Reşahat

REŞAHAT

AYN-EL HAYAT

Can Damlaları

Sâfi Mevlânâ Ali Bin Hüseyn

özleştiren: merhum üstad N.FÂZIL KISAKÜREK

ÖNSÖZ

Tasavvuf hikmetleri ve Evliya menkıbelerinin iki ana eseri vardır : Biri Mevlânâ Câmi

Hazretlerinin «Nefahat», öbürü de Şeyh Safiyüddin Hazretlerinin «Reşahat» isimli kitapları. .

Bunlardan ilki, «Halkadan Pırıltılar» isimli eserime malzeme kaynağı teşkil eder ve o kaynaktan

söz ettiğim zülâl, benim ruh kabımda şekillenir, renklenir ve böylece aldığım, aynen

isimlendirdiğim ve sadece özleştirip istiklâlli bir mâna kazanırken, «Reşahat» asliyle

sadeleştirdiğim bir nevi tercüme denemesi oluyor. Fakat öyle bir tercüme ki, müellifini benim

Türkçem ve üslûbumla ifadeye davet eder gibi bir şey..

Şeyh Safiyüddin hazretlerinin :

«Biçare Safî, sen tek ayağı yanmış bir köpeksin ki,

Üç ayağınla o şanlı kervanın ardında koşmaktasın»

diye anlattığı gerçek hayat kahramanının arkasında, ben de Şeyh Safî'den sonra gelen köpeğim...

N. F. K.

GİRİŞ :

Eskilerin eserlerini nakledici, büyüklerin haberlerini derleyici, cennetliklerin menkıbelerini

toplayıcı ve ermişlerin makamlarını belirtici «Reşahat» muharriri «Safî» ismiyle tanınmış Mevlânâ

Ali bin Hüseyin der ki:

-Allah'ın sonsuz lütuf ve bereketiyle, bana, 889 yılı Zilka'de ayı sonlarında, velilik yolunun menzil

noktası, hakikat kahramanı büyüklerin kutbu, din ile dünya ve gerçek hayat kılavuzu hoca

Ubeydullah hazretlerinin eşiklerine yüz sürmek nasip oldu. Sonra da 893 Rebiülâhir ayı başlarında,

bu eşiğe hizmet edenlerin ayaklarını öpmek şerefi el verdi. O saadet zamanında Hoca hazretlerinin

yüksek meclislerinde daima Nakşî silsilesi ulularının hal ve menkıbeleri anılır ve bu hakîr insan da

bütün bu anlatılanlardan nur ve şeref devşirirdi. Hususiyle o Hazretin dudaklarından dökülen sırlar

ve incelikleri kavrayabilmek nimeti bu hakîr insana saadetlerin en büyüğünü verirdi. O

sohbetlerdeki inci tanelerine benzer hakikat cevherlerini, bu fakir, hafızasının sedef kabuklarında

saklar ve tek noktasını örselemeksizin beyaz kâğıtlar üzerine dökerdi. Hâdiseler üst üste gelip de

fena âleminde hiç bir iz bırakmamacasına her şeyi eritip silince ben de o büyük kutuptan uzaklara

düştüm ve onun eteğine yapışmış bulunmak nimetinden yoksun kaldım. O zaman düşündüm ki,

saadet günlerim hikmet dolu anlarında o mübarek dudaklardan dokülen misilsiz kelimeleri bir arada

toplayayım ve dertli kalblere aradıkları şifadan ilâç vereyim. . Lâkin dünya engelleri uzun zaman

bu emelimin gerçekleşmesine sed çekti ve bu hal tam 16 yıl sürüp nihayet eski şevk ve niyet

birdenbire ateş aldı, revnak buldu ve bu kitap 909 tarihinde meydana geldi. Kitabımızda, bu şerefli

taife ulularının muteber kayıtlarla sabit ve bizzat Hoca hazretlerinden vesair azizlerden, vasıtalı

vasıtasız şekilde öğrenilen menkıbeleri, en uygun tertibiyle yer almıştır. Bu eserden asıl murat

Hoca Hazretlerinin hal ve menkıbeleri olduğu için evvelâ bu bahis tamama eriştirildi, ismi de ebcet

hesabına göre 909 tutan (eserin nihayetlenme tarihi) bir isabetle «Reşahat Aynelhayat: Can

damlaları» konuldu.

HOCA UBEYDULLAH TAŞKENDİ

«Hâcegân» yolu diye isimlendirilen tarikat nisbetini ve zikir talimi ehliyetini Yakup Çerhî

Hazretlerinden almışlardır.

O, Şâh-ı Nakşibendi'den,

O, Seyyid Emîr Kulâl'den,

O, Hoca Muhammed Bâba, Semmâsî'den,

O, Hoca Ali Ramitenî'den,

O, Mahmut Emir Fagnevî'den,

O, Hoca Arif Reyvegerî'den,

O, Abdülhalik Gucdevânî'den,

O, Yusuf Hemedanî'den,

O, Ebû Ali Farimedî'den,

O, Ebülkaasım Gürkânî'den..

Ebulkaasım Hazretlerinin bâtın ilminde nisbetleri iki taraflıdır. Biri, Hazret-i Ali, öbürü Hazret-i

Ebubekir kollarından Nur Merkezine erişen yollar..

Şöyle ki:

Ebulkaasım nisbeti Ebulhasan Hırkani'ye,

Onunki, Ebu Yezid Bestami'ye, (Ruhani nisbet)

Onunki, İmam Câfer-i Sadık Hazretlerine, (Ruhanî) nisbet

Onunki, İmam Muhammed Bakır Hazretlerine,

Onunki, İmam Zeynelâbidin Hazretlerine,

Onunki, İmam Hüseyin Hazretlerine,

Onunki, Hazreti Ali'ye..

İmam Cafer Hazretlerinin bir nisbeti de validelerinin babası Kasım bin Muhammed bin Ebubekir

Hazretlerine olduğu için, ondan Selmân-ı Fârisî ve ondan Hazret-i Ebubekir'e intikal etmek üzere

yol ikiye ayrılıyor ve nisbetlerin en üstününü de içine alıyor. Bu bakımdan, belirttiğimiz nisbetlerin

şeref ve yüceliği, silsileye «Silsile-tüz-Zeheb : Altın Halka» adını verdirmiş tir.

Yukarıda Ebulkaasım Gürkânî'den ikiye ayrıldığını kaydettiğimiz nisbetlerden öbürü, Ebû Osman,

Ebû Ali, Cüneyd, Sırrî Sakatı, Maruf Kerhî, Hasan Basri yoluyle Hazret-i Ali'ye varır.

HOCA YUSUF HEMEDAND

Yusuf Hemedânî 18 yaşlarında iken Bağdat'a gidip Ebû İshak'tan fıkıh okudu. Isfahan ve Buhara'da

ilim tahsil etti ve bilgide kemale erişti. Mezhebi, Hanefî. . Irak, Horasan, Hârizem ve

Mâveraünnehr taraflarında itibar sahibi oldu. Bâtın ilmi kapısını ona açan Şeyh Ebû Ali Farimedî. .

Doğumu 445, ölümü 535. . ömrü 90 yıl. . Kâh Merv ve kâh Herat'ta otururdu. Derin hal ve keramet

sahibi. . Bağdat'tan Semerkand'e kadar uzayan büyük bir sahada, halk, kudsî nefeslerinden

faydalanmak için ziyaretlerine akın ederlerdi. Merv'den çıkıp Herat'a giderken yolda vefat ettiler.

Mübarek naaşı müritlerinden biri tarafından Merv'e nakl ve orada defnedildi. Vefatlarına yakın

müritlerini toplayıp kendilerine öğüt verirken aralarından irşâd makamına erişmiş dört kişi tesbit

etti, onları halife tayin etti ve her birini tâbi olunacak merkezler halinde gösterdi. Ondan sonra

müritler ayrı ayrı dört halifenin eteklerine yapıştılar.

HOCA UBEYDULLAH BEKRD

Hoca Yusuf Hemedânî'nin dört halifesinden ilki. . Hârizem bölgesinden. . Âlim, ârif, makam ve

keramet sahibi. .

- Yusuf, biz sana görmen için akıl gözü verdik; Hasan'a ise hem akıl, hem de gönül gözü ihsan

ettik!

Bu rüyadan sonra Yusuf Hemedânî, Hasan Endâkî'yi aziz ve

muhterem tutar oldular. Kabri, Buhara'da

HOCA AHMED YESEVD = HOCAN HASAN ENDAKD

Hoca Yusuf Hazretlerinin ikinci halifesi. . Künyesi Ebû Muhammed, ismi Hasan bin Hüseyin. .

Buhara'ya 3 fersah mesafede Endâk kasabasından. . Devrinde zamanın kutbu.. Müritlerini terbiye

etmekte son derece hususî ve tesirli bir usule sahip.. Sünnet yolunda riyazetleriyle safâ derecesine

ulaşmıştı. 90 yıl yaşadı.

Hoca Yusuf Hazretlerinden nisbet ve tarikat bağı aldıkları zaman üzerlerine öyle bir hal geldi ki,

dünya, iş ve ev alâkası diye hiç bif şeye gönüllerinde ve hattâ şuurlarında yer kalmadı. Dipsiz bir

istiğrak kuyusunda kayboldular. Bu vaziyeti gören Yusuf Hemedânî Hazretleri kendisine nasihatte

bulundu :

- Siz fakirsiniz, iş görmeğe mecbursunuz. Kaldı ki, evli ve çoluk - çocuk sahibisiniz. Sizin için

dünya vazifelerinizi ihmal etmemek, hem şeriat, hem de akıl bakımından şarttır.

Hoca Hasan, bütün gücünü dudaklarında toplayarak cevap verdi:

- Benim hâlim öyle ki, başka hiç bir işe mecalim kalmamıştır.

Yusuf Hemedânî Hazretleri bu cevaba öfkelendiler ve Hasan'ı payladılar.

Gece, Yusuf Hemedânî rüyasında Allah'ı görüyor. Allah ona utan diyor :

Hoca Yusuf Hemedânî'nin üçüncü halifesi. . Türkistan'ın Yesi şehrinden. . Kabri de orada. .

Türkistan halkı ona Ata Yesevî derlerdi. «Ata» baba mânasına gelirse de Türkler şeyhlerini

ulularını bu kelimeyle anarlardı. Yusuf Hemedânî Hazretlerinden feyizlerini tamamlayıncaya kadar

Baba Arslan isimli bir şeyhe hizmet ettiler ve şeyhin hayatı boyunca kendisinden ayrılmadılar.

Şeyh vefat edince de yine onun işaretiyle Buhara'ya gidip Yusuf Hemedânî'ye bağlandılar ve onun

terbiyesinde irşâd makamına erdiler, ilk iki halifenin vefatından sonra irşâd makamına geçtiler ve

Buhara taraflarında halkı hakka davetle meşgul oldular. Bir müddet sonra gaipten gelen işaretle

Türkistan'a gitmek icap edince dördüncü halife, fakat nisbeti yürütmekte üstün kutup Abdülhalik

Gucdevânî Hazretlerine yerlerini bırakıp Yesi yolunu tuttular.

Ahmed Yesevî, Türk velîlerinin kol başısıdır ve Türkistan büyüklerinden çoğunun nisbeti

kendisinedir. Kendi öz sülâlesinden pek çok velî gelmiştir.

Dört Halife bıraktı.

MANSUR ATA

Ahmed Yesevî'nin ilk mürşidi Baba Arslan'ın oğlu.. Zahir ve bâtın ilimlerinde büyük. . îlk

terbiyesini babasından ve sonra onun emriyle Ahmed Yesevî'den aldı ve erdi.

SADD ATA

Ahmed Yesevî Hazretlerine bağlı ikinci halife. . Mürşidinin rehberliğiyle tırmanılması en çetin

derecelere yükseldi.

SÜLEYMAN ATA

Üçüncü halife.. Türk ermişlerinin büyüklerinden.. Dervişlik hallerinden Türkçe nakilleri

Türkistan'da pek meşhur ve dilden dile gezici..

Sözü: «— Kimi görsen Hızır bil, her geceyi Kadir bil!»

HAKDM ATA

Ahmed Yesevî Hazretlerinin dördüncü halifesi.. Oturdukları ve defnedildikleri yer Harizem'de

Akkargan adlı köy..

ZENGD ATA

Hakim Ata'nın başlıca halifesi.. Doğduğu, oturduğu ve öldüğü yer Şaş vilâyeti..

Hoca Ubeydullah Hazretleri buyurmuşlar ki :

— Zengi Ata'nın mezarını her ziyaret edişimde kabirden «Allah Allah!» nidasını duyardım.

Hakîm Ata'nın vefatından sonra mürşidinin zevcesi Anber Ana'yı nikahladı.

Hakîm Ata siyaha yakın koyu esmermiş.. Bir gün Anber Ana'nın gönlünden şöyle bir şey geçmiş :

— Ne olurdu, Hakîm Ata siyah olmasaydı! Hakîm Ata, keramet nuruyle bu gizli fikri keşfetmiş ve

zevcesine demiş :

— Yakın zamanda benden daha siyahına düşeceksin!

Çok geçmeden Hakîm Ata ölmüş ve Anber Ana, kuzgunî siyah olan Zengi (zenci) Ata'nın zevcesi

olmuş. .

Şöyle :

Hakîm Ata Harizem'de vefat edince Zengi Ata Taşkent'ten kalkıp oraya geliyor. Mürşidinin kabrini

ziyaret ve yakınlarını ta'ziyet edinceye kadar da hiç bir işle uğraşmıyor. Anber Ana'nın «iddet»

dedikleri şer'î bekleme müddeti nihayete erince yakınlarından birini Anber Ana'ya gönderiyor ve

nikâhına talip olduğunu bildiriyor.

Anber Ana bu teklife karşı yüzünü çeviriyor ve cevap veriyor :

— Ben Hakîm Ata'dan sonra kimseye varmam!. Kaldı ki, bu kömür yüzlü zenciye!.

Anber Ana, kendisine talip olan Zengi Ata'ya red cevabını verirken yüzünü ne tarafa çevirdiyse o

tarafa doğru boynu tutuluyor, bükülüyor ve düzelmez oluyor. Anber Ana, ıstırap içinde kıvrana

dursun. . Teklifi götüren yakını Zengi Ata'ya koşup vaziyeti haber veriyor.

Aldığı cevap :

— Git de Anber Ana'ya de ki : Beni Zengi Ata gönderdi ve soruyor: Bir gün «Keşki kocam siyah

olmasaydı!» diye kalbinden geçen duygu hatırında mı?. Hani bu duyguyu Hakîm Ata keşfetmiş ve

«Benden daha siyahına düşeceksin!» dememiş miydi sana? Şimdi ne dersin bu tecelliye?

Anber Ana bu sualin karşısında her şeyi anlıyor ve kaderin emrine boyun eğiyor. Boyun eğdiği

anda da boynu düzeliyor.

Zengi Ata'nın, Uzun Hasan Ata, Seyyid Ata, Sadr Ata ve Bedr Ata isimli dört halifesi oldu. Bu dört

halife, Buhara medreselerinden birinde zahirî ilme çalışırken birdenbire içlerine bâtın ilminin ateşi

düştü, her şeylerini bırakıp Türkistan taraflarına göç ettiler ve Zengi Ata'yı buldular, onun

mübarek eteğine yapıştılar ve dördü birden halifelik makamına eriştiler.

UZUN HASAN ATA

Birinci halife. . Bahsettiğimiz mürşid arayıcısı dört talebe Taşkent kırlarından geçerken, dudakları

kalın bir zencinin bir sürü sığır otlattığını görüyorlar. Bu kuzgunî siyah renkli çoban Zengi Ata'dır

ve iç halini gizleyerek Taşkent halkının sığırlarını otlatmaktadır. Kırda her namazdan sonra açık

zikirle meşgul olmakta, zikir başlayınca da sığırlar otlamayı bırakıp Zengi Ata'nın etrafında

halkalanmakta ve zikri dinlemekte. .

Dört istekli, Zengi Ata'nın yanına geliyorlar ve görüyorlar ki, simsiyah renkli bir çoban dikenli

otlardan bir demet yapıyor ve çıplak ayağını demetin üzerine bastığı halde dikenler kendisine acı

vermiyor.

Yaklaşıyorlar ve bu hâle taaccüble bakıp selâm veriyorlar. Zengi Ata, selâmlarına mukabele ediyor

ve soruyor :

— Siz gariplere benziyorsunuz! Nereden gelmektesiniz?

— Biz Buhara'da medrese talebesiydik. İlim okuyorduk. Birden içimize bir ateş düştü ve akıl

didişmelerinden vaz geçip bâtın yoluna sapmak dileği geldi. Bu gayeyle evimizi, yurdumuzu, her

şeyimizi bırakıp yollara düzüldük. Biricik muradımız, bizi gayemize erdirecek kâmil mürşidi

bulmak. . Onu arıyoruz! Bize bir sağlık verebilir misiniz?

Zengi Ata, bu saffetli gençlerin nurlu yüzlerine bakıp diyor ki :

— Durun; dünyanın çepçevre dört bucağını koklayıp kâmil mürşidden bir koku alacak olursam size

haber vereyim..

Ve Zengi Ata, başı ile bir daire çevirerek her tarafı kokluyor ve bütün istikametleri yokluyor.

Sonunda :

— Her tarafı kokladım ve yokladım, diyor; sizi irşada ehil kendimden başka kimseyi bulamadım!

Bu iddia karşısında gençlerin dördü birden müthiş bir hay rete düştü. Seyyid Ata ile Bedr Ata

hemen inkâra yöneldiler.

Seyyid Ata kalbinden şunları geçirdi :

— Ben Seyyid (peygamber soyundan gelme), ilim sahibi ve incelikleri bilen bir insan olarak siyahî

bir çobana nasıl bağlanabilirim?

Bedr Ata da şöyle düşündü :

— Bu kalın dudaklı zencinin yeltendiği iddiaya ve ettiği dâvaya da bak!

Fakat öbür ikisi bu inkâra düşmediler, içlerinden dediler ki:

— Mümkündür ki, Kudret Sahibi, bu siyah adamın gönlüne emanet nurunu yerleştirmiş olsun. .

Esrar âlemi bu, kim ne bilir?

Fakat ne inkâr edenler, ne de kabul gösterenler henüz bir karşılık vermeğe imkân bulamadan Zengi

Ata'nın tasarrufu yetişti, hepsi birden onun cazibesine tutuldular ve eteğine yapıştılar. Aralarından

Zengi Ata'ya ilk bağlanan Uzun Hasan Ata oldu. İlk kemal ve irşâd makamına erişen de yine o..

SEYYİD ATA

Zengi Ata'nın ikinci halifesi. . İsmi Ahmed. . Hani, şu ilk görüşünde Zengi Ata'yı küçümseyen,

ilmine mağrur Seyyid. . Hakikati gördükten ve Zengi Ata'ya teslim olduktan sonra nefsine etmediği

işkence, baş vurmadığı şefaat, şeyh yolunda el atmadığı hizmet kalmadıysa da bir türlü gönül

darlığından kurtulamadı ve perdeyi açamadı. Nihayet Anber Ana'ya baş vurdu ve yalvardı:

— Sizin ricanız Zengi Ata önünde tesirli ve benim gibi fukaraya şefkatiniz büyüktür. Lütfen benim

için şefaatte bulununuz ve keskin nazarlarının bana yönelmesini sağlayınız! Beni kemal yolunda bir

türlü derece alamamak felâketinden kurtarınız.!

Anber Ana, Seyyid Ata'ya acıdı ve dedi :

— Sen bu akşam siyah örtülere bürünüp onun yolu önünde uzan!. Seher vakti abdest almaya

çıktıkları zaman seni bu halde görsünler ve merhamet etsinler. .

Anber Ana, gece vakti şeyhe de ricada bulundu :

— Ahmed bunca zamandır hizmetinizdedir, şimdiye kadar iltifatı nazarınıza mazhar olamadı. Ona

himmette bulunmanızı istirham ediyorum.

Zengi Ata gülümsedi :

— Ahmed'in seyyidliği ve ilmi, yolunda engel oldu. Beni gördüğü gün kendimi ona belirttiğim

halde kabul etmedi. Gönlünden, bir seyyid ve âlim kişinin bir sığır güdücüsüne bağlanamayacağına

dair fikirler geçirdi. O yüzden de yolda kaldı. Fakat mademki sen şefaat ediyorsun; suçundan

geçtim, inşallah hâli düzelir.

Şafak vakti Zengi Ata dışarıya çıktıkları zaman, yerde siyah örtülere sanlı bir şey gördüler.

Ayaklarını kaldırıp Seyyid Ata'nın göğsüne bastılar. Seyyid Ata şeyhinin mübarek ayaklarından

öpmeğe ve yüzünü, gözünü ayaklara sürmeğe başladı.

Zengi Ata sordu :

— Kimsin sen?

— Ahmed..

Zengi Ata fısıldadı:

— Artık ayağa kalkabilirsin, Ahmed! Bu küçüklük seni bir anda büyültmeye yetti!

Ve Zengi Ata; Seyyid Ata'ya öyle bir yöneliş yöneldi ki, müridine bütün fetih kapıları açıldı.

Seyyid Ata o kadar yükselecektir ki, bir gün toprağından iyi

mahsul alamayan bir ekincinin şikâyeti üzerine toprağa hitap edip iyi mahsul vermesini ihtar

edecek, toprak da yıllarca tohum ekilmeksizin en bol mahsulü vermekte devam edecek..

İSMAİL ATA

Seyyid Ata'nın yüksek halifelerinden.. Halimin başında halk İsmail Ata'ya çatar, aleyhinde

konuşurmuş.. O da dermiş ki:

— Ben onları bilmem, tanımam; yiyeceklerini verir, davullarını çalarım. Canım feda olsun

kendilerine!.

Seyram ile Taşkent arası Hoziyan kasabası halkı da ismail Ata hakkında söylemediğini

bırakmazmış.

Mukabelesi:

— Bu mollalar bizim sabunumuzdur. Onlar olmasa nasıl temizleniriz.

Hoca Ubeydullah Hazretleri bu sözü pek beğenirlerdi. Halk şefkat mevzuunda yine ismail Ata'nın

düsturu:

— Halkı sev, ona güneşte gölge, soğukta kaftan, kıtlıkta ekmek ol!

Hoca Ubeydullah hazretleri, bu söz için de «her hikmeti toplayıcı kelâm» buyurmuşlardır.

ismail Ata'nın bir müride telkini:

— Ey derviş, seninle tarikat arkadaşı olduk! Bizden bir nasihat kabul et: Bu dünyayı süslü bir

mezar say, Allah ile kendinden, başkasını yok bil; ve nihayet tevhid denizinde öyle boğul ki, sen de

aradan çık ve «var olan ancak Allah'tır» sırrına er!

Büyüklerden biri diyor ki :

— Şeyh İsmail'in müridleri secde ederken kendilerinden zevk kokusu gelirdi.

İSHAK HOCA

ismail Ata'nın oğlu..

Şeyh Abdullah Hocendî anlatır :

Şah-ı Nakşibend Hazretlerinin sohbetlerine yetişmeden bir hayli zaman evvel bana kuvvetli bir

cezbe gelmişti. Büyüklerden birinin mezarını ziyaretimde bir hitap işittim : «Geri dön; senin

muradın 12 yıl sonra Buhara'da gerçekleşecektir!» bir gün pazardan geçerken bir köşeye çekilmiş,

birbiriyle halleşen iki Türk gördüm, içli içli konuşuyor ve ağlaşıyorlardı. Kulak verdim : Bahisleri

tarikat.. Meclislerine girmek istedim. Pazardan biraz meyva ve yiyecek alıp önlerine sürdüm.

Birbirlerine işaret ederek hakkımda kabul yüzü gösterdiler ve dediler : «Bu derviş istekli

görünüyor. Onu sultanımızın oğlu îshak Hoca'ya götürelim!» Ishak Hoca'nın yerini öğrendim ve

gittim. Büyük alâka ve iltifat gördüm. Bir müddet hizmetlerinde bulundum. Sonunda, îshak Hoca,

hakkımda fazla alâka ve himaye isteyen oğluna benim için şöyle dedi: «Bu dervişin nasibi benden

değil, Şah-ı Nakşibend Hazretlerinden.. Benim onu tasarrufa mecalim yoktur.» Bu sö zü işitince,

mezardan gelen hitabı hatırladım ve İshak Ata'nın ermişliğine tam inandım. Nasibimi bekledim.

SADB VE BEDR ATALAR

Zengi Ata'nın üçüncü ve dördüncü halifeleri.. Sadreddin Mehmed ve Bedreddin Mehmed.. Daima

bir arada bulunurlar ve ferdî ihtiyaçlarından başka her şeyleri birlik içinde geçerdi. Şu var ki,

Sadreddin her an terakkideyken Bedreddin geri kalmakta ve bunun sebebini Zengi Ata'yı ilk

görüşünde kabul etmeyişine bağlamaktaydı. O da, Seyyid Ata gibi Anber Ana'ya baş vurdu ve

ağlayarak şefaat diledi. Şefaat kabul edildi ve Bedr Ata, sırtındaki yükü atıp kemal semalarına

kanat açtı.

Arada, Sadr Ata'dan başlayarak birbirinin mürşidi ve müridi; şeklinde şu basamaklar :

Eymen Baba, Şeyh Ali, Mevdud Şeyh, Kemal Şeyh, Hadim Şeyh..

ŞEYH CEMALEDDİN

Hadım Şeyh'in halifesi.. Herat şehrinde Mevlânâ Sadeddin Kaşgarî türbesinde mücaver olarak

oturdu ve orada vefat etti. Kabri Mevlânâ Sadeddin ile yan yana..

Bu satırların muharriri (Şeyh Sâfi), onun sohbetine sık sık devam eder ve kendisinden şeyh

hakkında (Şeyh Hadim) menkıbeler dinlerdi.

Şeyhinden bir söz :

— Bir kısım insan vardır ki, Allah'ın zikrinden kalblerinde kasvet belirir. Zira, zikri, edebine saygı

göstermeden gaflet ve nefsaniyetle ederler.

Şeyhinden bir söz :

— Zikir mertebelerinin nihayetinde erişilen zevk ve huzur mümkündür ki, bu mertebeler

aşılmadan, başlangıçta da zuhur etsin.. Fakat böyle bir zevk ve huzurun devam ve bekası olamaz.

Tabiat değişikliğiyle o da değişir ve silinip gider. Zikir mertebelerinden sonra gelen zevk ve huzur

ise insanda bizzat tabiat olacağı için devamlı ve bekâlı olur.

Şeyhinden bir söz :

— Müride gelen hâlin dürüstlüğü üzerinde tek işaret, kalbte bir fena ve yokluk keyfiyetinin

doğması ve bu keyfiyete bağlı olarak farzların yerine getirilmesindeki güçlüğün kalkmasıdır. O

keyfiyetle insana öyle bir hal gelir ki, mürid için şeriat ölçülerinden güzel bir şey olamaz ve emirler

kuş gibi bir hafiflikle yerine getirilir.

Şeyh Cemaleddin anlatıyor:

— Bir gün zahir âlimlerinden biri şeyhimizin yanına gelip dedi ki: «Raks ve güzel ses ehlinin hali

iki şıktan biridir; ya şuurlarına maliktirler, yahut şuursuz.. Şuurlarına sahip bulunuyorlarsa bu

vaziyette raks ve kendinde değilmiş gibi görünmek son derece çirkindir. Eğer şuursuz iseler, bu hal

abdest bozucu olduğuna göre onu nazara almadan, yani abdestsiz namaz kılmak daha da çirkin bir

hareket olur. Şeyhimiz de şu cevabı verdiler :

«Abdest bozucu şuursuzluk, ya delilerde olduğu gibi aklın büsbütün kalkması, yahut bayılma vesair

hallerde görüldüğü şekilde bir an için örtülmesi neticesinde meydana gelir. Ama raks ve güzel ses

bağlılarının şuursuzlukları bunlardan hiç birine uymaz. Onlardaki şuursuzluk, güzel ses dinlerken

ilâhî âlemden gelen tesirin küllî akıl yoluyle cüz'î aklı zaptetmesi şeklindedir ki, bu vaziyette abdest

tazelemek diye zarurete yol açılmaz. Küllî aklın himaye ve tasarrufundaki cüz'î akıl, ilâhî tesir ve

cazibeden gelen kaynaşmayla, şuur ve dolayısiyle abdest bozucu kerih şarta düşmüş olmaz. Şuurlu

olarak güzel ses dinlemeğe gelince, o da, sesin cinsine, hizmet ettiği gayeye,, dinleyenin niyetine,

yakıştırdığı muradına göre ayrı ayrı mânalar belirtir ve fetvalar gerektirir.»

Şeyhinden bir söz:

— Yokluğun vücudu, beşer vücuduna avdet eder; fakat fenanın vücudu beşer vücuduna avdet

etmez.

Tefsiri:

Yokluğun vücudu tâbirinden murat, müridin yokluk sıfatiy le gerçekleşmesidir. Bu, bir nevi

kendini kaybetme halidir ki, Hâ cegân yolunun başındakilere uğraşmaları esnasında gelir. Dış

âlemin nakışlan gözden ve gönülden silinince de, işte yokluğun vücudu yönünden hakikî varlık ışık

salmaya başlar. Bu vücut, beşerî şartlar sebebiyle devamlı olmaz ve geriye dönebilir. Ama, fenadan

sonra gelen bekâ —ki Hakkanî vücudun başlangıcıdır— bir kere tahakkuktan sonra bir daha

gitmez.

Sadık mürid, gönül aynasını dış dünya nakışlarından temizleyince kendinde bir yokluk hissetmeğe

başlar, vücudunu ve dün-

yayı göremez ve hatırlayamaz olur. Bu hale tasavvuf lisanında «adem» ve «gaybet» derler. Bu hal,

saadet sabahından ve ilâhî vuslat anından ilk işarettir. Fakat olanca mesele, bu halin sâlikte devamlı

ve sabit hale gelmesidir. Sâlik bu hal içinde devam ede ede yokluktan fenaya geçecek ve Hakkanî

vücuda erecek olursa zevali imkânsız olan makama ermiş olur. îşte, «fenadan sonra beka» makamı

budur. Bu varlıkla var olduktan sonra beşerî vücuda dönmeğe mecal kalmaz.

ABDÜLHALIK GUCDEVANI

Yusuf Hemedanî Hazretlerinden gelen aslî kolu, üçüncü halife Ahmed Yesevî dallarından sonra

yine kendisine döndürmüş bulunuyoruz.

Abdülhalik Gucdevanî Hazretleri, Yusuf Hemedanî'nin dördüncü halifesi ve «Hacegan» silsilesinin

başı, halkanın merkezi...

Doğdukları ve medfun bulundukları yer, Buhara'da Gucdevan köyü.. Gucdevan, Buhara'ya 6 fersah

mesafede, şehirimsi büyük bir köy. .

Babasının ismi Abdülcemil.. Zamanında, Abdülcemil İmam diye meşhur.. imam Malik evladından..

Zahir ve batın ilimlerinde üstün ve müşkülü olanların baş vurduğu kapı.. Hızır ile sohbetleri var.. ,

Kendisine bir erkek evladı olacağını ve ismini «Abdülhalik» koymasını söyleyen de Hızır..

Abdülhalik Gucdevanî Hazretlerinin babası, Malatya taraflarında otururken Maveraünnehr'e hicret

etmiş, Buhara yakınları nda Gucdevan köyüne yerleşmiş ve Rum hükümdarlarından birinin kızı

olan zevcesinden, orada, Abdülhalik dünyaya gelmiş..

Abdülhalik çocukluğunu doğduğu köyde geçirdi ve daha sonra Buhara'da ilim tahsiline koyuldu.

Bir gün, tefsir okurken gizli duayı emreden bir ayeti hocasına soruyor:

— Bu gizliliğin hakikati ve gizli zikrin yolu nedir ? Zikredici yüksek sesle ve uzuvlarını oynatarak

işini yapsa herkes duyar ve görür. Kalbinden yapsa, bir hadis gereğince kan damarlarında gezdiğini

bildiğimiz şeytan farkına varır. Ne yapmak lazım?.

Hocası diyor ki;

— Bu, ledün ilmi meselesidir. Allah dilerse seni dostlarından birine eriştirir, o da sana gizli zikri

öğretir.

Abdülhalik Hazretleri kendilerine ilahî sırları talim edecek Allah dostunu beklediler. Ta, Hızır'ın

kendilerine görünüp «vu-kûf-u adedî» denilen usulü öğrettiği güne kadar..

«Fasl-ül-hitab» isimli kitap, Abdülhalik Hazretlerinin ölçülerini tarikatte hüccet, (senet) olarak

gösterir. Bu ölçüler her tarikatte makbul, sıdk ve safayı elde etmekte başlıca yardımcı, şeriat ve

sünnete uymakta ve nefse karşı durmakta biricik müessirdir. Gizli zikrin gayesi olarak da

yabancıların gözünden saklanmayı şiar kabul etmiştir.

Abdülhalik Hazretlerine gizli zikri Hızır talim ettirmiştir.

Bir zaman sonra Hoca Hazretleri Buhara'ya geliyor ve orada Yusuf Hemedanî Hazretlerinin

sohbetine erişiyorlar. Görüyorlar ki, Yusuf Hemedanî de kendileri gibi gönül zıkriyle meşgul ..

Böylece, sohbette mürşidleri Yusuf Hemedanî, harekette de Hızır oluyor. Şu var ki, Yusuf

Hemedanî ve eski şeyhlerin zikirleri, resmî ve umumî planda açık zikirdir. Ayrıca içten edilen

zikrin hususî şeklidir. Böyleyken Yusuf Hemedanî Abdülhalik Gucdevani'nin topyekün gizli zikrini

kınamıyor ve :

— Mademki Hızır'dan böyle emir aldınız, devam ediniz! Diyor.

Hoca Abdülhalik Gucdevanî'nin bir yazısından :

«— Henüz 22 yaşlarındaydım ki, Hızır beni Yusuf Hemedanî Hazretlerine ısmarladılar. Hoca'nın

Buhara muhitinde kaldığı müddetçe yanından ayrılmadım ve hizmetinde bulundum.»

Abdülhalik Gucdevanî bu vaziyette riyazete başlıyor ve geçirdiği halleri gözlerinden saklamakta

çok titiz davranıyor. Ve her an velayet ve kerametleri ilerliyor.

Tarikat edep ve ölçülerine ait bir vasiyetnameleri vardır ki, manevî oğulları Hoca Evliya-yı Kebir

için yazmışlardır. Bu vasiyetname, tasavvuf ve ledün ilmi irfanının en ince hikmetlerini toplayıcı ve

yolun ana hedeflerini göstericidir.

Bu pek meşhur vasiyetnameden birkaç nokta :

«— Vasiyet ederim sana ey oğul ki, bütün hallerinde ilim, edep ve takva üzerinde olasın!.

Geçmişlerin eserlerini oku ve sünnet ve cemaat yolundan git! Fıkıh ve hadis öğren ve cahil

sofilerden bucak bucak kaç! Namazlarını mutlaka cemaatle kıl!.. Şu şartla ki, imam ve müezzin

olma! Şöhret peşinde gezme! Şöhrette afet vardır. Makamlarda da gözün olmasın; daima kendini

aşağılarda tut! Mahkeme ilanlarına adım yazdırma ve mahkemelerde bulunma Kimseye kefil olma!

Halkın vasiyetlerine karışma! Padişah ve şehzadelerle düşüp kalkma! Dergah kurma ve dergahlarda

oturma! Güzel ses dinlemeğe fazla kapılma ki, ruhu karartır ve sonunda nifak doğurur. Böyleyken

güzel sesi de inkar etme ki, ona bağlı olanlar çoktur. Az ye, az konuş az uyu; ve halktan, arslan'dan

kaçar gibi kaç! Her zaman yalnızlığı tercih et ve körpe çocuklardan, kadınlardan, yenilik dâvası

edenlerden, zenginlerden ve aşağı takım insanlardan uzak dur! Helal ye, şüpheli işlerden çekin ve

kudretin yettiği müddetçe evlenme ki, dünyaya bağlanır ve o uğurda dinini yele verirsin. . Çok

gülme; hele kahkahayla gülmemeğe çok dikkat et! Gülmek kalbi öldürür. Herkese şefkat gözüyle

bak ve kimseyi hakîr görme! Kendi dışını bezeyip süsleme ki, dış mamurluğu iç haraplığından

gelir. Halkla didişme, kimseden bir şey isteme ve kimseye hizmet teklif etme! Şeyhlere mal ve

canla hizmet et ve onların halini aslâ kınama! Onları kınayanlar felah bulmaz. Dünyaya ve dünya

ehline gurur bağlama! Gönlün daima mahzun, bedenin rahatsız ve gözün yaslı olmalı, ݺin halis,

duan yalvarıcı, giyeceğin eski, yoldaşın derviş, sermayen din ilmi, evin mescid ve yakının Allah

olsun..»

Abdulhalik Gucdevanî Hazretlerinin 8 düsturu vardır ki, tarikatın temel ölçülerini temsil, kemâl

rejiminin muhteşem planını teşkil eder:

1 — Huş der dem. .

2 — Nazar ber kadem..

3 — Sefer der vaten..

4 — Halvet der encümen..

5 — Yad-ı Kerd..

6 — Baz-ı Keşt..

7 — Nigah-ı Daşt,.

8 — Yad-ı Daşt..

Son ölçünün «bunlardan başka her şey ziyandır!» manasına bir de eki var..

Ayrıca 3 düstur daha :

1 — Vukuf-u zamanî..

2 — Vukuf-u adedî..

3 — Vukuf-u kaibî..

Bunlarla beraber hepsi 11 ölçü..

HUŞ DER DEM :

Alınan her nefeste hazır olmak. . Yani her nefeste huzuru muhafaza etmek, Allah'tan gafil olarak

tek nefes almamak.. Mevlana Sadettin Kaşgarî bu ölçüyü «Bir nefesten bir nefese geçerken asla

gaflete düşmemek ve huzurda olmak» diye tarif ediyor. Hoca Ubeydullah Hazretleri de şöyle ifade

ediyorlar :

— Bu yolda nefesi muhafaza ve ona riayet etmeği mühim tutmuşlardır. Gerektir ki her nefes huzur

ve bilgi ile alınıp verilsin.. Nefesini koruyamayanlara yolunu şaşırmış gözüyle bakarlar.

Şah-ı Nakşibend:

— Bu yolda terakkinin temeli nefes üzerindedir. Her nefeste hale bakmalı ve mazi ile istikbali

düşünmekten uzak kalmamalıdır. Nefesin giriş ve çıkışında iki nefes arasını öyle muhafaza

etmelidir ki hiç biri vücuda gafletle girip vücuttan gafletle çıkmasın..

Şeyh Necmeddin Kubrâ ise meşhur risalesinde nefes sırrını şöyle anlatıyor:

— Allah'ın zat ismi «hâ - he» harfinden ibaret olup başındaki «elif» ve «lam» harfleri tarif edatıdır,

işte her nefeste bu harf ve isim cereyan eder. Sahibi ister farkında olsun, ister olmasın. O şey ki,

içinde o isim cereyan etmez, hayata müstehak değildir. Şu halde bütün canlıların nefes alış ve

verişleri, bilen ve bilmeyen için hep o isimledir. Marifet yolcusuna düşen borç ise bu inceliği

bilmek ve her nefeste Allah ile olarak huzuru elde tutmaktır.

NAZAR BER KADEM :

Bu ıstılah «göz ayağa bakacak» manasına.. Sâlik, şehirde, sahrada, yolda, her yerde gözünü ayağına

mıhlayacak, daima yere bakacak ve onu başıboşluktan, dilediği yere bakmaktan koruyacaktır. Bu

ölçüde, göz nereye değerse oraya akan gönlün perişanlıktan kurtarılması ve kendi iç alemine bağlı

kalması hikmetini okuyoruz.

SEFER DER VATEN:

«Vatanda sefer» manasına gelen bu tabir, müridin, kötü ahlakından ve beşerî sıfatlanndan sıyrılıp

iyi ahlak ve melekî sıfatların yurdu olan aslî vatanına sefer etmesini gösterir. Mürşid aramak için

girişilen maddî seferler de bu mananın içindedir. «Hacegân» yolunda, mürşidini buluncaya kadar

sefer edip ondan sonra mürşidin hizmetinde ikamete geçmek ve iç seferini tamamlamak başlıca

kaidelerdendir.

HALVET DER ENCÜMEN:

Yani mecliste, toplulukta yalnızlık.. Hoca Bahaeddin Nakşibend hazretlerine sormuşlar:

— Sizin tarikatınızın esası nedir? Buyurmuşlar:

— Halvet der encümen, toplulukta yalnızlıktır. Zahirde halk, batında hak ile olmak..

Ve buyurmuşlar :

— Bizim tarikatımızın esası sohbettir. Halktan uzaklaşmakta şöhret, şöhretteyse afet vardır. Hayr

cemiyettedir; cemiyet de sohbette.. Elverir ki, her iki tarafın hakkı verilsin ve birinden birine

saplanıp kalınmasın..

Hoca Evliya-yı Kebir buyurdular :

— Toplulukta yalnızlık şudur : Zikir insanı öyle kaplayacak insan kendisini zikre öyle verecek ki,

en kalabalık ve şamatalı yere girse hiç bir şey işitemez olacak..

Hoca Ubeydullah Hazretleri :

— İnsan kendisini topyekûn zikre verse, beş altı günde öyle bir mertebeye erişir ki, halkın

çağrıştığı ve birbiriyle didiştiği hep zikir görünür. Kendi konuştukları da..

YAD-I KERD:

Dilin kalble beraber zikridir.

Mevlana Sadettin Kaşgarî:

— Zikir talimin usulü şöyledir ki, Şeyh kalbiyle tevhid kelimesini söylerken, mürid kendi kalbini

hazırlayacak ve şeyhin yüreğine karşı tutup gözlerini yumacak, dilini damağına yapıştıracak,

dişlerini sıkacak, nefesini tutacak ve yalnız kalbiyle zikre başlayacak.. Nefesini hapsetmekte sabır

gösterecek ve bir nefeste üç kere tevhid kelimesini çekecek. . Böylece zikrin halavetini kalbinde

arayacak..

Hoca Ubeydullah Hazretleri :

— Zikirden murad, kalbin Allah'tan bilgi edinmesidir. Bu bilgi meydana gelince zikir yerini buldu

demektir. Eğer gönül ehli sohbetinde bu bilgi meydana gelmezse zikre devam etmek lazımdır.

Zikirde en kolay ve sağlam yol, nefesini göbeği altında hapsedip dudağını dudağına ve dilini

damağına yapıştırmak suretiyle olandır. Kalbin hakikati o duygu ve anlayış merkezi olmaktır ki,

her tarafa yönelir, dünyayı ve dünya işlerini hep o düşünür ve göz açıp kapayıncaya kadar yerleri,

gökleri ve bütün alemleri dolaşır, işte onu bütün fikirlerden caydırıp, tiksindirip, yürek dediğimiz

maddî et parçasına döndürmek ve zikirle bağlamak lazımdır. O türlü ki, Tevhid Kelimesindeki (lâ)

hecesini yukarıya çekip (ilahe) lafzını sağ tarafına atarak (illallah) kelimesini şiddet ve kuvvetle

kalbe indirerek, yükleyerek. . öyle ki; zikrin harareti bütün vücuda yayılmış hissetmeli ve o hararet

içinde erimeli. . Tevhit kelimesinin nefy tâbir olunan «lâ ilâhe» kısmında, mürid, kendi vücudiyle

beraber mutlak bir yokluğa dalacak, ispat kısmında «illallah» ise varlığı yalnız Allah'a tahsis

edecektir. Mürid bütün zamanını bu zikre bağlayacak ve hiç bir faaliyet kalbin atışı gibi onu bu

zikrinden alıkoyamayacaktır. Nihayet zikr kalbin zarurî sıfatı haline gelecektir.

Kalb, üç köşeli bir et parçası şeklindedir ki, sol memenin altındadır ve insan hakikatinin toplu

merkezidir. Bu et parçası öyle bir kelimedir ki, toplu hakikat onun manasıdır. Toplu insan hakikati

de öyle bir özdür ki, bütün kainat onun mufassal ifadesidir. Her yemişin çekirdeğinde kendi ağacı

öz halinde bulunduğu gibi, kalpte de bütün kainat özleştirilmiştir. Hasılı, kalb, bütün mevcutların

hülasa halinde nüshası ve sonsuz sırların toplanma noktasıdır. Kalbe yol bulan murada erer, ona yol

bulmak da gönül ehlinin hizmetine erişmekle olur. O zaman müride öyle bir keyfiyet yüz gösterir

ki, eşya ve hadiselerin dedikodusundan kurtulup can ve gönül sohbetine ve Allah bilgisine erer. Hiç

bir zahmet ve meşakkat çekmeksizin de Allah'tan gayri ne varsa onlardan el çeker. Eşyanın

terkindeki hikmeti, hürriyeti, zikr hakikatim mürid o zaman anlar.

BAZ-I KEŞT:

Zikirde ihtiyarsızca hatıra gelen, iyi ve kötü her fikri nefyetmek, kovmak.. Zikirde kalbin «Allahım,

benim muradım sensin, senin rızandır; başka hiç bir şey değil!.» itminanına ermesi şarttır. Kaibde

başka alakalara yer kaldıkça böyle bir itminan teşekkül edemez ve zikr halis olamaz. Başlangıçta

bu itminana erilemese de yine zikri bırakmamak ve bu his elde edilinceye kadar zikre devam etmek

gerekir.

Mevlana Aliyüddin diyor ki:

— Başlangıçta ilk zikir emrini aldığım zaman «Allahım, benim muradım sensin, senin nzandır;

başka hiç bir şey değil!» fikrini benimsemedim, böyle bir iddiadan utandım. Zira bu iddiada sadık

değildim. Yalan söylemiş olacaktım. Vaziyeti üstadıma anlattım. Dediler ki: «insan bu sözde sadık

olmasa bile yalanını hakikat haline getirinceye kadar onda sabit olmalıdır.» Sonradan işin

hakikatini anladım.

Tam doğruluk, işte, yalanı bile gerçeğe çevirmeğe bakan bu sebat ve ısrardadır.

NlGAH-I DAŞT

Bu, «havatır» ın, yani kalbe ânî olarak gelen yabancı ve nefyi gereken his ve fikirlerin

murakabesidir. öyle ki, mürid, bin kere Allah'ın ismini andığı halde hatırına bir kere bile yabancı

fikir gelmemelidir. Mevlana Sadeddin Kaşgarî Hazretleri bu bahiste buyurmuşlardır ki:

— Mürid, bir veya iki saat, hatta mümkün olduğu takdirde daha fazla zaman içinde kendisini

«havâtır» dan korumalıdır.

Hoca Ubeydullah Hazretlerinin üstün halifelerinden Mevlana Kaasım buyurdular :

— Nigah-ı Daşt o dereceye erişmelidir ki, güneşin doğuşundan batışına kadar müridin gönlüne hiç

bir yabancı şey uğramamalıdır. öyle ki, insanda hayal kuvveti kendi kendini azletmiş hale

gelmelidir.

Hakikat ehlince malumdur ki, hayal kuvvetim yarım saat için bile yok edebilmek son derece güç ve

nadirlerin nadiri bir iştir. Ancak bazı yüksek velîlerin karı olabilir.

YAD-I DAŞT:

Her an ve mekanda, vicdan ve zevk yoluyla Allah'tan haberli olmak hal-i.. Bazıları bu hal-i

kendinden geçmeksizin huzur şeklinde ifade etmişlerdir. Yine hakikat ehline göre bu hal, Hakkın,

«şühud» aynasından müridi istilasından gelir.

Hoca Ubeydullah, Yâd-Kerd, Baz-Geşt, Nigâh Daşt ve Yad - Daşt ölçülerini şöyle hülasa ederler :

Yad-Kerd, zikirde tekellüf, mübalağayla ısrardan ibarettir. Baz-Geşt Allah'a dönüş ve adım her

anışta Allah'ı murad ediniştir. Nigah-Daşt, dille söylemeksizin Allah'a dönüş halini muhafaza

etmektir. Yad-Daşt ise Nigah-Daşt halini derinleştirmekten ve bilgiyle kullanmaktan ibaret..

VUKUF-U ZAMAND :

Bu mesele üzerinde Şah-ı Nakşibend buyuruyorlar :

— Müridin bütün uğraşma ve didinmelerini neticeye bağlayan ve onu muradına eriştirmekte en

büyük müessirlerden biri olan «Vukuf-u Zamanî», insanın her an kendi halini bilmesi halinin şükrü

mü, özrü mü gerektirdiğini anlaması demektir.

Yakup Şerhî:

— Bahaeddini Nakşibend Hazretleri, bize, kabz (sıkışma) halinde istiğfar; bast (genişleme) halinde

de şükür ile emir buyurmuşlardır. işte bu iki hale dikkat ve riayet «Vukuf-u Zamanî» dir.

Hoca Hazretleri ;

— Müridin olanca kar binası, «Vukuf-u Zamanî» işinde saat üzerine kurulmuştur. Yani müridin

halindeki nizam, vaktini muhafaza etmeğe bağlıdır. Ta ki, aldığı her nefes, huzur ile mi, gafletle mi

geçmektedir, bilsin..

«Vukuf-u Zamanî» tasavvuf büyüklerince nefs murakabe ve muhasebesinden ibarettir. Hoca

Hazretleri:

— Muhasebe, her geçen saatin huzur veya gaflet noktasından hesaplanmasıdır. Eğer vaziyette

noksan varsa «Baz-ı Geşt» usulüne sarılıp amele yeniden başlanması lazımdır.

VUKUF-U ADEDD:

Zikir sayısına dikkat ve riayet işi.. Hoca Bahaeddin-i Nakşibend Hazretleri, kalbi zikirde sayıya

dikkat ve riayetin dağınık «havâtır» ı toplayıp sildiğine işaret ederler.

«Hacegan» yolunda «Vukuf-u Adedî», mücerret sayı saymak değil, sayı çerçevesi içinde kalbî zikri

derinleştirmektir. Gerektir ki bir nefeste, 3, 5, 7 veya 21 kerre Allah ismi zikredilsin ve bu kemiyet

ölçüleri mutlaka tek rakamlarla bitsin..

Hoca Alaeddin Attar Hazretleri :

— Dava kemiyette değil, keyfiyette çok zikirdir. Yani huzur ve şuurla çok zikir. . Kemiyet ne kadar

fazla olursa olsun. eseri has olmayınca boşuna yorgunluk demektir. Zikrin eseri, Tevhit

Kelimesindeki nefy kısmında beşerî vücudun yokluğa karıştığına, ispat kısmında da ülûhiyet

cezbelerinden bir tecclli göründüğüne delâlet eden hallerle meydana çıkar.

Şah-ı Nakşibend Hazretleri:

«Vukuf-u Adedî» denilen hassa, Ledün ilminin ilk mertebesidir.

Bu görüşten murad, başlangıçta bulunanlara ait tasarruf ve cezbe eserleri olmak gerektir.

Nitekim Alaeddin Attar, Hazretleri buyurdular :

— öyle bir halet ve keyfiyet ki, yakınlık ve Ledün ilminin başlangıcı onda tecelli eder. «Vukuf-u

Adedî» nin Ledün ilminde başlangıç noktası olduğu, Mutlak Bir'in aleminde belirmesi sırrından

haber vermesiyledir. «Vahid»in, esasta, sayılara çekirdek teşkil etmesi gibi..

İki mısra :

Görünen çokluk sureti bir nümayişten ibarettir;

Tecellilerde hakikat «Bir» den başkası değil

Bir kıta :

Çokluk ayniyle birliktir;

Varlık «bir» dedir.

Her neyi iki görürsen sen,

Bil ki, o yine birdir.

Bir kıta :

Hakikat ehlinin mezhebince Bütün sayılar «bir» in içindedir. Zira sayılar ne kadar çoğalsa

Hakikatleri yine birdir.

işte Ledün ilminin ilk merhalesi olan «Vukuf-u adedî» böyle bir anlayışa ermektir.

Ledün ilmi öyle bir bilgidir ki, yakınlık ehline ancak Allah'ın talimiyle malum olur; akla bağlı

deliller ve müşahedelerle değil . . Nitekim Kur'an Hızır'ı Ledün ilmine malik olmakla över. Yakîn

ilmiyle Ledün ilmi arasında fark şudur ki, yakîn ilmi, ilâhî zat ve sıfat nurunu idrakten ibaretken,

Ledün ilmi, Allah'tan ilham yoluy ile manaları kavramak işidir.

VUK'UF-U KALBD:

îki manalı: Biri, zikir edicinin her an Allah'ı bilmesi.. Bu, «Yad Daşt» nev'inden bir iş.. Bu hususta

Hoca übeydullah Hazretleri buyururlar ki:

— «Vukuf-u Kalbî» Allah'tan agah olmakta bir gönül halidir. öyle ki, gönülde, Allah'tan gayri hiç

bir şey olmayacak..

Yine Hoca Übeydullah Hazretleri:

— Zikirde zikredilenden âgâh ve gönlü ona inhisar ettirmek. . Bu âgâhlığa, görüş, eriş, vücut ve

«Vukuf-u Kalbî» derler.

ikinci mana :

Zikredicinin gönüle yönelmesi. . Mecaz yoluyle gönül dedikleri, ucu sivri ve kenarları yuvarlak

müselles şeklindeki et parçasına.. O et parçası sol memenin altındadır ve bütün dikkatin üzerinde

toplanacağı noktadır. «Vukuf-u Kalbî» den murat da o et parçasının zikirden asla gafil olmayarak

onun harareti içinde erimesidir. Şah-ı Nakşibend Hazretleri, «Vukuf-u Kalbî» ye ait bu iki noktayı

lazım ve mühim tutmuşlardır.

Bir ayet gereğince, Allah her yerde hazırken nasıl Kabeye dönülerek ona el açılıyorsa, can ve gönül

kabesi kalbe yönelmek suretiyle yol bulunuyor ve onsuz olmuyor. Zira insan, içinde bulunduğu

taayyün suretleri ve hayvanî ruhu bakımından istikametlerin zindanında mahpustur. Ama, yine aynı

insan, öz hakikatiyle cihet ve istikametlerin dışındadır. Bu bakımdan cihet ve istikametin esiri,

cihetsizliği yine cihette aramak zorunda kalıyor.' Ve yine bu bakımdan mecaz, yoluyle gönül

denilen et parçası da ruh hakikatinin nişanesi ve bir nevi cihet tayini noktası oluyor. Hakikate yol

için bu mecaz noktasına yönelmek ve Ledün ilminin anahtarını onda bulmak lazımdır.

Hoca Abdülhalik Hazretleri, bekâ alemine intikalleri yaklaşınca yakınlarından dört kimseyi davet

ve irşad makamına liyakatle tebşir etmişlerdir.

HOCA AHMED SIDDÎK :

Hoca Abdülhalik Hazretlerinin ilk halifeleri.. Buharadah.. Hoca Hazretlerinin vefatlarından sonra

makamlarına geçiyorlar ve kendi vefatları da yaklaşınca, bütün bağlıları, Hoca Evliya-yı Kebîr ve

Arif Reyvegerî Hazretlerine ısmarlıyorlar. Bunlar, ana kolun baş kutuplarıdır.

Hoca Ahmed'in kabirleri, Buhara'dan üç fersah mesafede bir köydedir.

EVLDYA-YI KEBÎR:

Hoca Abdülhalik Gucdevânî Hazretlerinin ikinci halifesi.. O da Buhara'dan..

Başlangıçta, Buhara âlimlerinden birinin zahirî plânda derslerine devam ederken, çarşıda, nuranî bir

zata tesadüf ediyor. Bu, Hoca Abdülhalik Gucdevânî Hazretleridir. Bir bakışta hoca-va tutuluyor ve

peşi sıra gitmeğe başlıyor. Hoca bir dükkândan bir parça et satın alıyor. Tutkun genç hemen büyük

Velî'nin yanına sokulup hizmet arzediyor :

— Müsaade buyurur musunuz, elinizdeki et paketim evinize kadar ben taşıyayım ? Hoca bu aşk

dolu gence bakıyor, kimbilir onda neler görüyor ve hemen razı oluyor :

— Peki oğlum, al bu paketi ve eve kadar benimle gel! Evinin kapısında Abdülhalik Hazretlerinin

mukabelesi:

— Teşekkür ederim; şimdi bir saat sonra gel de beraber yemek yiyelim! Bir saat sonra buluşup

sofraya oturdukları zaman, Evliya-yı Kebîr Hazretleri, dışından tahsiline çalıştığı ilim bakımından

kendisini sıfır buluyor, yüreğinin Hoca Abdülhalik Gucdevânî elinde yoğurulmaya, bütün

varlığının ona doğru akmaya başladığım hissediyor ve mürşidine kapılanıyor. Artık zahir plânında

kendisine ders veren hocadan sıyrılmıştır. Fakat o hoca, talebesini tarikatten döndürmek için

elinden geleni ardına koymamakta. . Eski talebesi hakkında da söylemediğini bırakmamakta. . Buna

karşılık Hoca Evliya susmakta, asla karşılık vermemekte. . Bir gece Evliya-yı Kebîr Hazretleri,

mahut Hoca'nın şenî bir fiil işlediğine dair bir rüya görüyor. Aynı gecenin sabahı hoca, onun

huzurunda.. Büyük velîyi yüzüne karşı kötülemekle meşgul.. Hoca Evliya dudaklarında zarif bir

tebessüm, adama dönüyor :

— Ey üstad geçinen adam! Gece filân şenî fiilî işlersin, gündüz de utanmadan karşımıza geçip bizi

Hak yolundan döndürmeğe yeltenirsin! Hoca, bu açık keramet karşısında Evliya-yı Kebîr'in

ayaklarına kapanırcasına ona el uzatıyor, tevbe ediyor, Abdülhalik Gucdevânî Hazretlerinin kısa

zamanda Evliya-yı Kebîr üzerindeki eserini görüp aynı yola giriyor ve eriyor. Evliya-yı Kebîr

Hazretleri, Buhara pazarında Sarraflar Mescidi denilen yerde kırk gün, kırk gece bir çile

çıkarmışlar. . Bu çile esnasında murakabeleri o kadar derin olmuş ki, gönüllerine tek bir yabancı his

(havâtır) düşmemiş. . Hoca Ubeydullah Hazretleri, Hoca Evliya'nın bu çilesini fevkalâde büyük

görürler, beğenirler ve taaccüplerinden parmaklarını ısırırlardı. Derlerdi ki :

— «Hâcegân» yoluna girenler az zamanda öyle bir mertebeye erişirler ki duydukları her ses

kulaklarına zikir gelir ve zikirden başka hiç bir şey işitmezler. Hoca Evliya'nın çilesini de, hatıra

hiç bir şey gelmediği değil, gelenlerin kendi bâtınına asla zahmet vermediği şeklinde anlamak

lâzımdır. Bir ırmağın üzerindeki çerçöp nasıl suyun cereyanına engel olamazsa öyle. . Yine Hoca

Ubeydullah Hazretleri anlatıyor :

— Şah-ı Nakşibend Hazretlerinin en ileri bağlılarından Alâ-eddin Attâr Hazretlerine sormuşlar :

Sizin gönlünüz, ona hiç bir yabancı his düşmeyecek kıvamda mıdır? Alâeddin Attâr cevap vermiş :

Yok, yok, düştüğü olur; ama kalmaz, gider. «Havâtır»a kökünden mâni olmak imkânsızdır. Yirmi

yıl nefyettiğim bu fikir, bunca emek ve gayretten sonra birdenbire yine zuhur etti, fakat karar

kılamadı. «Havâtır»ı karşılamak zor iştir. Hattâ bazıları onlara hiç bir itibar gösterilmeyeceği

kanaatindedir. Şu var ki, onların ruha yerleşmesine göz yummamak lâzımdır. Vefatlarına yakın

kendilerine dört halife seçtiler. Mübarek kabirleri, Buhara taraflarında Hâkrîz isimli hisarın Ayyâr

burcu yanında..

HOCA DEHKAN KILLETÎ

Hoca Evliya'nın dört halifesinden ilki. . Hocanın vefatından sonra irşâd makamına geçtiler, öbür

halife ve müridler kendisine bağlandılar. Kabirleri, Buhara'nın Şimalinde, şehirden iki fersah

mesafede Kıllet isimli köyde. .

HOCA ZEKD HUDABADD

Buhara'nın beş fersah uzaklığında Hudâbâd köyünden.. Kabri de orada. . ikinci halife..

HOCA SOKMAND

Üçüncü halife..

Kabri Evliya-yı Kebîr Hazretlerininki ile yanyana. .

HOCA GARDB

Hoca Evliya'nın oğlu ve dördüncü halifesi.. Meşhur Şeyh Necmeddin Kümrâ, onun üstün

bağlılarından.. Şeyh Seyfüddin Büharazî de bağlılar halkasından. .

Şeyh Seyfüddin, Hoca Garib hakkında sorduğu bir suale bir başka şeyhten şu cevabı alıyor :

— Tam erdir ve nisbeti cezbe ile ziynetlenmiştir. Bu cevabı veren şeyh devam ediyor:

— Ben hayatım boyunca nice velî ve gönül ehliyle görüştüm. 'Hoca Garib derecesinde hiç bir

kimse görmedim. Hoca Garib de dört halife bıraktı.

HOCA EVLiYA-YI PÂRDSÂ

Hoca Garib'in birinci halifesi.. Buhara taraflarında Harmentehî isimli köyden.. İsim ve cismi

kalmamış bir yer.. Defnedildiği yer de orası..

HOCA HASAN SAVERÎ

Halifelerin ikincisi.. Şu dakikada hiç bir izi bulunmayan Sâver adlı köyden.. Toprağı da orada..

HOCA EVKETMAN

Hoca Garib'in üçüncü halifesi.. Kabri Buharada

HOCA EVLDYA-YI GARDBD

Hoca Garib'in dördüncü halifesi

HOCA SÜLEYMAN KERMDNl :

Hoca Abdülhâlik Gucdevânî halifelerinden sanıldığı kadar Hoca Evliya halifelerinden de olması

ihtimali dairesinde görüleni ve her iki büyük zat ile görüşmüş bulunduğuna hükmedilen Allah

dostu..

Ona sormuşlar:

—« Muhlisler büyük tehlike üzerindedir» mealindeki hadiste, korku ifade edici tehlike nedir ?

Cevap :

— Muhlislik makamına korku lâzımdır. Bu hâl o makamın yüksekliğine işarettir. Güneş en fazla

kendisine yakın olana tesir eder.

Âşığın, sevdiğine yakınlığı arttıkça korkusu da artar. Kur'ânda Allah dostlarının korku ve hüzünden

uzak olduklarına dair âyet mutlak hakikati belirttiği halde velîler cephesinden hiçbir zaman korku

kalkmaz. Onlar korku ve tehlikeyi kendilerine sıfat edinmişlerdir.

Kabri, Buhara'ya on iki fersah mesafede Kermine isimli köyde..

HOCA MEHMED ŞAH BUHARI

Hoca Mehmed Süleyman'ın ilk halifesi ve irşâd makamını teslim ettiği sadık bağlısı. .

ŞEYH SADEDDlN GUCDEVAND

Hoca Süleyman'ın ikinci halifesi.. Hoca Mehmed Sah Bu-harî'den sonra irşâd makamına geçen

HOCA EBU SAÎD

Hoca Süleyman bağlılarının ulularından ve makbul halifelerinden. . «Meslek-ül Ârifîn» isimli

eserin müellifi Şeyh Mehmed Buharî'nin bağlı olduğu mürşid. . Kitapta kayıtlı olduğuna göre Hoca

Süleyman Hazretleri, vefatına yakın, müridleri arasından hilâfete Ebu Said'i seçmiş ve Hoca Ebu

Said, kendisinden sonra nice yıllar irşâd makamını nurlandırmıştır.

Ebu Said'e sordular :

— Nefyine çalışılan «havâtır» dan bir şeyin nefsanî mi. şeytanî mi olduğu nasıl anlaşılır ?

Cevap verdi:

— Eğer o şey, nefyedildikten sonra yine aynı şekilde ve aynı kılıkta geri dönerse nefsanîdir. Zira

aynı nokta üzerinde ayak diremek nefsin sıfatıdır. Nefs bir şeyi, muradına erinceye kadar ısrarla

ister. Yok, eğer o nefyedilen şey, şekil ve kılık değiştirerek gelirse şeytanîdir. Çünkü şeytanın

muradı iğvadır ve o, muradına erinceye kadar kılıktan kılığa girmek âdetindedir.

Ebu Said'e sordular :

— Tarikatten söz etmek kimin hakkıdır ? Cevap verdi:

— O adamın hakkıdır ki, zahirini bütün yeryüzü halkına gösterseler hiç bir ayıp, bâtınım da bütün

gökyüzü halkına açıklasalar hiç bir eksiklik bulunamaz..

HOCA ARDF REYVEGERD

Hoca Abdülhâlik Gucdevânî Hazretlerinin dördüncü halifesi ve ana kolun yürütücüsü. . Doğdukları

ve öldükleri yer, Reyveger. . Buhara'dan altı fersah mesafede bir köy..

Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretlerinin silsileleri, Hoca Abdülhâlik halifelerinden Hoca Arif

Reyvegerî'ye bağlanır. Bu bakımdan kendilerini Altın Silsilesinin ana halkalarından biri kabul

edebiliriz.

HOCA MAHMUD ENCDR FAGNEVD

Hoca Arif bağlılarının en kemâllisi ve üstünü. . Hoca Ârif Hazretlerinin mensupları arasında hilâfet

ve irşâd makamına liyakatle mümtaz olmuştur. Doğdukları yer olan Fagnî, Buhara'dan üç fersah

uzaklıkta büyükçe bir bucak..

Geçimini dülgerlikle sağlardı.

Açık zikir kendileri tarafından ve Hoca Arif Hazretlerinin ölüm hastalıkları sırasında tatbik

edilmiştir. Hoca Arif

— Bu, bize işaret edilen vakittir!

Demişlerdir.

Hoca Mahmud Hazretlerine soruyorlar :

— Açık zikri ne niyetle ediyorsunuz?

— Uyuyanlar uyansın, gafiller işitsin ve Hak yoluna, şeriat ve tarikat hedefine yönelsinler diye. .

Bu cevabı beğenen Mevlânâ Hafüzuddin :

— Niyetiniz dürüsttür ve bu hal size helâldir.

Karşılığını veriyor.

Açık zikre bir sınır çizmesi istenince Hoca Mahmud :

— Açık zikir, diyor; o kimseye yaraşır ki, dili yalan ve gıybetten, boğazı haram ve şüpheden, gönlü

riya ve eğlenceden ve sırrı Haktan gayrı şeylerle uğraşmadan mahfuz olsun.

Hoca Mahmud'un ileri müridlerinden ve ana yolun kol basılarından Ali Ramitenî Hazretleri

anlatıyor :

— Bir derviş Hoca Mahmud zamanında Hızır'ı gördü ve sordu : Bu zamanda, eteğine yapışılacak,

doğruluk caddesi üzerinde sabit mürşid kimdir? Hızır cevap verdi : Hoca Mahmud Encir ,

Fagnevî'dir.

Hoca Ali Ramiteni bağlıları ise bu nakildeki dervişin bizzat Hoca Ali olduğunu fakat Hızır'ı görmüş

olmak iddiasından kaçındığı için böyle dediğini söylediler.

Bir gün Hoca Ali, Hoca Mahmud'un bağlılariyle, Ramiten'-de zikirle meşgul olurken başı üstünden

bir ak kuş geçiyor ve açık dille :

— Yâ Ali, diyor; erliği elden bırakma! Merd ol! Kuşun gagasından dökülen bu açık kelimeler

halkada bulunanlara öylesine dokunuyor ki, kendilerinden geçiyorlar. Akılları başlarına gelince de

soruyorlar :

— Bu ne halettir ? Şu cevabı alıyorlar :

— Hoca Mahmut Hazretleridir o kuş. . Allah ona öyle bir keramet vermiştir ki, Musa Peygamberle

nice bin kelime söyleştiği makamda uçurur onu..

Şimdi Hoca Evliya-yı Kebîr'in halifesi Hoca Dehkan ölüm halinde bulunduğu için kendisini

ziyarete ve hatırını sormaya gidiyorlar. Zira Hoca Dehkan Allah'tan dilemişti ki, ölümüne yakın,

dostlarından birini kendisine göndersin ve o dost göçeceği zaman elinden tutsun..

HOCA EMDR HÜSEYDN

Hoca Mahmut halifelerinin ilki..

HOCA ALD ERGUNDAND

Hoca Mahmud'un halifesi.. Buhara'dan beş fersah mesafede Ergundan köyünden.

HOCA ALD RAHMDTEND:

Hoca Mahmud Encir Fagnevî Hazretlerinin ikinci halifesi, fakat Ana Silsilenin yürütücüsü ye kol

başısı. . Hacegân Silsilesinde lâkapları «Azizan» dır. Büyük kutup..

Hoca Mahmud, vefatı yaklaşınca, hilâfeti, öbür halifelere rağmen Azizan Hazretlerine verdiler ve

bütün bağlılarını ona ısmarladılar. Şah-ı Nakşibend Hazretlerine yol veren nispet kendisinde

düğümlenir. Yüksek makam ve büyük keramet sahibi..

Kumaş dokuyucusu..

Oğlu meşhur Mevlâna Abdurrahman Câmi, «Nefahat» isimli maruf kitabında Mevlâna Celâleddin

Rûmî'nin «Dokumacı Nessaç» sıfatiyle Hoca Ali'den bahsettiğini kaydeder.

Buhara civarında, şehre iki fersah uzaklıkta Rimten dedikleri büyük bir kasabadan.. Kabri

Harizem'de..

Şeyh Rükneddin Alâüddevle Semnanî kendileriyle çağdaş.. Aralarında mektuplaşmalar ve

haberleşmeler cereyan etmiş.. Bir gün Şeyh Rükneddin Hoca Hazretlerine bir derviş göndererek üç

mesele hakkında sual soruyor :

Birincisi:

— Siz ve biz halka hizmette kusur etmemeye dikkat ederiz. Siz yedirip içirmekte fazla külfete

girmezsiniz. Olanı verir, ye

dirir ve içirirsiniz. Bizse ikramda külfet gösteririz. Daima fazlasına bakar ve mübalâğaya kaçarız.

Halbuki halk sizden razı ve bizden şikâyetçidir. Sebebi ne olabilir ?

Cevap :

_ Minnet karşılığı hizmet edenler çoktur. Hizmetini minnet bilenlerse azdır. Çalışınız ki,

hizmetinizi minnet bilesiniz; o zaman şikâyetçiniz olmaz.

ikincisi:

— işittik ki, sizin terbiyeniz Hızır'danmış.. Bu nasıl iştir?

Cevap :

— Allah'ın kullan arasında öyle âşıklar vardır ki, Hızır da onlara âşıktır.

Üçüncüsü:

— ݺittik ki, siz gizli zikir yerine açık zikirle uğraşmaktasınız. Bu nasıl olur ? Cevap:

— Biz de işittik ki, siz, gizli zikirle meşgul imişsiniz. Mademki işittik, demek sizinki de gizli zikir

değil.. Gizli zikirden murat hiç bir şey bilinmemesi değil midir? Ha gizli zikirle meşhur

olmuşsunuz, ha açık zikirle.. ikisi de müsavi.. Hattâ denilebilir ki, gizli zikirle meşhur olmak riyaya

daha yakın bir iştir.

Açık zikir bahsinde bir din büyüğüne verdiği cevap :

— ölmek üzere bir adama Tevhid Kelimesini yüksek sesle telkin etmeği emreden hadis bütün din

âlimlerince malûmdur. Dervişlerin her nefesi son nefes sayılabileceğine göre bizim açık zikrimizde

bu hikmeti aramak lâzımdır.

Yine bir din büyüğü ona soruyor:

— «Allah'ı çok çok zikrediniz!» emrinin belirttiği zikir, lisan zikri midir, gönül zikri mi?

Verdiği cevap:

— Başta olan dil, sonda olan gönül zikridir. Başta olan, tekellüf ve zahmetle canından sarfeder;

fakat sonda olan, zikir gönlüne işlediği için bütün uzuvları ve zerreleriyle denizin hakikatine ve çok

zikretmek sırrına erişmiştir. Böylesinin bir günlük kârı, başkalarının bir yıllık kazancına eşittir.

* Buyurdular :

— «Allah bir gecede mü'ınin kulunun gönlüne 360 kere nazar eder» dediklerinin mânası şudur ki,

kalbin vücuda 360 penceresi vardır; kalbe giren 360 damarın açtığı pencereler. . Gönül zikirle

kaynayınca Allah'ın hâs nazarı ona yönelir ve doğan feyiz bu 360 koldan bütün vücuda yayılır.

Böyle olunca da her uzuv, kendi haline göre ibadetini eder ve onlardan gelen ibadet nuru kalbe öyle

bir feyz eriştirir ki, rahmet nazarı işte budur.

*

Azizan Hazretlerinden sormuşlar :

— İman nedir ?

— özlemek ve ulaşmak..

* Buyurdular :

— «Allah'a tövbe ediniz!» mealindeki âyette hem işaret, hem cesaret vardır, işaret tövbeyedir,

beşaret te kabul edileceğine. . Kabul edilmeseydi emrolunmazdı.

*

Buyurdular:

— Amele bağlanmak, onu yerine getirmek lâzım. . Yerine getirilince de yapılmadı farzetmek

lâzım. . Kendini kusurlu bilmek ve amele tekrar başlamak lâzım.

*

Buyurdular:

— İki halde kendinizi sakının : Söz söylerken ve yemek yerken..

*

Buyurdular :

— Bir gün Hızır, Hoca Abdülhâlik Gucdevânî Hazretlerinin huzuruna gelmişti. Hoca Hazretleri

evlerinden iki arpa ekmeği getirtip Hızır'a takdim ettiler. Hızır yemedi. Hoca, yemelerini, ekmeğin

helâl kazanıldığını söyledi. Hızır şu cevabı verdi: Evet, bu ekmek helâl; fakat hamurunu yoğuran

taharetsiz. . Yiyemeyiz!

*

Buyurdular:

— Halkı hakka davet eden kimse, canavar terbiyecisi gibi olmalıdır. Canavar terbiyecisi nasıl

uğraştığı hayvanın huyum ve istidadını bilip te ona göre davranırsa o da öyle. .

*

Buyurdular :

— Eğer Mansur Hallaç, Hoca Abdülhâlik müridlerinden birine rastlasaydı, gereken makam

terbiyesini alır, daha ileri dereceye atlar ve asılmaktan kurtulurdu.

*

Buyurdular :

— Müride, gayeye ulaşmak için çok riyazet ve meşakkat gerek . . Fakat bir yol vardır ki ruhu doğru

edicidir. O da, kalbin Allah'a vermiş olanların gönlünü kazanmak. . Zira onların kalb Allah'ın nazar

noktasıdır.

*

Buyurdular :

— Duanızı öyle bir delil vasıtasiyle edin ki, onunla günah işlemiş olmayasınız! Delil, Allah

dostudur. Onlara tevazu ve sevgi gösterin ki, sizin için dua etsinler.

Kendilerine, âşıkların bir demde iki bayram ettiklerine dair bir mısra okunuyor.

Şu cevabı veriyorlar :

— Âşık bir demde üç bayram eder. Zira Allah'ı her anısında, Allah tarafından hem anmaya davet,

hem de kabul edilmek gibi ayrıca iki bayram ve saadet işareti vardır.

*

Şeyh Rükneddin, Azizan Hazretlerine soruyor :

— Ezel gününde ilâhî hitab vâki olunca ruhlardan bir kısmı «evet!» diye cevap verdiler. Ebed

günündeyse ilâhî hitaba kimse cevap vermez. Sebep nedir?

Karşılık verdiler :

— Ezel günü şeriat teklifinin konulduğu gündür. Şeriatte söz vardır. Ama ebed günü teklifin

kaldırıldığı gündür ve onda söz yoktur. Bu yüzden cevabı yine Allah verir,

«Vâhid» ve «Kahhar» olduğunu bildirir.

*

Şiirlerinden :

Nefs kuşu bedene bağlıdır;

Onu koru ki, arkadaşındır.

Bağını çözme, uçurursun,

Uçunca da artık tutamazsın.

*

Hoca Ahmed Yesevî bahsinde anlatılan Seyyid Ata, Hoca Azizan Hazretleriyle çağdaş.. Arada bir

buluşurlar ve halleşirlermiş.. Bir gün Seyyid Ata tarafından Azizan Hazretlerine karşı edep dışı bir

tavır gösterilmiş.. O sırada Asya içlerinden gelen çapulcu alayları şehri yağma etmişler ve Seyyid

Ata'nın bir oğlunu esir alıp gitmişler.. Seyyid Ata, başına gelen bu felâketi, Azizan Hazretlerine

karşı işlediği suç yüzünden bilmiş. . özür dilemek ve bağışlanmasını sağlamak için bir ziyafet

tertiplemiş ve ona Azizan Hazretlerini davet etmiş.. Azizan Hazretleri Sey-

yid Ata'nın muradını anlayıp ziyafette hazır bulunmuşlar.. Şehrin en büyük din adamlarının ve

şahsiyetlerinin hazır bulunduğu sofrada, Azizan Hazretleri, üzerlerinde muazzam bir cezbe ve ta

sarruf hâl-i, ellerini yemeğe doğru götürüp şöyle demişler :

— Seyyid Ata'nın esir oğlu şu kapıdan girip sofraya oturma dıkça ve yemeğimize katılmadıkça,

Ali, elini yemeğe sürmez!

Ve eli öylece kalmış. . Herkes dehşet içinde. .

Şeyh ise, gözleri yemekte, kendinden geçmiş, müthiş bir hey bet edasında..

Kapı açılıyor ve esir çocuk koşarak içeriye giriyor. Dehşet son haddinde.. Çocuk :

— Nasıl gelebildin ? Sualine şu cevabı veriyor :

— Hiç bir şeyin farkında değilim. Beni bir takım vahşi çapulcular esir edip sımsıkı bağladıkları

halde memleketlerine gö türdüler. Günlerce yol aldık, İşte birdenbire kendimi aranızda ve

yurdumda görüyorum.

Herkes, Azizan Hazretlerinin ayağına kapanmış, bu muaz zam keramet karşısında teslim olma

vaziyetinde..

*

Bir gün Azizan Hazretlerine, hatırı sayılır bir zat misafir geliyor. Fakat evde hazır yemek yok. .

Azizan Hazretleri üzülü yorlar. Evlerinin kapısına çıkıyorlar. O sırada, paça satan bi genç elinde bir

çömlekle geliyor. Çömlekte donmuş paça var..

Genç :

— Bu yemeği sizin ve yakınlarınız için hazırladım. Kabul buyurursanız beni mesut edersiniz.

Diyor.

Azizan Hazretleri bu nazik anda gelen yemekten son derece hoşnut kalıyorlar ve gence iltifat

ediyorlar. Gelen yemekle misafir ağırlanıyor. Misafir gidince Şeyh Hazretleri paça satan genci

çağırtıp :

— Senin getirdiğin bu yemek, sıkıntılı bir ânımızda imdada yetişti. Sen de şimdi bizden ne muradın

varsa iste ki, Allah dilediğini verse gerektir.

Genç :

— Aynen senin gibi olmak isterim.

Diyor.

— Bu çok güç bir şey. . Üzerimizdeki yük senin omuzlarına çökecek olursa ezilirsin!

Cevabını veriyor Azizan Hazretleri Fakat genç yana yakıla ısrar ediyor :

— Benim âlemde tek muradım, bu. . Tıpkı tıpkısına senin gibi olmak.. Başka hiç bir şey beni teselli

edemez. Başka emel tanımıyorum!

— Peki, diyor, Azizan Hazretleri; öyle olsun! Ve genci elinden tuttuğu gibi halvet odasına çekiyor.

Orada nazarlarını gence mıhlayıp kalbleriyle kalbine yöneliyorlar. Biraz sonra gençte bir değişiklik

başlıyor. Genç hem zahirde ve hem bâtında Azizan hazretlerinin aynı olarak meydana çıkmaya

başlıyor. Bu hal tam 40 gün devam ediyor ve 40 ıncı gün genç, altına girdiği yükün ağırlığından

beka âlemine göçüyor. Fakat muradına ermiş ve ebedî saadete erişmiştir.

Azizan Hazretleri gaiplerden aldıkları işaret üzerine Hârizem illerine göç ediyorlar. Şehrin kapısına

gelince içeriye girmeyip Harizem Şaha iki derviş gönderiyorlar ve şöyle tenbih ediyorlar :

— Gidin ve Şaha deyin ki, fakir bir dokumacı kapınıza gelmiştir. Şehrinizde oturmak ister. Eğer

izniniz olursa girecek, olmazsa dönecektir. Ayniyle bu sözleri söyleyin ve izin verildiği takdirde

Şahın elinden bir de mühürlü vesika alın!

Dervişler saraya gidip vaziyeti arzediyorlar. Bu istek Şahın

tuhafına gidiyor. Sadece alay olsun diye istenilen mühürlü kâğı di yazdırıp dervişlere veriyor.

Dervişler kağıdı şeyhlerine teslim ediyorlar, o da şehrin kuytu bir köşesinde bir ev tutup oraya yet

leşiyorlar. Her sabah ırgat pazarına gidip oradan birkaç amele tu tuyorlar ve onlara :

— Şimdi abdest alın ve ikindi vaktine kadar bizim sohbetimizde bulunun! Sonra da ücretinizi alıp

yerinize dönün!

Emrini veriyorlar.

Bu işi ganimet bilen ırgatlar hemen Şeyh Hazretlerinin etrafında halka oluyor, fakat halkaya bir

giren bir daha çıkamıyor Hâdise şehre yayılıyor ve Azizan Hazretlerinin halkası o kadar genişliyor

ki, oturdukları eve sığamaz oluyor. Çok geçmeden bütün Harizem Azizan Hazretlerinin kapısında. .

Herkes onun ete ğine yapışabilmek için birbirini çiğniyor.

Şahın kulağına fıslıyorlar :

— Şehirde bir şeyh peydahlandı. Bütün şehir onun arkasın da ve izinde. . Böyle giderse bağlıları o

kadar çoğalacak ki, onun nüfuzu önünde sizin saltanat nüfuzunuz sıfıra inecek. . Çaresini bakmak

lâzım bu işin. .

Şah, Azizan Hazretlerinin şehirden çıkmasını ferman ediyor O zaman büyük mürşid Şaha şu cevabı

gönderiyor :

— Biz, koynumuzda, şehre girebileceğimize ve orada yerleşebileceğimize dair mühürlü bir ferman

taşıyoruz. Eğer Şah, kendi izinlerini ve mühürlerini inkâr ederlerse çıkıp gitmeğe razıyız

O zaman padişah işi anlıyor ve bizzat verdiği izni geri almak küçüklüğüne düşmüyor. Hattâ

bununla da kalmayıp Hoca Hazretlerinin sohbetine gidiyor; ve gidiş o gidiş, bir anda Azizan

Hazretlerinin en tutkun bağlılarından oluyor.

*

Azizan Hazretlerinin ömrü 130 una varmış,. Hoca Hard ve ibrahim isimli iki oğulları var. .

HOCA HARD :

Azizan Hazretlerinin büyük oğlu. . Adı Muhammed. . Hard, lakabı.. Pederinin hayatında ömrü 80'e

ermiş., ilim ve bâtını mertebe sahibi..

HOCA İBRAHİM :

Azizan Hazretlerinin küçük oğlu.. Babasından irşada ve istidatlıları terbiyeye, yani hilâfet

makamına memur edilen evlât.. Azizan Hazretleri, vefatlarına yakın bu vazifeyi küçük oğluna lâyık

görürken bağlılar arasında bir söz dolaşıyor :

— Hoca Hard, zahir bâtın ilminde eksik değil, ve büyük evlâd iken niçin bu vazife kendisine

verilmiyor da küçüğüne uygun görülüyor?

Azizan Hazretleri, kalblerdeki bu ukdeyi keşfedip buyuruyor :

— Çünkü Hoca Hard bizim arkamızdan tez zamanda öbür dünyaya göç edecektir!

Nitekim Hoca Hard, babasının vefatından 19 gün sonra onu takip ediyor.

Baba ve oğulların vefat tarihleri:

Azizan Hazretleri, hicretin 715 inci senesi Zilka'de ayının 28 inci perşembe günü..

Hoca Hard, hicretin 715 inci senesi Zilhicce ayının 17 inci perşembe günü

Hoca ibrahim, hicretin 793 üncü yılı..

Hoca Azizan Hazretlerinin, Hoca ibrahim'den sonra dört halifeleri daha olup her birinin adı

Mehmed'tir ve her biri yüksek kemâl sahibidir.

HOCA MEHMED KÜLAHDUZ :

Azizan Hazretlerinin yüksek halifelerinden.. Kabirleri Harizem'de

HOCA MEHMED HALLAÇ BELHD :

Azizan Hazretlerinin seçkin halifelerinden. . Kabirleri Belh'te..

HOCA MEHMED YAVERDD :

Azizan Hazretlerinin ileri halifelerinden. . Kabirleri Harizem'de. .

HOCA MEHMED BABA SEMMASÎ

Azizan Hazretlerinin en üstün halifesi ve Altın Silsilenin kol başı makamında ana halkalarından

biri.. Ramiten civarında Semmâs isimli köyden. . Ramiten'den uzaklığı bir fersah, Buhara'dan 3

fersah. . Kabirleri de orada. .

Azizan Hazretleri, vefatlarına yakın, kendilerine başlıca halef ve irşâd makamına ehil olarak Hoca

Mehmed Semmâsî'yi seçiyorlar ve bütün bağlılarına ona tâbi olmalarını emrediyorlar.

Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretlerini oğulluğa kabul eden odur.

Şâh-ı Nakşibend Hazretleri henüz dünyaya gelmişken Hoca Mehmed Baba Semmâsî, Hindevan

Köşkü isimli köyün yanından geçmektedir. Gözlerini Şâh-ı Nakşibendin evine dikip buyuruyorlar :

— Bu topraktan misilsiz bir er kokusu geliyor. Hindevan Köşkü, pek yakında Ariflerin Kasrı

«Kasr-ı Arifan» olacak. . Sanırım ki, çocuk doğdu. Gidip ziyaret edelim!

Gerçekten bu sözler söylenirken velîler velîsi Bahaeddin Nakşibend Hazretleri dünyaya geleli üç

gün olmuştur. Eve gidip çocuğu görmek istiyorlar. Çocuğun dedesi, torununu göğsüne alıp Hoca

Mehmed Baba Semmâsî'ye gösteriyor. Semmâsî Hazretleri, dalgın nazarları nur saçan çocukta,

fısıldıyor :

— Bu benim oğlumdur. Biz onu çoktan oğulluğa kabul ettik!

Ve müridlerine dönüp ilâve ediyor :

— Bu, mübarek kokusunu çoktan beri aldığımız er. . Bu çocuk, çok geçmeden zamanın büyük

kutbu ve aşk ehlinin kurtarıcı rehberi olacak. .

Ve müridleri içinde, bilhassa halifelik makamına namzet Seyyid Emir Külâl Hazretlerine hitap

ediyorlar:

— Oğlum Bahaeddin üzerinde şefkat, muhabbet ve terbiye vazifeni zerrece esirgeme! Esirgeyecek

olursan sana hiç bir hakkımı helâl etmem!

Emir Külâl Hazretleri cevap veriyor :

— Eğer en küçük ihmal gösterirsem merd değilim!

Bu menkıbenin daha geniş şekli Şâh-ı Nakşibend bahsinde görülecektir.

*

Hoca Ubeydullah Hazretlerinin nakillerinden öğrendiğimize göre Baba Hazretlerinin Semmâs

köyünde küçük bir bağı varmış .. Asmaları bazen kendi elleriyle budarlar ve bu işten zevk

alırlarmış. . Her dal kesişlerinde ise bâtınî hâl yüzünden kendilerini kaybederler ve bıçağı

ellerinden düşürürlermiş..

Hoca Mehmed Baba Semmâsî'nin dört halifeleri vardır ki, her biri irşâd ve terbiye yolunda birer

kemâl örneğidir. Fakat aralarında Seyyid Emir Külâl en üstünü ve baş kılavuzlar zincirinin büyük

halkalarından.

HOCA MUHAMMED SEMMASÎ

Hoca Mehmed Baba'nın oğlu ve halifesi..

HOCA SOFD SUHARÎ

Mehmed Baba'nın halifelerinden.. Kabirleri, Buhara'ya iki fersah yolda SUHAR köyünde

MEVLANA DANIŞMEND ALD

Hoca Mehmed Babanın ileri müridlerinden ve halifelerinden

SEYYDD EMDR KÜLÂL

Hoca Mehmed Baba Semmâsî Hazretlerinin en üstün halifesi ve biraz evvel kaydettiğimiz gibi,

Altın Silsilenin kol başlarından olarak yürütücüsü. . Doğdukları ve toprağa verildikleri yer,

SUHARl köyü. . Sanatları çömlekçilik. . Külâl ismi, çömlekçi mânasına oradan geliyor.

Valideleri anlatıyor :

— Emîr karnımdayken ne zaman şüpheli yemek yesem mide sancısına uğrardım. Bu hal birkaç

kere kendisini gösterince anladım ki, her şey, karnımda taşıdığım çocuğun nuranîliği yüzünden

olmaktadır ve o, müstesna bir mahlûktur. Ondan sonra ağzıma aldığım her lokmada ihtiyata riayet

eder oldum ve evlâdımı ümitle bekledim.

Seyyid Emîr Külâl delikanlılığında güreşe meraklıymış. Kendisinin güreşini seyretmek için de çok

kişi toplanır ve mücadeleyi merakla takip edermiş. . Bir gün seyircilerden biri, kendisini şeriatten

yana sayarak şöyle bir düşünceye dalmış :

— Peygamber neslinden gelen bir seyyid nasıl olup da güreş tutuyor ve bid'at sayılabilecek

ciddiyetsiz bir işe kapılabili-yor?

O anda bu fikrin sahibini uyku basmış. . Adam rüyasında görmüş ki, kıyamet kopmakta ve kendisi

bir çamurun içinde çırpınmakta . . Bir de bakmış, Emîr Külâl Hazretleri, karşısında. . Keskin adaleli

kollarını uzatıyor ve bir çekişte kendisini çamurdan çekip çıkarıyor.

Adam uyanmış ve güreş esnasında Seyyid Emir Külâl'in kendisine baktığını görmüş. . Seyyid Emîr

Külâl uzaktan kendisine hitap etmiş :

— îşte biz güreşi, senin gibileri çamurdan çekip kurtarmak için tutuyoruz!

Yine bir gün, bu defa Hoca Mehmed Baba Semmâsî Hazretleri, güreş meydanında. . Bir kenara

çekilmişler, güreşçileri seyrediyorlar. Yanlarındaki müridlerden birkaçı, bu hali garip bulmuşlar ve

Hoca Hazretlerinin bu değersiz manzaraya nasıl olup da dikkat sarfettiklerini hayretle karşılamışlar.

. Hoca Hazretleri kalblerden geçen bu hisleri keşfetmiş ve şu cevabı vermiş :

— Bu dövüş meydanında bir er vardır ki, nice erler onun nazarı ve sohbeti bereketiyle kemale

ulaşacaktır. Benim bakışım onadır. Onu avlamak muradındayım.

Ve uzaktan, derin derin, Seyyid Emir Külâl Hazretlerine nazar etmişler. . Emîr bu bakışı görmüş ve

onun da gözleri Hoca Semmâsî Hazretlerinde, dona kalmış. . Emîr'in ciğerine işleyen bu nazarın

arkasından, Hoca, müridleriyle beraber çekilip gitmiş. . Fakat Seyyid Emîr Külâl, kalbini Mehmed

Baba Semmâsî'ye kaptırmış vaziyette. . Kendisinde artık ne fikir, ne irade, ne arzu. . Güreşi bırakıp

Hocanın arkasına düşmüş ve nefes nefese kapısını çalarak eteğine yapışmış

Halvet odasında tarikat tâlimi ve nisbet. . Ondan sonra Seyyid Emîr Külâl'i çarşı, pazar ve güreş

yerinde gören yoktur.

Seyyid Emîr Külâl, Hoca Mehmed Baba'nın terbiyesinde 20 yıl kalıyor ve bu zaman boyunca

mürşidine can ve başla hizmetten geri kalmıyor. Haftada iki gün, Suhârî ile Semmâs arası 5

fersahlık mesafeyi yaya aşarak mürşidinin sohbetine koşuyor. Seyyid Emîr Hazretleri «Hacegân»

yolunda o türlü çalışıyor ki, kimse onun hâlinden bir şey sezinleyemiyor ve o, tam bir gizlilik

perdesi arkasında, kemâl merdiveninin son basamaklarına kadar yükseliyor.

Yola ismini verecek kadar büyük kol başı Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretlerinin nisbeti Seyyid

Emîr Külâl Hazretlerinedir.

Başta büyükler büyüğü Şâh-ı Nakşibend bulunmak üzere, Seyyid Emîr Külâl'in manevî mirasçıları,

onun dört oğlu ile dört halifesidir.

EMDR BURHAN

Emîr Külâl Hazretlerinin büyük oğulları. . Nice defa Emîr Külâl, oğlu hakkında :

— Bu çocuk bizim bürhanımızdır, yani tarîkatte hüccetimizdir.

Buyurmuşlardır.

Emîr Burhan, Şâh-ı Nakşibend Hazretlerinin üstün bağlılarından olmuştur.

Bir gün Emîr Külâl, Şâh-ı Nakşibend'e şöyle demiş :

— Bir üstad, çırağını terbiye ederek kemâl derecesine eriştirse, ister ki, kendi eserini çırağında

görsün ve çalışmalarının onda yerleştiğine şahit olsun. . Ve eğer çırağında bir yanlışlık görürse

düzeltsin. . îşte oğlum Burhan!. Şimdiye kadar hiç bir manevî terbiye görmemiştir. Onun

terbiyesini üzerinize alın da eserini görüp itminan elde ettiğinize dair bana güven gelsin. .

Bu emir üzerine Şâh-ı Nakşibend, Emîr Burhan'ın bâtınına teveccüh edip murakabeye varıyor.

Fakat edebe riayet ettiği için tasarrufunu kesik kesik devam ettiriyor ve arada bir duraklıyor. Emîr

Külâl Hazretleri ihtar ediyorlar :

— Ara vermeden tasarruf etmekte devam et! Hiç durma!

Ve tasarruf bütün kuvvetiyle aralıksız devam edince Emîr Burhan birdenbire değişiyor, kendinden

geçiyor ve manevî sarhoşluğa düşüyor. Ve yolu açılıyor.

Emîr Burhan, son derece şiddetli cezbe ve manevî serhoşluk sahibiymiş ve mizacında yalnızlık,

halktan uzaklaşma ve kimseyle düşüp kalkmama duygusu hâkimmiş. . Onun iç âlemini ve hususî

tavırlarını gören ve bilen olmazmış. . Manevî kuvveti o derecedeymiş ki, Hoca Hazretlerinin

yakınlarından çoğunu yakar ve manevî libaslarını üzerlerinden düşürürmüş. .

Hoca Hazretlerinin bağlılarından Şeyh Nikrûz Buharı diyor ki:

— Emîr Burhan'a ne zaman rastlasak, halindeki şiddet yüzünden bâtınımızı altüst eder, bomboş

bırakır ve bizi perişanlığa uğratırdı. Bu halden Hoca Hazretlerine dert yanacak oldum. Bana «Emîr

Burhan'dan şikâyete mi geldin?» dediler. «Evet!» diye cevap verdim. Şöyle cevap verdiler : «O

sana yönelince sen de bana teveccüh et ve içinden, ben değilim, odur, de!» Bu tenbihten sonra Emîr

Burhan'la karşılaştım. Âdeti icabı yine bana yöneldi. Hoca Hazretlerinden aldığım emri ayniyle

yerine getirdim, içimde bir kaynaşma başlar başlamaz Hoca Hazretlerine teveccüh ettim ve «Ben

değilim, odur!» dedim. O anda Emîr Burhan'ın hali değişti ve kendinden geçerek yere yığıldı ve bir

daha bana karşı tasarruf tecrübesine kalkışmadı.

Emîr Burhan anlatıyor :

— Kurban bayramıydı. Halk camiden çıkıyordu. Avluda yığın yığın insan.. Herkes Hoca

Hazretlerinin peşinden gidiyordu. Eteğine sokulmak, eline yapışmak isteyen isteyene. . Kendi

kendime düşündüm : Ne güzel zamandı Hoca Hazretlerinin ilk zuhurları vakti ki, feyz ve hal

fışkırışı devriydi. Şimdi halkın çokluğu kendilerini rahatsız ediyor ve bâtınlarını bunaltıyor. Bu

fikri içimden geçirir geçirmez gördüm ki, Hoca Hazretleri durmuş, bana bakıyorlar; âdeta yanlarına

gitmemi bekliyorlar. Yürüdüm, yanlarına varınca mübarek elleriyle yakamdan tutarak çektiler,

îçimde öyle bir hâl oldu ki, ayakta durmaya mecalim kalmadı. Dediler : «Şimdi söyle, hâl ve feyz

fışkın asıl bu demde mi, değil mi?» Ben de tam teslimiyet içinde : «Evet bu dem!..» diye cevap

verdim.

EMDR HAMZA

Emîr Külâl Hazretlerinin ikinci oğlu. . Emîr Hazretleri ona babasının adın) vermiş olup kendisini

ismiyle çağırmaz «Baba!» diye hitap ederdi.

Emîr Hamza'nın işi avcılıktı. Geçimini bu yoldan sağlardı.

Emîr, oğlunun terbiyesini Mevlânâ Dikgirânî'ye havale etmişlerdi.

Emîr Hamza :

— Mevlânâ Arif Hazretleri bize derlerdi ki : «Yükünüzü çekecek bir dost istersiniz bu nadirlerin

nadiridir; eğer yükünü çekeceğiniz birini ararsanız bütün dünya size dosttur.»

Emîr Hamza, babasının vefatından sonra onun makamına geçip yıllarca irşâd vazifesini

yüklenmiştir.

Vefatı, 880 senesi Şevval ayında. .

Kendisinin de dört halifesi gelmiş ve bunlar sıra ile irşâd makamını doldurmuşlardır.

MEVLÂNÂ HÜSAMEDDDN BUHARI

Emîr Hamza halifelerinin ilki ve Buhara âlimlerinden Mevlânâ Hamidüddin Şâşî'nin oğlu. .

Mevlânâ Hamidüddin, Şâh-ı Nakşibend Hazretleriyle çağdaş ve Hoca Hazretlerine candan bağlı. .

îlk nisbeti bir başkasınaymış; sonra Emîr Hamza'ya erişip elinde terbiye edilmiş. .

Hoca Ubeydullah Hazretleri anlatıyorlar :

— Hâlimin başlangıcında Buhara'ya gittim. Mübarekşah Medresesine indim. Mevlânâ Hamidüddin

Şâşî oğlu Mevlânâ Hü-sameddin bizim kim olduğumuzu öğrendikten sonra pek çok iltifat edip

kitap okumakla meşgul olmamı tavsiye ettiler. Dedemin, kendi aile yakınlarına gösterdiği alâka ve

yardım kalmadığını söyleyerek sanki onların mükâfatını vermek istediler. Medresede bana

fevkalâde güzel bir hücre verdiler, îlk karşılaşmamızda, sırtımda menekşe rengi, ziynetli bir kaftan

vardı. Onu beğenmediler. «Derviş böyle kaftan giyer mi?» buyurdular. Hemen sokağa çıkıp bir

şahsın üstünde düşük bir kaftan gördüm ve kaftanımı onunkiyle değiştirip yine içeri girdim.

Beğendiler, «işte bu iyi!» dediler.

Yine Hoca Ubeydullah Hazretleri :

— Mevlânâ Hüseyin Hazretlerinin bâtınlarındaki topluluk ve istiğrak hali çok büyüktü. En zevksiz

ve cansız bir insan bile bir görüşte kendisine tutulurdu. Cezbesi onu sardığı zaman vücudunu öyle

bir hararet kaplardı ki, kış günü ayaklarını buzlu suya sokarlardı. Göğüslerini açıp içine soğuk su

saçarlardı. Mirza Uluğ Bey kendilerine Buhara kadılığını teklif edip zorla o makamı vermişlerdi.

Mahkemede oturup dâvalara bakarken bir bölük tarikat isteklisi de yer alır ve Mevlânâ'ya yönelip

bâtın feyzini aktarmaya bakarlardı. Ben de o mahkemede hazır bulunurdum, öyle bir yerde

otururdum ki, kendileri beni görmez, ben kendilerini görürdüm. Bunca çetin mesele ve dış dünya

derdi arasında, bâtınlarının «Hâcegân» yolunu bir an için bile unuttuğunu, gaflete düştüğünü

görmedim. Kendi nisbet ve hâllerini gizlemekte ve dışlarım halka verirken içlerini Hakka inhisar

ettirmekte müstesna bir kuvvet sahibiydiler. Türlü perdeler ve kılıklar arkasında gizledikleri hâlleri,

değme vesilelerle dışarıya vermemek irade ve şuuru, kendilerinde, hâkim melekeydi. Nice defa

demişlerdi ki : «Bâtın hâllerini gizlemek için ilim ehli suretine bürünüp dış perdeden konuşmak en

elverişli usuldür.»

Hoca Hazretlerinin oğlu Mevlânâ Cami, «Nefahat» isimli meşhur eserinde şöyle kaydeder :

— Buhara'ya gittim ve Mevlânâ Hüsameddin ile görüştüm. Bende bir ıstırap ve sıkılma vardı.

Dediler ki : «Murakabenin hakikati, beklemektir. Yolun nihayeti de bu bekleyişin neticelenişidir.

Bu bekleyiş ki, aşk ve muhabbetin galeyanından doğar, mürid için biricik yol göstericidir. Kılavuz

odur.»

Hoca Ubeydullah Hazretleri anlatıyor :

— Mevlânâ Hüsameddin, babası Mevlânâ Hamidüddin'in ölüm döşeğinde ter döktüğü an, yanı

başında. . Babasını son derece perişan halde görmüş. . Babasına sormuş : «Sana ne oldu?» Cevap

almış : «Benden selim kalb istiyorlar. O bende yoktur. Nasıl elde edileceğini de bilmiyorum!» Oğlu

devam etmiş : «Bütün kuvvetinizi sarfedip bir lâhza bana yönelin! Selim kalbi anlarsınız!» Ve asıl

o, bütün gücüyle babasına yönelmiş. . Bir saat kadar geçmiş. . Gözleri kapalı, yatan hastada büyük

bir değişiklik ve bâtın huzuru. . Baba, gözlerini açıp demiş ki : «Oğlum, Allah sana mükâfatını

versin. . Meğer topyekûn ömrümüzü bu tarikate sarfetmeliymişiz. . Yazık ki, onu kaybetmişiz!» Ve

iyi evlâd sayesinde, huzur içinde dünyadan göç etmişler. .

MEVLÂNÂ KEMAL MEYDANI

Emîr Hamza'nın ikinci halifesi ve Semerkand köylerinde] birine bağlı. .

EMDR BÜZÜRK VE EMDR HARD

Emîr Hamza'nın üçüncü ve dördüncü halifeleri ve yeğenleri. . Yani Emîr Hamza'nın büyük kardeşi

Emîr Burhan'ın oğulları... .

BABA ŞEYH MÜBAREK BUHARD :

Emîr Hamzanın yüksek mensuplarından. . Doğrudan doğruya Emîr Külâl'e bağlı olduğu da rivayet

edilmiştir. Gerek Emîr Külâl, gerekse Emîr Hamza'ya ait «Makamat» ta, Şeyh Mübarek her ikisinin

de müridi olarak gösterilmiştir. Bu nokta üzerinde hüküm şudur ki, şeyhlerden ikisinin de Mübarek

isimli birer ayrı müridi vardır ve bunlardan ilki Kermînî, ikincisi de Buharı'dir.

Asrının ulularından. . Hoca Mchmed Pârîsâ Hazretleri, Hoca Nakşibend Hazretlerinin sohbetine

erişilmiş ve ondan gıda almışken Şeyh Mübarek Hazretlerinin de sohbetinden nimetlenmişlerdir.

Hoca Ubeydullah Hazretleri buyuruyorlar :

— Hoca Mehmed Pârisâ Hazretleri, Baba Şeyh Mübarek hakkında müsbet düşünürler ve onu

görmeğe sık giderlerdi. Bir gün ben de beraber gitmek istedim. Bana dediler ki : «Siz gelmeyin!

Zira siz, Baba Şeyh Mübarek'ten, Şah-ı Nakşibend'in huzurunda bulunduğunuz feyz ve ruhaniyeti

bekleyebilirsiniz. Oysa imkânsızdır. Olur da Baba Hazretlerine güveniniz sarsılır. Bu da yanlış olur.

Gelmemeniz en iyisi. .

*

Bir gün Şeyh Mübarek, Şeyh Mehmed Pârisâ'nın evine uğruyor. Hoca Hazretleri, Baba'dan, oğlu

Hoca Ebünnasr hakkında dua istiyor. Baba, fâtiha'ya başlıyor; fakat bitirmeden evden dışarıya

çıkıyor ve Sûreyi dışarıda tamamlıyor. Soruyorlar : «Uygun olan, fâtiha'yı içeride tamamlamak iken

niçin dışarıya çıktınız?» diyor ki : «Ben fâtiha'yı okumaya başlayınca eve o kadar melek doldu ki,

haşyetimden bana yer olmadığını sandım ve dışarıya çıktım.»

*

Emîr Hamza Hazretlerinin, gösterilen isimlerden başka, Şeyh Ömer Buharî, Şeyh Ahmed Harizemî,

Mevlânâ Ataullah Semerkandî, Hoca Mahmud Hamevî, Mevlânâ Hamidüddin Kermînî, Mevlânâ

Nureddin Kermînî, Mevlânâ Seyyid Ahmed Kermînî, Şeyh Hasan Nesefî, Şeyh Taceddin Nesefî,

Şeyh Ali Nesefî gibi, her biri ilim ve kemâl sahibi bağlıları vardı.

EMDR ŞAH

Emîr Külâl'in üçüncü oğlu. . Geçimini, sahradan kaya tuzu taşıyıp şehirde satarak, ancak

ölmeyecek kadar bir gıda karşılığı olarak sağlarmış. ,

Sözü :

— Malik olunan her şeyin sonunda cevabını vermek lâzımdır.

Daima Allah'ın kullarına hizmet yolundaymışlar..

EMDR ÖMER

Emîr Külâl Hazretlerinin dördüncü oğlu. . Makam ve keramnet sahibi. . Büyük bir şeriat öfkesi

taşıyan ve her yerde din emir ve yasaklarını müdafaa eden gayretli insan. .

Buyurdular :

— Ulular demiştir ki : «Başın kesilmesi zamanı gelince, onu bu taifenin harmanına salın!

Merdivenin yanması gerekti mi, onu bu taifenin duvarına dayayın! Birini yıkıp altını üstüne

getirmek isterseniz, onu bu taifeye düşman edin.!»

Emîr Külâl Hazretleri, Emîr Ömer'in terbiyesini Şeyh Cemal Dehistânî'ye havale etmişlerdir.

Vefatı 803 te. .

MEVLÂNÂ ARDF DDKGERAND

Emîr Külâl Hazretlerinin dört halifesinden ikincisi.. Doğduğu ve öldüğü yer, Buhara'ya 99 fersah

mesafede Dikgeran. . Emir Külâl, Mevlânâ Arif hakkında :

— Benim yakınlarım arasında, demişler; iki kimseden üstün olanı yoktur. (Şah-ı Nakşibend ve

Mevlânâ Ârif). . Bunlar, akrânları ile yarışmada topu kapmış olanlardır.

Bahaeddin Nakşibend Hazretlerine pirleri Emîr Külâl'den böyle bir şehadet vâki olduğuna göre,

manevî koku alan her insan, şu bu demeden dilek yoluna girmeli ve dileğini kime bağlayacağını

bilmelidir. Bizzat Şah-ı Nakşibend Hazretleri, Mürşidlerinin bu nefeslerine uyarak tam yedi yıl

Mevlânâ Arifin sohbetine devam etmişlerdir. Ve ona öylesine saygı göstermişlerdir ki, su kenarında

abdest alsalar onun üstüne geçmemeğe ve altında taharetlenmeğe bakarlardı. Yolda giderken de

ileriye geçmemeğe dikkat ederlerdi. Çünkü Mevlânâ Arif, mürşidlerinin hizmetine kendilerinden

evvel girmiştir ve maddî zaman ölçüsüyle daha kıdemlidir.

Şah-ı Nakşibend buyurmuşlar :

— Gizli zikirle uğraşırken içimizde esrarlı bir bilgi doğdu. O sırrı anlamak istedik. 30 yıl boyunca

Mevlânâ Arif ile bu yolda sarmaş-dolaş, ilerliyorduk, îki kere Hicaz seferine çıkıldı. Hak ehli

nişân-ı adına bize ne gösterildiyse, köşe bucak, zaviye dergâh dolaştık. Eğer Mevlânâ Arif gibi,

yahut onun mazhar olduğu esrardan bir zerreye sahip kimse görmüş olsaydım buralara dönmezdim.

Bir kimse gördünüz mü ki, sizinle diz dize otursun da sırrı göklerden yüce olsun ve hem zahir, hem

de bâtın tarikiyle hiç bir şey sezdirmeden, olduğu yerde çömelip kalsın. .

*

Sözleri:

«— O ki, kendi tedbirine güven halindedir, yeri cehenenemdir; ve o ki, Allah'ın takdirine

bağlanmıştır, yeri cennettir.

Müridlerine demişler ki:

— Bir insan yemek yerken her uzvu ayrı ayrı bir işle meşguldür. Ya kalbi neyle meşgul?..

Müridleri cevap vermiş :

— Aramızda büyük mânada birlik ve beraberlik hâsıl oldu. Cevaba cevap vermişler :

— Zikir bu yerde kelimeyle değildir. Sebepten müsebbibe gitmek, nimetten nimet vericiye intikal

etmek suretiyledir.

*

Bir gün kendilerine bir hediye takdim ediliyor Kabul etmiyorlar ve özür beyan ediyorlar:

— Hediye kabul etmek o insana yaraşır ki, onun duası beketiyle hediye getiren muradına ersin. .

Bizdeyse böyle bir hassa yoktur. Hediyenizi kabul edemeyiz.!

*

Mevlânâ Arifin tasavvuf ve marifet yolunda kendisiyle çekişen bir hasmı vardı. Bu hasım, açık

zikirle meşguldü. Mevlânâ onun ayağına kadar giderek rica etti:

—— Açık zikri bırakın! Gizli zikir usulünü bozmayın!

Hasım bu nasihati dinlemedi ve acık zikirde devam edeceği karşılığını verdi.

Mevlânâ Ârif buyurdular:

— Eğer nasihatimi kabul etmezsen tarlanı sürdürdüğün hayvanlardan hergün birinin öldüğünü

görürsün!

Aldıran olmadı ve açık zikir inadında devam edildi.

O gün, inadında ısrar edenin öküzlerinden biri öldü. Bunun üzerine hasım, kapı kapı dolaşmaya,

dergâh dergâh gezip bazı şeyhhlerden imdat istemeğe koyuldu.

İkinci öküzü de öldü.

Ve hasım, kime bağlanılacağını, kimdet medet umulacağını bildi ve Mevlânâ Ârif Hazretlerine

kapılandı.

Bir gün Dikgeran köyüne öyle bir sel hücum ediyor ki, köy halkı bütün köyün silinip süpürüleceği

korkusiyle çığlık koparmaya başlıyor. Bir ana-baba günüdür, gidiyor. Mevlânâ Ârif Hazretleri hali

görünce mescitlerinden dışarıya çıkıyorlar ve sulara hitap ediyorlar.

— Eğer beni alıp götürebilirsen hiç durma, al, götür!

Ve sular bir anda yumuşayıp siniyor, sel duruyor.

Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretleri hacca ilk seferlerinde memleketlerine dönerlerken Merv

şehrine inmişler ve orada bir müddet oturmuşlar. . Sevenleri ve bağlıları da etraftan ve

Mâverâünnehr'den gelip Merv şehrinde toplanmışlar. . Geniş, derin, büyük sohbetlere zemin

açılmış. . O sırada bir haberci gelip Mevlana Ârif adına bir dilek getirmiş :

— Çabucak yetişiniz ki, âhirete göç ötmemiz yakınlaşmıştır Size vasiyetlerim vardır.

Hoca Hazretleri de yakınlarını Merv şehrinde bırakıp hızla Buhara yolunu tutmuşlar. . Köyünde

Mevlânâ Ârife ulaşmışlar

Mevlânâ Ârifin huzurunda yakınlarından bir topluluk. Mevlânâ Ârif, Hoca Hazretlerini

görünce bu topluluğa hitap etmiş :

— Hoca Bahaeddin ile aramızda bir sır var. . Bu sırrı görüşmek için ikimiz tenha bir yere gidelim,

yoksa siz mi buradan çekilmeği tercih edersiniz ?

Topluluk, çekilmenin kendilerine düştüğünü söyleyerek ikisini başbaşa bırakmış. .

Yalnız kalınca Mevlânâ Ârif, Şâh-ı Nakşibend'e demiş ki :

— Aramızda büyük mânada birlik ve beraberlik hâsıl oldu Şimdi de bu birlik ve beraberlik

üstündeyiz. Aramızda bir çok da aşk oyunları geçti. ݺte vakit sona erişti. Kendi yakınlarıma ve

sizinkilere nazar ettim. Bu tarîkate ehliyeti ve yokluk sıfatını en ziyade Hoca Mehmed Pârisâ'da

buldum. Tarîkatte elime geçen her mevhibe ve mânayı ona havale ettim ve yakınlarıma ona

bağlanmalarını emreyledim. Sizin de bu hususta yardımınızı esirgemeyeceğinizden emin olmak

isterim. Kaldı ki, Mehmed Pârisâ sizin de bağlılarınızdandır. Şimdi sizden ricam : Kendi elinizle su

kaplarını yıkayın! iki diziniz üzerine oturup elinizle ateş yakın ve suyumu ısıtın! Bana lâzım olan

şeyleri yerine getirin, vefatımdan üç gün sonra da yerinize dönün!

Hoca Hazretleri Mevlânâ Arifin isteklerini harfi harfine yerine getirmişler ve onu defnettikten üç

gün sonra Merv'e dönmüşler. .

Mevlânâ Arif Hazretlerinin iki halifesi vardır ki, mürşidle-rinin vefatından sonra irşad makamına

geçmişler ve yol arayanlara rehberlik etmişlerdir.

MEVLÂNÂ EMDR EŞREF :

Mevlânâ Arif Hazretlerinin ilk halifesi.. Mevlânâ Ariften sonra bağlıları aynı irşad makamı

etrafında toplayan ..

MEVLÂNÂ IHTIYARÜDDlN :

ikinci halife ve irşad makamının ikinci temsilcisi

ŞEYH YADiGAR :

Emîr Külâl Hazretlerinin üçüncü halifesi.. Buhara'dan iki fersah mesafede bir köyden. . Emîr

Hazretlerinin üçüncü oğulları Emîr Şah'ın terbiyesini, emirle üzerine alan sadık bağlı. .

HOCA CEMALEDDlN DEHESTANl :

Emîr Külâl Hazretlerinin dördüncü halifesi ve Emîr'in dördüncü oğlu Emîr Ömer'i, mürşidinin

emriyle terbiye edip yüksek makamlara eriştiren tâbilik örneği..

ŞEYH MUHAMMED HALDFE

Emîr Külâl Hazretlerinin üstün mensuplarından.. Emîr Külâl Hazretleri dünyadan ayrılınca bütün

yakınları Şeyh Muhammed Halife'nin kapısına gelip şöyle diyorlar.

— Bugün Emîr Hazretlerinin yerine geçme ehliyeti sizdedir Bu mânanın sahibi sizsiniz,

isteklilere rehberlik etmeniz gerektir.

Şeyh Muhammed Halife cevap veriyor :

— O sizin aradığınız mâna bende değil, Emîr'in oğlu Emî Hamza'dadır.

Ve talipleri ardına takıp Emîr Hamza'ya gidiyor, eşiğini öpüp hizmetine giriyor.

EMDR KULAN VASD

Emîr Külâl Hazretlerinin dairesinde en kıymetli halkalardan.. Buhara'ya üç fersah mesafede Vâş

isimli köyden. . Hoca Alâeddin Gucdevânî, Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretlerine erişmeden

zikir talimini kendilerinden almıştır.

Hoca Ubeydullah Hazretleri buyuruyor :

— Hoca Alâeddin Hazretleri demişlerdir ki: Ben on altı yaş larındayken Emîr Kulan Vâşî

Hazretlerine eriştim. Gizli zikir yo lundaydılar. Beni de o yolda uğraşmaya davet ettiler ve bana

gizli zikir esnasında hâlimi kapalı tutmamı, benimle yanyana ve diz dize oturanların bile halimden

bir şey anlamamaları gerektiğin telkin ettiler. Bu telkinde o kadar mübalâğa gösterdiler ki, eğer

halk benim hâlimden bir şey sezecek olursa, bir yastık edinip ona dayanmamı ve öylece zikre

devam etmemi tenbihlediler. Nice zaman bu şekilde zikirle uğraştım. Riyazet etmekte ve nefsimin

gıdasını kesmekte o kadar ileriye vardım ki, yüzüm sararıp soldu. Bir gün bu halimi gören annem,

bana, hasta olduğumu ve bu nun sebebini kendisinden sağladığımı ihtar etti. Hasta olmadı ğım

cevabını verdim. Göğsünü açarak, eğer bu hâlin gerçeğin kendisine bildirmeyecek olursam, verdiği

sütü helâl etmeyeceği ni söyledi. Ben de vaziyeti olduğu gibi anlattım ve bu hâlin tarîkat yoluna

girmekten meydana geldiğini bildirdim. Annem fevkalâde mesûd oldu ve tarîkatin ilk şartlarını

benden öğrenerek Tevhid Kelimesiyle meşgul olmaya başladı. Ben bu gizliyi açıklamak zaruretinde

kalmış olmaktan büyük ıstıraba düştüm ve olanları Emîr Kulan Hazretlerine arzettim. Gülümsediler

ve anneme de bu yolda çalışmak izninin verilmiş olduğu karşılığında bulundular. Annem, bir

müddet aynı zikirle uğraştı. Bir gün, erkek kardeşimin sahraya çıkmış olduğu bir zaman, annem

beni çağırdı ve kazanı yıkayıp temiz suyla doldurmamı istedi ve bu isteğinin vasiyeti olduğunu

ilâve etti. Ben bu işi yaparken annem abdest alıp iki rek'at namaz kıldı ve beni karşısına alıp zikre

başlamamı teklif etti. Başladım. Kendisi de aynı uğraşma içindeydi. Bu vaziyette bir saat kadar

geçmiş geçmemişti ki, annem, birdenbire yığılıp ruhunu teslim etti.

ŞEYH ŞEMSEDDÎN KULAN:

O da Emîr Kulan Hazretlerinin ileri alâkalarından. . Tek ayakkabı ile piyade hac seferine çıktı. Irak

taraflarında büyük din adamları ve şeyhlerle sohbet etti ve onların murakabe usullerini

Mâverâünnehr taraflarında yaydı.

Hâlinin başlangıcında Şâh-ı Nakşibend Hazretleriyle bazı münakaşaları olmuşsa da sonra bunlardan

eser kalmamıştır.

MEVLANA ALAEDDÎN VE ÖBÜRLERD

Emîr Külâl Hazretlerinin hizmetinde kurtuluşa erenlerden..

ÖBÜRLERD:

Emîr Külâl Hazretlerinin, isimleri geçenlerden başka daha nice yakınları ve kâmil bağlıları vardır.

Hoca Verâzevnî, Mevlânâ Celâleddln-i Keşî, Mevlânâ Bahaeddin-i Tavayesî, Şeyh Bedreddin

Meydanı, Mevlânâ Süleyman Kerminî, Şeyh Eymen Kerminî ve Hoca Mehmed Vayegenî gibi. .

MEVLÂNÂ BAHAEDDIN KIŞLÂKD

Buhara'dan 12 fersah mesafede Kışlak'tan.. Zamanın ilim ve kemal merkezlerinden. . Şâh-ı

Nakşibend Hazretlerinin soh-

bet şeyhi ve hadîs hocası. . Mevlânâ Arif Hazretleri, Emîr Külâl'e erişmeden Mevlânâ

Bahaeddin'in müridi imiş. .

Hoca Bahaeddin Şâh-ı Nakşibend Hazretleri, hallerinin başında, Nesef vilâyetinde, Mevlânâ

Bahaeddin Kışlâkî'ye tesadüf etmişler ve hizmetine can atmışlar.. Mevlânâ Bahaeddin, adaşı,

istikbalin velîler velîsi Hoca Bahaeddin'i, görünce demiş ki:

— Sen öyle yükseklerde uçacak bir kuşsun ki, senin arkadaşın ve uçuş yoldaşın Arif Dikgerânî olsa

gerektir.

Bu söz üzerine Şâh-ı Nakşibend, Mevlânâ Arifi bir an evvel görmek iştiyakiyle yanmaya başlamış.

. Mevlânâ Bahaeddin işin farkında. . O sırada da Mevlânâ Arif kendi köyünde ve tarlasını ekmekte

Mevlânâ Bahaeddin, Şâh-ı Nakşibend'e hitap ediyor :

— Gönlün Mevlânâ Arifi çekiyorsa, çağırayım, gelsin!. Ve dama çıkıp dipsiz mesafelere doğru üç

kere «Arif, Arif, Arif!» diye haykırmışlar..

Tam o anda, öğle namazından sonra yakınlariyle sohbet halinde bulunan Mevlânâ Arif birdenbire

şöyle demiş :

— Beni Mevlânâ Bahaeddin Kışlâkî çağırıyor! Hemen gitmem lâzım. . Artık siz de evlerinize

dönün!

Ve aceleyle yola çıkmışlar. . Aradaki 29 fersah, yani iki buçuk günlük mesafeyi en kısa zamanda

almışlar. . işte, Şâh-ı Nakşibend ile Mevlânâ Arifin ilk karşılaşmaları böyle oluyor :

Hoca Ubeydullah Hazretleri :

— Mevlânâ Bahaeddin Kışlâkî ulu kişiydi. Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretleri, hallerinin

başında kendisine ve sohbetine erişmiştir. Bir gün Mevlânâ Bahaeddin, Hoca Bahaeddin

Hazretlerine, mutfakta bir dervişi olduğunu ve onu görmesi gerektiğini söylüyor. Hoca Bahaeddin

mutfağa girince, çıplak sırtı üzerinde ağır bir odun yükü taşıyan bir derviş görüyor. Mevlânâ

Bahaeddin'in Hoca Bahaeddin Hazretlerine bu manzarayı göstermekten muradları, hizmetteki ihlâsı

göstermekti.

Hoca Ubeydullah Hazretleri bu nakilden sonra meclislerinde bulunanlara diyorlar ki :

— İhlâs ile bunca hizmetler edip bu yolda nefislerini hiçe indirmiş ve yokluğa bulamış insanlar

vardır. Onlar öyle bir devlete erişmişlerdir ki, başka hiç bir devletle kıyas kabul etmez. Siz hizmette

bu dereceye ulaşamasanız bile kabul ve takdir ediniz ki, böyleleri mevcuttur.

HOCA BAHAEDDDN NAKŞDBEND

Hicrî 718 senesi Muharrem ayında dünyaya geldiler. Azizan lâkabiyle meşhur Hoca Ali Ramitenî

Hazretlerinin vefatı 721 tarihinde olduğuna göre demek ki onun devrinde vücuda geldiler.

Doğdukları ve defnedildikleri yer «Kasr-ı Ârifan» isimli köy.. Ariflerin sarayı mânasına «Kasr-ı

Ârifan» adını taşıyan köy Buhara'ya l fersah mesafede..

Çocukluğundan beri, Allah Resûl'ünün maddî ve manevî nesebine bağlı bulunmak nuru,

çehrelerinde güneş ışıltısı..

Valideleri anlatıyor :

— Oğlum Bahaeddin henüz dört yaşlarındayken sığırlardan birini göstererek «Şu bizim geyik

boynuzlu ineğimiz alnı beyaz akıtmalı bir buzağı doğursa gerek» dedi ve birkaç ay sonra inek,

çocuğun tarif ettiği gibi bir yavru doğurdu.

Hoca Hazretlerini çocukluk yaşlarında oğulluğa kabul etmek Hoca Mehmed Baba Semmâsî'den,

tarikat edeplerini kendilerine talim etmekte zahirde Hoca Emîr Külâl'dendir. Lâkin hakikatte ve

bâtında Hoca Hazretleri «Uveysî»dir; yani ruhaniyet yoluyle terbiye edilenlerden. . Abdülhâlik

Gucdevânî Hazretlerinin ruhaniyetiyle yetişip geliştiler.

«Hâcegân» silsilesinde Hoca Mahmud Encir Fagnevî'den Emîr Külâl'e kadar gizli zikirle açık zikir

birleştirilmiş bulunuyordu. Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretlerinin zuhurunda, Abdülhâlik

Gucdevânî'nin ruhaniyetle terbiye edilmiş olmak hususiyeti kendisini gösterdi ve Hoca Hazretleri

açık zikri tamamiyle

bırakıp gizli zikre bağlandılar. Hattâ Emîr Külâl'in meclisinde açık zikir başlayınca Hoca Hazretleri

halkadan ayrılıp dışarıya çıkarlar ve bu hal, öbür müridlere gayet giran gelirdi. Hoca Bahaeddin,

tarikat arkadaşlarının bu duygusunu tamir etmekle asla alâkalanmaz, fakat Emîr Külâl Hazretlerinin

hizmetinde de en küçük ihmal göstermezdi. Emîr Hazretleri de kendilerine iltifat ve itimadını her

an ziyadeleştirirdi.

Bir gün Emîr Hazretlerinin meclisinde müridlerden ileri derecede birkaç kişi, Şâh-ı Nakşibend'in

açık zikirde meclislerini terk etmelerinden" acı bir dille bahsettiler ve Hocayı suçlamaya

Kalkıştılar. Emîr Hazretleri bu ithamları dinledi ve cevapsız bıraktı. Bir gün müridlerden beş yüz

kişi kadar bir topluluk Suhar köyünde bir mescit inşasiyle uğraşırken Emîr Hazretleri boş bir anda

onlara şöyle hitap etti :

— Siz, oğlum Bahaeddin hakkında kötü bir zanna düşmüş ve onu kusurlu görmüş bulunuyorsunuz.

Bahaeddin'i anlayamamaktan doğuyor bu haliniz. . Onun üzerinde Allah'ın hususî bir nazarı vardır.

Kulların hali de işte Allah'ın bu nazarına bağlıdır. Benim ona nazarım ise kendi irademle değildir.

Bu sözlerden sonra Emîr Külâl, biraz ileride kerpiç taşımakla meşgul olan Hoca Hazretlerini yanına

çağırıp dediler :

— Oğlum Bahaeddin! Hoca Mehmed Baba Semmâsî'nin sana ait mübarek nefeslerini yerine

getirdim. Semmâsî Hazretleri beni nasıl terbiye ettilerse benim de seni öyle terbiye etmemi emir

buyurmuşlardı. Ben de öyle ettim.

Ve göğüslerini işaret ederek ilâve ettiler :

— Sana, memelerim kuruyuncaya kadar süt verdim. Artık senin ruhaniyet kuşun beşeriyet

semalarını aştı. Bundan böyle sana benden icazet. . Marifet kokusu burnuna hangi istikametten

erişirse oraya yönel ve dilediğini iste!.

Hoca 'Bahaeddin Hazretleri diyorlar ki :

— Emîr Hazretlerinin bu teveccühleri iptilâma (belâya uğramama) sebep oldu. Eğer Emîr

Hazretlerine uymuş ve uymakta devam etmiş olsaydım belâdan uzak ve selâmete yakın olurdum.

Bu teveccühten sonra Hoca Hazretleri yedi yıl Mevlânâ Arif Hazretleriyle sohbette devam ettiler.

Derken Halil Ata'ya erişip on iki yıl da onunla sohbette bulundular. İki defa Hicaz'a sefer ettiler ve

ikinci defasında Hoca Mehmed Pârisâ'ya yoldaş oldular. Horasan'a döndükleri zaman Hoca

Mehmed Pârisâ'yı öbür bağlılariyle beraber Nişabur taraflarına gönderdiler. Kendileri de sadece

Mevlânâ Zeynüddin ile sohbet etmek için Herat istikametini tuttular. Mevlânâ Zeynüddin ile üç gün

sohbetten sonra tekrar Hicaz ve oradan Nişabura dönüş.. Bir müddet Merv'de kalıp Buhara'ya

döndüler ve ömürlerinin sonuna kadar orada kaldılar.

Emîr Külâl Hazretleri ölüm döşeğinde, yakınlarına, Hoca Bahaeddin Nakşibend'e bağlanmalarım

vasiyet edince, müridler itiraz eder gibi tavır takındılar :

— Fakat o, dediler; açık zikirde size tâbi olmamıştır! Emîr Hazretleri cevap verdiler :

— Onda gördüğünüz her iş Allah'ın hükmüyledir ve kendi iradesinin o işte payı yoktur.

Ve tecellilerin Haktan geldiğine dair bir mısra «Hacegân» yolunun meşhur düsturlarından biri de

şudur :

«— Eğer seni, içinde sen olmadan, şenliksiz zuhura getirirlerse korkma; eğer sen, kendiliğinle

zuhur ediyorsan kork!

Buhara'da Şeyh Nureddin Halveti isimli bir zat vefat ediyor. Hoca Bahaeddin Hazretleri de tâziyete

gidenler arasında. . Vefat edenin ev halkı ve bazı tâziyetçiler yüksek sesle ağlayarak çığlık

koparıyorlar. Bazıları da bu hali çirkin görüp önlemeye çalışıyorlar, o zaman Hoca Hazretleri diyor

ki :

— Benim ömrüm de sonuna erip dünyadan göç zamanı gelince, dervişlere, ölmek nasıl olur,

öğretirim.

Bu hâdiseyi anlatan Mevlânâ Miskin şöyle devam ediyor :

— Bu söz hatırımdan hiç çıkmadı. Tâ Hoca Hazretlerinin ölüm hastalıklarına kadar. . Hoca

Hazretleri o zaman bir kervansaray hücresine çekildiler ve son demlerine kadar orada kaldılar.

Yakınları ve bağlıları her gün ziyaretlerine gelirlerdi. Onlardan her birine ayrı şefkat ve iltifat

gösterirlerdi. Son nefeste ellerini duaya kaldırıp uzun zaman beklediler. Sonra ellerini yüzlerine

sürüp dünyadan göçtüler.

Hoca Alâeddin Gucdevânî anlatıyor :

— Son hastalığında Hoca Hazretlerinin yanındaydım, ölüm halindeydiler. Beni görünce «Alâ,

hemen sofrayı getir ve yemek ye!» diye emir buyurdular. Bana «Alâ» diye hitap ederlerdi. Ben de

emirlerine uymak için yemeği getirip iki üç lokma aldım. O halde ve o manzara karşısında nasıl

yemek yiyebilirdim. Sofrayı kaldırdım. Hemen gözlerini açıp sofrayı kaldırdığımı gördüler ve

tekrar yemek yememi emrettiler. Bu vaziyet böylece dört defa tekrarlandı. O sırada müridlerin

kafasını meşgul eden tek mesele, Hoca Hazretlerinin kendilerinden sonra müridleri terbiye işini

kime havale edecekleriydi. Hoca Hazretleri herkesin içinden geçirdiği bu suali cevaplandırdılar :

«Böyle bir zamanda bana niçin sıkıntı veriyorsunuz? istediğiniz şey benim elimde değildir»

Allah'ın hükmündedir. Allah sizi istediğiniz şeyle şereflendirmek dileyince' emrini de verir.

Hoca Hazretlerinin hizmetlerine bakan yakınlarından Hoca Ali Damad :

— Son marazlarında bana mübarek kabirlerini kazmak emrini verdiler. Emirlerini yerine

getirdikten sonra huzurlarına geldim ve içimden, kendilerinden sonra kime sarılıp tutunacağımızı

düşünmeğe başladım. Birden bire başlarını kaldırıp buyurdular : «Söz odur ki, Hicaz yolunda

söylemiştim. Her kim bizi istiyorsa Hoca Mehmed Pârisâ'ya nazar etsin!.» Ve böyle dediklerinin

ikinci günü beka âlemine göçtüler.

Alâeddin Attar Hazretleri :

— Hoca Hazretlerinin intikalleri sırasında Yasin okumaktaydık. Surenin yarısına geldiğimiz zaman

nur zuhur etmeğe başladı. Tevhid, Kelimesiyle meşgul bulunuyorlarken nefesleri kesildi, intikalleri,

tam 73 yılı doldurup 74 üncü seneye ayak bastıkları demlerdir. Vefat tarihleri 791 hicrî yılının 3

Rebiülevvel pazartesi gecesidir.

Vefatlarına tarih, doğdukları yer olan «Kasr-ı Ârifan» dır. Düşürülen tarihlerden birinin tercümesi :

Gitti Şâh-ı Nakşibend ki, din ve dünya hocasıydı;

O ki, millete dini ve devlet caddesini açtı.

Ona yuva ve konak «Kasr-ı Ârifan» olmuştu;

Vefatında ölüm tarihi yine «Kasr-ı Ârifan» oldu.

*

Şâh-ı Nakşibend halifelerinin en üstünleri Alâeddin Attar Hazretleriyle Hoca Muhammed Pârisâ

Hazretleridir.

Hoca Hazretlerinin halkalarındaki bağlılar sayılmayacak kadar çoksa da, biz bu eserde Hoca

Ubeydullah Taşkendi Hazretleri tarafından görülmüş veya sözleri nakledilmiş olanları belirtmekle

iktifa edeceğiz.

Alâeddin Attar Hazretleri, halifelerin en büyüğü ve «Hâce-gân» zincirinde ana halkalardan biri

oldukları için en başta gösterilmeleri icap ettiği ha)de kendilerinin ve tâbilerinin menkıbeleri uzun

olduğundan en sonda ele alınacaklardır.

HOCA MUHAMMED PÂRDSA

Hoca Bahaeddin Hazretlerinin ikinci halifeleri. . Fazilet ve takva, ilim ve ihlâsta tarikatin dayanak

şahsiyetlerinden..

Bir gün, Hoca Bahaeddin Hazretlerinin meclislerine devama başladıkları en genç çağda, riyazet ve

mücahede içindeyken evinden çıkıp Hoca Hazretlerinin kapısı önüne gelmiş ve orada dikilip

durmuş. . O sırada Hoca Hazretlerinin hizmetlerine bakan cariyelerden biri dışarıdan içeriye girmiş.

. Hoca Hazretleri bu cariyeye «Dışarıda kim var?» diye sorunca, kız «Bir taze civan var; kapıda

dikilmiş, bekliyor!» cevabını vermiş. Hoca Hazretleri de dışanya çıkıp Hoca Muhammed'i görmüş

ve «Kapıdaki taze civan sizsiniz öyle mi?» buyurmuşlar. . Taze civan mânasına gelen «pârisâ»

sıfatı da o günden sonra Hoca Muhammed'e alem olmuş. .

Hoca Muhammed, Hoca Bahaeddin Hazretlerinin ikinci haccında kendilerine yoldaşlık etmişlerdi.

Şöyle anlatıyor :

— Hoca Hazretleri, Hicaz çöllerinde samimî bir dilek sahibine murakabe ettiler ve kendi

çehrelerini hayalinde muhafaza etmesini (rabıta) tenbih buyurdular. Dediler ki : «Bu işin yolu

cezbedir, sıfatı da celâl ile cemalin ortasıdır.» Ayrıca zikir de telkin ettiler. Keyfiyetleri Allah'ın

ilmine havale eylediler. Daima ilâhî lûtfa yapışmak, iyi amellere el atmak ve amel karşılığı bir şey

beklememek ölçülerini belirttiler. Buyurdular ki «Söz ve iş halinde senden kemal ifade edici ne

zuhur ederse onları yokluk deryasına at ve devamlı olarak nefsini kusurlu gör!. .» O samimî dilek

sahibi hakkında da «O, muraddır; bazen öyle olur ki, terbiye noktasından murada mürid şeklinde

muamele ederler» buyurdular. Ona söz söylemeği emrettiler ve bir gün o şahıs, yolda, ön-lerince

yürürken ona bakıp yanındakilere hitap ettiler : «Onun meclisinde hazır olanların her biri, kendi

hâli derecesince ondan söz işitse gerektir.» Ve o samimî dilek sahibine, sözlerinin tesirli olması için

nefes bağışladılar ve buyurdular : «O ne derse Allah onu eyler; ve ben ona söyle dediğim halde

söylemez, edebe riayet eder.»

Dikkat edilsin ki, bu söz şeriate aykırı değildir. Bu sözde, Allah'ın iradesini kul iradesine tâbi

gösteren bir mâna yoktur. Bu sözün derin mânası, kulda hiç bir irade kalmaz ve her şey ilâhî

iradenin tecellisinden ibaret bulunur demektir. Hani Allah'ın öyle kulları vardır ki, iradelerini

Allah'ın iradesinde yok etmişler, fena ve beka sıfatlarına bulanmışlar, gerçek acz ve fakr, kulluk ve

tâbilik mertebesine ermişlerdir. Bu mertebedeki kalan gönlü, Allah'ın kalemine karşı mücellâ bir

sayfa gibidir. Allah'ın iradesine aykırı bir şey onca murat edilemez, muradlan daima Allah'ın

muradıdır. Nitekim böyleleri hakkında sahih ve emin bir hadis vardır. Böyleleri, ledün ilminde

bilgiç ve nefs âfetlerinden korunmuş kişilerdir.

Ve Hoca Hazretleri, Mûsa Peygamber zamanında, «seven» sıfatından «sevilen» derecesine ulaşmış

biri hakkındaki sıfatı o samimî dilek sahibine bağışladılar, îsrail oğulları içindeki kişiye ait o sıfat,

bizim ümmetimizde Üveys El Karani'y e yakınlık belirtir.

Hoca Ubeydullah Hazretleri:

— Eskilerin büyüklerinden bir topluluk vardı ki, meclislerinde, lisana muhtaç olmaksızın birbirinin

hallerini okurlardı, işte onlara, esrarlı oğullarındaki misalin sıfatı verilmişti. Kâinatın Efendisi

zuhur ve islâm tahakkuk ettikten sonra bu sıfatla belirenlere veysî demişlerdir.

Hoca Muhammed Pârisâ :

— Hoca Bahaeddin Hazretleri Hicaz yolunda hastalandıkları zaman, yakınlarının huzurunda o

samimî dilek sahibine hitap edip buyurdular : «Hacegân yolundan bana gelen ve benim ayrıca

çalışarak elde ettiğim ne kadar emanet ve feyz varsa hepsini sana bağışladım. Nitekim ahret

kardeşimiz Mevlânâ Arif de bağışlamıştı.» Hicaz dönüşlerinde o kimseye tekrar tekrar «Neyim

varsa aldın!» dediler ve ona inayet nazarlarım günden güne de-rinleştirdiler. Bir gün de buyurdular

: «Mevlânâ Arif onun hakkında ne dediyse biz de onu deriz. Ama onun zuhuru bizim vaziyetimize

bağlıdır. Yani biz ahret seferine çıktıktan sonra o mâna tecelli edecektir. Hayatlarının sonunda da

şöyle dediler : «Bâtınî nispet mânası elbette zuhur edecektir. Ama yolun önünde bir kara taş var..

Her şey onun kalkmasına bağlı. .»

Hoca Hazretlerinin «kara taş» dedikleri, kendi maddî vücutlarıdır : ve sözlerindeki öz, Hoca

Muhammed Pârisâ'ya söylediklerine eştir :

— Sana bâtını bir mâna zuhur etmesini vaadetmiştik. O mâna zuhur edecektir. Fakat o zuhur bizim

ahrete sefer maddî vücudumuzun dünyadan .«itmesine bağlıdır.

Büyük velîlerin bâtınî tasarrufları zahirî saltanat gibidir. Hakikat noktası olan kâmil insanın beşerî

vücudu, oğlunun zuhuruna mânidir. Sultan ile sultanlığa namzet şehzade arasındaki vaziyet gibi. .

Zamanın imamı maddî vücut âleminde oldukça saltanat nuru şehzade tecelli etmez. Eğer bazen

zuhur etse bile o asaletle değil, vekâletle olur. Dünyadan gitmek zamanı gelince de kâmil zat

kendisim yine kendi hal'ine mezun görür. Allah onu

öyle gemlendirmiştir ki, kendi kendisini azletmekle muhtar kıl mistir, işte Hoca Hazretlerinin

«Onun zuhuru bizim irademiz bağlıdır» demeleri bu bakımdandır.

Hoca Muhammed Pârisâ :

— Hoca Hazretleri hayatlarının sonunda o samimî dilek sa hibi için, huzurlarında değilken «ondan

hiç bir defa incinmedim. yakınlarımın her birinden incitici tavırlar belirmiş olabilir, fakat ondan

hiçbir zaman belirmedi. Aramızda bir tartışma, çatışma geçmiş ise benim tarafımdan olmuştur.

Bâtınım birkaç gün ondan döner gibi olmuştu, sonra tamamiyle ona doğruldu. Daima Hicaz

yolunda söylediğim sözün üstündeyim. Şu anda da kudsiyetimde olsaydı daha fazlasını söylerdim.»

buyurmuşlardır. Ve hasta hallerinde o muhlis kimseyi çok anmışlardır.

Yine Hoca Muhammed Pârisâ nakline göre Hoca Hazretleri son demlerinde, o muhlis kimsenin

gıyabında şöyle demişler :

— Bizim vücudumuzdan murad onun zuhurudur. Biz onu iki yoldan, cezbe ve sülük ile terbiye

ettik. Eğer uğraşırsa cihan halkı onunla aydınlanır.

Hoca Ubeydullah Hazretleri:

— Ben bu nakli Hoca Muhammed Pârisâ hakkında olarak işittim. Hoca Hazretleri «Bizim

vücudumuzdan murad Muhammed'in zuhurudur» buyurmuşlardır. Bundan ötürü ilk nakilde bir

ibham, karanlık vardır. Hoca Muhammed Pârisâ, Hoca Hazretlerinin son demlerinde sabah ve

akşam hizmetlerinden eksik olmazlardı. Bir gün Hoca Hazretleri kendilerine çok lütuf göstermişler

ve bu derecede gayret göstermelerine lüzum olmadığını söylemişlerdir.

Hoca Ubeydullah Hazretleri Semerkant'ta kendilerine ziyarete gelenlere demiştir ki :

— Bir aziz hoca, Bahaeddin Hazretlerini, vefatlarından sonra rüyasında görüyor ve kendilerine bir

sual yöneltiyor : «Kurtuluş için ne yapmalı, ne gibi bir amel işlemelidir?» Şu cevabı alıyor : «Son

nefesinde hangi amel üzerindeysen hep onu işlemelisin?» Yani Allah'ı son nefesle andığın gibi

bilmeli ve anmalısın! Hoca Muhammed Pârisâ Hazretleri vecd ve istiğrakta o kadar

derinleşmişlerdi ki, bir gün Hoca Bahaeddin Hazretleri bir bağ kenarından geçerken, orada bulunan

havuzun kenarında Hoca Muhammed Pârisâ'yı, âdeta baygın vaziyette gördü. Havuzun kenarına

oturmuş ve ayaklarını suya daldırmış, murakabe halinde. . Kendinden geçmiş ve dünyasını

unutmuş. Hoca Hazretleri bu manzarayı görünce o kadar mütehassis oluyorlar ki, hemen soyunup

havuza giriyorlar ve mübarek yanaklarını Hoca Muhammed Pârisâ'nın ayaklarına sürüp «Allah'ım,

bana bu ayaklar hürmetine rahmet et!» diye Hakk'a yalvarıyorlar.

Hoca Muhammed Pârisâ Hazretleri, son nefeste işlenecek fiilden gayri ne işlemişlerdir ki, bu

mertebeye erişmişlerdir.

Hoca Muhammed Pârisâ'nm derecesi, keramet ve harikalarla ifade edilmekten üstündür. Ama bu

mübarek silsilenin büyüklerinden öğrenilen bir iki vakasını göstermek küstahlığına cür'et etmek

lâzımdır :

Hoca Muhammed Pârisâ. hususiyle kerametlerini gizlemekte büyük cehd sarfederlerdi. Lâkin bazen

kendi irade ve ihtiyarlarında olmaksızın kerametlerinden bir pırıltı gösterdikleri de vâki olurdu.

Nitekim bir defa. bir hadis meselesinde hakikatin ortaya çıkması ve gönül ehlinin zafer bulması için

kerametlerini izhar zorunda kaldılar. Hadis âlimlerinin büvüklerinden Şeyh Şemseddin Mehmed

bin Muhammed-ül-Cezrî. Mirza Uluğ Bey zamanında Semerkant'a gelmişti. Maverâünnehr

hadiscilerinin senetlerini tahkik ve tashih işiyle uğraşmaktaydı. Bu zata Hoca Muhammed Pârisâ'yı

gammazladılar :

— Hora Muhammed Pârisâ. senetlerinin sıhhati emin delilken Buhara'da pek çok hadis nakleder.

Bu hadîsleri gözden geçirmeniz münasip olur.

Bunun üzerine hadîs âlimi. Mirza Ulus. Beye baş vurup Muhammed Pârisâ'yı Semerkant'e

getirtmesini istedi. Uluğ Bey de Buhara'ya bir memur gönderin Hoca Muhammed Pârisâyı davet

etti. Hoca Muhammed Pârisâ, münakaşa etmeden Semerkant yolunu tuttular. Semerkantta, oranın

Şeyhülislâmı, yüksek din bilginleri ve hadîs âlimi zat, büyük bir meclis kurdular ve Hoca

Muhammed Pârisâ'yı karşılarına geçirip kendilerinden bir hadîs rivayet etmesini istediler. Hoca

Hazretleri, hadîsi nakletti. Hadîs âliminin mukabelesi şöyle oldu :

— Bu hadîsin doğruluğunda hiç şüphe yoktur. Lâkin bu hadîs benim ilmimde mevcut ve indimde

sabit değildir.

Bu mukabele üzerine mecliste bulunanlar gülümsüyor ve birbirine göz işareti vererek Hoca

Muhammed Pârisâ Hazretlerinin düştüğünü zannettikleri müşkül mevkiden adetâ haz duyuyorlar.

Hoca, aynı hadîsi başka senetlerle ve başka yoldan rivayet ediyor. Ona da aynı cevap :

— Muhakkak doğru hadîs! Fakan bence sabit değil!

Hoca Muhammed Pârisâ anlıyor ki, hangi yoldan hangi senedi gösterse «Bence malûm değil!»

cevabını alacaktır. Birden gayrete geliyor ve bir lâhza susup murakabeye varıyor. Sonra birden

başını kaldırıp hadîs âlimine hitab ediyor :

— Siz, hadîs kitaplarından filancaya ait falan senedi muteber tutar mısınız ?

Şeyh atılıyor :

— Elbette! Onun senetleri küllî olarak muteber ve mutemeddir. Hadîs âlimlerinden hiç bir ferdin

bu hususta şüphesi yoktur. Eğer sizin rivayetiniz böyle bir senede dayansaydı hiç sözümüz

kalmazdı.

öyleyse, diyor Hoca Hazretleri; şimdi, aranızda bulunan Şeyhülislâm Usamüddin'in evine bir adam

gönderiniz! Kütüphaneye girsin ve filan rafta, falan kitabın altında, şu boyda, şu şekilde ve cildi şu

renkteki kitabı çekip alsın. . Bu kitabın filan sayfasında bu hadîs, bildirdiğimiz senetlerle ve

tafsilâtlı olarak yazılıdır.

Herkes donup kalıyor. Şeyhülislâm Hoca Usamüddin'in bile, kütüphanesinde böyle bir kitabı

bulunduğundan haberi yoktur. Üstelik Hoca Muhammed Pârisâ Hazretlerinin de hiç bir defa bu eve

ve kitap odasına girmemiş olduğu herkesçe malûm. .

Hemen Şeyhülislâmın evine koşar adım bir adam gönderiyorlar. Adam, tarif edilen yerde kitabı

buluyor ve getiriyor. Haber verilen sayfada hadîs, Hoca Hazretlerinin bildirdikleri senetlerle,

eksiksiz ve fazlasız, ayniyle karşılarında. . Şaşkınlık, hayranlıkla bir arada, büsbütün artmıştır.

Hoca Üsamüddin'in hayreti ise herkesin halini gölgede bırakacak derecede. .

— Nasıl olur, diyor; kütüphanemde böyle bir kitap olsun da ben bilmeyeyim?

Mirza Uluğ Bey kerameti haber alınca Hoca Hazretlerini Buhara'dan getirttiğine ve ona zahmet

çektirdiğine üzülüyor. Hâdise de her tarafa yayılıp bir anda Hoca Muhammed Pârisâ'nın şöhretini

son haddine çıkarıyor.

*

Timur oğullarından Niran Şah oğlu Mirza Halil, Semerkand'da padişah. . Mirza Şahruh da

Horasan'da hükümdar. . Hoca Muhammed Pârisâ Hazretleri de, Müslümanların işlerine alâka

göstermesi için ara sıra Mirza Halil'e şefaat mektupları yazmaktalar. . Mirza Halil'e bu mektuplar

bir nevi nüfuz kırıcı görünüyor ve giran gelmeğe başlıyor. Kıskançların tahrikleri de padişahın bu

duygusunu körükleyince. Mirza Halil harekete geçiyor ve Hoca Hazretlerine "bir adam gönderip şu

teklifte bulunuyor :

— Lütuf edip Dest taraflarına gitsinler!. Orada bulunan nice cahiller kendilerinin kudümü

bereketiyle İslâm şerefini kazansınlar ..

Hoca Hazretleri de şu cevabı veriyorlar :

— Müsaade etsinler de ulularımızın mezarlarını ziyaret edelim ve ondan sonra gidelim. .

Ve atların eyerlenmelerini emir buyuruyorlar. Mevlânâ Abdürrahim anlatıyor :

— Ben Hoca Hazretlerinin atlarını eyerledim ve önlerine götürdüm. Hemen atlayıp bindiler.

Yakınlarından bir alay piyade insanla önlerine düştük. Evvelâ «Kasr-ı Arif an »a gidip Hoca

Bahaeddin Nakşibend Hazretlerinin kabirlerine vardılar. Mezardan ayrıldıkları zaman yüzlerinde

azamet ve heybet eseri belirmisti. Oradan Emîr Külâl Hazretlerinin kabirlerini ziyaret için Suhâr'a

gittiler. Biraz durduktan sonra atlarını kamçılayıp yakındaki bir tepenin üstüne çıktılar ve Horasan

istikametine dönüp bir beyit okudular :

«Hepsini birbirine düşür ve altlarını üstlerine getir; tâ ki bu meydanda er kimdir, anlasınlar!.» Ve

oradan Buhara'ya döndüler. Tam o esnada Mirza Şahruh'tan Mirza Halil'e bir nâme : «Geldim,

vakit geçirmeden cenk yerini seç!» hüküm camilerde ve minberlerde halka okundu ve ondan sonra

Mirza Halil'e gönderildi. Mirza Şahruh ta hemen yetişip Mirza Halil'i öldürdü.

*

Hoca Muhammed Pârisâ Hazretleri son defa olarak Hicaz'a hareketlerinde, yakınlariyle veda

ederken kendilerine diyorlar ki:

— Fakat siz Hicaz'a gittiniz! Cevap veriyorlar :

— Gittik ve gittik!

Bu sözden muratları, o seferde vefat edeceklerini anlatmaktı.

Hoca Ebu Nasr, o seferde babasiyle beraber.. Anlatıyor :

— Babamın vefatında yanında değildim. Vefatından sonra oraya gelince mübarek yüzünü göreyim

diye örtüyü açtım. Gözlerini açıp tebessüm ettiler. Onun üzerine yüzümü mübarek ayaklarına

sürmeğe kalkışınca ayaklarını da yukarıya çektiler.

Hoca Muhammed Pârisâ Hazretleri, Hicaz'a, ilki Şâh-ı Nakşibend Hazretleriyle olmak üzere iki

kere gitmişlerdir. Bu ikinci seferleri, 822 Muharrem ayındaydı ki, Buhara'dan çıkıp Nesef yoluyle

Safaniyan, Belh ve Herat'a uğramışlar, oralarda evliya kabirlerini ziyaret etmişler ve her uğradıkları

yerde .şeyhler ve ilim adamları tarafından büyük izzet ve ikramla karşılanmışlardır. Nişabur'a

gelince havaların değişmesi, yakınları arasında söz edilmesine sebep olmuş ve bu hal kendilerine

fütur vermiş. . Bir ışık göstermesi niyetiyle Mevlânâ Celâleddin-i Rumî divanından tefe'ül etmişler.

.

Çıkan mısralar :

Ey hak âşıkları, ikballe yürüyün! Saadet burcuna yönelin dosdoğru! Bu yol size hakkın izniyle

mübarek olsun; Şehirde, çölde, dağda ve suda!

Hoca Hazretleri Nişabur'dan o senenin Cemaziülâhır ayının on birinci günü hareket ederek sıhhat

ve afiyetle Mekke'ye erişmişler. . Hac rükünlerini eda ettikten sonra Hoca'ya bir maraz yapışmış. .

Veda tavafını sedyede icra edebilmişler. . Oradan Medine'ye geçip mübarek Ravzaya yüz

sürdüklerinde Kâinatın Efendisinden nice iltifat ve nevazişlere nail olduktan sonra aynı ayın 24

üncü perşembe günü hakkın rahmetine kavuşmuşlar. . Medine halkı, Şemseddin Fenârî ve kafile

ahalisi Hoca Hazretlerinin cenaze namazını kılmışlar; ve cuma gecesi, o mübarek vücudu, o

mübarek yerde, mü'minlerin emîri Hazreti Abbas'ın kubbeleri civarına gömmüşler. . Şeyh

Zeynüddin Hâbî Hazretleri Hoca Hazretlerinin kabirlerine dikilmek üzere Mısır'dan beyaz bir taş

getirtmiş. . Kabir, hâlâ o taş yüzünden ayırt edilebilmektedir. (Eser yazıldığı tarihte, beş asır evvel

verilmiş hüküm).

Yaşlan 73..

HOCA EBU NASR PARÎSA

Hoca Muhammed Pârisâ Hazretlerinin oğlu. . Lâkapları Burhaneddin ve Hafızüddin. .

Mevlânâ Câmi «Nefahat» isimli eserinde der ki :

— Hoca Ebu Nasr, şeriat ilminde ve tarikat edepleri bilgisinde babasının derecesindeydi, fakat

vücudunu yok etmek ve mevcudunu saçmakta, yani dervişlikte ve cömertlikte babasını geçmişti.

Bu hallerini de öyle örterlerdi ki, kendilerinden bir şey öğrenmek isteyen onun bilgi sahibi

olduğunu anlayamazdı. Sualleri kendinden cevaplandırmaz, «kitaba baş vuralım!» der ve kitabı

neresinden açsa sorulan bahis zuhur ederdi.

Hoca Muhammed Pârisâ Hazretlerinin hizmetine bakanlardan Pîr Halta ismiyle tanınmış bir ihtiyar

vardı ki, Hoca Hazretlerine hesapsız hizmetler etmiş ve Ebu, Nasr Pârisâ'ya da yetişip hizmetinde

bulunmuştu. Pîr, Ebu Nasr yoluyle Hoca Hazretlerinden şu beyti naklederdi :

Sabırla kanaati kendine yol tut;

Bu derdi huy edinenler elem çekmez.

işte bir gün bu Pîr Halta'yı ortamıza almış, Herat camiinde oturuyorduk. Pîr, Hoca Muhammed

Pârisâ ve Ebu Nasr Pârisâ menkıbelerinden bahisler anlatmaktaydı. O sırada öğle ezanı okunmaya

başladı. Sohbette bulunanlardan bazıları hemen kalkıp abdest yenilemeğe davrandılar. Bu hali

gören Pîr, Hoca Muhammed Pârisâ'dan şu beyti naklettiler :

Namaz kaçırılacak ulursa kazası vardır;

Ama sohbeti kaçırana kaza mümkün değildir.

(NOT : Reşahat müellifi, Şeyh Muhammed Pârisâ bu ölçüyü naklederken ya hikâye düşmekte,

yahut ve daha büyük ihtimalle mütercim tarafından maksadı kavranamamış bulunmaktadır.

Nakşilik edebine, hiç bir şey mukabilinde hiç bir vakit namaz feda edilemez. Esasen sohbetin

merkezi olan mürşid, namaz vakti gelince herkesten evvel edaya teşebbüs eder Sohbetin devamı,

olsa olsa, namazın eda sınırları içinde, yani vaktin dolmasına zaman varken mümkündür. Yoksa,

namazın kazası var, filân işin yoktur diye insana bir teselli gelecek ve bu teselli boyuna namazı

kazaya bıraktırıcı bir ihmale yol açacak olursa, insan nefsânı hazzı yüzünden hakka yüz çevirmiş

olur. Bu bakımdan, hiç bir behaya tek vakit namazın kaybedilmesine cevaz vermeyen sımsıkı

nakşüik disiplininde böyle tesellilere yer olmadığını ve Hoca Muhammed Pârisâ gibi muazzam bir

Nakşilik rüknünün böyle bir inana kasdetmeyeceğini bilmek ve yukarıdaki fıkrayı ihtiyat Kaydiyle

ele almak lâzımdır. (N. F. K.)

Hoca Ebu Nasr Pârisâ Hazretlerinin vefat tarihi 865 tir.

MEVLÂNA MEHMED FÎGANZD

Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretlerinin kabulü ve sevgi nazarlarına mazhar olmuş yakınlar

zümresindendir. Doğdukları yer, Buhara ile Semerkand arasında Figanzî isimli büyük bir kasabadır.

Hoca Ubeydullah Hazretleri buyuruyorlar :

— Mevlânâ Mehmed gayet güzel bir delikanlı iken Hoca Bahaeddin Hazretleri onu avladılar ve

inayet ve şefkat nazariyle kabul buyurdular.

Mevlânâ Mehmed, Şâh-ı Nakşibend Hazretlerinin emriyle, mürşidlerinin vefatından sonra Hoca

Muhammed Pârisâ'nın meclislerine devam ettiler.

Diyorlar ki:

— Hoca Muhammed Pârisâ Hazretlerinin sohbetlerine çok devam ettim. Şâh-ı Nakşibend

Hazretlerinin himmetleri ve Muhammed Pârisâ Hazretlerinin inayetleriyle ruh topluluğuna erdim.

Hoca Muhammed Pârisâ Hazretleri, yatsı namazından sonra mescitten çıkıp, avlu tarafında

asalarını göğüslerine dayayıp dururlar ve ayak üzere yakınlariyle birkaç söz ettikten sonra

kendilerinden geçip öylece kalırlardı. Çok defa vâki olan bu hal o kadar uzun devam ederdi ki,

müezzin sabah ezanını okurken hareket ederler ve sabah namazını kılmak üzere tekrar mescide

girerlerdi.

Hoca Ubeydullah :

— «Hacegân» silsilesinde bu türlü murakabe olmayacak bir şey değildir, îşin çetinliği devam ve

alışma sayesinde hissedilmez olur.

HOCA MDSAFDR HARlZEMl :

Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretlerine ihlâs ile bağlı olanlardan. . Hoca Hazretlerinden sonra,

yine onların işaretiyle Hoca Muhammed Pârisâ'ya bağlandılar.

Hoca Ubeydullah ile uzun temasları ve sohbetleri olmuştur.

Hoca Ubeydullah :

— Herat taraflarına ilk gidişimde Hoca Misafir ile yoldaşlık ettim. Hoca aslında •Harizemliydi.

Uzun yaşadı ve doksanını idrak etti. Bir çok ulu kişiler ve dervişlerle sohbeti vardır. Meşrepleri

tasavvuf ve ledün ilmine yatkındı.

Hoca Misafir:

— Hoca Bahaeddin Hazretlerinin hizmetindeydim ve musikiye (sema') gayet düşkündüm. Bir gün

müridlerden birkaçiyle birleşerek bir takım musiki âletleri bulup Hoca Hazretlerinin meclislerinde

onlarla bir musiki âlemi yapmayı ve böylelikle Hoca Hazretlerinin bu mevzudaki fikirlerini

öğrenmeği düşündük ve öyle yaptık. Hoca Hazretleri bize engel olmadılar ve buyurdular : «Biz bu

işi yapmayız; ama inkâr da etmeyiz!»

Hoca Misafir :

— Hoca Bahaeddin Hazretleri, yakınlarını bir bina işinde çalıştırıyorlardı. Herkes taş ve toprakla

uğraşıyordu. Güneş tepeye gelince, hararet dayanılmaz bir hal aldı. Hoca Hazretleri, yakınlarının

biraz istirahat etmeleri için ihtarda bulundular. Herkes bir gölgeliğe çekilip uykuya vardı. Fakat

Hoca Muhammed Pârisâ Hazretleri, olduğu yerde kaldı; ve ayakları çamur içinde, güneşe karşı

uykuya daldı. Hoca Hazretleri gelip müridlerini bu vaziyette seyrederken mübarek nazarları

Muhammed Pârisâ'nın vaziyetine daldı. Yanına yaklaştılar, çömeldiler, yüzlerini bu çamurlu

ayaklara sürdüler ve Allah'a hitap ettiler: «Yarabbi, bu ayaklar yüzü suyu hürmetine Bahaeddin'e

rahmet eyle!.»

MEVLÂNÂ YAKUP ÇERHD

Hoca Bahaeddin Hazretlerinin ileri derecede yetiştirmelerinden . . Gazneyn vilâyetinin Çerh

köyünden. . Kabirleri de Helfeto adlı bir hisar köyünde.

Anlatıyor :

— Hoca Bahaeddin Hazretlerinin hizmetine girmeden kendilerine karşı büyük muhabbet ve incizab

beslemekteydim. Buhara'nın din âlimlerinden icazet aldıktan sonra tam memleketime hareket

edeceğim zaman huzurlarına vardım ve «Beni hatırdan Çıkarmayınız!» diye kendilerine

yalvardım. Dediler : «Tam gideceğin zamanda mı bana geliyorsun?» dedim : «Öyle oldu. Gönlüm

iştiyakınızla dolu. .» dediler : «Bu iştiyak ne yüzden geliyor?» dedim : «Ulu kişisiniz ve

herkesin'makbulüsünüz!» Dediler : «Bu sebep yeterli değil; daha üstün bir şey bulman lâzım. .

Halkın beni kabulü şeytanî olabilir.» Dedim : «Sahih- ve emin bir hadîstir ki, Allah bir kulunu dost

edinince onun sevgisini gönüllere düşürür!» Tebessüm ettiler ve buyurdular: «Biz azizlerdeniz

(azizan). . Bu söz üzerine kendimden geçer gibi oldum. Zira bir ay kadar evvel gördüğüm bir

rüyada bana «Azizânın müridi ol!» demişlerdi. Rüyayı unutmuştum. Hoca Hazretleri «Azizan

kelimesini kullanınca hatırladım ve büsbütün kendilerine bağlandım. Tekrar «Beni hatırdan

çıkarmayınız!» diye yalvardım. Dediler ki : «Bir gün Azizândan böyle bir istekte bulunmuşlar.

Onlar da, bir şeyin hatırda kalması için bir vasıtaya ihtiyaç bulunduğunu söylemişler ve hatırlamaya

vesile olacak bir şey istemişler.» Bu sözü söyledikten sonra bana mübarek takkelerini hediye

ettiler. Ve dediler : «Senin bana verecek bir şeyin yok! Bari şu takkeyi al da ona her göz ve el

atışında bizi hatırla ve yanında bul!» Ayrıca tenbih ettiler : «Bu seferde Mevlânâ Tacüddin

Deştgûlegî'yi bulmaya gayret et! O, Allah'ın evliyasındandır!» Yola çıktıktan sonra içime evvelâ

Belh'e, oradan da memleketime gitmek arzusu düştü. Belh nerede, Deştgûlek nerede? Ama şu oldu,

bu oldu, kendimi birdenbire Deştgûlek yakınlarında buldum. Hoca Hazretlerinin tenbihleri hatırıma

geldi. Hayran kaldım. Hemen Mevlânâ Tacüddin'in sohbetine can attım, bu arada Hoca

Hazretlerine bağlılığım o kadar arttı ki, hemen geriye dönüp ona teslim olmak arzusu beni sardı.

Buhara'da bir meczub vardı. Ona güvenim yerindeydi. Yolda bu meczubu bir kenarda oturur

gördüm. Ona sordum : «Gideyim mi, gitmeyeyim mi?» cevap verdi : «Hiç durma git, tez git!» ve

oturduğu yerde, toprağın üstüne bir takım çizgiler çekti. Kendi kendime düşündüm : Bu çizgileri

sayayım, eğer tek çıkarsa gitmem gerektiğine işaret olsun. . Saydım : Tek. . Hoca Hazretlerine

varıp eteklerine yapıştım. Bana «Vukuf-u adedî»yi (zikirde sayı bilgisi) telkin ettiler ve

geldiği kadar zikirde tek sayıya

riayet et!» buyurdular ve yolda meczubun çektiği çizgilerin tek oluşuna işaret ettiler.

Mevlânâ Yakup Çerhî bizzat anlatıyor :

«Elinden

— Allah'ın inayetiyle bu fakirde erenler yolunda istek doğup ta ilâhî fazl bana rehber olunca

Buhara'da Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretlerine erişmek nasib oldu. Onların kerem ve iltifatları

beni saadete garketti ve gördüm ki, mürşidim, kâmil ve mükemmeldir ve evliyanın en üst

tabakasındandır. Kur'an'dan tefe'ülüme cevap, hislerimi gerçekleştirici ve bağlılığımı sağlam-

laştırıcı oldu. Bir gün evimin bulunduğu Fethâbâd'da Şeyh Sey-füddin Bûharazî'nin kabrine doğru

oturmuştum. Bâtınımda öyle bir fırtına koptu ki, hemen Hoca Hazretlerine koşmam icap etti.

Oturdukları yer olan «Kasr-ı Arifan», istikametine atıldım. Hoca Hazretlerini yol üstünde beni

beklemekte buldum. Bendelerine ihsanda bulundular. Namazdan sonra bu fakirle sohbet ettiler.

Heybetleri öyle sarmıştı ki, beni, hiç bir karşılık vermeğe mecalim kalmamıştı. O anda buyurdular :

«îlim iki kısımdır. Biri kalb ilmidir ve bu ilim en yararlı olanıdır. Bu ilmi Resuller ve Nebiler talim

eder. Edebî lisan ilmidir. Bu ilim de Allah'ın insan oğluna hüccetidir. Ümit ederim ki, bâtın

ilminden sana bir pay erişsin.» Ve ilâve ettiler : «Sıdk ehliyle düşüp kalk ve onlarla halleş! Yalnız

bunlarla düşüp kalkman ve halleşmen sıdk ile olsun. Zira bunlar kalb casuslarıdır, kalbinize girerler

ve himmetinize göz atarlar. Biz kendimizden, kendi kararımızla kimseyi kabul edemeyiz.

Aldığımız emir bunu gerektirir. Görelim, bu gece bize ne işaret buyrulur? Eğer seni kabul ederlerse

biz de kabul ederiz.» ömrümde o geceki kadar çetin bir dem geçirmedim. Saadet kapısının

açılmasını umarken bu kapının yüzüme kapanmasından korktum ve sabaha kadar şübhe ve ıstırap

içinde kıvrandım. Sabah namazından sonra Hoca Hazretleri buyurdular : «Müjdeler olsun ki, kabul

işareti geldi. Biz insanları az kabul ederiz; kabul etsek de geç kabul ederiz. Tâ ki gelenlerin nasıl

geldiği ve vaktin nasıl olduğu belli olsun. . »

Bu sözün mânasını anlamak, tasavvuf lisanında «Vakit» mefhumunun ne demek olduğunu bilmeğe

bağlıdır.

Mevlânâ Câmi Hazretlerinin nakillerine göre Aynilkuzat Hazretleri kendi halini tarif ederken

demiş ki :

— Babam ve ben memleketimizin imamlarından bir bölük kimseyle bir sofinin evindeydik. Biz

raks halindeydik. Biri de yüksek sesle beyit okumaktaydı. Babam da manzarayı seyrediyordu.

Babam, keşif yoluyle, Hoca Ahmed Gazali Hazretlerinin bizimle beraber raksettiğini ve filân renk

ve biçimde bir elbise giyinmiş olduğunu söyledi. Tam o anda beyit okuyan zat «ölmek istiyorum!»

diye bağırdı ve hemen düşüp öldü. Vaktin mânasını anladık. O dem ölüm ve dirim ânıydı. Yine o

dem, yani o anın mânası, ruhuma dedi ki : «Canlıyı öldürdüğün şu vakitte ölüyü de diriltebilir

misin?» Yine içimden «ölü kimdir?» diye sordum. «Şu yerde yatandır!» cevabını aldım. Dedim :

«ilâhî, şu mürdeyi zinde eyle!» ölü bir anda kendine geldi.

İlim ve irfan sahiplerine ve zevk ve vicdan ehline gizli değildir ki, «âlimler, peygamberlerin

varisleridir» mealindeki hadîs hikmeti gereğince zahir plânında din bilginleri Allah Resûl'ünün

getirdikleri şeriat ölçülerini korumak mevkiinde oldukları gibi, Muhammedî hakikat esrarına nüfuz

etmiş büyük velîler de, o din ve dünya sultanının Allah sevgisiyle dolu kalb hazinelerinden pay

sahibi olarak vakit hükümleri üzerinde tasarruf sahibi ve bu bakımdan Allah Resûl'ünün

varisleridir.

Zahir ehli dış dünya nizamına, bâtıl kahramanları ise iç âlem ve melekût dünyası intizamına

memurdurlar, işte bu kahramanların dem dem öyle zamanları olur ki, derinlere nüfuz etmekte en

kudretli bir lisan bile o hâlleri vasıflandıramaz. Ve bu kahramanların zaman zaman öyle saltanatları

zuhur eder ki, akıl onları kav-rayamaz. Bu keyfiyetin izahı yolunda gönül ehli çok söz

söylemişlerdir, öyle bir demdir ki, o vakit, onda Allah dostlarının isteği istek, reddi de reddir ve

iradelerinin oku daima hedefini bulucudur. Lâkin bu keyfiyet üstün evliyaya mahsus olup herkese

müyesser olmadığı gibi, bu sırra mazhar olanlar da her zaman bulunamaz. Bu hususta, şahit ve

delil makamında bir hadîs vardır. Anlayış sahiplerine düşen borç, gönül ehline yapışmayı saadet

bilmek ve gerçek yönelişe mürşide dönüp kalbini feyz mecrası olmaya müsaid hale getirmek ve

ilâhî lütfü gözlemektir. Bu kemal derecesinin meydana gelmesi için lâzım gelen iki şarttan biri,

müridin yöneliş ve dileyişindeki kıymet, öbürü de mürşidin vakte hâkim ve sahip oluşundaki

kuvvettir, îşte bu yüzdendir ki, Şâh-ı Nakşibend hazretleri, müridin kabulünde o vaktin mâna ve

ifadesini başlıca şart olarak belirtmişlerdir.

Yakup Çerhî Hazretleri vakit hakkındaki bu hikmetleri dile getirdikten sonra devam ediyor :

— Ondan sonra Şâh-ı Nakşibend Hazretleri, silsilelerini Abdülhâlik Gucdevânî'ye kadar gösterdiler

ve bu fakiri zikirde «vukuf-u adedî» : Sayı bilgisine davet ettiler. Ve buyurdular ki : «Ledün ilmi,

işte, Hızır'ın Abdülhâlik Gucdevânî Hazretlerine talim ettiği bu bilgidir.» Nice zaman hizmetlerinde

bulundum ve bana Buhara'da sefer etmeğe icazet verdikleri güne kadar yanlarından ayrılmadım.

Sefere çıkacağım zaman «Sana, tarikat edebi ve hakikat sırrı olarak bizden ne erişse, Allah'ın

kullarına götür ve saadetlerini sağlamaya çalış!» Hoca Bahaeddin Hazretleri, bize Hoca Alâeddin

Attâr ile sohbet etmemizi emretmişlerdi. Hoca Hazretlerinin vefatlarından sonra, ben, uzun müddet

Bedehşan'da kaldım. "Hoca Alâeddin ise Cığaniyân'da bulunuyorlardı. Bana bir mektup gönderip

Hoca Hazretlerinin vasiyetlerini hatırlattılar ve bir arada olmak hususunda ne düşündüğümü

sordular. Hemen Alâeddin Attâr Hazretlerinin bulundukları yere gittim ve ahrete intikallerine kadar

yanlarında kaldım. Vefatlarından üç gün sonra da memleketime döndüm.

Mevlânâ Yakup Çerhî, başlangıç demlerinde uzun müddet Herat camiinde ve peşinden Mısır'da

ilim tahsiliyle uğraşmışlar..

Buyuruyorlar :

— Herat'ta kaldığım müddetçe, yemeklerimi, Hoca Abdullah Ensarî Hazretlerinin dergâhında

yerdim. Zira onun vakıf şartlarında genişlik vardı. Herat şehrindeki vakıfların üçünden başkasında

emin olunacak şartlar mevcut değildir. Emin olan üç vakıftan biri Hoca Abdullah Ensârî, öbürü

Hanikah-ı Melik, daha öbürü de Gıyasiye medresesi vakıflarıdır. Bu sebepledir ki,

Mâveraünnehr uluları, müridlerini, vakıflarının çoğu uygunsuz olan Herat'a göndermezlerdi. Çünkü

Herat'ta helâl lokma az bulunurdu. Bu yolun sâlikleri haram yiyecek olursa, tam bir geriye dönüşle

kötü tabiatine avdet etmiş ve «Sırât-ı Müstakim —

Doğru yol» den kalmış olur.

Hoca Ubeydullah Hazretleri anlatıyor :

— Mevlânâ Yakup Çerhî Hazretleri, Şeyh Zeynüddin Hâfî Hazretleriyle Mısır'da beraberlermiş o

devrin yüksek âlimlerinden Mevlânâ Şehabcddin Sirvânî'den feyz almaktalar imiş. Aralarında

meşrep ve intisap birliği de varmış. . Bir gün Mevlânâ Yakup bu fakire sordular : «Sen Horasan'da

çok bulundun; Şeyh Zeynüddin Hâfî müridlerinin rüya tâbirlerinin umumiyetle doğru çıktığı ve bu

tâbirle güvenildiği doğru mudur?» Cevap verdi : «Evet, doğrudur!» Bu sözü söyler söylemez de

kendisinden geçti. Onun, sık sık kendisinden kaybolduğu daima görülen şeylerdendi. Elleri bir

tarak gibi sakalını kavramış olarak o türlü kendinden geçti ki, mübarek başı göğsüne düştü,

sakalından birkaç beyaz kıl da parmaklarında kaldı. Bir saat kadar bu halde kaldılar ve sonra

başlarını kaldırıp bir beyit okudular :

Ben güneşin çocuğuyum ve hep güneşten konuşurum;

Ne geceyim, ne de geceye tapanlardanım ki, uykunun masalını anlatayım...

HOCA ALÂEDDDN GUCDEVAND

Şâh-ı Nakşibend Hazretlerinin üstün bağlılarından. Gucdevân köyünden.. Kabri de, Buhara

taraflarında bir köyün tepeciğinde.

Gençliğinde Hoca Bahaeddin Nakşibend Hazretlerinin hizmetine girip mürşidinin son demine

kadar yanından ayrılmıyor. Ondan sonra da ömrünün geri kalanım Hoca Muhammed Pârisâ ve Ebu

Nasr Pârisâ'nın hizmet ve sohbetinde geçiriyor.

*

Vecd ve istiğrakları o derece ki, söz söylerken bile kendilerinden geçtikleri vâki. . Hoca

Ubeydullah Hazretlerinin tesbitlerine göre bu dâvada onun kadar uğraşan tasavvuf ve hakikat

yolunda emek sarf eden az kimse görülmüştür.

*

Hoca Muhammed Pârisâ Hazretleri onu da beraberinde almak istiyor. Halbuki o zaman Hoca

Alâeddin'in yaşı doksanı bulmuş ve ihtiyarlık bütün ağırlığiyle sırtına çökmüştü. .

Muhammed Pârisâ hazretlerine diyorlar ki :

— Hoca Alâeddin zaiflik ve ihtiyarlıkta sön hadde varmış bulunuyor. Artık onun elinden hizmet

diye bir şey gelemez. Onu bu seferden af buyurmanız doğru olur.

Hoca Hazretleri buyuruyorlar :

— Bizim ondan hizmet diye beklediğimiz bir şey yoktur. Yüzünü gördüğümüz her zaman,

yolumuzdaki azizlere nisbet ifadesini görmüş oluruz. Bize, bunu göstermekten büyük medet ve

hizmet olamaz.

*

Hoca Alâeddin :

Kendimi bildim bileli, bir serçe kuşunun başını suya sokup çıkaracağı zaman süresince bile bana

uykuda veya uyanıklıkta gaflet yol bulamamıştır.

— Hoca Alâeddin'in nâdir insanda görülmüş, gayet derin istiğrakları vardı. Buhara'da bulunduğum

sırada, kendileri 90 yaşlarındayken meclislerinde bulunurdum. Bir gün Şâh-ı Nakşibend

Hazretlerinin kabirlerini ziyaret etmek için Kasr-ı Ârifan'a gidip ziyaretten sonra dönerken yolda

Hoca Alâeddin'e rastladım.

Bana dedi ki:

«Ben de sizi geceyi kabir başında geçirir sandım da onun için geldim!» Bu söz üzerine Hoca

Alâeddin'e katıldım ve geri döndüm. Yatsı namazı kılındıktan sonra şöyle dediler : «Sizin gibi Hak

yoluna talip bir merd'e bu geceyi uyumadan ihya etmek düşer.» Kendileri yatsıdan sabaha kadar

mezar başında öyle bir istiğrak ve teveccüh haliyle diz çökerek oturdular ki, dizlerini bile

kıpırdatmadılar. İnsanın ruhunda o istiğrak ve topluluk olmadan, iki diz üstünde kımıldamaksızın

sabahı etmek hiç kimsenin harcı değildir. Ben o kadar yorgun ve takatsizdim ki, artık oturduğum

yerde yığılıp uykuya varmak benim için kaçınılmaz bir hal öldü. Biraz açılmak için kalktım ve

hizmet işleriyle uğraşmak istedim. Gülümsediler ve dediler : «Ağırlığını atmaya mı bakıyorsun?»

Ve yine murakabeye vardılar.

*

Hoca Ubeydullah Hazretleri :

Semerkant'ta beni müthiş bir göz ağrısı tuttu. Kırk gün bu acıyı çektim. O sırada, içime Hoca

Alâeddin Gucdevânî'yi görmek arzusu düştü. Üstün vasıflarını çok dinlemiştim. Fakat mübarek

yüzlerini görmek bana o günedek nasip olmamıştı. Buhara'ya ulaştım ve bir gün yoluma rastlayan

bir mescide girdim. Gördüm ki, mescidin bir köşesinde nurlu bir ihtiyar duruyor. Gönlüm bu

ihtiyara kapıldı. Üç gün sohbetinden ayrılmadım. Üçüncü günü buyurdular : Günlerdir gelip

bizimle sohbet ediyorsun. Muradın nedir ? Eğer, bu adam şeyhtir, kerametini göreyim diye

geliyorsan bizde öyle şey arama! Eğer sohbetimizi beğendin de kendinde bir değişiklik

hissediyorsan, sana ve bana mübarek olsun!...» Meğer o ihtiyar Hoca Alâeddin Gucdevânî değil

miymiş? Kırk gün süren göz ağrılarım bir anda kesilmesin mi ?

*

Hoca Ubeydullah Hazretleri :

— Hoca Alâeddin bana dedi ki : «Sana talim ettiğimiz şeyler

üzerinde çalış ve çalışmayı asla bırakma! Çalışmadan ele geçen şeylerin devam ve bekası

olmaz!»

Kaderde olan zuhur eder diye müride çalışmayı terketmek doğru değildir. Müride, her şeyi Allah'ın

iradesine bağlamak ve ısmarlamak şart olduğu gibi çalışmak da, yerinde, en kıymetli şarttır.

Çalışmayı bırakmak sadece delâlet ve hüsrandır. Allah'ın ancak çalışana verdiği hakkındaki âyete

dayanarak çalışmayı kadere bağlanmaya tercih edenler haklıdır; yerinde çalışma, teslimiyetin

üstündedir. Şu kadar ki teslimiyet ve kadere bağlanmayı çalışmaya takdim edenler de haklıdır. Bu

görüşler birbirini çürütücü değildir. Meselâ bir kimse «Gemiyi hedefine götüren rüzgârdır;

gemidekilerin rüzgârı beklemekten başka çareleri yoktur» dese hakikati söylemiş olur. Bir başkası

da «Gemi âletlerini yerinde kullanmadan menzile varılamaz» dese o da hakikati söylemiş olur. Bu

hikmeti canlandırmakta daha nice misal gösterilebilir. Bütün dâva, hem çalışma, hem de kadere

bağlanma arasında ne o taraf, ne bu taraf hesabına mübalâğaya düşmeden her iki tarafın hakkını

vermektedir. Müridin kabulü İlâhî mevhibe yolundan ve bedelle satın alınmaz soyundan olsa da

yine talibe kabul şartları üzerinde gayret sarfetmek vâcibdir. Gönül ehlinden bir çocuğun teslimiyet

halinde bulunmaları şu hikmete bağlıdır ki, onlar murad kâbesine gidişte tedbir ve teslimiyet

mevzilerini görmüşler ve kendilerini teslim olma yerinde bulmuşlardır. Meselâ Kâbeye gidenin

yolu bir miktar karadan ve bir miktar denizden olsa, karadan giderken her gün belli başlı bir hareket

şarttır. Eğer hareketle yol alınmayacak olursa maksûda erişilemez. Ama denizden gidilirken insana

bizzat hareket lâzım değildir. Böyle bir yerde ille tedbir ve hareket şarttır diye yürümeğe kalkışan,

ancak budalalara mahsus bir iş yapmış olur. Buna karşılık kadere teslimiyet dâvasiyle tedbiri

bırakanlar da galetta'dır. Bunlarda teslim olmanın hakkı yoktur. Rıza gemisine girmemiş oldukları

için yoldan kalmışlardır. Fakat rıza gemisine girmiş olarak seferlerinin hakikatini bilenler

teslimiyete mâil ve didinmeden çekinicidirler. Bu sebepledir ki, başlangıçta bulunanların temayülü

tedbire, sondakilerin de teslimiyetedir.

Hoca Ubeydûllah Hazretleri :

— Hoca Alâeddin Hazretleriyle 40 gün kadar düşüp kalktım. Bir gün Hoca Bahaeddin

Hazretlerinin keramet ve tasarruflarından ve sohbetlerinin tesirinden bahsedib dediler ki : «Zamane

azizlerinin sohbetleri de, geçmişteki ulular derecesinde olmasa bile ganimettir. Bazı büyükler, diri

kedi, ölü arslandan yeğdir, demişlerdir.»

Hoca Alâeddin Gucdevânî Hazretlerinin vefatlarında, Hoca Ebu Nasr Pârisâ Hazretleri vaazde

buyurdular :

— Hoca Alâeddin bizimle içli dışlıydı. Biz de onların inayet ve himmet gölgelerinde rahat ve

mesuttuk. Şimdi onlar hakkın rahmetine ulaştıklarına göre artık bize düşen korku ve kaygı

olmamalıdır.

ŞEYH SERACÜDDÎN KÜLAL PDRMESÎ

Buhara'ya dört fersah mesafede Pirmes köyünden. . Başlangıçta, sonradan Şâh-ı Nakşibend'in

halkasına girmiştir. Emîr Hamza'ya bağlılık devresinde bir gün kendinden gaib olma hâlini yaşıyor

ve bu hâli üç gün, üç gece sürüyor. Emîr Hamza bu hâli öğrenince müridlerine diyor ki : «Gidiniz

ve onun kulağına deyiniz ki, vardığı yerden ileriye gitmeyip geriye dönsün! Emîr Hamza böyle

söylüyor deyiniz!» gidiyorlar ve kulağına eğilip aynen söylüyorlar. Bir anda silkinip kendisine

geliyor.

Hoca Ubeydûllah Hazretleri, hâllerinin başında Şeyh Seracüddin'i görüp sohbet etmişler. .

Anlatıyorlar :

— Buhara'dan Semerkant'a giderken yolda Şeyh Seracüddin'in köyüne uğradım. 22

yaşlarındaydım. Yanlarında kalmam için çok çalıştılar. Gönlüm kalmayı kabul etmediği için izin

istedim. Şeyh Seracüddin'in yanında kaldığım iki üç gün, sohbetlerinden hayli faydalandım.

Gündüzleri çömlekçilik ederler ve geçeleri çok oturup sohbet ederlerdi. Mecliste ne vaziyette

otururlarsa, bir heykel gibi o vaziyeti muhafaza edib oturuş şekillerini değiştirmezlerdi. Evlerine ne

zaman bir misafir gelse, her tarafı süpürülmüş bulur ve Şeyhi elinde bir süpürgeyle görürdü. Bunun

sırrını sual edenlere : «Bize her misafir gelişinde hazırlanmamızı haber verirler» demişti.

Kendisi anlatıyor :

— Bir gün Şeyh Ebulhasan Aşkî bağlılarından birkaç kişiye rastladım. Lâf arasında zannettiler ki,

benim muradım kendilerini mürid edinmektir. Şöyle dediler : «Ey Şeyh, vaktini boşuna harcama!

Biz Şeyh Ebulhasan'ın aşkiyle doluyuz!» Ve ellerini boğazlarına götürerek «Artık içimizde başka

bir şey sığmaz! Kendi sohbet ve nisbetinize bizde yer bulamazsınız!» diye ilâve ettiler. Bu sözden

bende ihtiyarsızca bir gayret peydahlandı. Bir de baktım ki, yere düşüp gömleklerini parçalamaya

başladılar. Onları kendilerine getirmek için ayrı bir tasarrufa ihtiyaç bulunduğunu anladım ve

gerekeni yerine getirdim. Ayrılınca eteklerime yapıştılar ye yalvarmaya koyuldular. Kendilerine

dedim ki : «Biz, sizin şeyhiniz Ebulhasan ile aynı çeşmeden su içmekteyiz. Ona bağlanmak bize

bağlanmaktır. Ayrılık nazarı dervişlerdedir; mürşidler arasında ayrılık yoktur.»

Şeyh Seracüddin Hazretlerinin, Tevhid Kelimesiyle zikirde, her harfi göbekle sağ ve sol meme

arası resm'ederek zikretmeye dair bir usulü vardır.

MEVLÂNA SEYFÜDDlN MDNARÎ :

Taşkent ile Semerkant arasında Ferket isimli mâmur kasabanın MDNAR adını taşıyan köyünden.

Taşkent'e dört fersah mesafede bir köy. .

Hoca Bahaeddin Hazretlerinin halkasında mümtaz fertlerden . . Zahir ve bâtın ilimlerinde de kudret

sahibi. .

Hoca Bahaeddin Hazretlerinin çevrelerinde dört Seyfüddin varmış.. Biri mahbub (sevilen), biri

makbul, biri makhur (kahre uğramış), biri de merdut (kovulmuş). . Her birinin hallerinden bir

damlacık bahsedilecektir.

Mevzuumuz olan Mevlânâ Seyfüddinr aralarında mahbub olanı. . Hoca Bahaeddin Hazretlerinin

Mevlânâ Seyfüddin'e teveccüh ve iltifatları her mikyasın üstünde. . Mürşidinin hizmetinden hayatı

boyunca ayrılmadığı gibi, onun intikâlinden sonra da, yine işaretlerine Alâeddin Attâr Hazretlerine

tutunmuşlar ve kanadı altına girmişler..

Anlatıyor :

— Hoca Hazretlerine kapılanmadan Mevlânâ Hamidüddin'-den zahiri ilimleri tahsil ediyordum.

Hoca Hazretlerine kavuştuktan sonra bu türlü uğraşmayı terkettim. ilk hocam Mevlânâ Ha-

midüddin'in ölüm hastalığı esnasında da yanında bulundum. Mevlânâ büyük ıstırap içindeydi. Ona

dedim ki: «Çektiğiniz bu ruh acısı nedir? Bıraktığımız için bizi yerdiğiniz o ilim hazineleriniz

nereye gitti?» dedi ki: «Bizden gönül hali istiyorlar, yani selim kalb diliyorlar. Bizde ise ondan eser

yok. . Istırabım bundandır!»

Hoca Ubeydullah Hazretleri:

— Eğer insan sıhhatte iken kalb huzuruna varamayacak ve ondan bir meleke elde etmeyecek

olursa, hastalık vaktinde kuvvetler eksilmeğe başlayınca huzuru bulmak son derece çetinleşir.

Böylelerini Allah dostlarının ziyarete gelmeleri, hastaya ruhanî bir kuvvet aşılamak içindir. Bu

yolda yüksek.dâva ve tumturaklı kelâm sahiplerini, ben, ahrete intikâlleri zamanında gayet âciz ve

dağınık buldum. Böylelerinin bütün ilimleri o müthiş anda silinip gidiyordu. Elde edilmesi tekellüf

ve sun'îlikle olan bir şey, marazların hücumu ve tabiatın zaafı anında hiç bir fayda vermez.

Hususiyle, şiddet ve mihnetlerin en büyüğü olan ruhun bedenden ayrılışı zamanında tekellüf ve

sun'îliğe hiç yer kalmaz.

Hoca Hazretleri buyurdular :

— Mevlânâ Rükneddin Hâfî'nin intikali zamanında. Şeyh Bahaeddin Ömer ve Mevlânâ

Sadeddin Kâşgârî Hazretleriyle başındaydık. Mevlânâ Rükneddin Hazretlerinin mahrem

müridlerinden Mevlânâ Hâce ve hizmetine bakan bir çocuk da oradaydı, imam Gazâlî'nin

«Tahkikat» mı beğenmeyen ve o halinde kendi itikadını bildirmek ve Tevhid Kelimesini

tekrarlamaktan başka iş işlemeyen Mevlânâ Rükneddin bütün fazl ve kemâlini kaybetmiş

bulunuyordu.

Hoca Bahaeddin Hazretlerinin kabul nimetine mazhar olarak şereflenen Mevlânâ Seyfüddin ise

Mevlânâ Seyfüddin Hoşkan Buharı imiş. . Hoca Hazretlerine bağlanışlarının vesilesi şöyle olmuş :

Ticaret maksadiyle Buhara'dan Harizem'e gidip orada Alâeddin Attâr Hazretlerinin sohbetine

ermiş. . Sonra Buhara'ya dönünce, Alâeddin Attâr Hazretlerinden aldıkları hızla Hoca Bahaeddin

Hazretlerine yapışmışlar ve kendilerinden tarikat edeplerini öğrenip Hacegân yoluna sımsıkı

bağlanmışlar. .

Hoca Hazretlerinin kahrına uğrayan Mevlânâ Seyfüddin ise Bâlâhane lâkabını taşıyandır. Bu

Mevlânâ Seyfüddin, Hoca Muhammed Pârisâ hazretlerinin amcası Hüsameddin Yusuf ve Mevlânâ

Hoşkan, gece ve gündüz musahabet halindeymişler. . Mevlânâ Seyfüddin Hoşkan Hoca Bahaeddin

Hazretlerine bağlanınca meclisleri bozulmuş. . Bir gün Mevlânâ Seyfüddin Hoşkan'ın evinde

buluşmuşlar ve Hoca Bahaeddin Hazretlerinin kemali üzerinde konuşmuşlar. . Hoşkan,

arkadaşlarının da aynı yola girmeleri ve büyük saadete ermeleri için ısrarda bulunmuş. .

— Bir gün onlara rastladım. Sırtlarında yeni bir kürk vardı. İçim kürke aktı. Onu bana vermesini

kalbimden diledim, içimden geçeni hemen okuyup kürkü bana verdiler, ben de kemallerine

şahidim. Lütfedip bana vasıta olun ve beni onların hizmetine eriştirin!

Üçü birden gidip yalvarmışlar. . Hoca Hüsameddin Yusuf ile Mevlânâ Seyfüddin Bâlâhane de

halkaya kabul edilmiş. . Lâkin bir müddet sonra Seyfüddin'den öyle bir densizlik ve edepsizlik

zuhur etmiş ki, Hoca Hazretlerinin kahr ve gazaplarına uğramış..

Şöyle bir edepsizlik :

Şâh-ı Nakşibend Hazretleri ve birkaç müridi Buhara sokaklarından birinde... Yanlarında Seyfüddin

Bâlâhane de var... Birdenbire karşılarına, zamanın yüksek tanınan ve Şâh-ı Nakşibend Hazretlerini

inkâr eden Şeyhlerinden Mehmed Hallaç çıkıyor. Hoca Hazretleri, mizaçlarındaki nezaket ve

mürüvvet icabı Şeyhe hiç bir asık yüz göstermiyor, iltifat ediyor, hattâ birkaç adım da arkalarından

yürüyerek teşyi ediyorlar. Fakat Seyfüddin Bâlâhane bu birkaç adımla iktifa etmeyip Bahaeddin

Nakşibend Hazretleri geri döndükleri halde şeyhi takip etmekte devam ediyor. Hoca Hazretleri bu

edeb hatasından son derece müteessir oluyorlar ve Mevlânâ geri dönünce diyorlar ki :

— Hallâc'ı uğurlamakta mübalağa gösterdin! Bu edeb hatası yüzünden kendini rüzgâra verdin,

belki Buhara'yı ve âlemi de harab ettin!

Hoca Hazretlerinin bu kahr ve gazabından hemen o gün Seyfüddin Bâlâhane ölüyor ve Özbekistan

taraflarından gelen bir akın sonunda Buhara ve etrafı talan ve viran, birçok insan da telef ediliyor.

Hoca Ubeydullah Hazretlerinden rivayet edildiğine göre Şeyh Mehmed Hallâc'ın yedi halifesi

varmış. . İlki Şeyh ihtiyar ve sonuncusu Sadi-i Pirmesî imiş. . Şeyh ihtiyar başlangıçta Hoca

Bahaeddin Nakşibend Hazretlerine can ve gönülden bağlıyken dönüp Şeyh Hallâc'a kapılanmış .

Böyleyken yine «Hâcegân» yolundan bahsedip onlara nisbet iddia edermiş...

Yine aynı kaynaktan rivayet edildiğine göre Şeyh Sadi-i Pirmesî, Şeyh Mehmed Hallâc'ın

kılavuzluğuna bağlanmadan önce Hoca Bahaeddin Hazretlerinin kabul ve nazar ettiklerinden imiş..

Ama sonradan ona öyle bir hal gelmiş ki gidip Şeyh Mehmed Hallâc'a mürid olmuş. . Çok uzun

yaşamış. . Hoca Hazretlerinin hizmetindeyken genç. . Hoca Hazretleri kendisini, gayet ihtiyar

bulunan büyük annelerinin hizmetine vermişler. . Hoca Hazretlerinin bir zerdali bahçeleri varmış. .

Şeyh Sa'di bir gün bahçeye girip bir zerdali koparmak istemiş. Bahçıvan mâni olmuş. . Şeyh Sadi-i

bahçivana demiş ki :

— Hoca Hazretleri bizden Allah'ın feyzini esirgemez; sense bir zerdaliyi esirgersin!

Bu söz Hoca Hazretlerinin kulağına gitmiş ve fevkalâde takdirini kazanmış. .

Fakat sonradan iş değişiyor. Şeyh Sadi hacca gitmek için Hoca Hazretlerinden izin istiyor. Şah-ı

Nakşibend Hazretleri bu isteyiş tarzını beğenmedikleri için müsaade etmiyorlar. Fakat Şeyh Sadi

dinlemiyor ve hacca gidiyor, Dönüşündeyse Hoca Hazretlerinden aynı iltifatı göremiyor ve gidip

Şeyh Mehmed Hallâc'a mürid oluyor.

Hâcegân halkasından uzaklaştırılan ve kabul nazarından düşürülen Mevlânâ Seyfüddin ise

başlangıçta Hoca hazretlerinin sevenlerinden ve bağlılarından iken her şeyi kaybetmiş. Şöyle ki,

Mevlânâ Seyfüddin ticaretle uğraşıp bütün zamanını para kazanmaya sarfeder ve hasislik alâmetleri

gösterirmiş. Bir gün Hoca Hazretleri, müridleriyle beraber Mevlânâ Seyfüddin'in dâvetine gitmişler

ve ziyafet sofrasında hazır bulunmuşlar. . Hoca Hazretleri daima yemekten sonra meyva veya tatlı

gibi bir şeye rağbet buyurdukları, meyvasız veya tatlısız ziyafetlere : «Bu ziyafetin demi yok»

dedikleri için, o gün yemek yenilip de meyva ve tatlı cinsinden bir şey gelmeyince Mevlânâ

Seyfüddin'e lâtife yollu :

— Verdiğin yemek demsiz oldu! Buyurmuşlar.

Bu söz Seyfüddin'e gayet giran gelmiş ve kalbinde Hoca Hazretlerine karşı bir soğukluk

peydahlanmış. . Aynı mâna Hoca Hazretlerine de geçince Seyfüddin'e buyurmuşlar :

— Nasıl; 12 bin altın sermayen olsa iyi mi ?

Meğer Seyfüddin'in bütün emeli 12 bin altın sermaye sahibi olmakmış. .

. Hoca Hazretleri kendisinden teveccüh nazarlarını çevirmişler, o da işi dünya menfaat ve hırsına

döküp sohbetinden uzaklaşmış. .

Bir gün Seyfüddin'i bir kervanla giderken kondukları çimenlik ve yeşillik üzerinde yuvarlanırken

görmüşler. . Şöyle bağırıyormuş :

— Oh şeyhsizlik ne tatlı!

Hoca Hazretlerinin meclislerinden kovulanlardan biri de Mevlânâ Seyfüddin Minarî'nin yeğeni

imiş. . îsmi de Mevlânâ Şemsüddin. . Bir gün bir hizmet mevzuunda Hoca Hazretlerine karşı büyük

bir hataya düşmüş :

Hoca hazretlerine hatırı sayılır misafirler geliyor : Hoca Hazretleri, Şemsüddin'e emir ediyorlar :

— Nehre git de suyu bu tarata bağla!

Şemsüddin verilen emri yerine getirmekte ihmal gösteriyor ve biraz sonra gelip Hoca Hazretlerine

diyor ki :

— Vücudumda bir halsizlik peydahlandı; su yoluna suyu bağlayamadım.

Hoca Hazretlerine bu ihmal gayet giran geliyor. Şu cevabı veriyorlar :

— Mevlânâ Şems! Kendini boğazlayıp da su yerine kanını akıtsaydın senin için bu sözü

söylemekten daha hayırlı olurdu.

Ondan sonra Mevlânâ Şems'e dimağı bir hastalık musallat oluyor. Kalkıp dayısına gidiyor ve halini

bildiriyor. •

Aldığı cevap :

— Mevlânâ Attâr Hazretlerine git ve halini arzet! Şenin için Hoca Hazretlerine baş vurup şefaat

etmelerini niyaz et! Belki merhamet eder de günahını bağışlatır.

Mevlânâ Şemsüddin, Alâeddin Attâr hazretlerine gitmeyip Muhammed Pârisâ hazretlerine varmayı

tercih ediyor.

Muhammed Pârisâ hazretleri:

— Senin derdin bizim tarafımızdan şifaya kavuşturulamaz, diyor; senin baş vuracağın yer Alâeddin

Attâr'ın kapısıdır.

Yine gitmiyor. Dayısının yanına gelip olanları hikâye ediyor.

Dayısı: