Arap dilbilimcileri,
(Şeytan) kelimesinin türemiş bir isim olduğunu kabul etmekle beraber, bu
kelimenin kökten türedigi konusunda ihtilaf etmişlerdir. Bu konudaki görüşler
iki gurupta toplanır.
a- (Şeytan) kelimesinin aslı, “hayırdan, iyilikten uzak
oldu” anlamına gelen (Şetane)dir. Kelimenin çoğulu (Şeyâtîn)dir. Bu kelime
(Feya'l) ölçüsüne konularak (Şeytan) şeklini almıştır. Arap dilbilimcisi
Sibeveyh (v. 796) bu görüşü benimsemiştir.
b- (Şeytan) kelimesi, “helak oldu, yandı, acele etti ve
batıl oldu” anlamlarına gelen (Şeyeta) kökünden türemiştir. Kelimenin
sonundaki (Nun) harfi, sonradan eklenmiş olup, kelimenin aslından değildir.
(Nun) harfinin eklenmesiyle (şeytane) şeklini alan kelime, (Fa'lân) ölçüsünde
ve (Şeytan) şeklinde kullanılmıştır. Bu görüşlerden biricisi, Arap dil
kurallarına uygunluğu nedeniyle daha doğru kabul edilmiştir.
Kur'an-ı Kerimde,
“Şeytan” kelimesiyle eş anlamda kullanılan diğer bir terim de “İblis”tir.,
(İblis) kelimesi, ölçüsünde (vezninde) “Hayırdan ve Allah'ın rahmetinden
tamamen umut kesmek” anlamına gelen (el - İblâs) masdarından türemiş, Arapça
kökenli bir kelimedir. Arap dil kurallarına göre “tenvin ve “kesra” kabul
etmeyen gayri munsarif bir isimdir. Arap dilindeki isimlerden, kendisine
benzer bir isim olmaması nedeniyle Arapça olmasına rağmen Arap dilinin aslından
olmayan (A'cemi) isimlere benzetilmiştir. Kelimenin, Arapça'da bu şekilde kullanıldığını
Ebu Ubeyde (v. 728-825) ve diğer bilginler ifade etmişlerdir.
Şeytan terimiyle eş
anlamlı olan bir diğer terim de (Tağût)tur. Tağut kelimesinin türemesi
konusunda da bir takım görüşler vardır. Bunlar şöylece özetlenebilir.
a- Kelimenin aslı, (Tağâ) maddesinden gelmektedir.
Masdarı (Tuğven) veya (Tuğvanen) olup,
anlamı, “Haddi ve ölçüyü aşmak” demektir. çoğulu ( Tavağit) tir.
b- Tağût kelimesi (Tağaye) maddesinden gelip, masdarı
(Tağyen) veya (Tuğyânen) dir. “Zulmümde ve günah işlemekte aşırı gitmek, hak
yolundan saptırmak” anlamlarına gelmektedir.
c- Sibeveyhe (v. 796) göre, (Tâğût) kelimesi cins
isimdir. Tekil ve erkek (Müfred ve müzekker)
varlıkları ifade etmekle beraber, çoğul ve tekil varlıklar için de
kullanılır
d- Arap dil bilmcilerinden Nehhas (v 950)'a göre,
(Tâğût) kelimesi (Ceberut) gibi
bir mastar olup, tekil veya çoğul varlıklar onunla vasıflanırlar. Kelimenin son
harfi olan (Vav). yine aynı kelimenin son
harfi olan (ğayn) ile yer değiştirmiş ve kelime (Taveğût) şeklini
almıştır. Daha sonra (Vav) harfi, hareketli olduğu ve kendinden önceki harfin
harekesi üst’in bulunduğu için elif harfine dönüşmüş ve kelime (Tâğût) şeklini
almıştır
e- ( Tağût)
kelimesi, ( Fealût) veznindedir. Sonundaki (Te) harfi, kelimenin aslından olmayıp, sonradan
ilave edilmiştir. Kelime ( Tağave) maddesinden türemiştir. Fiilin son harfi
olan (Vav) ile, orta harfi olan (Gayn) ın yerlerinin
değiştirilmesiyle kelime, (Tavağût) şekline dönüşmüştür. (Tavağût)
kelimesinde ki (Vav) harfi harekeli olduğu için, kendinden önce bulunan (Tı)
harfinin de, üstün ile harekeli bulunması nedeniyle (elif) harfine dönüşmüş
ve kelime böylece (Tavağût) şeklinden (Tâğût) şekline girmiştir Nitekim, Arap
dilinde bu şekilde kullanılan başka kelimelerde vardır Örneğin (es-sâikatü)
kelimesinin (es-sâkiatü) kelimesinden
dönüştüğü gibi.
f- “Tâğût”, “tuğyan” dan mübalağa sıgasıyla bir cins
isimdir, aslı “ceberut” gibi “tağavût”tur. Bazı harflerin yer değiştirilmesiyle
“tağavût” yapılarak “vav” ile “elif” in yerleri değiştirilmiştir. Tekil ve çoğula,
erkek-dişi (müzekker-müennes) varlıklara isim olarak verilir.
Tağut kelimesi anlam
yönüyle “Allah'a karşı isyankâr olup, zorla veya isteyerek Allah'tan başka
tapınılan, ma'bud edinilen gerek insan, gerek şeytan gerekse putlar veya diğer
herhangi bir varlık” anlamlarına gelmektedir. “Allah yolundan men edenler de”
“Tağût” kelimesinin ifade ettiği anlam içersine girer.
Şeytan kelimesinin dil
yönünden incelendiği bu bölümde, şeytan'ın sıfatı olarak belirtilen (Racim)
kelimesinin türemesi konusunda da kısaca bilgi vermek uygun olur. Bu kelimenin
türeyişi hakkındaki görüşleri iki bölümde inceleyebiliriz.
a- (Racîm) kelimesinin aslı “Taşlamak, öldürmek
lanetlemek koğmak, sövmek” anlamlarına gelen Raceme, recmendir. (Feî'l)
ölçüsünde, ve (Racim) şeklinde gelen bu kelime Mef’ûlün ölçüsündeki (mercûm)
koğulmuş, lanetlenmiş anlamlarını ifade eden bir kelime şeklini almıştır.
b- (Racîm) kelimesi,(Fail) ölçüsünde “Yapan anlamına”
gelen (Racim) şeklindedir. Kelimenin bu kullanım şekli anlam yönüyledir. Çünkü
şeytan vesveselerle insanları adeta taşlıyarak Allah'ın lanetine uğratmaktadır.
Ancak birinci görüşün daha doğru olduğu belirtilmiştir.