullah (s.a.v)'den ne işittiğini sormak üzere Büsr'ü, Ebu Cuheym'e göndermişti. Bunun üzerine EbuCuheym (şunları) söylemişti: Resululiah (s.a.v): Namaz kılanın önünden geçen kimse, ne kadar günah işlediğini bilseydi, kırk.beklemeyi, (namaz kılanın) önünden geçmekten daha hayırlı bulurdu' buyurdu.

Ebu'n-Nadr: '(Ravinin) kırk gün mü, kırk ay mı, yoksa kırk yıl mı? Dediğini bilemiyorum' dedi. [515]

Tirmizî der ki: "Peygamber (s.a.v)',n şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir:

Sizden birinizin yüz yıl durup beklemesi, namaz kılan (din) kardeşinin önünden geçmesinden [516] daha hayrlıdır.[517]

4. Namaz Kılan Kimsenin Sütresi Ve (Önünden Geçilmesi Halinde) Namazın Bozulmaması

47. Abdullah ibn Abbâs (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

Ebu's-Sahbâ1 der ki: Biz Abdullah ibn Abbâs'in yanında namazı bozan şeylerden bahsediyorduk. Abdullah ibn Abbâs şöyle dedi:

Ben ve Abdulmuttalib oğullarından bir çocuk, eşek üzerinde olduğumuz halde namaz kılmakta olan Peygamber (s.a.v)'e (önünden geçerek) geldik. Sonra o ve ben, eşekten inip eşeği safların önüne Salıverdik. (Bunu gören Peygamber) hiç aldırış etmedi. Ve (yine) Abdulmuttalib oğullarından iki genç kız gelerek safların arasına girdiler. Peygamber (s.a.v) bunu da Önemsemedi.[518]

Ebu Davud'un bu hadisle ilgili başka bir rivayeti ise şu şekildedir:

Abdulmuttalib oğullarından iki genç kız gelerek (safların önünde) çekişmeye başladılar. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v), bu iki kızı tutup arasını ayırdı.[519]

Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Bunun üzerine Peygamber (s.a.v), birini diğerinden ayırdı. (Fakat) o, kızların bu durumuna önem vermedi" ifadesi yer almaktadır. [520]

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu:

Sizden biriniz sütresiz [521] namaz kılarsa, (önünden geçecek) köpek, eşek, domuz, Yahudi, Mecusi ve kadın onun namazını bozar. [522] (Fakat bunlar, sizin önünüzden değü de,) bir iaş atım mesafesi uzaklıktan geçerlerse (o zaman) namazı(nız) tam olur. [523]

Ebu Dâvud (devamla) der ki: "Abdullah ibn Abbas dedi ki: Bu hadisin, Resulullah (s.a.v)'den geldiğini zannediyorum."

Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde ise Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu:

Hayızlı kadın ve köpek [524] namazı bozar. [525]

Ebu Dâvud (devamla) der ki: "(Katade'nin ravisi) Şu'be bu hadisi rnerfu olarak (Hz. Peygamber'den) rivayet etmiştir."

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde ise Abdullah ibn Abbâs şöyle dedi:

Dişi bir eşeğe binerek geldim. O sırada ben ergenlik çağına yaklaşmıştım. Peygamber {s.a.v) Mina'da [526] cemaatle namaz kılıyordu. Saffın birinin önünden (eşekle) geçtim. Sonra eşekden indikten otlasın diye onu (onların önüne) salıverdim. Kendim de saffa girdim. Hiç kimse bu durumu kötü karşılamadı.[527]

Tirmizî'nin rivayetinde ise Abdullah ibn Abbâs şöyle dedi: [528]

"Dişi bir eşeğin üzerinde Fadl'ın [529] arkasında idim. Resululah (s.a.v) Mina'da sahabüeriyle birlikte (cemaat halinde) namaz kılarken (onların yanına) geldik. Hemen eşekden inerek saffa girdik. Eşek, onların önünden geçti. (Fakat) onlar namazlarını bozmadılar.[530]

Nesâî'nin rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) Arafat'ta [531] (sahabilerinden oluşmuş) cemaata namaz kıldırırken dişi bir eşeğin üzerinde Fadl ile birlikte (onların yanına) geldik.

(Daha sonra Abdullah ibn Abbâs, bu manada şöyle bir ifade kulandi:) Bir saffın önünden geçtik. Sonra eşekden inerek onu otlatmaya salıverdik. Resulullah (s.a.v) (önlerinden geçtiğimizden dolayı) bize hiçbir şey demedi.[532]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti şu şekildedir:

Katâde der ki: Câbir b. Zeyd'de, namazı neyin bozduğunu sordum. O da: Abdullah îbn Abbâs, (namazı bozan şeylerin) hayızli kadın ve köpek olduğunu söylüyordu' dedi.

Şu'be'de, (bu) hadisi merfu olarak Resulullah (s.a.v)'den rivayet etmiştir. [533]

Rezîn'in naklettiği rivayette ise şu ifadeler yer almaktadır:

Biz Abdullah ibn Abbâs'ın yanında namazı bozan şeylerden bahsediyorduk. Abdullah ibn Abbâs şöyle dedi:

Ben, insanlar namazda iken dişi bir eşeğin üzerinde geldim ve otlanması için onu safların önüne salıverdim. (Fakat) Resulullah (s.a.v) bu duruma hiç aldırış etmedi.

(Yine) Abdullah ibn Abbâs şöyle dedi:

İki genç kız, (namaz kıldığı sırada) Resulullah (s.a.v)in önüne gelip birbirleriyle çekişmeye başladılar. Resulullah (s.a.v) namazda olduğu halde bu iki kızın arasını ayırdı. Bu iki kız safların arasına girmişti. (Fakat) Resulullah (s.a.v) bu durumu hiç önemsemedi.

(Yine) Abdullah ibn Abbâs şöyle dedi:

Ben, Resulullah (s.a.v)'i, önünde sütre olmadığı halde sahrada namaz kılarken gördüm. Onun önüne salıverilmiş dişi bir eşek ile köpeğimiz vardı. (Fakat) Resulullah (s.a.v) bu durumu hiç önemsemedi."

5. Namaza Başlarken Tekbir Almak Ve Elleri Kaldırmak

48. Abdullah ibn Ömer (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Resululah (s.a.v) namaz kılmaya kalktığı zaman ellerini omuzları hizasına kadar kaldırır. [534] sonra tekbir alırdı. [535] Rükuya gitmek istediği zaman da böyle yapar, rükudan doğrulduğu zaman da böyle yapardı. Başını secdeden kaldırdığı zaman bunu yapmazdı. [536]

(Hadisin metni, Müslim'e aittir.)

Bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır;

Resululah (s.a.v) başını rükudan kaldırdığı zaman ellerini de (omuzlarının hizasına kadar) kaldırır ve Semiallâhu limen hamideh Rabbena ve leke'1-hamd (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitir. Rabbimiz! Hamd, yalnızca sanadır) derdi.[537]

Bunun benzeri başka bir rivayette ise,

Resululah (s.a.v) secdeye giderken ve secdeden başını kaldırırken [538] (elleri kaldırma hareketini) yapmazdı" ifadesi yer almaktadır.[539]

Buhârî'nin Nâfi'den yaptığı rivayet İse şu şekildedir:

Abdullah ibn Ömer, namaza başlarken tekbir alır ve iki elini fvu-karıva) kaldırırdı. Rükuya giderken yine ellerim kaldırırdı. Semiallâhu limen hamideh' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitir) dediği zaman da ellerini kaldırırdı, ikinci rek'atten sonra ayağa kalktığı zaman yine ellerini (yukarı) kaldırırdı. Abdullah ibn Ömer, bu fiilleri, Peygamber (s.a.v)'e dayandırdı. [540]

Ebu Dâvud, Buhârî'nin Nâfi'den yaptığı rivayeti nakledip daha sonra da şöyle der: "Gerçekte bu, Abdullah ibn Ömer'in (kendi) sözüdür. Hz. Peygamber (s.a.v)'den merfu [541] olarak rivayet edilmiş bir hadis değildir. Ayrıca bu hadisi, es-Sekafî'de mevku [542] olarak (Abdullah ibn Ömer'den) rivayet etmiş olup bu hadisin içerisinde şu ifade yer almaktadır:

"İkinci rek'atten (sonra üçüncü rek'ate) kalkarken ellerini gömisle-ri hizasına [543] kadar kaldırırdı."

Doğru olan da bu (hadisin mevkuf olması)dır.

Yine Ebu Dâvud (devamla) der ki; Hammâd b. Seleme, bu hadisi Hz. Peygamber (s.a.v)'e dayandırdı. Fakat Eyyûb ile Mâlikfin rivayetlerinde,) ikinci rekatten (sonra üçüncü rekata) kalktığında (ellerini) kaldırdığından bahsetmemişlerdir.

İbn Cüreyc, bu rivayet hakkında dedi ki: Nâfi'ye: 'Abdullah ibn Ömer, ellerini iftitah tekbiri alırken mi daha yukarı kaldırırdı, yoksa diğerlerinde mi' diye sordum. O da: 'Hayır, (hepsinde) aynı seviyede (kaldırırdı) dîye cevap verdi. Bunun üzerine ben de: Bana (bunu) işaretle göster' dedim. O da göğüslerine yada biraz daha aşağısına işaret etti.[544]

Ebu Davud'un diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

"Peygamber (s.a.v), (ilk) iki rekattan (üçüncü rekata) kalktığı man tekbir alır ve ellerini kaldırırdı.[545]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti ise şu şekildedir:

"Peygamber (s.a.v), namaz kılmaya kalktığı zaman (iftitah tekbiri alırken) ellerini omuzları hizasına kadar kaldırırdı. Sonra tekbir getirip yine aynı şekilde ellerini kaldırır ve rükuya varırdı. Sonra (rükudan) belini doğrultmak isteyince de ellerini omuzları hizasına kadar kaldırır.[546] sonra 'Semiallâhu limen hamiden' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitir) derdi. Secde(ye eğileceğin) d e (ve secdeden kalkacağında ise) ellerini kaldırmazdı Namaz bitinceye kadar rükudan önce aldığı her tekbirde ellerini kaldırırdı.

Yine Ebu Davud'un diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v)'i; namaza başlarken, rükuya varmadan önce ve (başını) rükudan kaldırdığında ellerini omuzlarının hizasına kadar kaldırırken gördüm. Secdeye vardığında ve iki secde arasında ise ellerini kaldırmazdı. [547]

Tirmizî'de, Ebu Davud'un naklettiği (721 nolu) hadisi rivayet etmiştir.

Nesâî ise, ilk (üç) rivayetini [548] Buhârî ile Müslim'in rivayetlerine ve son rivayetini [549] ise Ebu Davud'un (720 nolu) rivayetine (uygun bir şekilde) rivayet etmiştir.

Yine Nesâî'nin (konu ile ilgili) başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) namaza başladığı zaman, rükuya giderken, rükudan kalkarken ve ikinci rekattan ayağa kalkınca ellerini omuzlan hizasına kadar kaldırırdı. [550]

Yine Nesâî başka bir rivayetinde Vâsi' b. Habbân yolundan şu şekilde rivayette bulunmuştur:

Abdulah ibn Ömer'e, Resulullah (s.a.v)'in nasıl namaz kıldığını sordum. Bunun üzerine Abdullah ibn Ömer şöyle dedi:

(Rükuya) inişinde "Allahu Ekber" ve (rükudan) kalkışında "Allahu Ek-ber" derdi. [551] Sağma selam verirken "es-Selâmu aleykum ve rahmetulah", soluna selam verirken "es-Selâmu aleykum ve rahmetulah" derdi.[552]

6. Besmeleyi Açıktan Okumama (Gizli Okunması) Meselesi

49. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Ben Resulullah (s.a.v), Ebu Bekr, Ömer ve Osman ile birlikte na maz kıldım. (Fakat) bunların hiç birinin (açıktan) (Bismillâhirrahmânirrahîm)'i okuduklarını [553] işitmedim.[554]

(Hadisin metni, Müslim'e aittir.) Bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), Ebu Bekr ve Ömer -Allah her ikisinden de razı olsun- ile birlikte namaza hep (Elıamdu liİlâhi Rabbi'l-Âlemîn) ile başlardı.[555]

Müslim'in bir rivayeti ise şu şekildedir:

Ömer, şu kelimeleri açıktan okurdu: (Subhâneke A Hainimin e ve bihamdik ve tebâre-kesmuk ve teâlâ cedduk velâ ilahe ğayruk)

Evzâî, Katâde'den naklen şöyle der: Katâde, Evzâî'ye Enes'ten naklen şu haberi yazmış: Enes dedi ki;

Peygamber (s.a.v) ile Ebu Bekr, Ömer ve Osman'ın arkasında namaz kıldım. Bunlar namaza (Elhamdu lillâhi Rabbi'l-Âlemîn) ile başlarlardı. (Fakat) (Bismillâhirrahmânirrahîm)'i kıraatin başında ve sonunda (açıktan) söylemezlerdi.[556]

Nesâî, (bu hadisi) birinci rivayetinde, Tirmizî ile Ebu Dâvud ise ikinci rivayetinde nakletm iştir.

Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), Ebu Bekr ve Ömer Allah her ikisinden de razı olsun- ile beraber namaz kıldım. Onlar (kıraate) (Elham-du lillâhi Rabbi'l-Âlemîn) ile başlarlardı.[557]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

"Resulullah (s.a.v), bize namaz kıldırdı. (Fakat) Bismillâhirrahmânir-rahînı'i (açıktan) okuduğunu işitmedik.[558]

7. Namazda İken (Secde Yerinde Bulunan) Çakıl Taşlarını Düzleme Meselesi

50. Muaykib (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v) secde edeceği yerdeki toprağı düzelten kişi hakkında:

Eğer yapacaksan, (bari bunu) bir defada yap' buyurdu. [559]

Bu hadisifn metnini), Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. [560] Müslim'in bir rivayeti şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) mescitte meshi (secde yerinde bulunan) çakıl taşlarını düzleme [561] (işini) zikretti. (Daha sonra da:)

Eğer mutlaka yapacaksan, (bari) bir defada yap' buyurdu. [562] Yine Müslim'in başka bir rivayeti de şekildedir:

Sahabiler Peygamber (s.a.v)'e; namaz (kılarken secde yerinde bulunan çakıl taşlarını) kaldınp atmafnın hükmünü) sordular. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Bir defada (kaldırıp atmak gerekir)1 buyurdu. [563]

Tirmizî'nin rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v)'e (secde yerinde bulunan) çakıl taşlarını düzleme (işini) sordum. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): Mutlaka yapman gerekiyorsa, (bari bunu) bir defada yap1buyurdu.[564]

Ebu Davud'un rivayeti ise şu şekildedir:

Namazda iken sakın (çakıl taşlarına) el sürme (düzleme). (Fakat) mutlaka yapman gerekirse, o zaman çakıl taşlarını düzeltme (işini) bir defada yap.[565]

Nesâî'nin rivayetinde ise, Mutlaka yapman gerekiyorsa, (bari bunu) bir defada yap" ifadesi yer almaktadır.[566]

8. Rüku Sırasında Elleri Dizlerin Üzerine Koymak Ve Avuçları Birbiri Üzerine Kapamanın Hükmünün Kaldırılması

51. Ebu Ya'fûr Abdurrahman ibn Ubeyd'den rivayet edilmiştir: (Ebu Ya'fûr der ki): Mus'ab ibn Sa'd'ın şöyle dediğini işittim: Ben, (bir defasında) babam Sa'd ibn Ebi Vakkâs'ın yanında namaz kıldım. Rükuda iki avucumu biribirine yapıştırdıktan sonra o vaziyette ellerimi iki diziminin arasına koydum.[567] Babam, beni bundan nehyedip:

Önceleri biz bunu yapardık. (Fakat sonr bundan) nehyolunduk ve ellerimizi dizlerimizin üzerine koymakla emrolunduk' dedi. [568]

9. Akşam Namazında Kıraat

52. Ümmü Fadl binti'l-Hâris [569] (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir: "Akşam namazında Peygamber (s.a.v)'i And olsun ki birbiri ardınca gönderilenlere [570] (dîye başlayan Mürselât suresini) okurken İşittim, Bundan sonra artık Allah onun ruhunu alıncaya kadar bize (hiç) namaz kıldırmadı. [571] (Birinci rivayet)

(Müslim'in) bir rivayetinde, (s.a.v), bundan sonra Allah onun ruhunu alıncaya kadar (bir da Wıber maz kılmadı" ifadesi yer almaktadır.[572]

Başka bir rivayette ise Abdullah İbn Abbâs şöyle der:

Ümmü Fadl, Abdullah ibn Abbâs'ı

And olsun birbiri ardınca gönderilenlere [573] (diye başlayan Mürselât sUresinij okurken işitmiş. Bunun üzerine Abdullah ibn Abbâs'a:

Ey oğulcuğum! Vallahi sen bu sureyi okuyuşunla benim hafızamı tazeledin. Bu sure, ResuluHah (s.a.v)'i son defa akşam namazında okuduğunu işittiğim suredir' demişti. [574] (İkinci rivayet)

Bu hadisifn metnini), Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir.[575] İmam Malik ve Ebu Davud ise ikinci rivayeti nakletmiştir.[576] Tirmizî'nin rivayetinde ise Ümmü Fadl şöyle der:

"ResuluHah (s.a.v) (ölümüne yakın) hastalığı sırasında başını sarmış olarak bizim için (yatağından kalkıp) gelip akşam namazını (evinde) kıldırdı ve (namaz sırasında) "Mürselât" suresini okudu. Bundan sonra Allah'a kavuşuncaya kadar (bir daha) akşam namazını [577] kılamadı. [578]

Nesâî'nin rivayetinde ise Ümmü Fadl şöyle der:

Resulullah (s.a.v), evinde, bize (vefatından önce) akşam namazım kıldırdı ve (namaz sırasında) "Mürselat" suresini okudu. Bundan sonra ruhu alınıncaya kadar (bize) bir (daha hiç) namaz kıldırmadı.[579]

10. Yatsı Namazında Kıraat

53. Berâ ibnu'1-Âzib (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v) bir seferde idi. Yatsı namazını son (vaktinde) [580] kıldı. (Namazın) iki rekatinden birinde "ve't-Tîni ve'z-Zeytûni" suresini okudu. (Bu zamana kadar) ses yada kıraat yönünden ondan (daha güzel sesli yada ondan daha güzel okuyuşlu) hiç kimseyi dinlemedim. [581] Bu hadisi(n metnini), Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. [582] Ebu Dâvud ile Nesâî'nin rivayeti, ve Tîn ifadesiyle bitmektedir, Tirmizî ile Nesâî'nin rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

"Resulullah (s.a.v) ile birlikte yatsı namazını kıldım. Bu namaz sırasında "ve't-Tîni ve'z-Zeytûni [583] suresini okudu. [584]

11. Fatiha Süresini Okumanın Vacip Olması

54. Übâde ibmı's-Sâmit (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resuluilah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

(Namazda) Fatiha suresini okumayan [585] kimsenin namazı yok.[586]

(Hadisin ravisi) Süfyân der ki: Fatiha'ya ek olarak bir miktar daha Kur'an okumak) yalnız başına namaz kılan içindir.[587]

Nesâîde ise, "(Fatiha'ya) ek olarak (bîr miktar daha Kur'an okumak)" ilavesi vardır.[588]

12. İmamlığa En Layık Olan Kimse

55. Mâlik ibnu'l-Huveyris (r.a)'dan rivayet edilmiştir: "Bizler, (yaşça) birbirine akran gençler Peygamber (s.a.v)'in yanına geldik. Onun yanında yirmi gün yirmi gece kaldık. Resuluilah (s.a.v) çok merhametli ve çok yumuşak huylu birisiydi. Ailelerimizi özlediğimizi anlayınca, geride kimleri bıraktığımızı sordu. Biz de ona (geride bıraktığımız kimseleri) haber verdik. Bunun üzerine Resuluilah (s.a.v):

Haydi ailelerinizin yanına geri dönün. Onların içerisine yerleşin. Onlara (burada öğrendiğiniz hususları) öğretin ve onlara, filanca namazı filanca vakitte ve filanca namazı da filan vakitte kılmalarım emredin. Namaz vakti geldiğinde içinizden biri size ezan okusun. (Yaşça) daha büyük olanınız ise size imam olsun buyurdu. [589]

Bu hadisi(n metnini), Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. [590]

Buhârî'nin bir rivayetinde, Benim namaz kıldığım gibi namaz kılın" ifadesi yer almaktadır. [591]

Müslim ise bu hadisi kısa bir şekilde şöyle rivayet etmiştir:

Ben ve bir arkadaşım, Peygamber (s.a.v)'in yanına geldik. (Onun yanından ailemizin yanına geri dönmek istediğimiz zaman) bize:

Namaz vakti geldiği zaman ezanı okuyun. Sonra kamet getirin. (Yaşça) daha büyük olanınız size imam olsun' [592]buyurdu. [593]

Yine Müslim'in bir rivayetinde, Bu iki genç kıraat [594] hususunda da birbirine yakın idiler" ilavesi yer almaktadır.[595]

Nesâî'nin kısa bir şekilde naklettiği rivayette Mâlik ibnu'I-Huveyris şöyleder:

Ben ve amcamın oğlu, (başka bir defada ise, ben ve bir arkadaşım} Peygamber (s.a.v)'in yanına geldik. (Onun yanından ailemizin yanına geri dönmek istediğimiz zaman bize):

Yolculuğa çıktığınız zaman ezan okuyun, kamet getirin [596] (yaşça) büyük olanınız size imam olsun1 buyurdu.[597]

Tirmizî ile Ebu Davud'un rivayeti de bu şekilde kısadır.

Tirmizî'nin rivayetinde, Ben ve amcamın oğlu" ifadesi yer almaktadır. [598]

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde ise, Biz ilim [599] bakımından (o sırada) birbirimize çok yakındık" ilavesi yer almaktadır. [600]

13. (Mescide Girildiği Zaman İki Rekat) Tahiyyatu'l-Mescid Namazı Kılmanın Müstehab Olması

56. Katâde (r.a)'dan rivayet edilmiştir: Resululfah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

"Sizden biriniz mescide girdiğiniz zaman oturmadan önce iki rekat namaz kılsın.[601]

Bu hadisifn metnini, bir topluluk rivayet etmiştir.

Ebu Davud'un rivayetinde, iki rekat namaz kılsın" ifadesi yer almaktadır. [602]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Bundan sonra isterse otursun, isterse (bir) ihtiyacı için (çıkıp) gitsin" şu ilave yer almaktadır. [603]

Buhârî ile Müslim'in başka bîr rivayetinde Katâde şöyle der:

"Mescide girdim. Resulullah (s.a.v) cemaatin arasında oturuyordu. Ben de oturdum. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Oturmadan önce iki rekat namaz kılmaktan seni ne alıkoydu?' buyurdu. Ben de:

Ey Allah'ın resulü! Seni otururken gördüm. Cemaat de oturuyordu. (Bunun için iki rekat namaz kılmadım)' dedim. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v)

Öyleyse sizden biriniz mescide girdiği zaman iki rekat kılmadan [604] oturmasın' buyurdu. [605]

14. Ezan Lafızlarının İkişer İkişer Ve Kamet Lafızlarının İse Birer Birer Okunması

57. Enes ibn Mâlik (r.a)'dan rivayet edilmiştir:

"İnsanlar çoğalınca, namaz vaktini tanıyacakları bir şeyle (insanlara) bildirmeyi konuştular. Kimi bir ateş tutuşturmayı yada kimi de bir çan çalmayı teklif ettiler. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), Bilâle; ezanı (n lafızlarını) İkişer ikişer ve kameti(n lafızlarını) da birer birer [606] okumasını emretti. [607]

(Hadisin lafzı, Buhârîye aittir.)

Bir rivayette ise, Yalnız 'kad kameti's-salâtu' lafzı müstesna (ki bu iki defa söylenir)" ifadesi yer almaktadır.[608]

15. Ezan Okunurken Müezzini İşittiği Zaman Kişinin Ne Demesi Gerektiği Meselesi

58. Ebu Saîd el-Hudrî (r.a)'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

Ezan sesi duyunca, müezzinin dediğini [609] siz de söyleyin.[610]

Bu hadisi(n metnini), bir topluluk rivayet etmiştir.

16. Sehiv Secdesi

59. Abdullah ibn Mes'ud (r.a)'dan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v) namaz kıldırdı. Fazla yada eksik (namaz kıldırdı). Bazı raviler (bu konuda) şüphe etti. Doğrusu, Peygamber (s.a.v)'in fazla kıldırmasıdır- Selam verince, ona:

Ey Allah'ın resulü! Namaz hakkında yeni bir şey mi var?1 denildi. Resulullah:

Ne oldu?' buyurdu. (Orada bulunan sahabiler:)

Namazı şöyle şöyle kıldın' dediler. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) hemen bacaklarını bükerek kıbleye karşı oturdu ve iki secde yaptı. Sonra selam verdi. Sonra yüzünü bize çevirip:

Gerçekten namaz hakkında yeni bir şey olsaydı, ben onu size haber verirdim. Fakat ben de ancak (ve ancak) bir insanım. Sizin gibi ben de unuturum. Bununla birlikte bir şeyi unuttuğumda hemen bana hatırlatın! Biriniz namazında şüphe ederse (kaç rekat kıldığı ile ilgili) doğruyu araştırıp namazını onun üzerine tamamlasın. Sonra da İki secde yapsın' buyurdu. [611]

Başka bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır: (Sahabiler:)

Namazı beş rekat kıldın' dediler.

Bunun üzerine Peygamber (s.a.v) kıbleye döndü ve iki secde yaptı. Sonra da selam verdi. [612]

Bu hadisi(n metnini), Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. Diğer bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), iki sehiv secdesini [613] selam [614] ve kelamdan [615] sonra yaptı. [616]

Müslim, bunun benzeri bir hadisi kısa bir şekilde Abdullah ibn Mes'ud dan şöyle rivayet etmiştir:

Resulullah (s.a.v) bize beş (rekat) namaz kıldırdı. Bunun üzerine biz:

Ey Allah'ın resulü! Namaza (bir şey mi) ilave edildi1534 dedik. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Ne oldu?1 buyurdu. (Sahabiier:)

Namazı beş (rekat) kıldırdın' dediler. Resulullah (s.a.v):

Ben de ancak (ve ancak) sizi gibi bir insanım. Sizin hatırladığınız gibi hatırlar, unuttuğunuz gibi ben de unuturum [617] buyurdu. Sonra iki sehiv secdesi yaptı.[618]

Yine Müslim'in daha önce geçene benzeyen başka bir rivayeti, Hz. Peygamber (s.a.v)'den naklen §u şekildedir:

Doğruyu bulmak için bunların hangisinin daha layık olduğuna bir baksın. [619]

Yine Müslim'in diğer bir rivayetinde Doğruyu bulmak için bunların hangisinin daha layık olduğuna bir baksın"

ifadesi yer almaktadır. [620]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde; Hasan b. Ubeydullah yoluyla İbrahim'b. Süveyd'in şöyle dediği geçmektedir:

Aikame bize öğle namazını beş rekat kıldırdı. Selam verince, (namazdaki) cemaat:

Ya Eba Şîbil! Namazı beş rekat kıldırdın'dediler. Aikame:

Hayır! Ben (bunu) yapmadım' dedi. Cemaat:

Evet! (Yaptın)' dediler.

(Hadisin ravisi İbrahim b. Süveyd der ki:) Çocuk olduğum halde ben de cemaatin tarafında idim. Ben dahi:

Evet! Beş rekat namaz kıldırdın' dedim. Aikame, bana:

Ey şaşı gözlü sende mî bunu söylüyorsun?' dedi. Ben de:

Evet!' cevabını verdim.

Bunun üzerine Aikame kıbleye dönüp iki secde yaptı. Sonra da selam verdi. Daha sonra da şöyle dedi: Abdullah ibn Mes'ud şöyle dedi ki:

Resulullah (s.a.v) bize beş rekat namaz kıldırdı. Namazı bitirince, cemaat kendi arasında kargaşalık çıkardı. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Ne oluyor size?' buyurdu. Cemaat:

Ey Allah'ın resulü! Acaba namaza (bir şey mi) ilave edildi' dediler. 'Resulullah (s.a.v) :

Hayır!' diye cevap verdi. Cemaat:

Doğrusu beş rekat namaz kıldırdında...' dediler. Bunun üzerine

Resulullah (s.a.v) kıbleye döndü ve iki secde yaptı. [621] Sonra selam verdi. [622] Sonra da:

Ben de ancak (ve ancak) sizi gibi bir insanım. Sizin unuttuğunuz gibi ben de unuturum' buyurdu.[623]

Yine Müslim'in bir rivayetinde, Sizden bîriniz (kaç rekat namaz kıldığını) unuttuğu zaman iki secde yapsın"

ilavesi yer almaktadır. [624]

Yine Müslim'in konu ile ilgili başka bir rivayeti şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) bize namaz kıldırdı. Ya fazla kıldırdı yada eksik kıldırdı. (Hadisin ravisi İbrahim der ki: Bu şüphe, benden kaynaklanmaktadır.) Selam verince, ona:

Ey Allah'ın resulü! Namaza bir şey mi ilave edildi?' diye soruldu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Ben de ancak' (ve ancak) sizi gibi bîr insanım. Sizin unuttuğunuz gibi ben de unuturum. Sizden biriniz (kaç rekat namaz kıldığını) unuttuğu zaman oturduğu yerden iki secde yapsın' buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v) (kıbleye) dönüp iki secde yaptı. [625]

Ebu Dâvud ve Nesâî, Buhârî ile Müslim'in irtifak ederek rivayet ettikleri (en başta gelen hadisin metnini) rivayet etmişlerdir. [626]

Yine Nesâî, Müslim'in rivayet ettiği bir hadisi(n metnini) de rivayet etmıştır. [627]

Nesâî'nin buna benzer başka bir rivayetinde, Öğle namazını [628] kıldırdı" ifadesi yer almaktadır. [629] Tirmizfnin rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) öğle namazını beş (rekat) kıldırdı. Ona:

Namaza (bir şey mi) ilave edildi?' denildi. Bunun Peygamber (s.a.v) selam verdikten sonra iki secde [630] yaptı.[631]

Tirmizî'nin başka bir rivayeti ise şu şekildedir:

"Peygamber (s.a.v) konuştuktan sonra sehiv secdesi yaptı. [632]

Ebu Dâvud ile Nesâi, Tirmizî'nin ilk rivayeti(ne uygun bir metinle bu hadisi) rivayet etmişlerdir.

60. Ebu Hureyre {r.a)'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v) ikinci rekattan ayrıldı. Bunun üzerine Zu'I-Yedeyn, Resulullah (s.a.v):

Ey Allah'ın resulü! Namaz kısaltıldı mı, yoksa unuttun mu?' dedi. Resulullah (s.a.v):

Zu'1-Yedeyn doğru mu söylüyor?' buyurdu. İnsanlar:

Evet, doğru söyledi1 dediler.

Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) kalktı ve son iki rekatı da kıldırdı. Sonra slam verdi. Sonra tekbir alıp secdeye vardı. Her zamanki secdesi kadar yada daha uzun müddet secdede kaldı. Sonra başını kaldırdı.[633]

(Hadisin metni, Buhârî'ye aittir.)

Seleme b. Alkame'den gelen rivayette şu ifade yer almaktadır:

Muhammed ibn Sîrîn'e Sehiv secdelerinde teşehhüd var mıdır' diye sordum. O da: - 'Ebu Hureyre hadisinde teşehhüd yoktur' diye cevap verdi.[634]

Buhârî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) öğle yada ikindi namazlarından birini kıldırdı. - (Hadisin ravisi) Muhammed ibn Şîrîn: Zannimm çoğu ikindi namazı olmasıdır' der. - Peygamber (s.a.v) iki rekat kıldırdıktan sonra selam verdi. Ondan sonra mescidin önündeki bir tahta parçasına doğru kalkıp elini onun üzerine koydu. Bu cemaatin içinde; Ebu Bekr ile Ömer de vardı. Bu ikisi, (konu ile ilgili) Peygamber (s.a.v) ile konuşmaktan çekindiler. (Bazı) insanlar hızlı bir şekilde (mescitten) çıkıp (birbirlerine):

Namaz kısaltıldı mı?' diye sordular. (Bu cemaatin içerisinde yine) Peygamber (s.a.v)'in 'Zu'1-Yedeyn [635] (iki el sahibi) adını verdiği bir kişi vardı. Bu kişi:

(Ey Allah'ın resulü!) Namaz kısaltıldı mı, yoksa unuttun mu?' dedi. Resululiah (s.a.v):

Unutmadım, (namaz da) kısaltılmadı' buyurdu. Zu'1-Yedeyn:

Evet! Unuttun' dedi.

Bunun üzerine Peygamber (s.a.v) (kalkıp) iki rekat (daha) kıldırdı. Sonra selam verdi. Sonra tekbir alıp secdeye vardı. Her zamanki secdesi kadar yada daha uzun müddet secdede kaldı. Sonra başını kaldırıp tekbir aldı. Sonra başım yere koydu. Sonra tekbir alıp yine (ilk) secde de yaptığı kadar yada daha uzun bir müddet secde yaptı. Sonra başını (secdeden) kaldırıp tekbir aldı. [636]

Yine buna benzer bir rivayetin içerisinde, Mescidin kıble tararında duran bir hurma kütüğüne doğru gelip kızgın bir tavırla [637] ona dayandı" ifadesi yer almaktadır.[638] Yine bu rivayetin içerisinde şu ifade de yer almaktadır:

Zul-Yedeyn:

Ey Allah'ın resulü! Namaz kısaltıldı mı, yoksa unuttun mu?' dedi. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v) sağa ve sola bakıp:

Zu'1-Yedeyn ne diyor?' buyurdu. (Sahabiler:)

Zu'1-Yedeyn doğru söylüyor. Çünkü (dört rekat namaz kıldıracağına) sadece iki (rekat) namaz kıldırdın' dediler.

Bunun üzerine Peygamber (s.a.v) iki (rekat) namaz kıldı ve selam verdi. Sonra tekbir alıp secde etti. Sonra yine tekbir alıp (başını secdeden) kaldırdı. Sonra tekbir alıp secdeye gitti. Sonra yine tekbir alıp (başını secdeden) kaldırdı.

(Hadisin ravisi Muhammed ibn Şîrîn) der ki: İmrân b. Husayn'dan haber aldığıma göre, o: '(Peygamber başını secdeden kaldırdıktan sonra) selam verdi'demiştir. [639]

Bu hadisifn metnini), Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. Buhârî'nin başka bir rivayetinde ise Ebu Hureyre şöyle der:

Peygamber (s.a.v) Öğle namazını iki rekat kıldırdı. Ona: İki rekat kıldırdın' denildi. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v) iki rekat (daha) namaz kıldırdı. Sonra selam verdi. Sonra iki secde yaptı.[640]

Peygamber (s.a.v) öğle yada ikindi namazını kıldırıp (ikinci re-katten sonra yanılarak) selam verdi. Bunun üzerine Zu'1-Yedeyn, Peygamber (s.a.v):

Ey Allah'ın resulü! Namaz kısaltıldı mı?' dedi. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v), sahabilerine:

Zu'1-Yedeyn'İn söylediği şey doğru mu?' diye sordu. Onlarda:

Evet' diye cevap verdiler.

Bunun üzerine Peygamber (s.a.v) son iki rekatı da kıldırdı. Sonra (yanılmadan dolayı) iki secde yapü.

Sa'd ibn İbrahim der ki: Ben, Urve ibnu'z-Zübeyr'i gördüm. O, akşam namazını iki rekat kıldırdı ve (yanılmadan dolayı) iki secde yaptı. Ve: 'Ben, Peygamber (s.a.v)'in (yanılmadan dolayı namazın sonunda iki secde) yaptığını böyle gördüm1 dedi. [641]

Müslim'in ravisi şöyle der:

Ebu Hureyre'yi şöyle derken işittim:

Resulullah (s.a.v) bize ikindi namazını kıldırıp ikinci rekatte(n sonra yanılarak) selam verdi. Bunun üzerine Zu'1-Yedeyn, ayağa kalkıp:

Ey Allah'ın resulü! Namaz kısaltıldı mı, yoksa unuttun mu?1 dedi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Bunların hiçbiri olmadı' buyurdu. ZuYedeyn: Hayır, Ey Allah'ın resulü! Bunlardan biri muhakkak oldu' dedi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), cemaate dönüp:

Zu'1-Yedeyn doğru mu söylüyor?' buyurdu. Cemaat:

Evet, Ey Allah'ın resulü!' dediler.

Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) namazdan kalan mikdan tamamladı. Selam verdi. Daha sonra da oturduğu yerden iki secde [642] yapü.[643]

Yine Müslim'in başka bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) bize öğle namazım iki rekat kıldırıp (yan il arak) selam verdi. Bunun üzerine Süleym oğullarından birisi gelip ona:

Ey Allah'ın resulü! Namaz kısaltıldı mı, yoksa unuttun mu?' demiş ve hadisi rivayet etmiş. [644]

Ebu Davud'un rivayetinde ise Ebu Hureyre şöyle der:

Resulullah (s.a.v) bize iki aşiyy'den, öğle veya ikindi namazlarından birini kıldırdı. İkinci rekaü kıldırırken (yanılıp) selam verdi. Sonra mescidin Ön tarafında bulunan tahtanın yanında durup ellerini birbiri üstüne gelecek şekilde o tahtanın üzerine koydu. Yüzünde hiddet (belirtileri) görülüyordu. Bu sırada "namaz kısaldı, namaz kısaldı" diyerek aceleyle mescitten çıkanlar oldu. Cemaatin içerisinde Ebu Bekr ile Ömer de vardı. Fakat bu ikisi, (konu ile ilgili) Resulullah (s.a.v)'e bir şey söylemekten çekindiler. Bu esnada Resulullah (s,a.v)'in "Zu'1-Yedeyn" adını verdiği bir adam kalkıp:

Ey Allah'ın resulü! Unuttun mu, (yoksa) namaz kısaltıldı mı?1 dedi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Unutmadım, (namaz da) kısaltılmadı' buyurdu. Zu'1-Yedeyn:

Evet! Unuttun' dedi.

Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), cemaate dönüp:

Zu'1-Yedeyn doğru mu söylüyor? buyurdu. Cemaat:

Evet' diye işarette bulundular.[645]

Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) yerine dönüp kalan iki rekatı kıldırdı. Sonra selam verdi. Tekbir aldı, her zamanki secdesi kadar yada ondan daha uzun secde yapıp başını (secde yerinden) kaldırdı. Tekrar tekbir aldı, normal secdesi kadar yada ondan daha uzunca bir secde daha yaptı. Sonra (başını secde yerinden) kaldırdı ve takbir aldı. (Hadisin ravisi Eyyûb) der ki: Muhammed'e: '(Peygamber) yanılmada selam verdi mi?' denildi. O da: 'Bunu, Ebu Hureyre'nin söylediğini hatırlamıyorum, fakat İmran b. Husayn'ın "Sonra selam verdi" dediğini haber aldım' dedi. [646]

Ebu Dâvud bununla ilgili olarak şöyle der:

Hammâd'm (bundan önceki) hadisi daha tamdır. (Hadisin ravisi Mâlik önceki hadisteki) Bize" sözünü söylemeden ResuluIIah (s.a.v) namaz kıldırdı" dedi. İşaret ettiler" sözünü İnsanlar: 'Evef dediler" şeklinde ifade etti. (Hadisin ravisi Mâlik rivayetine şöyle devam etti:) Sonra (başını secde yerinden) kaldırdı" (dedi, fakat) Tekbîr aldı. Sonra (sehiv secdesi için) tekbir aldı ve diğer secdeleri kadar veya onlardan daha uzun secde etti ve sonra (başım secde yerinden) kaldırdı" demedi."

(Mâlik'in) hadisi (bu şekilde) tamamlandı. Bundan sonrasını zikretmedi.

Ebu Dâvud (devamla) der ki: Hammâd b. Zeyd dışında hadisin ravi-Ierinden hiçbirisi tekbir aldı" sözü ile İşaret ettiler" sözünü, söylemedi. [647]

Ebu Davud'un bu manada başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Ebu Hureyre: "ResuluIIah (s.a.v) bize namaz kıldırdı (diye başlayıp) "İmrân b. Husayn'ın: Sonra selam verdi" dediği bana haber verildi' cümlesinin sonuna kadar tamamen Hammâd (bir önceki) hadisinin manasını (nakletti).

(Hadisin ravisi Seleme devamla) dedi ki: (Muhammed ibn Sîrîn'e:) Teşehhüd de (zikredildi mi)? dedim. O da: 'Teşehhüd hakkında bir şey işitmedim, fakat bana teşehhüdünde bulunmuş olması daha uygun geliyor' dedi.

(Seleme, Hammâd'ın hadisinde zikredilen) "ResuluIIah ona 'Zu'l-Yedeyn' adını vermişti" ifadesini, "işaret ettiler" ifadesini ve "(Resulullah'ın yüzünde) hiddet (vardı) ifadesini zikretmedi. [648]

Yine Ebu Davud'un bu hadisle ilgili başka bir rivayetinde,

Allah kendisine kesin olarak bildirinceye kadar ResuluIIah (s.a.v) sehiv secdelerini yapmadı" ifadesi yer almaktadır.[649]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Bilahare selam verdikten sonra sehiv secdelerini[650] yaptı. [651]

Yine Ebu Davud'un diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) sehiv secdelerini yaptı. [652]

Tirmizî, Buhârî ile Müslim'in ittifak ederek rivayet ettikleri (birinci rivayeti) nakletmişlerdir. [653]

Yine Tirmizî'nin kısa olarak rivayet ettiği diğer bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) sehiv secdesini selamdan sonra yaptı. [654]

Nesâî'de, bu hadisi; Buhârî, Müslim ve Ebu Dâvud'da (geçen bazı rivayetlere uygun bir şekilde) rivayet etmiştir.[655]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v,) Zu'1-Yedeyn günü, selamdan sonra iki secde yaptı. [656]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), namazda yanıldığını zannederek selamdan sonra sehiv secdesi yapü.[657]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), oturduğu halde sehiv secdelerini yaptı. Sonra da selam verdi. [658]

Yine Nesâî'nin bir başka rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), selamdan önce ve selamdan sonra hiçbir zaman secde etmedi. [659]

61. Abdullah ibn Mâlik ibn Bu hay ne (r.a)tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v), öğle namazının ilk iki rekatından sonra, aralarında (teşehhüd için) oturmadan (direkt üçüncü rekat için) ayağa kalktı. Namazını tamamladığında, iki secde yaptı. Daha sonra bu iki secdenin ardından selam verdi. [660]

(Hadisin lafzı, Buhârî'ye aittir.) (Buhârî'nin) diğer bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v), bize namazların birinden iki rekat kıldırdı. Sonra (birinci teşehhüde) oturmadan (üçüncü rekat için) ayağa kalktı. Cemaat de, onunla birlikte ayağa kalktı. Resulullah (s.a.v) namazını tamamladığında, biz selam vermesini beklerken, o, selam vermeden önce (Allahu Ekber diye) tekbir alıp oturduğu halde (yanılmadan dolayı) iki secde yaptı, sonra da selam verdi. [661]

Yine Buhârî'nin buna benzer bir rivayeti şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), bize namaz kıldırdı. (İlk teşehhüde) oturmadan önce ilk iki rekattan (üçüncü rekat için) ayağa kalktı. Namazına devam etti. Namazını tamamladığında, cemaat, onun selam vermesini beklerken, o, selam vermeden önce tekbir alıp secde yaptı. Sonra başını (secde yerinden) kaldırdı. Sonra tekbir alıp secde yaptı. Sonra başını (secde yerinden) kaldırıp selam verdi. [662]

Yine Buhârî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), öğle namazının (ilk teşehhüdünde) oturması gerekirken (üçüncü rekat için) ayağa kalktı. Namazını tamamlayınca, selam vermeden önce oturduğu yerde her secde için tekbir alıp iki secde yaptı. Cemaat da, Peygamber (s.a.v)'in unuttuğu oturmanın teşehhüdün) yerine onunla birlikte bu iki secdeyi yaptı. [663]

Bu hadisi{n metnini), Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir.

Ebu Dâvud'da, (en baştaki hadisin) bir benzerini rivayet etmiştir. Fakat bu rivayetinde "öğle namazı" ifadesini belirtmemiştir. [664]

Yine Ebu Dâvud, bu manada başka bir hadis daha rivayet etmiş ve daha sonra da, "Bizden ayakta (kıyamda) iken tahiyyat (duası) okuyan kimseler vardı" sözünü ilave etmiştir. [665]

Tirmizî'nin rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Peygamber (s.a.v), öğle namazının (ilk teşehhüdünde) oturması gerekirken (üçüncü rekat için) ayağa kalktı. Namazını tamamlayınca, selam vermeden önce oturduğu yerde her secde için tekbir alıp İki secde yaptı. Cemaat da, Peygamber (s.a.v)'in unuttuğu oturmanın (teşehhüdün) yerine onunla birlikte bu iki secdeyi yaptı. [666]

Nesâî, Tirmizî'nin rivayetine (benzeyen bir hadisi) rivayet etmiştir. [667] Yine Nesâî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), namaz kıldırdı. İkinci rekattan sonra oturmak isterken ayağa kalkıp namazına devam etti. Namazın sonuna gelince, selam vermeden önce iki defa secde etti. Sonra da selam verdi. [668]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), namaz kıldırdı. İkinci rekatta(n sonra) ayağa kalktı. (Bunun sahabiler, uyarma mahiyetinde ona) tesbihde bulundular. [669] (Fakat o) namazına devam etti. Namazı bitirince, selam vermeden önce iki defa secde etti. Sonra da selam verdi. [670]

17. Sıcak Yada Soğuk Zamanlarda Elbise Üzerine Secde Yapmanın Caiz Olması

62. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Biz, Peygamber (s.a.v) ile birlikte sıcağın aşın olduğu zamanlarda namaz kılardık, (içimizden) bîrimiz, (aşırı sıcaktan dolayı) yüzünü yere koymaya güç yetiremediğinde, elbisesini (yere) serip onun üzerinde secde ederdi.[671]

Nesâî'nin rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Biz, öğlen sıcaklarında Peygamber (s.a.v)'in arkasında namaz kıldığımız zaman, sıcaktan korunmak için elbiselerimizin üstünde secde [672] yapardık. [673]

18. Her İki Ezan Arasında Bîr Namaz Olması

63. Abdullah ibn Muğaffel (r.a)'tan rivayet edilmiştir: "Peygamber (s.a.v) şöyle buyurdu:

Her iki ezan arasında bir namaz vardır. [674] Her iki ezan arasında bir namaz vardır. Üçüncüsünde, 'dileyen kimse için (her iki ezan arasında bir namaz vardır)' buyurdu.[675]

Bu hadisi(n metnini) bir topluluk rivayet etmiştir.

Bu ifade; Tirmizî'de bir defa, Ebu Davud'da ise iki defa geçmektedir.

19. Namazdaki "Amin" Sözü

64. Ebu Hurcyrc (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu:

İmam, "Amin" dediği zaman, siz de "Amin" deyiniz. Çünkü kimin "Amin" demesi, meleklerin "Amin" demesi (vakti)ne denk gelirse, o kişinin geçmiş günahları bağışlanır. [676]

(Hadisin ravisi) İbn Şihâb dedi ki: "Resulullah (s.a.v)'de "amin" derdi." Bu hadisi(n metnini), Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. [677] Buhârî'nin rivayetinde Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

(Namazda Kur'an) okuyan kimse, "Amin" dediği zaman siz de "Amin" deyiniz. Çünkü kimin "Amin" demesi, meleklerin "Amin" demesi (vakti)ne denk gelirse, o kişinin geçmiş günahları bağışlanır.[678]

Buhârî'nin başka bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Sizden birisi (namazda) "Amin" dediği zaman, melekler de gökte "A-min" deseler ve bunların her ikisi(nin söylemiş olduğu bu "Amin" sözü) birbirine denk gelirse, o kimsenin geçmiş günahları bağışlanır.[679]

Müslim'de (buna benzer) bir rivayeti nakletmiştir. [680]

Yine Buhârî'nin diğer bir rivayetinde.Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

İmam (namazda): Gayri'l-mağdûbi aleyhim vele'd-dâllîn1 dediği zaman, siz de "Amin" deyiniz. Çünkü her kimin Amin" sözü, meleklerin "Amin" demesi (vakti)ne denk gelirse, o kişinin geçmiş günahları bağışlanır.[681]

Müslim'in bir rivayetinde Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

(Namazda Kur'an)"okuyan kimse, Gayril-mağdûbi aleyhim vele'd-dâllîn' dediği zaman, arkasında bulunan kimse de: "Amin" der ve o kimsenin (bu) sözü, gök halkının ("Amin") sözüne denk gelirse, o kimsenin geçmiş günahları bağışlanır.[682]

Ebu Dâvud ile Nesâî; birinci, üçüncü ve dördüncü ve Tirmizî'de birinci rivayeti nakletmiştir.

20. Namaz Kılınan Yerde Namazı Bekleme

65. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Sizden biri, namaz, kendisini (namaz kıldığı yerde) alıkoyduğu müddetçe namaza devam etmiş olur. (Çünkü) o kimseyi ailesine dönmekten alıkoyan şey, namazdan başka bir şey değildir. [683]

Bu hadisifn metnini,) Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. [684]

Buhârî'nin rivayet ettiği hadisin başında, Müslim'in aynı senedle rivayet ettiği hadiste olmayan şu ilave vardır:

Sizden biri, abdestini bozmadıkça, namaz kıldığı yerde [685] bulunmakta devam ettiği müddetçe melekler, ona: Allahümme iğflr lehu, Allahümme irhamhu' (Allahım! Ona mağfiret eyle. Allahım! Ona merhamet eyle) diye dua ederler. [686]

Daha sonra Buhârî, bu hadisi sonuna kadar rivayet etmiştir.

Yine Buhârî'nin rivayetinde, Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Sizden biri, namaz, kendisini (namaz kıldığı yerde) alıkoyduğu müddetçe namaza (devam etmiş) olur. Namazdan ayrılmadığı ve abdestini bozmadıkça, [687] melekler, ona: 'AHahümme iğfir lehu Allahümme verhamhu

HAllahım! Ona mağfiret eyle. Allahım! Ve ona merhamet eyle) diye dua ederler. [688]

Yine Buhârî'nin başka bir rivayetinde, Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Bir kul namazı bekleyerek abdestini bozmadan mescitte bulunduğu müddetçe namaza devam etmiş olur. (Ebu Hureyre, bu hadisi söyleyince,) yabancı bir adam, ona:

Ey Ebu Hureyre! Hades (abdesti bozan şey) nedir?' diye sordu. Ebu Hureyre'de:

Sesli yellenmeyi kast ederek 'sestir' diye cevap verdi. [689] Müslim'in bir rivayetinde, Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Şüphesiz ki sizden birisi, (namaz için) oturduğu yerde bulunduğu müddetçe melekler ona salat getirirler ve abdestini bozmadığı müddetçe de, ona:

Allahümme iğfir lehu, Allahümme irhamhu' (Allahım! Ona mağfiret eyle. Allahım! Ona merhamet eyle) diye dua ederler. Sizden birisi, namaz, kendisini (namaz kıldığı yerde) alıkoyduğu [690] müddetçe namazda (sayılır).[691] Yine Müslim'in başka bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

Kul, namaz kıldığı yerde beklediği müddetçe namaza devam etmiş olur. Melekler, o kişi (yerinden) gidinceye kadar yada abdestini bozuncaya kadar: 'Allahümme iğfir lehu, Allahümme irhamhu' (Allahım! Ona mağfiret eyle. Allahım! Ona merhamet eyle) diye dua ederler.

(Hadisin ravisi, Ebu Hureyre'ye:) 'Abdesti bozan şey nedir? diye sordum. O da: Sessiz ve sesli yellenmektir' diye cevap verdi. [692]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde, Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Sizden birisi namazı bekleyerek oturduğu müddetçe abdestini bozmadıkça namazda (sayılır). Melekler, ona: Allahümme iğfir lehu, Allahümme

irhamhu' (Allahim! Ona mağfiret eyle. Allahım! Ona merhamet eyle) diye dua ederler. [693]

Ebu Dâvud'da (buna benzer bazı hadisleri) nakletmiştir.

Tirmizî'nin rivayetinde ise, Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Sizden birisi, namazı (namaz kıldığı yerde) beklemeye devam ettiği müddetçe namaza devam etmiş olur. Sizden birisi abdestini bozmadıkça, mescitte kaldığı müddetçe, melekler, ona: 'Allahümme iğfir lehu, Allahümme irhamhu' (Allahım! Ona mağfiret eyle. Allahım! Ona merhamet eyle) diye dua ederler. [694]

21. "Allahümme Rabbena Lekel-Hamd" Demenin Fazileti

66. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"İmam (namazda rükudan doğrulurken): 'Semiallâhu limen ha mi d eh

(Allah, kendisini hamd eden kimseyi işitir) dediği zaman, siz de: 'Allahümme Rabbena leke'1-hamd" (Allahım! Rabbimiz! Hamd, yalnızca sana mahsustur) deyin. [695] Çünkü kimin bu sözü, meleklerin bu sözüne denk gelirse, o kişinin geçmiş günahları bağışlanır. [696]

22. Evde Nafile Namazı Kılmanın Müstehab Olması

67. Abdullah ibn Ömer (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Namazlarınızın bir kısmını evlerinizi kılın.[697] Evlerinizi kabirlere çevirmeyin. [698]

23. Binek Üzerinde Nafile Namaz Kılmanın Caiz Olması

68. Abdullah ibn Ömer (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) (yolculuk sırasında) binek üzerinde yüzü nereye yönelik olursa olsun (o tarafa doğru) başıyla ima ederek teşbihte bulunurdu ( nafile namazını kılardı). (Hadisin ravisine göre;) Abdullah ibn Ömer de, böyle yapardı.[699]

Bu hadisi(n metnini,) Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. Yine Müslim'in rivayetinde, şu ifade yer almaktadır:

"Resulullah (s.a.v) (yolculuk sırasında) binek üzerinde yüzü nereye yönelik olursa olsun (o tarafa doğru) teşbihte bulunurdu (nafile namazı kılardı). Vitri de onun üzerinde kılardı. [700] Yalnız binek üzerinde farz namaz kılmazdı.[701]

Buhârî ile Müslim'in, Saîd b. Yesâr'dan şöyle rivayette bulunmuşlardır:

Ben, Abduiah ibn Ömer ile birlikte Mekke yolunda yürüyordum. Sabah olacağından endişe edince, (bineğimden) inip vitir namazını kıldım. Sonra ona yetiştim. Bunun üzerine Abdullah ibn Ömer, (bana):

Neredeydin?' diye sordu. Ben de;

Sabah olacağından endişe ettim. Bunun üzerine vitir namazını kıldım' diye cevap verdim. Abdullah ibn Ömer;

Resulullah (s.a.v)'de senin için güzel bir örnek yok mu?' dedi. Ben de:

Evet! Vallah dedim. Abdullah ibn Ömer:

Resulullah (s.a.v) vitir namazını deve üzerinde kılardı' dedi.[702] Buhârî'nin bir rivayetinde, Nâfi' derki:

Abdullah ibn Ömer, bineği üzerinde (nafile) namaz kılardı ve vitri

de onun üzerinde kılardı. (Daha sonra da) Peygamber (s.a.v)'in böyle yaptığını haber verirdi.[703]

Yine Buhârî'nin başka bir rivayetinde, Abdullah ibn Dinar şöyle der:

Abdullah ibn Ömer, yolculuk esnasında bineği üzerinde, bineği hanai arafa yönelirse (o tarafa doğru) ima ederek (nafile) namazın, kılardı tuaha Sonra da) Peygamber (s.a.v)'in böyle yaptığını bildirirdi [704]

Yine Buhârî'nin diğer bir rivayetinde, Abdullah ibn Ömer şöyle der:

Peygamber (s.a.v) yolculuk esnasında bineği üzerinde, bineği yönünü hangi tarafa çevirirse (o tarafa doğru) namazını kılardı. Farzlardan başka gece namazını ima ederek kılardı. Vitir namazını da bineği üzerinde kılardı.[705]

Müslim'in rivayetinde ise Abdullah ibn Ömer şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'i bir eşek üzerinde Hayber'e [706] doğru yönelmiş olduğu halde (nafile) namaz kılarken gördüm. [707]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde ise Abdullah ibn Ömer şöyle der:

Peygamber (s.a.v)in bineği, onu nereye döndürürse (o tarafa doğru nafile) namaz kılardı.[708]

Yine Müslim'in diğer bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v) in devesi, onu hangi tarafa döndürürse nafile namazım (sübha) [709] (o tarafa doğru) kılardı.[710]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v), Mekke'den Medine'ye doğru gelirken, devesi hangi tarafa dönerse o tarafa doğru (nafile) namaz kılardı.

(Abdullah ibn Ömer) der ki: Her nereye dönerseniz dönün Allah'ın vechi oradadır [711] ayeti bu konu hakkında nazil oldu. [712]

Yine Müslim'in diğer bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v), bineği hangi tarafa dönerse (o tarafa doğru nafile) namaz kılardı.

(Hadisin ravisi Abdullah ibn Dinar der ki:) Abdulah ibn Ömer'de böyle yapardı. [713]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde ise şu ifade almaktadır:

"Resulullah (s.a.v), bineği üzerinde vitir namazını kılardı.[714]

Ebu Davud'un bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Yalnız binek üzerinde farz namaz kılmazdı.[715]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayetinde ise "Hayber" kelimesi yer almaktadır. [716]

Tirmizî'nin rivayetinde ise, Saîd b. Yesâr şöyle der:

Bir yolculuk esnasında Abdullah ibn Ömer ile birlikte idim. Derken ondan geri kaldım. (Tekrar ona yetişdiğimde, bana:)

Nerdeydin?' dedi. Ben de:

Vitir namazı kıldım' dedim. Bunun üzerine:

Resulullah (s.a.v)'de senin için güzel bir örnek yok mu? Çünkü ben, Resulullah (s.a.v)'i bineği üzerinde vitir namazı kılarken gördüm' dedi.[717]

Yine Tirmizî'nin rivayet ettiği diğer rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) Mekke'den Medine'ye doğru gelirken, bineği hangi tarafa dönerse o tarafa doğru bineğinin üzerinde nafile namaz kılardı.

Daha sonra Abdullah ibn Ömer,

Doğu da batı da Allah'ındır" [718] ayetini okudu. Bunun üzerine Abdullah ibn Ömer:

İşte bu ayet, bu hususta nazil oldu' dedi. [719]

Nesâî'nin rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Yalnız binek üzerinde farz namaz kılmazdı. [720]

Ayrıca Saîd b. Yesâr'a dayanan rivayeti, [721] içerisinde Bakara: 2/115 ayeti ile iniş sebebini bildiren rivayeti ve Müslim'in naklettiği rivayeti nakletmiştir. [722]

24. Ayakta Yada Oturarak Nafile Namaz Kılmanın Caiz Olması

69. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir: Abdullah b. Şakîk der ki: Aişe'ye:

Peygamber (s.a.v) oturarak hiç namaz kılar mıydı?' diye sordunf: Aişe:

Evet! İnsanlar onu ihtiyarlattıktan sonra (oturarak kıldı)' diye vap verdi. [723]

Müslim'in rivayetinde, Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v)'in yaşı ilerleyip (vücudu) ağırlaşınca, çoğunlukla namazım oturarak kılardı.[724]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde, Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber fs.a.v), bir çok namazını oturarak kılmadan vefat etmedi.[725]

Yine Müslim'in diğer bir rivayetinde ise, Alkame b. Vakkas şöyle der:

Aişe'ye:

Resulullah (s.a.v), oturarak kıldığı iki rekati nasıl yapardı?' diye sordum. O da:

İkisinde de (Kurandan bölümler) okurdu. Rükuya gitmek istediğinde ise ayağa kalkar, sonra da rükuya giderdi.[726]

Resulullah (s.a.v) (bazen namazda) oturduğu yerde (Kurandan bölümler) okurdu. Rükuya gitmek istediğinde ise ayağa kalkıp bir insanın kırk ayet okuyabileceği kadar ayakta dururdu.[727]

Buhârî ile Müslim, Urve'den şöyle bir rivayette bulunmuşlardır:

Aişe, Urve'ye; Resulullah (s.a.v)'iıı, gece namazını yaşlanıncaya kadar hiçbir vakit oturarak kıldığını görmediğini, (yaşı ilerleyince) oturarak (Kur'an'dan bölümler) okuduğunu, rükuya varmak istediğinde ise ayağa kalkıp otuz ayet yada kırk ayet kadar (Kur'an'dan bölümler) okuyup sonra rükuya vardığını [728] haber vermiştir.[729]

(Konu ile ilgili Müslim'in) rivayetinde ise, Hz. Aişe şöyle der:

Ben, Resulullah (s.a.v)'i, gece namazlarının hiç birinde oturarak (Kur'an'dan bölümler) okuduğunu görmedim. İhtiyarladığı zaman, oturarak (Kur'an'dan bölümler) okumaya başladı. Hatta okuduğu sureden otuz yada kırk ayet kalınca, ayağa kalkıp onları ayakta okurdu, Sonra da rükuya giderdi.[730]

Buhârî'nin bir rivayetinde ise, Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) oturarak namaz kılardı. Oturarak namaz kıldığında, (Kurandan bölümler) okurdu. Okuduğu sureden otuz yada kırk ayet kadar kalınca, ayağa kalkar ve ayaktayken bir o kadar daha ayet okurdu. Sonraya rükuya varırdı. Sonra da secdeye varırdı. Sonra ikinci rekatta da, ilk yaptığı gibi yapardı. Namazını bitirince, bakardı; eğer ben uyanık olursam benimle konuşurdu. Eğer uyumakta isem yan üstü uzanırdı. [731]

Ebu Dâvud ile Tirmizî'de bu hadisi rivayet etmiştir.

Yine Tirmizî, Ebu Dâvud ile Nesâî'nin rivayetinde, Abdullah b. Şakîk şöyle der:

Aişe'ye:

Resulullah (s.a.v)'in nafile namazını sordum. O da:

(Bazı) geceleyin uzun uzun ayakta durarak yada uzun uzun oturarak namaz kılardı.[732] Ayakta (Kur'an'dan bazı bölümler) okuduğu zaman rüku ve secdesini ayakta yapardı. Oturarak (Kur'an'dan bazı bölümler) okuduğu zaman ise rüku ve secdesini oturduğu yerde yapardı.[733]

Yine Nesâî'nin rivayetlerinde "Peygamber (s.a.v)'i bağdaş kurmuş oturarak namaz kılarken gördüm [734]"bunun gibi [735] Bu hadis ile ilgili bir hata olduğunu zannetmiyorum [736] gibi ifadeler yer almaktadır.

25. Yolculukta Nafile Namaz Kılıp Kılmama Meselesi

70. Abdullah ibn Ömer (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir: "Ben, Peygamber (s.a.v) ile birlikte yolculuk ettim. Onun yolculuk sırasında nafile kıldığını görmedim. Zikri yüce olan Allah, "Doğrusu Allah'ın resulünde sizin için güzel bir örnek vardır [737] buyurdu.[738]

(Lafız, Buhârî'ye aittir.)

Müslim'in, Yezîd ibn Züreyy'den yaptığı rivayet şu şekildedir:

(Hafs der ki:) Bir hastalığa yakalanmıştım. Abdullah ibn Ömer, bana geçmiş olsuna gelmişti. Ona, yolculukta nafile kılınıp kılınmayacağım sordum. Bunun üzerine Abdullah ibn Ömer:

Ben, Resulullah (s.a.v) ile birlikte bir yolculukta bulundum. Onu nafile kılarken görmedim. [739] Eğer ben, nafile kılacak olsaydım, farz namazın tamarnını kılardım. Çünkü yüce Allah, Doğrusu Allah'ın resulünde sizin için güzel bir örnek vardır [740] buyurdu. [741]

Buhârî'nin, Âsım'dan yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Asım, Abdullah ibn Ömer'in şöyle dediğini işitti: Ben, Resulullah (s.a.v) İle birlikte bir yolculukta bulundum. O, yolculuk sırasında iki rekattan fazla kılmıyordu. Ebu Bekr, Ömer ve Osman ile de birlikte yolculukta bulundum. Onlar da yolculukta nafile kılmıyorlardı. [742]

Müslim'in, Asım'dan yaptığı rivayette Abdullah ibn Ömer şöyle der:

Peygamber (s.a.v) Mina'da yolcu namazı kıldı. Ebu Bekr ile Ömer ve sekiz yada altı yıl Osman'da orada yolcu namazı kıldı.

Hafs der ki: Abdullah ibn Ömer, Mina'da iki rekat namaz kılardı. Sonra yatağına gelirdi. Ben:

Ey amca! Bu iki rekattan sonra iki rekat daha namaz kılsan olmaz mı?' dedim. O da:

Öyle yapsaydım, namazı tamam kılmış olurdum' dedi. [743] Yine Müslim'in, Asım'dan yaptığı rivayet şu şekildedir:

Abdullah ibn Ömer ile birlikte Mekke yolunda yolculukta bulundum. Öğle namazını bize iki rekat kıldırdı. Sonra dönüp geldi. Biz de onunla birlikte döndük. Konakladığı yere gelip oturdu. Onunla birlikte biz de oturduk. Bir ara namaz kıldığı yere bir öz atıp bir takım kimselerin ayakta olduklarını görüp;

Bunlar ne yapıyorlar?' diye sordu. Ben de:

Teşbihte bulunuyorlar (nafile namaz kılıyorlar)' dedim. Bunun üzerine Abdullah ibn Ömer:

Ben teşbih yapacak olsam, [744] mutlaka namazımı tamamlardım. Kardeşimin oğlu! Ben, Resulullah (s.a.v) ile birlikte bir yolculukta bulundum. Allah'ın onun ruhunu alıncaya kadar o (yolculuk sırasında) iki rekattan fazla (nafile) namaz kılmadı. Ebu Bekr İle birlikte yolculukta bulundum. Allah'ın onun ruhunu alıncaya kadar o da (yolculuk sırasında) iki rekattan fazla (nafile) namaz kılmadı. Ömer ile birlikte yolculukta bulundum. Allah'ın onun ruhunu alıncaya kadar o da (yolculuk sırasında) iki rekattan fazla (nafile) namaz kılmadı. Sonra Osman ile birlikte yolculukta bulundum. Allah'ın onun ruhunu alıncaya kadar o da (yolculuk sırasında) iki rekattan fazla (nafile) namaz kılmadı. Çünkü yüce Allah idi 'Doğrusu Allah'ın resulünde sizin için güzel bir örnek vardır.[745] buyurdu.[746]

Ebu Davud'un rivayeti, Müslim'in bu rivayetine benzer durumdadır. Tirmizî'nin rivayetinde ise, Abdullah ibn Ömer şöyle der:

Ben; Peygamber (s.a.v), Ebu bekr, Ömer ve Osman ile birlikte yolculukta bulundum. Onlar öğle ve ikindi(nin farzlarını) ikişer rekat olarak kılarlardı. Bundan önce ve sonra bir namaz kılmazlardı.

Abdullah ibn Ömer der ki: Ben (yolculuk sırasında iki rekat olarak kılınan farz namazların) öncesinde ve sonrasında (nafile) namaz kılacak olsam, (iki rekat olarak kıldığım namazları dört rekata) tamamlardım. [747]

Nesâî'nin rivayetinde ise, Asım şöyle der:

Abdullah ibn Ömer ile birlikte bir yolculukta bulundum. O, öğle ve ikindi namazlarının farzlarını) ikişer rekat olarak kıldı. Sonra da yaygısına çekildi. Cemaatin teşbih çektiğini (nafile namaz kıldığını) görünce:

Onlar ne yapıyorlar?' diye sordu. Ben de:

Teşbih çekiyorlar (nafile namaz kılıyorlar) dedim. Bunun üzeri ne Abdullah ibn Ömer:

Eğer farz namazdan önce ve sonra namaz kılmam gerekseydi, (iki rekat olarak kıldığım) farz namazı tamamlardım. Resulullah (s.a.v) ile birlikte bulundum. O, yolculukta olduğu zaman iki rekattan fazla kılmazdı. Ebu Bekr ölünceye kadar böyle yaptı. Ömer ve Osman'da, böyle yaptı dedi. [748]

26. Namazda, Namaz Dışı Bir Eylem Bir Yapmak

71. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Sizden birisi namaz kılmaya kalktığı zaman şeytan ona gelip Ç rekat kıldığını bilmeyecek kadar zihnini karıştırır. Birinize böyle bir şey olduğu zaman, oturarak iki defa secde yapsın.[749]

(Lafız, Buhârî'ye aittir.)

Bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Namaz için nida getirildiği zaman şeytan ezanı işitmemek için dönüp sesli yellenerek kaçar.[750] Ezan bitirildiği zaman dönüp geri gelir. Namaz için kamet getirilince, yine dönüp kaçar. Kamet getirme bitirilince yine gelir, (namaz kılan) kişi ile nefsi (kalbi) [751] arasına sokulup: "filanca şeyi hatırla, filanca şeyi hatırla" diyerek (namazdan önce insanın) hiç de aklında olmayan şeyleri hatırlatır durur. [752] Sonunda kişi kaç rekat kıldığını bilemez olur. İşte herhangi biriniz; üç rekat mi, yoksa dört rekat mi kıldığını bilemediği zaman oturduğu yerde iki secde [753] yapsın.[754]

Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir:

"Doğrusu namaz için nida getirildiği zaman şeytan dönüp kaçar. (Kaçıp giderken) onun sesli bir yellenmesi olur (deyip) bu hadisin bir benzerini zikretti.[755]

Ebu Dâvud ile Tirmizî, ilk (baştaki hadisin metnini) rivayet etmiştir.

Yine Ebu Davud'un bir diğer rivayetinde, Namaz kılan kişi selam vermeden önce otururken..." ilavesi yer almaktadır.[756]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Selam vermeden önce iki defa secde yapsın, sonra da selam versin" ifadesi yer almaktadır.[757]

Nesâî'nin rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Namaz için nida getirildiği zaman şeytan dönüp sesli yellenerek kaçar. Kamet getirme bitirildiği zaman zaman dönüp geri gelir. (Namaz kılan) kişi ile kalbi arasına sokulup (namazdan önce insanın aklına gelmeyen şeyleri ona) hatırlatıp durur. Sonunda kişi kaç rekat kıldığını bilemez olur. İşte sizden birinin başına böyle bir durum gelirse, iki secde yapsın.[758]

27. Cemaatle Kılınan Namazın Faziletli Olması

72. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Şüphesiz ki münafıklara en ağır gelen namaz, yatsı ile sabah namazlarıdır. Fakat onlar, sabah İle yatsı namazlarında neler olduğunu bilseler emekleyerek bile olsa kesinlikle bu iki namaza gelirlerdi. İçimden öyle geçti ki; namaz için (kamet getirilmesini) emredeyim de kamet getirilsin, sonra bir adama emredeyim de cemaata namazı kıldırsın. Sonra yanlarında odun demetleri bulunan bazı adamları yanıma alarak namaza gelmeyen o gruba gideyim ve evlerini onların üzerine ateşle yakayım! [759]

(Hadisin lafzı, Müslim'e aittir.) [760]

Yine benzeri bir rivayetin sonunda, Namaza çıkmayan kimselerin evlerini onların üzerlerine) yakayım" ifadesi yer almaktadır. [761]

Buhârî, Resulullah (s.a.v)'in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:

Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, içimden öyle geçti ki; (bir çok) odun toplanmasını emredeyim. Odunlar toplansın. Sonra namaz için (ezan okunmasını) emredeyim, ezan okunsun. Sonra birine emredeyim de o insanlara imam olsun. Sonra o cemaati bırakayım da namaza gelmeyen erkeklerin üzerine gidip evlerini onlann üzerlerine yakayım. [762] Yine nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, onların herhangi birisi, (burada) semiz etli bir kemik parçası yada iki tane güzel paça bulunacağını bilseydi, muhakkak yatsı namazına gelip [763] hazır bulunurdu. [764]

Yine Buhârî'nin bir rivayetinde, Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

İçimden öyle geçti ki; namaz için (kamet getirilmesini) emredeyim, kamet getirilsin. Sonra (namaz için kamet getirildiğine) şahit olduğu halde namaza gelmeyen topluluğun üzerine gidip evlerini onlann üzerlerine yakayım.[765]

Müslim'in rivayetinde, Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Resulullah (s.a.v), bir namazda bazı kimseleri görememişti. Bunun üzerine şöyle buyurmuştu:

İçimden öyle geçti ki; bir adama cemaata namaz kıldırmasını emredeyim. Sonra o cemaata gelmeyen bazı adamlara gideyim. [766] Onlar hakkında emir vereyim de odun demetleriyle evlerini onlann üzerlerine yaksınlar. Bunlardan biri, yağlı bir kemik bulacağını bilseydi, ona (yatsı namazına) mutlaka gelirlerdi.[767]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde, Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

İçimden öyle geçti ki; gençlerime benim için odun demetleri hazırlamalarını emredeyim. Sonra bir adama cemaata namazı kıldırmasını emredeyim. Sonra da bazı evler, içindekilerin üzerlerine yakayım.[768]

Ebu Dâvud ile Nesâî, Buhârî'nin ilk (rivayetine benzer bir metni) rivayet etmişlerdir. [769]

Yine Müslim ile Ebu Davud'un başka bîr rivayetinde, Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

İçimden öyle geçti ki; gençlerime odun demetleri toplamalarını emredeyim. Sonra da özürsüz olarak (cemaata gelmeyip) namazı evlerinde kılanlara gideyim ve evlerimi yakayım.

(Hadisin ravilerinden Yezîd b. Yezîd der ki:) Yezîd ibnu'l-Esamm'a:

Ey Ebu Avf! (Resulullah, bununla;) Cuma namazını mı, yoksa başka bir namazı mı kast etti?' diye sordum. Bunun üzerine Yezîd ibnu'l-Esamm:

Eğer ben, bunu, Ebu Hureyre'yi, Resulullah (s.a.v)'den (böylece) rivayet ederken işitmemişsem kulaklarım sağır olsun. Çünkü Ebu Hu-rey re, bunun; Cuma namazı mı, yoksa başka bir namaz mı olduğunu söylemedi' dedi.[770]

Tirmizî'nin kısa olarak rivayet ettiği rivayette, Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır: içimden öyle geçti ki; gençlerime odun demetleri toplamalarını emredeyim, namaz için (kamet getirilmesini) emredeyim de kamet getirilsin. Sonra da Sonra (namaz için kamet getirildiğine) şahit olduğu halde namaza gelmeyen topluluğun evlerini onların üzerlerine yakayım.[771]

28. Namazdaki Rükunların İmamdan Önce Yapılmasının Haram Olması

73. Ebu Hureyre (r.a)!tan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Sizden birisi, başını, imam secdede iken kaldırınca [772] Allah'ın, onun başını eşek başına yada suretini eşek suretine çevireceğinden [773] korkmaz mı? [774]

29. İkindinin Farzından Sonra Nafile Namaz Kılmanın Caiz Olmaması

74. Abdullah İbn Abbâs (r.anhüma)'dan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Kendilerinden razı olunmuş bir çok adamlar, ki, bence onların en razı olunanı, Ömer ibnu'I-Hattâb'tir- Peygamber (s.a.v)'in, sabah namazından sonra güneş işrak edinceye ( o vakte gelinceye) kadar (nafile) namaz kılmaktan yasaklamış olduğunu benim yanımda şahadet etmişlerdir. [775]

Bir rivayette ise, (Güneş) tulu' edinceye [776] (kadar) ve güneş batıncaya kadar ikindi namazından sonra (nafile namaz kılmaktan yasakladı)" ifadesi yer almaktadır. [777]

Bu hadisi(n bu şekildeki metnini); Buhârî, Müslim, Ebu Dâvud, Tirmizî rivayet etmiştir.

Nesâî'nin rivayetinde ise Abdullah ibn Abbâs şöyle der:

Peygamber (s.a.v)'in bir çok sahabilerinden -ki bunlar içerisinde en çok sevdiğim, Ömer'dir Resulullah (s.a.v) in şafaktan sonra güneş doğuncaya kadar, ikindi namazından sonra da güneş batıncaya kadar (nafile) namaz kılmayı yasakladığını [778] duydum.[779]

Yine Nesâî'nin kısa bir şekildeki rivayetinde, Abdullah ibn Abbâs şöyle der:

"Resulullah (s.a.v) ikindi namazından sonra (nafile) namaz kılmayı yasaklamıştır. [780]

30. Namazın Bir Rekatına Yetişen Kimse

75. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Resulullah {s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Kim namazın bir rekatına yetişirse, o namaza yetişmiş [781] demektir.[782]

Bir rivayette ise, Kim imamla birlikte kılınan namazın bir rekatına yetişirse," ifadesi yer almaktadır.[783]

Başka bir rivayette ise, Namazın tamamına yetişmiş demektir" ifadesi yer almaktadır. [784]

Bu hadisifn bu şekildeki metnini); Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir.

Geri kalanlar ise, birinci rivayet (hususunda) Buhârî ile Müslim'in rivayetine katılmışlardır.

31. Sabah Namazı Ve İkindi Namazının Vakti

76. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Kim güneş doğmadan önce sabah namazının bir rekatine yetişirse, (sabah namazına) yetişmiş olur. Kim de güneş batmadan önce ikindi namazının bir rekatine yetişirse (ikindi namazına) yetişmiş [785] olur.[786]

Bu hadisi(n bu şekildeki metnini) bir topluluk rivayet etmiştir.

Buhârî ile Nesâînin rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

Sizden birisi güneş batmadan önce ikindi namazından bir secdeye [787] yetiştiğinde, namazını tamamlasın. Güneş doğmadan önce sabah namazının bir secdesine yetiştiğinde de namazını tamamlasın. [788]

Yalnız Nesâî'nin rivayetinde, ilk secdesine" ifadesi iki defa yer almaktadır.[789]

32. Zeval Vaktinden Sonra [790] Namaz Kılmanın Yasaklanması

77. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Sıcak şiddetlendiği zaman (öğle) namazı(nı) serinliğe bırakınız. [791]

Çünkü sıcağın şiddeti, cehennemin kükremesindendir. [792]

Bu hadisifn bu şekildeki metnini), bir topluluk rivayet ermiştir.

33. İkindi Namazının Vakti

78. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"ResuluIIah (s.a.v) ikindi namazını henüz Aişe'nin odasında güneş varken ve gölge Aişe'nin odasından yükselmeden kılardı. [793]

Buhârî der ki: Ebu Usâme, bu hadisi, Hişâm yolundan, "Aişe'nin odasının içerisinden" şeklinde rivayet etmiştir. [794] Başka bir rivayette ise Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) ikindi namazım, güneş, Aişe'nin odasından çıkmadan kılardı.[795]

Diğer bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v) ikindi namazını, güneş, benim odama vurmakta iken [796] kılardı. [797]

Bu hadisi(n bu şekildeki metnini), Buhârî iie Müslim rivayet etmiştir. Tirmizî ile Nesâî ise, ilk (baştaki hadisn metnini) rivayet etmişlerdir. Ebu Davud'un rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v) ikindi namazını, güneş, Aişe'nin odasında iken henüz (ışığı) yükselmeden (odadan çıkıp gölge yayılmadan) kılardı.[798]

34. Sabah Namazının Vakti

79. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir;

Mümin kadınlar, Resulullah (s.a.v) ile birlikte sabah namazında örtülerine bürünmüş olarak hazır bulunurlardı. Sonra namazı kıldıkları zaman evlerine dönerlerdi. (Fakat daha henüz ortalık) alaca karanlık olduğundan dolayı onları hiç kimse tanımazdı. [799]

(Hadisin lafzı, Buhârî'ye aittir.)

Bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Sonra mü'min kadınlar, evlerine dönerler. (Fakat) Resulullah (s.a.v) (sabah) namazını, alaca karanlıkta kıldırdığı için [800] tanınmazlardı.[801] Bunun bir benzeri rivayet daha var.

Bu hadisi(nu bu şekildeki metnini), bir topluluk rivayet etmiştir. Buhârî'nin diğer rivayeti ise şu şekildedir:

Mü'min kadınlar, (sabah namazını kıldıktan sonra evlerine geri) dönerler.[802] (Fakat) alaca karanlıktan dolayı tanınmazlardı yada kadınlar birbirlerini tanımazlardı. [803]

35. İkindi Namazını Kılmanın Önemi

80. Abdullah ibn Ömer (r.anhümâ)Tdan rivayet edilmştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"İkindi namazını kaçıran kimse, sanki ailesini ve malını [804] kaybetmiştir. [805]

Bu hadisi(n bu şekildeki metnini), bir topluluk rivayet etmiştir.

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, ifadesi yer almaktadır.[806]

36. Namazı Uyuyarak Yada Unutarak Geçiren Kimse

81. Ebu Katâde (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Bir gece Peygamber (s.a.v) ile birlikte yolculuk ediyorduk. Topluluktan biri:

Ey Allah'ın resulüf Bizlere bir gece sonu konaklaması yap tirs an dedi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Uyuya kalıp namazı geçireceğinizden korkarım' buyurdu. Bilâl:

Ben sizleri uyandırırını' dedi.

Bunu üzerine yattılar. Bilal'de arkasını, bindiği deveye dayadı. Derken gözleri kapanıp o da uyuya kaldı. Sonunda Peygamber (s.a.v) güneşin doğmasıyla uyandı. Resulullah (s.a.v):

Ey Bilal! Sözün nerede kaldı?' buyurdu. Bilâl:

Üzerime böyle bir uyku hiç çökmedi' diye cevap verdi. Resulullah (s.a.v):

Yüce Allah, ruhlarınızı dilediği zaman kabzeder, dilediği zaman geri gönderir. Ey Bilâl! Kalk, insanlara namaz için ezan oku' buyurdu.

Daha sonra Resulullah (s.a.v) abdest aldı ve güneş yükselip beyaz-laşınca kalktı, kafileye cemaatle namaz kıldırdı. [807]

Bu hadisi(n bu şekildeki metnini), Buhârî ile Nesâî rivayet etmiştir. Ebu Davud'un bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Peygamber (s.a.v) bir yolculukta idi. Birden yoldan ayrıldı. Onunla birlikte ben de aynldım. (Bana:)

Bak bakalım (hiç kimseyi görebiliyor musun)?1 buyurdu. Ben de:

Biz yedi kişi oluncaya kadar, bu bir süvari, bu ikisi iki süvari, bunlar üç süvari ...' dedim. Sabah namazını kast ederek:

Bize namazımızı geçirtmeyiniz1 buyurdu.

Uyuya kaldılar. Ancak güneşin hararetiyle uyanabildiler. Uyanır uyanmaz hemen kalktılar ve birazcık yürüdüler. Biraz sonra konaklayıp abdest aldılar. Bilal ezan okudu. Önce sabah namazının iki rekat (sünnet)ini, sonra da farzını kılıp [808] (hayvanlarına) bindiler. Sahabiler, birbirlerine:

(Uyua kaldığımız için namazı kaçırdığımızdan dolayı) namazımızda kusur yaptık1 dediler. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Uyuya kalmaktan dolayı kusur yoktur. Kusur, ancak uyamkken-dir. Biriniz namazı unutursa, hatırladığı zaman kılsın. Ertesi gün de ise (o namazı) vaktinde kılsın [809] buyurdu.[810]

Yine Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, şu ifade yer almaktadır:

(Ebu Katâde;) 'Resulullah (s.a.v), emirler ordusunu [811] gönderdi' deyip (daha sonra) şu olayı anlattı:

Bizi ancak doğmakta olan güneş uyandırdı. Namazımız (geçti) diye korkuyla kalktık. Resulullah (s.a.v), güneş yükselinceye kadar:

Yavaş olun, acele etmeyin' buyurdu. (Güneş yükselince,) Resulullah (s.a.v):

Sizden, sabah namazının (sünnet olan) iki rekatini devamlı kılmakta olanlar (şimdi de) kılsın' buyurdu.

Bunun üzerine önceden (sünnet olan) iki rekati kılmayı itiyad eden de etmeyen de kalkıp kıldı. Sonra Resulullah (s.a.v), namaz için ezan okunmasını emretti. Ezan okundu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), kalkıp bize (sabah) namazını(n farzını) kıldırdı. Namaz bitince:

Dikkat ediniz! Allah'a hamd ederiz ki, biz, bizi namazdan alıkoyan dünya işlerinden bir şeyde değildik. Fakat ruhlarımız, Allah'ın elinde (olduğu için uyuya kaldık). Allah, ruhlarımızı, dilediği zaman geri gönderir. Sizden her kim, yarının sabah namazına vaktinde yetişirse, onunla birlikte onun gibisini (bugün vaktinde kılamadığı sabah namazını) kaza etsin' buyurdu.[812]

Yine Ebu Dâvud, Tirmizî ile Nesâî'nin rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

Sahabiler, Peygamber (s.a.v)'e; (uyuya kaldıkları için) namazı kaçirdık-lannı söylediler. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Uyuya kalmaktan dolayı namazı kaçırmada bir kusur yoktur. Kusur ancak diğer namaz vakti girinceye kadar namazı kılmayan kimsede vardır. [813] Buna göre kim uyuya kalma işini yaparsa uyandığı zaman o namazı kılsın' buyurdu. [814]

Tirmizî ile Nesâî'nin rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Kusur, ancak uyamkkendir. Sizden birisi, namazı unuttuğu yada uyuya kaldığı zaman, hatırladığı zaman o namazı kılsın.[815]

37. Geçmiş Namazın Kazası

82. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resululiah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Kim bir namazı (kılmayı) unutursa, onu hatırladığı zaman kılsın O namaz için bundan başka bir kefaret yoktur.

(Hadisin ravisi) Katâde, 'Beni zikretmek için namazı dosdoğru kıl [816] ayetini okudu. [817]

(Hadisin Iafeı, Buhârî'ye aittir.)

Bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Sizden birisi uyuya kaldığından yada gaflet (e dalıp unuttuğun) dan dolayı namaz kılmadığında, onu hatırladığı zaman kılsın. [818] Çünkü Allah, 'Beni zikretmek için namazı dosdoğru kıl [819] buyurmaktadır. [820]

Tirmizî ile Nesâfnin rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Kim bir namazı (kılmayı) unutursa, hatırladığı zaman onu kılsın.[821]

Nesâî'nin bir başka rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Resululiah (s.a.v)'e:

Bir kimse uyuya kalıp veya gafletinden dolayı namaz kılmayan kimsenin durumu (ne olacak)?' diye soruldu. Resululiah (s.a.v):

O namazın kefareti, onu hatırladığında kılmaktır' diye cevap verdi. [822]

Ebu Dâvud ise, ilk (baştaki hadisin metnine uygun bir şekilde bu hadisi) rivayet etmiştir.

38. Cemaatin İmama Uyması

83. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v), bir attan düşüp vücudunun sağ tarafı zedelenmişti. Bunun üzerine biz, ziyaret için onuna yanma girdik. Derken namaz vakti geldi. Peygamber (s.a.v), bize oturarak namaz kıldırdı. Biz de arkasında oturarak namazı kıldık. Namazı bitirince:

İmam ancak kendisine uyulmak için (imam olmuş)tur. O tekbir alığı zaman sizde tekbir alın. Secde ettiği zaman siz de secde edin. (Başını secdeden) kaldırdığında siz de kaldırın. İmam, 'Semiallahu limen hamideh1 (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitir) dediği zaman siz de, 'Rabbena ve Ieke'1-hamd1 (Rabbimiz! Hamd yalnızca sanadır) deyin. İmam oturarak namaz kıldığında sîz de toptan oturarak namaz kılın' buyurdu. [823]

(Hadisin lafzı, Müslim'e aittir.)

(Hadisin) ravilerinden birisi (bu hadisi rivayet edip daha sonra da), İmam ayakta kıldığı zaman siz de ayakta kılın" cümlesini ilave etmiştir.[824]

Bu hadisifn bu şekildeki metnini), Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir.[825] Humeydî der ki: "Diğer rivayetlerin manalan birbirine yakındır." Yine Humeydî şu ilaveyi yapmıştır: "'İmam oturarak namaz kıldığında siz de oturarak kılın' sözü; Peygamber (s.a.v)'in eski bir hastalığı sırasında olmuştu. Ölümüne doğru hastalığında İse yine oturarak namaz kıldırdı. İnsanlar, onun arkasında ayakta namaz kıldılar. Peygamber (s.a.v), onlara oturmayı emretmedi. Dolayısıyla Peygamber (s.a.v)'in sonuncu uygulamasını alırız. [826]

Bu hadisi; Ebu Dâvud, Tirmizî ve Nesâî rivayet etmiştir. Yine Nesâî, bu hadisi kısa olarak şöyle rivayet etmiştir:

Resulullah (s.a.v) bir defasında attan sağ tarafı üzerine düşmüştü. [827] Bunun üzerine sahabiler, Resulullah (s.a.v)'i geçmiş olsuna geldiler. Namaz vakti olmuştu. Resulullah (s.a.v), namazı kıldırmayı bitirince:

İmam kendisine uyulmak İçin (imam olmuş)tur. Rükuya vardığı zaman siz de rükuya varın. (Başını rüku d an) kaldırdığında siz de kaldırın. Secde ettiği zaman siz de secde edin. İmam, 'Semiallahu limen hamideh' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitir) dediği zaman siz de, 'Rabbena leke'1-hamd' (Rabbimiz! Hamd yalnızca sanadır) deyin' buyurdu. [828]

39. Namazda Teşehhüd Okuma

84. Abdullah ibn Mes'ud (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v), bana, teşehhüdü, [829] Kurandan bir sure öğretir gibi öğretti: "et-Tahiyyâtu lillâhi ve's-Salavâtu ve't-Tayyibâtu es-Selâmu aleyke eyyuhe'n-Nebiyyu ve Rahmetullâhi ve Berakâtuhu es-Selâmu aleynâ ve alâ i badi İlâhi's-sâlihîn eşhedu enlâ ilahe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resûluhu' (Bütün tehiyyeler, salavât ve tayyibât Allah'adır. Selam sana ey Peygamber! Allah'ın rahmet ve bereketleri de senin üzerine olsun. Selam, bizim ve Allah'ın salih kullan üzerine olsun. Ben, Allah'tan başka ilah olmadığına şahadet ederim. Ben, Muhammed'in; Allah'ın kulu ve resulü olduğuna da şahadet ederim) [830]

(Hadisin lafzı, Buhârî'ye aittir.)

Bir rivayette ise Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Sizden birisi namazda oturduğu zaman: 'et-Tahiyyâtu lillâhi desin (deyip) hadisi zikretti. [831]

Ayrıca ibâdillâhis-sâlihîn" (Selam, Allah'ın salih kullan üzerine olsun) sözü ile ilgili olarak; Çünkü sizler bu sözü söylediğiniz zaman muhakkak Allah'ın gökteki ve yerdeki her bir salih kuluna selam vermiş olursunuz" ilavesi var.[832]

Başka bir rivayette ise, Bundan sonra (na-mazda) dilediğini istemekte [833] serbesttir" ifadesi yer almaktadır.[834]

Bu hadis(ler)i, Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir.

Nesâî ise birinci rivayeti nakletmiştir. Yalnız Nesâî'nin bu rivayetinde, ifadesi yerine sözü yer almaktadır.[835]

Yine Nesâî ile Tirmizî'nin rivayetinde ise, Abdullah ibn Mes'ud şöyle der:

Resulullah (s.a.v), bize, ikinci rekatta(n sonra) oturduğumuzda: et-Tahiyyâtu dememizi [836] öğretti. [837]

Ebu Davud'un rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

"Biz Resulullah (s.a.v) ile birlikte namazda oturduğumuzda, -Selâmu alâllâhi kable ibâdihi' (Selam, kullarından önce Allah'ın üzerine olsun), es-Selâmu alâ fulân ve[838] (Selam, filan ve filanın üzerine olsun) derdik. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v):

Selam, Allah'adır' demeyin. Çünkü Allah ('in bizzat kendisi) Selâm'dır. [839] Sizden birisi, (teşehhüd için) oturduğu zaman: et-Tahiyyâtu [840] lillâhi ve's-Salavâtu [841] ve't-Tayyibâtu [842] es-Selâmu aleyke eyyuhe'n-Nebiyyu ve Rahmetullâhi ve Berakâtuhu es-Selâmu aleynâ ve alâ ibâdillâhi's-sâlihîn' (Bütün tehiyyeler, salavât ve tayyibât Allah'adır. Selam sana ey Peygamber! Allah'ın rahmet ve bereketleri de senin üzerine olsun. Selam, bizim ve Allah'ın salih kulları üzerine olsun. Ben, Allah'tan başka ilah olmadığına şahadet ederim. Ben, Muhammed'in; Allah'ın kulu ve resulü olduğuna da şahadet ederim) desin.

Sizden birisi 'ibâdillâhi's-sâlihîn (Allah'ın saiih kulları üzerine selam olsun) sözünü söylerse, yerdeki ve gökteki yada yer ve gök arasındaki bir salih kula isabet etmiştir. (Sonra da)

'Eşhedu enlâ ilahe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resûluhu' (desin) buyurdu.

Resulullah {sözüne devamla):

(Bunu okuyan kimse daha) sonra beğendiği herhangi bir duayı seçip onu okusun' buyurdu.[843]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, şu ifade yer almaktadır:

Biz namazda (teşehhüd için) oturduğumuzda ne diyeceğimizi bilmezdik. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v)'e de, (bizim bilmediğimiz) öğretilmişti."

(Daha sonra hadisin ravisi Temîm, önceki hadisi) buna benzer bir sekide rivayet etti. [844]

Şerik der ki: Önceki hadisin bir benzerini (Abdullah ibn Mes'uddan) rivayet edip (sonra da) şöyle der:

ResuluIIah (s.a.v), bize bazı sözler öğretiyordu. Fakat onları, teşehhüdü öğrettiği gibi (düzenli) öğretmiyordu. Bu sözler şunlardır:

Allahım! Bizim kalplerimizi(n arasını) birleştir. Aramızdaki problemleri düzelt ve bize kurtuluş yollarını göster. Bizi (küfrün) karanlık-lar(ın)dan aydınlığ(ın)a çıkar ve büyük günahların görüneninden ve görünmeyeninden uzaklaştır. Bize, kulaklarımızda, gözlerimizde, kalbimizde eşlerimize ve çocukalrımızda bol hayr ver. Tevbelerimizi kabul eyle! Çünkü Sen, tevb eleri kabul edensin, merhametlisin. Bizi; nimetlerine şiikı edenlerden, onları itiraf edenlerden, razı olanlardan eyle! Ve bize nimetlerini tamamla!' [845]

Başka bir rivayette ise, Alkame şöyle der:

ResuluIIah (s.a.v), Abdullah ibn Mesudun elinden tutup mazda (okunacak) teşehhüdü öğretti.

(Hadisin ravisi) A'meş'in rivayetindeki duanın aynısını zikretti. (Söz konusu olan A'meş, hadisine ilave olarak, ResuluIIah veya Abdullah ibn Mes'ud şöyle dedi:)

Bunu (^teşehhüdü) söylediğin veya tamamladığın zaman, namazını tamamladın (demektir). (Bundan sonra) istersen kalk, istersen otur.[846]

Nesâî'nin rvayetinde ise Abdullah ibn Mes'ud şöyle der:

Biz, (her) iki rekati(n sonunda); Rabimizi tekbîr, tahnıîd ve tes-bîhden başka diyecek bir şey bilmiyorduk. Fakat Muhammed (s.a.v), bize, hayrın başlangıç ve bitimini (bütün hayrları) öğretip her iki re-katta(n sonra) oturduğunuzda:

et-Tahiyyâtu lillâhi ve's-Salavâtu ve't-Tayyibâtu [847] es-Selâmu aleyke eyyuhe'n-Nebiyyu ve Rahmetullâhİ ve Berakâtuhu es-Selâmu aleynâ ve alâ ibâdîllâhi's-sâlihîn, Eşhedu enlâ ilahe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resûluhu1 (Bütün tehiyyeler, salavât ve tayyibât Allah'adır. Selam sana ey Peygamber! Allah'ın rahmet ve bereketleri de senin üzerine olsun. Selam, bizim ve Allah'ın saîih kullan üzerine olsun. Ben, Allah'tan başka ilah olmadığına şahadet ederim. Ben, Muhammed'in; Allah'ın kulu ve resulü olduğuna da şahadet ederim) deyin buyurdu. [848]

Nesâî'nin başka bir rivayetinde ise, Abdullah ibn Mes'ud şöyle der:

ResuluIIah (s.a.v), bize; namazdaki teşehhüdü ve ihtiyaç anındaki teşehhüdü de öğretti. Namazdaki teşehhüd şöyledir:

et-Tahiyyâtu lillâhi ve's-Salavâtu ve't-Tayyibâtu es-Selâmu aleyke eyyuhe'n-Nebiyyu ve Rahmetullâhİ ve Berakâtuhu es-Selâmu aleynâ ve alâ ibâdillâhi's-sâlihîn, Eşhedu enlâ ilahe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resûluhu1 (Bütün tehiyyeler, salavât ve tayyibât

Allah'adır. Selam sana ey Peygamber! Allah'ın rahmet ve bereketleri de senin üzerine olsun. Selam, bizim ve Allah'ın salih kullan üzerine olsun. Ben, Allah'tan başka ilah olmadığına şahadet ederim. Ben, Muhammed'in; Allah'ın kulu ve resulü olduğuna da şahadet ederim) [849]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayetinde, Abdullah ibn Mes'ud şöyle der:

Biz, Resulullah s.a.v ile beraberdik. Hiçbir şey bilmiyorduk. Resulullah (s.a.v), bize, namazdaki her oturuşta:

et-Tahivyâtu Hllâhi ve's-Salavâtu ve't-Tayyibâtu es-Selâmu aley-ke eyyuhe'n-Nebiyyu ve Rahmetullâhi ve Berakâtuhu es-Selâmu aleynâ ve alâ ibâdillâhi's-sâlihîn, Eşhedu enlâ ilahe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resûluhu' (Bütün tehiyyeler, salavât ve tay-yibât Allah'adır. Selam sana ey Peygamber! Allah'ın rahmet ve bereketleri de senin üzerine olsun. Selam, bizim ve Allah'ın salih kulları üzerine olsun. Ben, Allah'tan başka İlah olmadığına şahadet ederim. Ben, Muhammed'in; Allah'ın kulu ve resulü olduğuna da şahadet ederim) deyin buyurdu. [850]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayetinde, Abdullah ibn Mes'ud şöyle der:

Namaz kılarken ne okuyacağımızı bilmiyorduk. Resulullah (s.a.v), bize, 'cevâmiu'l-kelim1 (=Az söz ile çok manayı ifade eden edebî vecizeler) öğretip bize:

et-Tahivyâtu lillâhl ve's-Salavâtu ve't-Tayyibâtu es-Selâmu aley-îıe evyuhe'n-Nebiyyu ve Rahmetullâhi ve Berakâtuhu es-Selâmu aleynâ ve alâ ibâdillâhi's-sâlihîn, Eşhedu enlâ ilahe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resûluhu' (Bütün tehiyyeler, salavât ve tay-yibât Allah'adır. Selam sana ey Peygamber! Allah'ın rahmet ve bereketleri de senin üzerine olsun. Selam, bizim ve Allah'ın salih kullan üzerine olsun. Ben, Allah'tan başka ilah olmadığına şahadet ederim. Ben, Muhammed'in; Allah'ın kulu ve resulü olduğuna da şahadet ederim) deyin buyurdu. [851]

Yine Nesâî'nin bir diğer rivayetinde, Abdullah ibn Mes'ud şöyle der:

Biz, Resulullah (s.a.v) ile birlikte namaz kıldığımız zaman: 'es-Selâmu alâllâh' (Selam, Allah'ın üzerine olsun), es-Selâmu alâ Cibril' (Selam, Cebrail'in üzerine olsun), 'es-Selâmu alâ Mîkâîl' (Selam, Mikail'in üzerine olsun) derdik. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

es-Selâmu alâllâh' (Selam, Allah'ın üzerine olsun) demeyin. Çünkü Allahfın bizzat kendisi) Selâmdır. Fakat:

et-Tahivyâtu Hllâhi ve's-Salavâtu ve't-Tayyibâtu es-Selâmu aleyke eyyuhen-Nebiyyu ve Rahmetullâhi ve Berakâtuhu es-Selâmu aleynâ ve alâ ibâdillâhi's-sâlihîn, Eşhedu enlâ ilahe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resûluhu1 (Bütün tehiyyeler, salavât ve tay-yibât Allah'adır. Selam sana ey Peygamber! Allah'ın rahmet ve bereketleri de senin üzerine olsun. Selam, bizim ve Allah'ın salih kullan üzerine olsun. Ben,

Allah'tan başka ilah olmadığına şahadet ederim. Ben, Muhammed'in; Allah'ın kulu ve resulü olduğuna da şahadet ederim) deyin buyurdu.[852]

Yine Nesâî'nin bir başka rivayetinde, Abdullah ibn Mes'ud şöyle der:

Biz, Resululah (s.a.v) ile birlikte namazda (teşehhüd için) oturduğumuz zaman: es-Selâmu alallâhi min ibâdihi' (Kullarmın selamı, Allah'ın üzerine olsun), 'es-Selâmu ala filan filan' (Selam, filan ve filan kimsenin üzerine olsun) derdik. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) şöyle buyurdu:

es-Selâmu alallâh' (Selam, Allah'ın üzerine olsun) demeyin. Çünkü AHah('ın bizzat kendisi) Selâmdır. Fakat sizden birisi (teşehhüd için) oturduğu zaman şöyle desin:

et-Tahiyyâtu lillâhi ve's-Salavâtu ve't-Tayyibâtu es-Selâmu aley-ke eyyuhe'n-Nebiyyu ve Rahmetullâhi ve Berakâtuhu es-Selâmu aleynâ ve alâ ibâdillâhi's-sâlihtn' (Bütün tehiyyeler, salavât ve tayyibât Allah'adır. Selam sana ey Peygamber! Allah'ın rahmet ve bereketleri de senin üzerine olsun).

Çünkü siz, ibâdillâhi's-sâlihîn' (Selam, Allah'ın salih kulları üzerine olsun) dediğiniz zaman, yerdeki ve gökteki bütün salih kullara dua etmiş olursunuz.

Eşhedu enlâ ilahe illallah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resûluhu' (Ben, Allah'tan başka ilah olmadığına şahadet ederim. Ben, Muhammed'in; Allah'ın kulu ve resulü olduğuna da şahadet ederim) (deyin).

(Bunu okuyan kimse daha) sonra beğendiği herhangi bir duayı seçip onu okusun. [853]

40. Peygamber (S.A.V)'E Salevat Getirmenin Şekli

85. İbn Ebi Leylâ'dan rivayet edilmiştir:

Bana, Ka'b b. Ucre (r.a) rastlamıştı. (Bana) şöyle dedi:

Sana bir hediye takdim edeyim mi? (Bir defasında) Resulullah (s.a.v) yanımıza çıkıp gelmişti. (Ona:)

(Ey Allah'ın Resulü!) Sana nasıl 'Selâm [854] vereceğimizi öğrendik. Fakat sana nasıl 'Salât [855] okuyacağı (m ızı bilmiyoru) dedik.[856] Resulullah (s.a.v)'de:

Allahım! Muhammed'e ve Onun aile halkına, [857] İbrahim'e salat buyurduğun gibi salat eyle! Şüphesiz ki Sen, Hamîd ve Mecîdsin. Allahım! Muhammed'e ve Onun aile halkına, İbrahim'e İhsan eylediğin bereket gibi bereket ihsan eyle! Çünkü Sen, Hamîd ve Mecîdsin' deyin buyurdu.[858]

Bu, Buhârî ile Müslim'in rivayetidir.

Tirmizî, Ebu Dâvud ile Nesâî İse hediye" kelimesini zikretme-misler, bunların rivayet ettikleri hadisin baş kısmı, Ka'b b. Ucre dedi ki: Ey Allah'ın resulü!. dedik" şeklinde ve son kısmı ise İbrahim'e ihsan eylediğin bereket gibi bereket ihsan eyle! Çünkü Sen, Hamîd ve cîdsin" biçimindedir. [859]

Nesâtnin bir rivayetinde hediye" kelimesi yer almaktadır.[860]

41. Yedi Organ Üzerine Secde Etme

86. Abdullah ibn Abbâs (r.anhümâ)dan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v): Yedi organ; alın, iki avuç, dizler ile ayaklar üzerine secde etmekle ve saç(lar) ile elbise(ler)i toplamamakla emr-olunduk. [861] (Hadisin lafzı, Buhârî'ye aittir.)

Bir rivayet de ise, Peygamber (s.a.v): Secde etmekle em rol unduk ifadesi yer almaktadır.[862]

Yine hadis ravilerinden birisi (bu hadisi bu şekilde) rivayet etmiştir.

Başka bir ravinin rivayetin de secde etmekleemrolundum [863] ifadesi yer almaktadır.[864] Yine bu ravilerden birisinin rivayetin de, yedi kemik [865] üzerine" ifadesi yer almaktadır. [866]

Başka bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Peygamber (s.a.v): Ben yedi kemik üzerine, eliyle burnuna işaret ederek (yüz eller, dizler, ayakların uçlan üzerine secde etmekle ve elbise ile saç(lar)ı toplamamakla emroİundum.

Yine diğer bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Peygamber (s.a.v), yedi (şey) üzerine secde etmekle emrolundu. Saç-ları ile elbiseflerini) toplamakla (da) yasaklandı.

Ebu Davud'un bir rivayetinde, emrofundum" ifadesi yer almaktadır.

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamberiniz, yedi organ üzerine secde etmekle ve saç ile elbiseflerini) toplamamakla emrolundu.

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayetinde herhangi bir ilave olmaksızın, Yedi organ üzerine secde etmekle" ifadesi yer almaktadır.

Tirmizî ile Nesâî ise, bu hadisi, (en başta rivayet edilen hadise göre değil de) Buhârî ile Müslim'in son rivayetine (uygun bir şekilde) rivayet etmişlerdir.

42. "Salatu'l-Vusta" (Orta Namaz) İle, İkindi Namazının11 Kast Edilmesi

87. Hz. Ali (r.a)'dan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) Ahzab günü (bir rivayete göre ise: Hendek -savaşının yapıldığıgün) [867] şöyle buyurdu:

Bizi, ta güneş batıncaya kadar orta namazdan nasıl alı koy dul arsa, Allah'da onların kabirlerini ve evlerini ateşle [868] doldursun. [869]

Bir rivayette ise, Bizi, orta namazdan, [870] (yani) ikindi namazından alıkoydular" ifadesi yer almaktadır.

Sonra Bir başka rivayette ise, yatsıyı kıldırdı" ilavesi yer almaktadır.[871]

Bu; Buhârî, Müslim ile Tirmizî'nin (naklettiği) rivayetlerdir. Ebu Dâvud İle Nesâfnin rivayetleri ise bunlara in rivayetleri ise bunlara benzerdir.

43. Secdede İtidal Üzere Bulunma

88. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Reulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Secdede itidal üzere bulunun. [872] Sizden birisi, (secdede iken) köpeğin yayması (gibi) kollarını yaymasın.[873]

Bu hadisi(n bu şekildeki metnini); Buhârî, Müslim, Ebu Dâvud, Tirmizî ile Nesâî rivayet etmiştir.

Buhârî'nin başka bir rivayetinde şu ilave vardır:

"(Namaz kılarken sıkışıp) tükürdüğü zaman, önüne ve sağ tarafına tükürmesin. Çünkü namaz kılan kimse, Rabbi ile münacaat etmektedir.[874]

44. Namaz Hususunda Orta Yolu Tutmak

89. Aişe (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v)in bir hasırı vardı. Onu geceleyin kendisine hücre yapıp (-yada etrafına işaretler koyup) içinde namaz kılardı. Gün-düzleyin ise onu (yere) yayıp üzerinde otururdu. Derken cemaat Peygamber (s.a.v)'in (arkasında) toplanıp onun namazına uymaya başladılar. Ta ki (böylece) çoğaldılar. (Namazı bitirip) döndü ve şöyle buyurdu:

Ey cemaat! Güç yetirebileceğiniz amellere bakm. Çünkü siz usanmadıkça Allah usanmaz. Allah katında amellerin en sevimlisi, az da olsa devamlı yapılanıdır. [875]

Bir rivayette, şu ilave vardır:

Muhammed'in ev halkı, bir amel işledikleri zaman, artık ona devam ederler. [876]

Bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v)'e:

Allah katında amellerin en sevimlisi hangisidir?' diye soruldu. Resulullah (s.a.v)'de:

Az da olsa devamlı olanıdır [877] buyurdu.[878]

Bir rivayette ise, O Güç yetirebileceğiniz amelleri yapın" ilavesi yer almaktadır. [879]

Bir rivayette ise Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Doğru yolu tutun. (İbadetleriniz ve amelleriniz hususunda) aşırı gitmeyin. Şunu iyi bilin ki; sizden birisini, kendi ameli cennete girdiremeyecektir. Amellerin Allah'a en sevimli olanı, az da olsa devamlı olanıdır. [880]

Başka bir rivayette ise, şu ilave vardır:

(İnsanları, ameller üzerine sevabla) müjdeleyip sevdir)in. Şu muhakkak ki, hiçbir kimseyi kendi ameli cennete girdi re m ez' buyurdu. Sahabiler:

Ey Allah'ın resulü! Seni de mi (kendi amelin cennete girdiremez)' diye sordular. Resulullah (s.a.v):

Evet beni de! Ancak Allah, beni, bir mağfiret ve bir rahmetle bürüyüp korumuştur' buyurdu. [881]

Bunlar, Buhârî ile Müslim'in naklettikleri rivayetlerdir. Buhârî'nin rivayetinde, Hz. Aişe der ki:

Resulullah (s.a.v)'in en çok sevdiği amel, sahibinin üzerinde (sürekli olarak) devam ettiği ameldir. [882]

Müslim'in rivayetinde ise Hz. Aişe şöyle der:

Allah katında amellerin en sevimlisi, az da olsa devamlı olanıdır."

(Hadisin ravisi) der ki: Aişe bir ameli işlediği zaman onu devamlı yapardı.[883]

Tirmizî'nin rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v)'e en çok sevdiği amel, az da olsa devamlı olanıdır. [884] Yine Tirmizî'nin başka bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır: da:

Aişe ile Ümmü Seleme'ye:

Resulullah (s.a.v)'e en sevimli olan şey nedir?' diye soruldu. Onlar

Az da olsa devamlı olan (amel)' dediler.[885]

Ebu Davud'un rivayetinde ise Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Güç yetirebileceğiniz ameler)i yapın. Çünkü siz usanmadikça Allah maz. Allah katında amellerin en sevimlisi, az da olsa devamlı yapıla.[886]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayetinde ise Alkame şöyle der:

Aişe'ye:

Resulullah (s.a.v)'in ibadet ediş şekli nasıldı? Günlerinden birine tahsis ettiği bir şey olur muydu?' diye sordum. O da:

Hayır! Onun ameli, devamlıydı. Resulullah (s.a.v)'in güç yetire-bildiği bir şeye hanginiz güç yetirebilir ki!1 diye cevap verdi.[887]

Nesâî'nin rivayetinde ise Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v)'in bir hasırı vardı. Gündüzleyin onu yayardı. Geceleyin ise onu hücre yapıp (=yada etrafına işaretler koyup) içinde namaz kılardı. Cemaat, Resulullah (s.a.v)'in hasır üzerinde namaz kıldığını öğrenince, Resulullah (s.a.v) ile birlikte namaz kılmaya başladılar. Resulullah (s.a.v) ile onların arasında o hasır vardı. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Güç yetirebileceğiniz amel(ler)i yapın. (Çünkü siz usanmadıkça şanı yüce olan Allah usanmaz. Şam yüce olan Allah katında amellerin en sevimlisi, az da olsa devamlı yapılanıdır' buyurdu.[888]

Daha sonra Resululiah (s.a.v) o hasır üzerinde namaz kılmayı terk etti. Şanı yüce olan Allah, onun ruhunu alıncaya kadar bir daha o hasırın üzerinde (namaz kılmaya) dönmedi. Resululiah (s.a.v) bir şey yaptığında onu devamlı yapardı.[889]

45. Bir Tek Elbise İçerisinde Namaz Kılmaya Ruhsat Verilmesi

90. Ömer b. Ebi Seleme (r.a)'dan rivayet edilmiştir:

Peygamber (s.a.v), bir elbise içerisinde, i kî ucunu çapraz bağlamış olarak namaz kılardı. [890] (Birinci rivayet) Bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır;

Ömer b. Ebi Seleme, Peygamber (s.a.v)'i, Ümmü Seleme'nin evinde, bîr elbise içerisinde, iki ucunu omuzlarının üzerine atmış vaziyette namaz

kılarken görmüştü.[891] (İkinci rivayet)

Başka bîr rivayette İse, Ömer b. Ebi Seleme der ki:

Peygamber (s.a.v)'i, Ümmü Seleme'nin evinde, bir tek elbiseye8" sarınmış olarak, iki ucunu da omuzlannın üzerine koymuş olarak namaz kılarken gördüm. [892] (Üçüncü rivayet)

Bir diğer rivayette, "bürünmüş olarak" ifadesi yer almaktadır.[893]

Bir başka rivayette ise, bağlamış olarak" ifadesi yer almaktadır.[894]

Bir rivayette ise, omuzlan üzerine" ilavesi vardır. [895]

Bu rivayetleri, Buhârî ile Müslim nakletmiştir.

Tirmizî, bu hadisin ikinci şeklini; Nesâî'de birinci şeklini; Ebu Dâvud'da üçüncü şeklini rivayet etmiştir.

46. (Temiz Olan) Bir Şey Üzerinde Namaz Kılınması

91. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

Enes'in ninesi Müleyke, kendi yaptığı bir yemeğe Resulü I lalı (s.a.v)'i davet etmişti. [896] Resulullah (s.a.v)'de (davete icabet edip) o yemekten yemişti. Sonra da:

Haydi kalkın! Size namaz kıldırayım [897] buyurdu.

Enes der ki: Bunun üzerine ben, kalkıp çok kullanılmaktan kararmış bir hasın(mızı getirmeye) gittim. (Yumuşaması için) o hasırın üzerine biraz su serptim. [898] Daha sonra Resulullah (s.a.v), o hasırın üzerinde namaza durdu. Yetim [899] ile ben de, Resulullah (s.a.v) in arkasında saf tuttuk. Yaşlı kadın da [900] arkamıza durdu. (Böylece) Resulullah (s.a.v), bize iki rekat namaz kıldırdı.[901] Sonra çekip gitti. [902]

Bu hadisi{n bu şekildeki metnini), Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. Müslim'in bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), Enes ile annesine yada teyzesine [903] namaz kıldırmıştı. Enes der ki: Resulullah (s.a.v), beni sağ tarafına ve kadını da arkamıza durdurmuştu.[904]

Müslim'in başka bir rivayetin de, Enes şöyle der:

"Resulullah (s.a.v), ahlak yönünden insanları en güzeliydi. O, bizim evde bulunduğu sırada bazen namaz (vakti) girerdi. Hemen altındaki yaygının temizlenmesini emrederdi. Bunun üzerine yaygı süpürülürdü. Sonra da (yumuşaması için hasınn üzerine biraz) su serpildi. Daha sonra ResuluUah (s.a.v) imam olurdu. Biz de onun arkasında dururduk. Bunun üzerine bize namaz kıldırırdı.

Enes'lerin yaygısı, hurma yaprağındandı.[905]

Ebu Dâvud, Tirmizî ile Nesâî, birinci rivayeti nakletmiştir.

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde ise Enes şöyle der:

Peygamber (s.a.v), (bazen) Ümmü Süleym'i ziyaret ederdi. Bazen (bu ziyaret esnasında) namaz (vakti) girerdi. Peygamber (s.a.v), bize ait ve üzerine biraz su serpilmiş hasırdan ibaret olan bir yaygı üzerinde namaz(mı) kılardı.[906]

Nesâî'nin başka bir rivayetinde Enes şöyle der:

"Ümmü Süleym, ResuluUah (s.a.v)'den; evine gelip namaz kılmasını ve namaz kıldığı yeri de namazgah edineceğini söyledi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), Ümmü Süleym'in evine geldi. Ümmü Süleym, hemen hasın getirdi. (Yumuşaması için) hasırın üzerine biraz su serpti. ResuluUah (s.a.v). hasır üzerinde namaz kıldı. Onlar da, ResuluUah (s.a.v) ile birlikte namaz İddilar.[907]

47. Yolcuların Namazı Ve Namazlarını Kısaltmaları

91. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte Medine'den Mekke'ye (doğru yola) çıktık. [908] Medine'ye döndüğümüz zamana kadar bize, (akşam namazından başka namazları hep) ikişer rekat kıldırdı.

Enes'e: 'Mekke'de biraz kaldınız mı?' diye soruldu. O da: 'Orada on (gün) kaldık' diye cevap verdi.[909]

Buharı ile Müslim'in kısa bir şekilde naklettikleri rivayet de, şu ifade yer almaktadır:

"Peygamber (s.a.v) ile birlikte on gün kaldık. Namazı(mızı da) [910] kısalttık. [911]

48. Hususuyla Ve Rükusuyla Namazı Tamamlamanın Vacip Olması

93. Ebu Hurcyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v), mescide girmişti. Onun arkasından bir kişi [912] (de mescide) girip namaz kılmıştı. Sonra da Resulullah (s.a.v)'e selam verdi. Resulullah (s.a.v)'de onun selamını alıp (ona):

Dön de namazını (yeniden) kıl. Çünkü sen namazını kılmadın' buyurdu. O kişi dönüp evvelce kıldığı gibi namazı tekrar kıldı. Sonra Peygamber (s.a.v)'e gelip selam verdi. Resulullah (s.a.v):

Dön de namazını (yeniden) kıl. Çünkü sen namaz kılmadın' buyurdu ve bunu üç defa tekrarladı. Nihayet o kişi:

Seni hak (din) ile gönderen Allah'a yemin ederim ki, ben, bundan daha iyisini becereniiyorıım. Bana (namaz kılmanın doğrusunu) öğret' dedi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Namaza kalktığın zaman tekbir al. Sonra kolayına geldiği kadar Kuran oku. Sonra rüku et ve (organların) yattşıncaya kadar rüku d a kal. Sonra (başını rükudan) kaldırıp iyice doğrul. Sonra secdeye varıp (organların) yatışın caya kadar secde et. Sonra (başını secde yerinden) kaldır ve (organların) yatışıncaya kadar otur ve bunu bütün namazlarında (böyle) yap' buyurdu.[913]

Buna benzer bir rivayet daha olup bu rivayetin içerisinde, "Ve aleykesselâmu, (deyip daha sonra) dön" ifadesi yer almaktadır [914]

Yine buna benzer bir rivayetin içerisinde şu ifade yer almaktadır:

Namaza kalktığın zaman güzelce bir şekilde abdest al. Sonra kıbleye dönüp tekbir al. Sonra da kolayına geldiği kadar Kuran oku..[915]

Başka bir rivayette ise şu ifave yer almaktadır:

(Organların) yatışıncaya kadar otur. Sonra secdeye varıp (organların) yatışıncaya kadar secde et. Sonra (başını secde yerinden) kaldır ve (organların) yatışı ne aya kadar otur. Bunu bütün namazlarında (UIe) yap.[916]

Ebu Davud'un bir rivayetinde ise şu ilave yer almaktadır:

"Bunu (böyle) yaptığın zaman namazın tamamdır. Bundan tiğin şey kadar namazından eksiltmiş olursun.[917]

49. Hazarda İki Namazı Birden Kılma

94. Abdullah ibn Abbâs (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir: "Peygamber (s.a.v) Medine'de akşam ile yatsı namazını (n fanfan nı birleştirerek) yedi (rekat) olarak ve öğle ile ikindi namazını da (birleştirerek) sekiz (rekat) olarak kıldı."

Eyyûb: 'Acaba bunu yağmurlu bir gecede kıldı?' diye sordu. Abdullah ibn Abbâs:

Umulur ki' diye cevap verdi.[918] (Birinci rivayet) Bir rivayette, Abdullah ibn Abbâs şöyle der;

Resulullah (s.a.v) ile birlikte iki namazı bir arada kılmak suretiyle sekiz (rekat olarak) ve (yine) iki namazı bir arada kılmak suretiyle yedi (rekat olarak) namaz kıldım.

Amr der ki: (Ebu Şa'sâa'ya:)

Ey Ebu Şa'sâa! Zannederim, öğleyi te'hir ve ikindiyi ise acele kıldı. Akşam namazını te'hir ve yatsı namazını da acele kıldı dedi. Ebu Şa'sâa:

Ben de bunu (öyle) zannediyorum1 dedi. [919] (İkinci rivayet)

Müslim'in bir rivayetinde, Abdullah ibn Abbâs şöyle der:

Resulullah (s.a.v), hiçbir korku ve yolculuk hali yokken, [920] öğle namazı ile ikindi namazını bir arada ve akşam namazı ile yatsı namazını (n farzlarını birleştirerek) bir arada kıldı. [921]

Yine Müslim'in bir rivayetinde, şu ilave vardır:

(Hadisin ravisi) Ebu'z-Zubeyr der ki: '(Ravi) Saîd b. Cübeyr Acaba Resulullah (s.a.v), bunu niçin (böyle) yaptı?' diye sordum. Saîd (b. Cü-beyr)'de şöyle dedi:

Ben de, (bu meseleyi) senin sorduğun gibi Abdullah ibn Abbâs'a sordum.' Oda:

Resulullah (s.a.v), ümmetinden hiçbir kimseyi meşakkate sokmamak istedi' diye cevap verdi.[922]

Yine Müslim'in buna benzer başka bir rivayeti daha var. Bu rivayette, Abdullah ibn Abbâs'ın, Hiçbir korku ve yağmur hali.[923] yokken" ifadesi yer almaktadır.[924]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde, Abdullah b. Şakîk el-Ukaylî der ki:

Bir gün Abdullah ibn Abbâs, ikindiden sonra bize hutbe verdi. Bu hutbe ta güneş kaybolup yıldızlar görününceye kadar devam etti. Halk: 'Namaza namaza ....' demeye başladı. Derken yanına Temîm oğullarından fütursuz ve sözünü esirgemeyen bir adam gelip:

Namaza namaza ....' dedi. Bunun üzerine Abdullah ibn Abbâs:

Annesiz kalasıca! Bana sünneti mi öğretiyorsun?' dedi. Sonra da:

Ben, Resulullah (s.a.v)in öğle namazı ile ikindi namazını ve akşam ile de yatsı namazım (n farzlarını birleştirerek) bir arada kıldığım gördüm' dedi.

Abdullah b. Şakîk: '(Abdullah ibn Abbâs'ın) bu sözünden kalbime bir şüphe düştü. Hemen Ebu Hureyre'ye gidip ona (Resulullah'ın öğle namazı ile ikindi namazını ve akşam ile de yatsı namazını birleştirerek bir arada kılıp kılmadığını) sordum.O, Abdullah ibn Abbâs'ın (bu) sözünü doğruladı dedi.[925]

Yine Müslim'in diğer rivayetinde, Abdullah b. Şakîk el-Ukaylî der ki:

Bir adam, Abdullah ibn Abbâs'a:

Namaz(ı kıl)' dedi. Abdullah ibn Abbâs sustu. Sonra (yine ona):

Namaz(ı kıl)' dedi. Abdullah ibn Abbâs (yine) sustu. Sonra (yine ona):

Namaz(ı kıl)1 dedi. Abdullah ibn Abbâs (yine) sustu. Sonra (bu sözü söyleyen adama);

Annesiz kalasıca! Namaz (kılmay)ı, bize mi öğreteceksin? Biz, Resulullah (s.a.v) döneminde iki namazı (birleştirerek) bir arada kı-liyor-duk' diye cevap verdi.[926]

Ebu Dâvud, Tirmizî ve Nesâî; Müslim'in 49 (705) nolu hadisine benzer bir şekilde rivayette bulunmuşlardır.[927]

Yine Ebu Davud'un, Yatsı (namazı)" ile ilgili kısma kadar rivayet ettiği hadis, muttefekun aleyhtendir.[928]

Yine Ebu Davud'un, başka bir rivayetinde, Hiçbir yağmur hali yokken..." ilavesi yer almaktadır.[929]

Yine Ebu Davud'un, Hiçbir yolculuk hali yokken" ifadesine kadar rivayet ettiği başka bir rivayeti, Müslim'in bir rivayetine benzemektedir.[930]

Yine Ebu Dâvud, şu rivayeti de ilave etmiştir:

(Hadisin ravisi) Ebu'z-Zübeyr, bu hadisi rivayet edip (sonra da) şöyle dedi:

(Bu olay,) Tebük seferine [931] çıktığımızda oldu.[932]

Nesâî, ikinci rivayeti nakletmiştir. Bu hadis, muttefekun aleyhtendir. Bu hadisin lafzı şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) ile Medine'de sekiz (rekat olarak) bir arada ve yedi (rekat olarak) bir arada kıldım. Öğle namazını te'hir etti, ikindi namazını ta'ci! etti, akşam namazını te'hir etti ve yatsı namazını da ta'cil etti. [933]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti, ziyadesiz bir şekilde Müslim'in bir rivayetine benzemektedir. [934]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Abdullah ibn Abbâs, Basra'da, (meşgul olduğu bir günde) öğle ile ikindi namazını ve akşam ile yatsı namazını (birleştirerek) bir arada kıldı. Aralarında başka bir namaz kılmadı.

Abdullah ibn Abbâs, Medine'de, Resulullah (s.a.v) ile birlikte öğle namazı ile ikindi namazını sekiz (rekat olarak) bir arada kıldığını ve ikisi arasında başka bir namaz kılmadığını söyledi. [935]

50. Namaz Kılarken Uyuklayan Kimse

95. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Sizden birisi namaz kılarken uyuklarsa, uykusu dağılıncaya kadar uyuyuversin. Çünkü uyuklayarak namaz kılacak olursa, belki istiğfar edeyim derken, kendine söver. [936] (Birinci rivayet)

Bir rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Sizden birisi, namaz kılarken uyuklarsa, (uykulu vaziyette namaz kılmayı) bıraksın. [937] Çünkü (uykulu bir vaziyette kıldığı namaz sırasında) farkında olmadan kendine beddua [938] edebilir. [939] (İkinci rivayet)

Nesâî, ikinci rivayeti nakletmiştir. Geri kalanlar ise, ilk rivayeti nakletmişlerdir.

51. (Namaz Kılarken İmamın Bir Yanılgısı Üzerine) Erkeklerin "Subhânallah" Demesi Ve Kadınların İse "El Çırpması"

96. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"(Namazda imam yanıldığında) teşbih (subhânallah' demek) erkekler [940] içindir. El çırpmak ise [941] kadınlar içindir.[942]

Tirmizî der ki: Hz. Ali şöyle dedi:

Peygamber (s.a.v) namaz kılarken ondan izin istediğim zaman, subhânallah derdi.[943]

Nesâî'de, bu hadisi, rivayet etmiştir. [944]

52. Vitir Namazının Vakti

97. Aîşe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) gecenin her vaktinde; başında, ortasında ve sonunda vitir namazı kılmıştır. Onun vitir namazı kılma (vakti), seherde son bulmuştur.[945]

Bu hadisifn bu şekildeki metnini); Buhârî, Müslim ile Nesâî rivayet etmiştir.

Buhârî'nin rivayet ettiği hadisin lafzı şu şekildedir:

"Resulullah (s.a.v), her gece vitir (namazı) kılmıştır. Onun vitir namazını kılma (vakti), seherde son bulmuştur.[946]

Tirmizî'nin rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Vefatı yaklaştığında Resulullah (s.a.v)'in vitir namazını kılma (vakti), [947] seherde son bulmuştur.[948]

Ebu Davud'un rivayetinde, (hadisin ravisi Mesrûk) der ki:

Aişe'ye:

Resulullah (s.a.v), vitri hangi vakitte kılardı?1 diye sordum. O da: ye sordum.

Gecenin başında, ortasında ve sonunda kılardı. Bunların hepsini yaptı. Ama vefatına doğru (vitir namazını) seher (vaktin)e kadar geciktirirdi'dedi. [949]

Tirmizî'nin rivayetinde ise, (hadisin ravisi Abdullah b. Ebi Kays) der ki:

Aişe'ye:

Resulullah (s.a.u)in, vitir namazı nasıldı; vitir namazım, gecenin başında mı kılardı, yoksa sonunda mı kılardı?' diye sordum. Aişe:

Bunların hepsini de yapmıştır. Vitir namazını, bazen gecenin başında kılardı, bazen de gecenin sonunda kılardı' diye cevap verdi. Bunun üzerine ben:

Allah'a hamd olsun ki, şeriat işinde (bize) genişlik (kolaylık) kılmıştır!1 dedim. Sonra, (Aişe'ye):

Resulullah (s.a.v)'in, (vitir namazındaki) kıraati nasıldı; gizli mi, yoksa açıktan mı okurdu?' diye sordum. Aişe:

Bunların hepsini de yapardı. Bazen gizli okurdu, bazen de açıktan okurdu!' diye cevap verdi. Ben:

Allah'a hamd olsun ki, şeriat işinde (bize) genişlik (kolaylık) kılmıştır!' dedim. Sonra, (Aişe'ye tekrar):

Cünüplük halinde ne yapardı; uyumadan önce mi yıkanırdı, yoksa yıkanmadan önce mi uyurdu?' diye sordum. Aişe:

Bunların hepsini de yapardı. Bazen yıkanıp sonra uyur, bazen de abdest alıp sonra uyurdu' diye cevap verdi. Ben (yine):

Allah'a hamd olsun ki, şeriat işinde (bize) genişlik (kolaylık) kılmıştır!'dedim. [950]

Ebu Davud'un lafzı ise şu şekildedir:

(Abdullah b. Ebi Kays der ki:) Aişe'ye, Resulullah (s.a.v)'in vitir namazını (ne vakitte kıldığını) sordum. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Bazen gecenin başında, bazen de sonunda (vitir namazını) kılardı' dedi. Ona:

(Vitir namazı kılarken) kıraati nasıldı? Gizli mi okurdu, yoksa açıktan mı okurdu?' diye sordum. O da:

Bunların hepsini yapardı. Bazen gizli okurdu, bazen de açıktan okurdu. (Cünüb olunca,) bazen gusledip uyurdu. Bazen de abdest alıp uyurdu diye cevap verdi.

Ebu Dâvud der ki: "(Aişe'nin 'Bazen gusledip uyurdu' sözüyle) 'cünüp olunca' (demek istediğini) Kuteybe değil, başkası söylemiştir. [951]

53. Sabah Namazının Farzından Önce İki Rekat Sünnet Namazı Kılmanın Müstehab Olması

98. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v), nafile namazlardan hiçbirinde, sabah namazının (farzından önce) iki rekat (sünneti kılma)da olduğu kadar devamlı değildi.[952]

(Birinci rivayet)

Bir rivayette ise, Sabah namazının (farzından önceki) iki rekat (sünnet kılmaya) devam etmede...." ifadesi yer almaktadır.[953]

Bir rivayette ise, Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v), nafile namazlardan hiçbirinde, sabah namazının (farzından önce) iki rekat (sünneti kılma) da olduğu kadar sürat gösterdiğini [954] görmedim.[955]

Bu hadis(Ierin bu şekildeki metnin)i, Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. Müslim'in diğer bir rivayetin de, Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Sabah namazının iki rekat (sünnet)i, dünyadan ve dünyadaki her şeyden daha hayrhdır. [956]

Yine Müslim'in başka bir rivayeti ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), fecrin doğduğu vakitte (kılman) iki rekat (sünnet) hakkında:

Bu iki rekat namaz, bana, bütün dünyadan daha sevimlidir' buyurdu.[957]

Ebu Dâvud, birinci rivayeti nakletmiştir. Tirmizî'de, (bu hadisi,) Müslim'in bir rivayetin(e uygun bir şekild)e nakletmiştir.[958]

Nesâî ise şu rivayeti nakletmiştir:

Sabah namazınfm farzın)dan önce (kılınan) iki rekat (sünnet) namazı, bütün dünyadan daha hayrlıdır.[959]

54. Mescit İçerisine Tükürmenin Yasak Olması

99. Enes b. Mâlik (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

"Mescide tükürmek, günahtır. Kefareti ise onu (yere) gömmektir. [960]

Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Mescide tükürmek, günahtır.[961] Kefareti ise (kişinin) onu (yere) gömmesidir.[962]

Yine Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde ise, en-Nuhâa" (bal-gam çıkarma/sümkürme) [963] ifadesi yer almaktadır.[964]

55. Gecenin Sonunda Dua Etmenin Fazileti

100. Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edilmiştir: Resululiah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Rabbîmiz, her gece, gecenin son üçte biri kaldığında en alt ya inip:

Hani Bana dua eden kimse? Onun duasını kabul edeyim ! Hani Benden istek dileyen? Onun istediğini vereyim! Hani Benden bağışl ma dileyen? Onu bağışlayayım!' buyurur. [965]

(Birinci rivayet)

Bu hadisfn bu şekildeki metnin)i, Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. Müslim'in bir rivayeti şu şekildedir:

Şüphesiz ki Allah, mühlet verir. Gecenin ilk üçte biri [966] gittiği vakit en alt semaya inip: [967]

Var mı bağışlanma dileyen! Var mı tevbe eyleyen! Var mı isteyen! Var mı dua eden!1 buyurur. (Bu durum,) tan yeri aydınlamncaya kadar (böyle devam eder).[968]

Yine Müslim'in başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Gecenin yarısı yada üçte ikisi geçtiği zaman şanı pek yüce olan Allah, en alt semaya inip:

Var mı isteyen? (İstediği şey ona) verilecek! Dua eden var mı? Duası kabul edilecek! Bağışlanma isteyen var mı? Ona mağfiret olunacak! buyurur. (Bu durum,) sabah aydmlamncaya kadar (böyle devam eder). [969]

Yine Müslim'in diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Allah, her gece, [970] en alt semaya inip:

Melik, Benim! 'Melik, Benim Var mı Bana dua eden? Onun duasını kabul edeyim! Var mı Benden isteyen? İstediğini vereyim! Var mı Benden mağfiret dileyen? Onu affedeyim!1 buyurur. (Bu durum,) tan yeri ağanneaya kadar (böyle devam eder). [971]

Yine Müslim'in buna benzer başka bir rivayeti daha var.

Yine Müslim'in diğer bir rivayetinde şu ifade yer almaktadır:

Daha sonra (yüce Allah): Yoksul ve zalim olmayan (Allah')a, kim ödünç (borç) verecek' buyurur. [972]

Yine Müslim'in buna benzer diğer bir rivayeti daha var. Bu rivayetin içerisinde ise şu ifade yer almaktadır:

Sonra şanı pek yüce olan Allah, iki elini yayıp:

Yoksul ve zalim olmayan (Allah)a, kim ödünç (borç) verecek buyurur.[973]

Ebu Dâvud, birinci rivayeti nakletmiştir. Tirmizî ise, beşinci rivayeti nakletmiştir.

56. Gece Namazında Ve Kıyamında Dua

101. Abdullah ibn Abbâs (r.anhümâ)'dan rivayet edişlmiştir:

Peygamber (s.a.v) geceleyin teheccüd namazına [974] kalktığı zaman [975] (şöyle) derdi:

Allahım! Rabbimiz! Gökleri, yeri ve bunların içindekileri ayakta tutan (Kayyim) [976] Sensin. Hamd, Sana mahsustur. Göklerin, yerin ve bunların içindekilerin mülkü Senindir. Hamd, Sana mahsustur. Göklerin, yerin ve bunların içindekilerin nuru [977] Sensin. Hamd, Sana mahsustur. Sen haksin. [978] Senin va'din haktır. Sana kavuşmak haktır. Senin sözün haktır. Cennet (haktır) ve cehennem de haktır. Peygamberlerin haktır. Muhammed haktır. Kıyamet haktır. Allahım! Yalnız Sana teslim oldum. Ancak Sana iman ettim. Ancak Sana dayandım. Yalnız Sana yöneldim. Ben (Senin düşmanlarına karşı) ancak (Senin verdiğin oüç)le mücadele ettim. [979] Ancak Senin hükmüne baş vurdum. [980] Benim gerek önceki ve gerekse de sonradan işlediğim günahlarım ile gizli ve aşikar yaptıklarımı [981] bağışla. [982]

Bir rivayette şu ifade yer almaktadır:

Mukaddim [983] olan Sensin, Muahhir [984] olan sensin. Senden başka ilah yoktur. Senin dışında bir ilah da yoktur.[985]

Bir başka rivayette ise şu ifade yer almaktadır:

Allahım! Hamd, Sana mahsustur. Göklerin, yerin ve bunların İçindekilerin rabbi Sensin. [986]

Bu rivayetler, Buhârî ile Müslim'in naklettiği rivayetlerdir.

Tirmizî'nin de buna benzer bir rivayeti var. Fakat bu rivayetin içerisinde, "bunların içindekilerin Peygamberlerin haktır.

Senin sözün haktır Mukaddim olan Sensin, Muahhir olan sensin. Senden başka ilah yoktur. Senin dışında bir ilah da yoktur" ifadeleri olmayıp diğer ifadeler yer almaktadır.[987]

Ebu Davud'un bir rivayeti, Tirmizî'nin rivayetine benzemektedir. Yalnız (burada) Mülk/melik [988] kelimesi yerine Rabb" kelimesi geçmektedir.

Nesâî'nin bir rivayetinde ise şu ifade yer almaktadır:

Allah Hamd, Sana mahsustur. Göklerin, yerin ve bunların içindekilerin nuru Sensin. Hamd, Sana mahsustur. Gökleri, yeri ve bunların içindekileri ayakta tutan Sensin. Hamd, Sana mahsustur. Göklerin, yerin ve bunların içindekilerin meliki Sensin. Hamd, Sana mahsustur.

Sen haksin. Senin va'din haktır. Cehennem haktır. Kıyamet haktır. Peygamberler hakür. Muhammed haktır. Yalnızca Sana teslim oldum. Ancak Sana dayandım. Ancak Sana iman ettim. Ben (Senin düşmanlarına karşı) ancak (Senin verdiğin güç) mücadele ettim. Ancak Senin hükmüne başvurdum. Benim gerek önceki ve gerekse de sonradan işlediğim günahlarım ile gizli ve aşikar yaptıklarımı bağışla.

Mukaddim olan Sensin, Muahhir olan sensin. Senden başka ilah yoktu" Güç ve kuvvet, ancak Aliyy [989] ve Azîm [990] olan Allah'a aittir.[991]

57. Gece Namazının İkişer İkişer Kılınması

102. Abdullah ibn Ömer (r.anhümâ)'dan rivayet edilmiştir: "Bir kişi ayağa kalkıp:

Ey Allah'ın resulü! Gece namazı nasıl kılınır?' diye sordu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

(Gece namazı,) ikişer ikişer (kılınır). Sabah (vaktinin gireceğimden korkarsan, bir rekat kıl' buyurdu. [992]

Bu hadis(in bu şekildeki metinin)i; Buhârî, Müslim, Ebu Dâvud ile Nesâî rivayet etmiştir.

Tirmizî, bu rivayete Namazının sonunu bir rekat yap" şeklinde bir ilave yapmış, fakat Hz. Peygamber (s.a.v)'e soru soran kimsenin sorusuna yer vermemiştir. [993]

Yine Ebu Davud'un ve Nesâî'nin başka bir rivayetinde şu husus yer almaktadır:

Bedevilerden biri, Peygamber (s.a.v)'e; gece namazının (nasıl kılındığını} sordu. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v), iki parmağıyla şöyle işaret ederek:

(Gece namazı,) ikişer ikişer (kılınır). [994] Vitir, gecenin sonunda ise bir rekat (olarak kılınır) [995] buyurdu.[996]

Tirmizî'nin, Ebu Davud'un ve Nesâî'nin bir rivayetinde ise, Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır:

Gece ve gündüz [997] (kılınan nafile) namazı, ikişer ikişer (kılınır). [998]

Tirmizî der ki: "Abdullah ibn Ömer'den gelen bu hadis hakkında görüş ayrılığı olmuştur. Bazıları, bu hadisin merfu olduğunu söylemiştir. Bazıları da mevkuf olduğunu belirtmiştir. Bu konuda gündüz" kelimesi olmaksızın Resulullah (s.a.v) şöyle buyurmaktadır: "Gece namazı, ikişer ikişer (kılınır)" şeklinde Abdullah ibn Ömer'den rivayet edilen hadis sahihtir. [999]

Nesâî der ki: Bu hadis, yani içerisinde gündüz" kelimesi geçen hadis yanlıştır.[1000]

58. Gece Namazı Ve Peygamber (S.A.V)İn Geceleyin Kıldığı Namazların Rekat Sayısı

103. Aişe (r.anhâ)'tan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v), geceleyin, sabah namazının iki rekat (sünnet)i ve (bir de, bir rekat) vitir namazı ile birlikte on üç rekat namaz kılardı.[1001]

Bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v)'in geceleyin (kıldığı) namaz, on rekat idi. Bir sec-yle (rekatla) vitir ve sabah namazının iki rekat (sünnet)ini kılardı. İşte bu şekilde geceleyin kıldığı namazlar on üç rekat [1002] olurdu. [1003] Başka bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v), geceleyin on bir rekat namaz kılardı. Şafak doğduğu zaman hafif iki rekat (daha) namaz kılardı. Sonra müezzin gelip ezanı okuyuncaya kadar sağ tarafına yaslanırdı. [1004]

Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), (geceleyin) on bir rekat namaz kılardı. İşte bu, onun (geceleyin kıldığı) namazdır. Sizden birisi, başını secde (yerinden) kaldırmadan önce elli ayet okuyacak kadar secde de beklerdi. Sabah namazı-(nın farzi)ndan önce iki rekat (daha) namaz kılardı. Sonra müezzin (sabah) namazı için (ezan okumaya) gelinceye kadar sağ tarafına yaslanırdı.[1005]

Bununla ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), geceleyin, bir (rekat) vitir namazı ile birlikte on bir rekat namaz kılardı. Onu bitirdiği zaman müezzin (sabah namazı için el:an okumaya) gelinceye kadar sağ tarafına yaslanırdı. (Müezzinin gelişine müteakiben) hafif iki rekat (daha) namaz kılardı.[1006]

Yine başka bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v), yatsı namazını -ki insanlar, bu namaza 'Ateme' derler- bitirdikten sonra sabah namazıfn farzı)na kadar on bir rekat (daha) namaz kılardı. Her iki rekat arasında selam verirdi. Bir rekatta vitir kılardı.[1007] Müezzin sabah namazı için (ezan okuyup) sustuğu, sabahın olduğunu iyice anladığı ve {namaz vaktinin geldiğini haber vermek için) müezzin ona geldiği zaman kalkıp hafif iki rekat (daha) namaz kılardı. Sonra müezzin kamet için gelinceye kadar sağ tarafına yaslanırdı.[1008]

Yine diğer bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v), geceleyin, on üç rekat namaz kılardı. Bunlardan beş (rekat)i ile vitir kılardı. En son iki rekatta oturup selam verinceye kadar bu beş (rekat)in hiç birinde [1009] oturmazdı.[1010]

Yine başka bir rivayette, Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v), geceleyin, on üç rekat namaz kılardı. Sonra sabah ezanını işittiğinde, hafif iki rekat namaz kılardı.[1011]

Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Ebu Seleme ibn Abdurrahman, Aişe'ye:

Resulullah (s.a.v), Ramazan (ayın)da nasıl namaz kılardı?' diye sordu. Aişe:

Ramazanda ve Ramazan'ın dışında (geceleyin) on bir rekattan fazla (nafile) namaz kılmazdı. (Önce) dört rekat namaz kılardı. Artık bu namazların güzelliğini ve uzunluğunu sorma! Sonra dört rekat (daha) namaz kılardı. Bunların da güzelliğini ve uzunluğunu sorma! Sonra üç rekat (daha) namaz kılardı. Ben;

Ey Allah'ın Resulü! Vitir namazını kılmadan mı uyuyacaksın?' dedim. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Ey Aişe! Gerçekten beni gözlerim uyur, fakat kalbim uyumaz! [1012]

buyurdu. [1013]

Bu rivayetler, Buhârî ile Müslim'in naklettiği rivayetlerdir. Yine Buhârî'nin bir rivayetinde, Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v) yatsı namazını kıl(ar)dı. Sonra ayakta sekiz rekat (daha) kıl(ar)dı. İki rekat ta, (sabah olunca) iki ezan [1014] arasında kıl(ar)dı. Bu iki rekatı, hiçbir zaman bırakmazdı. [1015]

Yine Buhârî'nin başka bir rivayetinde, Mesrûk ibnu'1-Ecda' şöyle der:

Yine Aişe'ye; Resulullah (s.a.v)'in geceleyin (kaç rekat nafile) namaz kıldığını sordum. Oda:

Sabah namazının iki rekat (sünneti) dışında yedi, dokuz ve on bir rekat idi1 diye cevap verdi.[1016]

Müslim'in rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), (geceleyin) sabah namazının iki rekat (sünneti) ile birlikte on üç rekat namaz kılardı.[1017]

Yine Müslim'in, Ebu Seleme'den yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Aişe'ye:

Resuluüah (s.a.v)'in (geceleyin kaç rekat) namaz kıldığını sordum. O da:

Resulullah (s.a.v), (geceleyin) on üç rekat namaz kılardı.[1018] (Önce) sekiz rekat kılardı. Sonra (bir rekat) vitir kılardı. Oturmuş olduğu halde iki rekat (daha) kılardı. Rükuya varmak istediğinde ayağa kalkıp (sonra da) ıtika varırdı. Sonra sabah namazıfnın farzından önce), ezan ile kamet arasmdai!: rekat (daha) namaz kılardı.[1019]

Yine Müslim'in buna benzer bir rivayeti daha var. Bu rivayetin içerisi^ şu ifde yer. almaktadır:

Ayakta, içerisinde (bir rekat ta) vitir namazının bulunduğu dokuz rekat namaz kılardı. [1020]

Yine Müslim'in başka bir rivayetinde, Ebu Seleme şöyle der:

Aişe'ye gelip (ona):

Ey anneciğim! Bana, Resulullah (s.a.v)'in (geceleyin kaç rekat) namaz kıldığını haber verir misin?' diye sordum. Bunun üzerine Aişe:

Resulullah (s.a.v)'in, Ramazan'da ve Ramazan'ın dışında geceleyin (İddığı) namazı; on üç rekat idi. Bu on üç rekat namazın içerisinde, sabahna-mazının iki rekat (sünneti de) var1 diye cevap verdi. [1021]

Yine Müslim'in, Ebu Ishâk'tan yaptığı rivayet ise şu şekildedir:

Esved ibn Yezîd'e:

Aişe'nin, kendisine, ResuluUah (s.a.v)'in namazları ile ilgili neler söylediğini' sordum. Aişe:

Resulullah (s.a.v), gecenin başında uyurdu. Sonunu ise ihya ederdi. Sonra ailesi ile ilgili.bir (cinsel ilişki) ihtiyacı olursa, ihtiyacını görüp (akabinde) uyurdu. Birinci ezan vakti olduğunda (yatağından) sıçrardı.

(Ravi: Vallahi, Aişe "kalktı" demedi' der.)

Sonra üzerine su dokunurdu.

(Ravi: 'Vallahi, Aişe "yıkandı" demedi. Fakat ben, onun ne demek istediğini biliyorum' der.)

Eğer cünüp değilse, bir insanın namaz için aldığı abdest gibi abdest alırdı. Sonra da namaz kılardı' demiş. [1022]

Ebu Dâvud, bu rivayetin; birinci, ikinci, dördüncü, yedinci, sekizinci ve dokuzuncu metnini rivayet etmiştir.

İkinci rivayetinin içerisinde, Sabah namazının iki rekatlik (sünnetini) kılardı" şeklinde ifade yer almaktadır.[1023]

Yine Ebu Davud'un, bu rivayetin birinci şekli ile ilgili rivayeti; Buhârî'nin naklettiği bir rivayete uygun düşmektedir.

Yine Ebu Davud'un, bu rivayetin ikinci şekli ile ilgili rivayeti; Müslim'in bir rivayetine uygun düşmektedir.

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti de şu şekildedir:

ResuluIIah (s.a.v), yatsı namazını bitirdikten sonra sabah oluncaya kadar on bir rekat namaz kılardı. Her iki rekatta bir selam verirdi. Bir rekatta vitir kılardı. Secdede iken başını kaldırmadan önce elli ayet okuyacak kadar beklerdi. Müezzin sabah namazının birinci ezanını [1024] bitirince kalkıp hafif iki rekat namaz kılardı. Sonra da müezzin gelinceye kadar sağ tarafına yaslanırdı. [1025]

Yine Ebu Davud'un diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

ResuluIIah (s.a.v), geceleyin on üç rekat namaz kılardı. Dokuz rekat ta, [1026] vitir kılardı - yada Aişe buna benzer bir şey söyledi [1027] ve oturarak iki rekat (daha) namaz kılardı. Sonra da ezan ile kamet arasında sabah namazının iki rekat (sünnetini) kılardı. [1028]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti ise şu şekildedir:

ResuluIIah (s.a.v), (geceleyin) dokuz rekat ta, vitir kılardı. (İhtiyarladıktan) sonra yedi rekat vitir kılar oldu. Vitri kıldıktan sonra oturarak iki rekat (daha) namaz kılardı. Bu iki rekatta (oturarak) okur, nikuya varmak istediğinde, ayağa kalkıp rükuya varırdı, sonra da secdeye varırdı.[1029]

Yine Ebu Davud'un Esved ibn Yezîd'den yaptığı başka rivayet ise şu şekildedir:

"Esved ibn Yezîd, Aişe'nin yanına girip ona; ResuluIIah (s.a.v)'in geceleyin (kaç rekat) namaz kıldığını sormuştu. Bunun üzerine Aişe:

Resulullah {s.a.v) geceleyin on üç rekat namaz kılardı. (İhtiyarladıktan) sonra iki rekatı terk etti. On bir rekat kılar oldu. Daha sonra vefat etti. Vefat ettiği sıralarda geceleri dokuz rekat kılmakta idi [1030] ve geceleyin (kıldığı) namazın sonuncusu da vitir olurdu.[1031]

Tirmizî ise bu rivayetin; beşinci, yedinci ve dokuzuncu metnini rivayet etmiştir. Yedinci rivayetin metninde şu ilave yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v), (geceleyin sabah namazının farzından önce) müezzin ezan okuduğunda kalkıp hafif iki rekat namaz kılardı.[1032]

Yine Tirmizî'nin başka bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v), geceleyin, dokuz rekat namaz kılardı.[1033] Yine Tirmizî'nin diğer bir rivayetinde Hz. Aişe şöyle der:

Peygamber (s.a.v), geceleyin, (gece) namazı kılamadığı zaman, (ki bazen) uyku onu namazdan aiıkoyar veya (uykulu) gözlerine yenilirdi gündüzleyin on iki rekat (nafile) namaz kılardı.[1034]

Nesâî'de; beşinci, dokuzuncu ve ikinci ile üçüncü rivayeti de Müslim'in iki rivayetine ve (ayrıca bu hadisi) Ebu Davud'un birinci rivayetine (uygun bir şekilde) rivayet etmiştir.

Yine Nesâî'nin başka bir rivayetinde Esved b. Yezîd şöyle der:

Aişe'ye; Resulullah (s.a.v)'in (geceleyin kaç rekat) namaz kıldığını sordum. Bunun üzerine Aişe:

Gecenin ilk bölümünde uyurdu. Sonra (ikinci bölümünde) kalkıp namaz kılardı. Sahur vakti geldiğinde, vitri kılardı. Daha sonra da yatağına gelip yatajrdı. Eğer (cinsel ilişki yapmak) ihtiyacı istediğinde, yatağına değil de hanımlarının yanına giderdi. (Üçüncü bölümünde ise) sabah ezanını işittiğinde hemen kalkardı. Cünüp ise guslederdi. Cünüp değilse, abdest alıp namaz (kılmak için mescide) çıkardı' diye cevap verdi.[1035]

59. Küsûf (Güneş Tutulması) Namazı

104. Aişe (r.anhâ)'dan rivayet edilmiştir:

"Resulullah (s.a.v) zamanında güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v) kalkıp halka namaz kıldırdı. (Ayakta iken) kıraati uzattı. Sonra rükuya vardı. Rükuyu uzattı. Sonra başını (kıyam için rü-kudan) kaldırdı. (Kıyamda iken yine) kıraati uzattı. Bu, ilk kıraattan daha azdı Sonra rükuya vardı. Rükuyu ilk rükudan daha az uzattı. Sonra başını (rükudan) kaldırıp (secdeye varıp) iki secde yatı. Sonra (ikinci rekat için) ayağa kalktı. İkini rekatı da bunun gibi yaptı. (Namazı bitirdikten) sonra ayağa kalkıp:

Güneş ve ay, bir kimsenin ölümü yada hayatı için tutulmazlar. Fakat güneş ve ay, Allah'ın varlığının delillerin d endir. Allah, bunları kullarına gösterir. Güneş ve ayın tutulduklarını gördüğünüz zaman hemen namaz kılmaya koşun!' buyurdu.[1036]

Yine buna benzer başka bir rivayet daha var. Yalnız bu rivayetin devamı şu şekildedir:

Sonra selam verdi. Güneş açıldı. Halka güneşin ve ayın tutulması ile ilgili bir hutbe irad edip:

Güneş ve ay, Allah'ın varlığının delilleı indendir Hiç bir kimsenin ölümü yada hayatı için tutulmazlar.[1037] Tutulduklarını gördüğünüz zaman hemen namaz kılmaya koşun!' buyurdu.[1038]

Konu ile ilgili başka bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v) zamanında güneş tutulmuştu. [1039] Bunun üzerine Peygamber (s.a.v) mescide çıktı. Halk da onun arkasında saf tuttu.[1040] Sonra (namaz için) tekbir aldı. Resulullah (s.a.v) uzunca bir (zammı) sure okudu. Sonra tekbir al(ıp rükuya var)di. Uzunca bir rüku yaptı. Sonra (rükudan doğrulur-ken): 'Semiallâhu limen hamiden' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti) buyurdu. Ayakta durup secdeye varmadı. (Yine) uzunca bir (zammı sure) okudu. Bu, ilk (okuduğu zammı) sureden daha kısa idi. Sonra tekbir al(ıp rükuya var)dı. Uzunca bir rüku yaptı. Bu, ilk (yaptığı) rükudan daha kısa idi. Sonra (rükudan doğrulurken): 'Semiallâhu limen hami deh. Rabbena vele-ke'1-hamd' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti. Rabbİmİz! Hamd, yalnızca senin içindir) buyurdu. Sonra secdeye vardı. Son rekatta da, bunun (ilk rekattakiler) gibi dedi. {Böylece namazı,) dört rüku ve dört secdeyle tamamlamış oldu. [1041] (Namazdan) ayrılmadan önce güneş açıldı. (Namazı bitirdikten) sonra ayağa kalkıp Allah'a layık olduğu şekliyle övgüde bulundu. Sonra da:

Güneş ve ay, Allah'ın varlığının delillerindendir. Hiç bir kimsenin ölümü yada hayatı için tutulmazlar. Tutulduklarını gördüğünüz zaman hemen namaz kılmaya koşun!' buyurdu.

Kesîr b. Abbâs, Abdullah ibn Abbâs'ın şöyle söylediğini haber vermiştir:

Peygamber (s.a.v), iki rekatlık (Küsûf) namazını, dört rüku ve dört secdeyle kılardı.

Zührî der ki: Urve'ye:

Kardeşin (Abdullah ibnü'z-Zübeyr,) Medine'de güneş tutulduğu gün, (Küsûf namazını, rekat ve kılma yönünden) sabah namazının (farzı) gibi kıldı. İki rekat üzerine (herhangi bir rekatı) ilave etmedi' dedim. Urve:

Evet! Öyle yaptı. Çünkü o, (bu konudaki) Sünneti ıskalamıştır dedi.[1042]

Buhârî der ki: "Küsûf namazında kıraati açıktan okuma ile ilgili bu hadisi, Zührî'den rivayet etme hususunda Süfyan ibn Hüseyin ile Süleyman ibn Kesîr, İbn Nemir'e mutabaat etmişlerdir. [1043]

Yine konu ile ilgili diğer bir rivayet ise şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), Husuf (Ay tutulması) namazı [1044] sırasında kıraati açıktan okudu. Kıraati bitirdiği zaman (Allahu Ekber) diye tekbir alıp rükuya vardı. (Başını) rükudan kaldırdığı zaman 'Semiallâhu limen hamideh. Rabbena veleke'1-hamd' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti. Rabbimiz! Hamd, yalnızca senin içindir) buyurdu.

Sonra Küsûf (güneş tutulması) namazında da kıraate başlayıp (bu namazı,) iki rekat içinde dört rüku ve dört secdeyle (kıldırırdı).

(Hadisin ravisi Velîd der ki:) Evzâî ile bir çoğu; Zührî'den, Urve yoluyla Hz. Aişe (r.anhâ)'nin şöyle dediğini belirtmişlerdir:

"Resulullah (s.a.v) zamanında güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Bi's-salâti câmiaten' (Cematle namaza hazır olun) diye nida etmek üzere bir münadi çıkardı. Daha sonra (cemaatin) önüne geçip iki rekt içinde dört rüku ve dört secdeyle (Küsûf) namaz(ını) kıldırdı."

Buhârî der ki: "(Küsûf/güneş tutulması namazında kıraati) açıktan okuma ile ilgili bu hadisi; Zührî'den rivayet etme hususunda Süfyan ibn Hüseyin ile Süleyman ibn Kesîr, İbn Nemîr'e mutabaat etmişlerdir.[1045]

Baş kısmı buna benzer başka bir rivayet daha var. Bu rivayetin devamında şu husus yer almaktadır:

Sonra (rükudan doğrulurken): 'Semiallâhu limen hamideh. Rabbena veleke'1-hamd' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti. Rabbimiz! Hamd, yalnızca senin içindir) buyurdu. Sonra ayağa kalkıp uzunca (bir zammı sure) okudu. Bu, ilk kıraattan daha kısa idî.[1046] Sonra tekbir al(ıp rükuya var)dı. Uzunca bir rüku yaptı. Bu, ilk rükudan daha kısa idi. Sonra (rükudan doğrulurken): 'Semiallâhu limen hamideh. Rabbena veleke'l hamd' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti. Rabbimiz! Hamd, yalnızca senin içindir) buyurdu. Sonra secdeye vardı. (Hadisin ravisi Ebu't-Tâhir: 'Secdeye vardı' ifadesini zikretmedi) Sonra diğer rekatı da, bunun ilk rekattakiler gibi yaptı. (Böylece namazı,) dört rüku ve dört secdeyle tamamlamış oldu. (Namazdan) ayrılmadan önce güneş açıldı. (Namazı bitirdikten) sonra ayağa kalkıp layık olduğu şekliyle Allah'a övgüde bulundu. Sonra da:

Güneş ve ay, Allah'ın varlığının delillerindendir. Hiç bir kimsenin ölümü yada hayatı için tutulmazlar. Tutulduklarını gördüğünüz zaman hemen namaz kılmaya koşun!' buyurdu."

Yine Resulullah (s.a.v): Allah, (onları) üzerinizden açı(p korkularınız yok olu)ncaya kadar namaz lalın' buyurdu.

Yine Resulullah (s.a.v): 'Bu makamımda, size vaat edilen her şeyi gördüm. [1047] Kendimi, cennetten bir salkım üzüm koparmak isterken gördüm' buyurdu.

"Biraz daha ilerledim. (Bir rivayette hadisin ravisi: 'Ukaddimu' (ilerledim) yerine 'Etekaddemu' fiilini kullanmıştır.) Cehennemin birbirine çarpan dalgalarını gördüm. Bunun üzerine biraz geriledim. Orada, (Kabe için) adanan.develerin yükten ve binmekten azat edilmesi adetini getiren İbn Lühayy [1048] gördüm' buyurdu."

Görüldüğü üzere, (hadisin ravisi) Ebu't-Tâhir'in hadisi; "Hemen namaz kılmaya koşun!" ifadesiyle bitmektedir. O, bundan sonrasını nakletm emiştir. [1049]

Başka bir rivayette ise Hz. Aişe şöyle der:

Resulullah (s.a.v) zamanında güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Resu-luilah (s.a.v) ayağa kalkıp (halka) namaz kıldırdı. Kıyamı gerçekten uzattı. Sonra rükuya vardı. Rükuyu gerçekten uzattı. Sonra başını (rükudan) kaldırdı. Kıyamı gerçekten uzattı. Bu, ilk kıyamdan daha az idi. Sonra rükuya vardı. Rükuyu gerçekten uzattı. Bu, ilk rükudan daha az idi. Sonra secdeye vardı. Sonra Resulullah (s.a.v) (namazdan) ayrıldı. Güneş açıldı. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), halka hutbe irad edip Allah'a hamd etti ve övgüde bulundu, (sonra da):

Güneş ve ay, Allah'ın varlığının delillerindendir. Hiç bir kimsenin ölümü yada hayatı için tutulmazlar. Tutulduklarını gördüğünüz zaman tekbir alıp Allah'a dua edin, namaz kılın ve sadaka verin!

Ey Muhammed ümmeti! Köle ve cariyesinin zina etmesine, Allah'tan daha çok kıskançlık gösteren hiç kimse yoktur.

Ey Muhammed ümmeti! Allah adına yemin ederim ki, eğer benim bildiğimi bilseydiniz, mutlaka az gülüp çok ağlardınız' buyurdu.[1050]

Bir rivayette, Dikkat edin ki, tebliğ ettim mî?" ilavesi yer almaktadır. [1051]

Yine başka bir rivayette, Sonra ellerini kaldırıp: Allahim! Tebliğ ettim mi?' buyurdu" ilavesi yer almaktadır. [1052] Yine başka bir rivayette İse Hz. Aişe şöyle der:

Dilenen Yahudi bir kadın (bana) gelip:

Allah seni kabir azabından korusun' dedi. Bunun üzerine Aişe, Resulullah (s.a.v)'e:

Ey Allah'ın resulü! İnsanlar kabirlerinde azab görüyorlar mı?' diye sordu. O da:

Kabir azabından Allah'a sığınının' buyurdu.

Sonra Resulullah (s.a.v), (oğlu İbrahim'in son anlarını yaşadığını haber aldığından) erkenden bir bineğe bin(ip dışarı çik)tı. Derken güneş tutuldu. Kuşluk vakti geri dönüp (mescidin bitişiğinde hanımlarına ait olan) odaların aralarına uğradı.

Sonra kalkıp namaza durdu. Halk ta, onun arkasına (saf tutup) durdu. Uzun süren bir kıyamda durdu. Sonra uzun süren bir rüku yaptı. Rükudan kalkıp uzunca bir kıyamda durdu. Bu, birinci kıyamdan biraz daha kısa idi. Sonra uzun süren bir rüku yaptı. Bu, birinci rükudan biraz daha kısa idi. Sonra rükudan kalkıp secdeye vardı.(Secdeden sonra tekrar) kıyama kalktı ve uzun süren bir kıyamda durdu. Bu, birinci (rekattaki) kıyamda biraz daha kısa idi. Sonra uzun süren bir rüku yaptı. Bu, birinci (rekattaki) rükudan biraz daha kısa idi. Sonra rükudan kalkıp secdeye vardı. (Sonra namazdan) ayrıldı. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v):

Allah, ne söylemesini diledi ise onları söyledi' buyurdu.

Sonra sahabilerine, kabir azabından (Allah"a) sığınmalarını emretti.[1053]

Yine buna benzeyen başka bir rivayet daha var. Bu rivayetin sonunda şu husus yer almaktadır:

Ben, sizin, kabirlerinizde, Deccâl'in fitnesi gibi fitneye uğradığı üm. Amre der ki: Bunun üzerine Aişe'nin:

Bunun üzerine Aişe'nin:

Ben, Rcsulullah (s.a.v)'in, bundan sonra cehennem azabından bundan sonra cehennem azabın

ve kabir azabından (Allah'a) sığındığını duyuyordum' dediğini işittim. Bu rivayetler, Buhârî ile Müslim'in naklettiği rivayetlerdir. Yine Müslim'in bir rivayeti şu şekildedir: [1054]

Peygamber (s.a.v), (Küsûf/güneş tutulması namazını,) altı riiku [1055] ve dört secdeyle kılmıştır.[1056]

Yine Müslim'in başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) zamanında güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Resu-lullah (s.a.v) aşırı derecede bir kıyam yaptı. Uzun süre ayakta durdu. Sonra rükuya vardı. Sonra (rükudan) doğruldu. Sonra rükuya vardı. (Böylece) üç rüku ve dört secdeli iki rekat namaz kıldı.

Sonra güneş açılmış olduğu halde namazdan ayrıldı. Rükuya varacağı zaman, "Allahu Ekber" derdi. Sonra da rükuya varırdı. (Rükudan) başını kaldırdığı zaman, "Semiallâhu limen hanı i deh" (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti) diyerek doğrulurdu. Allah'a, hamd ve övgüde bulunurdu. Sonra da:

Güneş ve ay, hiç bir kimsenin ölümü yada hayatı İçin tutulmazlar. Güneş ve ay, Allah'ın varlığının delillerindendir. Allah, onlarla kullarını korkutur. Şu halde siz, bir güneş tutulması gördüğünüz zaman, güneş açılıncaya kadar Allah'ı zikredin' buyurdu. [1057]

Tiımizî ise bu rivayetin, birinci metnini,

İkinci rekatı da, bunun (lk rekattakiler) gibi yaptı" ifadesine kadar rivayet etmiştir.[1058]

Yine Tirmizî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v), Küsûf (Güneş Tutulması) namazını kıldı ve bu namazda kıraati açıktan okudu.[1059]

Ebu Dâvud ise, H2. Aişe'den şöyle rivayet etmiştir:

Resulullah (s.a.v) zamanında güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Re-sulullah (s.a.v) hemen mescide gitti, (namaza) durup tekbir aldı. Halk da onun arkasında saf tuttu. Resulullah (s.a.v), uzunca bir (zammı sure) okudu. Sonra tekbir al(ıp rükuya var)dı. Uzunca bir rüku yaptı. Sonra başını (rüku-dan) kaldırırken: 'Semiallâhu Iimen hamideh. Rabbena veleke'1-hamd' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi İşitti. Rabbimiz! Hamd, yalnızca senin içindir) buyurdu. Sonra ayakta durup uzunca (bir zammı sure) okudu. Bu, ilk kıraattan daha kısa idi. Sonra tekbir alip rükuya vardı. Uzunca bir rüku yaptı. Bu, ilk rükudan daha kısa idi. Sonra (rükudan doğrulurken): 'Semiallâhu Iimen hamideh. Rabbena veleke hamd' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti. Rabbimiz! Hamd, yalnızca senin içindir) buyurdu. Sonra diğer rekat da, bunun (ilk rekattakiler) gibi yaptı. İşte böylece (güneş tutulması namazını,) dört rüku ve dört secde ile tamamlamış oldu. (Namazdan) ayrılmadan önce güneş açıldı.[1060]

Yine Ebu Davud'un bu rivayetin son rivayetini, Müslim'inkine benzemektedir. Yalnız bu rivayetin orta kısmından itibaren şu husus yer almaktadır:

Her rekatta üç rüku olmak ve üçüncü rükudan sonra secdeye varmak suretiyle iki rekat (namaz kılıyordu). Hatta o gün kıyamın uzunluğundan dolayı (bazı) insanlar bayılıp üzerlerine su kovaları(yla su) dökülürdü.[1061] Resulullah (s.a.v), (bu namazda) rükuya vardığı zaman, "Allahu Ekber", doğ-rulduğu zaman da 'Semiallâhu Iimen hamideh1 (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti) derdi. Resulullah (s.a.v), bu namazı, güneş açılıncaya kadar devam etti. Sonra:

Güneş ve ay, hiç bir kimsenin ölümü yada hayatı için tutulmazlar. Onlar, Allah'ın varlığının delillerindendir. Allah, onlarla, kullarını korkutur. O halde ay ve güneşi tutulursa, hemen namaz kılmaya koşun' buyurdu.[1062]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) zamanında güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v) (mescide) çıkıp cemaate namaz kıldırdı. (Bu namazda) kıyama durdu. (Kıyamdaki) kıraatini tahmin ettim. Bakara suresi (kadarı)nı okuduğunu zannettim.

(Hadisin ravisi, hadisi nakledip daha sonra sözüne şöyle devam etti:) Sonra iki defa secde yaptı. Sora kalkıp kıraati yine uzattı. Onun buradaki okuyuşunu d tahmin ettim. Al-i îmrân suresi (kadarı)nı okuduğunu zannettim.[1063]

(Hadisin ravisi bundan sonra) Ebu Davud'un lafzı ile ilgili hadisin geri kalanını rivayet etmiş, fakat hadisin (normal) lafzını rivayet etmemiştir. Yine Ebu Davud'un diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) zamanında güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Re-sulullah (s.a.v): 'Namaz toplayıcıdır [1064] (diye çağırması için) bir kimseyi (halka) gönderdi.[1065]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), yani güneş tutulması namazında, kıraati uzun tutmuş ve (bu namazda) kıraati açıktan988 okumuştur.[1066]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayeti ise şu şekildedir:

Güneş ve ay, bir kimsenin ölümü yada hayaü için tutulmazlar. O halde güneşin ve ayın tutulduklarını gördüğünüz zaman Allah'a dua edin, tekbir getirin ve sadaka [1067] verin.[1068]

Nesâî ise bu rivayetin, üçüncü metnini rivayet etmiş olup bu metnin içerisinde, Halk, onun arkasında saf tuttu" ifadesi yer almaktadır.[1069]

Yine Nesâî, bu rivayetin dördüncü metnini rivayet edip bu metnin içerisinde, Güneş tutulması namazında kıraati açıktan okudu [1070]

Yine Nesâî, bu rivayetin beşinci metnini rivayet edip bu metnin içerisinde "(Kabe için) adanan develerin yükten ve binmekten azat edilmesi adetini getiren" ifadesi yer almaktadır. [1071]

Yine Nesâî, bu rivayetin altıncı metnini rivayet edip bu metnin içerisinde, "zina" ifadesi yer almaktadır.[1072]

Yine Nesâî, bu rivayetin yedinci metnini rivayet edip bu metnin içerisinde, "kabir azabı" ifadesi yer almaktadır.[1073]

Yine Nesâî, bu rivayetin birinci metnini, Müslim'in bir rivayetine benzemektedir.

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti daha var. Fakat bu rivayeti, Ebu Davud'un naklettiği bir rivayete benzemektedir.

Bir rivayeti ise şöyle nakletmiştir:

Resulullah (s.a.v) zamanında güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Resu-luilah (s.a.v) abdest alıp 'namaz toplayıcıdır' diye namaza çağrılmasını emretti. (Kalkıp namaza) durdu. Namazda kıyamı uzattı.

Aişe: '(Kıyamda) Bakara suresini okuduğunu zannediyorum1 dedi.

Sonra rükuya vardı. Rükuyu uzattı. Sonra (rükudan doğrulurken) 'Semiallâhu limen hamiden' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti) buyurdu. Sonra (önceki) durduğu kadar ayakta.durdu. Secdeye varmadı. Sonra (yine) rükuya varıp (akabinde) secdeye vardı. Sonra (ikinci rekat için) ayağa kalktı. Birinci rekatta yaptığı gibi iki rüku ile bir secde yapıp sonra oturdu. Bu sırada güneş açıldı. [1074]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti ise şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), zemzem kuyusunun önünde Kusûf (güneş tutulması) namazı kıldı. (Bu namazda,) dört rüku ve dört de secde yaptı. [1075]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) zamanında güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), bir kimseye: 'Namaz toplayıcıdır diye (halka) çağrıda bu-lun-ması emretti. Bunun üzerine cemaat toplandı, saf oldular. Resulullah (s.a.v), dört rüku ve dört secdeyle iki rekat (cemaate) namaz kıldırdı. [1076]

Yine Nesâî'nin konu ile ilgili başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), kusûf (güneş tutulması) namazında dört rüku ve dört secde yaptı. Namazda, kıraati açıktan okudu. Başını (her) rükudan kaldırışında: 'Semiallâhu limen hamiden. Rabbena veleke'1-hamd' O Allah. kendisine hamd eden kimseyi işitti. Rabbimiz! Hamd, yalnızca senin içindir) buyururdu. [1077]

Yine Nesâî'nin konu ile ilgili diğer bir rivayeti ise şu şekildedir:

Güneş tutulmuştu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v), birinin; 'namaz toplayıcıdır' diye çağırmasını emretti. (Bu çağrı üzerine) cemaat toplandı. Resulullah (s.a.v), onlara (güneş tutulması) namazı kıldırdı. Namazda (iftitah) tekbiri aldı. Sonra uzunca (bir zammı sure) okudu. Sonra tekbir alıp rükuya var)dı. Rükuyu, kıyam gibi yada kıyamdan daha fazla uzattı. Sonra başını (rükudan) kaldırırken: 'Semiallâhu limen hamiden' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti) buyurdu. (Doğrulduğunda) uzunca (bir zammı sure) okudu. Bu, ilk kıraatten daha kısa idi. Sonra tekbir al(ıp rükuya var)dı. Rükuyu uzunca yaptı. Bu, ilk rükudan daha kısa idi. Sonra başını (rükudan) kaldırırken: 'Semiallâhu limen hami d eh' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti) buyurdu. Sonra tekbir al(ıp secdeye var)dı. Secdeye, rüku gibi yada rükudan daha fazla uzattı. Sonra tekbir alıp başını kaldırdı. Sonra tekbir alıp secdeye vardı. Sonra tekbir alıp ayağa kalktı. (Kıyamda) uzunca (bir zammı sure) okudu. Bu, İlkinden daha kısa idi. Sonra tekbir al(ıp rükuya var)dı. Sonra bir rüku yaptı. Bu, ilk rükudan daha kısa idi. Sonra başını (rükudan) kaldırırken: 'Semiallâhu limen hamiden' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti) buyurdu. Sonra (bir zammı sure) okudu. Bu, ikinci kıyamdaki ilk kıraatten daha kısa idi. Sonra tekbir al(ip rükuya var)dı. Rükuyu uzunca yaptı. (Bu,) ilk rükudan daha az idi. Sonra tekbir alıp başını (rükudan) kaldırırken: 'Semiallâhu limen hami d eh' (Allah, kendisine hamd eden kimseyi işitti) buyurdu. Sonra tekbir alıp secdeye vardı. Bu secdesi, ilk secdelerinden daha kısa idi. Sonra teşehhüde oturdu. Sonra selam verdi.

Cemaatin içerisinde ayağa kalkıp Allah'a hamd etti ve övgüde bulundu. Daha sonra da:

Güneş ve ay, hiç bir kimsenin ölümü yada hayatı için tutulmazlar. Onlar, Allah'ın varlığının delillerindendir. İkisi yada ikisinden birisi tutulursa, şanı yüce olan Allah'ı anmak üzere namaza koşun!!' buyurdu.[1078]

60. İstiskâ [1079] (Yağmür İsteme) Namazı

105. Abdullah ibn Zeyd el-Müzenî (r.a)'tan rivayet edilmiştir:

"Peygamber (s.a.v), yağmur duası için şu musallaya çıktı. Dua etti. Yağmur istedi. Sonra kıbleye dönüp elbisesini ters çevirdi.[1080]

(Hadisin lafzı, Buhârî'ye aittir.) [1081]

Bir rivayette ise, Sonra iki rekat namaz kıldı" ilavesi yer almaktadır. [1082] Buhârî der ki:

(Süfyan) ibn Uyeyne, (bu yağmur duası hadisinin ravisini,) ezan sahibi olan Abdullah ibn Zeyd zannediyordu. Fakat bu zan, bir vehimdir. Çünkü bu (yağmur duası hadisinin ravisi olan) zat, Abdullah ibn Zeyd ibn Asım el-Mâ-zinî olup Mâzinu'l-Ensâr'dır. [1083]

Bu hadis(in bu şekildeki metinlerin)i, Buhârî ile Müslim rivayet etmiştir. Ebu Davud'un bir rivayetinde, şu ifade yer almaktadır:

Resulullah (s.a.v), sahabeleriyle birlikte (musallaya) yağmur duasına çıkıp onlara iki rekat namaz kıldırdı. Bu rekatlarda kıbleye karşı durup bu iki rekatta kıraati açıktan okudu ve elbisesini ters çevirdi. Ellerini kaldırıp dua etti [1084] ve yağmur istedi.[1085]

Yine Ebu Davud'un diğer bir rivayetinde, Abdullah ibn Zeyd şöyle der:

Resulullah (s.a.v) bir gün yağmur duasına çıktı. Allah'a dua eder(ken), insanlara sırtını çevirerek -Süleyman b. Davud'un dedifğine göre): Kıbleye döndü- elbisesini ters çevirdi. Sonra da iki rekat namaz kıldı.

(Hadisin ravisi) İbn Ebi'z-Zibh (rivayetinde) 'Resulullah (s.a.v) bu iki rekatta okudu1 dedi.

İbnu's-Serh'de (İbn Ebi'z-Zibh'in, bununla;) açıktan okumayı kast ettiğini ilave etti.[1086]

Ebu Davud'un bu hadisle ilgili başka bir rivayeti daha var. Yalnız bu rivayette "namaz" ifadesi geçmemektedir. Bu rivayet, şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v) elbisesini çevirip sağ tarafını sol omuzu [1087] üzerine, sol tarafını da sag omuzu üzerine koydu. Sonra şanı yüce olan Allah'a dua etti.[1088]

Yine Ebu Davud'un başka bir rivayetinde, Abdullah ibn Zeyd şöyle der:

Resulullah (s.a.v), üzerinde 'Hamîsa [1089] denilen siyah elbisesi olduğu halde yağmur duasına çıktı. Resulullah (s.a.v) (önce) elbisesinin aşağısını yukarıya koymak istedi. Fakat ağır gelince, [1090] sağ tarafını sol tarafına, sol tarafını da sağ omuzu üzerine koydu. [1091]

Yine Ebu Davud'un konu ile ilgili diğer bir rivayetinde, Abdullah ibn şöyle der:

Zeyd şöyle der:

Resulullah (s.a.v), yağmur duası için musallaya çıktı. Dua etmek isteyince, kıbleye döndü. Sonra da elbisesini ters çevirdi. [1092]

Nesâî'de, bu rivayetin, birinci metnini ilaveyle rivayet etmiştir. [1093] Yine Nesâî'nin bir rivayeti şu şekildedir:

Resulullah (s.a.v), üzerinde 'Hamîsa' denilen (desenli) siyah bir elbise olduğu halde yağmur duasına çıkmıştı.[1094]

Yine Nesâî'nin başka bir rivayeti de şu şekildedir;

Abdullah ibn Zeyd, Resulullah (s.a.v) ile birlikte yağmur duasına çıkmıştı. Resulullah (s.a.v) elbisesini ters çevirdi. Arkasını da cemaate dönerek dua etti. Daha sonra da iki rekat namaz kıldı. Namazda kıraati açıktan okudu. [1095]

Yine Nesâî'nin diğer bir rivayeti de şu şekildedir:

Peygamber (s.a.v)yağmur duasına çıkmıştı. İki rekat namaz kıldı ve elbisesini ters çevirdi.[1096]

Abdullah ibn Zeyd, Resulullah (s.a.v)'i, yağmur duasında görmüştü. Resulullah (s.a.v), kıbleye dönmüştü, elbisesini ters çevirmişti ve ellerini [1097] kaldırmıştı. [1098]

Nesâî, bu rivayetin, ikinci şekli ile son şeklini Ebu Davud'un rivayetine (uygun bir biçimde) nakletmiştir.

Tirmizî'de, bu rivayetin, birinci şeklini rivayet etmiştir.

61. Korku Namazı

106. Sehl ibn Ebi Hasme (r.a)'tan rivayet edilmiştir: "Resulullah (s.a.v), korku anında sahabelerine namaz kildırmişti. Onları arkasına iki saf yapmıştı. Hemen arkasında bulunan kimselere bir rekat kıldırmıştı. Sonra ayağa kalkmış ve arkasındakiler bir rekat namaz kılıncaya kadar ayakta durmuştu. Sonra geri saftaki 1 er ilerlemiş, ön saftakiler de gerilemişler. Bu suretle (ilerleyenlere) bir rekat kıldırmıştı. Sonra Resulullah (s.a.v), gerileyenler bir rekat namaz kılıncaya kadar oturmuş, sonra da selam vermişti. [1099] (Hadisin lafzı, Müslim'e aittir.) [1100]

Yezîd b. Rûmân yoluyla, Salih ibn Havvâftan, onun da Zatu'r-Rikâa gazvesi [1101] meydana geldiği gün Resulullah (s.a.v) İle birlikte korku namazını [1102] kılan bir kimseden gelen rivayet ise şu şekildedir:

Bir grup, Peygamber (s.a.v) ile birlikte saf olmuş, bir grupta düşmanın karşısına durmuştu. Resulullah (s.a.v), yanındakilere bir rekat namaz kıldırıp sonra ayakta durmuş, (namaz kılan grup) namazı kendi kendilerine tamamlamışlar. Sonra namazı tamamlayıp düşmanın karşısına saf olmuşlar. (Bu defa) diğer grup gelmiş. Resulullah (s.a.v), onlara da kalan rekatı kıldırmış. Sonra oturup beklemiş. Cemaat, namazı kendi kendilerine tamamlamışlar. Sonra da Resulullah (s.a.v), onlara selam verdirmiş. [1103]

Tirmizî'nin de buna benzer bir rivayeti var. Fakat rivayetinin sonunda,

Bu namaz; imam için iki, (savaşa katılan Müslümanlardan her bir) grup için ise bir rekattır" ilavesi yer almaktadır. [1104]

Ebu Dâvud, bu rivayetin birinci şeklini; Buhârî ile Müslim'in rivayetlerine (benzer bir biçimde) rivayet etmiştir.

Nesâînin rivayeti ise şu şekildedir:

"İmam kıbleye dönüp ayakta durur. (Müslümanlardan) bir grup, imamla birlikte, diğer bir grup ta düşman tarafında yüzleri düşmana karşı durur, imam, arkasındakiler; bir rüku, iki secde ile bir rekat namaz kıldırır. Sonra bunlar, (durdukları) yerde kendi başlarına bir rüku ve iki secde yapıp diğerlerinin yerlerine giderler. (Bu defa) onlar, (imamın arkasına) geli(p saf oluklar. (Yine aynı şekilde) imam, onlara da; bir rüku, iki secde ile bir rekat na maz kıldırır. Böylece imam, iki rekat ve cemaat ise bir rekat namaz kılmış olur. Bunun için her iki grup ta bir rüku ile iki secde yapıp birer rekat daha namaz kılarlar. Bu namaz; imam için iki, (savaşa katılan Müslümanlardan her bir) grup için ise bir rekattır. Sonra onlar da bir rüku ve iki secde yaparlar.[1105]

Yine Nesâî'nin kısa şekildeki başka bir rivayeti de şu şekildedir:

Resuiullah (s.a.v), arkasındaki safa bir rekat namaz kıldırdı. Sonra bunlar, (düşmanın karşısında bulunan) diğerlerinin yerin)e gittiler. Onlar da (Resulullah'ın arkasına) gelip durdular. Resuiullah (s.a.v), onlara da bir rekat namaz kıldırdı.[1106]

[1] İsrâ': 17/71

[2] Nahl: 16/44, 64

[3] Ebu'1-Bekâ, Külliyât, s. 370, 402

[4] İbn Hacer, Tehzîbü't-Tehzîb, 7/33

[5] İbn Teymiyye, Fetava, 13/10; Keşfu'z-Zünûn, 1/635-636

[6] Buhârî, İlm 30

[7] Buhârî, Menâkıb 23

[8] Buhârî, İlm 27

[9] Buhârî, İlm 9, Hac 132; Ebu Dâvud, İlm 10; Tirmizî, İlm 7

[10] Müsned, 2/403

[11] Süleymâniye kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, nr. 541, vr 136-174

[12] Müslim, Mukaddime 5

[13] Buhârî, İlm 34; Dârimî, Mukaddime 43

[14] İbn Abdilberr, Câmiu'1-Beyâni'l-İlm, 1/331

[15] M. Mustafa el-A'zâmî, İlk Devir Hadis Edebiyatı, s. 58-161; İmtiyaz Ahmed, Delâilu't-tev-sîki'l-mübekkir Ii's-sünneti ve'1-hadîs, s. 416-590

[16] Kitâbu'1-İlel, s. 738

[17] el-Câmi', es-Sünen, el-Muvatta

[18] Râmehürmüzî, Muhad-disu'1-Fasl, s. 611-614

[19] A'lâmun-nübelâ, 19/206

[20] İslam Ansiklopedisi, T.D.V., İstanbul 1997, 15/30-36

[21] Seyyid Hüseyin Nasr, İslam: İdealler ve gerçekler, s. 91

[22] The Authenticity of the Tradition Literatüre, s. 1

[23] Goldziher, AÜİFD, 19/223-235

[24] Bu hadisi rivayet eden sahabilerin isim listesi, tahricleri ve bu hadis ile ilgili açıklama için b.k.z: Kettânî, Mütevatir Hadisler, trc. Hanifı Akın, Karınca Yayınlan, İstanbul 2003 s 44-56

[25] Etudes sur tradition İslamique, s. 162-163

[26] Bu hadis ile ilgili olarak b.k.z: Kettânî, Mütevatir Hadîsler, trc. Hanifı Alan, Karınca Yayınları, İstanbul 2003, s. 35-43

[27] İsrâ': 17/84

[28] el-Akîde ve'ş-şerîa, s. 44

[29] Etudes sur tradition İslamique, s. 217

[30] İslam Tarihi, 1/86

[31] İslam Tarihi, 1/88

[32] Dozy, 1/161-165

[33] İslam Tarihi, 1/90

[34] İslam Tarihi, 1/91

[35] The Early Development of Muham-medanism, s. 66, 70, 76

[36] İzziyye Ali Taha, Mecelletü'l-Buhûsi'l-İslâmiyye, s. 284-285

[37] İbn Hacer, el-İsâbe, 7/438

[38] Müslim, Müsakât 56

[39] trc. Mustafa Ertürk, İslam Fıkhı ve Sünnet, İstanbul 1995

[40] Müsned, 2/90; Tirmizî, Birr 31

[41] 18/21, 22

[42] Müslim, Eşribe 141

[43] islam and the West, s. 105-107

[44] Buhârî, Enbiyâ 50; Müslim, İlm 6

[45] Buhârî, İ'tisâm 25, Tevhîd 51

[46] M. Yaşar Kandemir, Mevzu Hadisler, s. 56-61

[47] DMİ, 7/230-247

[48] Beyrut 1403/1983

[49] Riyad 1404/1984

[50] Riyad 1408/1987

[51] Tunus 1991

[52] M. S. Hatipoğîu, Batıdaki Hadis Çalışmaları Üzerine, Birinci İslam Araştırmaları Sempozyumu, İzmir 1985, s. 84-94

[53] Muhammed'in Hayatı, s. 4

[54] Studies on islam, s. 99-111/ İslam Ansiklopedisi, T.D.V. İstanbul 1997, 15/40-44

[55] İbn Hacer, Tehzîbü't-Tehzîb, 19/448

[56] Buhârî, İmân 40

[57] Buhârî, İlm 9, 37

[58] Subhî es-Sâlih, s. 63-69

[59] İbn Teymiyye, Mecmuu Fetâvâ, XIII/366

[60] Buhârî, Tefsir, 2/11

[61] el-Ümm, VII/250. 254

[62] Bakara 2/282; Talâk: 65/2

[63] Hâkim, Müstedrek, 1/109-110

[64] NahI: 16/89

[65] En'âm: 6/38

[66] Nahl: 16/44, 64

[67] Haşr: 59/7

[68] Hadim Hüseyin İlâhî bahş, s. 233-238

[69] a.g.e., s-238-242

[70] Fazlurrahman, Islamic Methodology in History, s. 10-11

[71] İslam Ansiklopedisi, T.D.V., İstanbul 1997, 15/44^47

[72] Ebu Dâvud, Sünnet 5

[73] Ebu Dâvud, Menâsik 87; Nesâî, Hac 224

[74] Buhân, Ahkâm 20, Hiyel 15; İmam Ahmed, Müsned, 4/320

[75] Buhârî", Büyü1 95; Nesâî, Kaza 31

[76] İbn Hacer, Fethu'I-Bârî, Kahire 1959, 11/435-440

[77] Buhârî, Humus 18, Meğâzî 54; Müslim, Ci-hâd42

[78] Karâfî, İhkâm, s. 96-108

[79] Buhârî, İmân 22, Itk 15; Müslim, Eymân 40

[80] Buhârî, Sulh 10, 14, Husûmât 20-21

[81] Buhârî, Şirb 6, 7, 8; Müslim, Fezâil 129

[82] Buhârî, Büyü' 73; Müslim, Itk 8, 14

[83] Buhârî, Büyü' 85; Ebu Dâvud, Büyü' 22

[84] Buhârî, Hibe 12; Müslim, Hibât 9, 10, 17

[85] Müslim, Talâk 36

[86] Buhârî, Libâs 28, 36, 45; Müslim, Libâs 2, 28, 31, 64

[87] Buhârî, Hars 18

[88] Ahzâb: 33/28-29

[89] Buhârî, Zekât 4; Müslim, Zekât 31

[90] Buharî, Ezan 29, 34; Müslim, Mesâcid 251-254

[91] Buhârî, Edeb 29; Müslim, İmân 73

[92] Ebu Dâvud, Salâtl37

[93] Buhârî, Hac 148; Ebu Dâvud, Menâsik 86-87

[94] Buhârî, Zebâih 33; Müslim, Sayd 44

[95] Buhârî, İlm 39; Müslim, Vasiyet 22

[96] Prof. Dr. Hayreddin Karaman, İslam'ın Işığında Günün Meseleleri 2, İz Yayıncılık, İstanbul 2000, s. 17-30

[97] Bu hadis imamlarının biyografileri için Hafız Zehebî'nİn "Siyerü A'lâmi'n-nübelâ" ile Hafız Mizzî'nin "Tehzîbü'I-kemâl" adlı eserine bakabilirsiniz.

[98] bakara: 2/32

[99] Kişinin yaptığı işler, niyete göre değer kazanır. Bu durum Allah katında da, kulun yanında da böyledir. Aynı eylemi yapan iki ayrı kişi, niyetlerindekî farklılık sebebiyle birbirine zıt karşılık görebilirler. Çünkü şer'i hükümler ve dinî sorunmluluklar, iki esas üzerine kuruludur:

a. Organlarla yapılan ameller, işler, hareketler ve davranışlar.

b. Kalbin bir şeye yönelmesi, onu kastetmesi, o şeye varması, onu kabullenmesi şeklindeki kaibî ameller

Bu sebeple bütün amellerin değer kazanması, ilk önce İçimizdeki gizli niyetlere, ikinci olarak ta organların görünürdeki fiil ve hareketlerine dayanmaktadır.

Niyet Hadisi; kişinin yapmış olduğu hareketin değeri ancak niyetine bağlıdır. Herkesin sevap ve cezası, niyet ettiği iyilik ve kötülükten ibarettir. 0 halde her çeşit hareketimiz üzerinde niyetin büyük bir önemi vardır.

Bütün ameller, değerini, niyete göre kazandığı için, İslam alimleri, eserlerini, bu hadisle başlatmayı genellikle adet edinmişlerdir, (ç)

[100] Buhâri, Eymân 23, Itk 6, Nikâh 5, Hiyel 1; Müslim, İmaret 155 (1907)

[101] Buhâri, Bed'ü'1-Vahy 1, İmân 41, Itk 6, Menâkıbu'I-Ensâr 45, Nikâh 5, Hiyel 1; Müslim, İmaret 155 (1907); Ebu Dâvud, Talâk 11 (2201); Tirmizi, Fezaİlu'I-Cihâd 16 (1647); Nesâî, Taharet 60, İbn Mâce, Zühd 26 (4227); Ahmed b. Hanbel, 1/25

[102] Buhâri, Bed'ü'I-Vahy 1, İmân 41, Itk 6, Nikâh 5, Eymân 23, Hiyel 1; Müslim, İmaret 155 (1907)

[103] Hamlyyct" kelimesi sözlükte; fanatizm, tutuculuk, izzeti nefis, gayret, kavim ve kabile müdafaası gibi anlamlara gelmektedir. Buna göre kişi, Allah yoluna çıktığında, bu tür bir amaca kendisini nispet edecek olursa, bunun yaptığının doğru olmadığı anlatılmak istenilmektedir, (ç)

[104] Allah'ın kelimesinden maksat; "La İlahe illallah"dır. Bu kelime-i tevhidi yaymak, ulaştırmak ve her tarafa hakim kılmak için savaşan kimseler, Allah yolunda savaşmış olurlar. Bunun dışında herhangi bir maksatla savaşa çıkan kimselerin ise Allah yolunda savaşmış olmalarından bahsedilemez, (ç)

[105] Buhâri, Cihad 15, Farzu'1-Hums 10; Müslim, İmaret 149-150 (1904); Ebu Dâvud, Cihad 15 (2517); Tirmizî, Fezâilu'l-Cihad 16 (1646); Nesâî, Cihad 21; İbn Mâce, Cihad 13 (2783); Ahmed b. Hanbel, 4/404, 405, 417

[106] Buhâri, fim 45, Cihad 15, Farzu'1-Hums 10, Tevhid 28; Müslim, İmaret 149, 150, 151 (1904)

[107] Ebu Dâvud, Cihad 15 (2517); Nesâî, Cihad 21

[108] İman" kelimesi, sözlükte; bir kişiyi söylediği sözde tasdik etmek, doğrulamak, söylediğini kabullenmek, gönül huzuruyla benimsemek, karşısındakine güven vermek, güvenlikte olmak, şüpheye yer vermeyecek biçimde içten yürekten inanmak" anlamlarına gelir. Terim olarak ise; Hz. Peygamber (s.a.v)'i, yüce Allah'ın getirdiği kesin olarak bilinen hükümler (=zarürât-ı diniyye)de tasdik etmek, onun haber verdiği şeyleri tereddütsüz kabul edip bunların gerçek ve doğru olduğuna gönülden inanmak demektir. İmanın hakikati ve özü, kalbin tasdikidir. Kaibin tasdiki, imanın değişmeyen asiî unsurudur. Yalnız kalpte neyin gizli olduğunu İnsanlar bilemediği için, kalpteki inancın dil ile söylenip açığa vurulması, o kişinin, dünyada bu söz ve İkrarına göre bir işleme tabi tutulması gerekmektedir. Bu sebeple kalpte bulunan İnancın dil ile ifade edilmesi, İmanın bir parçası değil adeta onun dünyevi şartıdır.

Amel: İradeye dayalı işT davranış ve eylem demektir. Esasen tasdik ve ikrar da birer eylemdir. Ancak amel deyince daha çok kalp ile dil dışında kalan organların ameli anlaşılmaktadır. Bu durumda iman ve amel birbirinden ayrı şeyler olmasına, amelin imanın bir parçası olmamamsma rağmen her İkisi arasında çok sıkı bir bağ ve ilişki bulunmaktadır. Çünkü amelin geçerli olabilmesi için iman şart kılınmaktadır.

Kur'an'ın bir çok ayetinde iman ile Salih amel yan yana zikredilmiş, müminlerin salih amelleri işleyerek maddi-manevi gelişmelerini sağlamaları ısrarla istenmiştir. Çünkü düşünce ve kalp alanından eylem ve hareket alanına çıkamamış olan iman, meyvesiz bir ağaca benzer. Kalpte mevcut olan iman ışığının hiç sönmeden parlaması ve giderek gücünü artırması, salih amellerle mümkün olur. Ayrıca İmanın olgunluğuna ermesi, imanı üstün bir dereceye getirmek ve böyle iman sahiplerine Allah'ın vaat ettiği sonsuz nimetlere kavuşmak için de amel gereklidir.

İnsan sadece inanılması gerekli hususları tasdik edip ameli umursamayan bir tavır sergileyip yasaklan çiğnerse, dine, Allah'a ve Peygamber'ine olan bağlılığı yavaş yavaş azalır. Günün birinde kalbindeki iman ışığı da sönüp gider. 0 halde amelin, hem imanı güçlendirmede üstlendiği rol ve hem de müminin cehennem azabından kurtularak nimetlere ulaşmasına aracı olması ve Rabbine karşı kulluk görevini gerçek anlamda yerine getirmesi bakımından önemi çok büyüktür, (ç)

[109] Bu hadis; imânın, amellerden teşekkül eden bir takım şubeleri ve dalları olduğunu, bu dallardan ve şubelerden tecrid edilmiş bir İmânın kamil bir İmân olmayacağını ifade etmektedir. Ayrıca İmânın yetmiş küsur şubeden meydana geldiği ve İmânın, haya gibi dışa vuran alametleri olduğu ifade edilerek İmânın dışa vuran alametleri olduğu belirtilmiştir.

Bazı rivayetlerde, "altmış küsur", bazılarında "yetmiş küsur", bazılarında tereddütlü olarak "altmış küsur yada yetmiş küsur", Tirmizî'nin rivayetinde "altmış dört bölüm" olarak geçmektedir. Ancak burada vurgulanan; sayısal değer değil, İmânın tezahürlerinin sayısal değerlerle kayıtlanamayacağıdır. Zira Arapça'da yetmiş, altmış veya katlarıyla ifade edilen sayısal değerler çokluktan kinaye lafızlardır.

Kısacası: İmânın kemali, ameller ve tamamı ise taatlerledir. Taatieri benimseyerek bu şubelere katmak, tasdik cümlesinden olup tasdike delil sayılır, (ç)

[110] Buhârî, İmân 3; Müslim, İmân 57, 58 (35); Ebu Dâvud, Sünnet 14 (4676); Tirmizî, İmân 6 (2614); Nesâî, İmân 16; İbn Mâce, Mukaddime 9 (57); Ahmed b. Hanbel, 2/414, 445

[111] Buhârî, İmân 3

[112] Müslim, İmân 58;

[113] Tirmizî, İmân 6 (2614) 22 Tirmizî, İmân 6 {2614}

[114] Nesâî, İmân 16

[115] Muaz'ın Yemen'e vali olarak gönderilmesi, hicretin 9. yılında Tebük gazasından sonra olmuştur, (ç)

[116] Kitap ehli: Kendilerine Allah tarafından peygamber gönderilen ve kitap İndirilen gayri müslimlerdir. Yemenliler de, Kitap ehli idiier. "et-Telvih"de, Yemenlilerin, o sırada Yahudi oldukları kaydedilmektedir.

Kitap ehli, her ne kadar Allah'ın varlığını kabul etseler bile, Allah'ı mahlukatına benzetip O'nu cisimlestiren Yahudiler ile O'na çocuk ve eş nispet eden Hıristiyanlar, gerçekte, Allah'ı bilmiş değillerdir. Dolayısıyla Resululiah (s.a.v), Muaz'a; onlara ilk önce kelime-i şahadeti teklif etmesini, daha sonra da namazın ve Zekâtın onlara farz olduğunu bildirmesini istemiştir.

Oruç hicretin 2. yılında, hac ise hicretin 9. yılında farz kılınmasına rağmen hadiste geçmemesi ile ilgili olarak İbnu's-Salah fö. 643/1245), bunun, ravilere ait bir hata olduğunu belirtir, (ç)

[117] En kıymetli mallardan Zekât alınmamasının nsdeni; mal sahiplerine bir lütuf ve onların kalplerini İslam'a ısındırmaktır, (ç)

[118] Buhârî, Zekât 1, Meğâzî 60; Müslim, İmân 29 (19); Ebu Dâvud, Zekât 5 (1584); Tirmizî, Zekât 6 (625); Nesâî, Zekât 1, 46; İbn Mâce, Zekât 1 (1783); Ahmed b. Hanbel, 1/233

[119] Buhârî, Zekât 41, Tevhidi

[120] Yüce Allah, insanın gönlünden geçirip de uygulama sahasına koymadığı kötü düşüncelerden sorumlu tutmamıştır. İslam'ın ilk yıllarında Müslümanlar,bu çeşit düşüncelerden dolayı endişeleniyorlardı. Fakat yüce Allah, "Allah, kimseye gücünün üstünde bir şey yükle-mez" (Bakara: 2/286} ayetiyle Müslümanları bu endişelerden kurtarmıştır, (ç)

[121] Buhârî, Eymân 15, Itk 6; Müslim, İmân 201, 202 (127); Ebu Dâvud, Talak 14 (2209); Tirmizî, Talâk 8 (1183); Nesâî, Talâk 22; İbn Mâce, Talâk 14 (2040); Ahmed b. Hanbel, 2/398,425,474,481,491

[122] Buhârî, Itk 6

[123] Ebu Dâvud, Talâk 14 (2209)

[124] Resulullah (s.a.v), "İnsanlar, 'Allah'tan başka ilah yoktur1 deyinceye kadar onlarla savaşmakla emrolundum. Kim 'Allahtan başka ilah yoktur' derse, malını ve canını benden korumuş olur. Ancak İslam'ın hakkı müstesna. Onun asıl hesabı, Allaha kalmıştır' buyurduğu halde, nasıl olur da sen insanlarla savaşırsın?1 diye sordu. Ebu Bekr:

Resulullah (s.a.v), hicretin 11. yılında Rebiülevvel ayının 12'sinde Pazartesi günü öğleye doğru vefat etmiş, Benu Sâide Sakifesi denilen yerde bir araya gelen Müslümanların İstişaresi sırasında Hz. Ömer, Hz. Ebu Bekr'e hemen orada beyat etmiş, ondan sonrada oradakilerin hepsi Hz. Ebu Bekr'e beyat etmişlerdi. Böylece Hz. Ebu Bekr halîfe seçilmiş oldu. O sırada bazı Müslüman gruplar, dinden dönmeye başlamışlardı. Hattabî (ö. 388/998)'ye göre, bunlar 2 sınıftır:

1. Dinden Tamamen Dönenler: a. MüseyÜmetu'l-Kezzâb'm peygamberlik iddiasını tasdik eden Benu Hanife ile Esvedu'l-Ansî'ye uyanlar. Bunların hepsi, Hz. Muhammed (s.a.v)'İn peygamberliğini inkar ediyorlardı. Hz. Ebu Bekr, onlarla savaşıp Müseylimetu'I-Kezzâb'ı Yemame'de, Esvedu'l-Ansfyi de San'a'da öldürttü. Onlara uyanların çoğu, öldürüldü. Kalanlar ise kaçıp dağıldılar.

b. Dinin bütün hükümlerini inkar edip namaz-Zekât gibi İbadetleri terk edenler. Bunlar, cahiliyet dönemindeki eski hallerine dönmüşlerdi.

2. Namaz ile Zekatı Birbirinden Ayıranlar: Bunlar, namazın farz olduğunu kabul ediyor, fakat Zekâtı vermiyorlardı. Bunların içinde Zekât vermek isteyip de reislerinden korktukları için veremeyenler de vardı. Bazıları da, Allah'ın, "onların mallarından, kendilerini temizleyeceğin bir Zekât al" {Tevbe: 9/103) hitabını, sadece Hz. Peygamber (s.a.v)'e özgü kılıp Zekât vermekten kaçınmışlardı.

Sahabe-İ kiram, namaz kılmayan kimselerle harp edileceği ile ilgili icması vardı. Hz. Ebu Bekr, Zekâtı namaza kıyas yaparak Zekât vermeyen kimselere savaş açmaya karar vermişti.

Burada, Hz. Ömer'in hadisin genel anlamını dikkate almasına karşın Hz. Ebu Bekr'in kıyasla hüküm vermesi, amm (=genel) bir hükmün kıyasla tahsis edilebileceğine delildir, (ç)

[125] Buhârî, Zekât 1, İ'tisam 2, İstitabetu'I-Murteddîn 3; Müslim, İmân 32 (20), 33-35 (21); Ebu Dâvud, Zekât 1 (1556); Nesâî, Zekât 3; Tirmizî, İmân 1 (2610); İbn Mâce, Mukaddime 9 (71); Ahmed b. Hanbel, 2/277, 423, 475, 476, 502

[126] Buhârî, İ'tisam 2; Müslim, İmân 32 (20)

[127] İntiharın helal olduğuna inanarak bir şekilde canına kıyan kimse ebedi cehennemliktir. Çünkü bu kimse, canına kıymayı helal görmektedir. Bu sebeple de ebedi cehennemde kalmayı hak etmektedir. Fakat nefsine uyarak intihar eden kimse İse ebedi cehennemlik değildir. Bunlar hakkında cehennemde ebedi kalmak, uzun müddet orada yanmadan kinaye dir. B.k.z: Ahmed Davudoğlu, Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi, Sönmez Yayınlan, İstanbul 1973, 1/424-426

Ayrıca Aliah Rasulu bu hadisinde, çeşitli metotlarla canına kıyan kimsenin yaptığı bu işin, son derece çirkin bir eylem olduğuna dikkat çekmekte ve inananları bu tür eylemlerden sakındırmak (=terhib) için şiddetli bir cehennem azabı tehdidinde bulunmuştur, (ç)

[128] Buhârî, Tıb 56; Müslim, İmân 175 (109); Ebu Dâvud, Tıb 11 (3872); Nesâî, Cenâiz 68; Tirmizî, Tib 7 (2044); İbn Mâce, Tıb 11 (3460); Ahmed b. Hanbel, 2/254, 478

[129] Nesâî, Cenâiz 68

[130] Ebu Dâvud, Tıb 11 (3872)

[131] Ağacın altında yapılan bu bey'ata, "Rıdvan Bey'atı" denilir. Bu bey'at, Mekke'ye 8 mil uzaklıkta bulunan Hudeybiye'de büyük bir ağacın altında olmuştur. Bu olayın özeti şu şekildedir:

Hz. Peygamber (s.a.v), hicretin 6. yılında Zilkade ayında yanında 1400 kadar sahabi olduğu halde umre yapmak amacıyla Mekke'ye doğru yola çıkmıştı. Fakat Kureşliler, Müslümanların Mekke'ye girmelerine engel olmaları üzerine Hz. Peygamber (s.a.v), Hz. Osman'ı, Kureyşlilerle görüşmesi için Mekke'ye göndermişti. Onun öldürüldüğü söylentileri üzerine Hz. Peygamber (s.a.v), Kureyşlilerle savaşmaya karar verdi. Bunun için sahabilerinden, ölünceye kadar savaşacaklarına ve savaş meydanından kaçmayacaklarına dair bu ağacın altında bey'at aldı. Fakat Müslümanlar ile Mekkeüler arasında bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşma, İslam Tarihİ'nde "Hudeybiye Anlaşması" olarak bilinir, (ç.)

[132] Bu yeminde maksat; "Şöyle edersem kâfir olayım, Yahudi olayım..." gibi yeminlerdir. Burada tehdit ve azab bakımından mübalağaya işaret vardır. O kişinin, bu sözüyle Yahudi olacağı veya İslam'dan uzak olacağı anlamına gelmez. Hz. Peygamber (s.a.v)'İn, "Namazı terk eden kflfir olmuştur" sözü de bu şekildedir.

İbn Hacer (ö. 852/1447) ve Münzirî (ö. 656/1258)'de, bu tür sözlerle yemin eden kimsenin, Yahudi ve kâfir olmayacağı doğrultusundadır.

Bu tür sözler, şeriat örfünde yemin sayılır mı, sayılmaz mı? Bu sözlerin yerine getirilmemesi halinde kefaret gerekir mi, gerekmez mi meselesi ihtilaflıdır.

tbnü'l-Cevzî (ö. 597/1200)'ye göre; küfür olan dinlerden birine yemin eden kişi, kâfire benzer. İmam Şafiî (ö. 204/819} ile İmam Mâlik (ö. 179/795)'e göre; bu tür sözler yemin olmayıp bu tür bir sözde durmamak kefareti gerektirmez.

İmam Ebu Hanîfe (ö. 150/767), İmam Ahmed (6.241/795), Nehaî, (ö. 95/713), Evzâî (ö. 157/774), Sevrî (ö. 161/777) ise bu tür sözlerin yemin mahiyetinde olup bozulması halinde kefaretin gerekli olduğu görüşündedirler. Örneğin, Allah zıhar yapana kefareti emretmiştir. Çünkü zıhar, günah ve yalan bir sözdür. Anılan sözlerle yemin etmek de günahtır. Bundan dolayı kefaret gerekir.

Bununla ilgili olarak 213 nolu hadise bakabilirsiniz, (ç)

[133] İnsanın nefsi, mutlak olarak, kendisinin değil, Allah'ındır. Kişi, kendi nefsi hususunda istediği gibi tasarrufta bulunmaz. Ancak Allah'ın İzin verdiği şekilde tasarrufta bulunabilir. Burada insanın, kendisini öldürmesinin günahının başkasını öldürmenin günahı gibi olduğu anlatılmaktadır.

[134] Bu, "Allah hastama şifa verirse, filanca kimse hür olsun" sözü gibi. Yine sahibi olmadığı halde bir köleyi azad etmek veya başkasının koyununu kurban etmek üzere adakta bulunan kişi, adağını yerine getirmesine gerek yoktur.

Burada kişi, kendisine ait bir şey üzerinde değil de, başkasına ait bir şey üzerinde tasarruf sahibi olmaya çalışmaktadır. Dolayısıyla da kişi, başkasıyla ilgili adakta bulunması halinde bu adağını yerine getirmesine gerek yoktur, (ç)

[135] Buhârî, Cenâiz 84, Eymân 7; Müslim, İmân 176-177 (110); Ebu Dâvud, Eymân 7 (3257); Tirmizî, İman 16 (238); Nesâî, Eymân 7; İbn Mâce, Keffârât 3 (2098); Ahmed b. Hanbel, 4/33, 34

[136] Buradaki benzetme, günah hususundadır. Bazıları da, bunun, haram olması hususunda olduğunu söylemişlerdir. Çünkü mümini öldürmek, onu nasıl tasarruftan alıkoyarsa, lanet etmekte onu rahmetten alı koyar, (ç)

[137] Buhârî, Edeb 44, 73; Müslim, İmân 177 (110)

[138] Bu ifade, insanın, kendinde olmayan bir şeyi varmış gibi gösterme hususunda her İddiayı kapsamaktadır. Malı yok kendini zengin göstermek, soyunu büyük tanıtmak, alim değilken alim görünmek gibi. (ç)

[139] Müslim, İmân 176 (110}

[140] Tirmizî, İmân 16 (238)

[141] Buhârî, Edeb 44; Müslim, İmân 176 (110); Nesâî, Eymân 31; Tirmizî, İmân 16 (238); Ebu Dâvud, Eymân 7 (3257)

[142] Burada zina yapmak, içki içmek, hırsızlık yapmak, ganimet malından aşırmak gibi günah olan fiilleri yapan kimse, bu yaptıkları eylemleri helal saymadığı müddetçe, onun için tevbe kapısı açıktır. Tevbe ederlerse, cezalan düşer. Tevbe etmeden ölecek olurlarsa, işleri Allah'a kalır. Dilerse affeder, dilemezse affetmez.

Müminler, bu tür günahları işlemeleri sebebiyle dinden çıkmazlar. Mümindirler, fakat günahkardırlar. Bu günahları işlemek suretiyle İmânları zayıflar, (ç)

[143] Buhârî, Mezalim 30, Eşribe 1; Müslim, İmân 100 (57); Ebu Dâvud, Sünnet 15 Wı, Imân XI (2627); Nesâî, Sârik 1; ibn Mâce, Rten 3 (3936);' Ahmed b

[144] Müslim, İmân 100 (57)

[145] Müslim, İmân 101-102 (57)

[146] Müslim, İmân 103

[147] Tirmizî, İmân 11 (2627)

[148] Nesâî, Sârik 1

[149] İslam'ın şartlarını belirten hadis, "beş şart" olarak bilinmektedir. Yalnız bunların dışında daha başka şartlan Kur'anda bulmak mümkündür: İyiliği emredip kötülükten kaçındırma, cihad, adalet, anne-babaya iyi davranma, infak, Peygambere itaat etme gibi.

Bu beş şart, İslam'ın ibadete yönelik farzlarıdır. Bunun dışında İslam'ın inanç esasları, Muamelat (=insanlar arası ilişkiler), Ceza ile ilgili esaslar, Ahlak ile ilgili esaslar, Siyaset ile ilgili esaslar vb. esaslar vardır. İslam bu şekilde bir bütün olur. Yoksa ibadet ile ilgili beş şart, İslam'ın kendisi değildir, (ç)

[150] Dımâm ibn Sa'lebe, Hz. Peygamber {s.a.u)in yanına Mekke'nin fethinden sonra hicretin dokuzuncu yılında gelmiştir. Bu yıl, "Heyetler Yılı" olarak bilinir.

Dımâm ibn Sa'lebe'nİn, Hz. Peygamber (s.a.v)'İn yanına gelmeden önce, Müslüman olup olmadığı konusu ihtilaflıdır. Buhârî {Ö. 256/870}'ye göre, Müslüman olup Hz. Peygamber (s.a.v)'e sordukları sorular gerçekte sorular olmayıp tekrar etme mahiyetindedir. Abdullah ibn Abbâs'dan gelen rivayete göre ise; Dımâm'ın, sorularını bitirdikten sonra kelime-i şahadet getirdiği, sonra kavminin yanına dönerek onlara İslamiyeti anlattığı ve hepsinin Müslüman oldukları kaydedilmektedir, (ç)

[151] Buhârî, İlm 6; Müslim, İmân 10 (12); Ebu Dâvud, Salât 23 (486); Tirmizî, Zekât 2 (619); Nesâî, Sıyâm 1; İbn Mâce, İkâme 194 (1399); Ahmedb. Hanbel, 3/109

[152] Sahabiler, Hz. Peygamber (s.a.v)'e çok soru soruyorlardı. Hatta bir defasında Hz. Peygamber (s.a.v), bazılarının kendisini zor durumda bırakmak İçin soru sorduklarını hissederek gazaba gelip yüzü kıpkırmızı olmuştu. Onlara, kızgın ve Öfkeli bir şekilde ne sorurlarsa cevap vereceğini söyledi. Bunun üzerine sahabiler sormaktan çekinir olmuşlardı. Bunun üzerine "çok şeyler sormayın" (Maide: 5/101) ayeti inmiştir. Artık bu ayetten sonra bir müddet kimse Hz. Peygamber (s.a.v)'e soru sorumaz olmuştu. Enes'in sözü buna işaret ermektedir.

Soru sormak yasak edildikten sonra sahabiler, çöl halkından birinin sormasını arzu etmeleri, onlara henüz bu yasağın ulaşmadığından ötürü onların mazur sayılacakları içindir. Aklı başında biri olmasını istemeleri, böyle bir kimsenin, kendileri için lüzumlu olan şeyleri sorması içindir. Böylece herkes bundan yararlanabileceklerdi, (ç)

[153] Müslim, İmân 10 (12}

[154] Tirmizî, Zekât 2 (619)

[155] Nesâî, Sıyâm 1

[156] EbuDâvud,Salât23(486}

[157] Abdulkays kabilesi, Rebia kabilesinin bir koludur. Bahreyn tarafında yaşamaktaydılar. Mudar kabilesi, aslında Rebia kabilesinin kardeşi olmakla birlikte henüz o sırada müşrik idiler. Bundan dolayı Rebialilar, Medine'ye gidemiyorlardı. Ancak haram ayların gelmesini bekliyorlardı. Çünkü müşrikler, haram aylara hürmetten dolayı savaşmazlardı. Haram aylar; Zilkade, Zilhicce, Muharrem, Receb. Bu konuda alimlerin irtifakı vardır. Bu aylarda savaşmak, Hz. İbrahim (a.s) zamanında haram kılınmıştı. Bu yasak, İslam'ın ilk yıllarına kadar devam etmişti. Nihayet Receb ayında savaş helal kılınmış, diğerlerinde yine -haram olarak kalmıştır. Hatta bazılarına göre, Receb ayında bile savaşmak haramdır. Bunun sırrı, güvenliği sağlamaktır, (ç)

[158] Resulullah (s.a.v)'in, "dört hususu emretmesine rağmen, çoğu rivayetlerde beş şey zikredilmektedir. Bu probleme bir çok cevap vermişlerdir. Bu probleme cevap verme mahiyetinde en makbul olanı, İbn Battal (ö. 449/1057)'m, "Sahîh-i Buhârî" şerhinde verdiği şu cevaptır.

Buna göre Resulullah (s.a.v)'in, onlara dört hususu emretmesine rağmen beşinciyi de anmasının nedeni, onların kafir olan Mudarr kabilesine karşı girişecekleri saldırılar sebebiyle onlara taltifte bulunmak istemiştir, (ç)

[159] Bu yasak, bir müddet devam ettikten sonra Büreyde hadisiyle nesh edilmiştir. Ebu Hanîfe, Şafiî ve alimlerin çoğunun görüşü de bu şekildedir. Büreyde hadisi İçin b.k.z: Ebu Dâvud, Eşribe 7 (3698) Bu konuda daha geniş bilgi için 253 nolu hadisin açıklamasına bakabilirsiniz, (ç)

[160] Buhârî, İmân 40, İlm 25; Müslim, İmân 23, 24, 25 (17); Ebu Dâvud, Eşribe 7 (3692); Tirmizî, İmân 5 (2611); Nesâî, İmân 25; İbn Mâce, Zühd 18 (4187); Ahmed b. Hanbel, 1/228

[161] Müslim, İmân 23 (17)

[162] İbn Mâce, Zühd 18 (4186)

[163] Müslim, İmân 23 (17); Ebu Dâvud, Eşribe 7 (3692)

[164] İbnu's-Salâh (ö. 643/1245)'a göre, hadiste haccm zikredilmemesi, o zaman henüz haccın farz kıhnmamasmdan dolayıdır. Fakat aynı rivayette orucun zikrediimemesi, ravinin ihma-lindendir. Yani Hz. Peygamber (s.a.v)'den meydana gelen bir ihtilaftan değil, rauiierin bel-leyiş ve zabt hususundaki farklardan doğan ihtilaftandır, (ç )

[165] Tirmizî, îmân 5 (2741)

[166] Nesâî, İmân 25; Ebu Dâvud, Eşribe 7 (3692)

[167] Ebu Dâvud, Eşribe 7 (3692)

[168] Humus (=beşte bir) vergisinden maksat, düşmandan cihad yoluyla elde edilen malların, "Biliniz ki, ganimet olarak aldığınız şeylerin beşte biri: Allah'a, peygamber'e, yakın akrabalara, öksüzlere, muhtaçlara ve yolculara aittir" (Enfâl: 8/41) emrine uyarak ayette belirtilen yerlere vermektir, (ç)

[169] Ebu Dâvud, Sünnet 14 (4677)

[170] Temizlik", (manevi pislikten) ve necasetten temizlenmek anlamında bir fıkıh terimidir. İslam dini, özü İtibariyle, manevi kirlerden arınma (hades), Allah'ı tanıma, O'na İtaat ve ibadet ermeden ibaret gibi görünse de ruhun yücelişi ve İnsanın böyle manevî bir bağlantı ortamına geçebilmesi için insanı çevreleyen fizik şartların da buna uygun olması gerekir. İbadet hayatıyla ve manevi temizlenme ile beden ve çevre temizliğ arasında sıkı bir bağın kurulması, hatta Kur'an'da temizlikten, hem maddî ve hem de manevî temizliği kapsayacak şekilde gene! bir anlatımla söz edilmesi böyle bir anlam taşır.

Öte yandan İslam dini, ferdin ahiret kadar dünya hayatında da her yönden mutlu ve huzurlu olmasını arzu ettiği, Müslümanların sağlıklı ve güvenli bir toplum oluşturmasını dinî hayat için adeta ön şart mesabesinde gerekli gördüğü için, başta beden temizliği olmak üzere maddî temizliği de dinî mükellefiyet kapsamında görmüş, bu konuda ferde bir dizi ödev ve sırumluluk yüklemiştir.

İslam'da genel anlamdaki temizlik ile ibadet amaçlı temizlik, birbirini tamamlar ve birlikte bir anlam ifade eder. Bu sebeple İslam bilginleri, temizliği; maddî temizlik, hükmî temizlik ve manevî temizlik şeklinde üç aşamalı bir faaliyet olarak görmüşlerdir. Beden, elbise ve çevre temizliği şeklinde ifade edilebilecek olan maddî temizliğin de, genei-de, ibadete hazırlık ve ön şart olarak, bazı durumlarda ibadet olarak değerlendirilmiş olması, ona, İslam'da bir ibadet içeriği kazandırıldığını gösterir. Abdest ve gusül, hükmî temizlik mesabesindedir.

Üçüncü kademede ise kişinin organlarını gıybet, yalan, haram yemek, kalbini haset, kibir, gösteriş, hırs ve benzeri kötü huy ve hastalıklardan, hatta benlik ve bilincini Allah'tan başkasından (mâsivâ} temizlemesi gelir.

Müslümanın kademe kademe arınması ve temizlenmesi, Allah'ın huzuruna böyie bir safiyet ve arılıkla çıkması öğütlenir, (ç)

[171] Bu hadis, süt ve benzeri yağlı şeyleri yiyip içtikten sonra ağzı yıkamanın müstehab olduğunu göstermektedir.

Yine Resulullah (s.a.v)'in "Sevîk" (arpa ve buğdayı un haline getirip ateşte pişirmek suretiyle yapılan yiyecek) denilen yiyeceği yedikten sonra ağzını suyla çalkaladığını bildiren rivayet, yağsız yiyecekleri yedikten sonra da ağzı yıkamanın müstehab olduğunu göstermektedir. Bu rivayet için b.k.z: Buhârî, Vudû' 51 Yine yemekten önce ve sonra ellerin yıkanması da, müstehabttr. (ç)

[172] Buhârî, Vudû1 52, Eşribe JL2; Müslim, Hayz 95 (358); Ebu Dâvud, Taharet 76 (196); Tir-mizî, Taharet 66 (89); NeJâî, Taharet 124; İbn Mâce, Taharet 68 (517); Ahmed b. Hanbel, 1/223,227, 329

[173] Abdest: Farsça "âb" (su) ve "dest" (el) kelimelerinden oluşan ve "el suyu" anlamına gelip belirli ibadetlerin yerine getirilmesinin ön şarh olan ve kendisi de ibadet mahiyetinde görülen bir çeşit hükmî temizliktir.

Arapça karşılığı ise güzellik, temizlik ve parlaklık anlamına gelen "vudû"dur.

Terim olarak ise abdest; "belli organları usulüne uygun olarak suyla yıkamak ve bazılarını da eldeki su ıslaklıgıyla meshetmek" şeklindeki ibadet temizliği olarak tarif edilir, (ç)

[174] Hadisin çeşitli varyantlarında, Resulullah {s.a.v), abdest organlarının bazısını üç, bazısını iki ve bazısını da bir defa yıkamıştır. Bu şekilde alınan abdestin sahih olduğundan şüphe yoksa da her abdest organını birer birer yıkamak farz, ikişer ikişer ve üçer üçer yıkamak ise, müstehabtır.

Hz. Peygamber (s.a.v)'in çeşitli zamanlarda böyle değişik şekilde abdest alması, bu şekillerin her birinde abdest almanın caiz olduğunu göstermek içindir. Bunları bir sözle bir defada da açıklayabilirdi. Fakat sözün yorumlamaya İhtimali var. Uyguluma da ise böyle bir ihtimal yoktur. Çünkü uygulamanın, insanın ruh hali üzerindeki etkisi daha büyük olur. (ç)

[175] Buhârî, Vudû' 22, 38; Müslim, Taharet 18 (235), 19 (236); Ebu Dâvud, Taharet 51 (118, 119, 120); Tirmizî, Tahâret27 (35), 36 (47); Nesâî, Taharet 80, 81, 82; İbn Mâce, Taharet 51 (434); Ahmed b. Hanbel, 3/443, 4/237

[176] Buhârî, Vudû' 38; Müslim, Taharet 18 (235); Ebu Dâvud, Taharet 51 (118); Tirmizî, Taharet 24; Nesâî, Taharet 80, 81

[177] Buhârî, Vudû1 45

[178] Buhârî, Vudû123

[179] Müslim, Taharet 19 (236)

[180] Ebu Dâvud, Taharet 51 (118)

[181] Ebu Dâvud, Taharet 51 (119)

[182] Ebu Dâvud, Taharet 51 (120)

[183] Nesâî, Taharet 80, 81

[184] Tirmizî, Taharet 24 (32)

[185] Tirmizî, Taharet 27 (35)

[186] Tirmizî, Taharet 36 (47)

[187] Nesâî, Taharet 82

[188] Burada daha Önce kıble olan Kudüs'e dönülme kast edilmektedir, (ç)

[189] Buhârî, Vudû' 12, 14; Müslim, Taharet 61 (266); Ebu Dâvud, Taharet 5 (12) Nesâî, Taharet 22; îbn Mâce, Taharet 18 (322); Ahmed b. Hanbel, 2/4, 12, 13, 41, 299

[190] Kible'ye dönük abdest bozmayı yasak mı, yoksa serbest mi olduğu meselesi, konu ile İlgili farklı hadislerin gelmesinden dolayı farklı görüşlerin çıkmasına neden olmuştur. Yasak olduğunu belirtenler de, abdest bozmayı yasaklayan hadisin hükmü üzerinde ihtilaf etmiştir. Bu konudaki görüşleri şöyle özetleyebiliriz:

a. Kırda abdest bozarken kıble'ye yönelmek haramdır. Fakat evlerde bulunan etrafı kapalı tuvaletlerde abdest bozarken kıbleye yönelmekte bir sakınca yoktur. İmam Mâlik (Ö. 179/795), İmam Şâfıî (ö. 204/819), Abdullah ibn Abbas, Abdullah ibn Ömer bu görüştedirler.

b. Gerek kırda ve gerekse de evlerdeki tuvaletlerde abdest bozarken kıbleye yönelmek caiz değildir. Fakat evlerde kıbleye sırtını dönerek abdest bozmakta bir sakınca yoktur. Ebu Hanîfe, Ebu Eyyub el-Ensari ve Mücahid bu görüştedirler. Bu görüş, İmam Ahmed, sahabe ve bazı tabiundan da rivayet olunmuştur.

c. Kırda ve evlerde kıbleye yönelerek abdest bozmakta bir sakınca yoktur. Urve b. Zubeyr ile İmam Mâlik'in hocası Rabia b. Abdurrahman bu görüştedir.

d. Kıbleye ve Kudüs'e karşı yönelerek yada sırtını dönerek büyük abdest bozmak, haramdır. İbrahim en-Nehaî ile İbn Şirin bu görüştedir.

e. Kıbleye karşı yönelerek yada sırtını dönerek büyük abdest bozma yasağı, sadece Medi-nelilerle, kıblesi Medinelilerle aynı yönde bulunan memleketler halkına aittir. Bu, Ebu Avane (ö. 316/928)'nin görüşüdür.

f. Sadece binalar içerisinde kıbleye sırtını dönerek büyük abdest bozmak caizdir. Buda, Ebu Yusuf un görüşüdür.

Konumumla ilgili hadisleri esas alan bazı sahabiler ile alimlere göre ise; kırda yada binalar içerisinde kıbleye sırtını dönerek büyük abdest bozmak caizdir.

Bazı alimler, bu iki konuda gelen hadislerin arasını birleştirmeye çalışmışlardır. Bunun için nesh yoluna gidilerek; kıbleye dönerek abdest bozma ile ilgili yasağın, Hz. Peygamber (s.a.u)'in vefatından bir yıl önce kaldırıldığı belirtilmiştir.

Fakat Hadis Usulü'nde, zahiren birbirine aykırı gibi görünen hadislerin arasını birleştirmek mümkün iken nesh yoluna gidilmez. Burada ise bu hadislerin arasını birleştirmek mümkündür. Nesh'e gerek yoktur. Buna göre kıbleye yönelerek abdest bozmayı yasaklayan hadisler, açıkta kıbleye dönerek abdest bozmakla ilgilidir. Bunun caiz olduğunu belirten hadisler ise, etrafı kapalı tuvaletlerde abdest bozmakla ilgilidir. Her ne kadar İmam Ebu Ha-nîfe'nin bu tür tuvaletlerde kıbleye dönülemeyeceğini ifade eden bir rivayet varsa da, caiz gördüğüne dair de bir rivayet vardır. Ahmed Davudoğlu, İbn Abidin Terceme ve Şerhi, 1/588 (ç)

[191] Buhârî, Vudû' 12

[192] Müslim, Taheret 61 (266)

[193] Ebu Dâvud, Taharet 5 {12) Nesâî, Taharet 22

[194] Bu hadis, kurumuş olan spermin ovalamakla temizleneceği görüşünde olanların delillerin-dendir. Fakat bu konu, alimler arasında ihtilaflıdır.

İmam Şafiî (ö. 204/819), Said ibnu'I-Müseyysb (ö. 92/712), Atâ (ö. 115/733)'ya göre, sperm (=meni) temizdir. İmam Ahmed'İn iki rivayetinden tercih edileni de bu şekildedir. Bu görüşte olanların delili, spermin ovalanmakla izale edilebildiğini gösteren rivayettir. Bunlara göre, sperm pis olsaydı, ovalamakla temizlenmezdi.

Hanefi mezhebine göre ise, sperm pistir. Yaş olanı ancak yıkamakla ve kuru olanı da ovalamak suretiyle temizlenebilir.

Konu ile ilgili Hz. Aişe hadisi, bu görüşün delillerindendir. Spermin ovalamak suretiyle giderilmesi, onun temiz olmasını gerektirmez, (ç)

[195] Buhârî, Vudû1 64, 65; Müslim, Taharet 105-106 (288), 108 (289), 109 (290); Ebu Dâvud, Taharet 135 (371, 372, 373); Tirmizî, Taharet 85 (116), 86 (117); Nesâî, Taharet 187, 188; İbn Mâce, Taharet 81 (536); Ahmed b. Hanbei, 6/35, 43, 47, 67, 97, 132, 135

[196] Müslim, Taharet 108 (289)

[197] Müslim, Taharet 105 (288)

[198] Müslim, Taharet 106

[199] Müslim, Taharet 109 (290)

[200] Tirmizî, Taharet 86 (117)

[201] Tirmizî, Taharet 85 (116)

[202] Ebu Dâuud- Taharet 135 (373)

[203] Ebu Dâuud, Taharet 134 (371)

[204] Ebu Dâvud, Taharet 134 (372)

[205] Nesâî, Taharet 188

[206] Nesâî, Taharet 188

[207] Ahmed b. Hanbel, 6/132

[208] Hayız", Fıkıh literatüründe; ergenlik çağına giren sağlıklı kadının rahminden düzenli aralıklarla akanı ifade eder.Kadınlarda ergenlikten menopoza kadar görülen bu fizyolojik olaya da; hayız hali (=regl/mensturasyon), adet görme, adet kanaması, ay başı hali gibi isimler verilir.

Hayız hali; kadında döl yatağının (=rahmin) İç yüzünü kaplayan zarın, yumurtanın döl-lenmeyip ölmesi ve hormon salgısının kesilmesi üzerine parçalanarak kanla birlikte dışarı atılmasından ibarettir.

Hayız kanının kesilmesiyle kadının temizlik dönemi başlar. İki hayız kanı arasındaki süre-ye, temizlik süresi denilir.

Fıkıh bilginlerinin çoğunluğuna göre; kadınlar, 9 yaşlarından itibaren adet görmeye başlayıp yaklaşık 50-55 yaşlarına geldiklerinde adetten kesilirler. Bu rakamlar, fıkıh bilginlerinin tecrübe birikimlerine göre verilmiş süreler olup bu konuda fiilî adet görmenin başlaması ve sona ermesi, esastır. Bugünkü tıbbî bilgiler, adet kanamasının 11-13 yaşlarında başlayıp 45-50 yaşlarında sona erdiğini, adet süresinin de 3-6 gün civarında olduğunu ifade etmektedir. Bu rakam, Hanefi mezhebine göre adetin en az süresi 3, en uzun süresi ise 10 gündür, iki adet arasında kalan en az temizlik süresi de 15 gündür. Yalnız fizikî bünye, psikolojik durum ve çevre şartlarına bağlı olarak kadınların adet çağı ve süresi, farklılık gösterebilmektedir, (ç)

[209] Resulullah (s.a.v)'in hanımlarının odaları, Mescİd-i Nebevi'nin etrafında idi. Odalardan mescide açılan pencereler vardı. İşte Hz. Peygamber (s.a.v) itikafta iken, başını Hz. Aişe'nin odasına açılan pencereden uzatırdı. O da, Hz. Peygamber {s.a.v)'İribaşını yıkayarak tarardı.

[210] "İ'tikâf kelimesi, sözlükte; "durmak, kalmak, devam etmek" gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise; îtikaf niyetiyle cemaatin toplanıp namaz kıldığı, imamı ve müezzini bulunan bir camide durmak" demektir. İ'tikâf, Ramazân ayının son on gününde yapılır. İ'tikâfa durmak, sünnettir, (ç)

[211] Hadis, itikafta olan kişinin camiden çıkmaması gerektiğine delildir. Ayrıca İtİkaflı kişinin, vücudunun bir kısmını mescitten çıkarması, onun itikafına zarar vermez. İtikafta bulunan kişinin, başını yıkaması ve saçlarını taraması yada hayızlı bir kadına yıkatması ve taratması caizdir.

Ayrıca alimler; saçı traş etmeyi, koltuk altlarını yolmayı ve tırnaklan kesmeyi de buna dahil etmişlerdir, (ç)

[212] Buharı, Hayz 2, İ'tikâf 2, 3, 4, Libâs 76; Müslim, Hayz 6-10 (297); Ebu Dâvud, Siyam 19 (2467, 2468, 2469); Tirmizî, Savm 80 (804); Nesâî, Hayz 20, 21; İbn Mâce, Sıyâm 63 (1776); Ahmed b. Hanbel, 6/32, 81, 100, 208, 271

[213] Burada hayızlı kadının vücudunun temiz olduğu ifade edilmektedir, (ç)

[214] Buharı, İ'tikâf 2

[215] Buhârî, İ'tikâf 19; Nesâî, Hayz 20

[216] Buhârî, İ'tikâf 3; Müslim, Hayz 7

[217] Müslim, Hayz 6 (297); Tirmizî, Savm 80 (804); Ebu Dâvud, Savm 19 (2467)

[218] Buhârî, Hayz 2; Müslim, Hayz 8; Nesâî, Hayz 21

[219] Müslim, Hayz 10

[220] Buhârî, Hayz 5; Müslim, Hayz 8

[221] Müslim, Hayz 6 Ebu Dâvud, Sıyâm 79 (2467)

[222] Ebu Dâvud, Sıyâm 79 (2469)

[223] Buhârî, Hayz 5, İ'tikâf 4; Nesâî, Hayz 21

[224] Harûrâ: Küfeye iki mil uzaklıktaki bir köyün adıdır. Haricilerin toplandıkları ilk yerdir. Bu nedenle Haricilere, bu köye nispetle, "Harûriyye" denilmiştir. Siffîn savaşında ortaya çıkan meselenin çözümlenmesi için hakem tayin edilmişti. Hariciler, "Hüküm ancak Allah'ındır" sözünü düstur edindikleri için, hem Hz. Ali (ö. 40/660) ve hem de Muaviye (ö. 60/679) ile taraftarlarını tekfir edip her iki taraftan da ayrılmışlardı. Bu nedenle onlar, din ile hakkın haricine çıktıkları ve Hz. Ali'den ayrıldıkları için "Hariciler" {=çıkanlar/karşı çıkanlar) diye meşhur olmuşlardır, (ç)

[225] Hz. Aişe (ö.58/677)'nin, kadına böyle soru sormasının nedeni; Haricilerin, hayız olan kadının hayız müddetince kılamadığı namazları, temizlendikten sonra kaza etmesinin gerektiğini kabul etmeleriydi, (ç)

[226] Hayız olan kadın, genel kabule göre; namaz kılamaz, oruç tutamaz, kocasıyla cinsel ilişkide bulunamaz. Bunun yanı sıra Hanefiler dahil fakihlerin çoğunluğuna göre, hayızli kadının; Kur'an okuması, Mushafı eline alması, mescide girip orada kalması caiz değildir. Bu konuda hayızlı kadın, cünüp kimse gibidir. Dolayısıyla ihtiyaç halinde mescide girebilirler, duâ ve zikir niyetiyle duâ ayetlerini, Fatiha, İhlas gibi sureleri, besmeleyi, kemle-i tevhid ile şahadeti okuyabilirler.

Mâliki fıkıhçıları ise, bazı sahabe ve tabiun alimlerinden rivayet edilen görüşlerin desteğiyle, kadının, hayız süresi içerisinde Kur'an okuyabileceğini, fakat hayız kanı kesildiği andan itibaren gusledip temizleninceye kadar cünüp hükmünde olup Kuran okuyamayacaklarını belirtmişlerdir. İbn Hazm (ö. 456/1063), bu şartı da aramaz.

Mâlikîler ve İbn Hazm dahil bir grup İslam alimi, cünüplük halinin iradî, hayızın ise gayri iradî oluşundan hareketle hayızh kadın lehine bir ayırım yapmayı gerekli görmüş,özellikle Mâlikîler, kadınların Kur'an öğretimi ve öğrenimi için böyle bir ruhsata ihtiyacı bulunduğu noktasından hareket etmişlerdir.

Hayızh kadının, hayız sebebiyle ibadet edememesi, dinin ona tanıdığı bir muafiyettir. Bu ibadetleri yapamadığı için dinî bir sıkıntı, eksiklik ve sorumluluk duyması yersizdir. İbadetlerde, sayı ve süreden ziyade niyet ve fıkrî-ruhî yoğunluk önemlidir, (ç)

[227] Buhârî, Hayz 20; Müslim, Hayz 67 (335); Ebu Dâvud, Taharet 104 (262, 263); Tirmizî, Taharet 97 (130), Savm 68 (787); Nesâî, Hayz 17, Savm 64; İbn Mâce, Taharet 119 (631); Ahmed b. Hanbel, 6/231-232

[228] Asıl adı, Muâze bint. Abdullah el-Adeviyye'dir. îbn Maîn, bu kadının, güvenilir birisi olduğunu belirtmiştir. Hicretin 83. yılında vefat etmiştir, (ç)

[229] Namaz ibadeti, bedenî olma bakımından oruca benzemektedir. Hayızlı olan kadmlanı orucu kaza etmeleri gerekir. Çünkü oruç ibadeti, yılda bir defa yapılmaktadır. Dolayısıyla tutulamayan oruç için kaza edilmesinde bir güçlük yoktur. Hayız (=ay hali/regl) hali ise genelde, her ay meydana gelmesinden ötürü günlük ibadet olan namazın birikmesine böylece de ibadette güçlük doğmasına sebep olur. Allah ise, kuluna güçlük dilemez. Bı nedenle de İslam, bu güçlüğü kaldırmıştır, (ç)

[230] Müslim, Hayz 69

[231] Tirmizî, Taharet 97 (130)

[232] Müslim, Hayz 68

[233] Nesâî,Savm64

[234] Nesâî,Hayzl7

[235] Teyemmüm" kelimesi sözlükte; bir İşe yönelmek, bir şeyi kast etmek" anlamına gelir. Dinî literatürde ise; suyu temin etme veya kullanma imkanının bulunmadığı dırımlarda büyük ve küçük hükmî kirliliği gidermek maksadıyla temiz toprak veya yer cinsinden sayılan bir maddeye sürülen ellerle yüzü ve iki kolu mesh etmekten ibaret hükmî temizlik demektir. Abdest ve gusül normal durumlarda suyla yapılan ve maddî bir temizlenme özelliği taşıyan hükmî bir temizlik iken teyemmüm istisnai hallerde başvurulan, abdest ve gusül yerine geçen sembolik bir işlemdir. İslam'ın, mükellefler için böyle bir İmkanı getirmiş olması, hem namaz başta olmak üzere İbadetlerin yerine getirlmesine önem vermiş olmasının ve hem de kolaylığı ilke edinmiş olmasının sonucudur. Hanefilere ve Mâlikilere göre, teyemmümde, tertip şart değildir.

Hanefi alimlerinden bazıları, Abdullah ibn Abbâs hadisine dayanarak, suyu kullanma İmkanı olduğu halde abdestin yerine teyemmümün caiz olduğunu söylemişlerdir. Bu hadis İçin b.k.z: Ebu Dâvud, Taharet 122 (329)

Kur'an'da teyemmüm İmkanıyla ilgili olarak şöyle buyurulmaktadır: "Eğer hasta olur veya yolculukta bulunursanız yada biriniz ayak yolundan gelirse veyahut kadınlarla temasta bulunur da su bulamazsanız, temiz toprakla teyemmüm edin. Onunla yüzlerinize ve kollarınıza mesh edin" (Mâide: 5/6)

Teyemmümle ilgili bu hüküm, hicretin 5. yılında inmiş olup Hz. Peygamber (s.a.v) tarafından uygulamalı olarak gösterilmiştir, (ç)

[236] Seriyye: Hz. Peygamber (s.a.v)'in bizzat katılmayıp kendi yerine bir komutan eşliğinde gönderdiği askeri birliğe verilen isimdir, (ç)

[237] Ammâr, burada ictihad etmiş ve cünüplük halinin abdesteizliğe benzemediği zannıyla teyemmümü gusle kıyas etmiştir. Ayrıca bu olayda, Ammâr'ın, teyemmümün asimi bildiği anlaşılmaktadır.

Yine Resulullah (s.a.v) zamanında sahabenin içtihadı caiz midir?, değil midir meselesi Fıkıh Usulü alimleri arasında ihtilaflıdır. Esah olan görüşe göre, caizdir, (ç)

[238] Buhârî, Teyemmüm 4, 5, 7, 8; Müslim, Hayz 112 (368); Ebu Dâvud, Taharet 121 (322, 323, 324, 326, 327, 328); Nesâî, Taharet 196, 199, 200, 201; Tirmizî, Taharet 110 (144); İbn Mâce, Taharet 91 (569); Ahmed b. Hanbel, 4/320

[239] Ebu Dâvud, Taharet 121 (322)

[240] Ebu Dâvud, Taharet 121 (323}

[241] Ebu Dâvud, Taharet 121 (324)

[242] Teyemmümde, bir vuruşun yeterli olduğunu söyleyen alimler varsa da, İki vuruşun farz olduğunu söyleyenler ise Hanefiler, Şâfıîler ve Mâükilerdir. (ç)

[243] Ebu Dâvud, Taharet 121 (327)

[244] Ebu Dâvud, Taharet 121 (328)

[245] İslam alimleri, teyemmümde, el ve kollardan nerelere kadar mesh yapılacağı konusunda üç görüşe ayrılmışlardır:

a. Parmak uçlarından omuzlara kadar mesh edilmesi görüşüdür. Bu görüş, İmam Zühri {ö 124/741)'ye aittir.

b. Yalnız bileklere kadar mesh edilmesi gerektiğini söyleyenlerin görüşü. Bu görüş ise, Ammâr b. Yâsir'den gelen sahih bir hadise dayanmaktadır.

c. Dirsekler de dahil, dirseklere kadar mesh edilmesi görüşü. Bu görüş; Hanefiler de dahil, cumhurun görüşüdür, (ç)

[246] Nesâî, Taharet 198

[247] Tirmizî, Taharet 110 (144}

[248] Tirmizî, Taharet 110 (144}

Ammârdan gelen bu iki farklı teyemmüm uygulaması şöyle uzlaştırılmaya çalışılmıştır: Teyemmümün, yüz ve ellerin meshinden ibaret olduğu hakkındaki Ammâr hadisi, hasen-sa-hihtîr. "Omuzlar ve koltuk altları" hadisi ise, "yüz ve eller" hadisine ters düşmemektedir. Çünkü Ammâr, teyemmümde, meshin, omuzlara ve koltuklara kadar ulaştırılmasını Peygamber (s.a.v)'in emrettiğini söylemiyor. Sadece "şöyle ve şöyle yaptık" diyor. Ammâr, cünüp olduğunda durumunu Peygamber (s.a.u)'e sorunca, ona, yüzü ve elleri mesh etmeyi emretmiş. O da, Peygamber (s.a.v)'in kendisine öğrettiği gibi yüz ve ellerde karar kılmıştır. Çünkü Ammâr, Hz. Ömer'le geçen olayda, Peygamber (s.a.v)'in, kendisine yüz ve elleri öğrettiğini ve kendisinin, Peygamber (s.a.v}den öğrendiği husus üzerinde karar kıldığını göstermektedir, (ç)

[249] Ebu Hureyre'nin, Hz. Peygarnber (s.a.v)'den geri kalmasının sebebi şudur: Resulullah (s.a.v), sahabilerinden biriyle karşılaştığında, onunla tokalaşır ve ona duâ ederdi. Ebu Hureyre, cünüp olması sebebiyle kendisinin pis olduğunu zannetmiş ve dolayısıyla Resulullah (s.a.v)'le tokalaşmaktan korkmuştur. Bundan dolayı da onun yanından sıvışarak yıkanmaya gitmiştir. Resulullah (s.a.v)'de, onun bu yaptığın şaşırarak "Subhanallah! Mümin kişi pis olmaz" buyurmuştur, (ç)

[250] Mü'minin pis olmamasının nedeni; onun, cünüplük sebebiyle pis olmayacağı ve başkasını pisletmeyeceğidir. Bu sebeple cünüp birisiyle konuşmak, ona dokunmak yada tokalaşmakta bir sakınca yoktur.

"Müşrikler, necistir" (Tevbe: 9/28) ifadesiyle kast edilen husus; onların inançlarının ve fiillerinin pisliğidir. Bedenlerinin pisliği değil.

Ölünün pis olup olmayacağı tartışma konusu olmuştur. Hanefi alimlerinden Aynî'ye göre; ister ölü ve ister diri olsun hiçbir şekilde Müslüman'ın necis olamaz, (ç)

[251] Subhanallah" kelimesi, burada, taaccüp ve hayret etmek için kullanılmıştır, (ç)

[252] Buharı, Gusl 23, 24; Müslim, Hayz (371); Ebu Dâvud, Taharet 91 (231); Tirmizî, Taharet 89 (121); Nesâî, Taharet 172; İbn Mâce, Taharet 80 (534); Ahmed b. Hanbel, 2/471

[253] Buhârî, Gusl 24

[254] Müslim, Hayz 371

[255] Ölen kimsenin azap çekmesini iki şekilde açıklamak mümkündür: "

1. Ruh açısından: Ölen kimselerin ruhları, kabirdeki sorgulamalarına göre gittikleri berzah hayatında, eğer dünyada günahkar kimselerden iseler orada mutsuz ve huzursuz bir hayat sürdürmeleri, onlar İçin bir azap şeklidir. Çünkü Kıyamet kopuncaya kadar bu şekilde bir hayat geçirmeleri, manevi açıdan onları hüzünlendirir. Bu da onları mutsuz kılar. 2. Beden Açısından: Ölen kimsenin, kabirde; Yılan-çıyan ve haşerat tarafından ısırılması ve sokulması, cehennemlik olan kimseye sabah-akşam cehennemdeki yerinin gösterilmesi, bazı kötü kimselerin toprak tarafından kabul edilmeyip insanlara ibret olsun diye dışarı atılması gibi hususlar, (ç)

[256] İdrardan sakınmamak; adam öldürmek, zina yapmak gibi günahların en büyüklerinden sayılmazsa da, namazın sıhhatine engel olduğu için kabir azabına sebep olmaktadır, ç

[257] Koğuculuk ise; zarar vermek maksadıyla insanlar arasında söz taşımaktır. Ya devamlı olduğu için yada insanlar arasında büyük felaketlerle sebep olduğu için kabir azabına sebep olmuştur, fç)

[258] islam alimlerine göre; Resulullah (s.a.v), hurma dallarını mezarların üzerine dikmekle azab gören kabir sahiplerine şefaatçi olmak istemiştir.

[259] Bunârî, Vudû' 55, 56, Cenâiz 89; Müslim, Taharet 111 (292); Tirmizî, Tahâret53 (70);

Ebu Dâvud, Taharet 11 (20, 21); Nesâî, Cenâiz 116; İbn Mâce, Taharet 26 (347); Ahmed b. Hanbel, 1/225

[260] Nesâî, Cenâiz 116

[261] Müslim, Taharet 111 (292); İbn Mâce, Taharet 26 (347)

[262] Buhârî, Vudû'55

[263] Hz. Peygamber (s.a.v)'in ayakta işemesi ile ilgili çeşitli görüşler ileri sürülmüştür.

İmam Şafiî (ö. 204/819), Hz. Peygamber (s.a.v)'in bel ağrısından dolayı ayakta işediğini belirtmiştir.

Bazılarına göre ise; çöplük, necaset yeri olduğu için oturmaya müsait değildi. Dolayısıyla Hz. Peygamber (s.a.v), devamlı oturarak küçük abdest bozması adeti olduğu halde böyle bir yerde ayakta işedi.

Bazılarına göre ise, idrarın sıçramayacağı yerlerde ayakta işemenin caiz olduğunu göstermek için böyle hareket etmiş olma ihtimali daha kuvvetlidir.

Bazılarına göre İse, Hz. Aişe hadisi, Hz. Peygamber (s.a.v)'İn evdeki yada kapalı yerdeki durumunu anlatması sebebiyle evlerde veya kapalı yerlerde oturarak işenilmesi gerektiği, Huzeyfe'den gelen hadisin ise, açıka alanda yada evin dışında caiz olduğunu belirtmişlerdir.

Ayrıca Hz. Aişe, Hz. Peygamber (s.a.v)'in ayakta İşediğini söyleyen kimsenin sözüne inanılmaması gerektiğini belirtmiş olsa da, Hz. Aişe, Hz. Peygamber (s.a.v)'in ancak evdeki halini bilebilir. Halbuki sahabenin büyüklerinden olan Huzeyfe'nin şahadetine göre, Hz. Peygamber (s.a.v), Medine'de bir çöplükte ayakta dikilerek küçük abdest bozmuştur. Yine Hz. Ali, Hz. Ömer ve Zeyd b. Sâbit'in de ayakta işedikleri sabittir. Bütün bu durumlar, ayakta işemenin mekruh olduğunu, fakat idrar sıçramasından emin olunduğu zaman ke-rahetsiz olarak caiz olduğunu gösterir. Hanefi ve Şafiî fıkıhçilannin görüşü bu şekildedir. Yine ayakta işemek, Hanbeli mezhebine göre mubah, Mâliki mezhebine göre ise sıçrama ihtimali yoksa caiz, aksi takdirde mekruhtur. B.k.z: Ahmed Davudoğlu, İbn Abidin Ter-cemesi, 1/592-593; N. Yeniel - H. Kayapınar, Sünen-i Ebu Dâvud Terceme ve Şerhi, 1/50-51; Komisyon, Sünen-i Nesâî, 1/46-48 (ç)

[264] Buhârî, Vudû' 60, 62; Müslim, Taharet 73 (273); Ebu Dâvud, Taharet 12 (23); Tirmizî, Taharet 9 (13); Nesâî, Taharet 24; İbn Mâce, Taharet 13 (305, 306); Ahmed b. Hanbel, 5/382, 394. 402

[265] Burada geçen "cild" kelimesi; bazılarına göre, İsrail oğullarının sırtlarına giydikleri kürktür ve bazılarına göre ise zahiri anlamda tendir, (ç)

[266] Hadis, bu ümmete gösterilen kolaylıklara delildir. İsrail oğulları ise bunun zıddına zor şeylerle emrolunmuşlardı. İdrar sıçrayan yeri makasla kesmek, bunlardan sadece birisidir. Alimler, iğne ucu kadar ufak idrar damlalarının hükmü hususunda ihtilaf etmişlerdir. imam Mâlik (ö. 179/795)'e göre bu tür idrar damlalarını yıkamak müstehabür, Şâfiîlere göre farzdır, imam A'zam Ebu Hanîfe (ö. 150/767} ise her necasetin az miktarında olduğu gibi burada da kolaylık gösterip yıkamanın lazım olmadığını belirtmiştir, (ç)

[267] Müslim, Taharet 273

[268] Ebu Dâvud, Taharet 12 (23)

[269] Ebu Dâvud, Taharet 12 (23)

[270] Henüz yemek yemeye başlamamış çocukların İdrarının temizleniş biçimi alimler

arasında ihtilaf konusu olmuştur. İmam Şafiî (ö. 204/819), İmam Ahmed (Ö.241/795) gibi bazı alimler; Ebu Dâvud (ö. 275/888), Tirmizî (ö. 279/892), İbn Mâce (ö. 273/886)'nin rivayet ettiği "kızın idrarı yıkanır, oğlan çocuğunun idrarının üzerine su serpilir" hadisine dayanarak kız çocuğu ile oğlan çocuğunun İdrarını ayırmışlardır. Hanefi mezhebi ile İmam Mâlik (Ö. 179/795) gibi bazı alimlere göre ise kız ve oğlan çocuklarının idrarları arasında fark yoktur. Her ikisinin idrarı da pistir. Ancak yıkanmakla temizlenir.

Yemek yiyen çocukların idrarı, ittifakla ancak yıkanmakla temizlenebilir, (ç)

[271] Buhârî, Vudû' 59; Müslim, Taharet 103 (287); Ebu Dâvud, Taharet 135 (374); Tirmizî, Taharet 54 (71); Nesâî, Taharet 189; İbn Mâce, Taharet 77 (524); Ahmed b, Hanbel, 6/355

[272] Müslim, Taharet 103 (287)

[273] Müslim, Taharet 103 (287), Selam (287); Tirmizî, Taharet 54 (71)

[274] Buhârî, Vudû1 31, Salât 47, Et'ime 5; Müslim, Taharet 66 (268); Ebu Dâvud, Libâs 41 (4140); Tirmizî, Cum'a 75; Nesâî, Taharet 90; İbn Mâce, Taharet 42 (401); Ahmed b. Hanbel, 6/96, 130,147, 187,188

[275] Buhârî, Salât 47; Müslim, Taharet 67 .

[276]

Hadis, Hz. Peygamber (s.a.v)'in, her işe sağdan başladığını ifade ermektedir. Fakat hadisin bazı varyantlarında "bütün işlerinde" ifadesinin yer almaması; hadisin, genellik ifade etmediği ve bazı harici unsurlarla sınırlandırıldığı ifade edilmiştir. Bu konu ile ilgili olarak İmam Nevevî (ö. 676/1277)şöyIe der:

"Sağdan başlama meselesi, şeriatın daimi bîr kuralıdır. Bu kural şu şekildedir: Saygı ve değer yönünden olan; elbise ve mest giymek, mescide girmek, misvakı kullanmak, sürme çekmek, tırnak kesmek, bıyık kısaltmak, saç taramak, koltuk altı tıraşı yapmak, saç kesmek, namazda sağa selam vermek, Taharet organlarını yıkamak, heladan çıkmak, yiyip İçmek, tokalaşmak, Hacerü'l-Esved taşını öpmek ve benzeri durumlarda sağdan başlamak müstehaptır. Bunun zıddı olan helaya girmek, mescitten çıkmak, burnu silmek, Taharet lenmek, elbise, don ve mest çıkarmak gibi şeylerde İse soldan başlamak müstehaptır. Bütün bunlar, sağ tarafın yücelik ve şerefindendir."

Bazıları da şöyle demişlerdir: Bu meselenin aslı şöyledir: Yapılması hoş ve iyi olan İşlerde sağdan başlamak müstehaptır. Soldan başlaması müstehap olan fiiller, -fıtrat gereği- iyi olan şeyler değildir. Bunlar, ya terk edilmesi iyi olan yada yapılması hoş olmayan işlerdir." (Ç) Ebu Dâuud, Libâs 41 (4140)

[277] Müslim, Taharet 66 (268); Tirmizî, Cum'a 75; İbn Mâce, Taharet 42 (401)

[278] Mübaşeret: Çıplak olarak, uücudu vücuda dokundurmaktır. Bazı durumlarda, cinsel ilişki için kullanılıyorsa da, burada, ittifakla birinci manada kullanılmıştır.

Hadis, Resulullah (s.a.v)'in, diz kapağı ile göbeği arası kapalı olan hayız halindeki hanımlarından istifade ettiğini göstermektedir. Buna göre kişinin, her ne şekilde olursa olsun, hanımının, göbek İle diz kapağı arası hariç vücudun geri kalan kısmıyla faydalanması helaldir.

Hayiztı kadınla cinsel ilişki, Kur'an'in açık ifadesi ve sahih hadislerle yasaklanmıştır. Hane-filere göre, kişinin, haram olduğunu bildiği halde hayizlı hanımiyla cinsel ilişkide bulunması günahtır. Tevbe edip istiğfar etmesi lazımdır. Cumhura göre ise, bir yada yarım dinar sadaka vermesi müstehaptır. Bazılarına göre ise vaciptir.

Hanefilere göre, kan kesildikten sonra gusül abdesti almadığı halde, üzerinden bir namaz vakti geçmesi halinde kişinin hanımıyla cinsel ilişki de bulunmasında bir sakınca yoktur. (Ç)

[279] Buhârî, Hayz 5; Müslim, Hayz 1-2 (293); Ebu Dâvud, Taharet 106 (268, 273}; Tirmizî, Taharet 99 (132); Nesâî, Hayz 12, 13; İbn Mâce, Taharet 121 (635); Ahmed b. Hanbel, 6/33, 34, 78, 90, 113, 123,128,143, 174

[280] Buhârî, Hayz 5

[281] Ebu Dâvud, Taharet 106 (273); İbn Mâce, Taharet 121 (635)

[282] Hubus" kelimesi, "Habîs" kelimesinin çoğulu olup "erkek şeytanlar" anlamına gelmektedir. Habâis" ise "Habise" kelimesinin çoğulu olup "dişi şeytanlar" anlamına gelmektedir.

İbnü'l-Arabî (ö. 643/1148)'ye göre, bu kelime; çirkin şeyler için kullanılır. Hubs, genellikle, sözde sövmeyi, inançta küfrü, yiyeceklerde haramı, içeceklerde zararlı şeyleri ifade eder. Tuvalete girmek isteyen kimse, bu Duayı okumalıdır. Çünkü tuvaletler, Allah'ın açıkça zikredilmesi uygun olmayan yerler olduğu için şeytanlar, buralarda, çokça eğleşir ve insan oğluna daha çok musallat olurlar. Tuvalete girerken şeytanlardan Allah'a sığınmak, bu nedenden dolayı gereklidir. Açık arazide abdest bozmak da, tuvalette abdest bozmak gibi Allah'a sığınmayı gerektirir. Tuvalete girerken Allah'a sığınmayı unutan kimse, İslam alimlerinin çoğunluğuna göre, girdikten sonra kalben Allah'a sığınır, (ç)

[283] Hz. Peygamber (s.a.v)'in abdest bozacağı yere girerken Allah'a sığınması; kulluğunu göstermek, ümmetine abdest bozmanın edeblerinİ öğretmek içidir. Aslında o, bütün kötülüklerden ve şeytanlardan korunmuştur, (ç)

[284] Buhârî, Vudû' 9, Deavât 15; Müslim, Taharet 122 (375); Ebu Dâvud, Taharet 3 (4, 5); Tirmizî, Taharet 4 (5); Nesâî, Taharet 18; İbn Mâce, Taharet 9 (296); Ahmed b. Hanbel, 3/409

[285] Buhârî, Vudû'9

[286] Müslim, Taharet 122 (375)

[287] İslam hukukçuları, kadınların gördükleri kanı üçe ayırmışlardır: 1. Hayız (=adet) Kanı, 2. Nifas {=Ioğusa) Kanı, 3. İstihaze Kanı.

İstihaze Kanı: Rahim içi damarlardan hayız ve nifas hali dışında bir hastalık veya yapısal bir bozukluk sebebiyle gelen özür kanıdır. Diğer bir ifadeyle, İstihaze; kadının hayız ve loğusalık dışındaki kanamalarının genel adıdır.

İstihaze kanı konusunda, her bir kadının kendi tecrübe ve kanaatinin önemli olduğu ve nihai olarak tıp biliminin tespitlerinin ölçü alınması gerektiği bilinmelidir. İstihaze kanı; dinmeyen burun kanaması, tutulamayan idrar ve yaradan sürekli kan akması gibi sadece abdesti bozan bir özür halidir. Bu durumdaki kadın, gerekli maddî-bedenî temizliği yapar, gerekli tedbirleri alır ve özürlü kimselere tanınan ruhsat ve muafiyetleri kullanarak her bir namaz vakti için ayrı ayrı namaz abdesti alıp ibadetlerini yerine getirir. Hanefi mezhebine göre; adet hali belli olan müstehaza bir kadının hayzının bittiği, adet halinin geçmesiyle bilinir.Kadın adet zamanını şaşırırsa araştırır. Adet günlerinin geçtiğine kanaat getiremezse, bildiği günlerin en azıyla amel eder.

Yeni hayız görmeye başlayan bir kızın adet hali, sabit olmaksızın kanı kesilmeyip devam edecek olursa, her ayın on günü adet haline sayılır, yirmi gün de temizlik müddeti sayılır. (Ç)

[288] Bu kanın, hayız kanı değil de, damardan gelen bir kan olması nedeniyle boy abdestini gerektirmemesi gerekir. O halde Resulullah (s.a.v), istihaze halinde boy abdesti alınması gerektiğini niçin emretmiştir? Resulullah (s.a.v)'in bu emri, hayızdan yıkanma şeklinde yorumlanır. Resulullah (s.a.v)'in sözünün özeti: "Bu devam eden kan, hayız kanı değil, istihaze kanıdır. Hayız günlerin geçince boy abdesti al ve namazını kıl" şeklindedir. İmam Şafiî {ö. 204/819), istihaze olan Ümmü Habîbe'nin, her namaz için tetavvu olarak boy abdesti aldığını söylemektedir. Cumhura göre, Resulullah (s.a.v), Ümmü Habîbe'ye; her namaz için boy abdestini emretmemiştir. Müslim, Hayz 63 .{334); Tirmizî, Taharet 96 (129)'de de geçtiğine göre; bu hanım, boy abdesti alma işini, kendi başına yapmıştır. Ebu Dâvud, Taharet 109 {285)'de, bunun, Evzaî (ö. 157/774)'den başka hiç bir kimsenin söylemediği belirtilmiştir.

Ayrıca her namaz için boy abdesti alma işini, kanın azalmasını sağlamak için bir tedavi metodu olduğu şeklinde yorumlamak ta mümkündür.

Ümmü Habîbe hadisinin, Fatıma bint. Ebi Hubeyş hadisiyle nesh edildiği de ileri sürülmüştür.

Hattabî (ö. 388/998)'ye göre; bu hadis, kısa bir şekilde rivayet edilmiştir. Kadının hali, genişçe bir şekilde açıklanmamıştır. Her istihazalı ^kadına boy abdesti almak vacip değildir. Boy abdesti alma emri; gelen kanın, hayız kanı mı, yoksa istihaze kanı mı olduğunu ayı-ramayan yada gününü, vaktini ve sayısını unutan kimse kadın İçin geçerlidir. Böylesi bir kadın, hiçbir namazını terk edemez ve her namaz için yıkanması gereklidir, (ç)

[289] Burada geçen "Hind"in, hadisin ravisi olan Ebu Bekr ibn Abdurrahman'ın hanımı mı, yoksa akrabası mı olduğuna dair hiçbir yerde bir bilgiye rastlanılmam ıştır. İbn Hacer (ö. 852/1447)'in, "el-İsâbe" adlı eserinin sonunda bir "Hind"den bahsedilmiş, fakat kim olduğu açıklanmamıştır, (ç)

[290] Buhârî, Hayz 26; Müslim, Hayz 63-66 (334); Ebu Dâyud, Taharet 110 (288, 289, 290, 291}; Tirmizî, Taharet 96 (129); Nesâî, Hayz 2, 3, 4; İbn Mâce, Taharet 115; Ahmed b. Hanbel, 6/71, 215, 296

[291] Müslim, Hayz 64

[292] Buhârî, Hayz 26; Ebu Dâvud, Taharet 110 (288}

[293] Ebu Dâvud, Taharet 110 (288)

[294] Müslim, Hayz 63 (334); Tirmizî, Taharet 96 (129)

[295] Müslim, Hayz 66

[296] Leğenin kanla dolu olmasından maksat; saf kanla dolu olması demek değildir. İşin aslı, o leğen içinde yıkandığında leğendeki suyun içerisine damlayan kan, suyun rengini kan rengine çevirmiş olmasıdır, (ç)

[297] Müslim, Hayz 65; Ebu Dâvud, Taharet 107 (279)

[298] Ebu Dâvud, Taharet 109 (285); Nesâî, Hayz 2, 4

[299] Ebu Dâvud, Taharet 110 (288)

[300] Ebu Dâvud, Taharet 110 (289, 290, 291)

[301] Ebu Dâvud, Taharet 110 (292); Müslim, Hayz 63 (334); Nesâî, Hayz 4

[302] Ebu Dâvud, Taharet 110 (292)

[303] Kadınların öteden beri gelen adetlerinin biyolojik sebeplerine uymadığı İçin şeytanın vur-masıyla adet kanamasının meydana gelmeyeceği bir gerçektir. Bu tür kanamalar, bazı kadınlarda olduğu malumdur. Bunun, bünye ve hastalık sebebiyle, özellikle de sıcak ülkelerde kanamanın fazla olması sebebiyle damar çatlamasında olacağı açıktır. Böyle bir durumda Peygamber (s.a.v)'in tavsiye buyurduğu yol; belli bir müddet sonra yıkanmak ve özürlüler gibi, her namaz ayrı birer abdest alarak namazını kılmaktır.

Ayrıca şu mananın da netlik kazanması lazımdır ki; şeytanın vurması, onun fırsat gözetleyip kadını kandırması, insanın en zayıf olduğu yönünden gelip istediğini yaptırması demektir. B.k.z: G. Scognamillo & A. Arslan, Doğu ve Batı Kaynaklarına Göre Şeytan, Karizma Yay. 3. baskı, İst. 2002, s. 217

[304] Nesâî, Taharet 135, Hayz 4

[305] Nesâî, Taharet 135

[306] Ebu Hubeyş'in asıl adı, Kays b. Muttalib'dir. (ç)

[307] Buhârî, Hayz 19, 24; Müslim, Hayz 62 (333); Ebu Dâuud, Taharet 108 (282), 112 (298); Tirmizî, Taharet 93 (125); Nesâî, Hayz 4, 6; İbn Mâce, Taharet 115 (621, 624); Ahmed b. Hanbel, 6/128, 129

[308] Buhârî, Hayz 24

[309] Buhârî, Hayz 24

[310] Ebu Dâvud, Taharet 108 (282)

[311] Ebu Dâvud, Taharet 112 (298)

[312] Bu ifade, hayzın başlangıcını ve bitiş zamanını belirtmek içindir. İstihazalı kadın, ya kanın sıfatından yada adet günlerinde kanın gelmesinden, gelen kanın hayız kanı olduğunu bilir. Fatıma bint. Ebu Hubeyş'in de, adet hali bilinen bir kadın olduğu ihtimal dahilindedir. Hanefiler İle İmam Ahmed (ö. 241/795)'in meşhur olan görüşüne göre; bu meselede, kanın rengine değil, adet haline itibar edilir, (ç)

[313] Nesâİ, Taharet 138, Hayz 6

[314] Nesâî, Taharet 138, Hayz 6

[315] Resulullah (s.a.v)'in, Hz. Ömer'e "Abdest al, cinsel organım yıka, sonra da uyu" buyurması, abdest imanın öne alınmasını gerektirmez. Çünkü cümleleri birbirine bağlayan atıf edatı olan "vau" harfi, tertibe delalet etmez. Sadece iki şeyin bir arada toplanmasını ifade eder. Buna göre hadiste, abdest almakla cinsel organını yıkama işlerinin ikisinin de yap-ıulmasi emredilmektedir. Nitekim hadisin İmam Mâlik (ö. 179/795)'ten rivayet, "cinsel organını yıka, abdest al, sonra da uyu" şeklindedir. Hadiste abdestin önce alınması, onu tazim ve teberrük içindir. Buhârî'nin rivayetinde abdest alma, emir sığasıyla değil, "Abdest aldığı zaman uyur" şeklinde şart sığasıyla gelmiştir, (ç)

[316] Buhârî, Gusi 25, 27; Müslim, Hayz 23 (306); Ebu Dâvud, Taharet 86 (221); Tirmizî, Taharet 88 {120}; Nesâî, Taharet 167; İbn Mâce, Taharet 99 (585); Ahmed b. Hanbel, 1/125

[317] Cünüp olan kimsenin, uyumadan önce abdest alması meşrudur. Ancak bunun hükmü hususunda ihtilaf edilmiştir.

Süfyan es-Sevrî, Saîd ibnu'l-Müseyyeb, İmam Ebu Yûsufa göre; cünüp kimsenin abdest almadan uyuması caizdir.

Evzâî (ö. 157/774), İmam Şafiî (ö. 204/819), İmam Mâlik (ö. 179/795), İmam Ahmed b. Hanbeî (ö. 241/795), İmam Azam Ebu Hanîfe (ö. 150/767) ve alimlerin çoğuna göre; cünüp kimsenin uyumadan önce abdest alması müstehabtır. Bunlar, konu ile ilgili hadiste, "abdestin emredilmesini" mendub olma şeklinde yorumlamışlardır.

Bir grup alim de, burada, "abdestin alınması"ndan maksadın; "sözlük anlamı itibariyle abdest alma" olduğunu belirtmişlerdir. Bunlara göre, gerekli olan, eİleri ve cinsel organını yıkamaktır. İbnü'l-Cevzî (ö. 597/1200), bunun hikmetinin; meleklerin pislik ve kötü kokudan uzaklaşıp şeytanların yaklaşması olduğunu söylemektedir. Şah Veliyyullah Dihlevî (ö. 1176/1762)'de, "cünüplük, meleklerin melekliğine zıt olduğuna göre, mümin hakkında uy gun olan, cünüp olarak uyumamak ve yemeği uzatmamaktadır. Eğer boy abdesti alması mümkün olmazsa abdestiterk etmemesi gerekir" der. (ç)

[318] Buhârî, Gusl 27

[319] Buhârî, Gusl 25

[320] Müslim, Hayz 23 (306)

[321] Tirmizî, Taharet 88 {120}

[322] Buhârî, Gusl 25, 27; Müslim, Hayz 21 (305), 26 (307); Ebu Dâvud, Taharet 87 (222, 223), 88 (224); 89 (226, 228), Vitr 8 (1437); Tirmizî, Taharet 87 (118, 119); Nesâî, Taharet 163, 164, 165, 166, Gusl 5; İbn Mâce, Taharet 99 (584), 104 (593); Ahmed b. Hanbel, 6/92,102,103, 119, 120

[323] Buhârî, Gusl 27

[324] Müslim, Hayz 21 (305)

[325] Hadisin zahirinden anlaşıldığına göre, cünüp kimsenin bir şey yemek isterse, ellerini yıkamalıdır.

İmam Ahmed b. Hanbel (ö. 241/795)'e göre; cünüp oian kişinin uyumazdan, ikinci defa İlişkide bulunmazdan veya yiyip içmezden Önce cinsel organını yıkamakla beraber abdest alması müstehabtır. İmam Mâlik (ö. 179/795) ile İmam Şâfıî (ö. 204/819)'ye göre; ellerine pislik bulaşmışsa onları yıkar.

İmam A'zam Ebu Hanîfe (ö. 150/767)'ye göre ise, cünüp olan kişi, bir şey yemek isterse, ellerini yıkar, ağzını da suyla çalkalar. Abdest almadan uyumasında bir sakınca olmamakla birlikte alması daha uygundur.

Yalnız burada abdest almak, ruhsat olarak gösterilmektedir. Boy abdesti almak ise azimet olarak İfade edilmektedir. Azimet ise, ruhsattan daha faziletlidir, (ç)

[326] Müslim, Hayz 22 (305)

[327] Müslim, Hayz 26 {307}

[328] Ebu Dâvud, Taharet 87 (222)

[329] Ebu Dâvud, Taharet 87 (223)

[330] Ebu Dâuud, Taharet 88 (224)

[331] Hz. Aişe, burada, soru biçimine uyarak Resulullah (s.a.v)'in, vitri; bazen gecenin başında ve bazen de gecenin sonunda kıldığını söylemiştir. Halbuki Resulullah (s.a.v)'in, vitri, gecenin ortasında kıldığı da olmuştur, (ç)

[332] Hanefilere göre; gece namazındaki kıraat; hem açıktan ve hem de sessiz olarak okumak caizdir. Hanefî alimlerinden Aynî (ö. 855/1451): "Sahih olanın; okuyanın zamanı, yeri ve haliyle sınırlandığını, sesli veya sessiz okumada bu hususların göz önünde bulundurulması gerektiğini" söyler, (ç)

[333] Ebu Dâvud, Taharet 89 (226)

[334] Tirmizî, Taharet 87 (118)

[335] Tirmizî, Taharet 87 (119)

[336] Ebu Dâvud, Taharet 89 (228)

[337] Nesâî, Taharet 163

[338] Nesâî, Taharet 163

[339] Nesâî, Taharet 164

[340] Nesâ\, Taharet 165

[341] Müslim, Hayz 26 (307); Ebu Dâvud, Taharet 89 (226)

[342] Nesâî,GusI5

[343] Bu ifadeden; Resululİah (s.a.v)'in ayaklarını yıkamak için yerini değiştirdiği ve ayaklarını yıkama İşini en sona bıraktığı anlaşılmaktadır.

Cumhur, bu tür rivayetlere dayanarak mutlak olarak boy abdestinde ayaklan en son yıkamanın müstehab olduğu görüşüne varmıştır.

İmam A'zam Ebu Hanîfe (ö. 150/767) ve öğrencilerine göre, gusledilen yer; leğen, küvet gibi suyun biriktiği bir yer durumunda ise ayakları yıkama işini en sona bırakmak, değilse abdestin hemen sonunda yıkamak müstehabür. (ç)

[344] Buhârî, Gusl 1, 5; Müslim, Hayz 37 (317); Ebu Dâvud, Taharet 97 {245); Tirmizî, Taharet 76 (103); Nesâî, Taharet 161, Gusl 14, 15, 22; İbn Mâce, Taharet 94 (573); Ahmed b. Hanbel, 6/236, 325, 330, 2/129

[345] Burada Hz. Peygamber (s.a.v)'in, avret yerini yıkama esnasında eline herhangi bir kokunun bulaşmış olma ihtimaline karşılık ellerini yere iyice sürttüğü anlaşılmaktadır. Bu da, Hz. Peygamber (s.a.v)'in, temizliğe ne derece önem verdiğini ve hoş olmayan kokuların bedeni üzerinde kalmaması için ne kadar dikkat ettiğini göstermektedir, (ç)

[346] Buhârî, Gusl 21

[347] Buhârî, Gusl 8

[348] Boy abdesti ve namaz abdesti sırasında ağza ve buma su vermenin hükmünün ne olduğu konusunda alimler arasında görüş ayrılığı vardır:

Ahmed b. Hanbel (ö. 241/795)'e göre; boy abdesti ve namaz abdesti sırasında ağza ve

burna su vermek farzdır.

İmam Mâlik (ö. 179/795) ve İmam Şâfıî (ö. 204/819) alimlerine göre ise; hem boy abdes-

tinde ve hem de namaz abdestinde sünnettir.

Hanelilere göre ise; boy abdestinde farz olup namaz abdestin de farz değildir, (ç)

[349] Başım da üç defa yıkadı. Sonra bedenine su döktü" ifadesinden; Resulullah (s.a.v)'in saçlarının arasını ovalamadığı, sadece suyu dökmekle yetindiği anlaşılır. Fakat başka rivayetlerde, daha su dökünmeye başlamadan vücutta kıl olan yerlerini ovaladığı zikredilmiştir. Burada ravinin, hadisi uzatmamak için bunu zikretmemiş olduğu anlaşılacağı gibi, Hz. Peygamber (s.a.v)'in ovalamayı bazen terk ettiği de anlaşılabilir, (ç)

[350] Buhârî, Gusl 10

[351] Bu ifadeden; bir kimsenin, boy abdesti yada namaz abdesti alan kimseye yardım etmesinin caiz olduğu anlaşılmaktadır, (ç)

[352] Buhârî, Gusl 11

[353] Buhârî, Gusl 16

[354] Buhârî, Gusl 18

[355] Müslim, Hayz 38

[356] Cabir b. Abdullah (ö. 74/693), İbn Ebi Leyla (ö. 148/765) ve Saîd b. Müseyyeb (ö. 92/ 712), bu hadise dayanarak, boy abdesti ve namaz abdesünden sonm kurulanmanın mekruh olduğunu söylemişlerdir.

Şâfiîlerin meşhur olan görüşüne göre, silinmeyi terk etmek müstehabtır. Hz. Osman, Hasan b. AH, Enes b. Mâlik, Hasen el-Basrî, İmam Mâlik, İmam Ahmed ve İmam A'zam Ebu Hanîfe'ye göre; boy abdesti ve namaz abdestinden sonra kurulanmada bir mekruhluk görmemişlerdir. Bunlar görüşlkerine, İbn Mâce'nin Selmân el-Fârisî'den ri vayet ettiği, "ResuluIIah (s.a.v) abdest aldı, üzerinde olan yün cübbeyi ters çevirdi ve onunla yüzünü sildi" hadisi ile Tirmizî'nin Hz. Aişe'den rivayet ettiği "Resulullah (s.a.v)'in bir bez parçası vardı. Abdestten sonra bununla kurulanırdı" hadisini delil olarak kabul etmişlerdir.

Resulullah (s.a.v)'İn havlu kullanmaması, her zaman kullandığının aksinedir. Onuri bu hareketi, o gün havlu kullanma İhtiyacını hissetmemesinden veya serinleme isteğinin bulunmamasından olsa gerektir, (ç)

[357] Ebu Dâvud, Taharet 97 (245)

[358] Tirmizî, Taharet 76 (103)

[359] Nesâî, Taharet 161

[360] Nesâî, Gusl 15

[361] Nesâî, Gus! 22

[362] Buhârî, Gusl 1, 15; Müslim, Hayz 35 (316}; Ebu Dâvud, Taharet 97 (240, 241, 242, 243, 244); Tirmizî, Taharet 76 (104); Nesâî, Taharet 152, 153, 155, 156, 157; İbn Mâce, Taharet 94 (574); Ahmed b. Hanbel, 6/52, 70, 72, 96,101,110, 143

[363] Buhan, Gusl 15

[364] Müslim, Hayz 36

[365] Müslim, Hayz 43 (321)

[366] Müslim, Hayz 39 {318}

[367] Hz. Peygamber (s.a.v) saçlarını ve vücudundaki kılları ovalayarak aralarına suyun geçmesini sağlıyordu. Suyun, tenine değmesiyle oranın temizlenmesine kanaat getirdiği an, üç defa başına su alarak bütün vücudunu yıkıyordu. Artan su kalırsa, hepsini birden vücuduna döküyordu.

Mâlikîlere göre; sık olsun, seyrek olsun, vücuttaki bütün kılların ovalanması vaciptir. Şafiî ve Hanbelilere göre ise, ovalanmadığı takdirde su deriye ulaşıyorsa kılların ovalanması mendub, ulaşmıyorsa vaciptir.

Hanefilere göre ise; ovalanmadan su deriye kadar ulaşırsa saçın ve sakalın ovalanması müstehab, ovalanmadan deriye ulaşmazsa farzdır, (ç)

[368] Ebu Dâvud, Taharet 97 (242)

[369] Ebu Davud, Taharet 97 (243)

[370] Bu ifade, kadınların başlarını beş defa yıkamalarının müstehab olduğunu gösterir. Ancak senedde adı geçen Cümey'den dolayı bu hadis zayıf kabul edilmiş ve delil olarak kabul edilmemiştir. Ayrıca Ebu Dâvud, Taharet 99 (251)'de, kadınların saç örgülerinin durumu ve başlarına üç defa su dökülebileceklerine dair açık ifadeler vardır, (ç)

[371] Ebu Dâvud, Taharet 97 (241)

[372] Bu kap, süt sağacak kaba denir. Uzunluğu ve genişliği, bir karıştan azdır, (ç)

[373] Ebu Dâvud, Taharet 97 (240)

[374] Nesâî, Taharet 152

[375] Nesâî, Taharet 153

[376] Nesâî, Taharet 155

[377] Nesâî, Taharet 156

[378] Nesâî, Taharet 157

[379] Nesâî, Taharet 157

[380] Tirmizî, Taharet 76 (104)

[381] İsİam dini, namazın yerine getirilmesini, dini temel veciblerinden saymış olmasının yanı sıra her türlü mükellefiyette zorluğu gidermeye ve kolaylığı temein etmeye de ayrı bir önem vermiştir. Bunun bir örneği de, mükelelfler için mestler üzerine mesh yaparak abdest alam ve böylece üzerine düşen ibadetleri yerine getirme imkanı vermiş olmasıdır. "Mesh": Bir şey üzerinde eli gezdirmek, o şeyi elle silmek demektir. Fıkıh literatüründe; bir çeşit hükmi temizlik İşlemi olup abdestte elin ıslaklığıyla bir uzuv, mest veya herhangi bir şey üzerinde yapılan bir temizlik çeşididir.

Dinimizin, ibadetlerde kolaylığı tercih etmiş olması sebebiyle ayaklara mest yada benzeri bir şey giyildiğinde, abdest için bunun çıkarılması ve ayağın yıkanması İstenmeyip mestin üzerine mesh yapma caiz görülmüştür.

"Mest": Deri ve benzeri maddelerden ayaklara giymek maksadıyla yapılan, ayakları topuklarla birlikte örten, içine su geçinmeyecek veya yere konduğunda kendi kendine dik durabilecek bir ayakkabı çeşididir.

Abdest alıken mestin üzerinde eiin üç parmağı kadar yerin elin ıslaklığıyla bir defa mesh edilmesi gerekir. Bunun için mestin abdestli olarak giyilmiş, mestin ayağın abdestte yıkanması gereken yerlerini tamamen kaplamış olması aranır.

Abdesti bozan durumlar, mest üzerine meshi de bozar. Üzerine mesh edilen mestin ayaktan çıkması veya çıkarılması, mestin içerisine giren suyun bir ayağın yandan fazlasını ıslatmaı, mesh süresinin sona ermesi meshi bozar.

Mestler üzerien emsh etme süresi; yolcu olmayanlar için 24 saat, yolcular için 72 saattir. Bu süre, mestin abdestli olarak giyilmesinden sonra abdesti bozan ilk durumdan baslar. (Ç)

[382] Cerîr b. Abdullah'ın, ayaklarını mesh ettiğini gören bazı kimseler, ona: "Senin bu abdest

alış şeklin, Maide suresi inmeden önce vardı. Maide suresi indikten sonra ayağa mesh etme izni kaldırılmıştır" dediler. Bunun üzerine Cerîr: "Ben Maide suresi indikten sonra Müslüman oldum' der. Cerîr, bu sözüyle; "Ben Resulullah {s.a.vj'in mestli ayağına bu şekilde mesh ederek abdest alışını Maide suresi indikten sonra gördüm. Dolayısıyla sizin, Maide suresi ayaklara mesh etmenin hükmünü kaldırmıştır demeniz yanlıştır" demek istemiştir. (ç)

[383] Buhârî, Salât 25; Müslim, Taharet (272); Ebu Dâvud, Taharet 60 (154); Tirmizî, Taharet 70 (93); Nesâî, Taharet 96; İbn Mâce, Taharet 84 (543); Ahmedb. Hanbel, 4/358, 361

[384] Maİde suresinden kast edilen ise; abdest ayetidir. Bu ayet, Benî Mustalık gazvesi sırasında inmiştir. Cerîr İse, ondan sonra Müslüman olmuştur. Buna göre bu abdest ayetinin hükmü, yani ayakların yıkanması emri, mest giymeyenlerle ilgili genel bir emirdir.

Cerîr'in hadisi İse; ayağında mest bulunan kimselerin ayaklarına mesh edebileceklerini açıklama mahiyetinde meshin hükmünü, yıkamanın genel hükmünün dışına çıkarmaktadır. (ç)

[385] EbuDâvud, Taharet 60 (154}

[386] Nesâî, Taharet 96

[387] Tirmizî, Taharet 70 (94)

[388] Buhârî, Vudû' 35, 48; Müslim, Taharet 75 (274); Ebu Dâvud, Taharet 60 (149, 150, 151); Tirmizî, Taharet 72 (97), 73 (98), 74 (99); Nesaî, Taharet 66, 87, 96, 97; İbn Mâce, Taharet 84 (545); Ahmed b. Hanbel, 4/245,246, 247,251,253,254

[389] Buhârî, Salât 25

[390] Buhârî, Cihad 90, Libâs 10

[391] Buhârî, Vudû1 35

[392] Tebük seferi, hicretin 9. yılında Bizanslılara karşı düzenlenmiş bir seferdir, (ç)

[393] Buhârî, Meğâzî 81

[394] Bu ifade, meshlerin sahih olabilmesi için abdestii iken giyilmelerinin şart olduğuna delalet eder. (ç)

[395] Buhârî, Vudû149

[396] Müslim, Taharet 79

[397] Müslim, Taharet 82

[398] Müslim, Taharet 83

[399] Bu ifade, meshlerin sahih olabilmesi için âbdestli iken giyilmelerinin şart olduğuna delalet eder. (ç)

[400] Bu hadis; Hz. Peygamber (s.a.u)'in, mestler üzerine mesh ettiğini anlatmaktadır. Yalnız Imamiyye, Hariciler ve Davud ez- Zahirî,, Peygamber (s.a.v)'in abdest öğrettiği bir kişiye: "Ayaklarım yıka, yoksa namazın kabul olmaz sözü ile Maide süresindeki abdest ayetlerini ve "Vay o topukların ateşteki haline" hadisini delil getirerek "meshin caiz olduğuna dair gelen hadisler nesh edilmiştir" demektedirler. Bunların bu iddialıma şu şekilde cevap verilmiştir:

a. Hz. Peygamber (s.a.v)'in "ayaklarını yıka" sözündeki emri; "abdest ancak yıkamakla olur" anlamına gelmeyip meshin caiz olduğunu ifade eden hadisler bunu göstermektedir.

b. Yine onların, mesh İle ilgili hadislerin nesh edildiğine dair iddiaları, doğru değildir. Çünkü abdest ayeti, Müğreysİ gazvesi sırasında, hicretin 5. yılında nazil olmuştur. Hz. Peygamber (s.a.v)'in, mestlerini mesh ettiği ile ilgili konumuzla ilgili hadis, Tebük seferinde hicretin 9. yılında meydana gelmiştir.

c. Onların, "mesh, abdest ayetiyle nesh edilmiştir" İddiaları yanlıştır. Abdest ayetlerinin, meshİ nesh edici bir yönü yoktur. Yalnız yıkamak mı, yoksa mesh mi daha faziletlidir meselesi üzerinde ihtilaf vardır. Bu konuda İmam Mâlik, İmam Şâfıî, îmam A'zam Ebu Hanî-fe'ye göre; yıkamanın, daha faziletli olduğu görüşündedirler. Çünkü yıkamak, asıldır.

Halbuk alimlerin büyük çoğunluğu, meshin caiz olduğu görüşündedirler. Örneğin, İmam A'zam Ebu Hanîfe bu konuda şöyle der: "Bana ulaşan mesh hadisleri, gündüz aydınlığı kadar açık, kesin ve parlak olmadıkça onların üzerinde bîr şey söylemedim. Mesh caiz görmeyenlerin küfre düşeceklerinden korkarım. Çünkü mesh ile ilgili hadisler, hemen hemen mütevatir drecesinde kuvvetli (=müstefız) hadislerdir." (ç)

[401] EbuDâvud, TahâretöO (151)

[402] EbuDâvud, Taharet 60 (150)

[403] EbuDâvud, Taharet 60 (156)

[404] Tirmizî, Taharet 75 (100)

[405] Nesâî, Taharet 96

[406] Nesâî, Taharet 96

[407] Abdest alırken baş, boyun ve kulakların mesh edilmesi, abdestin aslî hükmüdür. Mest, nk ve sargı üzerine mesh ise yıkama yerine geçen (=bedej, halef) bir işlemdir, (ç)

[408] Nesâî, Taharet 97

[409] Abdun-ahman ibn Avf, cennetle müjdelenmiş ve sahabenin önde gelenlerinden birisidir. (Ç)

[410] Bu ifade; faziletçe üstün olan kimsenin, kendisinden faziletçe daha aşağı olan kişiye namazda uymasının caiz olduğunu göstermektedir, (ç)

[411] Nesâî, Taharet 66

[412] Nesâî, Taharet 87

[413] Nesâî, Taharet 96

[414] Nesâî, Taharet 87

[415] Kadının ihtilam olmasının hükmünü Peygamber (s.a.v)'e sormak, kadın İçin adeten ayıp bir şey sayıldığı için kadın, ilk önce Peygamber (s.a.v)'e nezaketle ve özür belirterek soruyu sormaktadır. Halbuki kişi, yararına uygun olan şeyleri sormaktan utanmaması gerekir. Utanılacak cinsten de olsa, bilmediği bir şeyi soran kimseyi ayıplamak doğru değildir. Kadın da erkek gibi İhtilam olur ve ondan da sperm gelir, (ç)

[416] Bu ifadeden; erkeğin suyunun galip gelmesi halinde çocuğunun babaya, kadının suyunun galip gelmesi halinde İse çocuğun anneye benzeyeceği anlaşılmaktadır. Dolayısıyla doğan çocuk, babasına benzediği gibi annesine de benzeyebilir, (ç)

[417] Buhârî, İlm 50, Gusl 22, Enbiya 1, Edeb 68, 79; Müslim, Hayz 32 (313); Ebu Dâvud, Taharet 95 (237); Tirmizî, Taharet 90 (122); Nesâî, Taharet 131; İbn Mâce, Taharet 107 (600); Ahmed b. Hanbel, 6/306

[418] Müslim, Hayz 32 (313)

[419] Buhârî, İlm 50

[420] Buhârî, Enbiya 1, Edeb 68

[421] Tirmizî, Taharet 90 (122)

[422] Nesâî, Taharet 131

[423] Ebu Dâvud, Taharet 95 (237)

[424] Buhârî, Vudû' 26; Müslim, Taharet 87 (278); Ebu Dâvud, Taharet 49 (103, 104, 105); Tirmizî, Taharet 19 (24); Nesâî, Taharet 1; İbn Mace, Taharet 40 (393); Ahmed b. Han-bei, 2/265, 284, 403, 500,

[425] Burada uykudan uyanan kimsenin, elini yıkaması emredllmektedir. Elinde ibrik gibi bir su kabının bulunmaması halinde yıkamadan elini abdest alacağı kaba sokmaması İstenilmektedir.

İbn Kayyim (ö. 751/1350) gibi bazı aiimelere göre; yıkama emri taabbudidir. Yanibunun hikmetini akıl kavrayamaz. Sadece kulların kulluklarını göstermeleri için verilmiş bir emirdir. Ancakhadiste, yıkama emrinin sebebi açıklanmış olduğundan bu görüş reddedilmiştir. Hadisten anlaşıldığına göre, bu emrin sebebi; insanın gece ellerinin nerelerde gezindiğini bilmemesidir. Geceleyin eller, vücudun pis yerlerinde dolaşarak yada sivilceli ve yaralı yerleri kaşıyarak pislenebilirler. Dolayısıyla kaba sokmadan önce elleri yıkama emrinin hikmeti budur.

Şafiî, Mâlikî ve Hanbelî alimlerine göre. su kabına daldırmadan elleri yıkamak sünnettir. Çünkü kişinin ellerinin nerede gezdiğini bilmemesinin bu yıkamaya sebep olarak gösterilmesi, ellerin temiz olup olmaması şüphesinin bu emrin sebebi olduğunu gösterir. Bu da, bu emrin hakiki manası olan vaciplik ifade etmekten çıkması demektir. Dolayısıyla bu imamlar, uykudan kalkıpta abdest almak isteyen kimsenin ellerini kaba sokmadan yıkamasının hükmünün sünnet olduğunu söylemişlerdir, (ç

[426] Müslim, Taharet 88

[427] Ellerin üç kere yıkanması müstehabtır. (ç)

[428] Müslim, Taharet 88

[429] Buhârî, Vudû1 26

[430] Ebu Dâvud, Taharet 49 (103)

[431] Tirmizî, Taharet 19 (24)

[432] Ebu Dâvud, Taharet 49 (105)

[433] Nesâî, Taharet 1

[434] Buhârî, Vudû' 18, 19; Müslim, Taharet 63 (267); Ebu Dâvud, Taharet 18 (31); Tirmizî, Taharet 11 (15); Nesâî, Taharet 23, 42; İbn Mâce, Taharet 15 (310); Ahmed b. Hanbel, 5/300

[435] Resulullah (s.a.u)'in uygulamalarından biri; sağ elini, yiyecek ve içecek şeylerde ve sol elini İse temizlik işlerine ayırmıştı. Bu durum, insanın büyük abdest bozması halini de kapsamaktadır. Şâfiîler ile Hanbelİlerden bazılarına göre, bu şekilde temizlenmek haramdır. Cumhura göre ise sağ elle silinmenin hükmü, tenzihen mekruhtur, (ç)

[436] Suyu bir nefeste içmek, su içme adabına uymayan bir davranıştır.Islamî edebe göre; su, üç nefeste içilir. Ayrıca bir nefeste içmekte; ağzadan gelen akıntının suya karışması ve ağız kokusunun kaba sinmesi gibi durumlardan dolayı o kapdan su içenlerin yada bakan kimselerin iğrenmesi söz konusudur. Suyu yavaş yavaş içmek, mide açısından daha sağlıklı bir durumdur. Yine yemek yerken yemeği üflemek te, bu duruma girmektedir, (ç)

[437] Buhârî, Vudû119

[438] Buhârî, Vudû118

[439] Müslim, Taharet 63 (267)

[440] Müslim, Taharet 65 (267)

[441] Nesâî, Taharet 23, 42

[442] Tirmizî, Taharet 11 (15)

[443] Buhârî, Cum'a 8, Temenni 9; Müslim, Taharet 42 (252); Ebu Dâvud, Taharet 25 (46); Tirmizî, Taharet 18 (22); Nesâî, Taharet 7; İbn Mâce, Taharet 7 (287); Ahmed b. Hanbel, 2/245, 299, 429, 460, 509

[444] Misvak: Dişleri temizlemek için kullanılan lifli bir ağacın dallarına denir. Bu dallar, genellikle, bir karış boyunda kesilerek ucundan kabuğu soyularak lifleri çıkarılır ve bu kısımla dişler fırçalanır. Misvakın en iyisi, "Erâk" ağacından olanıdır.

Hz. Peygamber (s.a.v) çeşitli hadislerinde Müslümanları misvak kullanmaya teşvik etmiştir. Abdest alırken, abdestin bozulma durumu yoksa namaza başlamadan önce ve diğer zamanlarda ağzın tmizlenmesi güzel bir davranıştır. Zaten hadisin metninde geçen "sivak" kelimesi; hem diş fırçalamada kullanılan ağaç dalına ve hem de bizzat fırçalama eylemine denir ki, bu da, dişlerin, bu dal parçası veya benzeri bir şeyle fırçalanmasıdır. Bununla birlikte dişlerin kirlerini gideren ve ağzı temizleyen her türlü fırça ve malzeme kullanmak sünnete uygundur.

Misvak kullanmak, Hz. Peygamber (s.a.v) için farz ise de, ümmetine mendubtur. Ümmetien farz kılınmayışının nedeni, "zorluk korkusu"dur. (ç)

[445] Müslim, Taharet 42 (252)

[446] Her nekadar namazı vaktinde kılmak en faziletli durum ise de, bu hadis; yatsı namazını, gecenin ilk üçte birine kadar veya yarısına kadar geciktirmenin mendub olduğunu gös-termektedirr. Bu sayede kişi, namazı bekleme sevabı alır. Çünkü insan, namazı beklediği sürece namazdaymış gibi sevap alır. Buhârİ'nin bir rivayetinde, "Siz namazı beklediğiniz müddetçe namazdasınız" buyurulmaktadır. (ç)

[447] Ebu Dâvud, Taharet 25 (46)

[448] Erkeklerden çıkan maddeler dört çeşittir:

a. İdrar: İdrar, ittifakla necistir. Affedilen mikdarı aştığı takdirde yıkanması şarttır.

b. Vedî: Bazen idrarın peşinden çıkan yapışkan bir maddedir. Bu da idrar gibi necistir.

c. Meni (=sperm): Şehvetten dolayı akan sıvıdır. Boy abdestini gerektirir.

d. Mezi: Beyaza benzeyen yapışkan bir sıvıdır. Oynaşma veya öpüşme esnasında bazen erkekten yada kadından gelir. Pistir. Fakat boy abdestini gerektirmez. Bundan dolayı ancak abdest almak gerekir.

Soru sormak ve fetva istemek hususunda vekil tayin etmek caizdir. Kişinin, hanımın yakınlarıyla, örfen ayıp kabul edilen meselelerde direkt olarak konuşmayıp bir aracı kişiyle çözümlemesi uygundur, (ç)

[449] Buhârî, İlm 51, Vudû1 34, Gusl 13; Müslim, Taharet 17 (303); Ebu Dâvud, Taharet 82 (206, 207, 208, 209); Tirmizî, Taharet 83 (114); Nesâî, Taharet 112, Gusl 28; İbn Mâce, Taharet 70 (504); Ahmed b. Hanbel, 1/124, 126

[450] Buhârî, Gusl 13

[451] Müslim, Hayz 19 (303)

[452] Şafiîlere ve Hanefilere göre; necaset mahallinin yıkanması yeterlidir. Dolayısıyla meziden dolayı erkeklik organıyla birlikte hayalarda yıkanmalıdır, (ç)

[453] Ebu Dâvud, Taharet 82 (208)

[454] Ebu Dâvud, Taharet 82 (209}

[455] Ebu Dâvud, Taharet 82 (206)

[456] Tirmizî, Taharet 83 (114)

[457] Nesâî, Taharet 112

[458] Nesâî, Taharet 112

[459] Nesâî, Taharet 112

[460] Nesâî, Gusl 28

[461] Nesâî, Gusl 28

[462] Nesâî, Gusl 28

[463] Nesâî, Gusl 28

[464] Nesâî, Taharet 112

[465] Ebu Eyyûb'un "istiğfarı"; bazılarına göre, tuvaletleri kıbleye karşı yapanlar içindir. Çünkü günahkarlar için istiğfarda bulunmak sünnettir. Bazıları da, bu sitiğfarın, kıbleye karşı oldukları için yapıldığını söylerler. Fakat hadisin zahiri manasına göre, söz konusu istiğfarı yapanlar, başkaları için değil kendi nefisleri için yapmışlardır.

Abdest bozmak günah olmadığı halde, buradaki istiğfara neden gerek duyulduğuna; takva ehli kimselerin adetinin bu şekilde olması belirtilmiştir. Çünkü takva ehli kimseler, günaha girmekten korunmak için kendilerini daima kusurlu görerek istiğfarda bulunurlar, (ç)

[466] Buhârî, Vudû' 11, Salât29; Müslim, Taharet59 (264); Ebu Dâvud, Tahâret4 (9); Tirmizî, Taharet 6 (8); Nesâî, Taharet 19, 20, 21; İbn Mâce, Taharet 17 (318); Ahmed b. Hanbel, 5/416, 417, 421

[467] Bu kişinin, Şifâ'nın ailesinin kölesi yada Ebu Talha'mn kölesi olduğu söylenmiştir.

[468] Rivayetlerde hem Şam ve hem de Mısır isminin geçmesi, Ebu Eyyûb'un bu iki şehre geldiği ve ikisinde de tuvaletlerin yönlerinin kıbleye doğru olduğunu gördüğü ve bundan dolayı canının sıkıldığı geçmektedir, (ç)

[469] Büyük ve küçük abdest yaparken, ön ve arkayı, kıbleye dönme yasağının zahirine bakan imam A'zam Ebu Hanîfe ve bir grub alim, hem kırda ve hem de kapalı yerlerde bunun yasak olduğunu söylemişlerdir. Diğer fıkıhçılar İse, bu yasağın sadece kıra özgü olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bununla ilgili açıklama daha önce geçmişti, (ç)

[470] Nesâî, Taharet 19

[471] Alimlerin açıklamasına göre; abdest bozarken doğuya ve batıya dönme emri, Medineliler ile Medine hizasında bulunup da doğuya ve batıya döndüğü zaman Kabe karşısına ve arkasına gelmeyenler hakkındadır. Bununla birlikte dünyanın diğer memleketlerinde yaşayanlar, bu emre göre hareketle abdest bozarken Kabe'nin ön veya arka taraflarında kalmamasına dikkat edeceklerdir. Çünkü kıbleye karşı saygı göstermek, müslümanların görevlerindendir. Hadiste kast edilen husus budur, (ç)

[472] Nesâî, Taharet 20

[473] Nesâî, Taharet 21

[474] Buhârî, Vudû1 33; Müslim, Taharet 90 (279); Ebu Dâvud, Taharet 37 (71, 72, 73); Tirmizî, Taharet 68 (91); Nesâî, Taharet 52, Mİyâh 7; İbn Mâce, Taharet 31 (363, 364); Ahmed b. Hanbel, 2/460

[475] Hadisin metninde geçen "veleğa" kelimesi; köpeğin, dilinin kenarıyla su içmesi anlamında kullanılır. Bu konuda bir çok rivayet gelmiştir. Bu rivayetler, şu dört hususu içermektedir: a. Birinci yıkayışta toprakla ovmak, b. Yedincisinde toprakla ovmak caizdir. Ancak birincide toprakla ovmak daha İyidir, c. Bu yıkayışların her hangi birisinde toprakla ovmak yeterlidir, d. Sekizince de toprakla ovmak.

Hanefilere göre kabı yedi kere yıkamakve toprakla ovmak gerekmez. Meşhur alim Tahavî, Hanefilerİn bu görüşü hakkında özetle şöyle der:

"Köpek bir kabı yaladığı zaman o kabı hemen dök. Sonrada üç kere yıka" (Tehâ-nevî, İ'lau's-Sünen, 1/197, Zeylaî, Nasbu'r-R'aye, 1/131) hadisini Ebu Hureyre rivayet etmiştir. Yedi defa yıkamanın vacipliği bu hadisle kaldırılmıştır. Çünkü yedi defa lafzını da Ebu Hureyre rivayet etmiştir. Hiçbir sahabenin, Hz. Peygamber (s.a.v)'den işittiğinin tersine amel etmesi veya fetva vermesi hela! olmaz. Demek ki, ikinci hadis, birincinin hükmünü kaldırdığından Ebu Hureyre ikinci hadisle amel etmiştir. EbuHureyre'den rivayet eden raviler için bu hadis, haberi ahad olması bakımından zayıf sayılabilirse de haberi bizzat Resulullah (s.a.v)'den işiten Ebu Hureyre için zayıflık söz konusu değildir. Çünkü Ebu Hureyre, bu hadisle amel etmiştir." (ç)

[476] Müslim, Taharet 89 (279); Nesâî, Taharet 52, Miyâh 7

[477] Müslim, Taharet 89 (279)

[478] Cumhura göre; köpek, necistir. Salyasıda necistir. Dolayısıyla salyasının girdiği kabı, yedi kere yada üç kere yıkamak vaciptir. Fakat "hayvanların size tutuverdiklerinden de yiyin" (Maide: 5/4) ayeti, av sırasında köpeğin yaladığı hayvanın etini bundan istisna etmektedir, (ç)

[479] Müslim, Taharet 91 (279); Ebu Dâvud, Taharet 37 (71)

[480] Müslim, Taharet 92 (279)

[481] Kedinin su içtiği kabın yıkanması, kedinin salyasının pis olmasından dolayı olmayıp sadece temizliğe riayet içindir. Yalnız Hanefiler, bu hadisle, yabani kır kedisinin artığının ve salyasının ğis olduğuna hükmetmişlerdir. Bunun sebebi de; pis şeylerle beslenmelerinden dolayıdır, (ç)

[482] Ebu Dâvud, Taharet 37 (72)

[483] Ebu Dâvud, Taharet 37 {73)

[484] Tirmizî, Taharet 68 (91)

[485] Buhârî, Vudû1 63, Hayz 9; Müslim, Taharet 110 (291); Ebu Dâvud, Taharet 130 (360, 361, 362); Tirmizî, Taharet 104 (138); Nesâî, Taharet 185; İbn Mâce, Taharet 118 (629); Ahmed b. Hanbel, 6/346, 353

[486] Kan, her halükarda necistir. Namaz kılabilmek için elbiseden kanın çıkarılması şarttır. Ha-nefilere göre; ağır sayılan necis madde eğer katı ise yaklaşık olarak 3.5 gramı (= 1 dirhem), sıvı ise el ayasını (=avuç içini) kapsayacak miktarı ve fazlası vücut, elbise veya namaz kılınacak yerde bulununca namazın sıhhatine engel olur. (ç)

[487] Nesâî, Taharet 185

[488] Ebu Dâvud, Taharet 130 (360)

[489] Ebu Dâvud, Taharet 130 (362)

[490] Buhârî, Vudû' 68; Müslim, Taharet 95 (282); Ebu Dâvud, Taharet 36 (69, 70); Tirmizî, Taharet 51 (68); Nesâî, Taharet 46, Gusi 1; îbn Mâce, Taharet 25 (344); Ahmed b. Hanbel, 2/246, 259,265, 362

[491] Müslim, Taharet 95 (282)

[492] Durgun suya işemenin yasaklanmasının sebebi; o suya abdest almak ve boy abdesti almak için ihtiyaç duyulacağındandır. Hanefi ve Şâfiîlere göre, bu durum, suyun çokluğuna ve azlığına göre değişir. Pislik.az suyu mutlaka murda eder. Çok su ise renk, koku ve tat gibi üç özelliğinden biri bozulmadıkça pislenmez. Ancak Hanefiler ile Şâfİîler, çok suyun miktarı konusunda görüş ayrılığına düşmüşlerdir. Hanefî mezhebinde, suyun çokluğu, 10 . 10 arşındır.

İnsanların yararlandıkları herhangi bir suya işemek yasaklanmıştır. Az olsun yada çok olsun durgun suyun kirletilmemesi, çevre sağlığı bakımından oldukça önemlidir. Ayrıca suya İşemek ile suda yıkanmak, birbirinden farklı şeylerdir, (ç)

[493] Tirmizî, Taharet 51 (68); Nesâî, Taharet 46, Gusl 1

[494] Ebu Dâvud, Taharet 36 (69); Nesâî, Taharet 46, Gusl 1

[495] Ebu Dâvud, Taharet 36 (69)

[496] Nesâî, Gusl 1

[497] Nesâî, Gusl 1

[498] Nesâî, Gusl 1

[499] Buhârî, Libâs 63, 64, İsti'zan 51; Müslim, Taharet 49 (257); Ebu Dâvud, Tereccül 16 (4198); Tİrmizî, Edebl4 (2756); Nesâî, Taharet 10; İbn Mâce, Taharet 8 (292); Ahmed b. Hanbel, 2/239, 283, 410, 489

[500] Fıtrat" ile ilgili çeşitli açıklamalar yapılmıştır. Bunlar içerisinde en güzeli olanlarından birisi şudur: Fıtrat; Allah katında değişmeyen dini esaslar ve Hz. İbrahim (a*.s)'ın ve onun neslinden gelen peygamberlerin sünnetleridir.

Hadiste anılan bu beş şeyin fıtrattan, yani mehur manasıyla sünnetten olduğu zikredilmektedir. Hiç kuşkusuz bunu, "Beş şey fıtrattır" şeklinde değil, "Beş şey fıtrattandır" şeklinde bir ifade tarzının seçilmiş olmasından anlıyoruz ki, fıtratın tamamı beş değil, daha fazladır. Nitekim Ebu Davud, Taharet 29 (53)'de Hz. Aise'den gelen hadiste, on şeyin fıtrattan olduğu rivayet edilmiştir. Bu iki hadis arasında bir çelişki yoktur. Çünkü Hz. Peygamber (s.a.v) Hz. Aişe hadisinde, fıtrattan olan şeylerden on tanesini, Ebu Hureyre'den gelen hadiste ise beş tanesini anmıştır. Hatta İbnü'I-Arabî, fıtrattan olan otuz kadar şey saymıştır.

a. Sünnet Olmak: Bu ifade, hem kadınlar için ve hem de erkekler için geçerlidir. Erkeklerin sünnet edilme keyfiyetleri bellidir. Fakat kadınlarla ilgili sünnet olma, Türkiye'de mevcut olan bir durum değildir.

b. Kasıkları Traş Etmek: Kasık traşı, jilet ile olduğu gibi, yolmak veya başka bir yolla da yapılabilir. Önmelİ olan, fazla kılların alınmasıdır.

c Bıyıkları Kısaltmak: Üst dudakların kırmızısı görürün ünceye kadar sarkan kısımları kesmektir. Fakat bazı rivayetlerde, "kazıyınız" ve bazı rivayetlerde ise "kesiniz" ifadesi geçmektedir ki, bunun ikisiyle de amel etmek caizdir.

d. Tırnak Kesmek: Parmaklara zarar vermemek kaydıyla dipten kesmek müstehabtır.

e. Koltuk Altındaki Kılları Yolmak: Koltuk altındaki kıllar için asıl olan yolmak ise de, traş etmekle de sünnet yerine getirilmiş sayılır. Önemli olan, kılların kesilmesidir, (ç)

[501] Müslim, Taharet 49 (257); Ebu Dauud, Tereccül 16 (4198); İbn Mâce, Taharet 8 (292)

[502] Namaz" diye tercüme edilen "salât" kelimesi, Arapça'da; dua etmek, övmek, ta'zim

etmek gibi anlamlara gelmektedir.

Terim olarak ise belli eylemler ve özel rükünlerle yüce Allah'a kulluk etmektir. Namaz, yüce yaratıcınınbir emri olduğu için yerine getirilir. Ayrıca namaz kılan kimsenin; yüce Allah'ın kudret ve kuvvetini, azabını, rahmetini, hayal ve hafızasına nakşederek nefsini tehzib etmesi ve bu suretle kendisini her türlü fenalıklardan, hatalardan, suçlardan alı-koyar. Çünkü Allah düşüncesi ve kalbi Allah'a bağlama, insanı her türlü fenalıktan alıkoyan Namaz da, Allah'ı sürekli hatırlamanın en büyük vesilesidir. Nite kim ayette, "Beni hatırlamak/anmak İçin namaz kıl" (Tâhâ: 20/14) buyuruimaktadır.

İslam'ın başlangıç yıllarında namaz, sabah ve akşamleyin kılınan ikişer rekatten ibaret İken (A'râf: 7/205), yaygın kabul gören görüşe göre, Mi'rac olayından sonra beş vakit namaz farz kılınmıştır, (ç)

[503] Buhârî, Ezan 71; Müslim, Salât 127 (436); Ebu Dâvud, Salât 93 (662, 663); Tirmizî, Salât 53 (227); Nesâî, İmame 25; İbn Mâce, İkâme 50 (994); Ahmed b. Hanbel, 4/271, 272, 276, 277

[504] Safların düzeltilmesinden maksat; bir safta bulunan cemaatin tamamıyla bir hizada durmasıdır. Safların arasındaki boşlukları doldurmaya, tesviye denir. Hadisin çeşitli rivayetlerinde geçen "tesviye", "İtmam" ve "İkâme" hep safları düzeltme manasında kullanılmıştır. "Allah yüzlerinizi başka başka taraflara çevirir" ifadesinden maksat; safları düz tutmayan kimseler hakkındaki tehdittir. Cemaat, çeşitli yönlere dönerek safları bozunca, cezalan da suçlan cinsinden olmak üzere yüzleri başka kılıklara döndürülecektir. Bazılarına göre ise bu ifade; "Allah aranıza düşmanlık ve kin sokar, kalplerinizi değiştirir" şeklindedir. Namazda safları düzelimek, İmam A'zam {ö. 150/767), İmam Şafiî (ö. 204/819)ve İmam Mâlik (ö. 179/795)'e göre sünnettir, (ç)

[505] Müslim, Salât 128 (436)

[506] Ebu Dâvud, Salât 93 (662)

[507] Ebu Dâvud, Salât 93 (665)

[508] Buharı, Ezan 21, Cum'a 18; Müslim, Salât 151-154 (602); Ebu Dâvud, Salât 54 (572, 573); Tirmizî, Salât 127 (327); Nesâî, İmame 57; İbn Mâce, Mesâcîd 14 (775); Ahmed b. Hanbel, 2/270,489

[509] Erkekler, yalnız başlarına yada cemaatle farz namaz kılacakları zaman kamet getirilir. Kamette, Ezanın sözleri aynen okunur. Sadece "Hayye ale'l-felâh"tan sonra iki kere "Kad kameti's-salâh" (=namaz başladı} denilir. Kamet, vakit namazlarında sünnettir. KameV vaktin değil namazın sünneti olduğu için kaza namazı kılarken de kamet okumak sünnet kabul edilmiştir, (ç)

[510] Namaz için kamet getirilirken koşarak giden kimse yorulur ve namaza bitkin bir vaziyette

başlar. Böyle yorgun ve bitkin bir şekilde kılman namazda ise beklenilen huşu' elde edilmez. Fakat namaz vaktinde ağırbaşlı ve sakin bir şekilde giden kimse, mescide kametten,. önce varacağı için namaza rahat bir şekilde kılar. Bu nedenle hiçbir telaş ve yorgunluk bü-° lunmadan kılınan namaz, elbette huşu' ile daha mükemmel olur.

Cuma namazı hakkında "Allah'ın zikrine koşun" (Cum'a: 9) ifadesinede yer alan koşmak; yürüyüp gitmektir. Burada mecazi anlatım vardır. Hadisteki koşmak ise hakiki anlamında kulamlmıştır.

Hadisin zahirine göre; koşularak gidilen namaz, mutlaktır. Cuma namazı veya başka bir namaz arasında fark yoktur, (ç)

[511] Hadisin çeşitli varyantlarında geçen, "kaza etmek" ile "tamamlamak" ifadelerinin aynı anlama gelip gelmediği konusunda İhtilaf edilmiştir. İmama sonradan yetişen bir kimsenin imamla birlikte kıldığı rekatler, namazın başı mıdır, yoksa sonu mudur? meselesindeki görüş ayrıhğıda buradan çıkmaktadır.

Cumhura göre; bu durumda kişinin imamla birlikte kıldığı kısmı namazın başıdır. Hz. Ali (ö. 40/660), Hasan el-Basrî (ö. 110/728), İmam Şâfıî (ö. 204/819) ve bazıları bu görüştedir.

Süfyân es-Sevrî (ö. 161/777), Ebu Hanîfe (ö. 150/767), İmam Ahmed (Ö. 241/795) ve bazılarına göre de; bu durumda kişinin imamla kıldığı kısım, namazın sonudur. Tek başına kaza ettiği bölüm ise, namazın başıdır. Yalnız namazın bir bölümünde cemaate yetişen kimse, cemaat sevabı alır. (ç)

[512] Müslim, Salât 151 (602)

[513] Müslim, Salât 154 (602)

[514] Müslim, Salât 152 (602)

[515] Buhârî, Salât 101; Müslim, Salât 261 (507); Ebu Dâvud, Salât 108 (701); Tirmizî, Salât 134 (336); Nesâî, Kıble 8; İbn Mâce, İkâme 37 (945); Ahmed b. Hanbei, 4/116

[516] Namaz kılmakta olan kimsenin önünden geçmek, çok çirkin bir iştir. Bunu yapan kimse günahkar olur. Namaz kılan kimse, namazını, ister tek başına ister imama uyarak kılıyor olsun önünden geçmek isteyen kimseye engel olmalıdır. Bunun nedeni, namaz kılan kimsenin zihnini bozmak ve huşu'sunu bozmaktır.

Geçilmesi mekruh olan yerin mikdan, bazılarına göre; secde yeri, bazılarına göre ise iki yada üç saf, bazılarına göre ise üç arşın, bazılarına göre ise beş arşın, bazılarına göre ise kırk arşındır, (ç)

[517] Tirmizî, Salât 134 (336)

[518] Buhârî, Salât İlm 18, Salât 90; Müslim, Salât 254-257 (504); Ebu Dâvud, Salât 109 (703, 704), 112 {715, 716, 717); Tirmizî, Salât 135 (337); Nesâî, Kıble 7; İbn Mace, İkâme 38 {947, 949); Ahmed b. Hanbel, 1/347

[519] Ebu Dâvud, Salât 112 (717)

[520] Ebu Dâvud, Salât 112 (717)

[521] Sütrc: Namaz kılan kimsenin, namaz kılarken önünden geçme ihtimali bulunan yerde önüne koyduğu şeydir. Öne konulan sütrenin mahiyeti ile ilgili çeşitli görüşler ileri sürülmüştür.

Ebu Dâvud, Salât 102 (689)'da geçen hadise göre; önce duvar, ağaç ve benzeri tabii süt-reler tercih edilir. Bunlardan birisi bulunmaz ise o zaman sütre olarak baston dikilir. Baston da bulunmazsa o zaman kıbleye doğru uzanan bîr çizgi yada soldan sağa doğru mih-rab gibi kavisli bir çizgi çizilir.

Sütreye doğru namaz kılan kimse, sütreyi, ya sağ yada sol yönüne doğru koymalıdır. Direkt önüne koymamalıdır.

Sütre İle namaz kılan kimsenin arasından geçmek haramdır. Namaz kılmakta olan kimse, önünden geçilmesini engel olmakla yükümlüdür. Fakat namaz esnasında önünden geçen kimseye müdahale etme hakkının oluşması İçin sütre olma niteliği taşıyan bir nesnenin önüne konulmuş olması lazımdır (B.k.z: Ebu Dâvud, Salât 102 (689), 107 (700) ). Ebu Dâvud, Salât 107 (700)'de geçtiği üzere; namaz kılmakta olan kimse, önünden geçen kimse kendisine yakınsa ona eliyle engel olur, uzaksa işaretle yada "subhanellah" diyerek sesini yükseltmekle engel olur.

Hanefi alimlerine göre; efdal olan, namaz kılan kimsenin, önünden geçen kimseye müdahale etmemesidir. Çünkü müdahalede bulunan kimsenin dikkati daha da dağılacaktır, (ç)

[522] İmam Mâlik, İmam Şâfıî ve Ebu Hanîfe'ye, selef ve halef imamlarının cumhuruna göre namaz kılmakta olan kimsenin önünden köpek, kadın, eşek ve daha başka bir şeyin geçmesiyle namaz bozulmaz. Bu konudaki görüşlerinin delili, Ebu Dâvud, Salât 114 (720)'de geçen "kişinin namazını hiçbir şey bozmaz" hadisi ile konumuzla alakalı Abdullah ibri Abbâs'ın, Veda haccında bir eşek üzerinde Hz. Peygamber (s.a.v)'in Mina'da cemaate namaz kıldırırken önlerinden geçmesine rağmen bir tepki göstermemeleri ile ilgili hadistir.' Ayrıca bu tür varlıkların namazı bozmaları, namaz kılan kimsenin dikkatinin dağılmasından dolayı namaz kılan kimsenin huşu'suna engel teşkil etmelerinden kinayedir. Çünkü namaz kılan kimse, önünden bu tür varlıkların geçmesiyle dikkati dağıldığından namazdan elde edeceği sevabı azalmaktadır.

Zaten konumuzla alakalı Abdullah ibn Abbâs hadisi; kendisi ve FadI, eşek üzerinde olduğu halde önlerinden geçmeleri ve iki kızın safların önüne gelerek birbirleriyle çekişmeleri üzerine Peygamber (s.a.v)'in onların arasını bulması hep önünden geçilmesiyle namazın bozulmadığını göstermektedir, (ç)

[523] Ebu Dâvud, Salât 109 (704)

[524] Burada hayızli kadın ile, "hayız görme çağına erişmiş baliğa kadın" kast edilmektedir. Dolayısıyla hayızlı kadın ile hayızlı olmayan kadın arasında bir arasında bir fark yoktur. Eşek, köpek, domuzun; namaz kılmakta olan kimsenin dikkatini dağıtması, yarahlışların-daki fevkalade dikkat çekici özelliklerle ilgilidir.

Kadının dikkat dağıtması ise; onun cinsel cazibesi, ve erkekler için zaaf kaynağı olmasıyla ilgilidir. Namazda gaye; ibadet olması ve Allah'a bağlılık olması hasebiyle kadının, namaz kılan kimsenin önünden geçmesiyle, namaz kılan kimsede olması gereken bu durumlar ile kadın sevgisiyle karışırsa o zaman namazın hikmetinin ortadan kalkacağı bilinen bir durumdur. İşte burada kadının zikredilmesinin nedeni budur, (ç)

[525] Ebu Dâvud, Salât 109 (703)

[526] Mina: Mekke ile Arafat arasında, İkisini birbirine bağlayan yol üzerinde bir yerdir. Burası birinci ve ikinci Akabe bey'atlannda Hz. Peygamber (s.a.s) ile Medineliler arasındaki görüşmenin gerçekleştiği yerdir. Kuzeyinde Sabir dağı bulunmaktadır. Akabe Cemresi ile Muhassir Vadisi arasında kalan yere Mina denilir.

[527] Ebu Dâvud, Salât 112 (715)

[528] Buhârî, Cezau's-Sayd 25

[529] Fadl: Peygamberimizin amcası Abbâs'ın oğludur. Dolayısıyla Abdullah ibn Abbâs'ın da kardeşidir, (ç)

[530] Tirmizî, Salât 135 (337)

[531] Arafat: Mekke'nin yirmi km. uzaklığında ve doğusunda bulunan bir dağ. Aynı adı taşıyan ova içinde yaklaşık yetmiş metre kadar yükseklikte bir tepe görünümündedir. Tepeye koyu yeşil taş yığınları hakimdir. Arafat'a "CebelüY-rahme" (Rahmet Dağı) da denir. Hac ibadetinin rükünlerinden biri olan Vakfe'nin yapıldığı yer olmasından dolayı büyük bir önem taşımaktadır. Bu dağın, ismini nasıl aldığı hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür, ç

[532] Nesâî, Kıble 7

[533] Nesâî, Kıble 7

[534] İki görüşünden birine göre İmam Mâlik (ö. 179/795), İmam Şâfıî (ö. 204/819) ve İmam Ahmed {ö. ö. 241/795)'e göre; eller, omuzların hizasına kadar kaldırılır. Hanefiiere göre ise; eller, kulakların yumuşağına kadar kaldırılır. Hanefilerin bu konudaki deiili; Müslim'in, Mâlik ibnu'l-Huveyris'den naklettiği şu rivayette: "Peygamber (s.a.v) ellerini kaldırdığı zaman ta kulaklarının hizasına vardırırdı" denilmektedir. Bu manada bir başka hadisi, Dârekutnî, sahih bir senedle Enes'den rivayet etmiştir. Tahâvî (ö. ö. 321/933)'nin Berâ b. Azib'den rivayet ettiği bir hadiste; ellerin baş parmakları kulak yumuşağına yaklaşacak surette kaldırılacağı bildirilmektedir.

Kısacası; bu görüşlerin hepsine delalet eden meşhur ve mahfuz rivayetler vardır. Bu hadisler, bu hususta müsaade ve cevaza delalet ederler, (ç)

[535] Hadis, namaz için başlama tekbiri alınırken ellerin kaldırılacağını açıkça ifade etmektedir, jbn Münzir "el-Mühezzeb" şerhinde ise İftitâh tekbiri alırken elleri kaldırmanın müstehab olduğu hususunda bu ümmetin İcma ettiğini belirtmiştir.

Ellerin nasıl kaldırılacağı meselesi ihtilaflıdır. Tahâvî (ö. 321/933)'ye Söre, parmaklar yayılarak ellerin içi kıbleye karşı gelecek şekilde kaldırılacaktır. Tahâvî, bu görüşünü; Taberânî (Ö. 360/970)'nin "el-Evsat" adlı kitabında Abdullah İbn Ömer'den merfu olarak "Herhangi biriniz namaz kılmaya niyetlenirken ellerini kaldırsın, ellerinin içlerini kıbleye karşı çevirsin" şeklinde rivayet ettiği hadise dayandırmaktadır.

Tirmizî (ö. 279/892}'nin Ebu Hureyre'den merfu olarak "Peygamber (s.a.v) namaz kılmaya kalktığı zaman ellerini ne fazla açardı ve ne de fazla kapardı" şeklinde rivayet ettiği hadis zayıf kabul edilmiştir.

Buhârî (ö. 256/S70)'nin rivayetinde, ellerin İftitâh tekbiri ile beraber kaldırılacağı; Müslim (ö. 261/S75)'in rivayetinde ise ilk önce eller kaldırılıp sonra tekbir alınacağı bildirilmektedir. Resulullah (s.a.v), bu her iki şeklin caiz olduğunu bildirmek için böyle yapmıştır. Hanefi mezhebinde, her İki görüşte yer almıştır.

Bazıları, el kaldırmanın bir teabbüd olduğunu söylemiş, bazıları da bunun tevhide İşaret olduğunu ileri sürmüşlerdir. El kaldırmanın hikmeti hususunda daha bir çok görüş vardır. (Ç)

[536] Buhârî, Ezan 83, 84, 85, 86; Müslim, Salât 21-23 (390); Ebu Dâvud, Salât 114-115 (721, 722), 115-116 {741, 742, 743); Tirmizî, Salât 76 (255); Nesâî, İftitâh 1, 2, 3, 86; İbn Mâce, İkâme 15 (858); Ahmed b. Hanbel, 2/147

[537] Buhârî, Ezan 83

[538] Hadis, secdeye giderken ve secdeden doğrulurken ellerin kaldmlmayacağına delildir. Fa-kihlerin çoğunun görüşü de bu doğrultudadır, (ç)

[539] Buhârî, Ezan 85

[540] Buhârî, Ezan 86

[541] Merfu': Hz. Peygamber (s.a.v)'den gelen hadise denir, (ç)

[542] Mevkuf: Sahabeden gelen hadise denir, ç

[543] İmam Mâlik (ö. 179/795)'in iki meşhur görüşünden birine göre; eller, göğüsler hizasına kadar kaldırılır,

[544] Ebu Dâvud, Salât 115-116 (741)

[545] Ebu Dâvud, Salât 115-116 (743)

[546] Hanefîlere göre ise, namazda eller yalnızca İftitah tekbiri alınırken kaldırılır. Sütyân es-Sevrî (ö. 161/777), İbrahim en-Nehaî (ö. 95/713), İbn Ebi Leylâ (ö. 14/765}'nın görüşü de bu doğrultudadır. İbn Kasım'm, İmam Mâlik'den rivayet ettiği meşhur ve Mâlİkilerce kabul edilen görü§ de budur.

Tirmizî (ö. 279/892), "Sahabe ile tabiinin bir oklarının görüşleri de budur" diyor. "el-Be-dâyi" isimli eserde, Abdullah ibnn Abbâs'm, "Resulullah (s.a.v)'in cennetle müjdelediği on zat, İftitah tekbirinden başka namazın hiçbir yerinde ellerini kaldırmazdı" dediği rivayet olunmaktadır. Başkaları Abdullah ibn Mes'ud, Câbİr b. Semure, Berâ b. Âzib, Abdullah ibn Ömer ve Ebu Saîd el-Hudrf'den de aynı görüşü paylaştıklarını söylemişlerdir. Hanefilerin diğer bir delili de; Ebu Davud'un Salât 116-117 (749)'da, Berâ b. Âzib'den gelen rivayette; "Peygamber (s.a.v) namaz için İftitah tekbiri aldığı zaman ellerini ta baş parmakları kulak yumuşaklarına varıncaya kadar kaldırır, bir daha bunu tekrarlamazdı" denilmektedir. Ayrıca bu hadisi, Tahâvî ile İbn Ebi Şeybe'de rivayet etmiştir. Nesâî, İftitah 87'de, Abdullah'tan şöyie bir hadis gelmiştir: "Size Resulullah (s.a.v)'İn namazını (nasıl kıldığını) haber vereyim?' dedi. (Orada bulunanlar) Evet deyince, Abdullah kalktı. (Namaza başlarken) ellerini kaldırdı. Bir daha da kaldırmadı."

Ayrıca Hanefiler; rükuya giderken ve rükudan doğrulurken ellerin kaldırılacağına dair rivayetlerin, İslamiyetin ilk "yıllımda geçerli olduğunu, daha sonra bu hadislerin nesh edildiğini söylemişlerdir. Neshe delil İse; Abdullah ibn Zübeyr'den gelen hadistir. Bu hadis göre; "Abdullah, namazda rükuya giderken ve rükudan doğrulurken elleri kaldıran bir zat görmüş. Ona: 'Böyle yapma! Çünkü bu, Resulullah (s.a.v)'in bîr zamanlar yaptığı bîr iştir. Sonra onu terk etti' demiştir." Yine neshi, Tahâvînin sahih bir senedle Mü-cahid'den rivayet ettiği hadis te doğrulamaktadır. Bu hadiste Mücahİd: "Abdullah ibn Ömer'in arkasında namaz kıldım. İftitah tekbirinden başka namazın hiçbir yerinde ellerini kaldırmazdı" demiştir. Tahâvî, bu hadisi rivayet ettikten sonra şöyle der: "İşte Abdullah ibn Ömer..., Peygamber (s.a.v)'in vaktiyle ellerini kaldırdığını görmüş, sonra bundan vazgeçmiştir. O, bunu ancak kendince nesh sabit olduğundan yapmıştır." Bu hadisi, İbn Ebi Şeybe'de rivayet etmiştir.

Bununla birlikte Hanefiler ile diğer görüş sahipleri arasında, bu rivayetler ile ilgili çeşitli tartışmalar yapılmıştır. Her biri kendi görüşünün doğruluğunu ortaya koymaya, diğerinin görüşünü ise çürütmeye çalışmışlardır.

Kısacası; bu görüşlere delalet eden çeşitli rivayetler vardır. Bu rivayetler, bu hususta müsaade ve cevaza delalet ederler, (ç) Ebu Dâvud, Salât 114-115 (722)

[547] Ebu Dâvud,Salât 114-115 (721)

[548] Nesâî, îftifâh 1, 2, 3

[549] Nesâî, İftitâh 86

[550] Nesâî, Sehv3

[551] İftitâh tekbiri, yani namaza başlarken "Allahu Ekber" demek; Ebu Hanîfe, Mâlik, Şafiî, Ahmed b. Hanbel, sahabe-i kiram iie tabiunun büyük çoğunluğuna göre vacip (=farz)dir. Sadece Kadı İyaz (ö. 544/1149) ile diğer bazı alimler, İftitâh tekbirinin; Said ibnu'l- Müseyyeb (ö. 92/712}, Hasan el-Basrî (ö. 110/728), Zührî (ö. 124/742), Katâde (ö. 118/736) ve Evzaî (ö. 157/774)'ye göre vacip (-farz) değil, sünnet olduğunu belirttiklerini rivayet etmişlerdir, (ç)

[552] Nesâî, Sehv 70

[553] Açıktan okunan nanazlarda İmamın besmeleyi açıktan okuyup okumaması meselesi, ilim adamlar: arasında büyük görüş ayrılıklarına sebep olmuştur.

1. Bazı sahabiler, namazda besmele okumamışlardır.

2. Bazı sahabiler ise, namazda besmele okumuşlardır. Namazda besmelenin okunacağını söyleyenler ise kendi aralarında 2 gruba ayrılmıştır:

a. Besmele, namazda açıktan (sesli) okunur.

b. Besmele, namazda gizli (=sessiz) okunur.

Bu görüş ayrılığı, besmelenin, Fatiha'dan bir ayet olup olmadığı meselesine dayanmaktadır. Hanefilere ve Hanbelilere göre; Resulullah (s.a.v), Fatiha suresini okurken besmeleyi de mutlaka okumuş, fakat gizli okuduğu için işitilmem iştir. Şafıîlere göre ise; besmele, Fa-tiha'nin ilk ayetidir. Dolayısıyla da okunuşta Fatiha'ya tabidir. Fatiha'nm gizli okunduğu yerlerde gizli, açıktan okunduğu yerlerde ise açıktan okunur. İmam Mâlik'e göre ise, farz namazlarda besmele hiç okunmaz. Nafile namazlarda ise dileyen okur, dileyen okumaz. Çünkü besmele, Fatiha'dan bir ayet değildir, (ç)

[554] Buhârî, Ezan 89; Müslim, Salât 50-52 (399); Ebu Dâvud, Saiât 121-122 (782); Tirmizî, Salât 68 (246); Nesâî, İftitâh 21, 22; İbn Mâce İkâme 4 (813)- Ahmed b. Hanbel, 3/101, 111,114, 168,178,183

[555] Buhârî, Ezan 89

[556] Müslim, Salât 52 (399)

[557] Nesâî, İftitâh 20

[558] Nesâî, İftitâh 22

[559] Buhârî, Amel fı's-Salât 8; Müslim, Mesâcîd 47-49 (546); Ebu Dâvud, Salât 170-171 (146); Tirmizî, Salât 162 (380); Nesâî, Sehv 7; İbn Mâce, İkâme 62 (1026); Ahmed b. Hanbel, 3/426, 5/426

[560] Buhârî, Amel fi's-Salât 8;. Müslim, Mesâcîd 49 (546)

[561] Hz. Peygamber (s.a.v), namaz kılan kimsenin secde yerinde bulunan küçük çakıl taşlarını düzeltmekten men etmektedir. Eğer mutlaka yapılması gerekiyorsa, bunun, bir defada yapılmasını emretmektedir. Hz. Peygamber (s.a.v)'in sadece küçük çakıl taşlarını söz konusu etmesi, yasağın sadece bu taşlara mahsus olmasını gerektirmez. Secde yerindeki kum ve toprakların düzeltilmesi de aynı yasağın hükmü içerisine girmektedir. Ebu Dâvud, Salât 170-171 (145)'de; Hz. Peygamber {s.a.v), küçük taşların düzeltilmesini yasaklarken buna illet olarak; o esnada rahmetin namaz kılan kimseye yönelmekte olduğunu göstermiş ve rahmete önem göstererek yasaktan önce illetini belirtmiştir, (ç)

[562] Müslim, Mesâcîd 47 (546)

[563] Müslim, Mesâcîd 47 (546)

[564] Tİrmizî, Salât 162 (380)

[565] Ebu Dâvud, Salât 170-171 (146)

[566] Nesâî,Sehv7

[567] Rükuya varınca iki elin parmaklarını birbirine geçirerek dizlerin arasına koymaya "tafbîk" denir. İslam'ın ilk yıllarında uygulama böyle iken sonradan yasaklanarak yürürlükten kaldırılmıştır. Ahmed Naim efendi, tatbikin, haram değil de tenzihen mekruh olduğunu belirtmiştir. Bu konuda Ömer ile Sa'd'm, tatbikden yasakladıkları halde namazın iadesini emretmediklerini delil getirir.

Elleri diz kapaklan üzerin koymaya ise "Tefrîc" denir.

Terficİn tatbike tercih edilmesinin hikmeti olarak Hz. Aişe şöyle der: "Tatbik, Yahudilerin-den fiillerinden olduğu için Peygamber {s.a.v) bunu yasaklamıştır. Hakkında yasak nazil olmayan hususlarda Ehl-i Kitaba uymak, Peygamber (s.a.vj'in hoşuna giderdi. Sonraları onlara muhalefet etmek kendsine emrolundu." B.k.z: Ahmed Naim, Tecrİd Tercemesi, 2/793 {441 nolu hadis), (ç)

[568] Buhârî, Ezan 118; Müslim, Mesâcîd 29-31 (535); Ebu Dâvud, Salât 145-146 (867); Tirmizî, Salât 77 (259); Nesâî, İftitâh 91 {=Tatbîk 1); İbn Mâce, İkâme 17 (873); Ahmed b. Hanbel, 1/182

[569] Ümmü Fadl: Abdullah ibn Abbâs'ın annesidİr. Asıl adı, Lübâbe binti'l-Hâris el-Hilâifdir. Hz. Peygamber (s.a.v)'in hanımı Meymune'nin kız kardeşidir. Hz. Hatice'den sonra ilk Müslüman olan kadın olduğu söylenir, (ç)

[570] Mürselât: 77/1

[571] Buhârî, Ezan 98, Meğâzî 83; Müslim, Salât 173 (462); Ebu Dâvud, Salât 127-128 (810); Tirmizî, Salât 116 (308); Nesâî, İftitâh 64; İbn Mâce, İkâme 9 (831); Ahmed b. Hanbel, 6/338, 340

[572] Müslim, Salât 173 (462)

[573] Mürselât: 77/1

[574] Buhârî, Ezan 98; Müslim, Salât 173 (462)

[575] Buhârî, Megâzî'83; Müslim, Salât 173 (462)

[576] Ebu Dâvud, Salât 127-128 (810); Muvatta, Nida 24

[577] Resulullah (s.a.v)'in son kıldığı namazın hangisi olduğu meselesi alimler arasında tartışma konusu olmuştur. Çünkü BuhârîYıİn Hz. Aişe'den rivayet ettiği hadiste, Resululîah (s.a.v)'in son kıuldığı namaz öğle namazıdır. Hadis alimleri bu iki hadisi şöyle uzlaştırmıştır:

Hz. Aişe'nin rivayet ettiği hadis mescitte, Ümmü Fadl'ın rivayet ettiği hadis ise evinde imam olarak kıldığı son namazdır. Nesâî'de geçen bu hadis, bu görüşü desteklemektedir. Bu hadis, akşam namazında "Mürselat" suresinin okunduğunu göstermektedir. Ebu Dâvud, Salât 127-128 (811)'da ise Resulullah (s.a.v)'in "Tûr" suresini okuduğu, Nesâî, Iftitâh 67'de ise A'raf suresini ikiye bölerek her rekatte bir bölümünü okuduğu belirtilmektedir. Bu tür hadislere dayanılarak, Resulullah (s.a.v)'in akşam namazlarında nadiren uzun sureleri okuduğunu belirtilir. Dolayısıyla akşam namazında uzun sureleri okumanın müs-tehab olduğu belirtilmiştir.

HanefÜer, Beyine suresinden aşağısının kısa sure olarak kabul ettiği için akşam namazlarında Beyyine'den sonra gelen kısa surelerinin okunmasının sünnet olduğunu belirtmişlerdir. Çünkü onların bu konudaki delillerinden birisi; Hz. Ömer'in, Ebu Musa el-Eş'arîye yazdığı, "Akşam namazında kısa sureleri, yatsıda orta, sabah namazında ise uzun sureleri oku" şeklindeki hadistir (ç)

[578] Tirmİzî, Salât 116 {308}

[579] Nesâî, İftitâh 64

[580] Normalde en faziletli olan, namazı vaktinde kılmaktır. Fakat Tirmizîde geçen "Eğer ümmetime meşakket vermemiş olsaydım yatsıyı gecenin üçte biri yada yarısına kadar ertelemelerini emrederdim" hadisi; yatsı namazının en faziletli vaktinin, gecenin son üçte birinde olduğu ifade edilmektedir. Dolayısıyla kişi yatsı namazını ertelediğinde kendinde güç bulabilir ve uykuya yenilmediği takdirde yatsıyı gecenin son üçte birine ertelemesi müste-habtır. Başta Tahâvî (ö. 321/933), İmam Mâlik (ö. 179/795), İmam Ahmed (ö. 241/795), sahabilerile tabiunun bir çoğu, yatsıyı gecenin son üçte birine ertelemeyi müstehab kabul etmişlerdir, {ç)

[581] Buharı, Ezan 100, 102, Tefsiru Sure-i Tin (95) 1, Tevhid 52; Müslim, Salât 175 (464); Ebu Dâvud, Sefer 6 (1221); Tirmizî, Salât 231 (310); Nesâî, İftitâh 73; İbn Mâce, İkâme 10 (834, 835); Ahmed b. Hanbel, 4/284, 286, 291, 298, 301, 302, 303, 304

[582] Buhârî, Ezan 100, 102, Tefsiru Sure-i Tin (95) 1, Tevhid 52; Müslim, Salât 175 (464)

[583] Kur'an'daki sureler, tertip sırasına göre uzun ve kısa oluşları şu şekildedir:

a. Seb'u't-Tıval: Fatiha'dan sonra gelen 7 uzun sure. Bunlar; Bakara, Âl-i İmrân, Nisa, Mâide, En'am, A'râf

b. Miûn: Ayet sayılan 100'den fazla veya buna yakın olan surelere denir.

c. Mesânî: Ayet sayıları 100'den az olan surelere denir.

d. Mufassal: Daha kısa ve besmeleli fasılaları çok olan surelere denir. Bu da, 3 kısma ayrılır:

1. Hucurât suresinden Burûc suresine kadar olan olan surelere "Tıval", 2. Burûc suresinden Beyyine suresine kadar olan surelere "Evsat", 3. Beyyine suresinden Nâs suresine kadar olan surelere ise "Kısar" denir.

Bu hadis, Resulullah (s.a.v)'in seferde yada hazarda yatsı namazlarında "Evsat-i mufassal" denilen Burûc suresi üe Beyyine sureleri arasındaki kısa sureleri okuduğunu göstermektedir. Çünkü Tin suresi, bu bolüm içerisinde yer almaktadır. Ayrıca bu hadis, yolculuk esnasında kılınan namazlarda kıraati kısa tutmanın caiz olduğuna işaret etmektedir, (ç)

[584] Nesâî, İftiran 72

[585] Namazda Fatİha'nin okunması; İmam Şafiî, İmam Mâlik ve İmam Ahmed'e göre farz ve Ebu Hanîfe'ye göre ise vacibtir. Ebu Hanîfe, Kur'an'dan bir miktarın okunmasını yani kıraati farz anlamıştır. Bu konudaki dayanağı ise "Kur'an'dan kolay geleni (ne ise onu) okuyun" (Müzzemmil: 73/20) ayetidir. Dolayısıyla farz olan şey Fatiha okumak değil Kur'an okumaktır, (ç)

[586] Buhârî, Ezan 94; Müslim, Salât 34-37 (394); Ebu Dâuud, Saiât 131-132 (822); Tirmizî, Salât 183 (247); Nesâî, İftiran 24; İbn Mâce, İkâme 11 (837); Ahmed b. Hanbel, 5/321, 322

[587] Ebu Dâuud, Saiât 131-132 (822)

[588] Nesâî, İftitâh 24; Ebu Dâuud, Salât 131-132 (822); Müslim, Salât 37 (394)

[589] Buhârî, Ezan 17, 18, 49; Müslim, Mesâcîd 292-293 (674); Ebu Dâuud, Salât 60 (589); Tirmizî, Salât 37 (205); Nesâî, Ezan 7, 8, İmame 4; İbn Mâce, İkâme 46 (979); Ahmed b. Hanbel, 3/436, 5/53

[590] Buhârî, Ezan 18, 49; Müslim, Mesâcîd 292 (674)

[591] Buhârî, Ezan 18

[592] İmamlığa layık olmanın en önde gelen şartı; bazılarına göre, fıkhı en iyi şekilde bilen, bazılarına göre ise Kur'an-ı en güzel şekilde okuyan, daha sonra İse günahtan sakınmakta da ha titiz olan, daha yaşlı olan, ahlakı en güzel olan tercih edilir. Eşitlik halinde kıua çekilir yada cemaatin tercihiyle birisi imamlığa seçilir.

Daha yaşlı olan kimseden maksat; Müslüman olarak yaşanan yaştır. Yoksa yeni Müslüman olmuş bir ihtiyar daha önce Müslüman olan bir gence tercih edilemez, (ç)

[593] Müslim, Mesâcîd 293 (674)

[594] Bu rivayete göre, imamlık için kıraatta eşitlik olunca yaşça büyük olanı tercih edilir, (ç)

[595] Müslim, Mesâcîd 293 (674)

[596] Az önce geçen "Haydi ailelerinizin yanına geri dönün. Onların içerisine yerleşin. Onlara (burada öğrendiğiniz hususları) öğretin ve onlara, filanca namazı filanca vakitte ve filanca namazı da filan vakitte kılmalarını emredin. Namaz vakti geldiğinde içinizden biri size Ezan okusun" ifadesi başka bir rivayette "Namaz vakti geldiği zaman Ezanı okuyun" şeklindedir. Ayrıca diğer bir rivayette, "Yolculuğa çıktığınız zaman Ezan okuyun, kamet getirin" ifadesi yer almaktadır. Bu iki ifade arasında görünüşte iki ayrı hüküm ifade etmektedir:

1. a ) Birinci rivayete göre, ailelerinin yanına varıp onlara namazı emrettikten sonra Ezan okumaları emredilmektedir. b ) İkinci hadise göre ise, hemen Medine'den çıkar çıkmaz daha ailelerinin yanına varmadan yolculuk halinde iken Ezan okumaları emredilmektedir.

2. Bu iki rivayet arasındaki bir başka farklılık ise şöyledir: a ) Birinci rivayette, Ezanın içlerinden biri tarafından okunması emredilmektedir. b ) İkinci rivayette ise, ikisine birden Ezan okumaları emredilmektedir.

Her ne kadar görünüşte bu rivayetler arasında fark varsa da, gerçekte en küçük bir ayrılık dahi yoktur. Çünkü bîr hadiste, evlerine vardıkları zaman Ezan okumalarının emrediimesi, yolculuk esnasında Ezan okumalarına engel değildir. Yine ikinci hadiste, yolculuk esnasında Ezan okumalarının emrediimesi, yolculuk bittikten sonra evlerinde Ezan okumalarına engel değildir.

ikisine birden Ezan okumalarının emredilmesinin hikmeti, ikisinin de Ezan okumaya liyakat bakımından eşit olmalarıdır. Çünkü Ezan okuma hususunda yaşlı olmak gibi şartlar aranmaz. Çünkü bir rivayette, "Namaz vakti geldiğinde içinizden biri size Ezan o-kusun, (yaşça) büyük olanınız sîze İmam olsun" ifadesi yer almaktadır, (ç)

[597] Nesâî, Ezan 7, İmame 4

[598] Tirmizî, Saiât 37 (205)

[599] Bu rivayete göre ise, imamlık İçin ilimde eşitlik olunca yaşça büyük olanı tercih edilir, (ç)

[600] Ebu Dâvud, Salât 60 (589)

[601] Buharı, Salât 60, Teheccüd 25; Müslim, Salâtu'l-Müsâfirîn 69-71 (714); Ebu Dâvud, Salât 19 (467, 468); Tirmizî, Salât 118 (316); Nesâî, Mesâcîd 37; İbn Mâce, İkâme 57 (1013); Ahmed b. Hanbel, 5/311, 295, 303

[602] Ebu Dâvud, Salât 19 (467)

[603] Ebu Dâvud, Salât 19 (468)

[604] Tahiyyatu'I-mescid namazı, mescidin selamlanması, saygı gösterilmesi anlamına gelmiş olsa bile, esasında mescitlerin sahibi olan Allah'a saygı ve tazim anlamını İçermektedir, Her ne kadar burada hadisin zahiri tahiyyatu'l-mescid namazının vacip olmasını gerektiriyorsa da, Buhârî, Müslim, Ebu Dâvud ve Nesâînin Dımâm İbn Sa'iebe'den rivayet ettikleri hadis, beş vaktin dışındaki namazları tatavvu' {=nafile} olarak nitelendirmektedir. Dolayısıyla tahiyyatu'l-mescid namazı, vacip değildir.

Hanefilere göre, tahiyyatu'l-mescid namazı müstehabür. En azı iki rekat ve en çoğu için ise bir sınır yoktur. Namaz kılınması mekruh olan vakitlerde ve Cuma günü hatip hutbe okurken tahiyyatu'l-mescid namazı kılmak mekruhtur.

Tahiyyatu'l-mescid namazı, mescide girildiğinde hemen kılınması mı gerektiği yada biraz oturduktan sonra kılınıp kılınamayacağı meselesi ihtilaflıdır. Hanefî ve Mâİİkilere göre; mescide girince uzun zaman da geçmiş olsa bile oturduktan sonra tahiyyatu'l-mescid namazı kılmabilir. Ayrıca bir günde birkaç defa camiye giren kimsenin bir defa tahiyyatu'l-mescid namazı kılması kafidir, (ç)

[605] Buhârî, Salât 60, Teheccüd 25; Müslim, Salâtu'l-Musâfirin 70 (714)

[606] Bu hadis, Ezan kelimelerinin ikişer ikişer ve kamet kelimelerinin de birer birer okunacağını söyleyen İmam Şafiî İle İmam Ahmed'İn delilidir.

Hanefilere göre ise, Ezânm başında bulunan tekbirler dört kere, bunun dışındaki cümleielr İse Ezânm sonundaki kelime-i tevhid hariç hepsi iki kere okunur. Tevhid ise bir kere okunur. Toplamı on beş cümledir. Kamet de ise ayrıca iki kere "kad kameti's-salâtu" denilir. Hanefilerin bu konudaki delili; Tirmizî, Ezan 25; Ebu Dâvud, Salât 28 (499); İbn Mâce, Ezan 1; Dârimi, Salât 3; Ahmed b. Hanbel, 4/43'de geçen Abdullah b. Zeyd hadisidir, (ç)

[607] Buhârî, Ezan 2, Ebu Dâvud, Salât 29 (508)

[608] Buhârî, Ezan 2, 3, Enbiya 50; Müslim, Satât 2-5 (378); Ebu Dâvud, Salât 29 (508); Tirmizî, Ezan 27 (193); Nesâî, Ezan 2; İbn Mâce, Ezan 6 (730); Ahmed b. Hanbel, 3/103

[609] Namaza çağrı mesabesinde olan Ezana icabet, fiilî ve kavlî olmak üzere İki durumda incelenebilir:

1. Fiilî İcabet: Bu iki kısm ayrılır: a. ) Ezanla namaz vakti bildirildiğine göre, vakit içerisinde mükellefin namaz kılarak yapmış olduğu fiilî İcabettir, b. } Şartlarını yerine getiren mükellefin, namazını cemaatle eda etmek için cemaate katılma icabetidir.

2. Kavlî İcabet: Müezzinin söylediklerini aynen tekrar ederek yapacağı icabettir.

Ezanı işiten kimse, hayye ale'lerin dışında bütün cümleleri aynen söylemesi, hayye ale'Ierde İse "La havle velâ kuvvete illâ billahi'1-alivyi'l-azîm" demesi mendubtur B.k.z: Müslim, Salât 12; Ebu Dâvud, Salât 36 (527). Ezana sadece kalbî icabet etmek yeterli olmayıp dil ile de telaffuz etmek mendubtur.

Her ne kadar bu hadisin zahirine göre Ezana icabet etmek farz gibi görünse de, hadisteki "Ezan sesi duyunca, müezzinin dediğini siz de söyleyin" emrinin hükmünü farz olmaktan çıkarıp müstehaba çeviren delil, Müslim, Salât 9'da geçen şu hadistir: Resulullah (s.a.v) fecr doduğu zaman baskın yapardı. Ezanı dinletirdi. Eğer Ezan sesi işitirse, baskından vazgeçer. İşitmezse, baskın yapardı. Bir defa Allahu Ekber, Allahu Ekber1 diyen birini işitti. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): 'İslam fıtratı üzere' buyurdu. Sonra o kişi: 'Eşhedü enlâ ilahe illallah, 'Eşhedü enlâ İlahe illallah' dedi. Resuiullah (s.a.v) ise: 'Cehennemden çıktı' buyurdu. Daha sonra Ezanı okuyan kimsenin, bir keçi çobanı olduğunu anladılar."

Ezan okunurken ve kamet getirilirken cemaatin konuşmaması, mescit dışında bulunanların Kur'an okumaması, selam almaması, kısacası müezzine icabetten başka bir şeyie meşgul olmaması gerekir, (ç)

[610] Buhâri, Ezan 7; Müslim, Salât 7 (383); Ebu Dâvud, Salât 36 (522); Tirmizî, Ezan 40 (208); Nesâî, Ezan 33; İbn Mâce, Ezan 4 (720); Ahmed b. Hanbel, 3/6, 53, 78

[611] Buhârî, Salât 31, Sehv 2; Müslim, Mesâcîd 89-96 (572); Ebu Dâvud, Salât 189-190 (1019, 1020, 1021, 1022}; Tirmizî, Salât 172 (392, 393); Nesâî, Sehv 25, 26; İbn Mâce, İkâme 129 (1203), 130 (1205), 133 (1211,1212); Ahmed b. Hanbel, 1/279, 424, 455

[612] Buhârî, Sehv 2; Müslim, Mesâcîd 92 (572)

[613] Sehiv kelimesi, sözlükte; "yanılma, unutma ve dalgınlık" gibi anlamlara gelmektedir. BurW göre sehiv secdesi; yanılma, unutma veya dalgınlık gibi durumlar yüzünden namazın vaciplerinden birini terk yada geciktirme durumunda namazın sonunda yapılan secdelere denilir.

Sehiv secdesi sayesinde namazda meydana gelen kusur düzeltilmiş, eksiklik telafi edilmiş olur. Namaz esnasında huşu'lu olmak esas olmakla birlikte, çeşitli nedenlerle İnsanlar namazlarında yanılabilirler. Peygamberimiz bu tür durumlarda namaz kılan kimsenin kendini suçlamasını ve karamsarlığa düşmesinin Önüne geçerek kişiyi rahatlatmak, vesveseden kurtarmak ve her yanılmada namazı yeni baştan kılmanın önüne geçmek maksadıyla, asli olan bir farzın terk edilmediği durumlarda bir telafi ve bir düzeltme mekanizması olarak sehiv secdesi uygulamasını öngörmüştür.

Sehiv secdesi, Hanefilere göre vacib, Mâlikî ve Şafıîiere göre sünnet, Hanbelilere göre ise bazen vacip, bazen sünnet, bazen de mubah olur. Hanefilere göre sehiv secdesi gerektiği halde bunu yapmayan kişi, günah işlemiş olur. Fakat namazı batıl olmaz, (ç)

[614] Hadis, sehiv secdesinin selamdan sonra olduğunu söyleyen Hanefilerin delilleri arasındadır, (ç)

[615] Namazda konuşmak, namazı bozduğu halde Hz. Peygamber (s.a.v)'in konuştuktan sonra sehiv secdesi yapması, namazda konuşmanın haram kılınmazdan önceki zamanlara yorumlanmıştır, (ç)

[616] Müslim, Mesâcîd 95 (572)

[617] Sahabİlerin, fazla rekata kaîkan Hz. Peygamber (s.a.v)'i ilk anda uyarmayışlarının nedeni, dört rekatli fatz namazın beş rekata çıkması ihtimalinin mevcudiyetindendir. Çünkü Sahabiier, Hz. Peygamber (s.a.v)'in beşinci rekata kalkmasıyla namazın beş rekata çıktığını zannetmişlerdi. Hz. Peygamber {s.a.v) yaptığı hatanın farkında varmadığı için onlara, fNe oldu?' diye sorarak ortada bir şey o!up olmadığını anlamak istemiştir. Namazda hata ettiği kendisine haber verilince, hemen kıbleye karşı teşehhüd durumunda oturmuş ve iki sehiv secdesi yapmıştır. Namazdan sonra da sahabilerine kısa bir ko9nuşma yapmıştır, (ç)

[618] Peygamberlerden fıi! hususunda hatanın meydana geiip gelmeyeceği konusu alimler arasında tartışma konusu oimuştur. Cumhura göre fiiller hakkında unutmak peygamberlere de caizdir. Yalnız onlar hataları üzere bırakılmazlar. Yüce Allah, onların hatalarını kendilerine bildirerek onlara doğru olanı gösterir, (ç)

[619] Müslim, Mesâcîd 93 (572)

[620] Müslim, Mesâcîd 93 (572)

[621] Bu hadis, bize; kişi hata yaptığı zaman etrafındaki insanlar tarafından uyarıldıği zaman, kendi hatasına kılıflar ve bahaneler değil, hatasının telafisi yoluna gitmesi gerektiğini göstermektedir. Çünkü insan hata yapabilir, dolayısıyla hata düzeltilmesi gereklidir. Hata üzerinde ısrar edilmemelidir, (ç)

[622] Bu rivayet ise, sehiv secdesinin selamdan önce olduğunu söyleyen Şâfiîler ile Hanbelilerin delilleri arasında yer almaktadır, (ç)

[623] Müslim, Mesâcîd 92 (572)

[624] Müslim, Mesâcîd 92 (572)

[625] Müslim, Mesâcîd 94 (572)

[626] Nesâî, Sehv 25; Ebu Dâvud, Salât 189-190 (1020)

[627] Nesâî, Sehv 26; Müslim, Mesâcîd 92 (572)

[628] Kılınan namazın öğle miT yoksa ikindi mi olduğu İle ilgili tartışma, bu konuda her iki vakit ile ilgili rivayetlerin gelmesinden kaynaklanmaktadır, (ç)

[629] Nesâî, Sehv 26

[630] Hanefilere göre sehiv secdesi yapıldıktan sonraki oturuşta tahiyyat okumak ve selamla namazdan çıkmak vaciptir. Salli ve Barik Dualarının sehiv secdesinden önce mi, yoksa sehiv secdesinden sonra mı okunacağı konusunda iki farklı görüş vardır.

Son oturuşta sehiv secdesi öncesinde her iki tarafa selam verileceği görüşü, Ebu Hanîfe (ö. 150/767) ile EbuYusuf (ö. 182/797)'a aittir. İmam Muhammed (ö. 189/8051'e göre ise sadece sağ yana selam verdikten sonra sehiv secdesi yapılır, (ç)

[631] Tirmizî, Salât 172 (392)

[632] Tirmizî, Salât 172 (393)

[633] Buhârî, Sehv 3, 4; Müslim, Mesâcîd 97-100 (573); Ebu Dâvud, Salât 188489 (1008, 1009, 1010, 1011, 1012); Tirmizî, Salât 172 (394), 175 (399); Nesâî, Sehv 22, 23; İbn Mâce, İkâme 134 (1214); Ahmed b. Hanbel, 2/460

[634] Buhârî, Sehv 4

[635] Zu'1-Yedeyn'İn asıl adı hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Müslim'deki İmran b. Hu-sayn hadisine dayanarak bir çok alim, bu zatın, Hirbak es-Sülemî olduğunu sözylemiştir. İbn Hibbân ise, Hirbak ile Zu'!-Yedeyn'in ayrı kişiler olduğunu belirtmiştir. İbn Hacer (ö. 852/1447) ise "eI-İsabe"de Zu'1-Yedeyn'in Abdi Amr b. Nedla el-Huzaî olduğunu kaydetmiştir. Hz. Peygamber (s.a.v), ona, elleri uzun olduğu için yada çok cömert olduğundan dolayı "iki el sahibi" anlamında "Zu'1-Yedeyn" adını vermiştir, (ç}

[636] Buhârî, Sehv 5, Salât 88; Müslim, Mesacîd 97 (573}

[637] Hz. Peygamber (s.a.v)'in hiddetlenmesine neyin sebep olduğu kesin olarak belli değildir. Bazı alimler, Hz. Peygamber (s.a.v)'in Müslümanlarla ilgili bir işten dolayı namazdan önce hiddetlendiği ve bu halde namaza durup bu yüzden yanıldığını söylemişlerdir. Bazıları da Müslim'deki İmran b. Husayn hadisine dayanarak, Hz. Peygamber (s.a.v)'in yanlışlıkla selam verdikten sonra kendi evine girdiğini, fakat Zu'1-Yedeyn'in "Unuttun mu, yoksa namaz kısaltıldı mı?" sorusuna canı sıkıldığını ve bu halde mescide geri geldiğini ve hadisi metninde ileri ve geri almanın olduğunu belirtmişlerdir. Ahmed Naim Efendi'de "Tecrid Tercemesi"nde bu ikinci görüşü tercih ettiği için diğer olasılığa hiç temas etmemiştir, (ç)

[638] Müslim, Mesâcîd 97 (573)

[639] Müslim, Mesâcîd 97 (573}

[640] Buhârî, Ezan 69

[641] Buhârî, Sehv 3

[642] Konu ile ilgili bu rivayetler, Hz. Peygamber (s.a.u)'in dört rekatli bir namazın ikinci rekatından sonra selam verip bir müddet bekledikten, yerinden ayrıldıktan hatta konuştuktan sonra namazın kalan kısmını kıldırdığını ifade etmektedir. Bu konuda mezheplerin görüşleri kısaca şu şekildedir:

İmam Şafiî'den iki görüş nakledilmiştir. Bunlardan en sağlam olanına göre, namaza devam etmek sahihtir. Yalnız İmam Şafiî'nin, namazın batıl olduğuna dair olan içtihadı da Şâfiîler arasında mevcuttur.

İmam Mâlik, abdest bozulmadıkça zaman ve ara verme, ne kadar uzun olursa olsun, namaza devam etmenin caiz olduğu görüşündedir.

İmam A'zam Ebu Hanîfe ve öğrencilerine göre ise; imam, sehven iki rekatta selam verirse, bulunduğu yerde yüzünü kıbleden çevirmedikçe ve insan kelamı konuşmadıkça namazın kalan kısmı eda edilir. Mescidin tamamı, namaz mahalli olduğu İçin tek mekan hükmündedir. Dolayısıyla imam konuşmadığı müddetçe yönünü kıbleden çevirmiş de olsa, namazına devam ermesi, caizdir. Fakat camiden çıktıktan sonra yanıldığını hatırlarsa artık devam edemez. Yeni baştan kılmalıdır.

Görülüyor ki, sehiv secdesi konusunda Hanelilerin içtihadı, diğer mezheplere göre daha katı bir durumdadır. Çünkü bu, namazda olması gereken huşu' ve huzu'ya daha uygundur, (ç)

[643] Müslim, Mesâcîd 99 (573)

[644] Müslim, Mesâcîd 99 (573)

[645] Hanefiler; bu hadise, Abdullah ibn Mes'ud ve Zeyd b. Erkam'ın rivayet ettikleri hadislere dayanarak namazda sadece ima ve işaretin caiz olduğunu, bilmeyerek ve unutarak konuş-

manın namazı bozacağı görüşüne sahip olmuşlardır, (ç)

[646] Ebu Dâvud, Salât 188-189 (1008)

[647] Ebu Dâvud, Salât 188-189 (1009)

[648] Ebu Dâvud, Salât 188-189 (1010)

[649] Ebu Dâvud, Salât 188-189 (1012}

[650] Hz. Peygamber (s.a.v)'in namaz kılarken yanılıp sehiv secdesi yaptığı ve bunun birden fazla olduğu ile ilgili rivayetler var. Alimlerin tespitine göre; Hz. Peygamber (s.a.v), namazdaki bir sehiv (yanılma)dan dolayı beş defa secde yapmıştır. Bunlar:

1. Buhârî'deki İbn Buhayne hadisinde görüldüğü üzere; Hz. Peygamber (s.a.v)'in, iki rekat kıldıktan sonra teşehhüdsüz üçüncü rekata kalkması,

2. Konumuzla alakalı Zu'l-Yedeyn hadisinde geçtiğine göre; üçüncü rekattan sonra selam

3. İmran b. Husayn hadisinden anlaşıldığına göre; beş rekat kılması,

4. Abdullah ibn Mes'ud hadsinde geçtiğine göre; beş rekat kılması,

5. Ebu Saîd el-Hudrî hadisinde geçtiğine göre; şüphe etmesi, (ç)

[651] Ebu Dâvud, Salât 188-189 (1016)

[652] Ebu Dâvud, Salât 188-189 (1017)

[653] Tirmizî, Salât 175 (399)

[654] Tirmizî, Salât 172 (394)

[655] Nesâî, Sehv 22; Buhârî, Sehv 5, Salât 88; Müslim, Mesâcîd 97, 99 (573); Ebu Dâvud, Salât 188-189 (1008)

[656] Nesâî, Sehv 23

[657] Nesâî, Sehv 23

[658] Nesâî, Sehv 76

[659] Nesâî, Sehv 23

[660] Buhârî, Sehv 1, 5; Müslim, Mesâcîd 85-87 (570); Ebu Dâvud, Salât 193-194 (1034, 1035); Tirmizî, Salât 171 (391); Nesâî, Sehv 21, 28; İbn Mâce, İkâme 131 (1206, 1207);

Ahmed b. Hanbel, 1/376, 409, 2/460, 468, 4/427, 431

[661] Buhârî, Sehv 1; Müslim, Mesâcîd 85 (570)

[662] Buhârî, Eymân 15

[663] Buhârî, Sehv 5; Müslim, Mesâcîd 86 (570)

[664] Ebu Davûd,Salât 193-194 (1034)

[665] Ebu Davûd,Salât 193-194 (1035)

[666] Tirmizî,Salâtl71 (391}

[667] Nesâî, Sehv 21, 28

[668] Nesâî, İftitâh 196

[669] imam yanıldığında cemaatin onu "subhanallah" sözüyle uyarması meşru bir durumdur. (Ç)

[670] Nesâî, İftitâh 196

[671] Buharı, Salât 13, Amel fi's-Salât 9; Müslim, Mesâcîd 191 (620); Ebu Dâvud, Salât 92 {660}; Tirmizî, Cum'a 58 (584); Nesâî, İftitâh 149; İbn Mâce, İkâme 64 (1033); Ahmed b. Hanbeİ, 3/119, 184, 190

[672] Yazın sıcak günlerinde öğleyi serinlik zamanında kılmak müstehabtır. Namaz kılan kimsenin üzerine giymiş olduğu elbisenin bir ucuna çeşitli nedenlerden ötürü secde etmesi caizdir, (ç)

[673] Nesâî, İftitâh 149

[674] HattâbîVıin İfadesine göre; metinde geçen "iki ezân"dan birisi ezan, diğeri de kamettir. Araplar, dile kolay geldiği İçin iki ayrı ismi tağlib yoluyla tensiye sîğasıyla ifade ederler. Kara olmadıkları halde su ve hurma İçin "Esvedeyn" (=iki kara), Ebu Bekr ve Ömer için "Ümerân" (iki Ömer), güneş ve ay için "kamereyn" (=iki ay) demeleri gibi. Hadisin metninde gecen "namaz" kelimesinden, nafile namaz anlamında kullanılmıştır. Hadiste geçen "dileyen kimse için" kaydı, bu namazdan maksadın nafile namaz olduğunu gösterdiği gibi, namaz kelimesinin nekre olarak gelmiş olması da ezan ile kamet arasında belli bir nafilenin değil, bütün nafilelerin kılınabileceğine işaret etmektedir. Hanefıİere göre, ezan ile kamet arasının ne kadar ayrılacağı meselesinde görüş ayrılığı vardır, (ç)

[675] Buhârî, Ezan 14, 16; Müslim, Salâtu'l-Musâfırîn 304 (838); Ebu Dâvud, Tatavvu 11 (1283); Tirmizî, Salât 22 (185); Nesâî, Ezan 39; İbn Mâce, İkâme 110 (1162); Ahmed b. Hanbeİ, 4/86, 5/54, 56

[676] Buhârî, Ezan 111, Deavât 63; Müslim, Salât 71 (409), 72.76 (410); Ebu Dâvud, Salât 167-168 (934, 935, 936); Tirmizî, Salât 116 (250); Nesâî, îftitâh 33, 34; İbn Mâce, İkâme 14 (851, 852); Ahmed b. Hanbel, 2/458

[677] Buhârî, Ezan 111; Müslim, Salât 72 (410)

[678] Buhârî, Deavât 63

[679] Buhârî, Ezan 112

[680] Müslim, Salât 74-75 (410)

[681] Buhârî, Ezan 113

[682] Müslim, Salât 76 (410)

[683] Ezân 36; Müslim' Mesâcîd 273-275; Ebu Dâvud, Salât 20 (469 470

471); Tırmızî, Salât 128 (330); Nesâî, Mesâcîd 40; İbn Mâce, Mesâcîd 19 (799)- Ahmed b' Hanbel, 2/486

[684] Buhârî' Ezân 36i Müslim, Mesâcîd 275

[685] Bu ifadenin; insanın evindeki namaz kıldığı yer için kullanılması muhtemel olduğu gibi tum mescitler için kullanılmış olması da muhtemeldir, (ç)

[686] Buhârî, Ezân 36

[687] Bazı alimler, mescitte yel çıkarmanın haram olduğunu beürtmişlerse de, alimlerin çoğu bunun haram olmadığını, fakat sakınılması gereken bir husus olduğunu söylemişlerdir. Mescitte abdestsiz olarak oturmak, meleklerin Dualarına engel İse de caizdir, (ç)

[688] Buhârî, Bed'ü'1-halk 23

[689] Buhârî, Vudû' 36

[690] Bu ifadeden maksat; o şahsın, namaz kıldığı yerde bir sonraki namazın girmesini beklemesi ve yerinden ayrılmasıdır. Buna göre namaz kılınan yerde oturup diğer namaz vaktini bekleyen bir kimse sanki namaz içindeymiş gibi sevaba müstahak olur. Her ne kadar o ki-se, gerçek anlamda nama2da değilse bile hükmen namazda sayılır. Çünkü bu kimsenin evine, ailesini yanına dönmemesine sebap, namazı beklemesidir. (ç)

[691] Müslim, Mesâcîd 273

[692] Müslim, Mesâcîd 274

[693] Müslim, Mesâcîd 276

[694] Tirmizî, Salât 128 (330)

[695] Bu hadîs; imamın rükudan doğrulurken "Semiallâhu limen hamideh" diyeceği görüşünde olan Abdullah ibn Mes'ud, Ebu Hureyre, Ebu Hanîfe İle İmam Mâlik'in delilidir.

Yalnız başına namaz kılmakta o!an kimseye gelince, Mâlikî ve Hanbelîlere göre; her iki duayı da okur.

Şafiî alimlerine göre ise; namaz kılan kimse, ister imam, İster cemaat, isterse tek başına olsun bu iki cümleyi de okur.

Hanefilerine göre İse; yalnız başına namaz kılan kişinin durumu ihtilaflıdır. Bazılarına göre yalnız başına namaz kılan kimse sadece, "Rabbena leke'1-hamd" der. Hafız Zeylaî (ö. 762/1360)'ye göre; Hanefi alimlerinin büyük çoğunluğu bu görüştedir. Ebu Bekr er-Râ-zfye göre ise; yalnız başına namaz kılan kimse sadece "Semiallâhu limen hamideh" der. Çünkü bu kimse, her ne kadar namazı tek başına kılıyorsa da aslında kendisinin imamıdır. Kısacası; bu duaları okumak müstehabtır. Zaten namazın her anı bir zikirdir. Dolayısıyla namaz kılan kimse namazda bu tür duaları hep okumaya çalışmalıdır, (ç)

[696] Buhârî, &ân 125, Bed'ü'I-halk 33; Müslim, Salât 71 (409); Ebu Dâvud, Salât 139-140 (484); Tirmizî, Salât 86 (267); Nesâî, Tatbik 23; İbn Mâce, İkâme 18 (875); Ahmed b. Hanbel, 2/459

[697] Hz. Peygamber (s.a.v)'in evlerde kılınmasının tavsiye ettiği namazlar, nafile namazlardır. Ayrıca "Evlerinizi kabirlere çevirmeyin" sözüyle; içerisinde namaz kılınmayan evleri kabirlere, taat ve ibadetten gafil olanları da ölülere benzetmektedir.

Hz. Peygamber (s.a.v)'in, nafile namazları, evde kılmaya teşvik etmesindeki hikmet; riyadan uzak ve evlere rahmet meleklerinin inmesine sebep olmasıdır. Ayrıca bu sebeple evde kadın ve çocuklara namazı öğretmek ve çocukları namaza alıştırmak gibi başka büyük faydaları da vardır, (ç)

[698] Buhârî, Salât 52, Teheccüd 37; Müslim, Salâtul-Musâfırîn 208-209 (777); Ebu Dâvud, Salât. 198-199 (1043), Vitr 11 (1448); Tirmizî, Salât 213 (451); Nesâî, Kıyâmu'I-Leyl 1; İbn Mâce, İkâme 186 (1377); Ahmed b. Hanbel, 2/16

[699] Buhârî, Vitr 5, 6, Taksiru's-Salât 7, 8, 12; Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 31-39 (700); Ebu Dâvud, Sefer 8 (1224, 1226); Tirmizî, Vitr 14 (472), Tefsire Sure-i Bakara 2 (2958); Nesâî, Kıble 2, Kıyâmu'I-Leyl 33; İbn Mâce, İkâme 127 (1200); Ahmed b. Hanbel, 2/4, 7, 13, 20, 38, 40, 41, 44

[700] Hadis, binek üzerinde nafile namaz kılınabileceğine, vitir namazının da binek üzerinde kılınabileceğine, fakat farz namazı kılmanın caiz olmadığını ifade ermektedir. Hanefılere göre; binek nereye dönerse namazı o tarafa doğru kılmak mendubtur. Bineğin döndüğü tarafı bırakıp ta başka tarafa dönmek caiz değildir. Çünkü bunun için bir zaruret yoktur. Ayrıca binek üzerinde namaz kılmak için yolculuk şart değildir. Namaza niyetlenirken kıbleye karşı dönmek şart değildir. Yine bu namaz, ima ile de kılınır. Farz ve vacip namazlar ile sabah namazının sünnetini, binek üzerinde kılmak caiz değildir. Fakat imam Muhammed'e göre; farz namazı üılamama gibi bir özür durumunda binek ü-zerinde farz namaz kılmak caizdir, (ç)

[701] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 39 (700)

[702] Buhârî, Vitr 5; Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 36 (700)

[703] Buhârî, Taksiru's-Salât 7

[704] Buhârî, Taksiru's-Salât 8

[705] Buhârî, Vitr 6

[706] Hayber: Şam-Medine yolu üzerinde Medine'nin 150 km. kuzeyinde bir yerleşim merkezidir. Hicretin 7. yılında feth edilmştir. (ç)

[707] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 35 (700}

[708] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 32 (700)

[709] SübhaMan maksat; nafile namazdır. Teşbihin hakikati noksanlıklardan tenzih etmektir. Yalnız mecazen tahmid, temcid ve diğer hususlarda kulanıldığı gibi cüz'ü zikir; kullu irade kabilinden mecaz-ı mürsel olmak üzere nafile namaza da "Sübha" denilir, (ç)

[710] Müslim, Saatul-Musâfırîn 31 (700)

[711] Bakara: 2/115

[712] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 33 (700)

[713] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 37 (700)

[714] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 38 (700)

[715] Ebu Dâvud, Sefer 8 (1224)

[716] Ebu Dâvud, Sefer 8 (1226)

[717] Tirmizî, Vitr 14 (472)

[718] Bakara: 2/115

[719] Tirmizî, Tefsiru Sure-i Bakara 2 (2958)

[720] Nesâî, Kıble 2

[721] Nesâî, Kiyâmu'I-Leyl 33

[722] Nesâî, Kıble 2

[723] Buhârî, Taksiru's-Salât 20, Teheccüd 16; Müslim, Salâtu'l-Musâfîrîn 111 (731), 115-117 (732); Ebu Dâvud, Salât 174-175 (953, 954, 955, 956); Tirmizî, Saiât 158 (374, 375); Nesâî, Kıyâmu'1-Leyl 18, 19, 22; İbn Mâce, İkâme 140 (1226, 1227, 1228); Ahmed b. Hanbel, 6/30, 98, 100, 112

[724] Müslim, Salâtu'l-Musâfırîn 117 (732)

[725] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 116 (732)

[726] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 114 (732)

[727] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 113 {732}

[728] Bu hadis; bir rekatın yarısını oturarak ve yarısını da ayakta kılmanın caiz olduğunun delilidir. Mâlik, Şafiî, Ebu Hanîfe ve alimlerin çoğunun görüşü bu şekildedir, (ç)

[729] Buhârî,Taksiru's-SaIât20

[730] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 111 (731)

[731] Buhârî,Taksİru's-Salât20

[732] Bu hadise göre; Hz. Peygamber (s.a.v)'in, hem ayakta ve hem de oturarak namaz kılması

ya aynı gecede olmuş yada ayrı gecelerde olmuştur.

Nafileye ayakta başlayan kimse, rükusunu da ancak ayakta, oturduğu yerde başlayan kimse de ancak oturarak yapabilir. Bu, Mâlikiler ile Hanefilerin görüşüdür, (ç)

[733] Tirmizî, Safât 128 (375); Ebu Dâvud, Salât 174-175 (955); Nesâî, Kıyâmul-Leyl 18, 19

[734] Nesâî, Kıyâmul-Leyl 22

[735] Nesâî, Kıyâmu'l-Leyl 18

[736] Nesâî, Kıyâmu'1-Leyl 22

[737] Ahzâb: 33/21

[738] Buhârî, Taksiru's-Salât 11; Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 8-9 (689); Ebu Dâvud, Sefer 7 (1223); Tirmîzî, SaJât 39 (544); Nesâî, Taksiru's-Salât 5; İbn Mâce, İkâme 75 (1071); Ah-med b. Hanbel, 2/20, 44, 45, 56, 57, 83, 84

[739] Hadis; Resulullah (s.a.v)'İn, yolculukta beş vakit namaza bağlı olarak kılınan revatıb sünnetleri kılmadığını ve Raşid halifelerin de aynı yolu takip ettiklerini ifade etmektedir. Yalnız alimler, beş vaktin sünnetlerinden başka nafile namazların yolculuk sırasında kılınabileceği hususunda görüş birliğine varmıştır.

Bununla birlikte bazı sahabiler, İmam Ahmed, İmam Şafiî, Ebu Hanîfe ve alimlerin çoğuna göre; yolculukta sünnet namazların kılınabileceğini belirtmişlerdir. Şafiî alimlerinden olan İmam Nevevî (ö. 676/1277) bu konu île İlgili olarak şöyle der: "ihtimal Peygamber (s.a.v)'in sünnetleri konukladığı yerde kılması muhtemeldir. Fakat Abdullah ibn Ömer, onun, sünnetleri kıldığını görmemiş olabilir. Çünkü nafileyi evde kılmak, daha faziletlidir. Yada sünnetlerin bazen terk edilebileceğine dikkatleri çekmek için onları bazı vakitlerde kılmamişür." (ç)

[740] Ahzâb: 33/21

[741] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 9 (689}

[742] Buhârî, Taksiru's-Salât 11

[743] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 18 (694}

[744] Yani 'beş vakit namaza bağlı olarak kılınan sünnet namazlarını kılacak olsam, farz namazı dört rekat olarak tamamlardım. Bu, benim için daha makbuldür. Fakat ben, bunların ikisini de yapmıyorum. Yolculukta sünnete uygun olan namaz şekli; dört rekatli farz namazları iki rekat kılmak ve sünnetleri de terk etmektir1 demektir, (ç)

[745] Ahzâb: 33/21

[746] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 9 (689)

[747] Tirmizî,Salât39(544)

[748] Nesâî,Taksiru's-Salât5

[749] Buhârî, Sehv 6, 7; Müslim, Salât 16-20 (389); Ebu Dâvud, Salât 191-192 (1030, 1031); Tirmİzî, Salât 174 (397); Nesâî, Sehv 25; İbn Mâce, İkâme 135 (1216, 1217); Ahmed b Hanbel, 2/330

[750] Alimler, bu tür hadislere dayanarak şeytanın gerçek anlamda yellenip yellenmeyeceği konusunda ihtilaf etmişlerdir.

Aynî (ö. 855/1451), bu yellenmenin bir temsil olduğunu belirtir. Şeytanın Ezandan kaçması, korkudan perişan olmuş bir adamın haline benzetilmiştir.

Bazılarına göre; şeytanın Kur'an okumadan ve namazdan kaçmayıp Ezan sesinden kaçması, Kıyamet gününde onu İşittiğine şahadet etmemek içindir. Çünkü bir hadiste geçtiğine göre; müezzinin sesini işiten İnsan, cin ve her şey Kıyamet gününde onu işittiğine şahadet edecektir.

Bazılarına göre ise; şeytanın kaçması, Ezanın azametindendir. Çünkü Ezan, dinin bütün kurallarına kpsayan ve İslam'ın şiarını ilandan ibarettir. Dolayısıyla şeytan, bunları işitmeye tahammül edemez.

Bazılarına göre ise; şeytanın kaçması, yeis ve ümitsizlik halindendir. Çünkü şeytan, tevhidin ilanını duyunca insana vereceğinden ümidini keser, (ç)

[751] Buhârî, burada geçen "nefis" kelimesini, "kalb" diye tefsir etmiştir, (ç)

[752] Namaz kılan ve Kur'an okuyarak Allah'a münacatta bulunan kimseden şeytan kaçmaz. Çünkü o hallerde kendisine vesvese kapıları açıktır. İstediği gibi kulun damarlarına kadar sokularak her türlü vesveseyi onun hatırına getirebilir. O derecede ki, namaz kılan kimse kendinden geçerek kaç rekat kıldığını bile unutabilir. Bundan kurtulmanın yolu, hatıra gelen şeyi derhal reddetmek ve hatıra gelen vesveseyi düşünmemektir, (ç)

[753] Hadis; namazında kıldığı rekat sayısında şüphe edip de bir tarafı tercih edemeyen kimsenin, namazının sonunda sehiv secdesi yapmasına işaret etmektedir.

Hanefılere göre; rekat sayısında şüphe eden kimseye bu hal ilk defa meydana geliyorsa namazını iade eder. Bu konudaki delil, Taberânî (ö. 360/970)'nin "el-Kebir" adlı adlı eserinde geçen şu hadistir: "Namazın kaç rekat kıldığını hatırlamayan bir kimsenin ne yapacağı, Resulullah (s.a.v)'e soruldu. Resulullah (s.a.v): 'Namazını iade etsin. (Namazın sonunda da) oturarak iki defa secde yapsın' buyurdu. "

Bir kimseye bu şüphe ilk defa değil de, fazlaca meydana geliyorsa, kendi kendine araştırır. Kanaati ne tarafa meylederse, ona göre hareket edip namazını tamamlar. Namazı İadeye gerek yoktur. Eğer kanaati bir tarafa yönelmezse o zaman şüphesindeki az tarafa itibar eder. Bununla ilgili hadis daha önce geçmişti, (ç)

[754] Buhârî, Sehv 6; Müslim, Salâtu'l-Musâfırîn 16 (389)

[755] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 18 (389)

[756] Ebu Dâvud, Salât 191-192 (1031)

[757] Ebu Dâvud, Salât 191-192 (1032)

[758] Nesâî,Sehv25

[759] Buharı, Ezan 29, Husumât 5, Ahkam 52; Müslim, Mesâcîd 251-253 (651); Ebu Dâvud, Satât 46 (548, 549); Tirmizî, Salât 48 {217}; Nesâî, İmame 49; İbn Mâce Mesâcîd 18 f797);Ahmedb. Hanbel, 2/424

[760] Müslim, Mesâcîd 252 (651)

[761] Buhârî, Ezan 34

[762] Resulullah (s.a.v), camiye gelmeyen kimselerin evlerini yakhrmamıştır. Kadı İyâz (ö. 544/ 1149)'m ifadesine göre; namaz İçin cemaatin farz oluşu, İslam'ın İlk zamanlarında münafıkların namazı terk etmelerine engel olmak içindi. Daha sonra bu farziyetin hükmü kaldırılmıştır. (ç)

[763] Müslim'in rivayetinden anlaşıldığı üzere; bu hadisin vurud sebebi, Resulullah (s.a.v)'in, bazı sahabileri sabah ve yatsı namazlarında cemaat İçinde görememesidir. Çünkü sabah ve yatsı namazına devam etmeme işinin, münafıklara ait bir özellik olduğunu vurgulamaktadır. Ki böylece gerçek sahabiler, münafıklardan ayırt edilmiş olsun.

Bu tür hadisler, cemaate gelemeyip namazı evde de kılmayan münafıkları da İlgilendirmektedir. Çünkü münafıklar, gösteriş İçin namazı camide kılıp evlerine gittiklerinde kılmazlardı. Dolayısıyla hadis; münafıklar hakkında değil, cemaata katılımı devamlı sağlamak için müslüman sahabiler hakkında varid olmuştur, (ç)

[764] Buhârî, Ezan 29

[765] Buhârî, Husumat 5

[766] Hadisin tehdit ve korkutmasının zahirinden, bütün namazlarda cemaatle namaz kılmanın

Farzı ayn olduğu anlaşılmaktadır. Bu görüş; Hanbeliİer, Euzaî gibi alimlere aittir.

Şafiî ve Mâlikî alimlerine göre ise, cemaatle namaz kılmak, farzı kifayedir.

Hanefıiere göre ise; sünnet-i müekkededir. Hanefıler bu konuda "Cemaatle kılınan namaz, tek başına kılınan namazdan yirmi beş derece daha faziletlidir" hadisidir.

[767] Müslim, Mesâcîd 251 (651)

[768] Müslim, Mesâcîd 253 (651)

[769] Ebu Dâvud, Salât 46 (548)

[770] Ebu Dâvud, Salât 46 (548)

[771] Tırmizî, Salât 48 (217)

[772] Hadis; imamdan önce başını secdeden kaldıran yada imamdan önce rükudal kalkan kimse için büyük bir tehdit içermektedir, (ç)

[773] İbn Hacer ile Aynî, bu suret değişikliğinin, hakiki manada olduğunu söylemişlerdir. Fakat Kadı Ebu Bekr ibnü'l-Arabî (ö. 543/1148)'ye göre ise; Allah'ın eşek başına çevirdiği bir kimse bu ümmette mevcut değildir. Çünkü bu ümmet, bir başka şekle dönüşmekten münezzehtir. Burada kastedilen husus; olsa olsa, eşeğin huyu olan ahmaklık ve inatçılıktır. Çünkü böyle bir kimse, İmama uymaya niyet etmiş olmasına rağmen imama uymamakta, dolayısıyla da avami İfadeyle, eşeklik etmektedirler.

Alimlerin büyük çoğunluğuna göre; başını imamdan önce kaldırmak haram ise de bundan dolayı namazın adesi gerekmez, (ç)

[774] Buharı, Ezan 53; Müslim, Salât 114-116 (427); Ebu Dâvud, Salât 75 (623); Tirmizî, Salât 56 (582); Nesâî, İmame 38; İbn Mâce, İkâme 41 (961); Ahmed b. Hanbef, 2/456

[775] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 30; Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 286-287 (826); Ebu Dâvud, Tatavvu 10 (1276); Tirmizî, Salât 20 (183); Nesâî, Mevâkît 32; İbn Mâce, İkâme 147 (1250); Ahmed b, Hanbel, 1/18

[776] Kerahat vakitlerinin sınırını açıklayan hadisler, farklı lafızlarla geldikleri için, konu ile hükümler de bu rivayetler çerçevesinde değerlendirilmiş, dolayısıyla fakihler bu konuda görüş ayrılığına düşmüşlerdir. Örneğin, hadisin metninde "Güneş işrak edinceye (=aydmlık verinceye) kadar" lafzı, bazı yerde Güneş tulu' edinceye kadar" şeklinde gelmektedir. Tulu'nun başlangıcından işraka kadar olan vaktin, namaz için yasaklanmış vakit olduğuna delalet eden hadisler çoktur.

Yine güneşin yükselmesine kadar olan zamanı kerahet vakti sayanlar; 'çÜ£ lafzını, ö'p manasında özel bir tulu1 ile açıklamışlardır. Dolayısıyla her iki lafızla gelen rivayetler arasında fark gözetmezler, (ç)

[777] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 30; Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 286-287 (826); Ebu Dâvud, Tatavvu 10 (1276); Tirmizî, Salât 20 (183)

[778] Hanefiler, bu tür hadisleri delil getirerek sabah namazından sonra güneş doğup bir mızrak boyu yükselinceye kadar, ikindi namazından sonra da güneş batincaya kadar; tahiyyetü'l-mescid namazı, abdest namazı, tavaf namazı gibi bir sebebe bağlı olarak kılınan nafile namazların mekruh olduğu hükmüne varmışlardır. Şâfiîlere göre; bu iki vakitte tahiyyetü'l-mescid, abdest namazı ve tavaf namazı gibi namazları kılmak caizdir. Bunun dışında kalan nafileleri kıimak ise caiz değildir, (ç)

[779] Nesâî, Mevâkît 32

[780] Nesâî, Mevâkît 35

[781] Hadis; zahiri anlamıyla mutlaktır. Dolayısıyla bütün namazlarla alakalıdır. Bununla birlikte bir rekata yetişen kimsenin namaza yatışmış olmasından maksat; cemaatın farzına yetişmiş, eda hükmüne yetişme veya vücubuna yetişme manalarından biri de olabilir, (ç)

[782] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 17, 28; Müslim, Mesâcîd 161-162 (607); Ebu Dâvud, Salât 233-235 (1121); Tirmizî, Salât 25 (524); Nesâî, Mevâkît 30; İbn Mâce, İkâme 91 (1122); Ahmed b. Hanbel, 2/280

[783] Müslim, Mesâcîd 162 (607)

[784] Müslim, Mesâcîd 162 (607)

[785] Hadis; güneş batmadan önce ikindinin veya güneş doğmadan Önce de sabahın birer rekatine yetişen kimsenin bu vakitlere yetişmiş olacağına işaret etmektedir. Bununla birlikte ikindi namazının bir rekatini kıldıktan sonra güneş batıverse, bütün alimlerin ittifakıyla, namaz bozulmaz., o namazın tamamlanması gerekir. imam Şafiî, İmam Mâlik ile Ahmed b. Hanbel'e göre; sabah namazı, ikindi namazı gibidir. Yani bir rekatini kıldıktan sonra güneş doğarsa namaza devam etmek gerekir. Ebu Hanîfe'ye göre ise; sabah namazı kılınırken güneşin doğması halinde namaz bozulmuş olur. (ç)

[786] Buhârî, Mevâkîru's-Salât 17, 28; Müslim, Mesâcîd 163 (608); Ebu Dâvud, Salât 5 (412); Tirmizî, Salât 23 (186); Nesâî, Mevâkît 11, 28; İbn Mâce, İkâme 11 (699); Ahmed b. Hanbel, 2/348

[787] Burada "secde"den maksat; Müslim'in rivayetinde açıklandığı üzere "rekaf'ür. B.k.z: Ahmed Davudoğlu, Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi, 3/567 İst. 1975 (ç)

[788] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 17, 28; Nesâî, Mevâkît 11, 28

[789] Nesâî, Mevâkît 11

[790] Metinde geçen "Hâcira" kelimesi, zeval vaktinden sonra güneşin sıcaklığının şiddetli olduğu zamandır. Bu vakitte insanlar, sıcağın şiddetinden dolayı çalışmayı terk ettikleri için bu ad verilmiştir, (ç)

[791] Bu hadis; yaz aylarında öğle namazını, ortalık serinleyinceye kadar ertelenmesi tavsiye edilmektedir. Yalnız öğle namazının ortalık serinleyinceye kadar ertelenmesinin hikmetinin ne olduğu konusunda ihtilaf edilmiştir. Bazı alimlere göre; geciktirme, meşakkati uzaklaştırmak içindir. Çünkü sıcak, huşuya engel olur. Bazılarına göre ise; sıcağın şiddetlendiği bu vaktin, azabın yayılma vaktî olmasıdır. Bazılarına göre ise nedenini araştırmak lüzumsuzdur. Çünkü namazı serinliğe bırakmayı bizzat Peygamber (s.a.v) bildirmiştir. Öyleyse bununla ilgili araştırmanın bir anlamı, yoktur.

Bu hükmün; sadece cemaati mi, yoksa tek başına kılanlarıda kapsayıp kapsamadığı konusu ihtilaflıdır. Fakat hadisin zahirine göre; cemaat ile tek başına kılan kimse arasında fark yoktur.

Alimler, cehennemin kükremesini iki şekilde açıklamışlardır:

1. Bu, bir teşbih ve temsildir. Yani öğle vaktinin sıcağı, cehennemin kükremesi gibi şiddetli

olur.

2. Bu söz, hakiki manasında kullanılmıştır. Öğle vaktîndeki şiddetli sıcak, cehennemin kükremesinin etkisiyledir. Nevevî, bu görüşü savunanlar İçerisinde yer almaktadır, (ç)

[792] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 9; Müslim, Mesâcîd 230-232 (645); Ebu Dâvud, Salât 4 (402); Tirmizî, Salât 5 (157); Nesâî, Mevâkît 5; Ibn Mâce, Salât 4 (677); Ahmed b. Hanbel, 2/266, 394

[793] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 13, Farzu'1-Hums 4; Müslim, Mesâcîd 168-170 (611); Ebu Dâvud, Salât 5 (407); Tirmizî, Salât 6 (159); Nesâi, Mevâkît 8; İbn Mâce, Salât 5 (683); Ahmed b. Hanbel, 6/37, 85, 199, 204, 279

[794] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 13

[795] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 13

[796] Benim odama vurmakta iken" ifadesi; Peygamber (s.a.v)'in ikindi namazını vaktin başında kıldığını açıklamaktadır.

"Henüz (sünesin ışığı) yükselmeden" ifadesi; güneşin ışığı odadan çıkmadan anlamındadır. Çünkü Hz. Aişe'nin odası, dar ve alçak idi. Bu nedenle de güneş çabucak çekilir ve görünmez olurdu.

"Gölge Aişe'nin odasından yükselmeden" ifadesi; gölgenin odanın içerisine yayılmasıdır. "Zuhur" (yükselme) kelimesinin; güneşe nispetle odadan çıkmak ve gölgeye nispetle İse odanın içine yayılmak manasında gelmesi itibariyle birbirine zıt değildir. Çünkü gölgenin yayılması, ancak güneş çıktıktan sonra mümkün olur.

Bu hadis; İkindi namazını edada acele etmemn daha faziletli olduğunu söyleyen İmam Şafiî, Hattâbî ile Nevevî gibi alimlerin görüşlerini desteklemektedir.

Hanefîlere göre; İkindi namazını, vaktin başında değil de sonunda kılmak kılmak müste-habür. (ç)

[797] Müslim, Mesâcîd 170 (611)

[798] Ebu Dâvud, Salât 5 (407)

[799] Buhârî, Salât 13, Mevâkîtu's-Salât 27, Ezan 165; Müslim, Mesâcîd 230-232 (645); Ebu Davud, Salât 8 (423); Tirmizî, Salât 2 (153); Nesâî, Mevâkît 21; İbn Mâce, Salât 2 (669); Ahmed b. Hanbel, 6/33, 37, 179, 248

[800] Bu hadîs; sabah namazını ortalık iyice aydınlanmadan alaca karanlıkta kılmanın daha faziletli olduğuna delet etmektedir, imam Mâlik, İmam Şafiî ile İmam Ahmed bu görüştedir. Hanefiler ise; sabah namazını biraz aydınlığa bırakmak daha faziletlidir. Bu görüş, Hz. Ali ile Abdullah ibn Mes'ud'dan da rivayet edilmiştir. Bu görüş sahiplerinin delili; RafT b. Ha-dîc'ten gelen "Sabah namazını aydınlığa bırakınız" hadisi ile Buhârî ile Müslim'in Abdullah ibn Mes'ud'dan gelen, "Resululah (s.a.v)'i iki namaz hariç hiçbir namazı vakti dışında kıldığını görmedim. Bunlar, {Müzdelife'de) akşam ile yatsıyı cem etti. O gün sabah namazını da vaktinden evvel kıldı" hadisidir.

Kısacası; Hz. Peygamber (s.a.v)'in sabah namazını, bazen alacakaranlıkta ve bazen de ortalık ağardiğında kıldığını gösterir. Çünkü her iki uygulama da vardır, (ç)

[801] Müslim, Mesâcîd 231 (645)

[802] Bu hadis; kadınların mescitlere gidebilecekleri ve erkeklere karışmaksizın namazı müteakip hemen mescidi terk edip evlerine dönmelerine işaret etmektedir, (ç)

[803] Buhârî, Ezan 165

[804] Hadis; ikindi namazını kaçırma ve geciktirmenin çok kötü bir hareket olduğuna ve bu du-rama düşen bir kimsenin aile ve malını kaybetmiş gibi üzülmeye layık olduğuna işaret etmektedir, (ç)

[805] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 14; Müslim, Mesâcîd 200-201 (626); Ebu Dâvud, Salât 5 (414, 415); Tirmizî, Salât 14 (175); Nesâî, Salât 17; İbn Mâce, Salât 6 (685); Ahmed b. Hanbel, 2/75

[806] Ebu Dâvud, Salât 5 (414)

[807] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 35, Tevhid 31; Müslim, Mesâcîd311 (681); Ebu Dâvud, Salât 11 (437, 438, 439, 440, 441); Tirmİzî, Salât 16 (177); Nesâî, Mevâkîtu's-Salât 53, 54, İmame 47; İbn Mâce, Salât 10 (698); Ahmed b. Hanbel, 5/307

[808] Bu hadis; geçmiş namazların kazasında Ezan okumanın meşru olduğunu, sabah namazının sünnetinin farzıyia birlikte öğleye kadar kaza edilebileceğini ve uyku yada unutma sebebiyle namazı vaktinden sonraya bırakmakta günah olmadığını göstermektedir, (ç)

[809] Ebu Dâvud, Salât 11 (437)

[810] Ertesi gün de ise (o namazı) vaktinde kıtsın" İfadesi; alimler arasında bazı görüş ayrılıklarına sebep olmuştur. Bu sözün zahiri, geçirilen bir namazın bir defa, hatırlandığı zaman da bir de ertesi günkü vaktinde olmak üzere iki defa kaza edilmesini gerekli, göstermektedir. Nitekim bazı alimler, bu cümleyi bu şekilde anlamışlar, ancak ertesi günkü vakit te kazayı müstehab kabul etmişlerdir. Şu da var ki, cumhur-u ulema, bu görüşü benimsememiş, seleften hiç birisi kaza edilen bir namazın ertesi günkü vaktinde tekrar kılınmasını müstehab görmemiştir. Çünkü "Menhel" adlı kitabın yazarı, bunun, ravinin bir vehmi olduğu söylemiştir. Ayrıca Tirmizî ile başkaları, Buhârî'nin, bu hadisi, galat kabul ettiğini söylemişlerdir.

Yine Altı hadis imamının Enes'den rivayet ettiği "Bir namazı unutan kimse onu hatırladığı zaman kılsın. O namaz için bundan başka bir kefaret yoktur" hadisi ile Nesâî'nin Imran b. Husayn'dan rivayet ettiği "Sahabiler: Ey Allah'ın resulü! Bu geçen namazı yarınki vaktinde tekrar kaza etmeyelim mi?' dediler. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): Hayır, Allah sizi ribadan men ettiği halde onu sizden alır mı?' buyurdu" hadisi, bu cümlenin galat olduğu yada raviden bir vehmin olduğu fikrini doğrulamaktadır, (ç)

[811] Bazı sarihler, "Emirler Ordusu'Yıun, Mute savaşındaki ordu olduğu söylenmişse de bu doğru değildir. Çünkü Resulullah (s.a.v), bu savaşa katılmamıştır.

"Emirler Ordusu" sözü, hadisi rivayet eden ravinin bir vehmi değilse, bu ordu, olsa olsa, Hayber'i fetheden ordu olabilir. Çünkü bu savaşta, Hz. Peygamber (s.a.v), baş ağrısına tutulduğu için sancağiilk gün Ebu Bekr'e, ertesi gün Ömer'e, daha sonra ise Hz. Ali'ye vermştir. Fetih, Hz. Ali'nin eliyle gerçekleşmiştir. Dolayısıyla bu orduda üç ayrı emir görev almıştır. Öyleyse "Emirler Ordusu" denilip de içerisinde Hz. Peygamber (s.a.v)'in bulunduğu anlaşılan ordunun, Hayber savaşındaki ordu olduğunu anlamak, gayet doğal ve mantıklıdır, (ç)

[812] Ebu Dâvud, Salât 11 (438)

[813] Buna göre özürsüz olarak uyuma ve unutma sebebiyle namazı vaktinde kılamamaktan dolayı günah yoktur. Günah, özürsüz olarak vaktinde kılamamaktan dolayıdır, (ç)

[814] Müslim, Mesâcîd 311 (681); Ebu Dâvud, Salât 11 (441); Tirmizî, Salât 16 (177); Nesâî, Meuâkît 53

[815] Tirmîzî, Salât 16 (177); Nesâî, Mevâkît 53

[816] Taha: 20/14

[817] Buhârî, Mevâkîfu's-Salât 37; Müslim, Mesâcîd 314-316 (684); Ebu Dâvud, Salât 11 (442); Tirmizî, Salât 17 (178); Nesâî, Mevâkît 52, 53; İbn Mâce, Salât 10 (695, 696); Ahmed b. Hanbel, 3/100, 282

[818] Hadis; unutularak vaktinde kılınmayan namazın, hatırlandığı zaman kaza etmekten başka bir kefaretinin olmadığını belirtmektedir. Yalnız unuttuğundan dolayı günahkar olmaz. Kerahat vakti dışında hatırladığı zaman o namazı kılması gerekir, (ç)

[819] Taha: 20/14

[820] Müslim, Mesâcîd 316 (684)

[821] Tirmizî, Salât 17 {178); Nesâî, Mevâkît 52

[822] Nesâî, Mevâkît 53

[823] Buhârî, Salât 18, Ezan 51, Taksiru's-Salât 17; Müslim, Salât 77-81 (411); Ebu Dâvud, Saİât 68 (601); Tirmizî, Salât 150 (361); Nesâî, İmame 16, 40, İbn Mâce, İkâme 144 (1238); Ahmed b. Hanbel, 3/162

[824] Buhârî, Ezan 51; Müslim, Salât 77 (411)

[825] Müslim, Salât 79

[826] Buhârî, Ezan 51

[827] İbn Hibbân (ö. 354/965)'ın rivayetinden anlaşıldığına göre; hadiste anlatılan olay, hicretin 5. yılında olmuştur. Çeşitli rivayetlerin ifadesinden anlaşıldığına göre; Resulullah (s.a.v) attan düşerek bir hurma kütüğüne çarpıp ayağı çıkmıştı. Bunun üzerine sahabiler, onu ziyarete gittiler. Namaz vakti gelince Resulullah (s.a.v) oturduğu yerden imam olarak kendilerine namaz kıldırmışrj. Sahabiler, namazı ayakta kıldıklarını görünce, oturmalarını İşaret etmişti. Onlar da oturarak kılmışlardı.

Bununla birlikte çeşitli rivayetlerin İfadelerindekİ farklılıklar, olayların ayrı ayrı zamanlarda meydana gelmiş olması ihtimalini de mümkün kılmaktadır. Yalnız oturarak kılınan bu namazın, farz veya nafile olduğu hususu ilim adamları arasında İhtilaflıdır. Hanbeliier; ayakta namaz kılmaya gücü yeten-kimselerin, ayağa kalkmaktan aciz olan kimse arakasında oturarak kılmasının caiz olduğunu kabul ediyorlarsa da bu namazın sahih olabilmesi için imamın görevli mahale imamı yada devlet reisi olmasını şart koşmuşlar ve bunların dışındaki imamların arkasında bu şekilde kılınacak namazın caiz olmadığını söylemişlerdir.

Şafiîler ile Hanefılere göre ayağa kalkamayan kimsenin arakasında namaz kılmak caizdir. Yalnız cemaatin namazı ayakta kılması şarttır. Bu konuda Buhârî ile Müslim'in Hz. Aişe'den rivayet ettikleri Peygamber (s.a.v)'in son hastalığında namaz kıldırmakta olan Ebu Bekr'in soluna gelip oturarak oturduğu yerden namaz kıldırdığına dair olan hadisi delil getirmişlerdir, (ç)

[828] Nesâî, İmame 16

[829] Teşehhüd" kelimesi, sözlükte; "şehadet getirme" anlamına gelmektedir. Şehadet getirmekten kasıt ise, Kelime-i şehadeti söylemektir. Bir de, teşehhüd, bir namaz terimi olarak; ka'delerde {= oturmalarda) okunan ve içerisinde Kelime-i şehadetin de yer aldığı öze! bir duadır. Bu nedenle de namazda bu duanın okundupu bölüme, teşehhüd denilmiştir. Teşehhüd duası; Resufullah (s.a.v)'in miraç yolculuğu sırasında yüce Allah'la yaptığı konuşmayı anımsatmaktadır. Şu halde "müminin miracı" olarak nitelendirilen namazdaki teşehhüd, ruhen ve kalben hüşyar olan müminlere, günde beş vakit, Resulullah (s.a.v)'in kulluk hayatındaki en zirve olan miraç safhasını yaşatmaktadır, (ç)

[830] Buhârî, Ezan 148, 150, Amel fi's-Salât 4; Müslim, Salât 55 (402); Ebu Dâvud, Salât 177-178 (969); Tîrmtzî, Salât 99 (289); Nesâî, İftitâh 190; İbn Mâce, Salât 24 (899); Ahmed b. Hanbel, 1/437

[831] Buhârî, Deavât 17; Müslim, Salât 55 (402)

[832] Buhârî, Amel fi's-Salât 4; Müslim, Salât 55 (402)

[833] Bu ve benzeri İfadeler; namaz kılan kimsenin teşehhüdden sonra dilediği duayı yapabileceğini göstermektedir. Fakat Kur'an lafızlarına benzeyen ve Peygamber (s.a.v)'den rivayet edilen dualardan istediğiyle duâ edilebilir. Yalnız fesaddan sakınmak için insanların sözlerine benzeyen şeylerle duâ edilmez, (ç)

[834] Müslim, Salât 55, 57 (402)

[835] Nesâî, İftitâh 190

[836] Ebu Bekr el-Bezzâr (ö. 292/904), Abdullah ibn Mes'ud'dan gelen bu teşehhüd ile ilgili olarak şöyle der: "Bu, teşehhüd hakkında gelen en sahih hadistir. Yirmi küsur yoldan rivayet edilmiştr."

Müslim'de: "İnsanlar, Abdullah ibn Mes'ud'un teşehhüdünde icma etmişlerdir. Çünkü onun arkadaşları, birbirine muhalif değildir. Diğerleri ise muhaliftir" demektedirler. Hanefilere ve HanbelÜere göre, teşehhüd hadisler içerisinde tercihe şayan olanı, Abdullah ibn Mes'ud'unkidir.

Abdullah ibn Abbâs'dan gelen teşehhüd ise, altı hadis kitabının hepsinde geçmemektedir. Abdullah ibn Abbâs'ın teşehhüd hadisinde sadece "mubarekât" kelimesi fazladır. Hanefiferdeki sahih olan görüşe göre, her iki oturuşta teşehhüd okumak vaciptir, (ç)

[837] Tirmizî, Salât 99 (289); Nesâî, İftitâh 190

[838] Sahabiler, önceleri, oturuşlarda "Selam, filan ve filanın üzerine olsun" diyorlardı. Buradaki filan ve filandan maksat; meleklerdir. Buhârî'dekİ, "Biz, Resulullah (s.a.v)'in arkasında namaz kıldığımız zaman, selem, Cebrail'e ve Mîkail'e olsun derdik" şeklindeki hadis ile Müslim ve İbn Mâce'deki "kullarından" tarzındaki rivayet bu filanların, melekler olduğuna işarettir, (ç)

[839] Selâm: Allah'ın güzel isismlerin (=Esma-İ Hüsna'dan)dır. Bir kimseye, "es-Selâmu aleyke" denildiği zaman bu şu demektir: Selam olan Allah, seni gözetir ve muhafaza eder. Allah, selameti, kullarına verir. Bizzat kendisi selamete muhtaç değildir. Afet ve tehlike gelmesi mümkün olanlar için kullanılan bu lafzın, bizzat Allah için kullanılması doğru değldir. Bu sebeple Resulullah (s.a.v), sahabilerini, böyle söylemekten men etmiştir, (ç)

[840] Tahiyyât" kelimesi, "Tahiyye" kelimesinin çoğuludur. Manası, selamdır. Ayrıca Beka, azamet, afet ve kusurlardan salamet ve mülk manalarına gelir.

[841] Salavat" kelimes hakkında değişik manalar verilmiştr. Bu manaları şu şekilde özetlemek mümkündür: Beş vakit, namaz, bütün şeriatlardaki her türlü farz ve nafile, bütün ibadetler, dualar, ve rahmet, (ç)

[842] Tayyibât", sözün güzeli ve "Allah övülmeye layık" demektir. Bunu, Allah'a zikr, Duâ ve övgü gibi Salih sözler ve Salih ameller diye manalandıranlar da vardır.

Tahiyyâf'in ^aviî ibadetler, "Salavaf'ın fiilî ibadetler ve "Tayyibâf'ın 'se ma'î sadakalar olduğunu söyleyenler de vardır, (ç)

[843] Ebu Dâvud.Salât 177-178 (968}

[844] Ebu Dâvud,Salât 177-178 (969)

[845] Ebu Dâvud, Salât 177-178 (969)

[846] Ebu Dâvud, Salât 177-178 (970)

[847] Teşehhüdün buraya kadar olan bölümünde hitap Allah'a, bundan sonrasında ise Resulü-nedir. (ç)

[848] Nesâî, İftitâh 190

[849] Nesâî, İftitâh 190

[850] Nesâî, İftitâh 190

[851] Nesâî, İftitâh 190

[852] Nesâî, İftitâh 190

[853] Nesâî, Sehu 56

[854] Resulullah (s.a.u)'e selam verme, tahiyyat Duasında Peygamber! "Selam", Allah'ın rahmeti ve bereketi üzerine olsun" şeklinde geçmektedir. Bu nedenle de teşehhüdde okunan tahiyyat duâsıyla, Hz. Peygamber (s.a.v)'e selam verilmiş olunmaktadır, (ç)

[855] Salât", rahmet ve duâ anlamına gelmektedir. Burada Salât, hem Hz. Peygamber (s.a.v)'e ve hem de onun aile halkına yapılmaktadır. Hz. Peygamber (s.a.v)'e Salât getirilmesinin nedeni hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür.

Namaz dışında Hz. Peygamber (s.a.v)'e salavat getirmenin hükmü ihtilaflıdır. Hanefiler, bu konuda Ahzab: 33/56 ayetini göz.önünde bulundurarak ömürde bir defa salavat getir menin farz, bunun dışında her anıldığında salavat getirmenin vacip ve mecliste birkaç defa anıldığında her defasında salavat getirmenin müstehab olduğu görüşündedir, (ç)

[856] Ey imân edenler! Ona (=peygambere) salevatt ve selam getirin" {Ahzab: 33/56) ayeti nazil olunca, sahabeler, Resulullah (s.a.v)'e gelip saievat getirmenin keyfiyetini sormuşları. Hz. Peygamber (s.a.v)'e sorulan sorunun, "salevat nedir?" tarzında değil de, "sana nasıl saievat okuyalım?" şeklindedir. Bu ifade; sahabilerin salevat kelimesi hakkında bilgilerinin olduğunu, fakat salevatm keyfiyetini Öğrenmek İstediklerini gösterir.

Hanefilere göre; teşehhüdden sonra salli-barik okumak vacip değil,.sünnettir, (ç)

[857] Muhammed'in aile halkı" ifadesinden maksadın ne olduğu hakkında değişik görüşler İleri sürülmüştür. Bunları şöyle özetlemek mümkündür:

1. Resuluıllah'a yakınlığından dolayı kendisine Zekât verilmesi caiz olmayanlar, bunların da kim oldukları konusunda ihtilaf edilmiştir: a. Sadece Haşİm oğulları, b. Haşim ve Muttalib oğulları, c. Hz. Fatıma ile Ali'nin çocukları olan Hasan ve Hüseyin'in soyundan Kıyamete kadar gelecek olan nesil.

2. Kayıtsız şartsız Hz. Peygamber (s.a.v)'e yakınlığı olanlar,

3. Kıyamete kadar Hz. Peygamber (s.a.vj'in izinden giden bütün Müslümanlar,

4. Müslümanların takva sahipleri

Yalnız bu kelimeyle; duada ümmet, övgüde takva sahipleri, Zekât konusunda kendilerine

Zekât verilmeyenler kast edilebilir.

"Muhammed'in ail? halkı"na salevat getirmek, Hanefilere göre vacip değil, sünnettir.

[858] Buhârî, Deavât 32, Enbya 10, Tefsiru Sure- Ahzab 10; Müslim, Salat 66 (406); Ebu Dâvud, Salât 178-179 (976); Tirmizî, Salât20 (483); Nesâî, Sehv 51; İbn Mâce, Salât25 (904); Ahmed b. Hanbel, 4/241, 242

[859] Ebu Dâvud, Salât 178-179 (976); Tirmizî, Salât 20 (483); Nesâî, Sehv 51

[860] Nesâî, Sehv 51

[861] Buhârî, Ezan 133, 134, 137, 138; Müslim, Salât 227-231 (490); Ebu Dâvud, Salât 150-151 (889, 890); Tirmizî, Salât (273); Nesâî, İftİtâh 40; İbn Mâce, İkâmet 19 (883, 884); Ahmed b. Hanbel, 1/285, 286

[862] Buhârî, Ezan

[863] emrolundum" yada "peygamberiniz" gibi ifadeler; Hz. Peygamber (s.a.v)'e ait özel bir emir olduğunu ifade ediyorsa da, alimlerin çoğuna göre; "yedi organ üzerine secde etmek, Resulullah {s.a.v)'e olduğu gibi ümmetine de farzdır." (ç)

[864] Yedi kemik yada yedi organ; yüz, eller, dizler ile ayaklardır. Yedi organ üzerine secde etmek, imam Şâfıî ile Hanbelilere göre farzdır. Ebu Hanîfe'ye, Mâlikiİere ve fıkıh alimlerinin çoğunluğuna göre ise, sadece alın üzerine secde etmek farzdır. Diğer organlar üzerine secde etmek, sünnettir. İmam Şafiî'nin bir görüşü de böyledir. Yalnız İbnu'l-Hümam'a göre ise eller, dizler ile ayaklar üzerine secde etmek vaciptir, (ç)

[865] Buhârî' Ezân ;Müs'im, Salât 228, 230 (490)

[866] Buhârî, Ezân ;Müslim, Salât 227-228 (490)

[867] Hendek Savaşı: Bazı rivayetlere göre, hicretin 4. yılı Şevval ayında, bazılarına göre İse hicretin 5. yılı Zİ'1Ka'de ayında meydana gelmiştir.

Mekkeliler ile Gatafan müşrikleri ile Yahudiler ortaklaşa olarak Müslümanlarla savaştıkları için bu savaşa "Ahzâb Savaşı"da denilir.

"Hendek Savaşı" denilmesinin sebebi ise; İran asıllı olan Selman-ı Fârisî'nin fikriyle Medine etrafına hendek kazılarak Medine'nin savunulmasıdır.

Bu savaşta Müslümanların sayisı.3.000, karşı tarafın sayısı ise 10 yada 12. 000 kişi idi. 24 gün karşılıklı ok atışından sonra, Resuiullah (s.a.v)'İn kullandığı bir casus vasıtasıyla düşman kuvvetlerinin arası açılmış, sonunda şiddetli bir fırtına çıkıp müşriklerin ağırlıklarını uçurunca müşrikler geri dönüp gitmek zorunda kalmışlardı. Bu savaşta, Müslümanlar 6 şehid, müşrikler İse 3 ölü vermişlerdi.

Bu savaşta, Hz. Peygamber (s.a.v) ile sahabilerİ, ikindi namazını vaktinden geriye bırakmışlardı. Henüz meşru olmadığı için korku namazını kılmamışlardı. Bu gün için savaş sebebiyle namazı ertelemek caiz değildir. Çünkü böyle bir durumda artık "Korku Namazı" kılınır, (ç)

[868] Hz. Peygamber (s.a.v)'in, müşriklere bedduada bulunmasının nedeni; Hendek savaşında Müslümanları meşgul edip ikindi namazını kılmalarına fırsat vermemeleridir. Bu hadis, bize; zalimler için zulmüne uygun olarak beddua etmenin caiz olduğunu göstermektedir, (ç)

[869] Buharı, Cihad, 97, Meğazî 27, Deavât 57; Müslim, Mesacîd 202-205 (627); Ebu Dâvud, Saiât 5 (409); Tirmizî, Tefsiru Sure-i Bakara (2987); Nesâî, Salât 14; İbn Mâce, Salât 6 (684); Ahmed b. Hanbel,l/79,154

[870] Salâtu'l-Vusta (=Orta Namaz)"ın, hangi "namaz olduğu konusu alimler arasında tartışma konusu olmuştur. Hafız Dimyatı (ö. 749/1348), bu konuda "Keşfu'l-Muğatta ani's-Salâti'l-Vusta" adında bir kitap yazmış ve burada 19 görüş zikretmiştir. Abdullah ibn Mes'ud, Ebu Hureyre, Ahmed b. Hanbel, Şâfiîlerin çoğuna ve Hanefilerin sahih olan görüşüne göre, "Salâtu'l-Vusta", ikindi namazıdır, (ç) Müslim, Mesâcîd 205 (627), 206 (628)

[871] Müslim, Mesâcîd 205 (627)

[872] Bu ifade; "tamamen büzülerek kollarınızı yanlarınıza, karnınıza, uyluklarınıza bitiştirmediğiniz gibi kollarınızı da tamamen gerilerek köpeğin yaptığı gibi yere sermeyin. Aksine secde halinde ellerinizi yere koyarak dirseklerinizi kaldırın, iki taraftan kanat gibi açın, karnınızı da uyluklarınızdan uzak tutun" demektir.

Alimlere göre; dirsekleri yerden kaldırarak koltukların altı görünecek derecede açmak müs-tehabtır. Bunun aksini yapan kimsenin namazı sahih olmakla birlikte tenzihen mekruhtur. Bu şekilde namaz kılmak; kibirden uzak, tevazuya daha uygun, alın ile burnun yere secde etmelerine daha müsait ve tembel kimselerin haline benzemekten daha uzaktır. Çünkü kollarını yere sererek secde eden kimse, hadiste de belirtildiği üzere, köpeğin yere serilerek yatmasına benzer. Böyle bir kimsenin bu şekildeki hali, onun namaza önem vermediği intibaını gösterir.

Kolların bu şekilde yere serilerek köpeğin yatışına benzetilmesi; ümmetin bu davranıştan tiksinmesi ve böyle bir şeyden uzaklaşması içindir, (ç)

[873] Buhârî, Ezan 141; Müslim, Mesâcîd 233 (493); Ebu Dâvud, Salât 153-154 (897); Tİrmizî, Salât 89 (276); Nesâî, İftitâh 50; İbn Mâce, İkâme 21 (892); Ahmed b. Hanbel, 3/115, 177,179,274

[874] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 8

[875] Buhârî, İmân 31, Rikak 18; Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 215-216 (782); Ebu Dâvud, Tatavvu' 27 (1368, 1370}; Tİrmizî, Edeb 70 (2856); Nesâî, Kiyâmu'l-Leyl 17; İbn Mâce, Zühd 28 (4238); Ahmed b. Hanbel, 6/84,128, 244, 249

[876] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 215 (782)

[877] Hadisi şerif, ibadete devamı teşvik etmektedir. Çünkü devamlı olarak yapılan az ibadet, bir müddet sonra bırakılan çok ibadetten daha hayrlıdır. Zira devamlı olarak yapılan İbadet az bile olsa, Allah'a taat, zikir, murakabe ve ihlası devam ettirir. Bu devamlılık sayesinde az amel, devam etmeyen çok ameli kat kat geçer.

Hz. Peygamber (s.a.v) her ayın başında, ortasında ve sonunda üç gün, haftanın Pazartesi ve Perşembe günlerinde oruç tutması, buna bir örnektir, (ç)

[878] Buhârî, Rikak 18

[879] Buhârî, Rikak 18

[880] Buhârî, Rikak 18

[881] Buhârî, Rikak 18

[882] Buhârî, Rikak 18

[883] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 218 (782)

[884] Tirmizî, Edeb 70 (2856}

[885] Tirmizî, Edeb 70 (2856)

[886] EbuDâvud,Tatawu',27(1368)

[887] Ebu Dâvud, Tatavvu1, 27 (1370); Müslim, Salâtul-Musâfirîn 217 (783) .

[888] Hadisi şerif, ibadet ile ilgili olarak kısaca şunu ifade etmektedir: Gücünüzün yettiği amelleri işleyin. Gücünüzün yetmediği için devam edeceğiniz amellere girişmeyin. Çünkü gücünüzün yetmeyeceği ameller, size bıkkınlık verir. Bu sebeple de onu terk etmek zorunda kalır-smız.Siz bıkmadan ibadete devam ettiğiniz müddetçe, Allah da o ibadetin mükafatını vermeye devam eder. Fakat siz bıkıp ta bu amelinizi bırakıverecek olursanız, Allah sizin bu bıkkınlığınıza ve amelinizi terk edişinize karşılık olarak bu ibadetiniz için size vermekte olduğu mükafatı keser. Yani siz İbadetinize son vermedikçe Allah da sevab vermeye son vermez.

Her ne kadar bu hadis, ibadetlerle ilgili olarak insanın gücünün yettiği ve devamlı yapabileceği amellere sarılmayı tavsiye ediyorsa da bu tavsiye aslında, sadece ibadetlere ait değildir. İbadetler dışında kalan diğer meşru işler de bu tavsiyenin kapsamına girmektedir. Meşru olan işlerin Allah'a en hoş geleni ve mükafata en çok layık olanı, az bile olsa, de vamlı ve düzenli olanıdır. Çünkü önemli olan, çokluk değil, düzenli ve devamlı olanıdır. Bu da, ifrat ve tefritten sakınarak iki uç arasında bir orta yolu tutmakla mümkündür. "Allah usanmaz" "ifadesi, Allah terk etmez" anlamındadır, (ç)

[889] Nesâî, Kıble 13

[890] Buhârî, Salât 4; Müslim, Salât 278-280 (517); Ebu Dâvud, Salât 77 (628); Tirmizî, Salât 137 (339); Nesâî, Kıble 14; İbn Mâce, Salât 69 (1049); Ahmed b. Hanbel, 1/256, 265, 303, 320

[891] Buhârî, Salât 4

[892] Hadisin metninde geçen "sevb" kelimesi, elbise demektir. Kelimenin asıl anlamı; dokunuş bez, keten, ipek ve yün gibi kumaşlar için kullanılır.

O zamanın tam takım elbisesi; bir "İzar" ve diğeri de "rida" olmak üzere iki ayrı kumaştan meydana gelirdi. "İzar", futa gibi bele bağlanır, "Rida" İse İhram gibi omuza atılırdı. İşte bu ikisi, bir elbise teşkil ederdi. Dolayısıyla burada "bir tek elbise" sözünden maksat; omuza atılan ridadır. Çünkü rida; bir ucu sol omuzun üzerinden, diğer ucu da sağ omuzun altından geçirilerek yada göğüs tarafından veya arkadan bağlamak suretiyle bürünülen elbisedir. Böyle çapraz bir şekilde bürünmeye; "teveşşuh", "iltihaf' ve "İstimal" denir. Kumaşın iki ucunu bağlamaktaki hikmet; rüku esnasında örtünün düşmemesini ve namaz kılan kimsenin kendi avret yerlerini görmemesini sağlamaktır. Yalnız bu örtünün, bütün avret yerlerini örtecek kadar geniş ve uzundu. Yoksa beline bağlardı. İbn Cerîr (ö. 676/1277), Tavus (ö. 106/724), İbrahim en-Nehaî (ö. 95/713) ve bir rivayette Ahmed b. Hanbel (Ö. 241/795) bu görüşe katılmayarak bir tek elbise içerisinde namaz kılmanın mekruh olduğunu söylemişlerdir. Bunlar, bu konuda Abdullah ibn Ömer'den gelen "iki elbise İçerisinde namaz kilma"yı ifade eden hadisi delil almışlardır. İmam Mâlik (ö. 179/795), İmam Şâfıî (ö. 204/819), bir rivayette Ahmed b. Hanbel ve Ebu Hanîfe (ö. 150/767); bir tek elbise içerisinde nama kılmanın caiz olduğunu belirtmişlerdir. Tek elbise içerisinde erkeklerin namaz kılma durumu; İslamiyet'in ilk yıllarında Müslümanların sıkıntı ve imkansızlıklarından dolayı bir parçadan ibaret olan elbiseyi giymeleri ve bu elbiseyi de, namaz içerisinde avret yerleri gözükmesin diye boyunlarına bağlama mecburiyetinden kaynaklanmaktaydı.

Tek elbise içerisinde namaz kılmayı caiz gören alimler, iki elbiseyi giymeyi emreden Abdullah ibn Ömer hadisini daha faziletli olmakla tefsir etmişlerdir. Çünkü asıl olan, elbiseyi, omuzdan aşağıya doğru sarkıtarak örtünmektir. Bu şekilde örtülen elbise, avret mahallini kapamaya yetmiyorsa, o zaman bele bağlayarak örtünmek lazımdır. Sonuç olarak; önemli olan, elbisenin sayısı ve cinsi değil, avret yerlerinin örtülmesidir. (ç)

[893] Müslim, Salât 278 (517}

[894] Müslim, Salât 280 (517)

[895] Müslim, Salât 280 (517)

[896] Bir davete icabetin; sünnet mi, vacip mi, yoksa farzı kifaye mi olduğu meselesi tartışma konusu olmuştur.

[897] Bu ifade; 'cemaat İçerisinde kadınlar da bulunduğu zaman nasıl saf oluşturularak namaz kılınacağını öğretmek için size namaz kıldırayım' demektir. Resulullah (s.a.v)'in evlerde bu şekilde cemaat oluşturarak namaz kıldırmakla camiye gelemeyen kadınlara da cemaatle namazın nasıl kılınacağını öğretmiş olmaktadır.

Ayrıca bu hadis, cemaat halinde kılınan namazda kadınların safın arkasında ayrıca saf tutacaklarını göstermektedir, (ç)

[898] Enes,'in, hasırın üzerine su serpmesi; onu yumuşatmak ve tozunu almak olduğu gibi, uzun müddet kullanılması sebebiyle bir pisliğin bulaşmış olması ihtimalinden dolayı da olabilir. Yalnız burada geçen ç-ÜIt "Nadh" kelimesi, su serpmek anlamına geldiği gibi, yıkamak anlamına da geldiğinden dolayı Enes'İn hasın yıkamış olması da mümkündür. Ancak birinci ihtimal daha kuvvetlidir, (ç)

[899] Yetim ile kast edilen, Dumeyr b. Sa'd el-Himyerî'dir. Dumeyr, Resulullah (s.a.v)'in azadlı kölesidir. (ç)

[900] Bununla kast edilenin, Enes'in annesi Ümmü Süleym yada Müleyke olduğu ileri sürülmüştür, (ç)

[901] Bu hadis; cemaatle namaz kılmanın caiz olduğunu göstermektedir, (ç)

[902] Buhârî, Salât 20, Ezan 78, 161, 164, Teheccüd 25; Müslim, Mesâcîd 266 (658), 267 (659}; 268 (660); Ebu Dâvud, Salât 70 (612), 91 (658); Tirmizî, Salât 59 (234); Nesâi, Mesâcîd 43, İmame 19; İbn Mâce, Salât 44 (975); Ahmed b. Hanbel, 3/217 Enes'in teyzesinin adı, Ümmü Haram olup Resulullah (s.a.v)'in süt annesidir. Ümmü Haram, Enes'in annesi Ümmü Süleym ile birlikte otururdu. Bu bakımdan Resulullah (s.a.v), sık sık bu iki kadını ziyarete giderdi. Bazen bu ziyaret saatlerine, namaz vakti İsabet ederdi. Bu sebeple de namazın ilk sünnetini yada farz namaza bağlı olarak kılınan revatib sünnetlerinden birini orada kılardı, (ç)

[903] Müslim, Mesâcîd 269 (660)

[904] Hadisi şerif; hasır, post, elbise, seccade, yaygı ve sergiler üzerinde namaz kılmanın caiz olduğunu açıklamaktadır. Bu yaygıların, hurma yaprağı gibi bitkilerden yada hayvan derilerinden yapılmış olması önemli değildir. Önemli olan bunların temiz olmasıdır, (ç)

[905] Müslim, Mesâcîd 267 (659)

[906] Ebu Dâvud, Salât 91 (658)

[907] Nesâî, Mesâcîd 43

[908] Veda Haccı için hicretin 10. yılında Zilka'de ayının 25 Cumartesi günü öğle ile ikindi arasında Medine'den Mekke'ye doğru yola çıkılmıştır. O günü öğfe namazı Medine'de dört, ikindi namazı ise Zulhuleyfe'de iki rekat olarak kıldırılmış ve Zilhicce'nin 4. Pazar sabahı Mekke'ye varılmıştır. Hac ibadeti yerine getirildikten sonra Zilhicce'nin 14. Çarşamba günü sabahı Mekke'den çıkılıp Medine'ye dönülmüştü.

ResuluUah (s.a.v)'in Mekke'de kaç gün kaldığı konusu alimler arasında tartışmalıdır. Enes hadisi, bu müddetin 10 gün olduğunu göstermektedir. Hanefiler ise bu konuda Ebu Dâvud, Sefer 10 (1231); Nesâî, Taksiru's-Salât 4; İbn Mâce, İkâme 76'deki hadisleri esas alarak ResuluUah (s.a.v)'in Mekke'de 15 gün kaldığını ileri sürmüşlerdir. Dolyısıyla da bir yerde 15 günden daha az kalmaya niyet eden kimse, Akşam namazı hariç, namazlarını, ikişer rekat olarak kılar.

Yalnız Enes hadisinde geçen 10 gün ifadesi; ResuluUah (s.a.v)'in sadece Mekke'de değil, Mekke ile birlikte Mina'da kaldığı günü belirtmektedir. Ayrıca Enes hadisi, Mekke'nin Fethi ile ilgili olmayıp Veda Haccı ile ilgilidir, (ç)

[909] Buhârî, Taksiru's-Salât 1, Meğâzî 49; Müslim, Salâtul-Musâfirîn 15 (693); Ebu Dâvud, Sefer 10 (1233); Tirmizî, Salât 40 (548); Nesâî, Taksiru's-Salât 4; İbn Mâce, İkâme 76 (1077); Ahmed b. Hanbel, 3/187,190, 282

[910] ResuluUah (s.a.v), İslamiyet'in ilk yıllarında öğle, ikindi, yatsı ve sabah namazlarını ikişer rekat, akşam namazını ise üç rekat olarak kılardı. O, bu namazları, henüz kıble, Kabe'ye çevrilmezden önce kılmıştır. Resulullah (s.a.v), bir öğle namazını İki rekat olarak Beyt-İ Makdis'e doğru kıldıktan sonra Cebrail gelmiş, onu Kabe'ye doğru çevirerek iki rekat daha kılmasını işaret etmiş, bundan sonra ikindi ve yatsıyı dörder rekat, sabah namazını iki rekat kılmasını emredip: "Ey Muhammedi İlk kıldığın farz, ümmetinin yolcuları ile gazilerine aittir" demiştir.

Bundan sonra yolculuğa çıkan kimseler, Akşam namazı hariç dört rekatli farz namazları ikişer rekat olarak kılmaya devam etmişlerdir, (ç)

[911] Buhâri, Meğâzî 49

[912] Resulullah (s.a.v)'in arkasından mescide giren kişi, Hallâd b. Râfi1 (r.a)'dır. Alimler arasında "Müsî Hadisi" diye bilinen bu hadis; bir çok ihtilaflı meseleleri İhtiva etmekte ve tarafların hepsi için delil olma niteliği taşımaktadır, (ç)

[913] Buharı, Ezan 94, 122, İsti'zan 18; Müslim, Salât 45-46 (397); Ebu Dâvud, Salât 143-144 (856); Tirmizî, Salât 110 (303); Nesâî, İftitâh 8; İbn Mâce, Salât 72 (1060); Ahmed b. Hanbel, 2/437

[914] Müslim, Salât 45 (397); Ebu Dâvud, Salât 143-144 (856); Nesâî, İftitâh 8

[915] Müslim, Salât 46 (397); Ebu Dâvud, Salât 143-144 (856)

[916] Buhârî, İsri'zan 18

[917] Ebu Dâvud, Salar 143-144 (856)

[918] Buhârî, Mevâkîtu's-Salât 12, Teheccüd 30; Müslim, Salâtu'i-Musâfirîn (705); Ebu Dâvud Sefer 5 (1210, 1211, 1214); Tirmizî, Salât24 (187); Nesâî, Mevâkîtu's-Salât 47; İbn Mâce Salât 74 (1069); Ahmed b. Hanbel, 1/221, 223, 251,273, 283

[919] Buhârî, Teheccüd 30; Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 55 (706)

[920] Bazı alimler, hazarda, namazları birleştirmenin özürsüz olarak caiz olmadığını söylemiştir. Bazıları ise, bu hadisi delil getirerek bir ihtiyaçtan dolayı hazarda iki namazın arasını birleştirmek suretiyle bir arada kılınabileceğini söylemişler, ancak bunun âdet edinilmemesını şart koşmuşlardır. İbn Şîrîn, İbnü'l-Münzir, Kaffâl el-Kebîr bu görüştedirler, (ç)

[921] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 49 (705)

[922] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 50 (705)

[923] Yağmur"dan dolayı iki namazın birleştirilerek bir arada kılınabileceği görüşünde olan haleften ve seleften bir çok ilim adamı vardır.

Şâfıîlerden Müzeni (ö. 264/878), Ebu Hanîfe {Ö. 150/767) ve diğer bazı alimlere göre ise yağmurdan dolayı namazları birleştirerek bir arada kılmak kesinlikle caiz değildir. Bunlara göre; namazların birleştirilerek bir arada kılınabileceğine dair hadislerdeki "cem' erme" kelimelerinden maksat; hakiki manada cem (=birleştirme) değil, şeklî manada cem' etmektir. Buna göre birinci namazı son vaktinde, İkinci namazı ise ilk vaktinde kılmaktır ki, ilk bakışta insana bu her iki namazın da bir vakitte kılındığı intibaını verir. Bu görüşü; Kurtubî (ö. 671/1273), İmamu'l-Harameyn (ö. 478/1085}, Tahâvî (ö. 321/933} ve İbn Seyyidinnas (ö. 734/1333) bu görüşü takdir edip tercih etmişlerdir.

İbn Hacer (ö. 852/1447) de der ki: "Resulullah (s.a.v)'in namazları cem1 ederek kıldığını ifade eden Ebu Davud hadisinin 'şeklî olarak birleştirerek kılmak' manasına geldiği kabul edilirse, namazın şartı olan vakit korunmuş olur. Hem de bu hadis, bu şekilde te'vile müsaittir. Fakat takdim ve te'hir suretiyle cem' manasına te'vil edilecek olursa, o zaman namaz, özürsüz olarak şart olan vaktin dışına çıkarılmış olur." (ç)

[924] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 54

[925] Müslüm, Salâtu'l-Musâfirîn 57

[926] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 58

[927] Ebu Dâvud, Sefer.5 (1210); Tirmizî, Salât 24 (187); Nesâî, Mevâkîtu's-Salât 47

[928] Ebu Dâvud, Sefer 5 (1210}

[929] Ebu Dâvud, Sefer 5 (1211)

[930] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 49 (705); Ebu Dâvud, Sefer 5 (1210)

[931] Tebük: Arap yarım adasının kuzeyinde, Medine ile Şam'ın ortasında bir yerin adıdır. Tebük Seferi; Hz. Peygamber (s.a.v)'in hicretin 9. yılında, Şam'da toplanan 40 bin kişilik Bizans ordusuna karşı savaşmak üzere Medine'den Tebük'e kadar sevk ettiği en son ve en güçlü askeri hareketidir. Bu seferde, savaş çıkmayıp geri Medine'ye dönülmüştür, (ç)

[932] Ebu Dâvud, Sefer 5 (1210}

[933] Nesâî, Mevâkîtu's-Salât 44

[934] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 49 (705); Nesâî, Mevâkîtu's-Salât 47

[935] Nesâî, Mevâkîtu's-Salât 44

[936] Buhâri, Vudû' 53; Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 222 (786); Ebu Dâvud, Tatavvu' (1310); Tirmizî, Salât 146 (355); Nesâî, Taharet 117; İbn Mâce, İkâme 184 (1370); Ahmed b. Hanbel, 6/202

[937] Farz veya nafile namazları kılarken, ister gündüz ve ister gece olsun, kişiyi uyku basacak olursa bu uykuyu dağıtıncaya kadar kişinin yatıp uyuması müstehabtır. Ancak farz namazlar için bu durum, namaz vaktinin çıkmaması şartına bağlıdır, (ç)

[938] Ebu Dâvud, Vitr (1532)'de de geçtiğine göre; insanın kendi aleyhine bedDuâ etmesi yasaklanmıştır, (ç)

[939] Nesâî, Taharet 117

[940] İmamın, namaz esnasında namazla ilgili hareketlerinde veya kıraatte yanıldığını kendisine haber vermek için erkeklerden oluşan cemaatin "subhânallah" demesinin caiz olduğu hu susunda ittifak vardır. Bunun dışındaki kelimelerin söylenip söylenmeyeceği konusunda alimler arasında görüş ayrılığı vardır, (ç)

[941] Hadis, namazda ihtiyaç hasıl olduğu zaman kadınların el çırpmasını gerekli görmektedir. Hanefilere göre, kadın, namazda bir ihtiyaçtan dolayı el çırpacak olursa namazı bozulur. Çünkü onlara göre, kadınlarla ilgili bu ifade, namazla ilgili değildir. Bu İzin, kadınların, namazın dışında bulundukları zamanlarda geçerlidir. Mâlikilere göre, kadınların namazda el çırpmaları mekruhtur. Şafiî ve Hanbelilere göre ise, el çırpma, çok yapılırsa namaz bozulur, (ç)

[942] Buhârî, Amel fı's-Salât 5; Müslim, Salât 106 (422); Ebu Dâvud, Salât 168-169 (939); Tirmizî, Salât 155 (369); Nesâî, Sehv 16; İbn Mâce, İkâme 65 (1034); Ahmed b. Hanbel, 2/479

[943] Tirmizî, Salât 155 (369)

[944] Nesâî, Sehv 16

[945] Buhârî, Vitr 2; Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 136-138 (745); Ebu Dâvud, Vitr 8 (1435, 1437); Tirmizî, Vitr 4 (456), Fezâilu'l-Kur'an 16 (2924); Nesâî, Kıyâmu'I-Leyl 30; İbn Mâce, İkâme 121 (1185); Ahmed b. Hanbel, 6/46, 47, 73, 94,100, 107

[946] Buhârî, Vitr 2

[947] Hadis; vitir namazını, gecenin herhangi bir vaktinde kılmanın caiz, ama fecrin doğmasından hemen önceki vakitte kılmanın efdal olduğunu göstermektedir.

Vitrin ilk vakti, cumhura göre; yatsı namazı kılındıktan sonradır. Ebu Hanîfe'ye göre, vitir ile yatsının vakti aynıdır. İmam Şafiî'ye göre ise vitrin vakti, yatsı namazı eda edildikten sonra sonradır. Bu görüş ayrılığı; vitrin, Ebu Hanîfe'ye göre vacib ve diğerlerine göre İse sünnet oluşu görüşüne dayanmaktadır. Bu tertip, rivayet açısından gereklidir. Vitrin müstehab vakti; gecenin sonudur, (ç)

[948] Tirmizî, Vitr 4 (456)

[949] EbuDâvud,VitrS(1435)

[950] Tırmızı, Fezâilu'I-Kur'an 23 (2924)

[951] EbuDâuud, Vitr8(1437)

[952] Buhârî, Teheccüd 27; Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn (725); Ebu Dâvud, Tatavvu1 2 (1254); Tirmizî, Salât 190 (416); Nesâî, Kiyâmu'I-Leyl 56; İbn Mâce, İkâme 102 (1150); Ahmed b. Hanbel, 6/265

[953] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 94 (724)

[954] Hadis; sabah namazının farzından önce kılman iki rekat sünnetin, müekked sünnetlerden olduğunu göstermektedir. Hatta Hanefi alimlerinden Îbnu'l-Hümâm (ö. 861/1457)'a göre, sünnet namazlar içerisinde en faziletli sabah namazının sünnetidir. Çünkü Resululiah (s.a.v), hazarda ve seferde sabah namazının sünnetini hiç terk etmemiştir. Hatta sabah namazı kazaya kaldığında, bu iki rekatlık sünnet namazını da kaza olarak kılmıştır, (ç)

[955] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 95 (724)

[956] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 96 (725}

[957] Müslim, Salâtu'l-Musâfîrîn 97 (725)

[958] Müslim, Salâtu'l-Musâfîrîn 96 (725); Tirmizî, Salât 190 (416)

[959] Nesâî, Kıyâmu'l-Leyl 56

[960] Buhârî, Salât 37; Müslim, Mesâcîd 55 (552); Ebu Dâvud, Salât 22 (474 475 476)- Tırmızî, Cum'a 49 (572); Nesâî, Mesâcîd 30; İbn Mâce, Mesâcîd 10 (762)- Ahmed b. Hanbel, 3/183, 232

[961] Bu hadisi şerif; önce mescide tükürmeyi günah olarak nitelemekte, sonra da bu günahın kefaretinin, o tükürüğün İzalesi gerektiğini belirtmektedir.

Tercümede "günah" diye geçen "hatie" kelimesi, tam günah karşılığı olan "İsm" ile ilgili değil de, Müslümanın, bu işi ancak hata ile yapabileceğine işaret içindir. Hadisteki bu ifadeden, bazı alimler, mescide tükürmeyi günah kabul ederken, bazıları da bu konudaki diğer rivayetleri de göz önüne alarak tükürüğün gömülmesi halinde günah olmadığını, gömülmedigi takdirde günahın söz konusu olduğunu belirtmişlerdir. Bu konudaki görüş ayrılığı; bu hadis ile tükürme ihtiyacı duyan kimsenin sol tarafına yada sol ayağının altına tükürmesini tavsiye eden (Ebu Dâvud, Salât 22 (478), Nesâî, Taharet 192; Tirmizî, Cum'a 49; İbn Mâce, İkâme 61) hadisten kaynaklanmaktadır. Mescide tükürmeyi günah kabul eden Nevevî (ö. 676/1277), konumuzla alakalı bu hadisi "amm" (-genel) kabul etmiş, diğer hadisi ise "mescide olmadığı takdirde" kaydı ile tahsis etmiştir.

İslam dininin, temizliğe verdiği önem ve başka İnsanları rahatsız etmeme prensibi gereği mescide tükürmenin yada sümkürmenin, günah olmadığı kabul edilse bile, en azından Müslümanın edebine aykırı olduğu açıktır. Dolayısıyla Müslümanlar, mescitleri kirletmekten ve ibadet için gelen mümin kardeşini rahatsız etmekten kaçınmalıdır. Ayrıca Müslüman kişi, yerleşim bölgelerindeki yollara, sokaklara, caddelere ve benzeri yerlere tükürmekten de her zaman kaçınmalıdır, (ç)

[962] Bu hadisi şerif; önce mescide tükürmeyi günah olarak nitelemekte, sonra da bu günahın kefaretinin, o tükürüğün izalesi gerektiğini belirtmektedir.

Tercümede "günah" diye geçen iüı*- "hatîe" kelimesi, tam günah karşılığı olan f\ "ism" ile ilgili değil de, Müslümantn, bu işi ancak hata ile yapabileceğine işaret içindir. Hadisteki bu ifadeden, bazı alimler, mescide tükürmeyi günah kabul ederken, bazıları da bu konudaki diğer rivayetleri de göz önüne alarak tükürüğün gömülmesi halinde günah olmadığını, gömülmedigi takdirde günahın söz konusu olduğunu belirtmişlerdir. Bu konudaki görüş ayrılığı; bu hadis ile tükürme ihtiyacı duyan kimsenin ol tarafına yada sol ayağının altına tükürmesini tavsiye eden (Ebu Dâvud, Salât 22 (478), Nesâî, Taharet 192; Tirmizî, Cum'a 49; İbn Mâce, İkâme 61) hadisten kaynaklanmaktadır. Mescide tükürmeyi günah kabul eden Nevevî, konumuzla alakalı bu hadisi "amm" (=genel) kabul etmiş, diğer hadisi ise "mescide olmadığı takdirde" kaydı ile tahsis etmiştir, islam dininin, temizliğe verdiği önem ve başka İnsanları rahatsız etmeme prensibi gereği mescide tükürmenin yada sümkürmenin, günah olmadığı kabul edilse bile, en azından Müslümanın edebine aykırı olduğu açıktır. Dolayısıyla Müslümanlar, mescitleri kirletmekten ve ibadet için gelen mümin kardeşini rahatsız etmekten kaçınmalıdır. Ayrıca Müslü man kişi, yerleşim bölgelerindeki yollara, sokaklara, caddelere ve benzeri yerlere tükürmekten de her zaman kaçınmalıdır, (ç)

[963] İlk rivayette, "tükürük" kelimesinin karşılığı olarak, 3Ca3i "el-Busâk", ikinci rivayette 'et-Tefl", üçüncü rivayette "en-Nuhâa" ve başka bir rivayette ise Ül>ll "el-Buzâk" ifadesi geçmektedir, "et-Tefi" kelimesi, az tükürük; "el-Buzâk" kelimesi, balgam karışımı tiksindirici bol miktardaki tükürük, "en-Nuhâa" kelimesi ise balgam çıkarmak yada süm-kürmek anlamındadır.

Bu farklılıklar; hadisenin tekerrüründen dolayı yada rivayetin birinin mana olarak yapılmış olmasından ötürü olmuş olabilir, (ç)

[964] Ebu Dâvud, Salât 22 (476)

[965] Buhârî, Teheccüd 14, Deavât 14, Tevhid 35; Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 168-172 (758); Ebu Dâvud, Tatavvu' 21 (1315), Sünnet (4733); Tirmizî, Deavât 78 (3493); Nesât (el-Kübrâ), Amelü'1-Yevm vel-Leyl 6/123 (10310, 10311, 10312, 10313), 6/124 (10314, 10317), 6/125 (10318, 10319, 10320), Amelü'1-Yevm ve'l-Leyl 1/339 (477, 478, 479), 1/340 (480), 1/341 (483, 484,485), 1/342 (486); İbn Mâce, İkâme 182 (1366); Ahmed b. Hanbel, 2/282, 487

[966] Hadisin rivayetleri arasında bazı farklılıklar var. Çünkü hadisin bazı rivayetlerinde, "gecenin son üçte biri kaldığında iner" denilirken, bazılarında "gecenin İlk üçte biri geçtiği zaman iner", bazılarında "gecenin yarısı yada üçte ikisi geçtiği zaman iner" ve bazılarında "gece yarısı yada gecenin son üçte birinde iner" ifadeleri var. Tirmizî (ö. 279/892) gibi bazı muhadisîere göre; bu rivayetlerin hepsi sahihtir. Nevevî (ö. 676/1277)'de, "Resuluüah (s.a.v)'in bu vakitlerin hepsini ayrı ayrı zamanlarda söylemiş olması mümkündür" diyerek Tirmizî'nin görüşüne katılmıştır, (ç)

[967] Nuzûl Hadisi" diye bilinen bu hadis, kütüb-ü s itte de ve onun dışındaki sahih hadis kitaplarında sayıları yirmiye kadar ulaşan bir sahabi topluluğundan rivayet edilmiştir. Bu hadisin çeşitli varyantlarında yüce Allah hakkında "Nuzûl", "Hubût", "Sakin olmak", 'Yukarı çıkmak" gibi ifadeler geçmektedir.

Selefin salihînin bir kısmı, bu tür müteşabih hadis ve ayetleri olduğu gibi kabul etmiş, bu tür müteşabihlerde geçen el, yüz, inmek gibi kelimelerin, yaratıklarda olan ele, yüze ve inmeye benzemediğini, fakat mahiyetini ancak Allah'ın bileceği bir inme, bir el ve yüz olduğunu söyleyerek icmali bir te'vil yoluna gidip yüce Allah'ı mahlukatına benzetmekten, O'na keyfiyet ve kemiyet isnadından kaçınmışlardır.

Selefi salihinden sonra gelen müteahhirin alimlerine göre; bazı müteşabih ayet ve hadislerin, bazı hallerde Islsam'ın genel çerçevesine, akla, Arap dili gramerine uygun, yüce Allah'a layık bir şekilde tafsilî olarak te'vil etmişlerdir.

Müteahhirin alimleri, bu yolu seçerken hiçbir şekilde selefin yolundan ayrılmayı düşünmemişlerdir. Ancak içinde bulundukları şartlar onları buna zorlamıştır. Çünkü sahabe, Hz. Peygamber {s.a.v) ile birlikteliğin verdiği bir imkanla bu tür konularda tereddütlere düşmekten oldukça uzaktı. Zamanla çeşitli mezheplerin ortaya çıkmasıyla ortam tamamen değişmiş ve bu tür nasları yüce Allah'a uygun bir şekilde, aklı tatmin edici ve mü'minleri zararlı akımların etkisinden koruyucu bir te'vil yoluna gitme zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Hatta bunlardan bazıları: "Eğer biz, selefi salihinin şartları içerisinde bulunmuş olsaydık, asla bu tür ihtilaflı konulara girmezdik" demişlerdir.

[968] Bununla birlikte müteahhirin alimlerinin müdekkîkleri, yaptıkları te'vilin, yegane ve en isabetli bir te'vil olduğunu söylemekten de kaçınmışlar ve "Bu kelimelerin en doğru manaî^ Allah bilir" demişlerdir.

İmam Mâlik, "nüzûl"u iki şekilde te'vil ettiği rivayet edilmektdir:

1. "Allah'ın emri", "rahmeti", "melekleri nazil olur" demektir.

2. 'Yüce Allah'ın Dua edenin Duasını kabul etmesi, ona lütuf ve merhametle muamele etmesi" demektir.

İmam Kurtubî {ö. 671/1273) gibi bazı alimler; "yunzilü" fiili, "indirir" manasına müteaddi (=geçişli) bir fiil olduğundan, bu fiile bîr meful takdir ederek bu cümleyi, "Allah, {bir melek) İndirir" şeklinde tamamlamışlardır. Kurtubî (ö. 671/1273), bu görüşüne delil olarak, "Sonra (Allah,) bir münadiye; Duâ eden yok mu? demesini emreder" şeklinde Nesâî (Ö. 303/915)'de geçen rivayeti göstermektedir.

Bazılarına göre ise, "nüzul" fiili, bazı rivayetlerde, "yetenezzelü" şeklinde "tenezzül" anlamında geçtiğinden dolayı buradaki inmenin, "manevi nüzul" olduğunu belirtmişlerdir. Çünkü yüce Allah'ın azamet ve celali, fakir ve hakir kimselere Önem vermemeyi gerektirdiği halde yüce Allah, bir lütuf olarak onların hallerine rahmet buyurmayı tenezzül eder. Aynî (Ö. 855/1451)'ye göre ise, "nüzul" kelimesi; Ham, kavi, ikbâl, teveccüh, bir hükmün ortaya çıkması gibi çeşitli manaları olan müşterek bir kelime olduğu için bu kelimenin, yüce Allah'ın, kendisiyle vasıflanması caiz olan bir manada yorumlanması en doğru bir harekettir, (ç)

[969] Müslim, Salâtu'I-Musâfirîn 170 (758)

[970] Bu hadis; gece namazının ecir ve sevabının büyük olduğunu, gece namazını özellikle gecenin son saatlerinde kılmanın daha faziletli olduğu, bu vakitlerde yapılan duaların ve istiğfarların daha makbul olduğu, dolayısıyla mümin kullara bu vakitlerde uyanık olmaları tavsiye edilmektedir, (ç)

[971] Müslim, Salâtu'l-Musâfirin 169 (758)

[972] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 171 (758)

[973] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 171 (758)

[974] Teheccüd" kelimesi, gece namazdır. Bu kelime, teheccede" kökünden türemiş olup uyumak" manasına geldiği gibi, "uyanık kalmak" manasına da gelir. Teheccüd namazı, önceleri Hz. Peygamber (s.a.v) ile sahabilere farz iken, beş vakit namazın farz kılınması üzerine teheccüd namazı sahabilere farz olmaktan çıkmış, fakat Hz. Peygamber (s.a.v)'e farz olma özelliğini devam ettirmiştir, (ç)

[975] Bu hadis; Hz. Peygamber (s.a.v)'in geceleyin teheccüd namazına kalktığı zaman bu Duayı okuduğunu ifade etmektedir, (ç)

[976] Kayyim", Kayyûm" ve "Kayyâm" kelimeleri aynı manada olup; "varlığı kendisinden olup başkasını var eden, ayakta tutan" demektir, (ç)

[977] Göklerin, yerin ve bunların içindekilerin nuru" ifadesinden maksat; gökler ile yerin nurunu yaratarak onları nurlandıran Sensin" demektir. Ebu Ubeyde, bu cümlenin; "yerde ve gökte bulunanlar, ışıklarını ancak Senden alırlar" manasına geldiğini söylemiştir. Hartâbî (ö. 388/998)'de, Allah'ın "Nur" ismini açıklarken; "görmeyen O'nun nuruyla görür. Şaşıran O'nun hidayetiyle yol bulur. İşte "Allah göklerin nurudur" sözü de bu anlamdadır. Yani gökler ile yerin nuru, Allah'tandır demektir, (ç)

[978] Burada geçen "Hakk" kelimesinin manası; varlığı kesin demektir. Varlığı gerçekleşecek olan her şey, haktır. Yüce Allah'ın varlığı, ezelden ebede kadar uzanan ve kendi zatının gerektirdiği bir varlıktır, (ç)

[979] Yani bana verdiğin kuvvet ve delillerle Seni inkar edenlere karşı mücadele ettim ve onları kesin delillerle ve kuvvetle mağlup ettim, (ç)

[980] Yani hakkı İnkar eden kimselere karşı yalnızca Seni hak tanıdım. Kafirlerin ve müşriklerin yaptıkları gibi, putları, kahinleri, ateşi değil ancak Senin hükmünü tanırım, (ç)

[981] Bu İki cümle de; Hz. Peygamber (s.a.v)'in, Allah'ın huzurunda iken O'na karşı olan müte-vaziliği, O'na karşı beslediği ta'zim duygulan ve ayrıca ümmetine, Duanın adab ve erkanını öğretme arzusu vardır, (ç)

[982] Buhârî, Teheccüd 1, Deavât 9; Müslim, Salâtu'l-Musâfîrîn 199 (769); Ebu Dâvud, Salât 118-119 (771); Tirmizî, Deavât 29 (3418); Nesâî, Kıyâmu'l-Ley! 9; İbn Mâce, İkâme 180 (1355); Ahmed b. Hanbel, 1/298

[983] Mukaddim: "Varlık ve şerefte yada zaman ve mekanda eşyayı birbirine takdim eden" anlamında yüce Allah'ın güzel isimİerindendir. (ç)

[984] Muahhir: "Geri bırakan" anlamında Allah'ın güzel İsimlerinden biridir, (ç)

[985] Buhârî, Teheccüd 1, Deavât 9

[986] Buhârî, Tevhid 8, 64; Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 199 (769)

[987] Tirmizî,Deavât29(3418)

[988] Bu kelimenin geçtiği yer İçin b.k.z: Buhârî, Teheccüd 1

[989] Aliyy: "Her türlü kusur, kötülük ve noksanlıklardan uzak olan" anlamında Allah'ın güzel isimlerindendir. (ç)

[990] Azîm: "Büyüklük ve yücelik sahibi olan" anlamında Allahm güzel isimlerinden biridir, (ç)

[991] Nesâî, Kıyâmu'1-Leyl 9

[992] Buhârî, Salât 84, Teheccüd 10, Vitr 1-2; Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 145-148 (749); Ebu Dâvud, Tatavvu' 24 (1326), Vitr 3 (1421); Tirmizî, Safât 206 (437); Nesâî, Kıyâmu'1-Leyl 26, 30, 34, 35; İbn Mâce, İkâme 171 (1318, 1319, 1320); Ahmed b. Hanbel, 2/49, 66, 71, 77, 79

[993] Tirmizî, Salât 206 (437)

[994] Gece namazları ikişer rekattır. Yani her iki rekatta bîr selam verilir. İmam Şafiî, İmam Mâlik, İmam Ahmed ile Hanefilerden Ebu Yusuf ile İmam Muhammed, bu görüştedir. \,&\ imam A'zam Ebu Hanîfe'ye göre ise gece namazları dört rekattır. Delili ise; Aişe'den, "Peygamber (s.a.v) yatsı namazını cemaatle kılıp evin dönerdi. Sonra da dört rekat namaz kılıp yatağına utanırdı" (Ebu Dâvud, Tatavvu' 26 (1346)) şeklinde rivayet edilen hadistir.

Yine İmam Ahmed'in, "Müsned", 4/4'inde, Abdullah ibnu'z-Zübeyr'den, "Peygamber (s.a.v) yatsıyı kıldıktan sonra dört rekat daha kılardı. Bir rekatla da vitir kılardı. Sonra uyur, ondan sonra gece namazını kılardı" şeklinde rivayet edilen hadis de bu görüşü doğrulamaktadır, (ç)

[995] Sahabe-i kiramı hiçbir nafile namazı kılmadan bir rekat vitir namazı kıldıkları sahih hadislerle sabittir. İçlerinde İmam ŞâfİÎ ile İmam Mâlik'in de bulunduğu cumhuru ulemaya göre, vitir namazını bir rekat olarak kılmak meşrudur.

Hanefilere göre ise vitir namazını bir rekat olarak kılmak asla caiz değildir. Delilleri ise, Aişe'nin rivayet ettiği, "Resulullah (s.a.v) vitir namazının ikinci rekatında selam vermezdi" {Nesâî, Kıyâmu'1-Leyl 36) hadisi İle Hâkim'in "Müstedrek"İnde, Buhârî ile Müslim'in şartlarına göre sahih senedle rivayet ettiği "Resulullah (s.a.v) vitri üç rekat olarak kılardı. Selamı da ancak sonunda verirdi" hadisi delil getirmişlerdir, (ç)

[996] Ebu Dâvud, Vitr 3 (1421); Nesâî, Kıyâmu'1-Leyl 34

[997] Yine bu hadisi; Tirmizî, Cum'a 65 (597)'de, Ebu Dâvud, Tatavvu' 12 (1295)'de, Nesâî, Kıyâmu'1-Leyl 26'da, İbn Mâce, İkâme 172 (1322), İbn Hibbân, "Sahih", (636)'da, İbn Huzeyme'de, Hâkim, "Ulûmu'l-Hadîs"de, Beyhakî, 2/487'de rivayet etmiştir.

Musannifin belirttiği gibi Tirmizî der ki: "Abdullah ibn Ömer'den gelen bu hadis hakkında görüş ayrılığı olmuştur. Bazıları, bu hadisin merfu olduğunu söylemiştir. Bazıları da mevkuf olduğunu belirtmiştir. Bu konuda gündüz" kelimesi olmaksızın "ResuluIİah (s.a.v} şöyle buyurmaktadır: "Gece namazı, ikişer ikişer (kılınır)" şeklinde Abdullah ibn Ömer'den rivayet edilen hadis sahihtir." Nesâî der ki: "Bu hadis, yani içerisinde "gündüz" kelimesi geçen hadis yanlıştır." Hafız Zeylaî (ö. 762/1360), Nasbu'r-Râye, 2/13'de der ki: "Nesâî, "Sünenü'l-Kübrâ"da dedi ki: Bu hadisin İsnadı, ceyyiddir. Fakat Abdullah İbn Ömer'in arkadaşlarından bir topluluk, Ezdfye muhalefet edip hadisin İçerisinde j0ı "gündüz" kelimesine yer vermemişlerdir. Bu muhalefet eden kimseler içerisinde; Salim, Nâfî', Tâvûs'da var. Daha sonra Nesâî, bu üç kimsenin rivayetini nakletmiştir...."

Yine Ebu Nuaym, 'Târîhu İsbehân'da, bu konuda Aişe'den gelen hadisi, İbrahim el-Harbî'de "Garîbu'l-Hadîs"te Ebu Hureyre'den gelen hadisi rivayet etmiştir. Şeyhü'l-İslam İbn Teymiyye (ö. 728/1327)'de, Fetâvâ, 2/55'de der ki: "Bu; güvenilir meşhur hadis ravilerinin, Abdullah ibn Ömer'den yaptıkları rivayete ters düşmektedir. Çünkü bu güvenilir raviler, bu hadisi, Buhârî İle Müslim'in "Sahîh"lerinde; "Adamın biri, Resulullah (s.a.v)'e, gece namazının nasıl kılındığını sormuştu. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v): Gece namazı, ikişer ikişer (kılınır). Sabahın olacağından korkarsa, tek rekat kıl" şeklinde rivayet etmişlerdir. İşte bundan dolayıdır ki, İmam Ahmed ve araştırmacı bir çok hadis alimi, bu hadisi zayıf kabul etmiştir. İşte bu, sika raviden kaynaklanan bir fazlalıktır denilmez.....

Derim ki: Münzirî (ö. 656/l258)'nin, "Tehzîbu Süneni Ebu Dâvud", 2/87da dediği gibi, bazıları, bu fazlalığı sahih kabul etmiştir.

Hafız İbn Hacer el-Askalanî (ö. 852/1447)'de, "Fethul-Bârî", 2/397, 398'de şöyle der: "İbn Huzeyme ve bîr çok hadis alimi, Gece ve gündüz (kılınan nafile) namazı, ikişer ikişer (kılınır)" şeklinde Ali el-Ezdî yoluyla Abdullah ibn Ömer'den merfu' olarak rivayet edilen hadisin sahih olduğunu kabul etmişlerdir. Çünkü hadis imamlarının çoğu, Abdullah ibn Ömer'in arkadaşlarından olan hadis hafızlarının yer vermedikleri ji^Jı "gündüz" şeklindeki bu fazlalığın peşine düşüp bu fazlalığın varlığını) ispat ermeye çalışmışlardır. Nesâfde, bu hadisin ravilerinin (bu fazlalığa yer vermemelerinde) dolayı bu fazlalığın yanlış olduğunu belirtmiştir.

İbn Vehb, bu hadisi, sağlam bir isnadla Abdullah ibn Ömer'den. Gece ve gündüz (kılınan nafile) namazı, ikişer ikişer (kılınır)" şeklînde mevkuf ola rak rivayet etmiştir. İbn Abdilberr'de bu hadisi bu yoldan rivayet etmiştir. Belki de el-Ezdî, bu hadisin; mevkuf mu, yoksa merfu' mu olduğunu karıştırıştır. Dolayısıyla bu fazlalık, şazz değilse, sahih hadiste bulunması gerekli şartlan ileri süren kimselerin metoduna göre sahih değildir.

İbn Ebi Şeybe (ö. 235/849), başka bir yoldan Abdullah ibn Ömer'den, Peygamber (s.a.v), gündüzleyin dörder dörder namaz kılardı" şeklinde bir hadis rivayet etmiştir. Bu, Yahya ibn Maîn'in anlattıklarına uygun düşmektedir, (ç)

[998] Tirmizî, Cum'a 65 (597); Ebu Dâvud, Tatavvu' 12 (1295); Nesâî, Kıyâmu'1-Leyl 26

[999] Tirmizî, Cum'a 65 (597)

[1000] Nesâî, Kıyâmu'1-Leyl 26

[1001] Buhârî, Teheccüd 10; Müslim, Salâtu'l-Musâfırîn 121-122 (736), 123-124 (737); Ebu Dâuud, Tatavvu1 26 (1334, 1335, 1336, 1337, 1338, 1339, 1340, 1341, 1360); Tirmizî, Salât 208 (439, 440, 441), 210 (443, 444), (445); Nesâî, Kıyâmu'I-Leyl 30, 35, 36, 44, 53; İbn Mâce, İkâme 181 (1358, 1359,1360); Ahmed b. Hanbel, 6/32

[1002] Hz, Peygamber {s.a.v), ilk zamanlarda, yatsı namazını ve son sünneti kıldıktan sonra bir süre uyur ve gecenin ikinci yarısında kalkıp vitir namazıyla birlikte içinde bulunduğu şartlara göre yedi İle on üç rekat arasında değişen sayıda gece namazı kılardı. Farz olsun, nafile olsun, gece kılman bütün namazlara "Gece Namazı" denilmekle birlikte, bir Fıkıh terimi olarak, "Gece Namazı" denilince; geceleyin kılınan vitir ve teheccüd namazları anlaşılır. Her ne kadar akşam ve yatsı namazları geceleyin kıhnırlarsa da bunlar "Gece Namazı"ndan sayılmazlar. Çünkü geceleyin yatsı namazından sonra uyumadan veya bir miktar uyuduktan sonra kılınan namazlara "Gece Namazı" (Salâtu'l-Leyl) denir. Gece Namazı kılmak, mendubtur.

Teheccüd Namazı ise, bir miktar uyuduktan sonra kalkıp kılınan namazlara denir. Teheccüd namazı, Hz. Peygamber (s.a.v)'e farz bir namazdı. Fakat bu namazı nastl kıldığı konusunda mezhep imamları arasında görüş ayrılığı vardır. Teheccüd Namazı ile ilgili ihtilafların sadece eda ediliş tarzı ile ilgili olduğu, fakat onun ümmet üzerine vacip olmadığına dair ittifak bulunduğu, vitrin ise hem edasında ve hükmünde ihtilaf bulunduğu anlaşılır. Hz. Peygamber (s.a.v), Teheccüd Namazını, çeşitli zamanlarda farklı şekillerde kıldığı için gece namazlarının rekat sayıları ve keyfiyetleri de birbirinden farklıdır. Bu farklılık, Hz. Peygamber (s.a.v)'in içinde bulunduğu zaman ve şartlarda kaynaklanmaktadır. Ancak değişmeyen bir şey varsa o da, hiç aksatmadan ve devamlı olarak gece namazını kılmış olmasıdır. Kaçıracak olursa, Tİrmizîde geçen ifadeye göre, gündüzleyin on iki rekat kılardı. İşin gerçeği şu ki; Hz. Peygamber (s.a.v), ilk zamanlardaki ruhî ve tabiî duruma göre, bazen yedi, bazen dokuz ve bazen de sabah namazının iki rekat sünnetiyle birlikte on üç rekat gece namazı kılmıştır. Bu on üç rekat namaz, şu şekilde açıklanmıştır:

1. Vitir ile birlikte dokuz rekat,

2. Vitirden sonra oturarak iki rekat,

3. Sabah namazının Ezanı ile kameti arasında iki rekat daha. (ç)

[1003] Müslim, Salâtu'l-Musâfırîn 128 (738)

[1004] Buhârî, Deavât 5

[1005] Buhârî, Vitr 1, Teheccüd 3

[1006] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 121 (736)

[1007] Vitrin bir rekat kılınacağına delil gösterilen bu hadislerden hiç birisi, başlı başına bir rekata niyet edilerek vitir kılındığını açık olarak ifade etmemektedir. Vitrin, başlı başına bir rekat kılınmış olması, sadece bir kanaatten İbarettir, (ç)

[1008] Salâtu'l-Musâfirîn 122 (736)

[1009] Şafiıler, bu hadisi delil alarak, vitir namazını, bir selamla beş rekat olarak kılmanın caiz olduğunu söylemişlerdir. bu hadis' muzdarib olup delil olma niteliğinden uzaktır, (ç)

[1010] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 123 (737)

[1011] Buhârî, Teheccüd 28

[1012] Hz. Peygamber (s.a.v)'in uykusunun, abdestini bozmaması; onunla ilgili özel bir durumdur, (ç)

[1013] Buhârî, Salâtu't-Terâvîh 1, Menakib 21; Müslim, Salâtu'l-Musâfırîn 125 (738)

[1014] sabah namazının Ezanı ile kameti (ç)

[1015] Buhârî, Teheccüd 22

[1016] Buhârî, Teheccüd 10

[1017] Müslim, Saiâtu'l-Musâfirîn 124 (737)

[1018] Bu hadis ile Hz. Peygamber (s.a.v)'in on bir rekat namaz kıldığını ifade eden daha önceki hadis arasında herhangi bir çelişki yoktur. Çünkü konu ile ilgili daha önceki hadiste sabah namazının iki rekatlık sünneti dahil değildi, (ç)

[1019] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 126 (738)

[1020] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 126 (738)

[1021] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 127 (738)

[1022] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 129 (739)

[1023] Ebu Dâvud, Tatavvu' 26 (1334)

[1024] Bununla; sabah namazının ikinci Ezanı kast edilmektedir. Kamete nispetle "birinci Ezan" tabiri kullanılmıştır, (ç)

[1025] Ebu Dâvud, Tatauvu' 26 (1336)

[1026] Bazı rivayetlerde ise, "yedi rekat ta vitir kılardı" ifadesi yer almaktadır. Bu durumda, yedi rekatın içerisine, gece namazına başlarken kılman iki rekat namaz hesaba katılmamış olur. Bu iki rekat ta, buna katıldığı zaman o zaman dokuz rekat olmuş olur.

[1027] Rauinin bu ifadesi, hadisinin lafızlarını aynen muhafaza ederek değil de mana olarak naklettiğini gösterir, (ç)

[1028] Ebu Dâvud, Tatavvu' 26 (1350)

[1029] Ebu Dâvud, Tatavvu'26 (1351)

[1030] Resulullah (s.a.v)'in geceleri vitir namazı ve vitir namazından sonra oturarak kıldığı iki rekat ile birlikte on üç rekat namaz kılarken, daha sonra bunların iki rekatını terk ederek vitirden sonra oturarak kıldığı iki rekat namaz dahil vitirle birlikte toplam on bir rekat gece namazı kılmaya başlamıştır. Daha sonra yaşı ilerleyince, iki rekat daha azaltarak vitirden sonra oturarak kıldığı iki rekat dahil vitirle birlikte kıldığı gece namazlarının sayısını dokuz rekata indirmiştir.

Geceleri dokuz rekat namaz kılmaya devam ettiği günlerde vefat etmiştir. Burada anlatılan sayılara, sabah namazının iki rekatiık sünneti dahil değildir. Çünkü sabah namazının iki rekatiık sünnetini kılmayı asla bırakmamıştır, (ç)

[1031] Ebu Dâvud, Tatavvu'26 (1363)

[1032] Tirmizî, Vitr 6 (459)

[1033] Tirmİzî,Salât210(443)

[1034] Tirmizî, Salât (445)

[1035] Nesâî, Kıyâmu'1-Leyl 30

[1036] Buhârî, Küsûf 2, 4; Müslim, Küsûf 1, 2, 3, 4, 6 (901); Ebu Dâvud, îstiskâ1 3 (1177), 4 (1180), 5 (1187, 1188), 6 (1190), 7 (1191); Tirmizî, Cum'a 44 (561), 45 (563); Nesâî, Küsûf 6, 7, 10,11; İbn Mâce, İkâme 152 (1263); Ahmed b. Hanbel, 6/168

[1037] Hicretin 10. yılında Hz. Peygamber (s.a.v)'in, Mariye'den olan oğlu İbrahim ölmüştü. Bu sırada güneş tutulması gerçekleşmişti. İşte bu güneş tutulması olayı, Hz. Peygamber (s.a.v)'in oğlu ibrahim'in ölümüne denk gelmişti. Bu nedenle bazı kimseler, güneşin, ibrahim'in ölümünden dolayı tutulduğu inancına varmışlardı. Aslında bu zan, onlara, bazı müneccimlerin: "Güneş, bazı büyüklerin ölümü veya bazı büyük işlere haberci olmak üzere tutulur" sözlerinden geçmişti.

Hattâbî (ö. 388/998)'nin bildirdiğine göre; cahiliyye döneminde insanlar bu kanaate sahiptiler. Hz. Peygamber {s.a.v}, bu yanlış kanaati kaldırmak için güneş ve ayın bazı insanların ölümü veya hayatı için tutulmadıklarını, bunun, yüce Allah'ın kudret ve azametine delalet eden olaylardan olduklarını söylemiştir.

Hz. Peygamber (s.a.v), bu sözleriyle; güneş ve ayın hiçbir güce sahip olmadıklarına, bütün kuvvetin Allah'ın elinde olduğuna, onların Allah'ın emrine amade iki yaratık olduklarına İşaret ermiştir. Ayrıca böyle bir şeyle karşılaştıkları zaman, hemen namaza sığılmasını emretmiştir.

Bu, korku ve felaket anlarında namaz, duâ ve istiğfar gibi yollarla yüce Allah'a sığınmaya teşvik etmektedir, (ç)

[1038] Buhârî, Bed'ül-Haik 4

[1039] Küsûf Namazı, çeşitli şekillerde rivayet edilmiştir. Özet olarak:

1. İki rekattır, diğer nafileler gibi kılınır.

2. İki rekattır, ancak her rekatta iki rüku vardır.

3. iki rekattır, ancak her rekatta üç rüku vardır.

4. iki rekattır, ancak her rekatta dört rüku vardır.

5. İki rekattır, ancak her rekatta beş rüku vardır.

Bu farklı rivayetler, Küsûf Namazının keyfiyetinde alimlerin ihtilafına sebep olmuştur.

Şevkânî (ö. 1250/1834), alimlerin, bu namazın sünnet oluşunda ittifak ermekle birlikte kılınış biçiminde farklı görüşlere sahip olduklarını belirtir.

Nevevî'de bu konuyu şöyle özetler: Mâlik, Şafiî, Ahmed ve cumhura göre bu namaz, iki rekat olup her rekatta iki rüku vardır. Ebu Hanîfe, Sevrî ve Nehaî ise bu namazın, diğer nafileler gibi her rekatta tek rüku olmak üzere iki rekat olduğu görüşündedir, (ç)

[1040] Bu ifade; Küsûf Namazının, cemaatle kılınacağına delil kabul edilmiştir, (ç)

[1041] Bu ifade; Küsûf Namazının, her rekatta ikişer olmak üzere dört rükulu olduğunu söyleyen Şafiî, Mâliki ve Hanbelilerin görüşüne delildir, (ç)

[1042] Buhârî, Küsûf 4

[1043] Buhârî, Küsûf 19

(Süfyan ibn Hüseyin'in naklettiği hadisi, Tİrmizî ve Süleyman ibn Kesîr'in naklettiği rivayeti İse Ahmed b. Hanbel rivayet etmiştir.) (ç)

[1044] Şafiî ve Hanbelilere göre; Husuf Namazı, her rekatta ikişer rüku olmak üzere iki rekattır. Cemaatle kılınır. Delilleri ise; Beyhakî (ö. 458/1066) 'in, Hasan el-Basrî yoluyla Abdullah ibn Abbâs'a izafeten rivayet ettikleri bir haberdir. Bu haber de, Abdullah ibn Abbâs, Basra'da emir iken ay tutulduğunda, cemaate iki rekat namaz kıldırdı ve her rekatta ikişer defa rüku yaptığı bildirilmektedir. Yalnız senedindeki İbrahim b. Muhammed'den dolayı bu hadis zayıf kabul edilmiştir.

Mâliki ve Hanefilere göre ise; Husuf Namazı, iki rekattır. Diğer nafileler gibi rekatları tek rukuludur. Bu namaz, münferiden kılınır.

Bu namazla ilgili ihtilaflar, Küsûf Namazı ile ilgili ihtilaflarda kaynaklanmaktadır, (ç)

[1045] Buhârî, Küsûf 19

[1046] Küsûf Namazında, kıyamlardan birincisinin uzunluğu, ikincisine nispetle daha uzundur. Kukuiarın uzunluğu da, Kıyamlar kadardn-. Rükular arasındaki kiyâmlarda mümkün mertebe uzun süreler okunur. Küsûf Namazı, güneş açılıncaya kadar devam edilmelidir, (ç)

[1047] Bu ifade; Hz. Peygamber (s.a.u)'in dünyada, dünyevî felaketleri ile zaferleri ve ahirette ise cennet ile cehennemde olan şeyleri gördüğünü göstermektedir ki, İbn Lühayy'ı cehennemde gördüğünü anlatmaktadır, (ç)

[1048] İbn Lühayy'ın asıl isminin ne olduğu konusunda farklı görüşler gelmiştir. Bazılarına göre Ömer, bazılarına göre Amr, bazılarına göre Ebu Temâme, bazılarına göre ise Amr İbn Amir el-Huzâî'dİr.

Hz. İbrahim'in "Hanif dinini ilk değiştiren kişi bu adamdır. İbadet için putlar dikmiş ve onlara kurban kesilmek üzere develer tahsis etmiştir, (ç)

[1049] Müslim, Küsûf 3 (901)

[1050] Müslim, Küsûf 1 (901)

[1051] Müslim, Küsûf 1 (901)

[1052] Müslim, Küsûf 2 (901)

[1053] Buhârî, Küsûf 7, 12

[1054] Müslim, Küsûf 8 (908)

[1055] Ibn Hacer (Ö. 852/1447), metinler arasındaki bu farklılığı göz önünde bulundurarak, rivayetleri arasını ulaştırmak için, Hz. Peygamber (s.a.v) döneminde bîrden fazla güneş tutulması olayının gerçekleştiğini söyleyerek Hz. Peygamber (s.a.v)'in her birinde değişik bir uygulamada bulunmuş olabileceğini ileri sürmüştür, (ç)

[1056] Müslim, Küsûf 7 (901)

[1057] Müslim, Küsûf 6 (901)

[1058] Tirmizî, Cum'a 44 (561)

[1059] Tirmizî, Cum'a 45 (563)

[1060] Ebu Dâvud, İstiska 4 (1180)

[1061] Bu namazdaki kıyamın uzunluğundan dolayı sahabelerden bazıları bayılmış veya bayılacak hal gelmişlerdi.

Metindeki "üzerlerine su kovaları (yla su) dökülürdü" cümlesinin akla getirdiği ilk mana bayılanları ayıltmak için üzerlerine kovalar dolusu su dökülüşüdür. O zaman akla: "Peki cemaat tüm namazda olduğun göre, onların üzerine suyu kim dökmüştür?" şeklinde biı soru gelebilir. Bu soruya: "Suyun, namaz bittikten sonra dökülmüş olması veya bayılma abdest ve namazları bozulduğu içi biraz kendilerine su dökülmüş olması da muhtemeldir1 diye cevap verilmiştir.

Bazı alimler de, "üzerlerine su kovalarımla su) dökülürdü" sözünün; çok terlemekter kinaye olduğunu, bazı alimler de sahabelerin sanki üzerlerine kovalara dolusu su dökül müş gibi kan ter içinde kaldıklarının ifade edilmek istendiğini söylemişlerdir, (ç)

[1062] Ebu Dâvud, İstiska 4 (1177)

[1063] Ebu Dâuud, İstiska 5 (1187)

[1064] İbn Dakîk el-îd (ö. 702/1301), güneş tutulması namazında, Ezan ve kametin olmadığı hususunda görüş birliği olduğunu belirtmiştir, (ç)

[1065] Ebu Dâvud, İstiska 6 (1190)

[1066] Daha önceki rivayette, Hz. Aişe'nİn, Resulullah (s.a.v)'İn okuduğu sureyi tahmin ettiği bildirildiği halde, burada Resulullah (s.a.v)'in açıktan okuduğu açıkça ifade edilmektedir. Bu durum, hadisler arasında tezat varmış gibi görünse de aslında herhangi bir tezat yoktur. Çünkü Resulullah (s.a.v)'in aslında bu namazda açıktan okuduğu halde Hz. Aişe uzak bîr yerde olduğu için Resulullah (s.a.v)'in sözlerini İyice anlayamamış ve tahminen okunan surelerin Bakara ve Âl-İ İmran olduklarını çıkarmış olması mümkündür. Yada olay, birkaç defa tekerrür etmiş, Resulullah (s.a.v) bazılarında açıktan okuduğu halde, bazılarında gizli okumayı tercih etmiş olabilir, (ç)

Ebu Dâvud, İstiska 5 (1188)

[1067] Küsûf Namazında; İmam Azam, İmam Mâlik ve İmam Ahmed'e göre hutbe yoktur. Çünkü Resulullah {s.a.v), güneş tutulunca, namaz kılınmasını, Duâ edilmesini ve sadaka kılınmasını tavsiye etmiş, hutbeyi emretmemiştir. İmam Şafiîye ve bazı hadisçilere göre ise bu namazda hutbe okunması müstehabtır. (ç)

[1068] Ebu Dâvud, istiska 7 (1191)

[1069] Nesâî, Küsûf 7, 11

[1070] Nesâî, Küsûf 18

[1071] Nesâî, Küsûf 11

[1072] Nesâî, Küsûf 11,23

[1073] Nesâî, Küsûf 11,12

[1074] Nesâî, Küsûf 13

[1075] Nesâî, Küsûf 12

[1076] Nesâî, Küsûf 6

[1077] Nesâî, Küsûf 18

[1078] Nesâî, Küsûf21

[1079] İstiskâ': "Su istemek" anlamına gelir. İhtiyaçları olup su bulamayanların, gniş lsanlasrs çıkıp duâ ve yakarışta bulunarak yüce Allah'tan yağmur niyaz etmelerine İstiskâ' {yağmur isteme duası}, bu niyaz esnasında kılınan namaz da istiskâ' namazı denir. Yağmur Duasının meşru oluşunda, bütün alimler görüş birliğine varmışlardır. Meşruiyeti, Kitap ve sünnetle sabittir. Kitaptan delili; "Ey kavmim! Rabbinizden bağışlamasını dileyin. Sonra da tevbe edin ki, size gökten bol bol yağmur göndersin" (Hûd: 11/52) ile "Dedim ki: Rabbinizden bağışlanma dileyin. Doğrusu O, çok bağışlayandır. Size gökten bol bol yağmur İndirsin" {Nûh: 71/10-11).

Burada Hûd ile Nûh peygamberlerin, duâ ve istiğfar konusundaki tavsiyeleri kendi ümmetlerine ise de, Allah'ın ve Resulü'nün bunu reddetmemesi, onlara ait olan hükmün bizim için de geçerli olmasını gerektirir. Üzerinde durduğumuz hadisler, sünnetten olan delillerdir.

Hz. Peygamber (s.a.v), yağmur duası için boş bir araziye çıkmıştı. Yağmur duasında İki rekat namaz kılmıştı. Bu namaz sırasında kıraati açıktan okumuştu. Halka namazdan ön- CG hutbe vermi3fi- Hbisesini ters çevirmişti, (ç)

[1080] Buhârî, İstiskâ1 1, 4; Müslim, İstiskâ1 1-4 (894); Ebu Dâvud, İstiskâ' 1 (1161, 1162, 1163, 1164); Tirmizî, Cum'a 43 (556); Nesâî, İstiskâ' 2, 5, 7, 8, 11, 12,-14; İbn Mâce, İkâme 153 (1267); Ahmed b. Hanbel, 4/38, 39, 40 44

[1081] Buhârî, Deavât 24

[1082] Buhârî, İstiskâ' 4; Müslim, (894)

[1083] Buhârî, İstîskâ' 4

(Buhârî, bu konudaki isim benzediği ile ilgili yanlışlığı önlemek için bu bilgiyi verme gereğini duymuştur.) (ç)

[1084] Bazı rivayetlerde, önce namaz kılındığı sonra da dua edildiği, bazı rivayetlerde ise önce duâ edildiği sonra da namaz kılındığı, yine bazı rivayetlerde önce hutbe verildiği sonra namaz kılındığı ve yine bazı rivayetler de önce namaz kılındığı sonra da hutbe verildiği şeklinde ifadelerin farklı olmasının nedeni; Resulullah (s.a.v)'in, birden çok yağmur duasına çıkmış olup her birinde ayrı ayrı şekilleri uygulamış olmasındandır, (ç)

[1085] Ebu Dâvud, îstiskâ11(1161)

[1086] Ebu Dâvud, İstiskâ' 1 {1162)

[1087] Atik: Aslında omuz ile boyun arasındaki kısma denilir. Türkçe'de bu organ için ayrı bir kelime kullanılmadığı İçin "omuz" diye tercüme edilmiştir, (ç)

[1088] Ebu Dâvud, İstiskâ' 1 (1163)

[1089] Hamîsa: Kare biçiminde yün veya başka bir şeyden dokunmuş İki tarafında iki işaret olan bir elbisedir. Bazıları, bunu, siyah renkli olarak ta kayıtlar, (ç)

[1090] Rivayetten anlaşıldığına göre; Hz. Peygamber (s.a.v), çıkmış olduğu bir yağmur duasında elbisesini alt üst etmek; yani alt ucunu yukarıya, üst ucunu da aşağıya almak istemiştir. Fakat elbisenin ağır olması sebebiyle bu iş kendisine zor gelince, ondan vazgeçmiş, bu Dolayısıyla yağmur duasına (ç)

[1091] Ebu Dâvud, İstiskâ'1(1164)

[1092] Ebu Dâvud, İstiskâ11{1167)

[1093] Nesâî, İstiskâ'2

[1094] Nesâî, İstiskâ' 3

[1095] Nesâî, İstiskâ1 5

[1096] Nesâî, İstiskâ'6

[1097] Ebu Dâvud, İstiskâ' 2 (1171)'deki Enes hadiside; Resulullah (s.a.v) yağmur duasında; ellerini, koltuklarının beyazlığı görününceye kadar uzatmış, avuçlarını da yere doğru tutmuştur.

Nevevî (ö. 676/1277}, alimlerden çoğunun; bir belayı uzaklaştırmak için yapılan dualarda avuçların içinin yere, hayrh bir şeyi istemek için yapılan dualarda ise ellerin semaya doğru tutulmasının sünnet olduklarını söylediklerini bildirir. Çünkü Allah'tan hayrh bir şey istenildiğinde, ellerin semaya doğru kaldırılması ile ilgili hadis şu şekildedir: "Allah'tan bir şey istediğiniz zaman, avucunuzun içiyle isteyin. Sirtıyla istemeyin. Duayı bitirince, avuçlarınızı yüzlerinize sürün" B.k.z: Ebu Dâvud, Vitr 23 (1485); ibn Mâce, Duâ 13 (ç)

[1098] Nesâî, İstiskâ'8

[1099] Buhârî, Meğâzî 29; Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 309 (841); Ebu Dâvud, Sefer 13 (1237), 14 (1238, 1239); Tirmİzî, Cum'a 46 (565); Nesâî, Salâtu'l-Havf 1; İbn Mâce, İkâme 151 (1259); Ahmed b. Hanbel, 3/448

[1100] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 309 (841)

[1101] Zatu'r-Rikâa Gazvesi; Necd bölgesinde Gatafan topraklarında meydana gelmiş bir gazvenin adıdır. Buhârfye göre; bu savaş, hicretin yedinci yılında, bazılarına göre hicretin dördüncü yılında ve bazılarına göre İse hicretin beşinci yılında meydana gelmiştir.

Bu savaşa, "Zatu'r-Rikâa" denilmesinin sebebi; Müslüman askerlerin ayaklan delindiği ve bu sebeple de ayaklarına bez bağladıkları için "yamalı" anlamında bu isim verilmiştir. Yine bu savaşın meydana geldiği yerde; siyah, beyaz ve kırmızı renkleri olan bir dag bulunduğu İçin bu savaşa bu ismin verildiği de söylenir, (ç)

[1102] Burada korku ile kast edilen, zelzele, deprem ve yangın gibi musibetler anında kılınması tavsiye edilen nafile namazlar değil, savaş devam ederken kılınacak vakit namazlarıdır. Çünkü savaşın en şiddetli anında bile beş vakit namazın kazaya bırakılmasına ruhsat verilmemiştir. Savaşın şiddetli anlarında bile namazın edası emredilmiştir. Abdullah ibn Ömer, İmam Mâlik, İmam Şafiî, Hanefîler ile alimlerin çoğuna göre; savaş korkusunun rekat sayılarına hiçbir etkisi yoktur. Bunlara göre; namazın kısaltılması, savaş İle ilgili değil, sefer İle ilgilidir. Çünkü sahabeler, bu yerlerde, yolcu konumunda idiler. Korku namazı, Müzeni (ö. 264/878) ile Ebu Yusuf (ö. 182/798) dışında bütün alimlere göre her zaman geçerlidir, (ç)

[1103] Müslim, Salâtu'l-Musâfirîn 310 (842)

[1104] Tırmizî, Cum'a 46 (565)

[1105] Nesâî, Salâtu'I-Havf 1

[1106] Nesâî, Salâtu'1-Havf 1