İHLAS

“Halis inancın yalnız Allah'a yönelmesi gerekmez mi?” [1]

Kur’an, İslam dininin ihtiva ettiği temel kaideleri bildiren Allah kelamıdır. İslam'ın temel kaidelerinden biri de, Allah'a içten inanıp O'na hiçbir şeyi ortak koşmadan kulluk görevini yerine getirmektir. İşte Kur’an'da tevhid inancının en veciz ifadesi olarak geçen anahtar kavramlardan biri de ihlastır. [2]

Kelimenin Aslı, Anlamları ve Tanımı

Sözlükte bir şeyi halis kılmak, kurtulup selamete ermek, gösterişi terk etmek ve samimi olmak [3] gibi anlamlar taşıyan ihlas kelimesi, [4] "bir işi tek sebebe bağlı olarak yapıp başka sebepleri aynı işe karıştırmamak" manasına da gelir. [5] İhlas kelimesi İslam'da genellikle, "Allah'a içten inanıp bağlanmayı ve O'nun rızasını kazanma niyetiyle yapılan işleri" belirtmek için kullanılmıştır. [6] Bunun için ihlas, "Allah'a ortak koşmadan inanmak, gösterişi terk edip sadece O'nun rızasını kazanmak niyetiyle ibadet edip iş yapmaktır." Şeklinde tanımlanmıştır. İhlaslı bir kalple Allah'ın hoşnutluğunu kazanmaya çalışan ve O'na içten bağlanan kimseye de muhlis denir.

İslam dininde yapılan ibadetlerin Allah katında makbul olması, birtakım şartlara bağlanmıştır. Bunlardan ilki, yapılan ibadetlerin zahirde İslam'ın belirlediği kurallara uyması; ikincisi de, ibadetlerin içten gelen bir istek ve samimiyetle yani ihlasla yapılmasıdır.

Bu sonuncu şart, İslam'da ibadetlerin temel rüknünün ihlas olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Çünkü Kur’an, tam bir îman ve derin bir ihlasla yapılan ibadetlerin, Allah katında makbul olabileceğini bildirmiştir. [7] Öyleyse tevhid inancının gereklerinden biri de Allah'a hiçbir şeyi ortak koşmamak, gönlün meylettiği ve nefsin arzuladığı herhangi bir şeyi yapılan ibadete karıştırmamaktır. İslam, sadece Allah'a tevcih edilmesi gerekli işlere, ne tarzda olursa olsun nefsani garaz ve gayelerin katılmasını "şirk" olarak nitelemiş, yapılan bütün iş ve ibadetlerin, her türlü şirkten temiz olmasını istemiştir. Nitekim “Hakikati ortaya koyan bu vahyi sana indiren biziz. Öyleyse içten bir inançla Allah'a bağlanarak yalnızca O 'na kulluk et.”,[8]

“Kendilerine yalnızca Allah'a ibadet etmeleri, bütün içtenlikleriyle O'na inanarak batıl olan her şeyden uzak durmaları, namazlarında dikkatli ve devamlı olmaları, karşılıksız harcamada bulunmaları emrolunmuştu. İşte bu, doğruluğu kesin ve açık olan bir dindir.” [9] anlamındaki Kur’an’i talimler, gizli ve açık her türlü şirkten arınmış bir kulluğu öngörmektedir. Kur’an'ın çokça üzerinde durduğu bu konuya Peygamber (as) de özen göstermiş, ihlastan maksadın, iş ve ibadetlerde şirkin her çeşidini yok etmek oluğunu şu sözleriyle açıklamıştır: "Nefsimi kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim ki O, kendisine şirk koşulmuş olan hiçbir iş ve ibadeti kabul etmez." [10] Sonra da “Halis inancın yalnız Allah'a yönelmesi gerekmez mi?”[11] anlamındaki ayeti okumuştur. Demek ki ihlastan maksat, şirke ve gösterişe düşmeden Allah'a ibadet etmektir. [12]

İhlası Yok Eden Afetler

İhlası yok eden afetler genelde üç grupta toplanabilir;

Bunlar, Allah'a ortak koşmak anlamındaki şirk, yapılan bir işi gerçekte Allah için yapmayıp gösteriş ve çıkar için yapmak manasına gelen riya ve nefsin kendiliğinden meylettiği arzu ve istek diyebileceğimiz nevadır. Bir kimsenin arzularını ilahlaştırarak dini kendi haz ve zevkinden ibaret görmesi, gönlü neyi arzularsa ona tapması samimiyetsizliktir. Çünkü ihlas, yalnız Allah rızası için yapılan iş ve ibadetleri ifade ettiğinden, onda nefsin haksız arzularının nasibi yoktur.

İnsanların dünya ve ahirette huzura ermeleri, ancak ibadetlerinde ihlaslı olmalarıyla mümkündür. Demek ki halas bulmak için ihlas gerekmektedir. Kur’an ihlaslı müminlerin her türlü kötülüklerden korunarak kurtuluşa ereceklerine şöyle şehadet eder:

“İblis: "Beni yolun dışına attığın için ben de kuşkusuz yeryüzünde insanlara kötülükleri süsleyip bezeyeceğim ve onların hepsini ayartıp yoldan çıkartacağım. Yalnız senin ihlaslı kulların bunun dışında kalacak" dedi.”[13] Görüldüğü gibi bu ayet, yalnız Allah için arınıp O'ndan başkasına kulluk etmeyen ihlaslı kulların kurtuluşa erebileceklerini müjdelemektedir.

İhlasın devamı ve korunması ise, Kur’an'da emrolunduğu gibi dosdoğru olmak, nefsin haksız arzularına kapılmadan hem dünya hem de ahiret için çalışmakla mümkündür. [14]

İhlas, İslam'ın esası olan tevhidi en halis bir şekilde uygulamak, Allah'a samimiyetle yönelip O'ndan başka ilah tanımamaktır. Şu halde ihlas, dini sadece Allah'a has kılmaktır. İhlas, İslam'ın temel rükünlerinden biri olduğu için, İslam'da hiçbir ibadet ihlassız makbul değildir. Çünkü amellerimizin özü olması gereken ihlas, Allah'ı her yönden birlemek [15] ve O'nun rızasını kazanmak için Kur’an ölçülerine göre yaşamaktır. [16]

[1] Zümer: 39/3

[2] Fahrettin Yıldız, Kur’an Aydınlığında Hayatı Doğru Yaşamak, İşaret Yayınları: 134.

[3] Bkz. İbn Manzur. Lisanu’l Arab, VII, 26-29

[4] İhlas kelimesi, h l s kökünün türemiş şeklidir. Bu kök çeşitli kullanım biçimleriyle Kur’an’ın tamamında 31 kez geçmektedir, (bkz. M. İsmail İbrahim. Mucemu’l elfâzi ve’l a'lami'l Kuraniyye, s.157)

[5] Bkz. Râzi, et-Tefsiru’l kebir, XXXII, 233

[6] Bkz, Kurtubi. el-Çâmi li ahkâmi’l Kuran, XX, 144

[7] Bkz. Zümer: 39/2-3; Bevvine: 98/ 5 vb.

[8] Zümer: 39/2

[9] Beyyine, 98/5

[10] Bkz.- Kurtubi. age, XV, 233

[11] Zümer 39/3

[12] Fahrettin Yıldız, Kur’an Aydınlığında Hayatı Doğru Yaşamak, İşaret Yayınları: 134-135.

[13] Hicr: 19/39-40

[14] Bkz. Sâd: 38/30-40vb.

[15] Bkz. İhlas: 112/1-4

[16] Fahrettin Yıldız, Kur’an Aydınlığında Hayatı Doğru Yaşamak, İşaret Yayınları: 135-136.