İSLÂM’DA YÖNETİM NİZAMI HİLÂFET

  Hilâfet: İslâm şeriatının hükümlerini hakim kılması ve İslâm davetinin tüm dünyaya taşınması için tüm Müslümanların yöneticiliğidir. İmametle aynı anlamı taşır. "İmamet" ve "Hilâfet"  kavramlarının anlamları birdir. Zira sahih hadislerde bu iki kelime aynı anlamlarda kullanılmıştır. Hiç bir şer’î nassta yani Kur'an ve sünnette bu iki kelimeden birinin anlamı diğerine muhalif olarak kullanılmamıştır. Bu yüzden bu kavramları kullanırken "İmamet" ya da "Hilâfet" kelimelerini birbirine tercih için zorlamaya gerek yoktur. Asıl gerekli olan bu kelimelerin ihtiva ettiği içeriktir.

Hilâfet’in yeniden kurulması dünyanın dört bir köşesindeki Müslümanlar için farzdır. Tıpkı Allahu Teâla’nın Müslümanlara farz kıldığı diğer farzlar gibi kesin bir emirdir. Müslümanların Hilâfet’in ikamesi konusunda seçme ve ruhsat kullanma hakkı da yoktur. Bu nedenle Hilâfet’in kurulması noktasında gösterilecek ihmal büyük bir günah ve isyandır. Allah bu isyanı işleyenleri şiddetli bir şekilde cezalandıracaktır.

Tüm Müslümanların Hilâfet’in ikamesi için çalışmalarının farziyetinin delili sünnet ve icma-ı sahabedir. Sünnetteki  delillerden biri Nafi'den  rivayet edilmiştir. Rivayet  şöyledir: "Abdullah b. Ömer bana  dedi  ki: Rasulullah (s.a.v.)'i şöyle  derken işittim:  " Kim itaatten elini çekerse, kıyamet gününde lehine hiç bir delil bulunmaksızın Allahu Teâla’nın karşısına çıkacaktır. Kim de boynunda biat olmadan ölürse cahiliye ölümü ile ölür.” [1]

Bu rivayetle Rasulullah (s.a.v.) Bütün Müslümanlara bir Halife’ye biat etmesini (boynunda biat halkası bulunmasını) farz kılmış, boynunda biat halkası olmadan ölenin ölümünü "Cahiliye Ölümü" ile vasıflandırmıştır. Biat bir başkasına değil ancak devlet otoritesinin başı olan Halife’ye yapılır. Rasulullah bu sözü ile her Müslümanın boynunda bir halifeye biatın bulunmasını farz kılmıştır. Her Müslümanın Halife’ye biat etmesini değil. İfadeyi biraz daha açacak olursak burada farz olan, varlığı ile her Müslümanın boynunda biatın bulunmasını sağlayacak bir Halife’nin var olmasıdır. Halife’nin bulunması ister bilfiil biat etsin isterse etmesin her Müslümanın boynunda biatın bulunduğu anlamına gelir. Bu nedenle bu hadis bir Halife’nin nasbının farziyetine delildir yoksa biatın farziyetine değil. Zira Rasulullah'ın yerdiği şey ölünceye dek bir Müslümanın boynunda biatın bulunmayışıdır. Dolayısı ile Rasulullah hadiste Müslümanların biat etmemesini değil, boynunda biatın (Allah’ın hükümleri ile hükmedecek bir Halife’nin) bulunmamasını yermiştir. Müslim’in rivayetine göre A’rac, Ebu Hüreyre'den şu hadisi rivayet eder: “Nebî (s.a.v.) şöyle dedi: "İmam bir kalkandır. onun arkasında savaşılır ve onunla korunulur.” [2]

Yine Müslim, Ebu Hazim'den şu hadisi rivayet eder: "Hişam b. Urve ve Ebu Salih, Ebu Hureyre'den o da Rasulullah'tan şunu rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre ile beş sene beraber bulundum. Bana Rasulullah (s.a.v.)'den şunu işittiğini söyledi: "İsrail oğulları Nebîler tarafından siyaset (idare) edilirdi. Bir Nebî öldüğünde onu bir diğeri takip ederdi. Benden sonra artık Nebî yoktur. Ancak bir çok Halifeler olacaktır.” Oradakiler dediler ki: “Bu durumda bize ne emredersin?” Dedi ki: “İlk biat edilene vefakar olun ve ona karşı olan görevlerinizi yerine getirin. Muhakkak ki Allah size karşı görevlerini yerine getirip getirmediklerini onlardan soracaktır.” [3]

İbni Abbas Rasulullah (s.a.v.)'den şu hadisi rivayet eder: "Emirinden hoşlanmadığı bir şeyi gören kimse sabretsin. Zira insanlardan, kim otoriteden bir karış ayrılırsa cahiliye ölümü üzere ölür.” [4]

Bu hadislerde, Rasulullah (s.a.v.) Müslümanların bir takım idarecilerinin olacağını haber verdiği gibi Halife’nin "kalkan" yani ümmet için koruyucu vasfını da beyan etmiştir. Rasulullah’ın imamı "kalkan" olarak tanımlaması, bir imamın bulunmasının faydalarına işaret eden bir taleptir. Zira Allah ve Rasulünün bir şeyi bildirişi yerme ifadesi içeriyorsa o şeyi terk etmeyi (nehyi) gerektiren bir talep demektir. Eğer bildirim bir övgü ifadesi taşıyorsa o fiilin yapılmasını gerektiren. bir talep demektir. Eğer Allah ve Rasulünce talep  edilen fiilin yapılması şer’î bir hükmün yerine getirilmesini gerektiriyorsa ya da söz konusu fiilin terki herhangi bir şer’î hükmün uygulanmamasına sebep oluyorsa bu talep kesinlik ifade eder. Rasulullah'ın yukarıdaki hadislerinde; hem Müslümanları idare edecek kişilerin Halifeler olduğuna hem Müslümanların başında her zaman için bir halifenin bulunmasının farz olduğuna hem de Müslümanların sultadan, yönetim otoritesinden, dışarı çıkmalarının haram olduğuna dair bir bildirim vardır. Bu da Müslümanların yönetilmeleri için bir otorite tesis etmelerinin farziyetine işaret eder. Ayrıca Rasul (s.a.v.) Müslümanlara, Halife’ye itaatı ve Halife’yle mücadele edenlerle savaşmayı da emretti. Bu talep, bir Halife seçmek ve onunla mücadele eden herkesle savaşıp Hilâfet müessesini korumakla ilgili bir emirdir. Nitekim Müslim'in Rivayetine göre Nebî (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Kim bir imama biat edip elini sıkarsa ve kalbinin meyvesini ona verirse (rıza gösterirse) gücü yettiğince itaatte bulunsun. Eğer (yönetimi ele geçirmek için) onunla savaşacak birisi ortaya çıkarsa o kişinin boynunu vurun.” [5] İmama itaatle ilgili emir, aynı zamanda bir Halife’nin seçilmesi ile de ilgili bir emirdir. İlaveten Halife ile çekişen kişi ile savaşmaya dair emir tek bir Halife’nin bulunması ilgili kesin bir emrin varlığına işarettir.

Sahabenin icmaına gelince: Sahabeler (r.anhum) Rasulullah (s.a.v.)'in vefatından hemen sonra bir Halife seçilmesinin gerekliliği hususunda icma etmişlerdir. Sahabelerin (r. anhum); Ebu Bekir (r.a.), Ömer (r.a.) Osman (r.a.) ve Ali (r.a.)’yi Halife seçip onlara bizzat biat etmeleri ile de bu icma tekerrür etmiştir Sahabelerin bir Halife’nin seçimi ve ona biat noktasındaki icmalarını daha açık olarak ortaya koyan asıl olay şudur: Sahabeler Rasulullah (s.a.v.)'ın vefatından sonra onun gömülmesi işini erteleyerek Halife seçilmesi işi ile ilgilenmişlerdir. Halbuki ölünün en kısa zamanda defnedilmesi farz olduğu gibi ölünün defnedilmesinin kendilerine farz olduğu kişilerin bir başka işle meşgul olmaları ve defni ertelemeleri de haramdır. Rasulullah'ın cenazesinin techizi ve defni üzerlerine farz olan bir kısım sahabenin Halife’nin seçimi ile uğraştığı sırada diğer sahabelerin itiraz hakları olduğu halde sükut ederek defnin iki gece ertelenmesine taraftar olmaları icmaya en iyi delildir. Peygamber'in cenazesinin defni ile değil de Halife’nin seçilmesi işi ile meşgul olmak üzerinde gerçekleşen bu icma, Halife seçiminin cenaze defninden (bu cenaze insanların en hayırlısına ait olsa da) daha önemli bir farz olduğunu göstermektedir.

Bu konudaki icma sahabelerin hayatları boyu süren bir icma olmuştur. Sahabeler yeri geldiğinde hangi şahsın Halife olacağı konusunda ihtilaf etmelerine rağmen ne Rasulullah (s.a.v.)'in ne de Raşit Halifelerin vefatlarından sonra bir Halife’nin seçilmesi gerekliliğinde kesinlikle ihtilaf etmemişlerdir. Dolayısıyla sahabelerin halife nasbetmenin farziyeti meselesindeki icmaları, kuvvetli, açık ve net bir delildir.

Dinin hakim kılınması, dünya ve ahiretle ilgili şeriat hükümlerinin tümünün uygulanması subutu ve delaleti kesin delille Müslümanlara farz kılınmıştır. Bu hedefin gerçekleşmesi de ancak sulta sahibi bir idareci ile yani Halife’nin varlığı ile mümkündür. Bu konu ile alakalı şer’î kaide şudur: “Bir farzı yerine getirmek için gerekenler de farzdır." Bu kaide gereği dinin tüm hükümlerinin uygulanabilmesinin şartı olan Halife’nin seçilmesi de farzdır.

Allahu Teâla Müslümanlar arasında Allah'ın indirdikleri ile hükmetmesini kesin ve açık bir dille Rasul (s.a.v.)'e emretti.  Allahu Teâla Rasulüne hitaben şöyle buyurdu:

 “Aralarında Allah'ın indirdikleri ile hükmet. Haktan sana gelenin dışında onların hevalarına (arzularına) uyma."[6]

 “Onların arasında Allah'ın indirdikleri ile hükmet. Onların heva ve heveslerine uyma ve seni Allah'ın sana indirdiğinin bir kısmından saptırırlar diye onlardan sakın."[7]

Allah'ın hitabının sadece Rasulüne has olduğuna dair  bir delil bulunmadıkça Rasule hitap, ümmetine hitaptır. Burada da ayetlerin Rasulullah (s.a.v.)'e has olduğuna dair bir delil bulunmamaktadır. Bu sebeple bu hitap Müslümanların da Allah'ın indirdikleri ile hükmedilmesini sağlamaları ile ilgili bir hitaptır. Hilâfet’in kurulması yönetimin ve sultanın (otoritenin) ikame edilmesinden başka bir anlama gelmez. Nitekim Allahu Teâla kendilerinden olan ulu'l emre (yöneticiye) itaatı, tüm Müslümanlara farz kıldı. O halde ayet, bir idarecinin yani "veliyyu’l emrin" varlığının farziyiet"ne işaret etmektedir. Allahu Teâla şöyle buyurmuştur: "Ey iman edenler! Allah'a itaat edin. Rasule itaat edin ve sizden olan emir sahiplerine de."[8]

Allahu Teâla, olmayan bir şeye itaatı emretmeyeceğine göre veliyyu’l emrin varlığı farziyet kazanır. Yani Allahu Teâla veliyyu’l emre itaati emrederken aynı zamanda veliyyu’l emrin var olması gerekliliğini de emretmiş demektir. Zira ancak veliyyu’l emrin varlığı durumunda şer’î hükümler uygulanabilecektir. Yokluğu durumunda ise şer’î hükümlerin uygulanmaması anlamına gelir. Bu da veliyyu’l emrin varlığının farzlığına delalet eder. Veliyyu’l emrin yokluğu ve ikamesi için çalışılmaması şer’î hükümlerin hayattan uzaklaşması gibi büyük bir haramın işlenmesine sebep olur.

Tüm bu deliller Müslümanların yönetilmeleri için bir yönetim ve otorite tesis etmelerinin farziyetine açık bir delildir. Aynı deliller otoritenin başında bulunacak ve İslâm’ın hükümlerini uygulayacak bir Halife’nin seçilmesinin farziyetinin de delilleridir. Burada bahsi geçen sulta ya da idare soyut bir idare değil aksine şeriatı uygulamak için var olan bir sultadır. Rasulullah (s.a.v.)'in şu sözüne kulak verelim: "Sizin hayırlı yöneticileriniz (imamlarınız) şunlardır: Siz onları seversiniz onlar da sizi severler, onlar sizin için dua ederler, siz de onlar için dua edersiniz. Şerli imamlarınızdan nefret edersiniz, onlar da sizden nefret ederler. Siz onlara lanet edersiniz onlar da size lanet ederler.” Denildi ki: “Ya  Rasulullah onlara kılıçla karşı çıkmayalım mi?" Dedi ki; “İçinizde namazı ikame ettikleri sürece hayır.” [9] Bu hadis hayırlı ve şerli imamların bulunacağını açıkça  bildirmektedir. Hadis dini tam anlamı ile tatbik ettikleri sürece Halifelere kılıçla karşı çıkmanın haramlığına da açık bir delildir. Hadisteki "namazı ikame etmek" ifadesi bir dolaylı anlatımdır ve bu ifadeden kastedilen "dini uygulamak" tır. Bu sebeple İslâm’ın hükümlerini uygulamak ve onun davetini yüklenmek için bir Halife’nin seçilmesinin tüm Müslümanlar üzerindeki farziyeti sahih şer’î nasslarla açıktır.

Bu delillere ilaveten Halife nasbının bütün Müslümanlar üzerine farziyeti şu açıdan da açıklanabilir: Allahu Teâla İslâm hükümlerini ve yönetimini kurmayı ve Müslümanların varlıklarını korumayı Müslümanlara farz kılmıştır. Bu farzın bir yansıması olarak bir Halife’nin nasbedilmesi farz-ı kifaye olarak karşımıza çıkar. Yani bir kısım Müslüman bu farzı yerine getirirse farz diğerlerinden kalkar. Ancak bu farzla uğraşan kişiler farzı yerine getirmekte zorlanıyor ama yine de yerine getirmeye çalışıyorlarsa bu durumda farz diğer Müslümanlardan kalkmaz, Müslümanlar Halifesiz kaldıkları müddetçe bu farz hiç bir Müslümandan kalkmaz.

Müslümanların bir Halife nasbetmek için çalışmaması, bu hususta gayret göstermeyip geride oturması en büyük günahlardan birisidir. Zira bu farzdan geri kalmak, İslâm’ın gerçekten en önemli fazlarından geri kalmak anlamına gelir. Gerçekte dinin hükümlerinin uygulanabilmesi ancak bu farzın yerine gelmesi ile mümkündür. Hayatta İslâm’ın mevcudiyeti ancak bu farzın yerine getirilmesiyle mümkündür. Bu öneme binaen Müslümanların kendileri için bir Halife nasbetmekten geri kalmaları ve bu uğurda çalışmamaları hepsini günahkar kılar. Dünyanın hangi coğrafyasında yaşıyor olursa olsunlar bu farz için çalışmayıp geri kalmakta birleşirlerse Müslüman olan herkes fert fert günahkar olur.

Eğer Müslümanların bir kısmı Halife’nin nasbı ve İslâm’ın hükümlerinin tatbiki için çalışır diğer kısmı çalışmazsa günah sadece çalışanlar üzerinden kalkar çalışmayanlardan düşmez. Bu farziyet Halife nasbedilinceye kadar herkes üzerinde bakidir. Farzın yerine gelmesi için çalışmak sadece vaktinde uygulanmasından ya da farzı işlememekten doğacak günahı kaldırır. Çünkü İslâm’ı hakim kılmaya çalışanlar karşılarındaki kahredici ve engelleyici sebeplerden dolayı başaramamaktadırlar. Ancak diğerleri yardımcı olsaydı bu sebepler ortadan kalkabilecekti. Farzı yerine getirmeye çalışmayanlar, Halife’nin ölüm veya bir başka nedenle gitmesinden üç gün sonrasından Halife’nin seçildiği güne kadar doğacak günahtan mesul olurlar. Zira Allahu Teâla kendilerine İslâm’ı hakim kılmayı farz kıldığı halde onlar üzerlerine düşenleri yapmadılar. Bu sebeple bu kişiler Allah'ın azabına müstahak oldukları gibi dünya ve ahirette de rezil ve zelil olmaya müstahaktırlar. Bu günaha muhatap olmalarının sebebi bu farza karşı ilgisiz tutumları yüzündendir. Açıktır ki Allah'ın kendine farz kıldığı bir farzı terketmek Müslümanı azaba muhatap kılar. Kaldı ki bu farz (bir Halife’nin atanması) İslâm’ın en önemli farzlarından birisidir. Çünkü diğer bir çok farzın uygulanabilmesinin temel şartı bu farzdır. Bu farz gerçekleştiğinde dinin hükümleri tam olarak uygulanır ve İslâm’ın şanı yükselir. Allah'ın Kelimesi İslâm beldelerinde ve dünyanın sair bölgelerinde yücelir.

Tam tersine yeryüzü Hilâfet’ten mahrum olunca Allah'ın Müslümanlara farz kıldığı dinin hakim kılınması ve bunun için bir Halife’nin seçilmesi doğrultusunda çalışmaktan geri durulmasının hiçbir özür ve mazereti olamaz. Yeryüzünde Allah'ın koyduğu sınırları korumak için cezaları uygulayan, dinin hükümlerini yerine getiren ya da "La ilahe illallah Muhammedun Rasulullah" sancağı altında Müslümanları birleştiren bir otorite olmayınca, yeniden Hilâfet’i kurmak ve Halife’yi seçmek için geri kalmalarının hiç bir mazereti olmaz. Bu farzın yerine getirilmemesi noktasında İslâm’ın ortaya koyduğu hiç bir ruhsat da yoktur.