En Çirkin Doğruluk

 

Rabbimiz Allah (Azze ve Celle) şöyle buyurur: "Ey iman edenler, zandan (zanin çoğundan) 'çok ka­çının! Çünkü zanın bir kısmı günahtır. Tecessüs etmeyin (birbirinizin gizli yönlerini araştırmayın). Kiminizde, ki­minizin gıybetin yapıp arkasından çekiştirmesin. Sizden biriniz, ölü kardeşinin etini yemeyi sever mi? İşte,bundan iğrenip tiksindiniz. Allah'dan korkup sakının.. Hiç ş-übhe"-siz Allah, tevbeleri kabul edendir, çok esirgeyendir."[1]

Yegâne Rabbimiz Allah, bu emrinde katıksız iman e-den muvahhid mü'min kullarını, üç büyük tehlikeden do­layı uyarıyor ve onlardan sakınıp yaklaşmamalarını emre­diyor!.. Bunlar: Sû-i zan, tecessüs ve gıybettir!.. Mü'min müslümanlar, bu üç tehlikeli ve insanı helâka götüren hâl­den uzak durmaları gerekir... Mü'min şahsiyetin yaklaşmaması gereken bu üç hâli beyan etmeye gayret edelim...

1) Sû-i zan: Başkaları hakkında kötü düşünmek on-fen, kendilerinde olmayan vasıflarla kabul edip anmak... "ir mü'min müslüman kişi, mü'min müslüman kardeşi hakkında sû-i zanda bulunamaz, bulunmamalıdır da!., o, mü'min müslüman kardeşini kendisi gibi kabul eder ve o-nun için her zaman hayırlı olan şeyleri düşünür... Kendisi­ne yapılmasını istediğini o kardeşine yapar... İnsanların, kendisi hakkında kötü düşünmesini istemediği için, kendi­side mü'min kardeşi için hiç bir kötülük düşünmez ve böyle bir düşünceyi bayan etmez!.. Mü'min müslümanlar hakkında sû-ı zanda bulunmak, ancak İslâm düşmanlarının işidir... Müşrikler, kâfirler ve münafıklar, böyle kötülükler düşünür ve yapmak için tuzaklar hazırlarlar...

Rabbimiz Allah, muvahhid mü'minlere karşı düş­man olup kin güdenlerin hâllerini şöyle beyan buyurur:

Bir de kötü bir zan ile zanda bulunmakta olan mü­nafık erkeklerle münafık kadınları ve müşrik erkeklerle müşrik kadınları azablandırması için. O kötülük çemberi, tepelerine insin. Allah onlara karşı gazablanmış, onları lanetlemiş ve onlara cehennemi hazırlamıştır. Varacakları y-erne kötüdür.[2]

"Hayır, siz, peygamberin ve mü'minlerin, ailelerine ebedî olarak bir daha dönmeyeceklerini zannettiniz. Bu, sizin kalblerinizde çekici kılındı ve kötü bir zan ile zanda bulundunuz da, yıkıma uğramış bir kavim oldunuz. [3]

Mü'minler, mü'min kardeşlerine karşı asla böyle bir sû-i zan içinde bulunamazlar... Kalblerinde bulunanın ak­sini dilleriyle söyleyen, mü'minler hakkında sû-i zanda bulunan bedeviler durumu, ders ve ibret alınacak bir durumdur... Çoğunluğu günah olan zandan Rabbimiz Al­lah'ın mü'minleri alıkoyduğu gibi, önderimiz Rasulullah (s.a.s.) de, ümmeti bu konuda uyarmıştır...

Ebu Hüreyre (r.a.)'rn rivayatiyle şöyle buyurmuştur Rasulullah (s.a.s.):

"Sizleri zandan sakındırırım! Çünkü zanla söylenen sözler, yalanı daha çok olanıdır. Birbirinizin noksanlığını görmeye ve işitmeye çalışmayınız, hususî ve mahrem ha­yatınızı da araştırmayınız. Birbirinize hased etmeyiniz. Birbirinize buğz ve düşmanlık da etmeyiniz!

Ey Allah'ın kullan, birbirinizle kardeşler olunuz!" [4]

Mü'min müslüman bir şahsiyet, her zaman mü'min kardeşleri için hayırlı, faydalı ve iyi olan şeyleri düşünüp, hüsn-ü zan eder... Sû-i zanda bulunmaz... Eğer kardeşi hakkında olumsuz bir şey duymuş veya görmüş ise, usûlü gereği, mü'mine yakışan bir edeb ölçüşünce hakikatim öğ­renmek için ona müracaat eder... Doğrusunu, kendisinden öğrenir... Eğer ortada İslâm'a ters, mü'minin şahsiyetine yakışmayacak bir durum var ise bunu, yine İslâm'ı ölçü­lerde düzeltmeye çalışır... Bu konuda, kardeşi olan mü'min müslümana yardımcı olmaya çalışır... Ondaki noksanlığı gidermeye gayret eder... Mü'min Müslümanlar arasında hüs-ü zan esastır... Hüsn-ü zan ile hareket etmek, bir muvahhid mü'min için aynı zamanda bir ibadettir...

Ebu Hüreyre (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Hüsn-ü zan, ibadetin güzelliğindendir." [5]

Mü'minlerin annelerinden Aişe (r.anha) annemize yapılan iftiradan dolayı, mü'minlerin sert bir tepkiyle ifti­rayı reddetmeleri ve hayırlı bir zan ile düşmelerinin gere­ğini beyanla şöyle buyurur Allah Teâlâ:

"Onu (o iftirayı) işittiğiniz zaman, erkek mü'minler ile kadın mü'minlerin kendi nefisleri adına hayırlı bir zan-da bulunup: 'Bu, açıkça uydurulmuş iftira bir sözdür' de­meleri gerekmez miydi?" [6]

Mü'min bir erkek ve mü'min bir kadının, diğer bir mü'min kardeşleri hakkındaki hüsn-ü zan beslemelerine en güzel örneklerden birisi, Ebu Eyyub el-Ensarî diye şöh­ret bulmuş Halid b. Zeyd (r.a.) ile hanımı Ümmü Eyyub (r.anha) arasında geçen ibretli olaydır. En hayırlı nesil olan Ashab-ı Kirâm'dan olan bu iki şahsiyet, mü'minlerin an­nesi Aişe (r.anha)'ya yapılan iftirayı duyar duymaz hemen reddetmiş ve O'nun hakkında hüsn-ü zanda bulunup, en hayırlı bir anışla anmışlardır...

İbn İshak (rh.a.) naklediyor:

Ebu Eyyub Halid b. Zeyd'in hanımı Ümmü Eyyub, O'na şöyle dedi:

Ey Ebu Eyyub, milletin, Aişe hakkında söylediği şeyi işittin mi?

Ebu Eyyub dedi ki:

Evet, işittim. Bu, yalandır! Ey Ümmü Eyyub, sen bunu yapar miydin?

Ümmü Eyyub:

Hayır, vallahi! diye cevab verdi. Ebu Eyyub:

Vallahi, Aişe senden daha hayırlıdır, dedi. [7] Muvahhid bir mü'minin şahsiyeti, ırzı, namusu ve

şerefi için diğer muvahhid mü'minlerin, Ebu Eyyub Halid b. Zeyd el-Ensarî (r.a.) ve hanımı Ümmü Eyyub (r.anha) gibi davranmalı, şübheye kapılmadan net tavırlı olmalıdır­lar.. Mü'min müslümanlarm hürmeti, çok önemlidir ve ö-nun izzetli şahsiyeti çok kıymetlidir...

Abdullah b. Amr (r.a.) anlatıyor:

Ben, Rasulullah (s.a.s.)'in Kabe'yi tavaf ettiğini (ta­vaf esnasında) şöyle söylediğini gördüm:

"(Ey Kabe,) sen, ne güzelsin ve senin kokun ne gü­zeldir. Senin azametine ve senin kutsallığının azametine hayranım.

Muhammed'in canı (kudret) elinde olan (Allah)a ye­min ederim ki, mü'minin hürmeti, Alİah katında senin hürriyetinden şübhesiz daha azametlidir. Mü'minin malının, kartının ve onun hakkında iyi zan beslemek kutsallığı tse-ninkinden üstündür)." [8]

Nâfi (rh.a.) şöyle demiştir:

İbn Ömer (r.ahnuma), bir gün Beytullah'a veya Ka­be'ye bakarak şöyle dedi:

Sen, ne büyüksün ve senin kudsiyetin ne büyük­tür! Mü'min ise, Allah katında kudsiyet bakımından sen­den daha büyüktür.[9]

Emirül-mü'minin İmam Ömer İbnül-Hattab (r.a.) şöyle demiştir:

Müslüman kardeşinin ağzından çıkan bir kelime hakkında sadece hayır düşün! Sen, onun için mutlaka bir hayır tarafı bulabilirsin! [10]

Abd. b. Hümeyd (rh.a.) anlatıyor: Süfyan'ın adamlarından birinden şöyle dediğini işit­tim:

Süfyan dedi ki:

Zan iki kısımdır: Günah olan zan ve günah olma­yan zan!

Günah olan zan şudur ki, insan bir zanda bulunur ve onu söyler! Günah olmayan zan ise, insan zan yapar ve (fakat) onu söylemez!.. [11]

Mü'min müslümanlarm apaçık düşmanı olan şeytan, sû-i zan ile onların arasım bozmak ve onları birbirine düşürmek için bütün tuzaklarıyla ve bütün ordusuyla gece-gündüz durmadan çalışmaktadır!.. Mü'min kardeşi için sû-i zana kapılan bir muvahhid şahsiyet, bundan hemen tevbe etmeli ve bunun bir şeytanî vesvese olduğunun farkına varmalıdır!... Mü'min kardeşine karşı hüsn-ü zan besleme­li, hoşgörülü olup affetmeyi başarmalıdır... Böylece bütün mü'min müslümanlarm aralan iyi olur, barış ve huzur için­de ümmet birliği gündeme gelir... Bu konuya çok dikkat etmek gerek!..

Cabir (r.a)'ın rivayetiyle Rasululullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

"Şeytan, Arab yarımadasında namaz kılanların ken­disine ibadet etmesinden ümidini kesmiştir. Lâkin araların­da aldatma (birbirine düşürme) hususunda (çalışmakta­dır)." [12]

2) Tecessüs: Allah Teâlâ: "Tecessüs etmeyin" diye buyurmuştur. Tecessüs, birbirlerinin gizli kusurlarını araş­tırmak demektir... Bu ayetteki emir ile tecessüs yasaklan­mıştır. Tecessüs, kişinin gizli kalmış kötülükleri, ayıpları, kusur ve günahlarını araştırmak için kullanılan bir kelime­dir. Casus kelimesi de aynı kökten türetilmiştir...

İbn Ebu Hatim (rh.a.)'ın rivayetine göre İmam Evzâî (rh.a.):

"Tecessüsün, herhangi bir şeyi araştırmak anlamına, tahassüsün de, bir kavmin konuşmalarını, onlar istemediği hâlde dinlemek veya kapılarını dinlemek anlamına, sırt dönmenin, birbirinden ayrılma ve birbirini terk etme anla­mına geldiğini" söyler. [13]

Mü'min mü s lü manlar, birbirlerinin gizli kalmış ku­surlarını ve günahlarını araştırmak, onları ortaya   çıkarıp yaymak konusunda Rabbleri Allah tarafından gelen bir emirle durdurulmuşlardır... Böyle bir hareket, çok çirkin olup hiç bir mü'minin şahsiyetine yakışmaz!... Böyle dav­ranmak, Allah Teâlâ'nın emrine karşı isyan etmek olup bir mü'min müslümanı günahkâr yapar... Dolayısıyla Allah'a karşı baş kaldırıp suç işlemiş olur... Bunun ortaya çıkma­sıyla mü'min müslümanlar arasında korkunç fitne ve düş­manlıklar baş gösterir... Mümin müslümanlar birbiriyle çarpışır, kavga ve savaş olur... Böyle bir fitne sonucu, bir­çok masumun kanı dökülüp, bir çokları yaralanır, ölmeler ve öldürmeler gündeme gelir... Ümmet korkunç yara alır, kargaşa ve bozulmalar olur... Bu olay karşısında şeytan ve şeytanîler sevinir, bayram ederler...

Bunun için tecessüs, yasaklanmış ve haram kılınmış­tır... Kim ki, tecessüs ile uğraşırsa, bu yasağı çiğner, haram işler, günaha girer, korkunç fitneni çıkmasına sebep olur... Ebu Berze el-Eslemî (r.a)'m rivayetleriyle şöyle bu­yurur Rasulullah (s.a.s.):

"Ey diliyle inanıp, iman kalbine inmeyenler toplulu­ğu, müslümanları gıybet etmeyiniz! Onların ayıplarını araştırmayınız! Kim onların ayıplarını araştırırsa, Allah da, onların ayıpların araştırır. Alİah, kimin ayıbını araştırırsa, onun evinin içinde dahi ayıbını açar, perişan eder" [14]

İbn Abbas (r.a)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Her kim bir cemiyetin duyulmasını istemedikleri yahud bundan kaçındıkları bir haberini işitmeye kalkışırsa, onun iki kulağına kıyamet gününde kurşun dökülür." [15]

Muaviye (r.a)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

"Eğer sen, insanların ayıplarını araştırmaya kalkışır­san, onları ifsad eder veya ifsad etmeye ramak kalırsın! [16]

Ukbe b. Amir (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Kim bir ayıp görür de onu örterse, (cahiliyye devrin­de) toprağa diri diri gömülen kızları diriltmiş gibi olur. [17]

Abdullah ibn Ömer (r.anhuma)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

"Her kim bir müslümanı (dünyadaki ayıbından) ör­terse, Allah da onu kıyamet gününde örter." [18]

Mümin müslüman kardeşinde gördüğü ayıbı örtmede gece gibi olması gerekli olan muvahhid müminler için, Emi-rül-mü'minin İmam Ömer İbnü'l-Hattab (r.a)'ın İmameti sı­rasında yaşanan iki olayı nakletmekte fayda umarız!... "

1) Sevr el-Kindî'den:

Ömer, şehrin asayişini kontrol için geceleyin Medi­ne'de dolaşırken bir evde bir adamın şarkı söylediğini işi­terek, evin duvarından adama bakmaya başladı ve:

Ey Allah'ın düşmanı, sen günah işlerken Al­lah'ın, seni koruyup durumunu kimseye bildirmeyeceğini mi sanıyordun? dedi.

Adam:

Sen de ya Emirül-mü'minin dur, çok acele etme! Eğer ben, Allah'ın bir emrine muhalefet etmiş isem sen, O'nun üç emrine muhalefet etmiş bulunuyorsun!...

Cenab-ı Allah:

"Kimsenin gizli hâllerini araştırmayın." [19]buyurduğu hâlde, hâlimi araştırdın.

Cenab-ı Allah:

"Evlere, kapılardan gelin."[20]buyurdu­ğu hâlde sen, benim evime duvardan geldin.

Cenab-ı Alİah:

"Kendi evlerinizden başka evlere, sahihlerinden izin almaksızın ve onlara selâm vermeden girmeyin.[21] buyurduğu hâlde sen, benden izin almadan evime girdin, dedi.

Ömer:

Ben seni bağışlarsam, sende beni bağışlar mısın? dedi.

Adam:

Evet, deyince,

(Ömer'i) geri dönüp adamı kendi hâline bıraktı. [22]

2) Süddî'den:

Bir gece Ömer b. Hattab (r.a), beraberinde Abdullah b. Mesud (r.a) olduğu hâlde dolaşırken, uzaktan bir ışık gördü ve ışığın göründüğü semte doğru ilerleyip nihayet kapıda durdu.

Ömer, içeriye baktığında bir yaşlının önünde şarab bulunduğunu ve bir şarkıcı cariyenin de ona şarkı söyledi­ğini görerek, yaşlının haberi olmadan, birdenbire içeriye baskın yaptı ve:

Ben bu gece, artık ölümü bekleyen yaşlı bir ada­mın yaptığı işten daha çirkin bir iş görmedim, dedi.

İhtiyar da, başını kaldırarak:

Ya Emirül-mü'minin, yanılıyorsun! Senin yaptı­ğın, benim yaptığımdan çok daha çirkindir. Zira Cenab-ı Hak, başkasının gizli hâllerini araştırmaktan nehyetmişken sen, benim gizli hâlimi araştırdın ve benden izin istemeden benim evime girdin, dedi.

Ömer de, ona:

Vallahi, doğru söyledin, diyerek, elbisesini ağzına aldı ve ağlamaya başlayıp:

Eğer Rabbi onu bağışlamazsa, Ömer'in annesi Ömer'i yetİrsin!

Bu adam yaptığını, kendi çocuklarından bile gizli tu­tuyordu. Şimdi ise:

Ömer, beni gördü, diye işi daha azıtacaktır.

İhtiyar da, bu olaydan sonra bir süre Ömer'in yanına gidip gelmedi. Bir gün Ömer, arkadaşları ile birlikte otururken ihtiyarın kendini gizleyerek gelip cemaatın arkasın­da oturduğunu gördü ve cemaata:

Şu ihtiyara söyleyin, beri gelsin, dedi. Cemaat da ihtiyara:

Emirü'l-mü'minin, seni yanına çağırıyor, dediler. İhtiyar, Ömer'in onu azarlayacağını sanarak ayağa kalktı ve Ömer'e doğru yavaş yavaş ilerledi. Ömer ise:

Yanaş, yanaş, diyerek onu yanına oturttu ve kula­ğına eğilerek:

Muhammed'i hak peygamber olarak gönderen

Allah'a yemin ederim ki, o gün senden gördüğüm şeyi hiç kimseye söylemiş değilim. Abdullah b. Mesud'da söyle­memiştir. Çünkü o gün, O da benimle beraberdi, dedi. İhtiyar da, ağzını Ömer'in kulağına yaklaştırarak:

Ben de, Muhammed'i hak Peygamber olarak gönderen Allah'a yemin ederim ki, o günden sonra o işi bir daha yapmış değilim, dedi.

Bunun üzerine Ömer, yüksek sesle:

Allahu Ekber, dedi.

Halk ise, Ömer'in niçin tekbir getirdiğini bilmiyor­du. [23]

Mü'min müslümanlar, birbirlerinin hatalarını düzelt­mek konusunda birbirlerine kusursuz ayna gibi olmahdırlar:.. Birbirlerinin noksanlıklarını gideren ve ayıbını örtücü bir tavır sergilemelidirler... Birbirlerinin dedi kodusunu yapan, birinden diğerine laf taşıyıp aralarını bozucu olan bir karakterde olamazlar... Onlar, mü'min kardeşlerinin yüzüne karşı ne iseler, gıyabında da odurlar... Onlar, ara bozucu değil, aksine küs iki mü'minin arasını yapıcıdırlar... Hele hele mü'min müslümanların aleyhine asla söz taşımaz, hatta şakadan bile olsa böyle bir yanlışın içine düşmemeye gayret ederler...

İnsanları birbirine düşürücü laf taşıyan iki yüzlü ve iki dilli tipler, iman konusunda ya çok zayıf fasık kişiler, ya da kalbinde olmayan imanı dilleriyle söyleyen münafık insanlar...

Muvahhid müminler, böyle şahsiyetsiz bir durumdan Allah'a sığınır ve böyle bir hâle düşmemek için, bütün im­kânını kullanır... Çünkü bu tipler, insanların en şerrlileri-dirler... Onların, hiç kimseye faydası dokunmadığı bir ya­na, içinde bulundukları topluma çok zararları dokunur ve toplumu ifsad ederler...

Ebu Hüreyre (r.a)'dan. Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur: "İnsanların en şerrlisi, iki yüzlü olan şu (münafık) kimselerdir ki, (iki sınıf halk arasında) onlara bir yüzle ge­lirler, bunlara da başka bir yüzle gelirler." [24]

Ammar (r.a)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Kimin dünyada iki yüzü (dili) olursa, kıyamet gü­nünde de onun ateşten iki dili olur.[25]

Rabbimiz Allah nemmâm, yani kovucu (koğucu), ara bozanlar için şöyle buyurur:

"Alabildiğine ayıplayıp kötüleyen, söz getirip götü­ren." [26]

Mü'min müslümanlarm arasını bozup, birbirine dü­şürmek için aleyhte söz taşıyıcı olanlar, en korkunç suçlar­dan birini işlemektedirler... Bir çok ölmeye ve öldürmeye vesile olan kovuculuk fitnesini gerçekleştiren bu tiplerin, mü'min müslümanlarm arasında yeri yoktur... Mü'min, hiç bir zaman nemime, yani kovuculuk suçunu işlemeye çalış­maz. Bundan, her zaman ve her mekânda kaçınır ve diğer insanları uyarmaya gayret eder... Çünkü nemime, insanı ve toplumu helak eden çok korkunç bir fitnedir!..

İmam Gazali (rh.a.) nemime, yani kovuculuk fitnesi­ni şöyle açıklar:

"Nemime demek, umumiyetle birinin aleyhinde ko­nuşulan sözü ona ulaştırmak demektir. Meselâ:

Falan, senin hakkında şöyle böyle dedi, gibi.

Bununla beraber nemime, yalnız buna mahsus değildir. Mutlak surette hoşa gitmeyen bir şeyi açıklamayada nemime denir. Bu izah, ister söyleyenin, ister söylenen kimsenin ve ister daha başka birisinin hoşuna gitmeyen bir şey olsun, hepsi birdir. Aynı zamanda bu ifşa, söz, yazı ve işaretten hangisi ile olursa olsun fark etmez. Bunun gibi açıklanan şeyin iş veya söz olması ve adamda bir kusur olup olmaması birdir.

Nemîmenin hakikati, açıklanması hoş görülmeyen bir şeyi açıklamaktır. İnsana yakışan, insanların hâllerin­den hoşa gitmeyecek bir şeyi gördüğü zaman, ona susma-sıdır. Ancak bir müslümana faydası dokunacak veya bir kötülüğü Önleyecekse, onu açıklayabilir.

Meselâ: Birinin, bir adamın hakkını yediğini gördü­ğü zaman, ona şehadet edersin. Çünkü burada bir hak var­dır. Fakat bir adamı, kendi malını gizlerken gördüğün za­man, onu demezsin. Zira onu söylemende ortaya bir ayıp ve noksanlık çıkarsa, işte bu, nemime ve sırrı ifşa olur. Böyle yapmakla gıybet ve nemîmeyi de bir araya toplamış olursun." [27]

Yegâne önderimiz Rasulullah (s.a.s ), ümmetinin içinde tohumları ekilmesin ve zararlı olan fidanı büyüme­sin diye, nemime, yani kovuculuğa karşı mü'min müslü-manları uyarıp, ona kapılmamayı emretmiştir...

Abdullah ibn Mes'ud (r.a.)'ın rivayetiyle şöyle bu­yuruyor Rasulullah (s.a.s.):

"Dikkat edin! Size, adh'ın ne olduğunu söyleyim mi? O, insanlar arasında alıp yürüyen kovuculuktur.

Şübhesiz ki kişi, doğru söylemekte devam ederek ni­hayet doğrucu yazılır ve yalan söylemekte devam ederek nihayet yalancı yazılır.[28]

Esma bint Yezid (r.anha)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

"Size, en kötülerinizi haber vereyim mi?"

(Ashab):

Evet, dediler.

Rasulullah (s.a.s.):

"Kovuculukla dolaşanlar, dostların arasını bozanlar, birbirinden ayrı kalmakla fesadı isteyenler. [29]

Abdullah ibn Abbas (r.a.) anlatıyor:

Rasulullah (s.a.s.), Medine'nin hurma bahçelerinin birinden çıktı da kabirlerinde azab olunan iki insanın sesi­ni işitti ve:

"Bunlar, azab olunuyorlar. Bunların azab olunmaları, üzerlerine (büyük ve meşakkatli olacak) bir şey için de değildir. Şu muhakkak ki, onların günahları (Allah katında) elbette büyüktür:

Biri, hacetini yerine getirirken idrardan sakınmaz ya-hud insanların gözlerinden avretini perdelemezdi. Diğeri de, insanlar arasında söz taşıyıp kovuculuk yapardı," bu­yurdu.

Ondan sonra yaprakları soyulmuş taze bir hurma dalı istedi. Dalı, iki parça yaptı, yahud ikiye böldü. Şunun kabrine bir parça, bunun kabrine bir parça koydu ve:

"Bu çubuklar, kurumayıp yaş kaldıkları müddetçe, bunlardan azabın hafifletilmesi umud edilir," buyurdu.[30]

Hemmam b. el-Haris (rh.a.) anlatıyor:

Biz, Huzeyfe ile birlikte mescidde oturuyorduk. Der­ken bir adam, gelerek yanımıza oturdu.

Huzeyfe'ye:

Bu adam, sultana birşeyler (laf) götürüyor, dedi­ler.

Bunun üzerine Huzeyfe, ona işittirmek isteyerek:

Ben, Rasulullah (s.a.s.)'i:

"Kovucu, cennete giremez!" buyururken işittim, de­di. [31]

Abdullah ibn Mes'ud (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Ashabımdan hiçbir kimse, Ashabımdan hiçbir kimseden bana (sevmeyeceğim) bir sözü duyurmasın! Ben, si­zin yanınıza gönlüm kinden temiz olarak çıkmayı severim.[32]

Emirü'l-mü'minin İmam Ali b. Ebi Talib (r.a.) şöyle

demiştir:

Çirkin laf edenle onu yayan, günah işlemekte eşittirler.[33]

Emirü'l-mü'minin İmam Ömer b. Abdülaziz (rh.a.)'m Hilafeti zamanında biri, kendisine gelerek:

Falanca, senin için şöyle şöyle diyor, dedi. İmam Ömer (b. Abdülaziz) de:

İstersen, bu işi araştıralım. Şayet yalancı çıkarsan: "Bir fasık, size bir haber getirdiği zaman.[34] hükmüne girersin. Şayet duyduğun doğru ise:

"Dili ile iğneleyen, kovuculuk eden.[35] hükmüne girersin ki, her iki şekilde de mes'ûlsün. İstersen, üçüncü şıkkı tercih edelim: Seni, affedelim de bu iş böyle kalsın! dedi.

Adam:

Af diliyorum! Bir daha böyle bir işe girmem, de­di.

Lokman (a.s.), oğluna nasihat ederken şunları söylemistir:

Oğlum, ben sana, bir takım hasletler tavsiye ede­ceğim. Sen, bunları yerine getirirsen, mensub olduğun ce­maatın reisi olursun:

Yakın-uzak kim olursa olsun, herkese tatlı davran, iyiden de, kötüden de cehaletini gizle. Dostlarım koru, yakınlarını ziyaret et. Gammazlığına (kovuculuğa) kıymet vermeyeceğine, arayı bozacak azgınların sözünü dinleme­yeceğine dair onları te'min et! Öyle arkadaş seç ki, ayrıldı­ğınız zaman, ne sen onları, ne de onlar seni dillerine dola-sınlar!

Hakimin birini, dostlarından biri ziyarete gelir. Ziya­reti esnasında diğer kardeşliklerinden birinin kendi aleyhindeki sözlerini anlatır.

Hakim, ona der ki:

Bu ziyaretin çok kötü oldu. Çünkü ziyaretinde üç cinayet işledin:

Birincisi: Kardeşliğimle aramı açtın. İkincisi: Kalbimin huzurunu kaçırdın. Üçüncüsü de: Sana olan itimadımı kaybettin. Mus'ab b. Zübeyr (rh.a.) şöyle diyor:

Biz, nemmâmm sözlerini kabul etmeyi nemmâm-cılıktan daha kötü biliriz. Çünkü nemmâmlık (kovuculuk), bir delâlet ve yol göstermektir. Onu kabul ise, buna müsa­adedir. Bir şeye delâlet edip haber veren, onu kabul edip de, ona müsaade eden gibi olmaz. Siz, nemmâmdan sakı­nınız! Zira o, sözünde doğru olsa da, sırrı muhafaza etme­diği, gizli işleri açığa çıkardığı için doğruluğu da, alçakça bir harekettir.

İmam Hasan el-Basrî (rh.a.) şöyle demiş:

Senin lehine söz gezdiren adam, hadd-i zâtında aleyhinedir.

İmam Hasan el-Basrî (r.a.)'ın sözünü açıklayan îmam Gazalî (rh.a.) şöyle demiştir:

"Her ne şekilde olursa olsun nemmâma ehemmiyet vermemek, ona bağlanmamak ve ona inanmamak lâzımdır. Çünkü bu gibi adamlar bir vakit, gıybet, hıyanet, hased, nifak, hile ve insanlar arasında bozgunculuk peyda etmek­ten kurtulamaz. Aslında bu adam, Allah'ın yasak ettiği, yeryüzünde fesad için seyahatten kurtulamaz. Bu gün le­hinde ise, yarın aleyhindedir." [36]

3) Gıybet: "Bir insanın kötü hâllerini, onun gıyabın­da anmaktır. (Bir kimseyi arkasından çekiştirmek, yermek, kınamaktır.) Eğer bu kötülükler onda yoksa, iftiradır. Eğer bunları, onun yüzüne karşı söylemişse bu sövmektir. [37]Rabbimiz Allah şöyle buyurur:

"Arkadan çekiştirip duran, kaş-göz hareketleriyle alay eden her kişinin vay hâline." [38]

Yazıklar olsun! Mü'min müslümanlarm gıybetini e-den, gerek arkadan çekiştirip duran, gerekse kaş-göz hare­ketleriyle ve çeşitli mimiklerle alay edip duran kişilere ya­zıklar olsun! Bu halleriyle, mü'min müslümanları rahatsız eden, onların huzurlarını bozan ve şerefli şahsiyetlerini rencide etmeye çalışanlara yazıklar olsun!...

Muvahhid mü'minlerin gıybetini yapmak bütün mü'min müslümanlara haram kılınmıştır...

Rabbimiz Allah, gıybeti haram kıldığını şöyle beyan buyuruyor:

"Kiminiz de kiminizin gıybetini yapıp arkasından çekiştirmesin. Sizden biriniz, ölü kardeşinizin etini yemeyi sever mi? İşte bundan iğrenip tiksinidiz. Allah'dan korkup sakının. Hiç şübhesiz Allah, tevbeleri kabul edendir, çok esirgeyendir."[39]

İmam İbn Kesir (rh.a.) şöyle der:

"Gıybet, icma, ile haramdır, yalnızca kritik etme, dü­zeltme ve nasihat gibi fayda yönü ağır basan ifadeler müs­tesna." [40]

İmam Fahruddin er-Râzî (rh.a.), bu ayetin tefsirinde şunları kaydeder:

"Ayetteki, 'sizden herhangi biriniz, ölü kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı?' ifadesi, yasaklanan gıybetin, kâfirinin ki değil, mü'minin gıybetinin yapılmasının oldu­ğunun delilidir. Zira Cenab-ı Hak, gıybeti, kardeşin etinin yenilmesine teşbih etmiş ve bundan önce de 'Mü'minler, ancak kardeştirler. (Hucurat, 49/10) buyurmuştur. Halbuki kardeşlik, ancak mü'minler arasında söz konusudur. Ve kardeşin etini yemeye teşbih edilen şeyden men' etmeden başka da hiçbir şey söz konusu değildir.

Bu teşbihin hikmeti nedir? Biz deriz ki:

Bu, insanın namus ve şerefinin tıpkı eti ve kanı gibi olduğunun işareti olup, bu, 'açık kıyas' kabilindendir. Çünkü kişinin namus ve şerefi, etinden de kıymetlidir. Bi­nâenaleyh insan, insanın etini yemeyi hoş görmediğini gö­re, o, insanların şeref ve namuslarını zedelemeyi haydi haydi hoş görmez. Ayetteki 'kardeş eti' ifadesi bu hususu daha fazla men'eden bir ifadedir. Çünkü düşmanın öfkesi, düşmanının etini (ağzında) çinmeye sevkedebüir.[41]

Ebu Hüreyre (r.a.)'ın rivayetiyle şöyle buyurmuş Ra-sulullah (s.a.s.):

"Gıybet nedir, bilir misiniz?"

Ashab:

Allah ve Rasulü bilir, demişler. (Rasulullah:)

"Kardeşini, hoşlanmadığı bir şeyle anmandır!" bu­yurmuş.

Ya kardeşimde benim söylediğim bulunursa, ne buyurursun? denilmiş, (Rasulullah:)

"Söylediğin onda varsa, onu gıybet ettin demektir. Eğer onda yoksa, ona bühtan (büyük iftira) etmiş olur­sun!" buyurmuşlardır. [42]

Ümmü'1-mü'minin Aişe (r.anha) anlatıyor:

Rasulullah (s.a.s.)'e:

Safiyye'nin şöyle şöyle sıfatları (kusur olarak) sa­na yeter, dedim.

(Raviler: Aişe (r.anha), Safiyye'nin kısa boyluluğu-nu kast etti, dediler.)

Rasulullah (s.a.s.):

"Ya Aişe, sen öyle bir kelime konuştun ki, eğer de­niz suyu ile karıştırılırsa, denizin suyuna galebe çalar, onu berbat ederdi." buyurdu.

Aişe (r.anha) dedi ki:

Rasulullah (s.a.s.)'e bir kimsenin taklidini yap­tım. Rasulullah (s.a.s.):

"Ben, bir kimsenin taklidini sevmiyorum. İsterse karşılığında şu kadar, şu kadar servet verilsin! buyurdu.[43]

Ümmetin müttakî ve muvahhid ulemâsından İmam Nevevî (rh.a.), "el-Ezkâr" adlı meşhur eserinde gıybet hakkında şöyle diyor:

"Gıybete gelince: İnsanı, hoşlanmadığı hâlleri ile an­mandır. Hoşlanmadığı şey, ister vücûdunda, dininde, dün­ya işinde, nefsinde, yapısında, ahlâkında, malında, çocu­ğunda, anne, babasında, eşinde, hizmetçisinde, kölesinde, sarığında, elbisesinde, yürüyüşünde, hareketinde, sevinme­sinde, şakasında, asık suratında, tatlı yüzünde yahud bun­lara benzer hâllerinde bulunsun.

Bunları, sözünle, yazı ile hoşlanmadığı bir hâl olarak ifade etmen, işaret kullanman, gözünle, elinle, başınla ya­hud benzeri bir şeyle işaret etmen hep gıybet olur.

Bedende olanlar: (Hoşlanılmayan ve gıybet yerine geçen sözler): Kör, topal, şaşı, kel, kısa, uzun, siyah ve sarı gibi söylenilen sözler.

Dinde olanlar: Fasık, hırsız, hain, zalim, namaza gevşek, necasetlerde müsamahakâr, babasına itaat etmez, zekatı yerinde harcamaz, gıybetten kaçınmaz gibi.

Dünya işlerinde olanlar: Edebi az, insanlara gevşek davranır, kimseye hak tanımaz, çok konuşur, çok yer yahud çok uyur, zamansız uyur, layık olmadığı yere oturur gibi...

Baba ile ilgili (gıybet) sözler: Babası fasıktır, Hind-lidir, katrancıdır, zencidir, tamircidir, bez satıcısıdır, köle dellâhdır, marangozdur, demircidir, dokumacıdır gibi...

Ahlâkla ilgili olanlar: Ahlâkı kötü, kibirli, riyakâr, aceleci, zorba, âciz, kalbi zayıf, kızgın, asık suratlı, azledilmiştir gibi sözler söylemek..

Elbise ile ilgili sözler: Elbisenin yeni, geniştir, eteği uzundur, elbisesi kirlidir ve benzeri sözler söylemek...

Geri kalanlar, bu anlattıklarımıza kıyas edilir. Bu­nun kaidesi: Adamı, hoşlanmıdığı bir hâl ile anmaktır.[44]

Muvahhid mü'minler, gıyablarında konuştuklarını mü'min kardeşlerin haklarına çok dikkat etmeli ve gıybet olacak söz ile hareketlerden hassasiyetle kaçınmalıdırlar!.. Rasulullah (s.a.s.)'in şu hadisleri, bu konuda bizleri uyar­makta ve çok dikkatli olmamızı beyan etmektedir...

Ebu Hüreyre (r.a.) anlatıyor:

Eslemli (zina eden Maiz, r.a.) recmolundu.

Rasulullah (s.a.s.)'in Ashabından iki zâttan birisi, di­ğerine:

Bak şu adama! Allah, kusurunu gizlemişken, nefsi onu bırakmadı. Köpeğin taşlandığı gibi recmolundu, di­yordu.

Rasulullah (s.a.s.), onu işitti, amma onlara bir şey söylemeyip sükût etti. Sonra bir saat kadar yürüdü. Şişmiş, kokmuş olduğundan ayağı yukarı kalkmış bir eşek ölüsüne rastladı.

Bunun üzere şöyle buyurdu:

"Falan ve falan nerede?"

O ikisi birden:

Onlar bizleriz ya Rasulullah, dediler. Rasulullah (s.a.s.), onlara:

"İniniz, şu Ölü eşeğin etinden yiyiniz!" buyurdu. Her ikisi de:

Ya Rasulullah, bunları kim yer? dediler. Rasulullah (s.a.s.):

"Sizin, biraz Önce mü'min kardeşinizin haysiyetin­den nail olduğunuz şey, bu eşeğin etini yemekten daha şid­detlidir.

Nefsim kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki, şimdi o Eslemli, cennet nehirleri içerisinde dalıp dalıp üs­tüne çıkmaktadır." [45]

Cabir b. Abdullah (r.anhuma) anlatıyor:

Rasulullah (s.a.s.) ile beraberdik. Pis koku saçan rüzgar yükseldi. Bunun üzerine Rasululllah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Bu nedir, biliyor musunuz? Bu, mü'minleri gıybet edenlerin, rüzgarıdır (kokusudur)." [46]

Cabir b. Abdullah (r.anhuma)'dan.

Rasulullah (s.a.s.)'in zamanında pis kokulu bir rüz­gar esti. Bunun üzerine Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Münafıklardan bir kısım insanlar, mü si umanlardan bir kısım insanları gıybet ettiler de, bu rüzgar onun için gönderildi." [47]

Enes b. Malik (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Mi'rac'a çıkarıldığım vakit, bakırdan tırnaklan bu­lunan, onlarla yüzlerini ve göğüslerini yırtan bir kavme uğradım.

Bunlar, kimlerdir ey Cebril? diye sordum. Cibril:

Bunlar, (gıybet ederek) insanların etini yiyen ve onların hatalarına kapılıp konuşup, duranlardır, dedi.[48]

Katıksız iman sahibi mü'min müslümanlar, diğer niü'min kardeşlerine yardımcı olmak ve onları koruyup kollamak ile vazifelidirler... Gerek yanlarında, gerekse gi-yablarında bu vazifelerini ihmal etmezler... Onların hayat­larında bu vazifeyi sürdürdükleri gibi, ölümlerinden sonra da onların izzetlerini korumak, için gayret ederler... Bir mü'minin gıyabında konuşup onun izzet ve şerefine dil uzatanlara karşı en sert bir tavır ile onlann bu saldırılarını engellemek, mü'minlerin kardeşleri üzerindeki hakların­dandır...

Muaz b. Esed el-Cühenî (r.a.)'dan:

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

"Kim bir mü'mini, bir münafığın şerrinden korursa, Alİah, ona bir melek gönderir. Kıyamet gününde onun eti­ni cehennem ateşinden korur.

Kim bir müslümanı kötülemek isteyerek ona söz atarsa, söylediği sözü isbat edip içinden çıkana kadar Al­lah onu, cehennem köprüsü üzerinde habseder.[49]

Cabir b. Abdillah (r.a.) ve Talha b. Sehl (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Kim, hürmeti düşücek, şerefinden noksanlık, ola­cak bir yerde müslümana yardımcı olmaz, onu yalnız bıra­kırsa, Allah da, yardımını istediği yerde onu yalnız bırakır. Kim, şerefinden kaybedeceği, saygının azalacağı bir yerde müslümana yardımcı olursa, yardımını istediği yerde Al­lah, ona yardımcı olur.[50]

Ebu'd-Derda (r.a.)'dan:

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyuruyor:

"Her kim (din) kardeşinin ırzından (zem ve gıybeti) savarsa, Allah da kıyamet gününde cehennem ateşini onun yüzünden savar." [51]

Esma bint Yezid (r.anha)'dan:

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Kardeşini gıyabında savunan kişiyi Allah, cehen­nemden azad eder." [52]

Itban ibn Malik (r.a.) anlatıyor:

Rasulullah (s.a.s.), namaza durup tekbir aldı. Biz de durup saf olduk. İki rek'at kıldırdıktan sonra selâm verdi.

Rasullullah (s.a.s.)'i kendisi için yaptığımız bir hazi-re yemeği üzerine alıkoyduk. Yurdun ahalisinden bir çok kimseler (Rasulullah'in gelmesini haber alarak) eve gelip doldular.

İçlerinden biri:

Malik ibnu'd-Duhşun nerede? dedi.

Oradakilerden biri:

Malik ibnu'd-Duhşun, Allah ve Resulü'nü sev­meyen bir münafıktır, dedi.

Rasulullah (s.a.s.), ona:

"Öyle deme! Görmüyor musun o, La ilahe illallah demiştir ve sözü ile Allah'ın rızasını istemektedir." buyur­du.

O sözü söyleyen de:

Allah ve Rasulü en iyi bilendir, dedi.[53] Ka'b b. Malik (r.a.) anlatıyor:

Rasulullah (s.a.s.), Tebuk'e varana kadar beni hiç anmamış. Tebuk'te Sahabîleri içinde otururken beni hatırlayarak:

"Ka'b ne yaptı?" diye sormuş.

Selimoğullarından birisi:

Ya Rasululllah, Ka'b'ı, kıymetli iki bürdesi ve ki­birli iki tarafına bakması Medine'de habsetti! diye cevab vermiş.

Bunun üzerine Muaz b. Cebel, bunu söyleyen o kim­seye:

Ne fena söyledin! diye karşılamış ve Rasulullah'a da:

Vallahi ya Rasulullah biz, Ka'b b. Malik hakkın­da hayırdan başka birşey bilmeyiz! demiş.

Bunun üzerine Rasulullah sükût etmiş. [54]

Cabir b. Abdullah (r.anhuma) şöyle söyler:

Müslüman kardeşini gıyabında savunan kişiyi, Allah da, dünyada ve ahirette savunur.[55]

Ümmül-mü'minin Aişe (r.anha)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

"Dostunuz öldüğü vakit onu çekiştirmekten vazge­çin, hakkında dedi-kodu yapmayın!" [56]

Abdullah ibn Ömer (r.anhuma)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

"Ölülerinizin iyiliklerini anınız (hayırla yâd ediniz). Kötülüklerini (anmaktan) vazgeçiniz!" [57]

Mü'min kardeşini gıyabında ve ölümünden sonra sa­vunan mü'min müslüman şahsiyet, bu konuda Rabbimiz Allah Teâlâ'nın rızasına kavuşur... Her kim, bu kulluk va­zifesine ihanet eder, herhangi bir menfaat karşılığında mü'minlerin gıybetini eder, onları kötüler ve İslâm düş­manlarını sevindirerek onlardan yana olursa, mü'min kul­larının velisi, yani dostu ve yardımcısı olan Allah Teâlâ, onlara azab eder... Dünyada rezil, ahirette zeîîl eder...

Müstevrid (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

"Kim bir müslümam kötülemesi karşılığında bir lok­ma yerse Allah, onun bir mislini de ateşten yedirecektir. Kime bir müslümam çekiştirmesi karşılığında elbise giydirilirse, Allah, onun bir mislini de ateşten giydirecektir. Kim bir kimseyi, (fazla överek) gösteriş ve işittiriş makamına diker­se, Allah da o kimseyi kıyamet gününde, işittirme ve göste­riş makamına çıkaracaktır (azab edecektir)." [58]

Ümmetin muvahhid ve müttakî ulemâsından İmam Nevevî (rh.a.), meşhur "Riyâzü's-Sâlihin" adlı kıymetli hadis kitabında, "Mubah Olan Gıybet" başlığını taşıyan bölümünde gıybeti caiz kılan altı sebebi şu şekilde beyan eder:

"Bilesin ki gıybet ancak, kendisine başka yolla ulaş­mak mümkün olmayan sahih, şer'i bir sebeble mubah olur. Gıybeti mubah kılan sebebler altıdır:

1) Tezallüm: Zulme uğramış bir kimsenin, hüküm­dar veya hâkim gibi zalime karşı kendisine yardımcı olabi­lecek yetki ve kudrete sahib birine gelip:

Falan bana, şöyle şöyle haksızlık etti, demesi ca­izdir.

2) Bir kötülüğün önlenmesi veya bir âsînin yola getirilmesi için yardım istemek: Kişinin, güçlü olduğunu sandığı bir kimseye gidip sırf bir kötülüğü ortadan kaldır­mak niyetiyle:

Falanca, şu kötü işleri yapıyor. Onu, bundan alı­koy, demesi caizdir. Böyle bir niyet taşımazsa, bu yaptığı haramdır.

3) Fetva almak: Bir kişinin, müftî'ye gidip:

Babam, kardeşim, kocam veya falan adam bana zulmetti. Bunları yapmaya haklan var mıdır? Bundan kur­tulmamın, hakkımı almamm ve haksızlığı önlememin yolu nedir? Gibi sözler söylemesi, ihtiyaçtan dolayı caizdir. An­cak:

Şöyle şöyle yapan bir kimse veya bir eş hakkında ne dersiniz? diye üstü kapalı olarak durum arzetmesi, ihti­yaca daha uygun ve fazilete daha muvafık olur. Nitekim böyle bir üslubunda maksad hasıl olur. Bununla beraber, İnşaallah aşağıda zikredeceğimiz Hind'in rivayet ettiği ha­diste olduğu gibi haksızlık eden şahsın açıkça söylenmesi de caizdir.

4) Müslümanları şerrden sakındırmak ve iyilikleri istemek (nasihat): Bunun çok çeşitli uygulaması vardır:

a) Hadis ravilerinden ve şahidlerinden kusurlu olan­ları cerhetmek. Bu, müslümanlarm icmâ ile caizdir. Hatta yerine göre vâcib bile olur.

b) Bir kimse ile dünürlük, ortaklık, komşuluk, alış­veriş vs. yapılmak, emânet bırakmak istenildiği zaman ve benzeri durumlarda kendisine danışılan kişinin bildiğini gizlememesi, aksine büyük bir hayırhaklıkla bildiklerini olduğu gibi söylemesi gerekir.

c) Dini ve din ilimlerini öğrenmek isteyen birisinin, bid'atçı veya günahkâr (fasık) bir hocadan ders aldığına şahid olup, zarar göreceği endişesine kapılan kimsenin, o Öğrenciye öğüt verip hocasının hâlini açıklaması gerekir. Bu da, yine sırf öğüt vermek maksadına yönelik olmasıdır. Bu iş, tehlikeli ve yanılgıya açıktır. Çünkü uyarıda bulu­nan kişi, çekememezlik duygusuna kapılmış olabilir. Şey­tan, onu yanıltabilir. Bu noktada çok uyanık ve dikkatli ol­mak gerek.

d)  İster ehil olmadığı için, ister günahkâr olduğu için, isterse başkaları tarafından yanıltıldığı için, yahud daha başka sebebten dolayı üstlendiği görevi gerektiği şekil­de yapmayan bir yetkilinin durumunu, daha üst bir yetkiliye bildirmek suretiyle o görevlinin dürüst hareket etmesini sağlamasını, veya onu görevden uzaklaştırarak layık olan bir başka kişiyi görevlendirmesini sağlamaya çalışmak, onu, buna teşvik etmek, caiz ve gereklidir.

5) Fışkı ve bid'atçılığı aşikar olan kimsenin, Me-salâ, açıkta şarab içmek, insanların malına el koymak, haksız öşür almak, haraç kesmek, zorla baş olmaya, başa geçmeye çalışmak, kötü ve gayr-i meşru işlere yönelmek gibi tavırlar gösteren kimsenin hakkında konuşmak caiz­dir. Çünkü kendisi kötülüğünü açığa vurmuştur. Ancak o-nun açığa vurduklarının dışındaki başka ayıplarının anıl­ması -onların da söylenmesini gerektiren daha başka sebeb veya sebebler yoksa- haramdır.

6. Tarif etmek: Bir insan şaşı, topal, sağır, kör ve buna benzer başka lakaplarla biliniyorsa, onu, sırf tarif edebilmek için bu lakapları kullanmak câîzdir. Ancak bu lakapların, kişinin değerini düşürme amacıyla takılması haramdır. Böyle lakaplarla bilinen kişilerin, bu lakaplar söylenmeden tarif ve tanıtımı mümkün olduğu sürece bun­ları kullanmamak daha doğrudur.

Gıybetin caiz olduğu yerler konusunda bu altı sebebi âlimler ortaya koymuşlardır. Bunların çoğunda da ulemâ­nın görüş birliği (icmâı) vardır. Bu hususta deliller, sahih ve meşhur hadislerdir.[59]

Bu konudaki deliller, şu şekilde beyan olunmuştur;

Rabbimiz Allah (Azze ve Celle) şöyle buyurur:

"Allah, zulme uğrayanlar dışında kötü sözün açıkça söylenmesini sevmez. Allah, işitendir, bilendir.

Bir hayrı açıklar ya da gizli tutarsanız veya bir kötü­lüğü bağışlarsanız, şübhesiz Allah, affedicidir, güç yetiricidir.[60]

Mü'minlerin annesi Aişe (r.anha) anlatıyor:

Bir kimse Rasulullah (s.a.s.)'in huzuruna gelmek

için izin istedi. .   .   Rasulullah (s.a.s.):

"Ona izin veriniz. O, aşiretin ne kötü kardeşidir -ya-hud- o, aşiretin ne kötü oğludur." buyurdu,

O kimse, Rasulullah (s.a.s.)'in yanına girince Rasu­lullah, ona karşı yumuşak sözler söyledi.

Ben:

Ya Rasulullah, biraz önce sen, onun için söyledi­ğin o sözleri söyledin. Sonra da ona yumuşak kelâm ettin? diyerek bunun sebebini sordum.

Rasulullah (s.a.s.):

"Ya Aişe, insanların en şerrlisi, çirkin hareketlerin­den korunması için insanların kendisini terk ettikleri -ya-hud, karşılamak istemeyip yalnız bıraktıkları- kimsedir," buyurdu. [61]

Ümmü'l-mü'minin Aişe (r.anha)'dan: Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur: "Ben, falan falan kimseleri bizim dinimizden bir şey bilirler zannetmiyorum." Ravîel-leys b. S'ad:

Onlar, münafıklardan iki adamdı, demiştir.[62] Ebu Bekir b. Ebi'1-Cehm b. Suhayr el-Adevî anlatı­yor:

Fatıme bint Kays konuşurken işittim:

Kocası, kendisini üç talakla boşamış da Rasulullah (s.a.s.) ona, mesken ve nafaka vermemiş.

(Fatıme dedi ki:)

Rasululullah (s.a.s.) bana:

"Nikâh için helâl olduğun vakit bana bildir!" buyur­dular.

Ben de, kendilerine bildirdim.

Müteakiben Fatıme'yi, Muaviye ile Ebu Cehm ve Usame b. Zeyd istemişler.

Bunun üzerine Resulullah (s.a.s.):

"Muaviye, yoksul bir adamdır, hiç malı yoktur. Ebu Cehm'e gelince, kadınları çok döven bir adamdır. Lâkin Usame b. Zeyd!..." buyurdu.

Fatıme, eliyle şöyle işaret ederek:

Usame!.. Usame!.. dedi.

Rasulullah (s.a.s.),ona:

"Allah ve Rasulüne itaat, senin için daha hayırlıdır."

Fatıme:

Ben de, onunla evlendim ve gıbta ettim, dedi.[63] Zeyd b. Erkam (r.a.) anlatıyor:

Ben, bir gazada bulundum. Orada (münafıkların ba­şı) Abdullah b. Ubeyy'den şunları derken işittim.

Ey topluluk, Rasulullah'ın yanındakilere nafaka vermeyin tâ ki, etrafından dağılsınlar ve O'nun yanında Medine'ye bir dönersek, herhalde izzet ve kuvveti çok olan (yani kendisi), en zelîl ve en zaif olanı Medine'den muhakkak çıkaracaktır!

Ben, İbn Ubeyy'in bu sözlerini, amcama yahud Ömer'e söyledim. O da bunu, Rasulullah'a söyledi. Bunun üzerine Rasulullah beni çağırttı. Ben de, ibn Ubeyy'in sözle­rini kendisinine naklettim. Bu defa Rasulullah, Abdullah ibn Ubeyy ile adamlarına haber gönderdi. Bunlar, geldiler ve:

Biz böyle bir şey söylemedik, diye yemin ettiler. Rasulullah, beni yalanladı, onu doğruladı.

Bunun üzerine ben, öyle gamlandım ki, ömrüm için­de bana asla bunun benzerini bir keder isabet etmemişti. Artık evde oturdum (dışarı çıkmadım).

Amcam da bana: - Ey oğul, durmadın! En sonu Rasulullah'ın seni yalanlamasını ve sana öfkelenmesini istedin! dedi (de be­ni, daha kederlendiri verdi).

Son derece bunaldığım bu sırada, Allah Teâlâ:

"Münafıklar, sana geldikleri zaman.[64] sûresini indirdi. Bu sûrenin gelmesi üzerine Rasulul­lah (s.a.s.), bana heber gönderdi. Huzuruna vardığımda bu süreyi okudu ve:

"Ya Zeyd, şübhesiz Allah (nakletmiş olduğun sözde) seni doğrulamıştır." buyurdu.[65]

Ümmül-mü'minin Aişe (r.anha) anlatıyor:

Hind bint Utbe geldi de:

Ya Rasulullah, (kocam) Ebu Süfyan, çok sıkı cimri bir kimsedir. Ona aid olan maldan ailemize yedir­memde bana günah var mıdır? diye sordu.

Rasulullah (s.a.s.):

"Örfe göre bir ailenin yiyebileceği mikdar ile aile halkını yedirmende sana bir günah yoktur." buyurdu.[66]

"Ekseri ulemâya göre, sahih bir maksadla, yani sırf kötülemek için değil de, nasihat ve hâlini beyan gibi bir maksadla fasıka, yüzüne karşı olsun, arkasından olsun, 'ya fasık' yahud 'ya müfsid' demek caizdir.[67]

Behz b. Hakim babası (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Açıktan günah işleyenleri ne zaman açıklayacaksı­nız? Onların vasıflarını anlatın ki, insanlar onlardan sakınsınlar." [68]

Muaviye b. Hayde (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"İnsanlar kendisinden sakınsınlar diye, fasığın (faci-rin) kötü hasletlerini herkese söyleyin. [69]

Enes b. Malik (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Her kim (yüzünden) haya perdesini atarsa, ona yapılan gıybeti hükmü) yoktur.

ZeydrVehb (r.a.) anlatıyor:

Mü'min kardeşinin gıybetini eden kişi, tevbenin şartlarına riâyet ederek tevbe etmelidir... Bu konuda imam­ların ihtilâf ettikleri ve iki görüşün ortaya çıktığı malum­dur...

İmam İbn Kesir (rh.a.), tefsirinde bu konuyu şu şe­kilde beyan eder:

"Âlimlerin hepsi şöyle diyorlar:

Gıybet yapanların tevbe için takib edeceği yol, gıy­betten tamamen ayrılarak terk etmek ve bir daha dönme­meye azmetmektir. Kişinin geçmişte yaptıklarına pişman olması ve gıybetini yaptığı kimselerden helâllik dilemesi şart mıdır, değil midir? Bu husus ihtilaflıdır.

Diğer bazıları da şöyle diyorlar:

Helâllik dilemesi şart değildir. Zira gıybet ettiğini kendisine bildirdiği takdirde olur ki, onun yaptığını bilme­mesi durumundakinden çok daha fazla eziyyete dûçâr ka­labilir. O hâlde onun takib edeceği yol, daha önce kötülemîş olduğu meclislerde ondaki güzel huyları sayıp onu öv­mek ve gücü yettiğince onun hakkında yapılacak gıybetle­ri önlemektir. Bu ya-pacağı daha önce yaptıklarına bir kef-fâret olur."[70]

Bu konudaki diğer görüşü, İmam Gazali (rh.a.) şöyle anlatıyor:

"Bilmiş ol ki, gıybet edene vacib olan, pişman olup kendi hâline acımak suretiyle Allah katındaki mesuliyetten kurtulmaktır. Ayrıca gıybet ettiği kimseden de helâllik al­maktır ki, ona olan borcundan da bu sayede kurtulmuş ol­sun. Gıybet ettiği kimseden helâllik alıp, af dilerken, içinden üzülmeli, bu üzüntü ve nedametini gıybet ettiği kim­seye de duyurmalıdır. İçinden nadim olmadığı hâlde dışa­rıdan pişman görünüp helâllik almaya çalışan, riyakârlık etmiş olur ki, bu defa yeni bir günah daha sırtına almış olur.

Hasan el-Basrî (rh.a.)'a göre, helâllik almaya lüzum yok, yalnız tevbekâr olmak da kâfidir. Bu sözüne de, Enes b. Malik (r.a)'ın Rasul-i Ekrem (s.a.s.)'den rivayet ettiği şu hadisi delil getirmiştir.

"Gıybet ettiğin adamın gıybetinin keffâreti, onun için istiğfar etmendir." [71]

Mücahid (rh.a.) de:

Din kardeşinin etini yemenin, yani gıybetini yap­manın keffâreti, onu övmen ve onun için hayır dua etmen­dir, demiştir.

Atâ b. Ebi Rebah (rh.a.)'a gıybetin tevbesini sordu­lar. Ata da:

Gıybetini yaptığın adamın yanma gider ona: "Senin gıybetini yaptım, zulm ettim, hatta yalan söy­ledim, bu surette sana kötülükte bulundum. Şimdi pişman oldum. Senden helâllik istiyorum. Sen, istersen hakkım alırsın, istersen helâl edersin" der ve bu surette helâllik is­ter, demiştir.

Sözün doğrusu da budur." [72]

Birbirlerini affetmek, birbiriyle helâlleşip ümmet içinde barışı ve huzuru sağlamak ulvî bir harekettir... Ken­disinden razı olunan bir tavırdır... Muvahhid mü'minler, iman ve salih amel üzere sürdürüp, bir mü'min müslüman olarak bitirmiş olacakları dünya hayatlarında, bu güzel hâl ve hareketi gerçekleştirmelidirler. Yegâne önderimiz Rasu-lullah (s.a.s.) ümmetine bu güzel tavrı emretmiştir...

Ebu Hüreyre (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur:

"Kimin yanında kardeşine aid haksız alınmış bir hak varsa, o haksızlıktan dolayı hak sahibiyle helâlleşsin! Mu­hakkak olan şu ki, kıyamette hiç bir dinar ve hiç bir gümüş yoktur. Kardeşinin hakkı için kendi hasenelerinden alın­madan evvel, dünyada onunla helâlleşsin. Ahirette zali­min, o hakkı karşılayacak haseneleri bulunmazsa, kardeşi­nin seyyielerinden alınır da, o zalimin üzerine atılır.[73]

Ahmed b. Yahya b. Vezir diyor ki:

Mis ir-Kandil ler Çarşısı'nda İmam Şafiî ile gezerken biri, âlimin biri hakkında lüzumsuz sözler sarfediyodu. Bunu gören Şafiî, bize dönerek:

Bu gibi herze sözlerden dilinizi koruduğunuz gi­bi, kulağınızı da koruyun! Çünkü dinleyici, söyleyicinin ortağıdır. Fena insanlar, kendi içlerindeki kötü şeyleri sizin gönüllerinize aktarmak isterler. Fena insanların sözlerini dinleyenler, günahkâr olduğu gibi, dinlemeyip reddedenler saadete ererler, dedi. [74]

Allah Teâlâ, İslâm Milleti'nin mutlak müctehid imam­larından olan İmam Muhammed b. İdris eş-Şafiî'den razı olsun ve rahmet eylesin... Onun bu nasihatini duyanlar, duy­duklarıyla amel ettikleri taktirde, ümmet içinde sevgi ve say­gı bağlan kuvvetlenir, barış ve huzur sağlanır!..

Abdurrahman b. Aclan (r.a.)'dan.

Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Sizden biriniz, Ebu Zamzam (Damdam) gibi ol­maktan aciz midir?"

Ashab:

Ebu Zamzam kimdir? dediler. Rasulullah (s.a.s.):

"Sizden önce geçen bir zâttır." buyurdu. Ebu Zamzam (Damdam), (sabahladığı vakit):

Ey Allah'ım, beni kötüleyenlerin hakkımdaki de-di-kodularım kullarına sadaka olarak bağışladım, derdi.[75]

Ebu Cüreyc Cabir b. Süleyman (r.a.)'dan.

Rasuîullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

"Eğer bir kimse, sana söverse ve sende (olduğunu) bildiğin bir şeyden dolayı seni ayıplayacak olursa, sen de onda (olduğunu bildiğin bir şeyden dolayı) onu ayıplama! Çünkü bunun vebali onadır. [76]

Ebu Berze el-Eslemî (r.a.) anlatıyor:

Rasulullah (s.a.s.), meclisten kalkmak istediğinde son oturuşunda şöyle derdi:

"Allah'ım, Seni teşbih ederim, Sana hamdederim. Ben şahidim, Senden başka ilâh yok. Sana istiğfar eder ve Sana tevbe ederim. (Subhaneke Allahumme ve bilhamdik, eşhedu enlâ ilahe illa ente, estağfiruke ve etubu ileyke)."

Ya Rasulullah, geçmişte söylemediğin bir sözü şimdi söyledin, dedi. Rasulullah (s.a.s.): "Bu kelimeler, mecliste yapılan (hatalara) keffârettir." buyurdu. [77]

 

 


[1] Hucurat, 49/12.

[2] Fetih, 48/6.

[3] Fetih, 48/İ2.

[4] Sahih-i Buharı, Kitabu'1-Edeb, B.57, Hds.93-94. Kitabu'n-Nikâh, B.46, Hds.76. Kitabu'l-Feraiz, B.l, Hds.2. Sahih-i Müslim, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.9, Hds.28-31.

Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.55, Hds.2055. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.56, Hds.4917. İmam Malik, Muvatta', Kîtabu Hüsnü'1-Hulk, Hds.15.

[5] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.89, Hds.4993.

[6] Nur, 24/12.

[7] İbn Hişam, A.g.e. C.3, Sh.415.

İbn Kesir,-Hadislerle Kur'ân-ı Kerim Tefsiri, C.ll, Sh.58O5. imam Kurtubî, A.g.e. CM, Sh.319.

Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Taberî Tefsiri, çev. Ha­san Karakaya - Kerim Aytekin, İst. 1996, C.6, Sh.126.

[8] Sünen-i İbn Mace, Kitabu'l-Fiten, B.2, Hds.3932.

[9] Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Birrİ ve's-Sıîa, B.84, Hds.2101'in deva­mında.

[10] İbn Kesir, A.g.e. C.13, Sh.7411.

[11] Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.55, Hds.2055'in deva­mında.

[12] Sahih-i Müslim, Kitabu'l-Münafikun, B.16, Hds.65. Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.25, Hds.2002. Sünen-i İbn Mace, Kitabu'l-Menasık, B.76, Hds.3055.

[13] İbn Kesir, A.g.e. C.13, Sh.7413.

[14] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.40, Hds.4880.

Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.84, Hds.2101. Sünen-i İbn Mace, Kitabu'l-Hudud, B.5, Hds.2546 (yakın mânâ ile) et-Taberî, A.g.e. C.7, Sh.515.

[15] Sahih-i Buhârî, Kitabu't-Ta'bir, B.45, Hds.55. Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Libas, B.19, Hds.1804. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.96, Hds.5024.

[16] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.44, Hds.4888. İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.124, Hds.248. et-Taberî, A.g.e. C.7, Sh.513.

[17] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.45, Hds.4891.

İbn Kesir, A.g.e. C.13, Sh.7412. İmam Ahmedb. Hanbel'den.

[18] Sahih-i Buhârî, Kitabu'l-Mezalim ve'1-Gasb, B.3, Hds.3.

Sahih-i Müslim, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.15, Hds.58. B.21,

Hds.74. Sünen-i İbn Mace, Kitabu'l-Hudud, B.5, Hds.2544. et-Taberî, A.g.e. C.7, Sh.512.

[19] Hucurat, 49/12

[20] Bakara, 2/189

[21] Nur, 24/27

[22] M. Yusuf Kandehlevî, Hayatü's-Sahâbe, çev. Ahmed Meylânî, Ank. 1990, C.2, Sh.618. (El-Kenz, C.2, Sh.167. Haraitî'den.) İmam Gazali, A.g.e. C.2, Sh.499 ve 801.

[23] M. Yusuf Kandehlevî, A.g.e. C-.2, Sh.619. (El-Kenz, C.2, Sh.l41-Ebu Şeyh'den.) Aynı Konuda bir başka olay için bkz. İmam Gazali, A.g.e. C4 Sh.497

[24] Sahih-i Buhârî, Kitabu'l-Menakıb, B.l, Hds.5.

Sahih-i Müslim, Kitabu Fedailu's-Sahabe, B.48, Hds.199. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.39, Hds.4872. Sünen-i Tirmizî, Kitabu'1-Birri ve's-SıIa, B.77, Hds.2094. İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.192, Hds.409. B.634, Hds.1309. Kuzâî, Şihâbü'l-Ahbâr, Sh.125, Hds.391.

[25] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.39, Hds.4873. Sünen-İ Dârimî, Kitabu'r-Rikak, B.51, Hds.2767. İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.635, Hds.1310. Kuzâî, A.g.e. Sh.106, Hds.323.

İmam Suyutî, A.g.e. C.2, Sh.416, Hds.2227 (4345). Taberânî, Mu'cemu'l-Evsat'tan.

[26] Kalem, 68/11.

[27] İmam Gazalî, A.g.e. C.3, Sh.346-347.

Ayrıca bkz. Seyyid Şerif Cürcânî, Kitabu't-Ta'rifât, Sh.241.

[28] Sahih-i Müslim, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.28, Hds.102.

[29] İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.150, Hds.323.

[30] Sahih-i Buhârî, Kitabu'1-Edeb, B.49, Hds.84.

KitabuT-Vudû', B.58, Hds.79.

Kitabu'l-Cenaiz, B.81, Hds.115. Sahih-i Müslim, Kitabu't-Tahare, B.34, Hds. 111. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu't-Tahare, B.l 1, Hds.20. Sünen-i Tirmİzî, Kitabu't-Tahare, B.53, Hds.70. Sünen-i Neseî, Kitabu't-Tahare, B.27, Hds.31. Sünen-i İbn Mace, Kitabu't-Tahare, B.26, Hds.347. İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.306, Hds.735. İmam Hafız el-Munzirî, A.g.e. C.5, Sh.407, Hds.25, Ahmed b. Hanbel'den, C.5, Sh.389, Hds.7, İbn Hibban'dan.

[31] Sahih-i Müslim, Kitabu'1-İman, B.45, Hds.170. Bkz. Hds.168 ve 169.

Sahih-i Buhârî, Kitabu'1-Edeb, B.50, Hds.85.

Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.38, Hds.4871.

Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.78, Hds.2095.

İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.150, Hds.322.

Kuzâî, A.g.e. Sh.174, Hds.566.      '

Abdullah ibnü'l-Mübarek, Kitabu'z-Zühd, Sh.175, Hbr.703.

[32] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.33, Hds.4860. Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Menakıb, Hds.4149.

[33] İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.151, Hbr.324.

[34] Hucurat, 49/6

[35] Kalem, 68/11

[36] İmam Gazali, A.g.e. C.3, Sh.348-351.

[37] Seyyid Şerif Cürcânî, Kitabu't-Tarifât, Sh.167.

[38] Hümeze, 104/1.

[39] Hucurât, 49/12.

[40] İbn Kesir, A.g.e. C.13, Sh.7414.

[41] Fahruddin er-Râzî, Tefsir-i Kebir - Mefâtihu'l-Gayb, çev. Prof. Dr. Suat Yıldırım, vdğ. Ank. 1995, C.20, Sh.23O.

[42] Sahih-i Müslim, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.20, Hds.70. Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Birri ve's-Sila, B.23, Hds.1999. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.40, Hds.4874. Abdullah ibnü'l-Mübarek, Kitabu'z-Ziihd, Sh.175, Hds.704. İmam Malik, Muvatta'; Kitabu'I-Kelâm, Hds.10. et-Taberî, A.g.e. C.7, Sh.513.

[43] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.40, Hds.4875.

Sünen-i Tirmizî, Kitabu Sıfatu'l-Kıyame, B.19, Hds.2623-2624. İmam Hafız el-Munzirî, A.g.e. C.5, Sh.395, Hds.9. Beyhâkî'den. et-Taberî, A.g.e. C.7, Sh.514.

[44] İmam el-Hafız el-Muhaddis el-Fakîh Ebu Zekeriyya Yahya b. Şe­ref en-Nevevî, Peygamberimizin En Güzel Duaları ve Zikirleri -el-Ezkâr, çev. A. Fikri Yavuz, Ank. 1990, Sh.587.

[45] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'l-Hudud, B.24, Hds.4428. İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.307, Hds.737. İbn Kesir, A.g.e. C. 13, Sh.7417. Hafız Ebu Ya'Iâ'dan. İmam Hafız el-Munzırî, A.g.e. C.5, Sh.403, Hds.19, İbn Hıbban, "Sahih"inden.

[46] İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.305, Hds.732.

İmam er-Rûdânî, A.g.e. C.4, Sh.271, Hds.8006. Ahmed b. Hanbel,

Müsned,C3, Sh.351'den.

İmam Hafız el-Munzirî, A.g.e. C.5, Sh.406, Hds.23. İbn Ebi'dpünya'dan.

İbn Kesir, A.g.e. C.13, Sh.7417. İmam Ahmed ve Abd b. Humeyd'in Müsned'inden. et-Taberî, A.g.e. C.7, Sh.515.

[47] İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.3O5, Hds.733.

İbn Kesir, A.g.e. C.13, Sh.7417. Abd İbn Humeyd'in Müsned'in­den.

[48] Şünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.40, Hds.4878. İmam Suyutî, A.g.e. C.3, Sh.207-208, Hds.3249 (7378). Ahmed b. Hanbel, Müsned, C.3, Sh.224'den.

İbn Kesir, A.g.e. C.13, Sh.7415. et-Taberî, A.g.e. C.7, Sh.514.

[49] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.41, Hds.4883.

Abdullah Îbnü'l-Mübarek Kitabü'z-Zühd, Sh. 170, Hds.686.

İmam Hafız el-Miinzirî, A.g.e. C.5, Sh.414, Hds.38, İbn Ebi'd-Dünya'dan.

İbn Kesir, A.g.e. C.13, Sh.74I9. Ahmed b. Hanbel'den.

[50] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.41, Hds.4884. Abdullah ibnü'l-Mübarek Kitabü'z-Zühd, Sh. 174, Hds.696. İmam Hafız el-Munzirî, A.g.e. C.5, Sh.417, Hds.42. İbn Ebi'd-Dünya'dan.

[51] Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.20, Hds.1996. Abdullah ibnü'l-Mübarek Kitabu'z-Zühd, Sh.170, Hds.687. İmam Hafız el-Munzirî, A.g.e. C.5, Sh.413, Hds.37 ve 39. İbn E-bi'd-Dünya'dan.

[52] İmam Hafız el-Munzirî, A.g.e. C.5, Sh.413, Hds.36. Ahmed b. Hanbel, İbn Ebi'd-Dünya ve Taberânî'den.

[53] Sahih-i Buhârî, Kitabu's-Salât, B.46, Hds.72. Sahih-i Müslim, Kitabu'l-Mesacid, B.47, Hds.263.

Abdullah İbnü'l-Mübarek, Kitabu'z-Zühd, Sh.246-247, Hds.920.

[54] Sahih-i Buhârî, Kitabu'l-Mağazî, B.81, Hds.411. Sahih-i Müslim, Kitabu't-Tevbe, B.9, Hds.53.

[55] İmam Hafız el-Munzirî, A.g.e. C.5, Sh.417, Hbr.4I. İbn Ebi'd-Dünya'dan.

[56] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.50, Hds.4899.

[57] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.50, Hds.4900, Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Cenaiz, B.33, Hds.1023.

[58] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.40, Hds.4881.

[59] İmam Nevevî, Riyâzü's-Sâlihİn - Tercüme ve Şerh, çev. Prof. Dr. M. Yaşar Kandemir, Prof Dr. İsmail Lütfi ÇakaN, Dr. Raşit Kü­çük, İst. 1998, C.6, Sh.471-472.

Ayrıca bkz. İmam Gazaîî, İhyâu'Ulûmi'd-Din, C.3, Sh.337-340. İmam en-Nevevî, Peygamberimizin En Güzel Duaları ve Zikirleri, Sh.594-596.

Ahmed Davudoğlu, Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi, CIO, Sh.541.

[60] Nisa, 4/148-149.

[61] Sahih-i Buhârî, Kitabu'1-Edeb, B.48, Hds.83.

Sahih-i Müslim, Kitabu'l-Birri ve's-SıIa, B.22, Hds.73. Sünen-i Tirmizî, Kitabu'l-Birri ve's-Sıla, B.58, Hds.2064. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.6, Hds.4791-4792. İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.636, Hds.1311. İmam Malik, Muvatta', Kitabu Hüsnii'1-Hulk, Hds.4.

[62] Sahih-i Buhârî, Kitabu'1-Edeb, B.59, Hds.96-97.

[63] Sahih-i Müslim, Kitabu't-Talak, B.6, Hds.47. Ayrıca Hds.36-54. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu't-Talak, B.37-39, Hds.2284. Sünen~i Neseî, Kitabu'n-Nikâb, B.22, Hds.3231. Sünen-i Dârimî, Kitabu'n-Nikâh, B.7, Hds.2183. İmam Malik, Muvatta'; Kitabu't-Talak, Hds.67.

[64] Münafikun 63/1

[65] Sahih-i Buhârî, Kitabu't-Tefsir, B.313, Hds.421-425. Sahih-i Müslim, Kitabu Sıfatlı'1-Münafıkin, Hds.l.

Sünen-i Tirmizî, Kitabu Tefsiru'l-Kur'ân, B.63, Hds.3529-3531.

[66] Sahih-i Buhârî, Kitabu'n-Nafakat, B.4, Hds.9.

Kitabu'1-Buyu, B.95, Hds.153. Sahih-i Müslim, Kitabu'1-Akdiye, B.4, Hds.7-9. Sünen-i Neseî, Kitabu Adabu'l-Kudat, B.31, Hds.5385. Aynca bkz. İmam Buhârî, Edebü'l-Müfred, B.321, Hds.754.

[67] İbn Hacer el-Askâlânî, Bülûğü'l-Meram Tercüme ve Şerhi Selâ­met Yollan, çev. Ahmed Davudoğlu İst. T.Y. C.4, Sh.39I.

[68] Taberânî, Mu'cemu's-Sağir, C.2, Sh.82, Hds.4i8.

İmam Suyutî, A.g.c. C.l, Sh.55-56, Hds.62 (109). İbn Ebi'd-Dünya, Bcyhakî'nin "Sünen"inde, Taberânî'nİn "Kebir" ve Hatib'in "Tarih"inde. Münâvî,Feyzu'l-Kadir, C.l, Sh. 115, Hds.109. Not: Bu hadis zaiftir.

[69] Aclunî, Keşfu'1-Hafa, C.l, Sh.106, Hds.305.

Not: İbn Ebi Dünya, İbn Adiyy, Taberânî ve Hatib'den rivayet edilmiştir. "et-Temyiz" adlı eser Ebu Ya'lâ, "sahih değildir" de­miştir.

İmam İbn Hacer el-Askalânî (rh.a.), bu hadis hakkında şu kanaati gündeme getirir:

"Hadis, zaiftir. Hatta İmam Ahmed b. Hanbel, onu münker bul­muştur. Beyhakî de, 'bir şey değildir' tabirini kullanmış ve: — Sahih olduğu takdirde, fısk-u fücurunu ilân eden facir mânâsına hamledilir, demiştir.

Mamafih aynı hadisi Taberânî, 'el-Evsat' ve 'es-Sağir' adlı eserle­rinde güzel bir İsnad ve mutemed ravilerle rivayet ediyor." İbn Hacer el-Askalânî, Bülûğü'l-Meram, C.4, Sh.390.

[70] İbn Kesir, A.g.e. C.13, Sh.7419.

[71] İbn Ebi'd-Dünya, "es-Samt" adlı eserinde rivayet etmiştir.

[72] İmam Gazali, A.g.e. C.3, Sh.340-341.

[73] Sahih-i Buhârî, Kitabu'r-Rİkak, B.48, Hds.121.

Sünen-i Tirmizî, Kitabu Sıfatu'l-Kıyame, B.l, Hds.2534.

[74] İmam Gazali, A.g.e., C.l, Sh.67.

[75] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'I-Edeb, B.43, Hds.4886-4887.

[76] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Libas, B.25, Hds.4084.

[77] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu'1-Edeb, B.32, Hds.4859. Sünen-i Tirmizî, Kitabu'd-Daavat, B.38, Hds.3656.