1.BÖLÜM

Bazı Kur’ani Kavramlar

Genel Bir Bakış: Gerek yazılı ve görüntülü medya da gerekse normal hayatta karşılaştığımız tartışmalarda temel neden olarak insanlar arasındaki iletişim sorununu görmekteyiz. Yaşamımızda “Sen beni yanlış anladın”, “Ben öyle demek istememiştim!" türünden cümleleri çok sık duymaya veya telaffuz etmeye başladık. Aynı dili ve kavramları kullanan insanların çok sık bu tür anlam kargaşasına düşmeleri günümüzün en önemli problemlerinden biri olarak karşımıza çıkmakta.

Günümüzde gündemi sık sık meşgul eden olaylara bakıldığında, genel itibariyle bir kavram kargaşasının yaşandığını rahatlıkla görmekteyiz. Günümüzde pek çok insan bulunduğu kesimin bakış açısından bakarak birtakım kavramları tanımlıyor. İman, İslam, Tevhit vb. pek çok kavram bakıldığı yere göre çok farklı anlamlar kazanabiliyor. Bunlar konuşulup tartışılmaya başlandığında ise asıl sorun ortaya çıkıyor. Çünkü birisinin tanımladığı bir kavram bir başkasının kafasında var olan tanıma uymadığında ortalığı bir anlam kargaşası kaplıyor. Her iki tarafta da üzerinde tartışılan şeyler net olarak belirlenmediği için bu tartışmalar hiçbir çözüme bağlanamadan devam edip gidiyor.

Kelime ve kavramlar olmadan özgün düşünmenin mümkün olmadığına inanıyoruz. Bu nedenle “Tefsir Dersi” azda olsa çok sık kullandığımız kavramları layıkıyla anlamlandırabilmek ve en azından kendi etrafımızda var olan anlam kargaşasını sonlandırabilmek için “Kavram Çalışmaları” ile giriş yapmayı uygun buldum.

Böyle bir çalışma, dili ve kültürü vahim bir istila altında olan günümüzde çok elzem olduğunu düşünüyorum. Her geçen gün yabancı kelimelerle çevrilen dolayısıyla kendisini dahi yeterince ifade edemeyen kimseler yakın gelecekte afazi olmaya mahkum kalacaktır.

Böyle bir çalışmada Cenab-ı Hakkın hepimizi yalnız bırakmayacağını temenni ediyorum. İmdi bu girişten sonra; Kur’an’ı Nasıl Okumalıyız?

Kur’an’ı Nasıl Okumalıyız?

Kur’an’ı okuma biçimimiz, Kur’an’ı anlama seklimizi de belirlemektedir. Okuma ve anlama yöntemini nasıl oluşturacağız? Bu sorunun cevabini doğru tespit etmek yine Kur’an’a başvurmaktan geçer. Çünkü Kur’an hem kitap, hem de hikmettir.

Kitap, yazılı bir belge anlamına geldiği gibi, belli bir bütünlüğü olan sözlü hitaplara da denir. Hikmet ise, bir çok anlamının yanı sıra isabetli eylemlerde bulunmak, dinin ilkelerinin uygulanmasına derin ve engin bir kavrayış sahibi olma, doğru uygulamayı elde etme becerisini göstermek anlamına gelir.

Başka bir ifadeyle kitap, ilahi ahkâmın genel ilke ve öğütleri, hikmet ise bunları yasama geçirebilecek yöntemlerdir. Kur’an hem kitap, hem de hikmettir. O halde hikmetin temel yaklaşımlarını Kur’an’ın dışında aramak yanlıştır. Bu çerçevede şöyle buyurulmaktadır:

وَلَوْلَا فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكَ وَرَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ اَنْ يُضِلُّوكَ وَمَا يُضِلُّونَ اِلَّا اَنْفُسَهُمْ وَمَا يَضُرُّونَكَ مِنْ شَىْءٍ وَاَنْزَلَ اللّهُ عَلَيْكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ وَكَانَ فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكَ عَظيمًا

“Allah'ın sana lütfu ve esirgemesi olmasaydı, onlardan bir güruh seni saptırmaya yeltenmişti. Onlar yalnızca kendilerini saptırırlar, sana hiçbir zarar veremezler. Allah sana Kitab'ı ve hikmeti indirmiş ve sana bilmediğini öğretmiştir. Allah'ın lütfu sana gerçekten büyük olmuştur.”[9]

Hikmetin gündeme getirdiğimiz bu bağlamdaki anlamı bize Kur’an’ı anlama yönteminin yine Kur’an’dan elde edilmesi gerektiğini öğretmektedir. Kur’an’ın dışında aranan yöntemler anlamayı imkânsız hale getirebilecektir.

Kur’an-ı Kerim de sadece bir ayetin de ya da suresinde değil, bütün ayetlerinde doğru okumanın ilke ve yöntemlerini vermektedir. Mesela muhkem, müteşabih, nesih-mensuh, tevil gibi kavramların Kur’an’da en doğru bir şekilde anlamlandırılması bir çok yanlışı önleyecektir.

Kur’an’ı doğru anlama çerçevesinde şu soruların cevabini bulmamız gerekmektedir:

-Kur’an nasıl bir kitaptır; nasıl bir kitap değildir?

-Kur’an nasıl anlaşılmaz, nasıl anlaşılır?

A- Kur’an Nasıl Bir Kitaptır?

Kur’an’ın nasıl bir kitap olduğunu öğrenmenin en doğru yolu yine Kur’an’a başvurmaktan geçer. Müminlere rehberlik eden, çevremizdeki olaylara karşı derin bir kavrayış sahibi kılan, öteki dünya görüşlerine ilişkin bir yol çizen yüce kitabımızın bir çok isim ve sıfatı vardır. Biz bunlardan Rabbimizin mesajını en doğru bir şekilde kavramamızı sağlayacak metodu yakalayacak olan isim, sıfat ve kavramlar üzerinde duracağız.

Kur’an’ın nasıl okunması gerektiğini belirlemenin yolu “Kur’an nasıl bir kitaptır?” sorusunu doğru cevaplamaktan geçmektedir:

1- Kur’an ilahi kaynaklı bir kitaptır: İlahi olan kitabımızda insanların eklemeleri yoktur. O, Hz. Muhammed (as)’ın sözlerinden değil, Rabbimizin sözlerinden oluşmaktadır. Kaynağı Allah olan Kur’an’ı anlamak için insani yöntemler yetersiz kalacaktır. Örneğin, her türlü tahrife uğramış Yahudi ve Hıristiyan teolojisinin kaynaklarını anlamak için geliştirilmiş bir yöntem olan Kitab-ı Mukaddes yöntemi, Kur’an’ı anlamak için uygun ve temel bir yöntem olamaz.

Diğer yollarda Kur’an’ı doğru anlamada temel olabilecek özelliklere sahip değildir. Çünkü tüm insan kaynaklı yöntemler Kur’an’ı bir bütün olarak değil de sadece bir açıdan anlamayı kolaylaştırmaktadır. (Örneğin Dil Bilimi Kur’an’ın edebiyatla ilgili yönüyle ilgilenirken insanlar açışından ne anlam ifade ettiğini düşünmez)

Kur’an kaynaklı düşünmek, Kur’an dışı bilgi ve usûl kaynaklarını vahyi (Kur’an’ı) anlamada merkez kabul etmemekle mümkündür. Şüphesiz insanlar tarafından yazılan kaynaklardan (tefsir, meal gibi) yararlanabiliriz. Fakat yöntemin aslının Kur’an’dan elde edilmesi gerektiğini unutmadan. Çünkü Kur’an Allah kaynaklı bir kitaptır. İlke ve prensiplerinin kaynağı Allah’tır. Allah ise bize şüpheli olmayan, kesinlik ifade eden bilgileri verir.

اَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْانَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللّهِ لَوَجَدُوا فيهِ اخْتِلَافًا كَثيرًا

“Hâla Kur'an üzerinde gereği gibi düşünmeyecekler mi? Eğer o, Allah'tan başkası tarafından gelmiş olsaydı onda birçok tutarsızlık bulurlardı.”[10]

وَقَوْلِهِمْ اِنَّا قَتَلْنَا الْمَسيحَ عيسَىابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَاِنَّ الَّذينَ اخْتَلَفُوا فيهِ لَفى شَكٍّ مِنْهُ مَالَهُمْ بِه مِنْ عِلْمٍ اِلَّا اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ يَقينًا

“Ve "Allah elçisi Meryem oğlu İsa'yı öldürdük" demeleri yüzünden (onları lânetledik). Halbuki onu ne öldürdüler, ne de astılar; fakat (öldürdükleri) onlara İsa gibi gösterildi. Onun hakkında ihtilâfa düşenler bundan dolayı tam bir kararsızlık içindedirler; bu hususta zanna uymak dışında hiçbir (sağlam) bilgileri yoktur ve kesin olarak onu öldürmediler.”[11]

2- Kur’an çelişkisiz bir kitaptır: O hiçbir tutarsızlık, eğrilik, şüphe, tereddüt barındırmayan dosdoğru bir kitaptır. Kur'an'ın tutarlı olduğunu, üzerinde düşünen kafa yoran herkes tespit edebilir.

وَمَا كَانَ هذَا الْقُرْانُ اَنْ يُفْتَرى مِنْ دُونِ اللّهِ وَلكِنْ تَصْديقَ الَّذى بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصيلَ الْكِتَابِ لَارَيْبَ فيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمينَ

“Bu Kur'an Allah'tan başkası tarafından uydurulmuş bir şey değildir. Ancak kendinden öncekini doğrulayan ve o Kitab'ı açıklayandır. Onda şüphe yoktur, o âlemlerin Rabbindendir.”[12]

3- Kur’an Levh-i Mahfuz’dan Hz. Muhammed (as)’ın kalbine indirilinceye, oradan insanlara ulaştırılıncaya kadar korunmuş ve hiçbir zaman değiştirilemeyecektir: Onu korumayı bizzat Allah üstlenmiştir. O halde Peygamberimiz (a.s)’e Kur’an’dan herhangi bir ayetin ya da surenin unutturulduğunu öne sürmek ilahi korumaya aykırıdır. Allah’ın elçisi vahiyden hiçbir şey unutturulmayacağı konusunda garanti altına alınmıştır. Allah Kıyame Suresinin 10. Ve 16. Ayetlerinde vahyin insanlara eksiksiz ulaştırılacağının teminatını vermektedir. O halde Kur’an dışında ilahi hakikat aramak büyük hata olur.

Çünkü ilahi vahyi korumayı bizzat Allah üstlenmiştir.

æì¢Ä¡Ïb z Û ¢é Û b £ã¡a ë Š¤×¡£ˆÛa b ä¤Û £Œ ã ¢å¤z ã b £ã¡a

“Kur’an'ı kesinlikle biz indirdik; elbette onu yine biz koruyacağız.”[13]

4- Kur’an mubindir: İlke ve prensipleri apaçık, anlaşılır ve nettir. Kur’an bütünlüğünde kendini Allah’a teslim ederek hakikati arayan, doğruyu bulur. Doğru anlamayı önleyecek herhangi bir engel yoktur. Yapılması gereken, ilahi iradeyi kendi istediğimiz şekilde değil, Allah’ın istediği şekilde anlamaya çalışmaktır. Allah sözü türlü biçimlerde, ama açık seçik indirmiştir. O halde kişinin, “Ben öyle olduğunu anlayamadım” diye mazeret ileri sürmesi geçersizdir.

حم () وَالْكِتَابِ الْمُبينِ () اِنَّا اَنْزَلْنَاهُ فى لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ اِنَّا كُنَّا مُنْذِرينَ

“Hâ. Mîm. Apaçık olan Kitab'a andolsun ki, Biz onu (Kur'an'ı) mübarek bir gecede indirdik. Kuşkusuz biz uyarıcıyızdır.”[14]

5- Eksiksiz bir kitaptır: Kur’an öğüt almak isteyen muttakiler için hayatin tüm alanları ile ilgili genel bir perspektif verecek yeterli verilere sahiptir:

وَيَوْمَ نَبْعَثُ فى كُلِّ اُمَّةٍ شَهيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ اَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهيدًا عَلى هؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَىْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرى لِلْمُسْلِمينَ

“O gün her ümmetin içinden kendilerine birer şahit göndereceğiz. Seni de hepsinin üzerine şahit olarak getireceğiz. Ayrıca bu Kitab'ı da sana, her şey için bir açıklama, bir hidayet ve rahmet kaynağı ve Müslümanlar için bir müjde olarak indirdik.”[15]

6- Kur’an müfessirdir: Kur’an’ı en iyi Tefsir eden (açıklayan) yine Kur’an’ın kendisidir. Çünkü Kur’an’ı daha iyi anlamak için başvurulacak ilk tefsir kaynağı Kur’an’dır.

6ea¦Šî,©¤1 m å ¤y a ë ¡£Õ z¤Ûb¡2 Úb ä¤÷¡u ü¡a §3 r à¡2 Ù ãì¢m¤b í ü ë

“Onların sana getirdiği her misale karşı mutlaka biz sana gerçeği ve en güzel tefsiri getiririz.”[16]

7- Kur’an Arap dili ile indirilmiştir: Fakat onun Arapça indirilmesinin hikmetini Rabbimiz “anlaşılabilsin diye” şeklinde izah etmiştir. Çünkü mesaj, insanlara bir iletişim yöntemi olan dil ile indirilmelidir. Allah Teala Hz. Muhammed (as) seçmiş ve O’na apaçık Arapça lisanı ile vahyi indirmiştir. Yüce Allah’ın sünneti (değişmez yasası) Peygamberi kendi toplumunun diliyle göndermektir. İlahi mesaj insanlara kendi dillerinde ulaştırılmalıdır ki, sorumluluk bilincine varılabilsin.

æì¢Ü¡Ô¤È m ¤á¢Ø £Ü È Û b¦£î¡2 Š Ç b¦ã¨õ¤Š¢Ó ¢êb ä¤Û Œ¤ã a ¬b £ã¡a ®¡åî©j¢à¤Ûa ¡lb n¡Ø¤Ûa ¢pb í¨a Ù¤Ü¡m® ¨Š¬Ûa

“Elif, lâm, râ. Bunlar apaçık kitabin ayetleridir. Biz O’nu Arapça bir Kur’an olarak indirdik ki, anlayasınız.”[17]

8- Kur’an Beyyinedir: Yani açık, ikna edici belgeler/ayetler içerir. Beyyineye (açık mesaja) muhatap olanların anlayamamak, kavrayamamak gibi mazeretleri olamaz. Beyyinatla insanların ihtiyaç duyduğu her konuda kesin belgeler konmuştur.

وَلَا تَكُونُوا كَالَّذينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَاُولئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظيمٌ

“Kendilerine açık deliller (beyyinat) geldikten sonra ayrılığa düşüp ihtilaf edenler gibi olmayın. İşte onlar (evet) onlar için büyük bir azap vardır.”[18]

9- Kur’an Belağdır: Yani beliğ, kusursuz, düzgün, pürüzsüz ayetlerden hitaplardan oluşur.

6 åí©†¡2b Ç §â¤ì Ô¡Û b¦Ë5 j Û a ˆ¨ç ó©Ï £æ¡a

“Şüphesiz bunda kulluk edenler için kusursuz sözler (belağ) vardır.”[19]

10- Kur’an Acebendır: Yani ilginç, orijinal, kendine özgü, diğer kitaplara, din ve ideolojilere benzemeyen bir kitaptır. İnsanların yorumlarına ve desteklerine ihtiyaç duyan bir kitap, insanları hayretler içerisinde bırakabilir mi?

“Nasıl bir kitap?” sorusunu Kur’an’da yüzlerce benzer cevap vardır. Sanırım buraya kadar vardığımız örnekler yeterli bir fikir vermektedir. Örneklerden de anlaşılacağı gibi, Kuran’ı anlamamak gibi bir mazeret ileri sürmek imkansızdır. Öğüt almak için, yaşamak için, rehberliğine başvuranlar için Kur’an, okumayı beklemektedir.

-Peki Nasıl Okunmalıdır?

B- Kur’an’ı Nasıl Okumalıyız

1- Kur’an’ı amacına uygun okumalıyız: Kur’an’ın temel âmâcı rehberlik, kılavuzluk, hidayet etmektir. Gönderiliş amacı hidayet olan ilahi bildirimi, örneğin uzayın gizlerini çözmek için okumak, sonuca götürmeyecektir. Çünkü o ne matematik, ne de fizik kitabidir. Bilakis o, hidayet kitabidir. Allah’ın hayata ilişkin rehberliğidir:

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذى اُنْزِلَ فيهِ الْقُرْانُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَريضًا اَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ اَيَّامٍ اُخَرَ يُريدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللّهَ عَلى مَا هَديكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

“Ramazan ayı, insanlara yol gösterici, doğrunun ve doğruyu eğriden ayırmanın açık delilleri olarak Kur'an'ın indirildiği aydır. Öyle ise sizden ramazan ayını idrak edenler onda oruç tutsun. Kim o anda hasta veya yolcu olursa (tutamadığı günler sayısınca) başka günlerde kaza etsin. Allah sizin için kolaylık ister, zorluk istemez. Bütün bunlar, sayıyı tamamlamanız ve size doğru yolu göstermesine karşılık, Allah'ı tazim etmeniz, şükretmeniz içindir.”[20]

2- Sürekli okumalıyız: İrtibatı kesmemeliyiz. Bunun için Kur’an’ı sadece bilgi edinmek âmâcıyla değil, şuur kazanma, bilinç yenileme maksadı ile okumalıyız. Gereğince ilgi ve alaka göstermeliyiz ki, Kur’an gönlümüzü ısıtacak aydınlığı ortaya çıkarsın.

اَلَّذينَ اتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِه اُولئِكَ يُؤْمِنُونَ بِه وَمَنْ يَكْفُرْ بِه فَاُولئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

“Kendilerine kitap verdiğimiz kimseler (den bazısı) onu, hakkını gözeterek okurlar. Çünkü onlar, ona iman ederler. Onu inkâr edenlere gelince, işte gerçekten zarara uğrayanlar onlardır.”[21]

3- Kulak vererek okumalıyız:

æì¢à y¤Š¢m ¤á¢Ø £Ü È Û aì¢n¡–¤ã a ë ¢é Û aì¢È¡à n¤b Ï ¢æ¨a¤Š¢Ô¤Ûa ªô¡Š¢Ó a ‡¡a ë

“Kur’an okunduğu zaman onu dinleyin ve susun ki, size rahmet edilsin.”[22]

4- Kur’an’a sürekli başvurmalı, her kaynaktan önce Kur’an’ın görüşünü sorup, önce onu dikkate almalıyız. Başvuru kaynağı, başucu kitabı olarak okumalıyız: İnsanoğlu unutkan olduğu için, sürekli hatırlamaya ve hatırlatıcıya ihtiyaç duyar. İşte bu noktada Kur’an’la olan irtibat kesilmemeli ki, Kur’an müzekkir (hatırlatıcı) görevini yerine getirsin.

Kitabımıza kesintisiz olarak ilgi göstermek bizi, ilahi vahiyden zamanla uzaklaşıp kalpleri katılaşan, böylece yoldan çıkan kitap ehlinin (Hıristiyan ve Yahudiler) durumuna düşmekten kurtaracaktır.

Kur’an’la irtibatı sürekli tutmamak, unutkanlığa, iman zayıflığına, zamanla da ilahi hakikatlere kalbin katılaşıp mühürlenmesine yol açar.

Kısaca insanoğlunun unutkan bir varlık olusu, tekrar tekrar hatırlamayı ve hatırlatmayı gerektirir.

b;¦ß¤Œ Ç ¢é Û ¤†¡v ã ¤á Û ë ó¡ ä Ï ¢3¤j Ó ¤å¡ß â …¨a ó¬¨Û¡a ¬b ã¤†¡è Ç ¤† Ô Û ë

“Andolsun biz, daha önce de Âdem'e ahit (emir ve vahiy) vermiştik. Ne var ki o, (ahdi) unuttu. Onda azim de bulmadık.”[23]

5- Kur’an’ı gereğince düşünmek, kavramak, şuurlaşmak maksadıyla okumalıyız: Birçok ayetin sonunda “neden düşünmüyorsunuz?” şeklinde vurgular vardır. O halde yüzeysel okuyanlar Kur’an’ı gereği gibi okumamış olurlar. Kafa yormadan, derin bir şekilde düşünmeden, işin inceliğini öğrenme gayesinden uzak okumak ilahi mesajı doğru anlamayı engelleyen yanlışlardır. Yani Kur’an’ı anlamak için derin bir tefekkürü yol olarak benimsemek gerekir.

b è¢Ûb 1¤Ó a §lì¢Ü¢Ó ó¨Ü Ç ¤â a æ¨a¤Š¢Ô¤Ûa æë¢Š £2 † n í 5 Ï a

“Kur’an’ı hiç düşünmüyorlar mi? Yoksa kalpleri üzerinde kilitler mi var?”[24]

6- Önyargı ile ilahi bildirime yaklaşanlar ondan gereğince yararlanamazlar: Kur’an’ı ancak iyi niyetle okuyan, dinleyen, kalplerini Allah’ın arındırmasına açık tutanlar anlayabilirler. Daha indirilen ilk ayetlerde “Yaratan Rabbinin adı ile oku” denilmektedir.

وَمِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُ اِلَيْكَ وَجَعَلْنَا عَلى قُلُوبِهِمْ اَكِنَّةً اَنْ يَفْقَهُوهُ وَفى اذَانِهِمْ وَقْرًا وَاِنْ يَرَوْا كُلَّ ايَةٍ لَا يُؤْمِنُوا بِهَا حَتّى اِذَا جَاؤُكَ يُجَادِلُونَكَ يَقُولُ الَّذينَ كَفَرُوا اِنْ هذَا اِلَّا اَسَاطيرُ الْاَوَّلينَ

“Onlardan seni (okuduğun Kur'an'ı) dinleyenler de vardır. Fakat onu anlamalarına engel olmak için kalplerinin üstüne perdeler, kulaklarına da ağırlık verdik. Onlar her türlü mucizeyi görseler bile yine de ona inanmazlar. Hatta o kâfirler sana geldiklerinde: "Bu Kur'an eskilerin masallarından başka bir şey değildir" diyerek seninle tartışırlar.”[25]

7- Huşu ile saygı ve iyi niyetle okumalıyız. Ve özellikle belli zamanları seçmeliyiz:

اَقِمِ الصَّلوةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ اِلى غَسَقِ الَّيْلِ وَقُرْانَ الْفَجْرِ اِنَّ قُرْانَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا

“Gündüzün güneş dönüp gecenin karanlığı bastırıncaya kadar (belli vakitlerde) namaz kıl; bir de sabah namazını. Çünkü sabah namazı şahitlidir.”[26]

8- Okuyucu Kur’an’ı parçalayarak değil, bütünüyle anlamaya çalışmalıdır: Ehli kitabin (Hıristiyan ve Yahudilerin) en önemli sapma nedeni kitaplarının bir kısmına inanıp diğerine inanmamak ya da kendine uydurmak olmuştur. İşine gelmeyen yönlerini tahrif etmek Kur’an mesajının insanlara ulaşmasında en büyük engeldir. Günümüzde böyle bir tutum izleyenler sırf yönetimin hoşuna gitsin diye yüzyıllardır açık bir şekilde yaşanmış emirleri değiştirmeye kalkmışlardır.

Sözünü ettiğimiz yanlış, Kur’an bütünlüğünü esasa almamaktan, kendilerine göre mecazi yorumlarla ayetleri parçalayan ya da bir kısmını dikkate almayan bir anlayıştan kaynaklanmaktadır.

Kur’an insanların kendi hayat tarzlarına uydurmak için yaptıkları yorumlara sıkıştırılamayacak bir ilahi kelamdır.

Kısaca iyi niyetli muttaki okuyucu Kur’an’ın bütünlüğüne dikkat etmeli, kapalı gözüken kısımların başka sure ve ayetlerde açıklığa kavuşturulacağını bilmelidir.

اَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ اِلَّا خِزْىٌ فِى الْحَيوةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ الْقِيمَةِ يُرَدُّونَ اِلى اَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

“Yoksa siz Kitab'ın bir kısmına inanıp bir kısmını inkâr mı ediyorsunuz? Sizden öyle davrananların cezası dünya hayatında ancak rüsvaylık; kıyamet gününde ise en şiddetli azaba itilmektir. Allah sizin yapmakta olduklarınızdan asla gafil değildir.”[27]

9- Kur’an programlı okunmalıdır: Kur’an sıfatlarından biri de tertilen indirilmiş olmasıdır. İlk muhatap ve ilk Müslüman olan Peygamberimize de Allah Teala, tertilen inen Kur’an’ı, tertilen, yavaş, yavaş, programlı bir şekilde okumasını emretmiştir...

65î©m¤Š m æ¨a¤Š¢Ô¤Ûa ¡3¡£m ‰ ë ¡é¤î Ü Ç ¤…¡‹ ¤ë a

“Tertilen (ağır, ağır) Kur’an oku.”[28]

Tertilen indirişin ve tertilen okumayı emredişin hikmetini Rabbimiz İsra Suresi 17:106. Ayetinde şöyle açıklamaktadır;

5í©Œ¤ä m ¢êb ä¤Û £Œ ã ë §s¤Ø¢ß ó¨Ü Ç ¡b £äÛa ó Ü Ç @¢ê a Š¤Ô n¡Û ¢êb ä¤Ó Š Ï b¦ã¨a¤Š¢Ó ë

“Biz onu, Kur'an olarak, insanlara dura, dura okuyasın diye (âyet âyet, sûre sûre) ayırdık; ve onu peyderpey indirdik.”[29]

Kur’an peyderpey, gerektikçe, sırayla indirilmiştir. O halde ayni şekilde insanlara tertil üzere götürülmelidir ki, bu sayede kalp ve gönüllerde pekişebilsin.[30]

10- Kur’an, uygulamaya geçirmek maksadıyla okunmalıdır: Akademik, entelektüel bilgilenme maksadıyla okunan Kur’an’dan gereken verim elde edilemez. Oysa Kur’an mü’minlerin basiretini açar, kalplerini aydınlatır. Mü’minler Kur’an’ı akademik çalışmaların aracı yapmamalı, sorunların çözümünü aramak ve eksikleri gidermesi için okunmalıdırlar.

Kur’an’ın okuyucusu, yeryüzünde bir sınav verdiği bilinci ile hareket etmelidir. O zaman kitaptan en yüksek verimi alabiliriz. İman bir tercihtir, bir yaşam düzenidir. Çünkü:

æì¢ä n¤1¢í ü ¤á¢ç ë b £ä ß¨a a¬ì¢Ûì¢Ô í ¤æ a a¬ì¢× Š¤n¢í ¤æ a ¢b £äÛa k¡ y a

“İnsanlar, imtihandan geçirilmeden, sadece "İman ettik" demeleriyle bırakılıvereceklerini mi sandılar?”[31]

Sınav şuuru ile okunmayan Kur’an’dan elde edilecek bilgi, sırtımızda bize hiçbir değer kazandırmayan, hamallıktan başka bir ise yaramayan bilgi sağlar:

مَثَلُ الَّذينَ حُمِّلُوا التَّوْريةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ اَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذينَ كَذَّبُوا بِايَاتِ اللّهِ وَاللّهُ لَايَهْدِى الْقَوْمَ الظَّالِمينَ

“Kendilerine Tevrat verilmiş olup da sonra onu yaşamayanın durumu, kitaplar taşıyan eşeğin durumu gibidir. Allah’ın ayetlerini yalanlayanların durumu ne kötüdür. Allah zalimler topluluğunu doğru yola iletmez.”[32]

Sonuç:

Kur’an’ı anlamanın en doğru yolu, yöntemin Kur’an’ı olmasından geçer. Çünkü Yüce Allah’ın bize verdiği bitmek tükenmek bilmeyen bir hazine olan Kur’an’da anlama ve okuma usulü sayılabilecek esaslar mevcuttur. Bunları dikkate almadan Kur’an’ı, Kur’an dışı yöntemlerle okumak bizi yanlış sonuçlara götürecektir.

Şurası da unutulmamalıdır ki, Kur’an’ın onaylayarak gönderme yaptığı bazı ek kaynaklar da vardır. Ancak bu kaynakları Kur’an’ı temel almadan okumak mesajın gerçeklerinden bizi uzaklaştırabilir.

Kur’an’dan malumat elde etmek, orijinal fikirler çıkarmak için yararlanmak mümkündür. Ancak bu bilgiler asıl amacı hidayet olan kitabımızın gayelerini, aydınlığını yakalamaya yetmeyebilir. O halde kaynağı ilahi olan kitabı ameli endişe ve sorunlarımızın çözüm kaynağı olarak, uygulamaya dönük okumalıyız.

1-İlim

İlim: İnsanın duyu vasıtaları ile elde ettiği veya Allah Tebarek ve Teâlâ'nın vahiy yolu ile doğrudan doğruya gönderdiği, içinde zan ihtimali bulunmayan yakını bilgi.

İslamî terminolojide ilim terimi; "bilgi" kelimesini karşılamak için kullanıldığı gibi, herhangi bir bilgi şubesini ifade için de kullanılır. Meselâ; kelâm ilmi, tefsir ilmi gibi. Keza, ilim ve bilgi terimlerinin bazen marifet kelimesiyle karşılanıldığı da bilinir.

Seyyid Şerif Cürcânî'ye göre ilim: "Gerçeğe ve vakıaya uygun düşen bilgi ve kanaattir."[33]

Cürcânî ilim için şu tarifleri de yapar: "İlim; bir şeyi olduğu gibi idrak etmektir. Bilgisizlik bilginin zıddıdır. Bilim, bilinenden gizlilik ve kapalılığın kalkmasıdır. İlim; nefsin, bir şeyin manasına ulaşmasıdır. Düşünen ile düşünülen arasında hususi bir alâkadır."[34]

İlim, kesin olsun veya olmasın kavram (tasavvur) veya hüküm olarak mutlak manasıyla idrak etmektir. ilim; düşünme, fehmetme ve hayal etme manalarına da gelir.[35]

İlim kavramının yanında çoğu zaman kullanılan marifet kavramı, daha hususi bir anlam taşır ve daha ziyade vasıtasız bilgiyi, sezisi, kalbî bilgiyi ifade etmek için kullanılır. ilim ahiret yolunu dosdoğru gösteren (kılavuz) bilgiler topluluğudur.

İslâm dini ilme, okumaya ve bilgiye büyük önem vermiştir. Hz. Peygamber (as)'e inen ilk vahiyde okumaktan, kalemden, eğitim ve öğretimden bahsedilir:

اِقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذى خَلَقَ () خَلَقَ الْاِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ () اِقْرَاْ وَرَبُّكَ الْاَكْرَمُ () اَلَّذى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ () عَلَّمَ الْاِنْسَانَ مَالَمْ يَعْلَمْ

"Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı bir alakadan yarattı. Oku! İnsana kalemle yazı yazmayı öğretip ona bilmediklerin öğrenen Rabbin sonsuz lütûf sahibidir."[36]

İslâm, insanın yaratılışına uygun bir din olduğu için bütün Müslümanlara ilmi farz kılmıştır. Her Müslüman’ın dinî görevlerini yerine getirecek, helâl ile haramı, hak ile batılı birbirinden ayırt edecek kadar bilgi sahibi olması farzdır.

Nitekim Hz. Peygamber (a.s): "İlim tahsil etmek her Müslüman erkek ve kadına farzdır"[37] buyurmuştur.

Tıp, hesap ve teknik gibi cemiyet için gerekli olan her türlü bilgiyi öğrenmek farz-ı kifayedir. Bu tür ilimler cemiyetin bazı fertleri tarafından öğrenilirse bu farzı yerine getirilmiş olur. Fakat kimse öğrenmezse toplumun bütün fertleri Allah katında sorumlu olurlar.

Övünmek ve başkalarına karşı üstünlük taslamak için ilim öğrenmek ise mekruhtur.

İslâm kadar ilme önem veren başka bir din yoktur. Kur'an-ı Kerim'de sadece ilim kelimesi yüz beş defa zikredilir. Bu kökten gelen diğer kelimelerle birlikte bu sayı sekiz yüz elli dokuzu bulur. Ayrıca "akıl, fikir, zikr" gibi kelimeler Kur'an-ı Kerim'de çok zikredilir.

İslâm'a göre ilim ve hikmet müminin kaybolmuş malıdır; mümin, yerine ve söyleyene bakmaksızın onu nerede bulursa alır. Her fenalığın, hatta küfür ve şirkin de başı bilgisizlik ve cehalettir. Küfrün ne demek olduğunu bilen bir kimse kafir olmaz. şirkin ne demek olduğunu bilen, başkalarını Allah'a ortak koşmaz, Allah'tan başkasına ibadet etmez.

Bunun içindir ki Kur'an-ı Kerim'de:

وَاِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكَ اِعْرَاضُهُمْ فَاِنِ اسْتَطَعْتَ اَنْ تَبْتَغِىَ نَفَقًا فِى الْاَرْضِ اَوْ سُلَّمًا فِى السَّمَاءِ فَتَاْتِيَهُمْ بِايَةٍ وَلَوْ شَاءَ اللّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدى فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلينَ

“Eğer onların yüz çevirmesi sana ağır geldi ise, yapabilirsen yerin içine inebileceğin bir tünel ya da göğe çıkabileceğin bir merdiven ara ki onlara bir mucize getiresin! Allah dileseydi, elbette onları hidayet üzerinde toplayıp birleştirirdi, o halde sakın cahillerden olma!”[38] buyurulmuştur. Kur'an-ı Kerîm'in açıkça ifade ettiğine göre:

وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْاَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ اَلْوَانُهُ كَذلِكَ اِنَّمَا يَخْشَى اللّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمؤُا اِنَّ اللّهَ عَزيزٌ غَفُورٌ

“İnsanlardan, hayvanlardan ve davarlardan da yine böyle türlü renkte olanlar var. Kulları içinden ancak âlimler, Allah'tan (gereğince) korkar. Şüphesiz Allah, daima üstündür, çok bağışlayandır.”[39]

Kur'an-ı Kerîm'de ilmin her çeşidi övülmüş, bilenlerle bilmeyenlerin bir olamayacağı açıkça belirtilmiştir:

اَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ انَاءَ الَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْاخِرَةَ وَيَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّه قُلْ هَلْ يَسْتَوِى الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذينَ لَايَعْلَمُونَ اِنَّمَا يَتَذَكَّرُ اُولُواالْاَلْبَابِ

“Yoksa geceleyin secde ederek ve kıyamda durarak ibadet eden, ahiretten çekinen ve Rabbinin rahmetini dileyen kimse (o inkarcı gibi) midir? (Resûlüm!) De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri bunları hakkıyla düşünür.”[40]

İslâm ilmin, âlimin ve ilim yolcusunun değerini yükseltmiştir. Kur'an-ı Kerîm'de:

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِذَا قيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِى الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللّهُ لَكُمْ وَاِذَا قيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللّهُ الَّذينَ امَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذينَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبيرٌ

“Ey iman edenler! Size "Meclislerde yer açın" denilince yer açın ki Allah da size genişlik versin. Size "Kalkın" denilince de kalkın ki Allah sizden inananları ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle yükseltsin. Allah yaptıklarınızdan haberdardır”[41] buyurulur.

ـ وعن أبي الدرداء رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ # يَقُولَ: مَنْ سَلَكَ طَرِيقاً يَطْلُبُ بِهِ عِلْماً سَلَكَ اللّهُ بِهِ طَرِيقاً مِنْ طُرُقِ الْجَنَّةِ. وَإنَّ المََئِكَةَ لَتَضَعُ أجْنِحَتَهَا رِضىً لِطَالِبِ الْعِلْمِ، وَإنَّ الْعَالِمَ لَيَسْتَغْفِرُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَواتِ وَمَنْ في ا‘رْضِ وَالْحِيتَانُ فِي جَوْفِ المَاءِ، وَإنَّ فَضْلَ الْعَالِمِ عَلى الْعَابِدِ كَفَضْلِ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ عَلى سَائِرِ الْكَوَاكِبِ، وَإنَّ الْعُلَمَاءَ وَرَثَةُ ا‘نْبِيَاءِ، وَإنَّ ا‘نْبِيَاءَ لَمْ يُورِّثُوا دِينَاراً وََ دِرْهَماً وَلكِنْ وُرِّثُوا الْعِلْمَ فَمَنْ أخَذَهُ أخَذَهُ بِحَظِّ وَافِرٍ.

- Ebu'd-Derda radıyallahu anh anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle dediğini işittim: "Kim bir ilim öğrenmek için bir yola sülûk ederse Allah onu cennete giden yollardan birine dahil etmiş demektir. Melekler, ilim talibinden memnun olarak kanatlarını (üzerlerine) koyarlar. Semâvat ve yerde olanlar ve hatta denizdeki balıklar âlim için istiğfar ederler. Âlimin âbid üzerindeki üstünlüğü dolunaylı gecede kamerin diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir. Âlimler peygamberlerin vârisleridir. Peygamberler, ne dinar ne dirhem miras bırakırlar, ama ilim miras bırakırlar. Kim de ilim elde ederse, bol bir nasib elde etmiştir."[42]

ـ وعن أنس رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]قَالَ رَسُولِ اللّهِ #: مَنْ خَرَجَ فِي طَلَبَ العِلْم فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللّهِ حَتّى يَرْجِعَ.

- Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "İlim talebi için yola çıkan kimse dönünceye kadar Allah yolundadır."[43]

ـ عن أبي أمامة رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]ذُكِرَ لِرَسُولِ اللّهِ # رَجَُنِ عَابِدٌ وَعَالِمٌ. فقَالَ: فَضْلُ الْعَالِمِ عَلى الْعَابِدِ كَفَضْلِي عَلى أدْنَاكُمْ.

- Ebu Ümâme (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a biri âbid diğeri âlim iki kişiden bahsedilmişti."Âlimin âbide üstünlüğü, benim sizden en basitinize olan üstünlüğüm gibidir" buyurdu."[44]

ـ وفي رواية له: ثُمَّ قَالَ: إنَّ اللّهَ تَعالى وَمََئِكَتَهُ وَأهْلَ السَّمَواتِ وَأهْلَ ا‘رْضِ حَتّى النَّمْلَةَ فِى جُحْرِهَا وَالْحِيتَانَ فِي الْبَحْرِ يُصَلُّونَ عَلى مُعلِّمِ النَّاسِ الخَيْرَ .

- Yine Tirmizî'nin bir rivayetinde şöyle gelmiştir: "...Aleyhissalâtu vesselâm sonra buyurdular ki: "Allah Teâlâ Hazretleri, melekleri, semâvat ehli, deliğindeki karıncaya, denizindeki balıklara varıncaya kadar arz ehli, halka hayrı öğretene mağfiret duasında bulunur."[45]

ـ وعن ابن عمرو بن العاص رَضِيَ اللّهُ عَنْهُما قال: ]كَانَ رسوُلُ اللّهِ # يَقُولُ: اللَّهُمَّ إنِّى أعُوذُ بِكَ مِنْ قَلْبٍ َ يَخْشَعُ، وَمِنْ دُعَاءٍ َ يُسْمَعُ، وَمِنْ نَفْسٍ َ تَشْبَعُ، وَمِنْ عِلْمٍ َ يَنْفَعُ، أعُوذُ بِكَ مِنْ هؤَءِ ا‘رْبَعِ.

-Abdullah İbnu Amr İbni'l-As (radıyallâhu anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şu duayı okurlardı: "Allah'ım, huşû duymaz bir kalbten sana sığınırım, dinlenmeyen bir duadan sana sığınırım, doymak bilmeyen bir nefisten, faydası olmayan bir ilimden, bu dört şeyden sana sığınırım."[46]

Görülüyor ki, dünya ve ahiret saadetinin anahtarı ilimdir. İlim amellerin en faziletlisidir. Yukarıdaki emir ve sözlerin ışığında İslâmiyet'le ilim birbirinden ayrılmaz iki şeydir demek mümkündür.

Dünya, ahiretin tarlası ve Allah'a giden yolun başlangıcıdır. Dünya düzenini ayakta tutmak için bildirilen bir takım desturlar vardır. İşte bu dünyada insanların ekonomik, sosyal, dinî ve dünyevî bütün durumlarını düzenleyici ve insanları birleştirici kuvvet sadece ilim yoluyla kazanılır.

İlim, nefisleri helâk edici ahlaksızlıklardan temizler; insanları aydınlatarak güzel ahlâka kavuşturur ve ahiret yolunun aydınlanmasını öğretir. İlim, Allahü Teâlâ'nın kemâl sıfatıdır. Peygamberlerin ve meleklerin şerefi ilimden gelmektedir. Allah'ın huzuruna ilimle gidilir. İlim tek başına faziletin de kendisidir.

Sonuç olarak, Kur'an-ı Kerîm'in Alak suresi ve o surenin ilk beş ayeti, ilk nazil olan ayetlerdendir. İlk inen ayetlerin ilki ve o ayetin ilk kelimesi “ ¤a Š¤Ó¡a OKU” demektir. Hz. Âişe (ra) validemizden nakledilen bir rivayette, bu surenin ilk ayetlerinin indirilişi hakkında, şu bilgiler verilmektedir:

ـ عن عائشة رَضِيَ اللّهُ عَنها قالت: ]أوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ اللّهِ # مِنَ الْوَحْىِ الرُّوْيَا الصَّالِحَةُ في النَّوْمِ، وَكَانَ َ يَرَى رُؤْيَا إَّ جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ، وَحُبِّبَ إلَيْهِ الْخََءُ فَكَانَ يَخْلُو بِغَارِ حِرَاءَ فَيَتَحَنَّثُ فيهِ ـ وَهُوَ التَّعَبُّدُ ـ اَللَّيَالِى ذَوَاتِ الْعَدَدِ قَبْلَ أنْ يَنْزِعَ إلى أهْلِهِ، وَيَتَزَوَّدُ لذلِكَ ثُمَّ يَرْجِعُ إلى خَدِيجَةَ رَضِيَ اللّهُ عَنها. فَيَتَزَوَّدُ لِمِثْلِهَا، حَتّى جَاءَهُ الْحَقُّ وَهُوَ في غَارِ حِرَاءَ. فَجَاءَهُ الْمَلَكُ فَقالَ: اِقْرأْ. فقَالَ: مَا أنَا بِقَارِئٍ. قَالَ: فَأخَذَنِي فَغَطَّنِي حَتّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدُ، ثُمَّ أرْسَلَنِى فَقَالَ: اِقْرأْ. فَقُلْتُ: لَسْتُ بِقَارِئٍ. فَغَطَّنِي الثَّانِيَةَ حَتّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدُ. ثُمَّ أرْسَلَنِي فقَالَ: إقْرَأْ. فَقُلْتُ: مَا أنَا بِقَارِئٍ. فَأخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّالِثَةَ حَتّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدُ. ثُمَّ أرْسَلَنِى فقَالَ: اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الّذِي خَلَقْ خَلَقَ ا“نْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اِقْرَأْ وَرَبُّكَ ا‘كْرَمُ الّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلّمَ ا“نْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ. فَرَجَعَ بِهَا رَسُولُ اللّه # يَرْجُفُ فُؤَادُهُ، فَدَخَلَ عَلى خَدِيجَةَ، فَقَالَ: زَمِّلُونِِي زَمِّلُونِي. فَزَمَّلُوهُ حَتَّى ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ. فقَالَ لِخَدِيجَةَ، وَأخْبَرَهَا الْخَبَرَ وقَالَ: لَقَدْ خَشِيْتُ عَلى نَفْسِي. قَالَتْ لَهُ خَدِيجَةُ: كََّ فَوَاللّهِ مَا يُخْزِيكَ اللّهُ أبَداً، إنَّكَ لَتَصِلُ الرَّحِمَ، وَتَصْدُقُ الْحَدِيثَ، وَتَحْمِلُ الْكَلَّ، وَتُكْسِبُ الْمَعْدُومَ، وَتَقْرِي الضَّيْفَ، وَتُعِينُ عَلى نَوَائِبِ الْحَقِّ، ثُمَّ اَنْطَلَقَتْ بِهِ خَدِيجَةُ إلى وَرَقَةَ بْنِ نَوْفَلَ بْنِ أسَدِ ابْنِ عَبْدِالْعُزّى بْنُ قُصَيٍّ، وَهُوَ ابْنُ عَمَّ خَدِيجَةَ رَضِيَ اللّهُ عَنها، وَكَانَ اِمْرَأَ قَدْ تَنَصَّرَ في الْجَاهِلِيّةِ، وَكَانَ يَكْتُبُ الْعِبْرَانِيَّ فَيَكْتُبُ مِنَ ا“نْجِيلِ بِالْعِبْرَانِيّةِ مَا شَاءَ اللّهُ أنْ يَكْتُبَ، وَكانَ شَيْخاً كَبِيراً قَدْ عَمَى. فقَالَتْ خَدِيجَةُ: يَا ابْنَ عَمِّ، اسْمَعْ مِنْ ابْنِ أخِيكَ مَا يَقُولُ، فقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: يَا ابْنَ أخِى مَاذَا تَرَى؟ فَأخْبَرَهُ رَسُولُ اللّهِ # خَبَرَ مَا رَأى. فقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: هذَا النَّامُوسُ الّذِي أُنْزِلَ عَلى مُوسى يَا لَيْتَنِي فِيهَا جَذَعاً، لَيْتَنِي أكُونُ حَيّاً إذْ يُخْرِجُكَ قَوْمُكَ. فقَالَ رَسُولُ اللّهِ #: أوْ مُخْرِجِيَّ هُمْ قَالَ: نَعَمْ لَمْ يَأتِ رَجُلٌ قَطُّ بِمِثْلِ مَا جِئْتَ بِهِ إَّ عُودِيَ، وَإنْ يُدْرِكْنِي يَوْمُكَ أنْصُرْكَ نَصْراً مُؤَزَّراً. ثُمَّ لَمْ يَنْشَبْ وَرَقَةُ أنْ تُوُفِّيَ وَفَتَرَ الْوَحْيُ

Ümmü'l-Mü'minîn Âişe (ra)'dan: Şöyle demiştir: Resûlu'llâh (as)'in ilk vahiy başlangıcı uykuda rüyâ-yı saliha (yâni sâdıka) görmekle olmuştur. Hiçbir rüyâ görmezdi ki sabah aydınlığı gibi vâzıh ve âşikâr zuhûr etmesin. Ondan sonra kalbine yalnızlık muhabbeti ilkâ olundu. Artık (Cebel-i) Hırâ'daki mağâra içinde halvet-güzîn olup orada ehlinin nezdine gelinceye kadar adedi muayyen günlerde tahannüs -ki teabbüd demektir.- Eder ve yine azıklanıp giderdi. Sonra yine Hadîce nezdine avdet edip bir o kadar zaman için yine azık tedârik ederdi. Nihâyet Resûlu'llâh (as)'e bir gün Ğâr-ı Hirâ'da bulunduğu sırada (emr-i) Hak (yâni vahiy) geldi. Şöyle ki Ona Melek gelip ›ªaŠÓa yâni "Oku" dedi. O da "Ben okumak bilmem." cevâbını verdi. Zât-ı Akdesi Risâlet-Penâhî buyurur ki o zaman Melek beni alıp tâkatim kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp yine ›ªaŠÓa dedi. Ben de ona "Okumak bilmem." dedim. Yine beni alıp ikinci defa tâkatım kesilinceye kadar sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp yine ›ªaŠÓa dedi. Ben de "Okumak bilmem." dedim. Nihâyet beni yine alıp üçüncü defa sıkıştırdı. Sonra beni bırakıp;

اِقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذى خَلَقَ () خَلَقَ الْاِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ () اِقْرَاْ وَرَبُّكَ الْاَكْرَمُ () اَلَّذى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ

dedi. Bunun üzerine Resûlu'llâh (a.s) (kendisine vahyolunan) bu âyât-ı kerîmeyi bi't-telâkkî (korkudan) yüreği titreyerek döndü ve Hadîce binti Huveylid'in nezdine girerek "Beni sarıp örtünüz, beni sarıp örtünüz." dedi. Korkusu zâil oluncaya kadar vücûd-i mübârekini sarıp örttüler. Ondan sonra (Hazret-i Resûl (a.s) vukû-ı hâli Hatîce'ye naklederek "Kendimden korktum." dedi. Hadîce (ra): "Öyle deme, Allâh'a kasem ederim ki Allâhu (Zü'l-Celâl) hiç bir vakit seni utandırmaz (mahzûn etmez). Çünkü sen akrabâna bakarsın, işini görmekten âciz olanların ağırlığını yüklenirsin, fakîre verir, kimsenin kazandıramayacağını kazandırırsın, misâfiri ağırlarsın, Hak yolunda zuhûr eden havâdis ve mühimmâtda (halka) yardım edersin." Bundan sonra Hadîce (radiya'llâhu anhâ) Hz. Resûl-i Ekrem'i (a.s) birlikte alıp ammizâdesi Veraka b. Nevfel b. Esed b. Abdü'l-Uzzâ'ya götürdü. Bu zât, zamân-ı Câhiliyyette dîn-i Nasrâniyyete dâhil olmuş bir kimse olup İbrânîce yazı bilir ve İncil'den meşiyyet-i İlâhiye taallûk ettiği mikdârda öteberi yazardı. Veraka gözlerine amâ târî olmuş bir pîr-i fânî idi. Hadîce (ra) Veraka'ya: "Amûcam-oğlu, dinle de bak, kardeşinin oğlu ne söylüyor." dedi. Veraka: "Ne var kardeşimin oğlu?" diye sorunca Resûlullâh (a.s) gördüğü şeyleri kendisine ihbâr etti. Bunun üzerine Veraka dedi ki "Bu gördüğün, Allâhu Teâlâ'nın Mûsâ (a.s) ya tenzîl ettiği Nâmûs (-ı Ekber) dır. (Yâni Sâhib-i Sırr-ı Vahiydir.) Âh keşke senin davet günlerinde genç olaydım. Kavmin seni çıkaracakları zaman keşke ber-hayât olsam!". Bunun üzerine Resûlullâh (a.s): "Onlar beni çıkaracaklar mı ki?" diye sordu. O da: "Evet. (zîrâ) Senin gibi bir şey getirmiş (yâni vahiy tebliğ etmiş) bir kimse yoktur ki düşmanlığa uğramasın. Şâyet senin davet günlerine yetişirsem sana son derecede yardım ederim." cevâbını verdi. Ondan sonra çok geçmedi. Veraka vefât etti. (Ve o esnâda) Fetret-i vahiy vukû' buldu (yâni bir müddet için vahiy inkıtâa uğradı.)[47]

2-İman

İman: "E-me-ne" kökünden türemiş bir kavram olup çok yaygın bir kullanımı vardır. Bu kökten türeyen fiiller lügatte şu manalarda geçmektedir, 'emin olmak, korkusuz ve asude olmak, güvenli ve güvenilir olmak, itimat etmek, güven beslemek, tasdik etmek, boyun eğmek, temin etmek, hayatı sigorta etmek, aracı sigortalatmak, himaye istemek, eman taleb etmek'.

§Ò¤ì ¤å¡ß ¤á¢è ä ß¨a ë §Êì¢u ¤å¡ß ¤á¢è à È¤Ÿ a ô¬©ˆ £Û a

“Kendilerini açlıktan doyuran ve her çeşit korkudan emin kıldı”[48] ayetinde emanet veren, emin kılan, temin eden manasında kullanılmıştır bu kök. Bu ve benzer lügat anlamlarıyla onlarca ayette bu kökten, iman kelimesinin türediği kökten türeyen kalıplar kullanılmakta ve iman kavramını her şeyiyle anlamamıza yardım etmektedir. İman, güvenmeyi, teslimiyeti, boyun eğmeyi, itimat etmeyi, inanmayı içerir, kapsar. Kuran literatüründe, Allah-kul ilişkisini tanımlayan, düzenleyen, açıklayan bir misyonu vardır.

رَبَّنَا اِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادى لِلْايمَانِ اَنْ امِنُوا بِرَبِّكُمْ فَامَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّاَتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْاَبْرَارِ

“Ey Rabbimiz! Gerçek şu ki biz, "Rabbinize inanın!" diye imana çağıran bir davetçiyi (Peygamberi, Kur'an'ı) işittik, hemen iman ettik. Artık bizim günahlarımızı bağışla, kötülüklerimizi ört, ruhumuzu iyilerle beraber al, ey Rabbimiz!”[49]

لَااِكْرَاهَ فِى الدّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَىِّ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى لَا انْفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَميعٌ عَليمٌ

“Dinde zorlama yoktur. Artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır. O halde kim tâğutu reddedip Allah'a inanırsa, kopmayan sağlam kulpa yapışmıştır. Allah işitir ve bilir.”[50]

Kuran, Müslümanların Allah anlayışında hiçbir açık yer bırakmamış, imanlarının niteliğini, neyi, neleri kapsadığını açıklamıştır:

6 æì¢ä¡Óì¢í ¤á¢ç¡ñ Š¡¨üb¡2 ë 7 Ù¡Ü¤j Ó ¤å¡ß 4¡Œ¤ã¢a ¬b ß ë Ù¤î Û¡a 4¡Œ¤ã¢a ¬b à¡2 æì¢ä¡ß¤ªì¢í åí©ˆ £Ûa ë

“Yine onlar, sana indirilene ve senden önce indirilene iman ederler; ahiret gününe de kesinkes inanırlar.”[51]

Bu ayetlerde imanın boyutları açıklanmakta, ancak her rüknünün hakkı verildiği takdirde tastamam bir iman olacağı vurgulanmaktadır;

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اَطيعُوا اللّهَ وَاَطيعُوا الرَّسُولَ وَاُولِى الْاَمْرِ مِنْكُمْ فَاِنْ تَنَازَعْتُمْ فى شَىْءٍ فَرُدُّوهُ اِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ اِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الْاخِرِ ذلِكَ خَيْرٌ وَاَحْسَنُ تَاْويلًا

“Ey iman edenler! Allah'a itaat edin. Peygamber'e ve sizden olan ülülemre (idarecilere) de itaat edin. Eğer bir hususta anlaşmazlığa düşerseniz Allah'a ve ahirete gerçekten inanıyorsanız onu Allah'a ve Resûle götürün (onların talimatına göre halledin); bu hem hayırlı, hem de netice bakımından daha güzeldir.”[52]

Allah Teala her zaman tek olduğunu, eşinin benzerinin olmadığını, tek yetki ve hakimiyetin kendisinde olduğunu yüzlerce ayette vurgulamakta ve sahte tanrıların inkarını imanın ilk şartı olarak saymaktadır.

;¢áî©y £ŠÛa ¢å¨à¤y £ŠÛa ì¢ç ü¡a é¨Û¡a ¬ü 7¥†¡ya ë ¥é¨Û¡a ¤á¢Ø¢è¨Û¡a ë

“İlâhınız bir tek Allah'tır. O'ndan başka ilâh yoktur. O, rahmândır, rahîmdir.”[53]

æì¢j¡¤Ø m b ß ¢á Ü¤È í ë ¤á¢× Š¤è u ë ¤á¢× £Š¡ ¢á Ü¤È í 6¡¤‰ üa ó¡Ï ë ¡pa ì¨à £Ûa ó¡Ï ¢é¨£ÜÛa ì¢ç ë

“O, göklerde ve yerde tek Allah'tır. Gizlinizi, açığınızı bilir. (Hayır ve şerden) ne kazanacağınızı da bilir.”[54]

¥† y a a¦ì¢1¢× ¢é Û ¤å¢Ø í ¤á Û ë =¤† Ûì¢í ¤á Û ë ¤†¡Ü í ¤á Û 7¢† à £–Ûa ¢é¨£ÜÛ a 7¥† y a ¢é¨£ÜÛa ì¢ç ¤3¢Ó

"De ki: O, Allah birdir. Allah sameddir. O, doğurmamış ve doğmamıştır. Onun hiçbir dengi yoktur:"[55]

Her hususta O'na teslim olduktan sonra peygamberini de tanımalı, ona iman etmeli ve onu hakem saymalıdır.

فَلَا وَرَبِّكَ لَايُؤْمِنُونَ حَتّى يُحَكِّمُوكَ فيمَاشَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَايَجِدُوا فى اَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْليمًا

“Hayır, Rabbine andolsun ki aralarında çıkan anlaşmazlık hususunda seni hakem kılıp sonra da verdiğin hükümden içlerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın (onu) tam manasıyla kabullenmedikçe iman etmiş olmazlar.”[56]

يَا اَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِنْ رَبِّكُمْ فَامِنُوا خَيْرًا لَكُمْ وَاِنْ تَكْفُرُوا فَاِنَّ لِلّهِ مَا فِىالسَّموَاتِ وَالْاَرْضِ وَكَانَ اللّهُ عَليمًا حَكيمًا

“Ey insanlar! Resûl size Rabbinizden gerçeği getirdi (bunda şüphe yoktur), şu halde kendi iyiliğinize olarak (ona) iman edin. Eğer inkâr ederseniz, göklerde ve yerde ne varsa şüphesiz hepsi Allah'ındır. (O'nun sizin inanmanıza ihtiyacı yoktur). Allah geniş ilim ve hikmet sahibidir.”[57]

İman en temel direklerinden birisi de ahiret inancıdır. Ahiret inancı sağlıklı ve Kuran'ın istediği gibi olmayan bir insanın mümin olması, iman etmiş olması mümkün değildir. Çünkü Kuran bir çok müeyyidesini, adalet anlayışını, hesabı ahiret inancı üzerine inşa etmiştir.

يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الْاخِرِ وَيَاْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِى الْخَيْرَاتِ وَاُولئِكَ مِنَ الصَّالِحينَ

“Onlar, Allah'a ve ahiret gününe inanırlar; iyiliği emreder, kötülükten men ederler; hayırlı işlere koşuşurlar. İşte bunlar iyi insanlardandır.”[58]

وَمَا الْحَيوةُ الدُّنْيَا اِلَّا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَلَلدَّارُ الْاخِرَةُ خَيْرٌ لِلَّذينَ يَتَّقُونَ اَفَلَا تَعْقِلُونَ

“Dünya hayatı bir oyun ve eğlenceden başka bir şey değildir. Müttakî olanlar için ahiret yurdu muhakkak ki daha hayırlıdır. Hâla akıl erdiremiyor musunuz?”[59]

Kamil bir iman, Allah Teala ile beraber, son peygamberine, öncekilere, meleklere ve ahiret gününe iman etmekle, onlara boyun eğmekle, onlara güvenmekle hasıl olacaktır.

Kur’an'da iman kelimesinin geçtiği her yerde amel kelimesinin geçtiğini görmekteyiz. Hiçbir zaman imanın amelden ayrı bahsedilmemesi iman-amel ilişkisi noktasında tartışmalara yol açmıştır.

¥áí©Š × ¥Ö¤‹¡‰ ë ¥ñ Š¡1¤Ì ß ¤á¢è Û ¡pb z¡Ûb £–Ûa aì¢Ü¡à Ç ë aì¢ä ß¨a åí©ˆ £Ûb Ï

“İman edip sâlih ameller işleyen kimseler için mağfiret ve bol rızık vardır.”[60]

وَمَا اَمْوَالُكُمْ وَلَا اَوْلَادُكُمْ بِالَّتى تُقَرِّبُكُمْ عِنْدَنَا زُلْفى اِلَّا مَنْ امَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَاُولئِكَ لَهُمْ جَزَاءُ الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُوا وَهُمْ فِى الْغُرُفَاتِ امِنُونَ

“Sizi huzurumuza yaklaştıracak olan ne mallarınızdır ne de evlâtlarınız. İman edip iyi amelde bulunanlar müstesna; onlara yaptıklarının kat kat fazlası mükâfat vardır. Onlar (cennet) odalarında güven içindedirler.”[61]

Bu bağlamda, imanın niteliği konusunda İslam alimleri tartışmışlardır. İmanın nasıl gerçekleşeceği, nasıl devam edeceği konusunda ihtilaflar çıkmıştır. Amel olmadan iman olur mu, iman dil ile söylemek midir, yoksa amellerle gösterilmesi mi gerekir tarzında onlarca soru bu tartışmaların temel soruları olmuştur. Bu sorulara herkesi ikna edecek bir cevap vermek elbette mümkün olmayacaktır, zaten mesele iman olunca bu kendiliğinden olmaktadır. Çünkü, imanın ana merkezi kalp olup, kalp de adı üzerinde, sabit olmayan, dönüşen, değişen manalarına gelir.

æì¢ä n¤1¢í ü ¤á¢ç ë b £ä ß¨a a¬ì¢Ûì¢Ô í ¤æ a a¬ì¢× Š¤n¢í ¤æ a ¢b £äÛa k¡ y a

“İnsanlar, imtihandan geçirilmeden, sadece "İman ettik" demeleriyle bırakılıvereceklerini mi sandılar?”[62] ayeti gereği iman ettim demekle, mümin oldum demekle bu işin gerçekleşmediği ortadadır. Allah Teala, değişik vesilelerle, değişik fırsatlarda ve şekillerde insanı imtihan edecek, imanını ölçecek, emanetinin derecesine bakacaktır;

;¥áî©Ä Ç ¥Š¤u a ¬¢ê †¤ä¡Ç é¨£ÜÛa £æ a ë =¥ò ä¤n¡Ï ¤á¢×¢…ü¤ë a ë ¤á¢Ø¢Ûa ì¤ß a ¬b à £ã a a¬ì¢à Ü¤Ça ë

“Biliniz ki, mallarınız ve çocuklarınız birer imtihan sebebidir ve büyük mükâfat Allah'ın katındadır.”[63]

æì¢È u¤Š¢m b ä¤î Û¡a ë 6¦ò ä¤n¡Ï ¡Š¤î ‚¤Ûa ë ¡£Š £'Ûb¡2 ¤á¢×ì¢Ü¤j ã ë 6¡p¤ì à¤Ûa ¢ò Ô¡ö¬a ‡ §¤1 ã ¢£3¢×

“Her canlı, ölümü tadar. Bir deneme olarak sizi hayırla da, şerle de imtihan ederiz. Ve siz, ancak bize döndürüleceksiniz.”[64]

Ayetlerden anlaşıldığı gibi, imanın bir sözden ibaret olmadığı, insana yükümlülükler getirdiği, daha doğrusu zaten var olan yükümlülükleri hatırlama eylemi olduğu açıktır. Varlığı ile yokluğu arasında muhakkak ve keskin bir farkın olması gerektiği, geldiği yeri, girdiği kalbi değiştireceği, dönüştüreceği, kalpten beyne ve bütün diğer organlara hükmedeceği, hükmetmesi gerektiği açıktır. Bunlara gücü yetmeyen, girdiği yeri dönüştürmeyen, eğitmeyen ve Rabb'e yakınlaştırmayan iman kemale ermemiş, tamamlanmamış bir imandır.

Bunlar ve bunlar gibi nice ayette iman edenlerden, müminlerden bahsederken Allah Teala, imanları gereği yaptıkları amellerden, imanın meyvelerinden, beraberinde getirmesi gerekenlerden bahsetmektedir. Bunları gerektirmeyen iman zaaflıdır, eksiktir. İman korunması gereken, hassasiyet isteyen ve desteklenmesi gereken bir nimettir. Bu da amellerle, salih amellerle yapılabilir.

وَاِذَا مَااُنْزِلَتْ سُورَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ اَيُّكُمْ زَادَتْهُ هذِه ايمَانًا فَاَمَّا الَّذينَ امَنُوا فَزَادَتْهُمْ ايمَانًا وَهُمْ يَسْتَبْشِرُونَ

“Herhangi bir sûre indirildiği zaman onlardan bir kısmı der ki: "Bu sizin hanginizin imanını artırdı?" İman edenlere gelince (bu sûre) onların imanlarını artırır ve onlar sevinirler.”[65]

Mümin kendisine yüklenen emaneti yerine getiren emin kişidir.

اِنَّا عَرَضْنَا الْاَمَانَةَ عَلَى السَّموَاتِ وَالْاَرْضِ وَالْجِبَالِ فَاَبَيْنَ اَنْ يَحْمِلْنَهَا وَاَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْاِنْسَانُ اِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا

“Biz emaneti, göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler, (sorumluluğundan) korktular. Onu insan yüklendi. Doğrusu o çok zalim, çok cahildir.”[66]

Bu emaneti yüklendiğinin farkında olan insandır mümin, bunun gereğini yerine getiren insandır mümin.

3-İslam-Tevhid

İslam: "Se-le-me" kökünden gelen İslam kavramı, benzer kalıplarıyla beraber, "kurtulmuş olmak, selamette olmak, arıza ve manialardan uzak bulunma, harbi terletme, sulh, teslim olma, kurtarmak" manalarındadır.

æì¢à¡Ûb ¤á¢ç ë ¡…ì¢v¢£Ûa ó Û¡a æ¤ì Ç¤†¢í aì¢ãb × ¤† Ó ë 6¥ò £Û¡‡ ¤á¢è¢Ô ç¤Š m ¤á¢ç¢‰b –¤2 a ¦ò È¡(b 

“Gözleri horluktan aşağı düşmüş bir halde kendilerini zillet bürür. Halbuki onlar, sapasağlam iken de secdeye davet ediliyorlardı (fakat yine secde etmiyorlardı.)”[67]

¢áî©Ü È¤Ûa ¢Éî©à £Ûa ì¢ç ¢é £ã¡a 6¡é¨£ÜÛa ó Ü Ç ¤3 £× ì m ë b è Û ¤| ä¤ub Ï ¡á¤Ü £Ü¡Û aì¢z ä u ¤æ¡a ë

"Eğer onlar sulhe yanaşırlarsa sen de ona yanaş ve Allah'a tevekkül et, çünkü O işitendir, bilendir."[68]

ضَرَبَ اللّهُ مَثَلًا رَجُلًا فيهِ شُرَكَاءُ مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلًا سَلَمًا لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلًا اَلْحَمْدُ لِلّهِ بَلْ اَكْثَرُهُمْ لَايَعْلَمُونَ

“Allah, çekişip duran birçok ortakların sahip olduğu bir adam (köle) ile yalnız bir kişiye bağlı olan bir adamı misal olarak verir. Bu ikisi eşit midir? Hamd Allah'a mahsustur. Fakat onların çoğu bilmezler.”[69]

æì¢à¡Ü¤ n¤¢ß â¤ì î¤Ûa ¢á¢ç ¤3 2

"Evet, onlar o gün zilletle boyun eğeceklerdir (müsteslim.)"[70]

Bu ayetlerde sözlük anlamıyla kullanılan bu kökten türenme kelimeler İslam'ın manasını bize açmaktadır. İslam Allah'ın bize has kıldığı dinin ismidir.

اِنَّ الدّينَ عِنْدَ اللّهِ الْاِسْلَامُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذينَ اُوتُوا الْكِتَابَ اِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَمَنْ يَكْفُرْ بِايَاتِ اللّهِ فَاِنَّ اللّهَ سَريعُ الْحِسَابِ

“Allah nezdinde hak din İslâm'dır. Kitap verilenler, kendilerine ilim geldikten sonradır ki, aralarındaki kıskançlık yüzünden ayrılığa düştüler. Allah'ın âyetlerini inkâr edenler bilmelidirler ki Allah'ın hesabı çok çabuktur.”[71]

åí©Š¡b ‚¤Ûa å¡ß ¡ñ Š¡¨üa ó¡Ï ì¢ç ë 7¢é¤ä¡ß 3 j¤Ô¢í ¤å Ü Ï b¦äí©… ¡â5¤¡üa Š¤î Ë ¡Í n¤j í ¤å ß ë

“Kim, İslâm'dan başka bir din ararsa, bilsin ki kendisinden (böyle bir din) asla kabul edilmeyecek ve o, ahirette ziyan edenlerden olacaktır.”[72]

Din olarak İslam'ı kabul edenler Müslüman olarak adlandırılırlar, teslim olanlar olarak.

فَاِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ اَسْلَمْتُ وَجْهِىَ لِلّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ وَقُلْ لِلَّذينَ اُوتُوا الْكِتَابَ وَالْاُمِّيّنَ ءَاَسْلَمْتُمْ فَاِنْ اَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَاِنْ تَوَلَّوْا فَاِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ وَاللّهُ بَصيرٌ بِالْعِبَادِ

“Eğer seninle tartışmaya girerlerse de ki: "Bana uyanlarla birlikte ben kendimi Allah'a teslim ettim." Ehl-i kitaba ve ümmîlere de: "Siz de Allah'a teslim oldunuz mu?" de. Eğer teslim oldularsa doğru yolu buldular demektir. Yok eğer yüz çevirdilerse sana düşen, yalnızca duyurmaktır. Allah kullarını çok iyi görmektedir.”[73]

åî©à¡Ü¤¢ß ¤á¢n¤ä¢× ¤æ¡a a¬ì¢Ü £× ì m ¡é¤î Ü È Ï ¡é¨£ÜÛb¡2 ¤á¢n¤ä ß¨a ¤á¢n¤ä¢× ¤æ¡a ¡â¤ì Ó b í ó¨ì¢ß 4b Ó ë

“Musa dedi ki: Ey kavmim! Eğer Allah'a inandıysanız ve O'na teslim olduysanız sadece O'na güvenip dayanın.”[74]

İnsana düşman olan şeytan, insanı felaketlere ve karanlığa çağırır, oysa Allah Selam'dır, her şeyi selamete erdirmek ister, kendine teslim olanlara güven verir, selamet verir. Allah'ın elçileri insanları selamete erdirmek, Allah'ın Selam ismine herkesi mazhar etmek, herkesi kurtarmak için Allah'a teslim olmaya çağırırlar.

§áî©Ô n¤¢ß §Âa Š¡• ó¨Û¡a ¢õ¬b ' í ¤å ß ô©†¤è í ë 6¡â5 £Ûa ¡‰a … ó¨Û¡a a¬ì¢Ç¤† í ¢é¨£ÜÛa ë

“Allah kullarını esenlik yurduna çağırıyor ve O, dilediğini doğru yola iletir.”[75]

=¥åî©j¢ß ¥£ë¢† Ç ¤á¢Ø Û ¢é £ã¡a 7 æb À¤î, £'Ûa aë¢†¢j¤È m ü ¤æ a â …¨a ¬ó©ä 2 b í ¤á¢Ø¤î Û¡a ¤† è¤Ç a ¤á Û a

“Ey Adem oğulları! Size şeytana tapmayın, çünkü o sizin apaçık bir düşmanınızdır" demedim mi?[76]

Allah Teala, bizlerden Müslümanlar olarak ölmemizi istemekte huzuruna Müslümanlar olarak, kendisine teslim olanlar olarak gelmemizi istemektedir:

وَوَصّى بِهَا اِبْرهيمُ بَنيهِ وَيَعْقُوبُ يَا بَنِىَّ اِنَّ اللّهَ اصْطَفى لَكُمُ الدّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ اِلَّا وَاَنْتُمْ مُسْلِمُونَ

“Bunu İbrahim de kendi oğullarına vasiyet etti, Yakup da: Oğullarım! Allah sizin için bu dini (İslâm'ı) seçti. O halde sadece Müslümanlar olarak ölünüz (dedi.)”[77]

İslam, kainattaki tüm varlıkların tabi oldukları ve insanın da iradesiyle tabi olmasının istendiği hayat tarzıdır:

¡4b •¨üa ë ¡£ë¢†¢Ì¤Ûb¡2 ¤á¢è¢Û5¡Ã ë b¦ç¤Š × ë b¦Ç¤ì Ÿ ¡¤‰ üa ë ¡pa ì¨à £Ûaó¡Ï ¤å ß ¢†¢v¤ í ¡é¨£Ü¡Û ë

“Göklerde ve yerde bulunanlar da onların gölgeleri de sabah akşam ister istemez sadece Allah'a secde ederler.”[78]

اَفَغَيْرَ دينِ اللّهِ يَبْغُونَ وَلَهُ اَسْلَمَ مَنْ فِى السَّموَاتِ وَالْاَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَاِلَيْهِ يُرْجَعُونَ

“Göklerde ve yerdekiler, ister istemez O'na teslim olduğu halde onlar (ehl-i kitap), Allah'ın dininden başkasını mı arıyorlar? Halbuki O'na döndürüleceklerdir.”[79]

Mümin ve Müslüman arasındaki bir farkın olduğu şu ayetle vurgulanmaktadır;

قَالَتِ الْاَعْرَابُ امَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلكِنْ قُولُوا اَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْايمَانُ فى قُلُوبِكُمْ وَاِنْ تُطيعُوا اللّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُمْ مِنْ اَعْمَالِكُمْ شَيًْا اِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ

“Bedevîler "İnandık" dediler. De ki: Siz iman etmediniz, ama "Boyun eğdik" deyin. Henüz iman kalplerinize yerleşmedi. Eğer Allah'a ve elçisine itaat ederseniz, Allah işlerinizden hiçbir şeyi eksiltmez. Çünkü Allah çok bağışlayan, çok esirgeyendir.”[80]

Bu ayetten anlaşıldığı kadarıyla hakkıyla mümin olabilmek için öncelikle hakkıyla teslim olmak gerekiyor. O halde diyebiliriz ki, İslam din olarak, mümin olma kural ve yollarının bir bütünüdür ve tam anlamıyla İslam'ı gerçekleştiren kişi hakkıyla iman etmiş kişidir.

İman, İslam ve tevhid temeli üzerine kurulmuştur. İnsan hayatı namına, ve dolayısıyla dünyaya dair, kainata dair her şeyin temelinde yatan tevhid'dir, birliktir. Allah Teala da Kuranında en çok ve çok sık bir şekilde tekliğini, birliğini, yalnız olduğunu ve hatta kainatın bunun delili olduğunu vurgulamıştır:

;¢áî©y £ŠÛa ¢å¨à¤y £ŠÛa ì¢ç ü¡a é¨Û¡a ¬ü 7¥†¡ya ë ¥é¨Û¡a ¤á¢Ø¢è¨Û¡a ë

“İlâhınız bir tek Allah'tır. O'ndan başka ilâh yoktur. O, rahmândır, rahîmdir.”[81]

æì¢à¡Ü¤¢ß ¤á¢n¤ã a ¤3 è Ï 7¥†¡ya ë ¥é¨Û¡a ¤á¢Ø¢è¨Û¡a ¬b à £ã a £ó Û¡a ó¬¨yì¢í b à £ã¡a ¤3¢Ó

“De ki: Bana sadece, sizin ilâhınızın ancak bir tek Allah olduğu vahyedildi. Hâla Müslüman olmayacak mısınız?”[82]

قُلِ اللّهُ اَعْلَمُ بِمَالَبِثُوا لَهُ غَيْبُ السَّموَاتِ وَالْاَرْضِ اَبْصِرْ بِه وَاَسْمِعْ مَالَهُمْ مِنْ دُونِه مِنْ وَلِىٍّ وَلَا يُشْرِكُ فى حُكْمِه اَحَدًا

“De ki: Ne kadar kaldıklarını Allah daha iyi bilir. Göklerin ve yerin gizli bilgisi O'na aittir. O'nun görmesi de, işitmesi de şâyanı hayrettir. Onların (göklerde ve yerde olanların), O'ndan başka bir yöneticisi yoktur. O, kendi hükümranlığına kimseyi ortak etmez.”[83]

وَرَبُّكَ يَخْلُقُ مَايَشَاءُ وَيَخْتَارُ مَاكَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحَانَ اللّهِ وَتَعَالى عَمَّا يُشْرِكُونَ

“Rabbin, dilediğini yaratır ve seçer. Onların seçim hakkı yoktur. Allah, onların ortak koştuklarından münezzehtir ve şânı yücedir.”[84]

Allah Teala, kendisine şirk koşulmasını, birliğinin ikrar edilmemesini en büyük zulüm, affedilemez hata olarak değerlendirmekte, ve şiddetle bundan sakındırmaktadır.

¥áî©Ä Ç ¥á¤Ü¢Ä Û Ú¤Š¡£'Ûa £æ¡a ¡6é¨£ÜÛb¡2 ¤Ú¡Š¤'¢mü £ó ä¢2 b í ¢é¢Ä¡È í ì¢ç ë ©é¡ä¤2ü ¢å¨à¤Ô¢Û 4b Ó ¤‡¡a ë

“Lokman, oğluna öğüt vererek: Yavrucuğum! Allah'a ortak koşma! Doğrusu şirk, büyük bir zulümdür, demişti.”[85]

åî©×¡Š¤'¢ß ©é¡2 b £ä¢× b à¡2 b ã¤Š 1 × ë ¢ê †¤y ë ¡é¨£ÜÛb¡2 b £ä ß¨a a¬ì¢Ûb Ó b ä ¤b 2 a¤ë a ‰ b £à Ü Ï

“Artık o çetin azabımızı gördükleri zaman: Allah'a inandık ve O'na ortak koştuğumuz şeyleri inkâr ettik, derler.”[86]

ذلِكَ هُدَى اللّهِ يَهْدى بِه مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِه وَلَوْ اَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

“İşte bu, Allah'ın hidayetidir, kullarından dilediğini ona iletir. Eğer onlar da Allah'a ortak koşsalardı yapmakta oldukları amelleri elbette boşa giderdi.”[87]

Allah'ın birliğini kabul etmedikten sonra, O'na ortaklar koştuktan sonra, hükmü, dini O'na hasretmedikten sonra yapılacak hiçbir şeyin fayda etmediği açıktır. Kuran'ın kendisi de bu birliğin delilidir:

a¦Šî©r × b¦Ï5¡n¤a ¡éî©Ï aë¢† u ì Û ¡é¨£ÜÛa ¡Š¤î Ë ¡†¤ä¡Ç ¤å¡ß æb × ¤ì Û ë 6 æ¨a¤Š¢Ô¤Ûa æë¢Š £2 † n í 5 Ï a

“Hâla Kur'an üzerinde gereği gibi düşünmeyecekler mi? Eğer o, Allah'tan başkası tarafından gelmiş olsaydı onda birçok tutarsızlık bulurlardı.”[88]

Bir Müslüman, bir mümin kişi bu birliği tüm kainata hasretmeli, hepsinin arkasındaki Mutlak Varlığı hissetmelidir. Kendisini de bu birliğin bir parçası olarak hissedebilmeli, ayrılığın, farklılığın arkasındaki birliğin farkına varmalıdır. İman BİR'lik üzerinedir, İslam BİR'lik üzerinedir, kainat BİR'lik üzerinedir, hayat BİR'lik üzerinedir. Her şey TEVHİD'dir.

4-Din

Din: Birçok şeyden vazgeçen, vazgeçebilen insanoğlu hak veya batıl doğru veya yanlış olan din olgusundan vazgeçememiştir. Tabi ki, bunun nedeni, söz konusu yönelişin fıtri bir yöneliş olması veya din olgusuna karşı duyulan fitri bir ihtiyaçtır.

Din kelimesi lügat manası itibariyle yol,şeriat, millet, hesap,ceza,adet,hal ve siyaset gibi anlamlara gelir. Pratikteki anlamı ise bir dünya görüşü, bir yaşam tarzını belirleyen görüşler, emirler, nehyler (sakındırma) manzumesidir. Dolayısıyla "Her din bir hayat şeklidir ve her hayat şekli bir dindir" görüşü, genel itibariyle doğru bir görüştür.

Yaşadığımız toplumda İslam gerçeğinin çok yanlış anlaşılması, bütün bir kainatı dikkate alan İslam dinine sadece insan ile Allah arasındaki bazı münasebetlere açıklık getiren çok kısır tanımlar getirilmesidir. İslam gerçeği şayet namaz hac oruç gibi bazı ibadetlerden ibaret olsaydı, Kur'an-ı Kerim deki:

b6¦äí©… â5¤¡üa ¢á¢Ø Û ¢oî©™ ‰ ë ó©n à¤È¡ã ¤á¢Ø¤î Ü Ç ¢o¤à à¤m a ë ¤á¢Ø äí©… ¤á¢Ø Û ¢o¤Ü à¤× a â¤ì î¤Û a

"...Bugün dininiz i kemale erdirdim, üzerinize olan nimetimi tamamladım ve size din olarak İslam'ı seçip beğendim...”[89] buyruğu, namaz hac ve oruç hükümlerinin arkasından hemen indirilir ve Kur'an-ı Kerim beş, on sayfalık bir kitap olurdu. İslam'ın bütün bir yaşantıya intizam veren siyasi, ekonomik, iktisadi, sosyal ve diğer konulardaki hükümleri inzal olduktan sonra indirilmiştir.

İnsanın Allah ile münasebetlerinden, kendi nefsi ve şeytan ile, kainat ve dünya ile , aile ve akrabası ile, insan ve toplum ile, islami ve gayri İslami devlet ile, yöneticiler ve liderler ile, kanun ve hükümler ile adet ve ananeler ile münasebetlerine kadar, bütün bu konulara ferdi ve toplumsal düzlemde açıklık getirmektedir.

Ayeti kerime' de geçen "Her şey" ifadesi, özellikle inanan insanların ahenkli bir nizam içinde yaşamaları için gereken her şeyi kapsamaktadır.

“Göklerde ve yerdekiler, ister istemez O'na teslim olduğu halde onlar (ehl-i kitap), Allah'ın dininden başkasını mı arıyorlar? Halbuki O'na döndürüleceklerdir.”[91]

فَاَقِمْ وَجْهَكَ لِلدّينِ حَنيفًا فِطْرَةَ اللّهِ الَّتى فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لَاتَبْديلَ لِخَلْقِ اللّهِ ذلِكَ الدّينُ الْقَيِّمُ وَلكِنَّ اَكْثَرَ النَّاسِ لَايَعْلَمُونَ

“(Resûlüm!) Sen yüzünü hanîf olarak dine, Allah insanları hangi fıtrat üzere yaratmış ise ona çevir. Allah'ın yaratışında değişme yoktur. İşte dosdoğru din budur; fakat insanların çoğu bilmezler.”[92]

İster bir kanuna, isterse de bir düzene olsun, eğer kişi bunlara ilahi otoriteye dayalı olduklarından dolayı uymakta ise; hiç şüphesiz Allah'ın dini üzerindedir. Şayet bu otorite meliklerden birinin otoritesi ise, kişi, melikin dini üzerindedir. Eğer bu otorite şeyhler ve ruhban sınıfın otoritesi ise, kişi onların dini üzerinde demektir. Yine aynı şekilde bu otorite, ailenin yahut aşiretin ve yahut toplumun çoğunluğunun otoritesi ise , kişi şüphesiz bunların dini üzerindedir. Sözün özü; eğer bir kimse herhangi bir şahsı en üstün dayanak, hükmünü de nihai hüküm kabul eder ve onun çizdiği yola ayniyle tabi olarak istekleri doğrultusunda hareket ederse şüphesiz ki bunu yapan kişi onun dinine, yoluna girmiş demektir.

فَبَدَاَ بِاَوْعِيَتِهِمْ قَبْلَ وِعَاءِ اَخيهِ ثُمَّ اسْتَخْرَجَهَا مِنْ وِعَاءِ اَخيهِ كَذلِكَ كِدْنَا لِيُوسُفَ مَاكَانَ لِيَاْخُذَ اَخَاهُ فى دينِ الْمَلِكِ اِلَّا اَنْ يَشَاءَ اللّهُ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَاءُ وَفَوْقَ كُلِّ ذى عِلْمٍ عَليمٌ

“Bunun üzerine Yusuf, kardeşinin yükünden önce onların yüklerini (aramaya) başladı. Sonra da onu, kardeşinin yükünden çıkarttı. İşte biz Yusufa böyle bir tedbir öğrettik, yoksa kralın kanununa göre kardeşini tutamayacaktı. Ancak Allah'ın dilemesi hariç. Biz kimi dilersek onu derecelerle yükseltiriz. Zira her ilim sahibinin üstünde daha iyi bilen birisi vardır.”[93]

وَكَذلِكَ زَيَّنَ لِكَثيرٍ مِنَ الْمُشْرِكينَ قَتْلَ اَوْلَادِهِمْ شُرَكَاؤُهُمْ لِيُرْدُوهُمْ وَلِيَلْبِسُوا عَلَيْهِمْ دينَهُمْ وَلَوْ شَاءَ اللّهُ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ

“Bunun gibi ortakları, müşriklerden çoğuna çocuklarını (kızlarını) öldürmeyi hoş gösterdi ki, hem kendilerini mahvetsinler hem de dinlerini karıştırıp bozsunlar! Allah dileseydi bunu yapamazlardı. Öyle ise onları uydurdukları ile baş başa bırak!”[94]

5-Tağut

Tağut: “Ta-ğa-ye”, kökünden mübalağa kipiyle bir cins isimdir. ‘Sınırı aşmak, isyanda ve karşı çıkışta fazla ileri gitmek, hadde tecavüz etmek’ manalarına gelir, mastarı ‘tuğyan’dır. Suyun yatağını aşıp taşması manasında Kuran’da Nuh tufanının anlatıldığı kıssada bu kelime şöyle kullanılır;

=¡ò í¡‰b v¤Ûa ó¡Ï ¤á¢×b ä¤Ü à y ¢õ¬b à¤Ûa b Ì Ÿ b £à Û b £ã¡a

“Şüphesiz, su bastığı vakit sizi gemide biz taşıdık;”[95] yine aynı surede, sanılandan, beklenilenden çok daha korkunç olan soğuk fırtınayla beraber gelen zelzele için de ‘tağiye’ kelimesi kullanılmıştır;

¡ò î¡Ëb £ÀÛb¡2 aì¢Ø¡Ü¤ç¢b Ï ¢…ì¢à q b £ß b Ï

“Semûd'a gelince: Onlar pek zorlu (bir sarsıntı) ile helâk edildiler.”[96]

Ayrıca

¡æa Œî©à¤Ûa ó¡Ï a¤ì Ì¤À m ü a

“Sakın dengeyi bozmayın”[97] ayetinde de aynı kökten türeme fiil kullanılmıştır. Peygamberle alakalı olarak

ô¨Š¤j¢Ø¤Ûa ¡é¡£2 ‰ ¡pb í¨a ¤å¡ß ô¨a ‰ ¤† Ô Û ó¨Ì Ÿ b ß ë ¢Š – j¤Ûa Îa ‹ b ß

“Gözü kaymadı ve şaşmadı, and olsun, o Rabb’in en büyük ayetlerinden bir kısmını gördü”[98] ayetinde aynı kökten ‘şaşmak, çevrilmek’ manalarında kullanılmıştır. Kavramın bu manalarıyla o toplumun insanlarınca kullanıldığı ve herhangi bir şekilde haddi aşmayı içerdiği açıktır.

Bu şekli, İbnü Cerir et-Taberi şöyle tarif ediyor; “Allah’a karşı isyankar olup zorla, zorlama ile veya gönül rızasıyla kendisine tapılıp mabut tutulan, gerek insan, gerek şeytan, gerek put, gerek dikili taş ve gerekse diğer herhangi bir şeydir.”

Başka bir ifade ile “Başkaları üzerinde rabbleşip başkalarının dünya hayatını yönlendirip yeryüzünün rabbi kesilmeye çalışan ‘şey’lerdir.” [99]

Bu ve yapılan benzer tariflere göre Tağut’un birçok özelliği vardır. Tağut’un açığı da gizlisi de, canlısı da, cansızı da, akıllısı da, akılsızı da, dişisi de, erkeği de olabilir, ama şurası kesindir ki her türünün arkasındaki ‘azıtmış, şaşırmış insan nefsi’dir. Bu özelliği kelimenin dilsel yapısına da yansımıştır, ki “tağut” isminin tekili, ikili, çoğulu, erkeği, dişisi hep aynı formdadır.

Tağut. İnsan belli nimetlere kavuştuğu ve kendisini başkalarından müstağni zannettiği, kendisinde istediğini yapabilecek bir güç, bilgi ve yetenek vehmettiği zaman, artık Allah’ı unutur; gerçek kudret, işlim ve dilediğini dileme ve yapabilme güç ve ifadesine sahip olanın yalnızca Allah olduğunu aklından çıkarır.

6ó¨ä¤Ì n¤a ¢ê¨a ‰ ¤æ a =ó¨Ì¤À î Û æb ¤ã¡üa £æ¡a ¬5 ×

“Hayır, insan tuğyan eder, kendini müstağni görünce.”[100]

7 æì¢ä¡ß¤ªì¢íü ¤3 2 7¢é Û £ì Ô m æì¢Ûì¢Ô í ¤â a 7 æì¢Ëb Ÿ ¥â¤ì Ó ¤á¢ç ¤â a ¬a ˆ¨è¡2 ¤á¢è¢ß5¤y a ¤á¢ç¢Š¢ß¤b m ¤â a

“Onların akılları mı bunu emreder? Yoksa onlar azgın (tağun) bir topluluk mudur? Yahut ‘onu kendisi uydurdu’ demek mi isterler? Bilakis onlar iman etmezler.”[101]

İşte böylesi bir akıl, ‘tuğyan’ kapısını açar, dilediğini yapar, hak, hukuk, sınır tanımaz. Allah’a ortak koşmaya, nefsini O’nun yerine geçirip heva ve hevesinin peşinden gitmeye, bununla yetinmeyip başkalarını da buna zorlamaya başlar. Önce sadece küfreden iken, sadece isyan eden iken, gerçeği örten iken, daha ileri giderek ilahlık taslar, arzularına başkalarını vesile ve icbar eder, kendisini ilahlığa ortak görür, ya da en büyük ilah olduğunu iddia eder.

اَفَرَاَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ اِلهَهُ هَويهُ وَاَضَلَّهُ اللّهُ عَلى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلى سَمْعِه وَقَلْبِه وَجَعَلَ عَلى بَصَرِه غِشَاوَةً فَمَنْ يَهْديهِ مِنْ بَعْدِ اللّهِ اَفَلَا تَذَكَّرُونَ

“Hevâ ve hevesini tanrı edinen ve Allah'ın (kendi katındaki) bir bilgiye göre saptırdığı, kulağını ve kalbini mühürlediği, gözünün üstüne de perde çektiği kimseyi gördün mü? Şimdi onu Allah'tan başka kim doğru yola eriştirebilir? Hâla ibret almayacak mısınız?”[102]

اِذْهَبْ اِلى فِرْعَوْنَ اِنَّهُ طَغى () فَقُلْ هَلْ لَكَ اِلى اَنْ تَزَكّى () وَاَهْدِيَكَ اِلى رَبِّكَ فَتَخْشى () فَاَريهُ الْايَةَ الْكُبْرى () فَكَذَّبَ وَعَصى () ثُمَّ اَدْبَرَ يَسْعى () فَحَشَرَ فَنَادى () فَقَالَ اَنَا رَبُّكُمُ الْاَعْلى () فَاَخَذَهُ اللّهُ نَكَالَ الْاخِرَةِ وَالْاُولى

“Firavun’a git! Çünkü o tuğyan etti. De ki; arınmağa gönlün var mı? Sana Rabbin yolunu göstereyim de O’nun korkusu içine sinsin. O anda ona en büyük mucizeyi gösterdi. O, hemen yalanladı, isyan etti. Sonra tuzak kurmaya çalışarak sırtını döndü, sonra adamlarını ve halkını topladı ve bağırdı: ‘Ben sizin en yüce Rabb’inizim’ dedi. Allah herkese onu ibret olarak dünya ve ahiret cezalarıyla cezalandırdı.”[103]

وَقَالَ فِرْعَوْنُ يَا اَيُّهَا الْمَلَاُ مَاعَلِمْتُ لَكُمْ مِنْ اِلهٍ غَيْرى فَاَوْقِدْ لى يَا هَامَانُ عَلَى الطّينِ فَاجْعَلْ لى صَرْحًا لَعَلّى اَطَّلِعُ اِلى اِلهِ مُوسى وَاِنّى لَاَظُنُّهُ مِنَ الْكَاذِبينَ

“Firavun: Ey ileri gelenler! Sizin için benden başka bir ilâh tanımıyorum. Ey Hâmân! Haydi benim için çamur üzerine ateş yak (ve tuğla imal et), bana bir kule yap ki Musa'nın tanrısına çıkayım; ama sanıyorum, o mutlaka yalan söyleyenlerdendir, dedi.”[104]

Her şeyiyle bir Tağut portresini naklettiğimiz ayetlerde görebiliriz. Tebaasına, tabi olanlarına, olmayanlarına, gücü yettiğine kendi dinini, kendi hevasını dayatır.

“Kur’an’daki ayetlerin şu kadarının hükmü yoktur” der, “şu kitapları okuyamazsın, şu şiirler yasak, şu fikri taşıyamazsın” der, “şu okullara gidemezsin, gidersen fişlenirsin” der, “şöyle bakamazsın, şöyle adım atamazsın, şöyle nefes alacaksın” der, “başın örtülü vaziyette, şu kılıklarda sana yaşama, okuma hakkı tanımıyorum” der, “dilediğin İslam’a inanamaz, teslim olamazsın, dilediğin İslam’ın gereğim yaşayamazsın” der, “ille İslam’sa benim anlattığım, istediğim, diyanetimin İslam’ı olacak” der, “sizin için benimkinden başka yaşam tarzı olamaz” der. Tağut, hevasına ve emirlerine uymayıp Hakka teslim olmakta karar kılanları cezalandıracağı, korkutabileceği, vazgeçirebileceğini zanneder;

قَالَ امَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ اَنْ اذَنَ لَكُمْ اِنَّهُ لَكَبيرُكُمُ الَّذى عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَاُقَطِّعَنَّ اَيْدِيَكُمْ وَاَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلَافٍ وَلَاُصَلِّبَنَّكُمْ فى جُذُوعِ النَّخْلِ وَلَتَعْلَمُنَّ اَيُّنَا اَشَدُّ عَذَابًا وَاَبْقى

“(Firavun) Şöyle dedi : Ben size izin vermeden önce ona inandınız öyle mi! Hakikat şu ki o, size büyü öğreten ulunuzdur. Şimdi elleriniz ile ayaklarınızı tereddüt etmeden çaprazlama keseceğim ve sizi hurma dallarına asacağım! Böylece, hangimizin azabının daha şiddetli ve sürekli olduğunu iyice anlayacaksınız.”[105]

Okullardan uzaklaştırır, ‘ikna odalarına’ çağırır, coplar, işkencelerden geçirir, kendine ait alanlardan ihraç eder, iş vermez, tecrit politikası uygular, ‘öteki’ muamelesi yapar, birinci dereceden tehdit olarak algılar, karalar, kirletir, hayat hakkı tanımaz... muhalifleri kendine uysun diye. Ama alacağı cevap açıktır;

قَالُوا لَنْ نُؤْثِرَكَ عَلى مَا جَاءَنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالَّذى فَطَرَنَا فَاقْضِ مَا اَنْتَ قَاضٍ اِنَّمَا تَقْضى هذِهِ الْحَيوةَ الدُّنْيَا () اِنَّا امَنَّا بِرَبِّنَا لِيَغْفِرَ لَنَا خَطَايَانَا وَمَا اَكْرَهْتَنَا عَلَيْهِ مِنَ السِّحْرِ وَاللّهُ خَيْرٌ وَاَبْقى

“Berikiler; gerçeğin bize gelen apaçık belirtilerini ve bizi var edeni bırakıp da asla seni tercih edecek değiliz! Artık nasıl bir yargıda bulunacaksan bulun, sen ancak bu dünya hayatında hükmünü geçirebilirsin. Bize gelince, açıkçası biz, hatalarımızı ve bize zorla yaptırdığın büyüleri bağışlaması için Rabb’imize iman ettik. Allah (umut bağlananların) en hayırlısı ve en kalıcısıdır.”[106]

Kur’an, Firavunun, Nuh kavminin, Semud’un ve diğerlerinin durumlarını ‘tuğyan’ kelimesiyle açıklarken, nasıl tuğyan ettiklerini ve sonlarını bize ibret olsun için aktarmaktadır.

اَلَمْ يَاْتِهِمْ نَبَاُ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَقَوْمِ اِبْرهيمَ وَاَصْحَابِ مَدْيَنَ وَالْمُؤْتَفِكَاتِ اَتَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانَ اللّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلكِنْ كَانُوا اَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

“Onlara kendilerinden evvelkilerin, Nuh, Âd ve Semûd kavimlerinin, İbrahim kavminin, Medyen halkının ve altüst olan şehirlerin haberi ulaşmadı mı? Peygamberi onlara apaçık mucizeler getirmişti. Demek ki, Allah onlara zulmedecek değildi, fakat onlar kendi kendilerine zulmetmekte idiler.”[107]

Kuran’ın özelliklerinden bir tanesi de, Tağut’un tuğyanını artırmasıdır, tıpkı teslim olanın teslimiyetinin derecesini artırdığı gibi;

¤ وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ اَيْديهِمْ وَلُعِنُوا بِمَا قَالُوا بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشَاءُ وَلَيَزيدَنَّ كَثيرًا مِنْهُمْ مَا اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا وَاَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ اِلى يَوْمِ الْقِيمَةِ كُلَّمَا اَوْقَدُوا نَارًا لِلْحَرْبِ اَطْفَاَهَا اللّهُ وَيَسْعَوْنَ فِى الْاَرْضِ فَسَادًا وَاللّهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدينَ

“Yahudiler, Allah'ın eli bağlıdır (sıkdır), dediler. Hay dedikleri yüzünden elleri bağlanası ve lânet olasılar! Bilâkis, Allah'ın elleri açıktır, dilediği gibi verir. Andolsun ki sana Rabbinden indirilen, onlardan çoğunun azgınlığını ve küfrünü arttırır. Aralarına, kıyamete kadar (sürecek) düşmanlık ve kin soktuk. Ne zaman savaş için bir ateş yakmışlarsa (fitneyi uyandırmışlarsa) Allah onu söndürmüştür. Onlar yeryüzünde bozgunculuğa koşarlar; Allah ise bozguncuları sevmez.”[108]

Her toplumda Tağut’un varlığı ve olacağı Sünnetullah gereği olduğu için şöyle buyruluyor:

وَلَقَدْ بَعَثْنَا فى كُلِّ اُمَّةٍ رَسُولًا اَنِ اعْبُدُوا اللّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلَالَةُ فَسيرُوا فِى الْاَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبينَ

“Andolsun ki biz, "Allah'a kulluk edin ve Tâğut'tan sakının" diye (emretmeleri için) her ümmete bir peygamber gönderdik. Allah, onlardan bir kısmını doğru yola iletti. Onlardan bir kısmı da sapıklığı hak ettiler. Yeryüzünde gezin de görün, inkâr edenlerin sonu nasıl olmuştur!”[109]

Tuğyankar insanların, özellikle elebaşıları kendi tuğyanlarını haklı göstermek ve insanlar üzerinde Rableşip onların dünya hayatlarını düzenlemek için belirli hükümler koyarlar. Bu hükümleri kabul edenler, onlara tabi olanlar da onları veli edinmiş ve bu tuğyanı paylaşmış olurlar. Akıbetleri ortaktır. Halbuki Tağut kendisini veli edinenleri felakete sürükler, karanlığa ve sonsuz azaba mahkum eder.

قُلْ هَلْ اُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذلِكَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللّهِ مَنْ لَعَنَهُ اللّهُ وَغَضِبَ عَلَيْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِيرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَ اُولئِكَ شَرٌّ مَكَانًا وَاَضَلُّ عَنْ سَوَاءِ السَّبيلِ

“De ki: Allah katında yeri bundan daha kötü olanı size haber vereyim mi? Allah'ın lânetlediği ve gazap ettiği, aralarından maymunlar, domuzlar ve tâğuta tapanlar çıkardığı kimseler. İşte bunlar, yeri (durumu) daha kötü olan ve doğru yoldan daha ziyade sapmış bulunanlardır.”[110]

Durum böyle oldukta, insanın hakkıyla Müslüman olabilmesi için Allah’a imandan önce, O’ndan gayrısını, Tağut’u inkar etmeli, ‘La’ süpürgesiyle süpürmeli, onun hükümlerini feshetmeli ve sonra Allah’ı ikrar etmelidir.

اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذينَ يَزْعُمُونَ اَنَّهُمْ امَنُوا بِمَا اُنْزِلَ اِلَيْكَ وَمَا اُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ يُريدُونَ اَنْ يَتَحَاكَمُوا اِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ اُمِرُوا اَنْ يَكْفُرُوا بِه وَيُريدُ الشَّيْطَانُ اَنْ يُضِلَّهُمْ ضَلَالًا بَعيدًا

“Sana indirilene ve senden önce indirilenlere inandıklarını ileri sürenleri görmedin mi? Tâğut'a inanmamaları kendilerine emrolunduğu halde, Tâğut'un önünde muhakemeleşmek istiyorlar. Halbuki şeytan onları büsbütün saptırmak istiyor.”[111]

Hakkıyla teslim olanlara mutlak ecir Hak katındadır.

وَالَّذينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ اَنْ يَعْبُدُوهَا وَاَنَابُوا اِلَى اللّهِ لَهُمُ الْبُشْرى فَبَشِّرْ عِبَادِ () اَلَّذينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ اَحْسَنَهُ اُولئِكَ الَّذينَ هَديهُمُ اللّهُ وَاُولئِكَ هُمْ اُولُو الْاَلْبَابِ

“Tağuta kulluk etmekten kaçınıp Allah’a yönelenlere müjde vardır. Öyleyse dinleyip de sözün en güzeline uyan kullarımı müjdele. İşte Allah’ın hidayet edip doğru yola ilettiği kimseler onlardır. İşte onlar akıl sahipleridir.”[112]

Tağut, onun tanrısı olan nefsi, heva-hevesi ve tabi olan kulları ile tamamladığı cahiliye toplumuyla, Allah (cc), Resul (as) (imam) ve müminlerin oluşturduğu tevhid toplumu insanlık tarihi boyunca mücadele etmiş ve edecektir. Bu mücadelenin galibi zaman zaman (bu dünya hesabıyla) değişse de, şurası muhakkaktır.

6-Rızk

Rızk, lugatta "kendisinden istifade edilen şey, askere verilen maaş, mülk, bağış, yağmur" manalarına gelir. Rızk, İslam inancının birçok noktalarını birbirine bağlayan ve önemli saydığımız birçok kavramın tam orta noktasında bulunan ve hepsiyle direkt ya da dolaylı bir ilişki içerisinde olan, ve fakat buna rağmen hak ettiği önemi haczedemeyen bir kavramdır. Yaratma, yönetme, teşri, infak, zekat, sadaka, şirk, nimet, helal, haram, teslimiyet, nankörlük gibi çok önemli kavramlarla içli dışlı olan bir kavramdır.

Rızk, insanı doğumundan ölümüne kadar, ve hatta ölümden sonra ahirette bile ilgilendiren bir mefhumdur. Hayatla, dünyayla ve ahiretle sıkı sıkıya bağlanmıştır. Rızk olmaksızın hayat devam edemez.

Yeryüzünde yaratılmış olan ve yaratılacak olan her şey, her türlü bitki, hayvan, yağmur rızk kavramı içerisine girer. Kur’an-ı Kerim'de onlarca ayette Allah(cc) bu tür nimetlerinden, yağmurdan rızık olarak bahseder:

وَمِنَ الْاَنْعَامِ حَمُولَةً وَفَرْشًا كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ اِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ

“Hayvanlardan yük taşıyanı ve tüyünden döşek yapılanları yaratan O'dur. Allah'ın size verdiği rızıktan yeyin, şeytanın ardına düşmeyin; şüphesiz o sizin için apaçık bir düşmandır.”[113]

وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكًا فَاَنْبَتْنَا بِه جَنَّاتٍ وَحَبَّ الْحَصيدِ () وَالنَّخْلَ بَاسِقَاتٍ لَهَا طَلْعٌ نَضيدٌ () رِزْقًا لِلْعِبَادِ وَاَحْيَيْنَا بِه بَلْدَةً مَيْتًا كَذلِكَ الْخُرُوجُ

“Gökten bereketli su indirdik, onunla bahçeler ve biçilecek taneler bitirdik. Birbirine girmiş kat kat tomurcukları olan yüksek hurma ağaçları yetiştirdik. Kullara rızık olması için. Ve su ile ölü bir memlekete can verdik. İşte çıkış da böyledir.”[114]

Nasıl bir Allah'a inanıyoruz sorusunun hakkıyla cevabında rızık kavramının payı büyüktür. Her türlü yaratmanın, hükmetmenin ve yönetmenin sahibi olan Allah, rızık verenin de kendisi olduğunu söylemektedir.

اَللّهُ الَّذى خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يُميتُكُمْ ثُمَّ يُحْييكُمْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَفْعَلُ مِنْ ذلِكُمْ مِنْ شَىْءٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالى عَمَّا يُشْرِكُونَ

“Allah, (o yüce varlıktır) ki sizi yaratmış, sonra rızıklandırmıştır; sonra O, hayatınızı sona erdirecek, daha sonra da sizi (tekrar) diriltecektir. Peki sizin (Allah'a eş tuttuğunuz) ortaklarınız içinde bunlardan birini yapabilecek var mı? Allah onların ortak koştuklarından münezzehtir ve yücedir.”[115]

اَللّهُ الَّذى جَعَلَ لَكُمُ الْاَرْضَ قَرَارًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَصَوَّرَكُمْ فَاَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ ذلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمْ فَتَبَارَكَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمينَ

“Yeri sizin için yerleşim alanı, göğü de bir bina kılan, size şekil verip de şeklinizi güzel yapan ve sizi temiz besinlerle rızıklandıran Allah'tır. İşte Allah, sizin Rabbinizdir. Alemlerin Rabbi Allah, yücelerden yücedir.”[116]

§‰ì¢1¢ã ë §£ì¢n¢Ç ó©Ï aì¢£v Û ¤3 2 7¢é Ó¤‹¡‰ Ù ¤ß a ¤æ¡a ¤á¢Ø¢Ó¢‹¤Š í ô©ˆ £Ûa a ˆ¨ç ¤å £ß a

“Allah size verdiği rızkı kesiverse, size rızık verebilecek olan kimdir? Hayır, onlar azgınlık ve nefrette direnip durmaktadırlar.”[117]

اِنَّمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ اَوْثَانًا وَتَخْلُقُونَ اِفْكًا اِنَّ الَّذينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ لَايَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقًا فَابْتَغُوا عِنْدَ اللّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْكُرُوا لَهُ اِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ مَالَا يَمْلِكُ لَهُمْ رِزْقًا مِنَ السَّموَاتِ وَالْاَرْضِ شَيًْا وَلَا يَسْتَطيعُونَ () فَلَا تَضْرِبُوا لِلّهِ الْاَمْثَالَ اِنَّ اللّهَ يَعْلَمُ وَاَنْتُمْ لَاتَعْلَمُونَ

“Allah'ı bırakıp da kendilerine göklerde ve yerde olan rızıktan hiçbir şey veremeyen ve buna asla güçleri yetmeyen şeylere (putlara) tapıyorlar. Allah'a birtakım benzerler icat etmeyin. Çünkü Allah (her şeyi) bilir, siz ise bilemezsiniz.”[119]

Ayetlerden de anlaşıldığı gibi, insanların rızık anlayışının, rızıklarını atfettikleri yerin direkt olarak imanları ile alakası vardır. İnsanoğlu rızkını çeşitli yollardan kazanabilir, ancak, rızkın Allah'ın helal ettiği meşru yollardan kazanılması gerekmektedir. İnsanın hayatını sürdürmesi için gerekli olan maddeler, ister helal isterse haram yollardan kazanılmış olsun rızık olma özelliğini kaybetmez, sonuçta Allah'ın yarattığı bir varlıktır.

Yukarda alıntıladığımız ve diğer onlarca ayetlerde rızkın Allah'a atfedilmesinin üzerinde bu kadar durulmasının nedeni Allah'ın yaratıcılığının yanında, her yönüyle ve her şeyiyle üstünlüğünün ve sahipliğinin insanlarca kabul edilmesini istemesidir. Kuran yaratma ve rızık verme arasındaki sıkı bağlantıyı sürekli olarak vurgular. Çünkü yaratıcı olarak Allah'ı kabul eden birçok kimse rızık konusunda aynı hakkı teslim edememektedir.

Hele pratik yaşantıda bu zafiyet kendini iyiden iyiye göstermekte ve zalimlerin elinde iyi bir koz ve fırsat olarak bulunmaktadır. Halbuki insanları rızık endişesi ile korkutup şirke bulaştıranların rızıkta ve ona hükmetmede hiçbir hakları, üstünlükleri yoktur. Yerde ve gökte ne varsa Allah'ındır. Her rızkı insanlar için, Allah yaratmıştır. Ve kulluk, ibadet kim yaratıyorsa, kim rızık veriyorsa O'na hasredilmelidir. İlahlık, yaratma, hükmetme ve rızık verme birbirinden ayırt edilemez.

Rızık, helal veya haram yoldan kazanılma ve beklenilen makamı tayin etme ve şükretme noktasında bir imtihan vesilesi olarak karşımızdadır.

æì¢ä¡ß¤ªì¢ß ©é¡2 ¤á¢n¤ã a ô¬©ˆ £Ûa é¨£ÜÛa aì¢Ô £ma ë b:¦j¡£î Ÿ ü5 y ¢é¨£ÜÛa ¢á¢Ø Ó ‹ ‰ b £à¡ß aì¢Ü¢× ë

“Allah'ın size helâl ve temiz olarak verdiği rızıklardan yeyin ve kendisine iman etmiş olduğunuz Allah'tan korkun.”[120]

يَااَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَارَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلّهِ اِنْ كُنْتُمْ اِيَّاهُ تَعْبُدُونَ

“Ey iman edenler! Size verdiğimiz rızıkların temiz olanlarından yeyin, eğer siz yalnız Allah'a kulluk ediyorsanız O'na şükredin.”[121]

وَاِذَا رَاَوْا تِجَارَةً اَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا اِلَيْهَا وَتَرَكُوكَ قَائِمًا قُلْ مَا عِنْدَ اللّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَمِنَ التِّجَارَةِ وَاللّهُ خَيْرُالرَّازِقينَ

“Onlar bir ticaret ve eğlence gördükleri zaman hemen dağılıp ona giderler ve seni ayakta bırakırlar. De ki: Allah'ın yanında bulunan, eğlenceden ve ticaretten daha yararlıdır. Allah, rızık verenlerin en hayırlısıdır.”[122]

وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ اِلى مَا مَتَّعْنَا بِه اَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيوةِ الدُّنْيَا لِنَفْتِنَهُمْ فيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَاَبْقى

“Sakın, kendilerini denemek için onlardan bir kesimi faydalandırdığımız dünya hayatının çekiciliğine gözlerini dikme! Rabbinin nimeti hem daha hayırlı, hem de daha süreklidir.”[123]

Allah Teala, insanların rızıklanmalarını ayetleri ile garanti altına almaktadır. Yetimlerin, yoksulların, zayıfların aç kalmaları halinde suçlular ya gereken gayreti göstermedikleri için kendileridir, ya da hakları gasp edildiği için gaspçılar ve yardım etmeyen kimseler olacaktır.

وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِى الْاَرْضِ اِلَّا عَلَى اللّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فى كِتَابٍ مُبينٍ

“Yeryüzünde yürüyen her canlının rızkı, yalnızca Allah'ın üzerinedir. Allah o canlının durduğu yeri ve sonunda bırakılacağı mekanı bilir. (Bunların) hepsi açık bir kitapta (levh-i mahfuz'da) dır.”[124]

Rızkın Allah'a ait olduğunu ve her canlının rızkının yaratıldığını ve ona verileceğini anlatan yukarıdaki ayet farklı şekillerde yorumlanarak isabetsiz ve mistik anlayışların doğmasına sebep olmuştur; hiçbir insanın açlıktan ölmeyeceği, gayretin gereksizliği ve benzer şeyler iddia edilmiştir. Yüzyıllardan bu yana kendini rahatlıkla beslemiş olan Afrika bugün açlıkla savaşmakta ve binlerce insan milyarlarca insanın gözü önünde açlıktan ölmektedir. Boyutları dünya çapında olan bu olayın sebebi sömürü olup, güçlü olanların zulmederek, Allah'ın başkaları için yarattığı rızka ve nimete el koymalarıdır.

Bu sadece bu boyutlarda olmayıp, her toplumun her düzeyinde ve her çapta bir gasbetme, hortumlama, iç etme, banka boşaltma olayları olarak karşımıza çıkmakta ve sonuç olarak Allah'ın tüm insanlar için yeterli olacak şekilde yarattığı rızık dengesi bozulmakta ve kimileri açlıktan ölürken, kimileri de doyum noktasını geçip israfa yönelmektedir. Bu ve benzer ayetlerin anlamlarına dikkat edilecek olursa ifadelerin genel olduğu görülecektir. Bu ayette de vurgulanan her türlü canlı için rızkı Allah'ın yaratmış olduğu, her şeyin bilgisinin Allah katında olduğudur.

Allah yarattıklarını, onların nasıl geçineceklerini ve rızıklarının kimler elinde emanet olduğunu çok iyi bilmektedir. Kur’an bu durumların, haksızlığın yaşanmaması için gerekli uyarılarını yapmış ve bu zulümden ve haksızlıktan tüm inananları sakındırmıştır:

وَاللّهُ فَضَّلَ بَعْضَكُمْ عَلى بَعْضٍ فِى الرِّزْقِ فَمَا الَّذينَ فُضِّلُوا بِرَادّى رِزْقِهِمْ عَلى مَا مَلَكَتْ اَيْمَانُهُمْ فَهُمْ فيهِ سَوَاءٌ اَفَبِنِعْمَةِ اللّهِ يَجْحَدُونَ

“Allah kiminize kiminizden daha bol rızık verdi. Bol rızık verilenler, rızıklarını ellerinin altındakilere verip de bu hususta kendilerini onlara eşit kılmazlar. Durum böyle iken Allah'ın nimetini inkâr mı ediyorlar?”[125]

Allah'ın ayetlerine gerekli saygıyı göstermeyen, onlardan gereğince sakınmayan veya onları inkar edenlerin ellerinde bulunan bu erzak gerekli ellere geçmediğinden dolayı Allah sorumlu tutulamaz ve açlıktan ölen insanlara rızık vermediği düşünülemez. İslam, zenginler ellerinde bulunan mal ve paranın yoksul halklara aktarılması için bir çok kanallar açmış, emirler ve teşviklerde bulunmuştur:

وَاَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ اَنْ يَاْتِىَ اَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا اَخَّرْتَنى اِلى اَجَلٍ قَريبٍ فَاَصَّدَّقَ وَاَكُنْ مِنَ الصَّالِحينَ

“Herhangi birinize ölüm gelip de: Rabbim! Beni yakın bir süreye kadar geciktirsen de sadaka verip iyilerden olsam! demesinden önce, size verdiğimiz rızıktan harcayın.”[126]

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ اَنْ يَاْتِىَ يَوْمٌ لَا بَيْعٌ فيهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ وَالْكَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ

“Ey iman edenler! Kendisinde artık alış-veriş, dostluk ve kayırma bulunmayan gün (kıyamet) gelmeden önce, size verdiğimiz rızıktan hayır yolunda harcayın. Gerçekleri inkâr edenler elbette zalimlerdir.”[127]

Allah Teala, cömerttir, ve cömertliği emreder, cömert olanı sever. Malı sıkmaktan, elde tutmaya çalışmaktan ve başkalarını faydalandırmaktan kaçınmaktan ve diğer şekilde israftan şiddetle sakındırmaktadır. Bu noktada şeytanın insanları aldattığını ve bunun aksini emrettiğini söyler;

اَلشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَاْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللّهُ وَاسِعٌ عَليمٌ

“Şeytan sizi fakirlikle korkutur ve size cimriliği telkin eder. Allah ise size katından bir mağfiret ve bir lütuf vâdeder. Allah her şeyi ihata eden ve her şeyi bilendir.”[128]

Zenginin malında yoksulun hakkı olduğu görüşüyle Kur’an, verme eylemini zenginler açısından bir vecibe, 'emanetin ulaşması gereken kişiye devri' olarak değerlendirmiştir. Böylece yoksullar ve yetimler üzerinde zenginlerin hiçbir hak iddia etme, üstünlük kurmaya vesile ittihaz etme şansları ve hakları kalmamıştır. Yani vermedikleri zaman suçludurlar, zalimdirler ve cezalandırılacaklardır:

a¦Ší©ˆ¤j m ¤‰¡£ˆ j¢m ü ë ¡3î©j £Ûa å¤2a ë åî©Ø¤¡à¤Ûa ë ¢é £Ô y ó¨2¤Š¢Ô¤Ûa a ‡ ¡p¨a ë

“Bir de akrabaya, yoksula, yolcuya hakkını ver. Gereksiz yere de saçıp savurma.”[129]

فَاتِ ذَاالْقُرْبى حَقَّهُ وَالْمِسْكينَ وَابْنَ السَّبيلِ ذلِكَ خَيْرٌ لِلَّذينَ يُريدُونَ وَجْهَ اللّهِ وَاُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

“O halde sen, akrabaya, yoksula, yolda kalmışa hakkını ver. Allah'ın rızasını isteyenler için bu, en iyisidir. İşte onlar kurtuluşa erenlerdir.”[130]

وَاِذَا قيلَ لَهُمْ اَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ قَالَ الَّذينَ كَفَرُوا لِلَّذينَ امَنُوا اَنُطْعِمُ مَنْ لَوْ يَشَاءُ اللّهُ اَطْعَمَهُ اِنْ اَنْتُمْ اِلَّا فى ضَلَالٍ مُبينٍ

“Allah'ın size rızık olarak verdiklerinden hayra sarfediniz, denildiğinde, kâfirler müminlere dediler ki: Allah'ın dilediği takdirde doyuracağı kimseleri biz mi doyuracağız? Siz gerçekten apaçık bir sapıklık içindesiniz.”[131]

Rızkı elde etmek için çalışmak gereklidir. Bir zamanlar, ve hala kimi yerlerde yaygın olduğu gibi, rızkı kişiyi nerede olursa bulur anlayışı Kurani bir anlayış değildir, batıldır ve sömürgeci dünyevi güçlerin ekmeğine yağ sürmekten başka bir işe yaramamaktadır. Rızık imtihan vesilesi olup insan onu aramalı, bazı yollara başvurmalı, helal-harama dikkat etmeli, nereden rızık umduğuna bakmalı, verilen rızka şükretmeli ve böylece sınava tabi olmalıdır.

فَاِذَا قُضِيَتِ الصَّلوةُ فَانْتَشِرُوا فِى الْاَرْضِ وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللّهِ وَاذْكُرُوا اللّهَ كَثيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

“Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın ve Allah'ın lütfundan isteyin. Allah'ı çok zikredin; umulur ki kurtuluşa erersiniz.”[132]

Allah Teala, insandan verdiği nimetler ve rızık karşılığında bunlara şükretmesini istemektedir. İnsan nimetlere şükretmeli, bunları kimin verdiğini unutup Allah'a rızık yaratamayacakları şirk koşmamalıdır.

وَاللّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ اَنْفُسِكُمْ اَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ اَزْوَاجِكُمْ بَنينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ اَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللّهِ هُمْ يَكْفُرُونَ

“Allah size kendi nefislerinizden eşler yarattı, eşlerinizden de sizin için oğullar ve torunlar yarattı ve sizi temiz gıdalarla rızıklandırdı. Onlar hâla bâtıla inanıp Allah'ın nimetine nankörlük mü ediyorlar?”[133]

æì¢2¡£ˆ Ø¢m ¤á¢Ø £ã a ¤á¢Ø Ó¤‹¡‰ æì¢Ü È¤v m ë

“Allah'ın verdiği rızka karşı şükrü, onu yalanlamakla mı yerine getiriyorsunuz?”[134]

Allah Teala gerçek ve sonsuz rızkın, ecrin ahirette, cennette hem de zahmetsiz olarak teslim olanlara verileceğini söyler. Müminler için hiçbir sıkıntı ve rahatsızlık yoktur.

وَنَادى اَصْحَابُ النَّارِ اَصْحَابَ الْجَنَّةِ اَنْ اَفيضُوا عَلَيْنَا مِنَ الْمَاءِ اَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ قَالُوا اِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْكَافِرينَ

“Cehennem ehli, cennet ehline: Suyunuzdan veya Allah'ın size verdiği rızıktan biraz da bize verin! diye seslenirler. Onlar da: Allah bunları kâfirlere haram kılmıştır, derler.”[135]

Allah rızkı dilediğine verir, dilediğinden alır, dilediğine dilediği kadar verir. BU imtihan içindir.

قُلْ اِنَّ رَبّى يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِه وَيَقْدِرُ لَهُ وَمَا اَنْفَقْتُمْ مِنْ شَىْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقينَ

“De ki: Rabbim, kullarından dilediğine bol rızık verir ve (dilediğinden de) kısar. Siz hayıra ne harcarsanız, Allah onun yerine başkasını verir. O, rızık verenlerin en hayırlısıdır.”[136]

لَهُ مَقَاليدُ السَّموَاتِ وَالْاَرْضِ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ اِنَّهُ بِكُلِّ شَىْءٍ عَليمٌ

“Göklerin ve yerin anahtarları O'nundur. Dilediğine rızkı bol verir, dilediğinden de kısar. O, her şeyi bilendir.”[137]

a;¦Šî©– 2 a¦Šî©j ©ê¡…b j¡È¡2 æb × ¢é £ã¡a 6¢‰¡†¤Ô í ë ¢õ¬b ' í ¤å à¡Û Ö¤‹¡£ŠÛa ¢Á¢¤j í Ù £2 ‰ £æ¡a

“Rabbin rızkı dilediğine bol verir, dilediğine daraltır. Şüphesiz ki O, kullarından haberdardır, (onları) çok iyi görür.”[138]

اَللّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ وَفَرِحُوا بِالْحَيوةِ الدُّنْيَا وَمَا الْحَيوةُ الدُّنْيَا فِى الْاخِرَةِ اِلَّا مَتَاعٌ

“Allah dilediğine rızkını bollaştırır da daraltır da. Onlar dünya hayatıyla şımardılar. Oysa ahiretin yanında dünya hayatı, geçici bir faydadan başka bir şey değildir.”[139]

Alla Teala kendine teslim olduğunu iddia edenlerin, her konuda olduğu gibi rızık konusunda da sağlıklı ve tam bir teslimiyet içerisinde olmalarını istemektedir. Allah düşmanlarının ya da görünüş itibariyle fazladan rızkı hak etmeyenlerin, şükrünü ifa edemeyenlerin sahip olduklarına iç geçirmekten, rızık için yok yere endişelenmekten ve bu endişe uğruna, çocukları öldürmekten (her ne isim ve tanım altında olursa olsun, ister kürtaj, ister aile planlaması, vs olsun), sonsuz rızkı kaçırmaktan sakındırmaktadır. Allah müminlerdeki özentiyi, özlemi ve güvensizliği gidermek için tevekkülü tavsiye etmiş, malın imtihan olduğunu ve dünya malının geçici olduğunu hatırlatmıştır. Bu hem mal sahipleri için, hem de fakirler için çok önemli bir noktadır:

قَدْ خَسِرَ الَّذينَ قَتَلُوا اَوْلَادَهُمْ سَفَهًا بِغَيْرِ عِلْمٍ وَحَرَّمُوا مَا رَزَقَهُمُ اللّهُ افْتِرَاءً عَلَى اللّهِ قَدْ ضَلُّوا وَمَا كَانُوا مُهْتَدينَ

“De ki: Ne dersiniz; size Allah'ın azabı gelse veya o kıyamet gelip çatıverse size, Allah'tan başkasına mı yalvarırsınız? Doğru sözlü iseniz (söyleyin bakalım)!”[140]

رِجَالٌ لَاتُلْهيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللّهِ وَاِقَامِ الصَّلوةِ وَايتَاءِ الزَّكوةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فيهِ الْقُلُوبُ وَالْاَبْصَارُ

“Onlar, ne ticaret ne de alış-verişin kendilerini Allah'ı anmaktan, namaz kılmaktan ve zekât vermekten alıkoyamadığı insanlardır. Onlar, kalplerin ve gözlerin allak bullak olduğu bir günden korkarlar.”[142]

وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَايَحْتَسِبُ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ اِنَّ اللّهَ بَالِغُ اَمْرِه قَدْ جَعَلَ اللّهُ لِكُلِّ شَىْءٍ قَدْرًا

“Ve ona beklemediği yerden rızık verir. Kim Allah'a güvenirse O, ona yeter. Şüphesiz Allah, emrini yerine getirendir. Allah her şey için bir ölçü koymuştur.”[143]

Bu ayetlerden sonra, tağutun ve Allah'ın her türlü düşmanlarının üzerimize bütün güçleriyle geldikleri şu zamanlarda, rızık ve gelecek endişesiyle kendimizden, İslam'ımızdan, imanımızdan ve prensiplerimizden neler feda ettiğimizi, gerçek rızkın ve sonsuz rızkın Allah katında olduğunu nasıl unuttuğumuzu, ve kendimizle beraber dinimizi ne kadar eğip büktüğümüzü hatırlamanın zamanıdır herhalde!

7-Hikmet

Hikmet kelimesi, “ha-ke-me” fiilinden türeyen bir mastardır. H-k-m maddesi, fiil, mastar ve isim olarak Kuran’da 210 defa, hikmet şekliyle ise 20 yerde geçmektedir. Hikmet; hüküm, hakimiyet, hükümet, mahkeme, muhakeme, ihkam, hakem gibi kelimelerle aynı köktendir. Lügatte; herhangi bir şeyi ıslah için menetmek, sakındırmak, alıkoymak, zaptetmek, tutmak, emretmek gibi manaları içermektedir.

Araplar tarafından bu fiilin mastarı olan hükm, atın gemine ve atı gemlemeye verilen addır. Bu manasıyla bir güç, tahakküm, karar verme, egemenlik ifade eder. Aynı şekilde bu fiil, insanı yanlıştan, kötüden menetmek manasına da kullanılıyordu. Yargıç veya hükmedene bu özelliğinden dolayı hakem denmiştir. Hakem, hükmeder, lehte veya aleyhte yargılayıp sonuçlandırır.

وَاِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ اَهْلِه وَحَكَمًا مِنْ اَهْلِهَا اِنْ يُريدَا اِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللّهُ بَيْنَهُمَا اِنَّ اللّهَ كَانَ عَليمًا خَبيرًا

“Eğer karı-koca arasının açılmasından endişeye düşerseniz bir hakem erkeğin tarafından, bir hakem de kadının ailesinden kendilerine gönderin. Bu arabulucu hakemler gerçekten barıştırmak isterlerse, Allah karı-koca arasındaki dargınlık yerine geçim verir. Şüphesiz ki Allah hakkıyla bilendir, her şeyin aslından haberdardır”[145] ayetlerinde bu manalarıyla kullanılmıştır. Bu fiilden türeyen ‘muhkem’ ve ‘istihkam’ kelimeleri sağlam olmak, yerleşmek ve bir işi sağlam yapmak, sağlamlaştırmak anlamlarındadır.

وَمَا اَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَلَا نَبِىٍّ اِلَّا اِذَا تَمَنّى اَلْقَى الشَّيْطَانُ فى اُمْنِيَّتِه فَيَنْسَخُ اللّهُ مَا يُلْقِى الشَّيْطَانُ ثُمَّ يُحْكِمُ اللّهُ ايَاتِه وَاللّهُ عَليمٌ حَكيمٌ

“(Ey Muhammed!) Biz, senden önce hiçbir resûl ve nebî göndermedik ki, o, bir temennide bulunduğunda, şeytan onun dileğine ille de (beşerî arzular) katmaya kalkışmasın. Ne var ki Allah, şeytanın katacağı şeyi iptal eder. Sonra Allah, kendi âyetlerini (lafız ve mana bakımından) sağlam olarak yerleştirir. Allah, hakkıyla bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir.”[146]

Bu kelimeler insan için kullanıldığında, kişinin dini ve dünyası için her türlü zararlı düşünce, alışkanlık ve davranışlardan sakınması manasındadır.

H-k-m ’den türeyen ‘hakemetün’ kelimesi yüzün ön kısmı, alnı, başı anlamında, mecazi olarak da şan, şeref ve makam anlamında kullanılmaktadır. Bir çok hadiste bu şekliyle kullanılmıştır.

Hakim, alim ve hikmet sahibi, işleri sağlam yapan doğru görüşe sahip akıllı kimse olup kendisini nefsani arzulardan alıkoyan filozof kimse diye tanımlanmaktadır.

Ayrıca yargıç, hüküm koyan manalarına da gelir. Eşyayı layık olduğu yere koyan, tecrübelerin olgunlaştırdığı, sanatının inceliklerine ve estetiğine dikkat ederek iş yapan kimseye de hakim denir. İslam öncesi kaynaklarda, hakim, geçmiş tecrübelerinden genel doğruyu veya davranış düsturunu çıkarma kabiliyeti olan ve dolayısıyla bunlardan yararlanabilen, herhangi bir durumda bir çıkış yolu bulabilen kimseye deniyordu.

Ayrıca bilginin kendisi değil, fakat onu uygulama ve söyleme kabiliyeti insanı hakim yapardı. Yine önemli unsurlardan birisi, konuşmanın uygun olmadığı durumlarda vakur bir sessizlik hikmet olarak tanımlanmıştı. Özetle hikmet, her şeyi kendisine yakışan biçimde yerine koymaktır ki, bu da işte isabetlilik ve uygunluğu gerektirdiği gibi, her türlü akılsızlıktan, serserilikten sakınarak, makul isabetli ve doğru görüşe sahip olmak ve adaleti gerçekleştirmektir. Istılahtaki manasına gelince, çok derin ve geniş bir kavram olduğu için çok farklı ve çok sayıda tanımlar verilmiştir.

Belli başlılarını şu şekilde sıralayabiliriz; eşyanın manalarını bilmek ve anlamaktır, eşyayı yeri ve mertebesine koymaktır, doğru ve güzel fiillere sabır ve sebatla devam etmektir, Allah’ın emrini düşünüp tefekkür etmek ve O’na tabi olmaktır, bütün durumlara Hakkı şahit tutmaktır, din ve dünyanın düzgünlüğüdür, ilahi bilgi ve sırlar ilmidir, ilham gelmesi için sırrı soyutlamaktır, Kuran’ı anlamaktır, Allah’ın dini konusunda Allah’tan korkmak, takva sahibi olmaktır, akıldır, insandaki sağduyu yahut doğru ile eğriyi birbirinden ayırma yeteneğidir, kendisinde bilgi olan kişinin bu bilgiyi, adaleti tezahür ettiren bir tarzda tatbik etmesini sağlayan tanrı vergisi bir bilgidir, tüm yaratıcı fark ediş güçlerinin ortak adıdır, Kuran’ın derinlik boyutudur, O’nu okuyup üzerinde tefekkür etmektir, öyle bir anlayıştır ki yazılmaz, ancak ehli tarafından hissedilen batın bir ilimdir, ayrıca sağlam ve doğru söz olup hakkı ortaya koyan ve şüpheyi gideren selim aklın hükmüdür, teorik bilgisi ve faziletli davranış kalıplarıyla, insanın güç yetirebildiği ölçüde nefsini olgunlaştırdığı, nebi vasıtasıyla veya ilhamla aldığı emirlerin tümüdür.

Kuran-ı Kerim, hikmeti kendisinden türediği h-k-m maddesinin çeşitli kalıplarını kullanarak, evrenin yaratılış gayesini açıklamak, elçilerin gönderiliş amaçlarını ifade etmek, insanın geçmişi ve geleceği hakkında öğüt ve uyarılarda bulunmak, yaşanılan hayatın menfi ve müspet sonuçlanmasının kurallarını belirtmek, bireysel ve toplumsal sorunlara çözüm önerileri sunmak ve yaratılış gayesine uygun birey ve toplum projesini ortaya koyar. Bunları ifade ederken evrenin yaratıcısını hakim, kendini de hikmetli olma vasfı ile vasıflandırmaktadır. Hakim kelimesi, Kuran’da, hem Allah, hem Kitap, hem de insanlar için kullanılmıştır. Allah için kullanıldığında hükmeden, varlıkları en mükemmel bir ilimle birbirleriyle uyumlu bir şekilde yaratarak düzene koyan ve her şeyi bilen anlamında kullanılmaktadır,

Kitap için kullanıldığında ise, ayetleri sağlamlaştırılmış, şeytan ve taraftarlarının şerrinden, tahrifatından korunmuş anlamında, ayrıca emir, yasak, helal, haram müjde ve tehditlerin açıklanması, ayetlerin her türlü karışıklık, çelişki, tutarsızlık ve belirsizlikten uzaklaştırılması anlamında kullanılmıştır. İnsanlar için kullanılması ise daha geniş olarak ilerde açıklanacaktır.

H-k-m fiil kökünün tahlilinde de değindiğimiz gibi, hikmet kelimesinin aslı, sefehlikten, fesattan, çirkinlik ve kötülükten alıkoymanın bilgi ve pratiği anlamında gelmiş geçmiş bütün vahiyler hikmet olarak değerlendirilmiştir.

يُؤْتِى الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ اُوتِىَ خَيْرًا كَثيرًا وَمَا يَذَّكَّرُ اِلَّا اُولُوا الْاَلْبَابِ

“Allah hikmeti dilediğine verir. Kime hikmet verilirse, ona pek çok hayır verilmiş demektir. Ancak akıl sahipleri düşünüp ibret alırlar”[147] ayetinde geçen hikmet kelimesi Kur’an olarak yorumlandığı gibi, tefsir, tevil ve sözde isabet olarak da yorumlanmıştır. Taberi bu ayeti ‘ dilediğim kuluma söz ve fiillerde anlayış ve isabetliliği ihsan ederim. Akıllı kimseler ancak bundan öğüt alır’ şeklinde yorumlamaktadır.

اُدْعُ اِلى سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتى هِىَ اَحْسَنُ اِنَّ رَبَّكَ هُوَ اَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبيلِه وَهُوَ اَعْلَمُ بِالْمُهْتَدينَ

“Rabb’inin yoluna hikmetle ve güzel öğütle çağır! Ve onlarla en güzel şekilde mücadele et. Şüphesiz Rabbin kendi yolundan sapanları en iyi bilendir ve O, hidayete kavuşanları da en iyi bilendir”[148]’da vahiy manasına kullanılmıştır.

فَهَزَمُوهُمْ بِاِذْنِ اللّهِ وَقَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ وَاتيهُ اللّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاءُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْاَرْضُ وَلكِنَّ اللّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمينَ

“Sonunda Allah'ın izniyle onları yendiler. Davud da Câlût'u öldürdü. Allah ona (Davud'a) hükümdarlık ve hikmet verdi, dilediği ilimlerden ona öğretti. Eğer Allah'ın insanlardan bir kısmının kötülüğünü diğerleriyle savması olmasaydı elbette yeryüzü altüst olurdu. Lâkin Allah bütün insanlığa karşı lütuf ve kerem sahibidir.”[149]

¡lb À¡‚¤Ûa 3¤– Ï ë ò à¤Ø¡z¤Ûa ¢êb ä¤î m¨a ë ¢é Ø¤Ü¢ß b ã¤… † ( ë

“Onun hükümranlığını kuvvetlendirmiş; ona hikmet ve güzel konuşma vermiştik”[150] ve bir çok ayette nübüvvet kurumu ve nebiler pratiği olarak kullanılmıştır.

وَلَقَدْ اتَيْنَا لُقْمنَ الْحِكْمَةَ اَنِ اشْكُرْ لِلّهِ وَمَنْ يَشْكُرْ فَاِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِه وَمَنْ كَفَرَ فَاِنَّ اللّهَ غَنِىٌّ حَميدٌ

“Andolsun biz Lokman'a: Allah'a şükret! diyerek hikmet verdik. Şükreden ancak kendisi için şükretmiş olur. Nankörlük eden de bilsin ki, Allah hiçbir şeye muhtaç değildir, her türlü övgüye lâyıktır”[151] ayetindeki hikmet, şükrü hatırlatan ve şükre yönelten, nankörlüğe engel olan öğüt verici hassasiyet, öğüt şeklinde değerlendirilebilir. Bu öğüt verici hassasiyet (hikmet);

Bu hikmetin gereği oğluna öğüt vererek şu konulara değinmektedir: Allah’a şirk koşmanın dünyadaki en büyük zulüm olduğu ve tüm zulümlerin bu zulümden kaynaklandığını belirterek ilk önce şirkten kaçınması gerektiğini vurgulamaktadır. Ayrıca takvanın esası olan Allah’ın yaratıcı ve ilahlık sıfatlarına uygun saygınlıkta Allah’a karşı sorumluluk duyması gerektiği hususunu öğütlemektedir.

Bununla birlikte, Allah’ın her yerde hazır ve nazır olduğu bilinci insanı düşünsel anlamda mükemmel bir dereceye çıkartır. Bu düşünsel hal, insanı sürekli yaratıcısıyla beraber olduğu hissine götürür, ve bu his kişinin bir başkasının yanında kendi saygınlığını zedeleyecek davranışlardan kaçınmasını gerektirir. Saygı duyulan merci kendisini yoktan var eden, her türlü nimeti bir lütuf olarak veren, ve onu yaratılanlar içerisinde şerefli ve övünülecek bir makama çıkartan Allah ise, bu duygu insanın hayatı boyunca süfli hal ve hareketlerden daha fazla uzak kalmasını sağlar.

Böylece bu nazari hikmet, zihni olgunluğu gerçekleştirdiği gibi, insanı bu zihinsel birikime uygun saygın davranışlara da sevk eder. Ve bundan sonraki ayetlerde kuramsal hikmetin doğal sonucu olan eylem ve ibadet devreye girmektedir. Bunlar ise;namaz, iyiliği tavsiye ve kötülükten sakındırma, sabır, insanlardan yüz çevirerek küçümsememe, böbürlenerek yürümeme, büyüklük taslayarak şuna buna bağırmama, veya sözlerini, davranışlarını her türlü övünme ve kendini beğenmiş görüntülerinden arındırma şeklinde ifade edilebilir. Bu ve daha birçok benzer ayetlerde bireyi ilgilendiren hikmet bu şekilde özetlenmektedir.

“(Resûlüm!) Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve güzel öğütle çağır ve onlarla en güzel şekilde mücadele et! Rabbin, kendi yolundan sapanları en iyi bilendir ve O, hidayete erenleri de çok iyi bilir”[152] ayetinde ise hikmetin, dışarıya, muhataba yönelik olan yüzü ortaya konarak, öğütle beraber, davet mücadelesinde muhatapları hakikat ile karşı karşıya getiren, uyaran kesin ve açık deliller, belgeler olduğu vurgulanmakta, ortaya çıkmaktadır.

اِصْبِرْ عَلى مَا يَقُولُونَ وَاذْكُرْ عَبْدَنَا دَاوُدَ ذَا الْاَيْدِ اِنَّهُ اَوَّابٌ () اِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ يُسَبِّحْنَ بِالْعَشِىِّ وَالْاِشْرَاقِ () وَالطَّيْرَ مَحْشُورَةً كُلٌّ لَهُ اَوَّابٌ () وَشَدَدْنَا مُلْكَهُ وَاتَيْنَاهُ الْحِكْمَةَ وَفَصْلَ الْخِطَابِ

“Şimdi sen onların dediklerine sabret de kuvvetli kulumuz Davud'u hatırla. Çünkü o, zikir ve tespih ile bize yönelmişti. Biz, dağları onun emrine vermiştik. Akşam-sabah onunla birlikte tespih ederlerdi. Kuşları da toplu olarak onun emrine vermiştik. Hepsi de ona uyarak zikir ve tespih ederlerdi. Biz onun mülkünü kuvvetlendirmiş ve kendisine hikmet ve hakkı batıldan ayırt etme kabiliyeti vermiştik”[153] ayetlerinde kişiyi ibadete yönelten, Allah’a döndüren bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır.

=¢‰¢ˆ¢£äÛa ¡å¤Ì¢m b à Ï ¥ò Ì¡Ûb 2 ¥ò à¤Ø¡y =¥Š u …¤Œ¢ß ¡éî©Ïb ß ¡õ¬b j¤ã üa å¡ß ¤á¢ç õ¬b u ¤† Ô Û ë

“Andolsun ki onlara (kötülükten) vazgeçirecek nice önemli haberler gelmiştir. Bunlar üstün bir hikmettir fakat uyarılar fayda vermiyor“[154]’de geçmiş toplumların başından geçen olaylar hikmettir, öğüttür. İşte burada hikmet, kaynağı vahiy olan ve insanı her türlü kötülüğe karşı mücadele alanına çeken iç dinamizm, öğüt veya ruh olarak nitelendirilebilir.

يَا يَحْيى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَاتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا () وَحَنَانًا مِنْ لَدُنَّا وَزَكوةً وَكَانَ تَقِيًّا

“Ey Yahya! Kitaba kuvvetle sarıl" (dedik) ve daha çocukken ona hikmet verdik. Hem de katımızdan bir merhamet ve paklık verdik, o çok takva sahibi idi”[155] ayetlerinde, anlayış, ilim, dinde derin kavrayış manalarında geçmiştir. Hikmet kelimesiyle aynı kökten gelen ve yakın manalar içeren hükm, Türkçe’de kullanıldığı şekliyle ‘hakimiyet, egemenlik’ kelimelerinin de karşılığıdır. Yani, bu bağlamda hüküm sahibinin gücü üstünde hiçbir gücün bulunmamasını ifade eder.

مَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِه اِلَّا اَسْمَاءً سَمَّيْتُمُوهَا اَنْتُمْ وَابَاؤُكُمْ مَا اَنْزَلَ اللّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍ اِنِ الْحُكْمُ اِلَّا لِلّهِ اَمَرَ اَلَّا تَعْبُدُوا اِلَّا اِيَّاهُ ذلِكَ الدّينُ الْقَيِّمُ وَلكِنَّ اَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ

“Allah'ı bırakıp da taptıklarınız, sizin ve atalarınızın taktığı birtakım isimlerden başka bir şey değildir. Allah onlar hakkında herhangi bir delil indirmemiştir. Hüküm sadece Allah'a aittir. O size kendisinden başkasına ibadet etmemenizi emretmiştir. İşte dosdoğru din budur. Fakat insanların çoğu bilmezler.”[156]

Allah’ın hükmü bütün evrende geçerlidir ve O’ndan başka hüküm sahibi yoktur.

Yeryüzünde hükmünü yine insanlar aracılığıyla yürütür Allah, ve bunun için de kitap indirir; hükmünü yürütmekle görevlendirdiği kişi bu kitapla hükmetmek zorundadır.

اِنَّا اَنْزَلْنَا اِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا اَريكَ اللّهُ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنينَ خَصيمًا

“Allah'ın sana gösterdiği şekilde insanlar arasında hükmedesin diye sana Kitab'ı hak ile indirdik; hainlerden taraf olma!”[158]

Kitapla hükmetmek adaletle hükmetmektir. Yeryüzünde, Allah’ın, hükmünü yürütmek için seçtiği kişiler Allah’ın hükmüyle, kitabıyla hükmederler ve Allah’a inananların bu hükme kayıtsız, şartsız bağlanmaları gerekir.

اِنَّمَا كَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنينَ اِذَا دُعُوا اِلَى اللّهِ وَرَسُولِه لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ اَنْ يَقُولُوا سَمِعْنَا وَاَطَعْنَا وَاُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ () وَمَنْ يُطِعِ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَيَخْشَ اللّهَ وَيَتَّقْهِ فَاُولئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ

“Aralarında hüküm vermesi için Allah'a ve Resulüne davet edildiklerinde müminlerin sözü ancak "işittik ve itaat ettik" demeleridir. İşte bunlar asıl kurtuluşa erenlerdir. Her kim Allah'a ve Resulüne itaat eder, Allah'a saygı duyar ve O'ndan sakınırsa, işte asıl bunlar bedbahtlıktan kurtulanlardır.”[159]

Hüküm, mutlaka bir yönetim veya devletin bulunmasını gerektirmez. Konunun başında da belirttiğimiz gibi, hüküm, gemlemek, zaptetmek manalarına da geliyordu. İnsan yeryüzünde imtihana çekildiği için bir takım şer kuvvetlerle karşı karşıyadır. İnsanın, gerek Allah’ın hükmüyle hükmedebilmesi, gerekse, içinde hiçbir burukluk ve sıkıntı duymadan bu hükme boyun eğebilmesi için kötülükleri emreden nefsini gemlemesi, çizginin dışına taşan arzularını zaptetmesi gerekir. Bu büyük bir uğraştır, didinmedir. Bu uğraşıyı başarıyla veren insan nefsine ve şeytana hakim olarak, onların üzerine tahakküm ederek Allah’ın hükmüne sarılabilir, hikmet sahibi olabilir.

وَلَمَّا جَاءَ عيسى بِالْبَيِّنَاتِ قَالَ قَدْ جِئْتُكُمْ بِالْحِكْمَةِ وَلِاُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذى تَخْتَلِفُونَ فيهِ فَاتَّقُوا اللّهَ وَاَطيعُونِ

“İsa, açık delillerle geldiği zaman demişti ki: Ben size hikmet getirdim ve ayrılığa düştüğünüz şeylerden bir kısmını size açıklamak için geldim. Öyleyse Allah'tan korkun ve bana itaat edin”[160] ayetinde Hz. İsa’nın hikmeti getirmesinin sebebi İsrail oğulları arasında meydana gelen sorunların çözüme bağlanmasıdır. Bu çerçevede hikmetin anlamı, vahyi bilgi ve kitabın bir bölümü anlamındadır. Hikmet, kitap kavramıyla birlikte bir çok yerde[161] geçmektedir. Bu şekliyle hikmet kavramı iki çerçevede anlaşılabilir; az önce de geçtiği gibi kitabın bir parçası olarak değerlendirilebileceği gibi, ayrı ayrı zikredilen kavramlar olmalarından hareketle hikmetin kitaptan ayrı bir anlama gelmesi de mümkündür.

Hikmetin verilmesi kitabın verilmesi gibi değildir. Hikmetin indirilmesini tıpkı Hadid suresinde demirin indirilmesi gibi değerlendirebiliriz. Allah demiri vahiy gibi indirmemiştir. Demir, yeryüzünde bu dünyanın bir parçası olarak insanlığın istifadesine sunulmuştur. Ancak insanın demirden faydalanabilmesi, onun keşfedilmesi ve işlenip yararlı hale getirilmesi ise insanlığın çaba ve gayreti ile mümkün olabilmiştir.

Bunun gibi hikmet; kesbi bir bilgi olması nedeniyle ancak çalışma ve gayret sonucu elde edilebilir. Bir başka ifade ile, hikmet, varolan ilahi, tabii ve insani kaynaklar iyi kullanılarak ancak elde edilebilir. Kuran, Allah’ın dilediği kimseye hikmeti bu şekilde verdiğini ifade etmektedir. Peygamberlerin hayatındaki hikmet; vehbi olarak vahiy ve kesbi olarak da onun sözlü ve fiili yorumudur. İnsanın hayatında ise, tefekkürle birlikte vahyi anlaması ve yaşamasıdır. Kitap herkese indirilmişken, onu anlamak ve yaşamak (hikmet) ancak çalışan, çabalayan ve isteyen için indirilmiştir.

Hikmet kavramı, marifelik (belirlenmişlik), nekrelik (belirsizlik) bakımından incelendiğinde sadece iki yerde nekre olarak kullanıldığı ortaya çıkar. Nekre, bir cinsin tüm bireylerini içine alır, dış dünyada belirli bir nesneyi göstermeyip, zihni ve aklidir. Manası tayin edilmediğinden müphem ve kapalı olup başka bir kelimenin anlam şümulüne de girmez.

Kendisini sınırlayan bir vasıf olmadığından hikmet kelimesinin nekre olarak geçtiği Kamer Suresi, beşinci ayeti, ayrıca nüzul sırasına göre kuranda ilk geçtiği yerdir, Kuran öncesi ibret dolu, uyarıcı, öğüt verici bütün gaybi, geçmiş haberleri içine alır. Adeta insanlık tarihine işaret edere şöyle der: ‘Ey insanoğlu! Senden önce gelmiş geçmiş farklı renk, dil, bölge ve inançlardaki insanlık tarihine bak. Hangi deneme ve aşamalardan geçirildiğini incele ve üzerinde tefekkür ederek, eğer aynı sonuca razı değilsen seçimini ona göre yap!’ Diğer bütün yerlerde hikmet, marife olarak karşımıza çıkar. Kuran tarafından çerçevesi çizilmiş ve içi farklı anlamlarla doldurularak geçtiği bağlamdaki anlamını yüklenmiştir.

Yukarda o kadar farklı anlamalarını değişik ayetlerle delillendirmemiz bu nedenleydi. Mesela hikmet kelimesi, mülk kelimesi ile beraber kullanıldığında, hakimiyet kurmanın ve hükümran olmanın kuramsal ve kurumsal boyutlarını kapsayan bir anlamla karşılaşırız. Kitap kelimesi ile geçtiğinde ise, kitabın lafzını gözetmekle birlikte lafzı aşan, ayetleri derinlemesine idrak eden bir zihniyeti, kavrayışı, bakış açısını anlatır. Tarih içerisinde bunu en güzel şekilde gerçekleştirenler peygamberlerdir, ve bunun için de Kur’an, hikmetin önderleri olarak elçileri gösterir.

Hikmet kelimesinin tek başına kullanıldığı ayetlerde ise hikmet,[162] insana verilen vahiy ve akıl; iki büyük nimet olarak sunulmakla birlikte birbirini tamamlayan bir bütünün parçaları olarak ifade edilmektedir. Olgunlaşmış, tecrübi akıl tek başına hikmet olmakla birlikte, bu akıl kaynağını ve gücünü vahiyden, eğitimden, çevresel faktörlerden, geçmiş tecrübelerden, olgulardan ve kainattan alarak kemale ulaşır. İnsan hikmete iki şeyle ulaşabilir; birincisi akıl, ikincisi vahiy.

Hikmet; aklın tecrübe ile veya aklın vahiyle kesiştiği, buluştuğu noktada, söz ve davranışı her türlü kötülük ve fesattan alıkoymak için, insanın iç dünyasını tesiri altına alarak, düşüncesini afaki ve enfüsi boyutlara yönlendiren, etkileyen, yeni ve özgün bir formla ortaya çıkartarak, insanoğlunun varlıkla ilişkisini doğru bir biçimde belirleyen ve öğreten tüm bilgi ve çabaları içine alan, insani söz ve fiillerin kaynağıdır.

Hikmet kavramıyla yakın ve zıt anlam alanına giren şu kavramları incelediğimizde, hikmet kavramıyla ilişkilerine baktığımızda hikmet kavramını daha iyi anlayacağız. Ama, hepsini tek tek incelemek bu çalışmanın sınırlarını aşacağından sadece isimlerini vereceğiz, kısmet olursa ilerleyen çalışmalarda ele alacağız: Adalet, basiret, nüha, hıcr, fıkıh, fehm, furkan, kevser, marifet, hayr, tedebbür, şuur, takva, firaset; sefeh, zulüm, cehalet, gaflet, zann, lağv, ifrat, bağy, israf, tebzir, buhl, fahşa.

Sonuç itibariyle hikmet; evrenin sırlarını çözmek, ibadetlerin sırrını kavramak, hayatın her aşamasına Allah’ın hükümlerini, kitabını hakim kılmak, O’ndan gelen her şeye gönülden teslim olmak, bunun için çalışmak, eşyanın hakikatini anlamak, baktığı yerde Allah’ın ayetlerini, tecellilerini, isimlerinin cilvelerini görmek, bütün bu cilvelerden geçip ayetleri aşıp Allah’a ulaşmak, bunun yolunu keşfetmek, bu yolda dosdoğru yürümek, kainat kitabıyla, Kur’an kitabının ve bunların özü olan insan kitabının aynı olduğunu kavrayıp “yürüyen kitap” olmaktır.

8-Dua

Dua: De-a” fiilinden türemiştir. Kelime manası itibariyle birisini çağırmak, birisini bir şeye sevk etmek, bir kimseyi bir isimle tesmiye etmek manalarına gelir.

Müşrikler hak etmedikleri halde, putlara ‘ilah’ ismini verirler ve böylece şirk koşarlardı; bu şekilde ‘ilah’ olmayanlara ‘ilah’ demek, onları ‘ilah’ olarak isimlendirmek sahte ilahlara edilen duadır. Müşrikler bu şekilde adlandırdıklarına yalvarırlar, onları yardıma çağırırlardı. Kuranın dua olarak nitelediği bu etmeleri onlara zarardan başka kazandıracağı bir şey yoktur.

æë¢Š¢–¤ä í ¤á¢è ¢1¤ã a ¬ü ë ¤á¢× Š¤– ã æì¢Èî©À n¤ í ü ©é¡ãë¢… ¤å¡ß æì¢Ç¤† m åí©ˆ £Ûa ë

“Allah'ın dışında taptıklarınızın ne size yardıma güçleri yeter ne de kendilerine yardım edebilirler. ”[163]

يَا اَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوالَهُ اِنَّ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوالَهُ وَاِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيًْا لَايَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ

“Ey insanlar! (Size) bir misal verildi; şimdi onu dinleyin: Allah'ı bırakıp da yalvardıklarınız (taptıklarınız) bunun için bir araya gelseler bile bir sineği dahi yaratamazlar. Sinek onlardan bir şey kapsa, bunu ondan geri de alamazlar. İsteyen de âciz, kendinden istenen de!”[164]

Bu ayetlerden de anlaşıldığı gibi duanın bir diğer manası da çağırmaktır. Tabi ki İlah’ı çağırmak ve O’na yalvarmak rasgele bir çağrı ve yalvarma değildir ve insanların birbirini çağırmaları gibi olmayacaktır. Resulullah’a hitap konusunda bile Müslümanlar uyarılmıştır.

¤ لَا تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضًا قَدْ يَعْلَمُ اللّهُ الَّذينَ يَتَسَلَّلُونَ مِنْكُمْ لِوَاذًا فَلْيَحْذَرِ الَّذينَ يُخَالِفُونَ عَنْ اَمْرِه اَنْ تُصيبَهُمْ فِتْنَةٌ اَوْ يُصيبَهُمْ عَذَابٌ اَليمٌ

“(Ey müminler!) Peygamberi, kendi aranızda birbirinizi çağırır gibi çağırmayın. İçinizden, birini siper edinerek sıvışıp gidenleri muhakkak ki Allah bilmektedir. Bu sebeple, onun emrine aykırı davrananlar, başlarına bir belâ gelmesinden veya kendilerine çok elemli bir azap isabet etmesinden sakınsınlar.”[165]

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا لَا تَرْفَعُوا اَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِىِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ اَنْ تَحْبَطَ اَعْمَالُكُمْ وَاَنْتُمْ لَا تَشْعُرُونَ

“Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamber'in sesinin üstüne yükseltmeyin. Birbirinize bağırdığınız gibi, Peygamber'e yüksek sesle bağırmayın; yoksa siz farkına varmadan amelleriniz boşa gidiverir.”[166]

Mertebe yönünden birbirine yakın insanların hitabıyla, uzak olanların hitabı değişirken Rabbe olan hitab nasıl farklı ve özel olmaz? Eğer O da insanlar gibi çağrılırsa makamının yüceliği anlaşılmaz ve kendisine mutlak itaat etmesi gerekenlerle bir eşitlik söz konusu olur. İşte üstün bir makamı çağırma hiçbir zaman sıradan bir çağırma değildir. Bu, önce o makamın üstünlüğünü kabul etmeyi ve o makamın karşısındaki aczin itirafını gerektirir. Bu gerek o zatın adını anmak için, gerekse bir hacet için yalvarmak için olsun böyledir. Bu anlamıyla dua; küçükten büyüğe, acizden muktedire bir rica, bir istektir ki sözle ve hareketle olur, aynı zamanda bir ihlas, ve tazarru ve uygun bir biçim gerektirir. Allah’a dua ederken ki tavrımız şöyle belirleniyor:

اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً اِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ () وَلَا تُفْسِدُوا فِىالْاَرْضِ بَعْدَ اِصْلَاحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا اِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَريبٌ مِنَ الْمُحْسِنينَ

“Rabbinize yalvara yalvara ve için için dua edin. Şüphesiz O, haddi aşanları sevmez. Düzene konulduktan sonra yeryüzünde bozgunculuk çıkarmayın. Ona korkarak ve umut taşıyarak dua edin. Doğrusu Allah’ın rahmeti iyilik yapanlara pek yakındır.”[167]

وَاذْكُرْ رَبَّكَ فى نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْاصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلينَ

“Rabbini sabah akşam, yüksek olmayan bir sesle, kendi kendine, ürpertiyle yalvara yalvara ve için için zikret. Gaflete kapılanlardan olma.”[168]

Aciz ve her şeyin yaratıcısı Allah’a muhtaç olan kula düşen duadır, Rabbe yaraşan ise bu duaya icabet etmektir.

وَاِذَا سَاَلَكَ عِبَادى عَنّى فَاِنّى قَريبٌ اُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ اِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لى وَلْيُؤْمِنُوا بى لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ

“Kullarım sana benden soracak olurlarsa, muhakkak ki ben yakınım; beni çağırdığında çağıranın çağrısına icabet ederim; o halde onlar da benim çağrıma uysunlar ve bana iman etsinler, umulur ki irşat olurlar.”[169]

وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونى اَسْتَجِبْ لَكُمْ اِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتى سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرينَ

“Rabbiniz şöyle buyurdu: Bana dua edin, kabul edeyim. Çünkü bana ibadeti bırakıp büyüklük taslayanlar aşağılanarak cehenneme gireceklerdir.”[170]

Bu ayetten duanın Kuran’da ibadet manasında da kullanıldığını görüyoruz. Aynı ayetin başında dua, devamında aynı şeyi kasten ibadet kelimesinin kullanılması bize dua-ibadet ilişkisinin derecesini göstermektedir. ‘Büyüklenerek bana kulluk etmekten yüz çevirenler’ ifadesiyle Allah’a yalvarmanın ve dua etmenin ibadet, ibadet etmenin de dua olduğu açığa çıkmaktadır. Yine Müminun-117’de de bu manasıyla kullanılmıştır:

وَمَنْ يَدْعُ مَعَ اللّهِ اِلهًا اخَرَ لَابُرْهَانَ لَهُ بِه فَاِنَّمَا حِسَابُهُ عِنْدَ رَبِّه اِنَّهُ لَايُفْلِحُ الْكَافِرُونَ

“Kim Allah ile beraber ona ilişkin kesin bir kanıt olmaksızın başka bir ilaha taparsa (çağırırsa), artık onun hesabı Rabbinin katındadır. Şüphesiz küfredenler kurtuluşa eremezler.”[171]

Artık bu ayetle her şey o kadar net ki tapınmak dua etmekle eşdeğerdir. İbadetlerimizi dua kılmak ve duamızı ibadet kılmak, içlerini bu şekilde doldurmak bize düşüyor. Bu ayetlerde dikkat çekilen husus sadece dua-ibadet ilişkisi değil elbet. Dua-tevhid boyutu da en az bu kadar önemli ve dikkate değerdir. Ancak kendini her bakımdan güçlü kuvvetli, Allah’ın kudretinden müstağni görenler Allah’a dua etmezler. Bu noktada duanın tevhidle olan, imanla olan ilişkisine geliyoruz; dua, imanın ve imanın nasıllığının, kimliğinin göstergesidir. O kadar direkt bir ilişki vardır ki, imanınız duanız kadardır ve imanınız dua ettiğinizedir.

وَلَا تَدْعُ مَعَ اللّهِ اِلهًا اخَرَ لَا اِلهَ اِلَّا هُوَ كُلُّ شَىْءٍ هَالِكٌ اِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَ

“Allah ile birlikte başka bir tanrıya tapıp yalvarma! O'ndan başka tanrı yoktur. O'nun zâtından başka her şey yok olacaktır. Hüküm O'nundur ve siz ancak O'na döndürüleceksiniz.”[172]

7 åî©2 £ˆ È¢à¤Ûa å¡ß æì¢Ø n Ï Š ¨a b¦è¨Û¡a ¡é¨£ÜÛa É ß ¢Ê¤† m 5 Ï

“O halde sakın Allah ile beraber başka tanrıya kulluk edip yalvarma, sonra azap edilenlerden olursun!”[173]

a=¦†í©Š ß b¦ãb À¤î, ( ü¡a æì¢Ç¤† í ¤æ¡a ë b7¦qb ã¡a ¬eü¡a ¬©é¡ãë¢… ¤å¡ß æì¢Ç¤† í ¤æ¡a

“Onlar (müşrikler) O'nu bırakıp yalnızca bir takım dişilerden (dişi isimli tanrılardan) istiyorlar, ancak inatçı şeytandan dilekte bulunuyorlar.”[174]

Bunlar gibi daha nice ayeti kerimede hem dua etmeyenler, hem de Allah’tan başkasına, Allah ile beraber olsa bile dua edenler küfürle niteleniyor. Hatta daha önce zikrettiğimiz Hacc-73 ve Araf-197 ayetlerinde Allah onlara meydan okuyarak duaya icabet edemeyeceklerini, güçlerinin hiçbir şeye yetmeyeceğini yüzlerine çarpıyor. Allah’ın affetmeyeceği günah yoktur ama kendisine karşı tekebbür ve kibir en çok gazaplandığı ve (tövbe edilmedikçe) asla affetmeyeceği bir tavırdır. Böyleyken dua da işte O’nun büyüklüğünü, yüceliğini itirafın tek ve en güzel yoludur. Her İslami kavram ve eylem gibi dua da Allah’ın birliğine dayalı esastan neşet eder, yeryüzünde hakimiyet ve otorite hakkının yalnız Allah’a teslimini içeren tevhid anlayışı içinde manasına ulaşır.

İslam’ın duası, Allah’ın dışındaki tüm yerel güçlerden sıyrılarak Rabb’ine yönelen insanın duasıdır. Doğal olarak da bu olgu içerisinde Allah ile insan arasında kesintisiz bir istek ve ilişki söz konusudur. Kur’an Allah’ın adıyla başlar ve sonunda insan kelimesiyle biter. İşte kuranın bütün dizisi bu başlangıç ve sonuç arasındaki bağlantıların, Yüce Allah’tan insanlara gelen, ve insanlardan Allah’a giden varlık ve hayat ilişkilerinin sonsuzluk zevkiyle anlatımı üzerine kurulmuştur.

İnsan-Allah diyalogunun biri yukardan aşağı (Allah’tan kula), ötekisi aşağıdan yukarı (kuldan Allah’a) iki görünümü, yönü vardır. Birinci görünüm vahiy ve ilham iken, işte ikinci görünüm duadır ve dua da ancak birleme ile başlar. “İşte bu nedenlerle de duayı asıl geldiğimiz yerle bizim aramızda doğal bir bağlantı olarak algılamak, ve onu, varlığımızın oluşumunda etkin olan herhangi bir faaliyetimiz gibi kabul etmek zorundayız. Bir başka deyimle; duaya ruh ve cismimizin doğal bir pratiği, bir faaliyeti gözüyle bakmalıyız.”

b¦ßa Œ¡Û ¢æì¢Ø í Ò¤ì Ï ¤á¢n¤2 £ˆ × ¤† Ô Ï 7¤á¢×¢ª¯ë¬b Ç¢… ü¤ì Û ó©£2 ‰ ¤á¢Ø¡2 a¢ª¯ì j¤È í b ß ¤3¢Ó

“(Resûlüm!) De ki: (Kulluk ve) yalvarmanız olmasa, Rabbim size ne diye değer versin? (Ey inkârcılar! Size Resûl'ün bildirdiklerini) kesinkes yalan saydınız; onun için azap yakanızı bırakmayacaktır!”[175]

Bu ayete baktığımızda da görürüz ki A. Carrel son derece haklı; insan olmamızla, iman sahibi olmamızla eşdeğer bir manası var dua etmenin, edebilmenin. Ali bin Ebu Talib bu ayeti şu şekilde yorumluyor: “‘Duanız olmasaydı’ ifadesi ‘imanınız olmasaydı’ anlamıyla kullanılmıştır.”

Dua salt sözden ibaret değildir.

وَاِذِ اسْتَسْقى مُوسى لِقَوْمِه فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْنًا قَدْ عَلِمَ كُلُّ اُنَاسٍ مَشْرَبَهُمْ كُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللّهِ وَلَاتَعْثَوْا فِى الْاَرْضِ مُفْسِدينَ

“Musa (çölde) kavmi için su istemişti de biz ona: Değneğinle taşa vur! demiştik. Derhal (taştan) oniki kaynak fışkırdı. Her bölük, içeceği kaynağı bildi. (Onlara:) Allah'ın rızkından yeyin, için, sakın yeryüzünde bozgunculuk etmeyin, dedik.”[176]

Bu ayette dikkat edilirse Hz. Musa kavmi için su istediğinde kendisine ‘asanı taşa vur’ denmiştir. İşte bu emir bize dua konusunda önemli bir açılım kazandırmaktadır ve “duanın bir eylemle/amelle birlikte olması gerektiği” gerçeğini vurgulamaktadır. Yani dua,eylemle tamamlanır, Allah'ın çizdiği sınırlar içinde kalmayı gerektirir ve kula isteği doğrultusunda bir sorumluluk yükler.

Yoksa Hz. Musa’nın isteği karşısında Allah (c.c) hemen yağmur yağdırıp veya yanı başında bir pınar var edip su gönderebilirdi, fakat ‘asanı taşa vur’ emrini verdi. O sırada Hz. Musa, varsayalım bu ilahi emre derhal uymayıp da ‘asayı taşa vurmanın suyla ne ilişkisi var?’ gibi bir akıl yürütmeye ve kendi kendine kıyas yapmaya kalkışsaydı, bu nimet tecelli etmeyecekti, dualarda boşa çıkacaktı. Kuru taşları yarıp pınarlar fışkırtmaya kadir olan Allah istenen suyu doğrudan doğruya ihsan etmiyor da bir duayla bir maddi sebebe girişmek üzerine ihsan ediyor. Buna benzer bir olay da Hz. Meryem’le alakalıdır. Meryem, Hz. İsa’ya hamiledir ve hareket edemeyecek kadar ağır durumdadır. Böyle bir anda kendisine şöyle seslenilir:

9b¦£î¡ä u b¦j Ÿ¢‰ ¡Ù¤î Ü Ç ¤Á¡Ób ¢m ¡ò Ü¤‚ £äÛa ¡Ê¤ˆ¡v¡2 ¡Ù¤î Û¡a ¬ô©£Œ¢ç ë

“Hurma dalını kendine doğru silkele ki, üzerine taze, olgun hurma dökülsün.”[177]

İşte bütün sır burada ve bu Allah'ın kulunun işe karışmasını istemesidir, ve dikkatten kaçmamalı ki mutlak teslimiyettir. Hz. Musa taştan su çıkar mı diye şüphelenmeden emri yerine getirmiştir. Müslümanların bazıları duayı teskin edici bir ilaç ya da uyuşturucu gibi algılıyorlar, öyle olmadığını düşünseler de! Güçsüzlüğü karşılamak, sorumluluktan kaçmak, işsizlik ve tehlikelerden uzak kalmak, yaşama karşı direnme ve toplumsal sorumluluk bilincinin yokluğu gibi eksiklikleri ve zayıflıkları yenmek amacı ile dua edilir sanıyorlar.

Yani düşünce ve pratikteki zorluk ve meşakkatlere katlanmak yerine, cihad etme yerine, kestirme yoldan dua edilir. Bununla beraber dua; dua eden bireyin kendi çabası, zorlaması, zorlanması ve gayretiyle kazanabileceği şeyleri tembellik ve zayıflıktan ötürü Allah’tan istemesidir. İşte İslam toplumlarına zaman ve mekan ve olayların etkisiyle İslam’ın dua anlayışı yerine böyle bir dua anlayışı yerleş(tiril)miştir.

Halk yığınları ümitsizleştirilmiş, aciz bırakılmış, kendilerini zayıf görmüşler, isteklerini ele geçirmek konusunda kendilerini yetersiz saymışlar, duanın bu algılanışıyla uyuşturulmuşlar ve inanmışlar ki, dua,insanın yetersizliği ve zayıflığı karşılayışı, kabullenişi, sorumluluktan kaçışıdır. Oysa iş, zorluk, sabır, iman,düşünce, direnme, karşı koyma, tahammül edebilme ve bu özelliklere kavuşmak amacıyla dua’ya bir araç olarak bakmaktır, o özellikleri kazandıktan sonra Allah’tan sonucu tayin etmesini istemektir.

Hz. Peygamber’in hayatına baktığımızda şu gerçekle karşı karşıya geliyoruz: O tüm savaşlar öncesi hazırlıkları, genel uyanıklığı, güç dengelerini, savaş düzenini hesaba katarak savaşın en ince taktik ve stratejik kurallarına riayet etmiş, saf bağlamış, sonra düşman karşısına çıkıştır.

Bütün bunları yaptıktan sonra da Allah’a yönelerek secde de dua etmiştir. Değilse “Allah’ım, biz ihanet etsek de, yükten kaçsak ta, kendimizi düşmana teslim etsek de, zafere layık olmasak ta sen kerem ve lütfunla bizi muzaffer kıl, onları yok et!” şeklinde hiçbir dua etmemiştir; kastımız elbette bu manada yorumlanacak bir tavır içinde olmayışıdır, böyle dua edilmesi zaten beklenemez. Bedir savaşında giymiş olduğu zırh, Uhud’da vadiye dikmiş olduğu 50 okçu, Hendek savaşında aylarca elde kazma, kürek hendek kazmaları birer duaydı.

Hendekte aylarca süren bu dua rüzgar, fırtına, kafirler arasında fitne olarak, Bedir’de ayakların altını sağlamlaştıran yağmur olarak icabet gördü. Ama Uhud’da o 50 okçu duayı bozdular ve icabet olunmadılar. İşte bu duanın dilidir. Yaşamlarını hep toplumsal sorumluluğa dayan kimseler, kendi toplumlarında olumlu işleri sürdürmek için bu şekilde dua etmişlerdir.

Duanın bir diğer manası da davet etmek, çağırmaktır.

§áî©Ô n¤¢ß §Âa Š¡• ó¨Û¡a ¢õ¬b ' í ¤å ß ô©†¤è í ë 6¡â5 £Ûa ¡‰a … ó¨Û¡a a¬ì¢Ç¤† í ¢é¨£ÜÛa ë

“Allah kullarını esenlik yurduna çağırıyor ve O, dilediğini doğru yola iletir.”[178]

6¡‰b £äÛa ó Û¡a ó¬©ä ãì¢Ç¤† m ë ¡ñì¨v £äÛa ó Û¡a ¤á¢×ì¢Ç¤… a ó¬©Û b ß ¡â¤ì Ó b í ë

“Ey kavmim! Nedir bu hal? Ben sizi kurtuluşa çağırıyorum, siz beni ateşe çağırıyorsunuz.”[179]

Bu ayetlerde çok açık bir şekilde bahsedilen manada kullanılmıştır.

Dua kelimesinden türemiş olan “da’va” kelimesi, “iddia, dua ile güdülen amaç, çağrının hedefi ve kendisi için çağrılan (dua edilen) şey” demektir.

åî©à¡Ûb Ã b £ä¢× b £ã¡a a¬ì¢Ûb Ó ¤æ a ¬ü¡a ¬b ä¢¤b 2 ¤á¢ç õ¬b u ¤‡¡a ¤á¢èí¨ì¤Ç … æb × b à Ï

“Azabımız onlara geldiğinde çağırışları, "Biz gerçekten zalim kişilermişiz" demelerinden başka bir şey olmadı.”[180]

İşte dünya hayatında ve kendilerini yeryüzünde ölümsüz ve güç yetirilemez sandıkları sırada Allah’tan başkasına dua edip başka şeylere çağıranlar ve böylece başka davalar güdenlerin Allah’ın azabı ve zoru gelip de kendilerini perişan ettiğinde artık tek davaları kalacaktır: Zalim olduklarının itirafı. O büyük iddialarla öne sürülen davalar acı bir itirafa dönüşecektir. Oysa gerçek dava, her zaman için hakk olup, nihai düzlemde tek ve son dava “ Hamd alemlerin rabbi Allah içindir”[181] davasıdır.

Kafirlerin davası zalimliklerinin itirafı olacakken, müminlerinki Allah’a hamd olacaktır. Allah Müslümanların davasını haklı çıkarmış, dualarını kabul etmiş, çağrılarına icabet etmiş ve onları gerçek, eşsiz mükafatla mükafatlandırmıştır. Şu halde kafirler dışındaki bütün varlıkların, müminlerin son duası ve davası hamd’dir. Onlar dünyada iken Allah’a çağırırlar,[182] çağrılarını bıkmadan gece-gündüz tekrarlar,[183] ve bu çağrıyı hikmetle ve güzel öğütle yaparlar[184] Buradaki ‘çağrı’ kelimesini dilersek Allah’a yalvarmak, dilersek O’nu yardıma çağırmak ve dilersek insanları Allah’a çağırmak manasına alalım değişen hiçbir şey olmayacaktır, hepsi dua olacaktır.

Dua tevekkülle kardeştir. Tevekkül, Allah’ı vekil kılmaktır. Yalnız hemen şunu hatırlatmalıdır ki, bu vekil tayin etme, işin yapılması için değil, tarafımızdan yapılan işin sonucu Allah’ın tayin etmesi içindir.

قُلْ لَنْ يُصيبَنَا اِلَّا مَا كَتَبَ اللّهُ لَنَا هُوَ مَوْلينَا وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ

“De ki: Allah'ın bizim için yazdığından başkası bize asla erişmez. O bizim mevlâmızdır. Onun için müminler yalnız Allah'a dayanıp güvensinler.”[185]

Tevekkülle istenen Allah’ın her şeyin üstünde hüküm ve tasarruf sahibi olduğu kabulünü sağlamaktır. Allah’ın bizim namımıza amelelik yapmasını istercesine tevekkülün tam tersi bir manaya saplanmak imanı zedeler. Takip eden ayete dikkat edilirse görülür ki Allah’a dayanmanın ve güvenmenin ön koşulu işe girişmektir.

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِى الْاَمْرِ فَاِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ

“O vakit Allah'tan bir rahmet ile onlara yumuşak davrandın! Şayet sen kaba, katı yürekli olsaydın, hiç şüphesiz, etrafından dağılıp giderlerdi. Şu halde onları affet; bağışlanmaları için dua et; iş hakkında onlara danış. Kararını verdiğin zaman da artık Allah'a dayanıp güven. Çünkü Allah, kendisine dayanıp güvenenleri sever.”[186]

Dua’nın bir diğer önemli manası da ‘salat’tır, yani bir anlamıyla namaz. Bazı alimlere göre salat ‘dua ve hamd’dir. ‘Salleytu aleyh’ ‘ona dua ettim’ demektir.

خُذْ مِنْ اَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ اِنَّ صَلوتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللّهُ سَميعٌ عَليمٌ

“Onların mallarından sadaka al; bununla onları (günahlardan) temizlersin, onları arıtıp yüceltirsin. Ve onlar için dua et. Çünkü senin duan onlar için sükûnettir (onları yatıştırır). Allah işitendir, bilendir.”[187]

اِنَّ اللّهَ وَمَلئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْليمًا

“Allah ve melekleri, Peygamber'e çok salavat getirirler. Ey müminler! Siz de ona salavat getirin ve tam bir teslimiyetle selam verin.”[188]

Bu ayetlerde dua etmek manalarında kullanılmıştır. ‘Musalli’ ismi faili Kur’an’da mutlaka ve sadece ‘namaz kılan’ anlamında kullanılmamıştır, ayrıca Resulullah’a edilen dua manasında da kullanılmıştır.

= åî©£Ü –¢à¤Ûa å¡ß ¢Ù ã ¤á Û aì¢Ûb Ó Š Ô ó©Ï ¤á¢Ø Ø Ü b ß

“‘Sizi şu ateşe ne sürükledi?’ diye sorulduklarında onlar ‘biz musallinden değildik’ diyeceklerdir.”[189]

Resulullah’a uyan olmadıklarının, ona dua etmediklerinin itirafıdır bu ayet. Salat’ta secde, rüku, kıraat, zikir, hamd, dua gibi bütün ibadet biçimleri vardır. Allah nasıl dua edene icabet ediyorsa, tövbe edeni affediyorsa, salat edene salat eder. Zaten tam anlamıyla, tamamıyla duadır, yöneliştir, çağrıdır. Maalesef namazlarımızın ruhundan uzaklaştırılmış olması, sünnet adına bazı kalıplara sokulmuş olması onun duadan farklı olarak algılanmasını da beraberinde getirmiştir. Bu noktada namazlarımızın neyliğini, nasıllığını, nasıl olmalığını en azından kendi kendimize sormamız, soruşturmamız onları kazanmamız, bir alışkanlığın ötesine taşımamız,birer dua olarak kazanmamız yolunda önemli bir adım olacaktır.

“Kullarım sana, beni sorduğunda (söyle onlara): Ben çok yakınım. Bana dua ettiği vakit dua edenin dileğine karşılık veririm. O halde (kullarım da) benim davetime uysunlar ve bana inansınlar ki doğru yolu bulalar.”[190]

“Rabbiniz şöyle buyurdu: Bana dua edin, kabul edeyim. Çünkü bana ibadeti bırakıp büyüklük taslayanlar aşağılanarak cehenneme gireceklerdir”[191] ayetlerinde ve bir çok ayette olduğu gibi Allah dualarınızı kabul ederim, siz bana dua edin buyuruyor. Peki Allah önceden karar verdiği bir şeyi yani kaderimizi nasıl değiştirir, değiştirir mi, bu nasıl olur türden sorular geliyor insanın aklına ve hemen ardından şu ekleniyor; Allah’ın kararı değişmeyeceğine göre duanın ne etkisi var, duaya ne gerek var? Halbuki dikkatten bir şey ısrarla kaçı(rılı)yor: Allah için önce ve sonra yoktur, O ezeli ve ebedidir, ilmi de öyledir. Hal böyleyken nasıl iddia edilebilir ki, Allah’ın yazması önce, insanın duası sonra ve Allah’ın o duaya göre kaderi değiştirmesi daha sonra. Hayır, hayır Allah ezeli ilmiyle dua edeceğimizi bilip takdirini ona göre yapmıştır, en iyisini O bilir.

وَاِذَا مَسَّ الْاِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِه اَوْ قَاعِدًا اَوْ قَائِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَاَنْ لَمْ يَدْعُنَا اِلى ضُرٍّ مَسَّهُ كَذلِكَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

“Eğer Allah insanlara, hayrı çarçabuk istedikleri gibi şerri de acele verseydi, elbette onların ecelleri bitirilmiş olurdu. Fakat bize kavuşmayı beklemeyenleri biz, azgınlıkları içinde bocalar bir halde (kendi başlarına) bırakırız.”[193]

Bu ve benzer onlarca ayet ve hadiste duanın önemi ve kesinlikle kabul edileceği anlatılmaktadır. Duanın kabulü sadece istenilenin yerine getirilmesi değildir elbet. İnsan o kadar cahildir ki bazen aleyhine olan bir şey ister de farkında olmaz, sonra Allah ona olan rahmetinden dolayı ona o şerri vermekte yavaş davranır ve insan yine cahilliğinden duasının niye kabul olmadığını sorar durur, Halbuki yunus-11 bu durumu ne kadar güzel açıklıyor.

Dua eden her hal ve şartta kazanandır. Bir kez dua ettikten sonra kabul edilmemesinin mümkün olmadığını bilmek kadar büyük bir nimet var mıdır? Bir kul Allah’a dua etmek suretiyle, Allah’a kul olduğunu ikrar eder ve böylece Allah’a aynı zamanda ibadet etmiş olur, onu birlemiş olur. Bu kişinin duasının, ibadetinin karşılığı Allah’ın indinde saklı olduğu için, duası burada ister kabul olsun, ister olmasın mükafatını muhakkak alacaktır. Bu manada duanın kabul olmaması gibi bir şey de söz konusu değildir.

Efendimiz (as):

“Dualarınızın kabul edilmeyeceğinden korkmuyorum. Beni asıl korkutan dua etmenizin imkansız hale gelmesi ihtimalidir.”[194]

“Rabb’inize yalvara yalvara ve için için dua edin. Şüphesiz O, haddi aşanları sevmez. Düzene konulduktan sonra yeryüzünde bozgunculuk çıkarmayın. Ona korkarak ve umut taşıyarak dua edin. Doğrusu Allah’ın rahmeti iyilik yapanlara pek yakındır.”[195]

“Kendi kendine, yalvararak ve ürpererek, yüksek olmayan bir sesle sabah akşam Rabbini an. Gafillerden olma.”[196]

Unutmayın ki Allah kendilerini duadan ihtiyaçsız sayanları sevmediği gibi, duanın sınırlarını aşanları da sevmez ve dualarını kabul etmez.[197]

Bunlar gibi nice ayet ve hadis duanın nasıllığını bize anlatır durur. Dua, Allah ile insan arasında kurulan anlamlı bir diyalogdur. Bu nedenle duada korku; senin O’nsuz edemeyeceğini anlamandır, ümit ise; Onun seni terk etmeyeceğini unutmamandır. Öyleyse edebine riayet için, duada ümitle korkuyu birlikte taşımalı, acele etmemelidir.

= åî©È¡(b ‚¤Ûa ó Ü Ç ü¡a ¥ñ Šî©j Ø Û b è £ã¡a ë 6¡ñì¨Ü £–Ûa ë ¡Š¤j £–Ûb¡2 aì¢äî©È n¤a ë

“Sabır ve salata yapışarak Yaratıcıdan yardım dileyin. Şu bir gerçek ki, bunu yapmak, içleri Allah’a karşı aşk ve ürperti ile dolu olanların dışındakilere çok zor gelir.”[198]

“Allah’ım! Fayda vermeyen ilimden, salih olmayan ibadetten, doymak bilmeyen nefisten, acizlikten, tembellikten, korkaklıktan, hayatın ve ölümün fitnesinden, fayda vermeyen ilimden ve kabul olmayacak duadan sana sığınırım.”

9-Zikir

Zikir: “Ze-ke-ra” kökünden gelir, sözcük anlamı ‘bir şeyi telaffuz etme, zihinde hazır etme, insanın edindiği şeyi korumasını sağlayan nefsin bir durumu, korunan, edinilen şeyin zihinde hazır hale getirilmesi, hatırlama, anma’ demektir. Esasen “ayet, zikir, kuran, kitap” kavramlarının birbiriyle oldukça yakın bağlantıları vardır ve birbirlerinin anlaşılmasında büyük etkileri olacaktır; böyle olunca o kavramlara başvurmak da çok faydalı olacaktır.

Allah insanı yarattığı zaman ona isimleri öğretti. Bu isimler kainata, evrene ve insan tekine ilişkin isimlerdi. Allah bu isimlerle insanı bütün varlıklardan üstün kılmış, eşref-i mahlukat yapmış, melekleri huzurunda secde ettirmiş, evrendeki her şeyi kullanımına vermiştir. Bu isimlerin evrendeki tecellileri ‘Allah’ın ayetleri’dir aynı zamanda. Bu ayetleri okuyarak insan evreni, kendini okur ve Rabbine gider. İnsan bu isimlerle yüce kılınmış, kulluğa kabul edilmişti.

İnsan kendisine tanınan seçme özgürlüğünü kullanarak Allah’a isyan etmiştir; bu bir bakıma onun unutkanlığından kaynaklanmıştır: yaratılışı gereği unutkandır insan. İnsan kelimesiyle, Arapça unutmak demek olan nisyan aynı kökten gelir.

b;¦ß¤Œ Ç ¢é Û ¤†¡v ã ¤á Û ë ó¡ ä Ï ¢3¤j Ó ¤å¡ß â …¨a ó¬¨Û¡a ¬b ã¤†¡è Ç ¤† Ô Û ë

“Andolsun biz, daha önce de Âdem'e ahit (emir ve vahiy) vermiştik. Ne var ki o, (ahdi) unuttu. Onda azim de bulmadık.”[199]

Şu kadar ki Allah yine rahmetinin bolluğundan, büyüklüğünden unutan insana hatırlaması için ‘kelimeler’ göndermiştir ve bu kelimelerle insan ‘hatırlama’ya, ‘tezekkür’ etmeye başlamıştır.

Allah Teala her şeyde kendini ve gücünü gösterir. Bizim ruhumuzda da Allah’ın zatına ait mutlak bir tasdik yatar, bu yüzden Allah inancı fıtridir, her şeyin başıdır, ama insan çeşitli etkilerle bunun üzerini örter, duyularını kapar, aklı, düşüncesi ölür, kalbi kararır ve tam bir unutkanlığın, gafletin, nisyanın içine düşer. Bu zamanda insana bu kesin ve mutlak gerçeği hatırlatacak deliller, işaretler gerekir. Evren işte bu delil ve işaretlerle doludur, ancak insanın bakmasını, okumasını, görmesini, anlamasını bilmesi gerekir. Bu işaretlerden biri olan, en büyüğü olan Kur’an bu yüzden ez-Zikr adıyla anılır, yani hatırlatan, işaret taşıyan, anımsatan, andıran. Demek oluyor ki zikir öncelikle Kur’an’dır, evrendir, yani Allah’ı hatırlatmaktır, yani gerçeği, mutlak gerçeği andırmaktır.

æì¢Ä¡Ïb z Û ¢é Û b £ã¡a ë Š¤×¡£ˆÛa b ä¤Û £Œ ã ¢å¤z ã b £ã¡a

“Muhakkak ki zikr’i biz indirdik ve muhakkak onun koruyucusu da biziz.”[200]

İnsanda ruh ile bedenin karmaşık bir bağlantısı vardır. Dışardan içeri sürekli olarak işaretler dolar ve duyduğundan, dokunduğundan, kokladığından meydana gelen işaretlerdir bunlar. Bu işaretler bir anlam belirler ve bunu nefis, ruh kavrar. Bu kavrayış kalpte yer eder ve bedende bir takım etkilenmeler olur. Ekşiden diş kamaşır,sıcak mayıştırır gibi. Aynı şekilde insan zikirde bulunduğu zaman –hangi manasıyla alırsanız alın, Allah’ı ve ayetlerini andığı, melekut alemindeki aslını hatırladığı, evrendeki işaretler karşısında ‘Allah’ dediği zaman hayalde bir eser ortaya çıkar.

Bu kalp Allah’ın zikriyle mutmain olmuş bir kalptir.

6¢lì¢Ü¢Ô¤Ûa ¢£å¡÷ à¤À m ¡é¨£ÜÛa ¡Š¤×¡ˆ¡2 ü a 6¡é¨£ÜÛa ¡Š¤×¡ˆ¡2 ¤á¢è¢2ì¢Ü¢Ó ¢£å¡÷ à¤À m ë aì¢ä ß¨a åí©ˆ £Û a

“Bunlar, iman edenler ve gönülleri Allah'ın zikriyle sükûnete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah'ı anmakla huzur bulur.”[201]

Kalbin zikri tabii olarak bedenin zikrine yol açar. Bedenin her azası zikretmeye, yani gerçeğin, Kur’an’ın doğrultusunda eylemde bulunmaya başlar. El ve ayak harama uzanmaz, göz harama ilişmez, dil şer söylemez, kalp fitne üretmez, kulak şerre tıkalıdır… böylece insan unutan olmaktan yakın olmaya geçer ve varlık hiyerarşisindeki en üstün yerini alır.

Zikir, Kuran’da unutmanın zıddı olarak ta kullanılmıştır. Gaflette bulunmak, tembellik etmek ve unutmak zikrin, hatırlamanın ve anmanın zıddıdır.

b6 î¤ã¢£†Ûa ñì¨î z¤Ûa ü¡a ¤…¡Š¢í ¤á Û ë b ã¡Š¤×¡‡ ¤å Ç ó¨£Û ì m ¤å ß ¤å Ç ¤¡Š¤Ç b Ï

“Onun için sen bizi anmaktan yüz çeviren ve dünya hayatından başka bir şey istemeyen kimselere yüz verme.”[202]

İnsan maddi arzularını doyurarak değil ancak unuttuğu gerçeği hatırlayarak, O’na ulaşmak için Allah’ı zikrederek mutluluğa ulaşır.

6¢lì¢Ü¢Ô¤Ûa ¢£å¡÷ à¤À m ¡é¨£ÜÛa ¡Š¤×¡ˆ¡2 ü a 6¡é¨£ÜÛa ¡Š¤×¡ˆ¡2 ¤á¢è¢2ì¢Ü¢Ó ¢£å¡÷ à¤À m ë aì¢ä ß¨a åí©ˆ £Û a

“Bunlar, iman edenler ve gönülleri Allah'ın zikriyle sükûnete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah'ı anmakla huzur bulur.”[203]

Bu ayet ne kadar da güzel açıklıyor çağımızın insanının derdini, halledemediklerinin ne olduğunu ve dermanını.

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اذْكُرُوا اللّهَ ذِكْرًا كَثيرًا () وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَاَصيلًا () هُوَ الَّذى يُصَلّى عَلَيْكُمْ وَمَلئِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ اِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنينَ رَحيمًا

“Allah’ı çok anın. O’nu sabah akşam tesbih edin. Karanlıklardan aydınlığa çıkarmak için size rahmet ve istiğfar eden Allah ve melekleridir. İnananlara merhamet eden O’dur.”[204]

10-Tevekkül

Tevekkül İslami mücadelenin ve Allah’a olan imanın en temel unsurlarındandır. Cenabı Allah (cc) bir çok ayette müminlerin yalnızca Allah’a dayanması, O’na tevekkül etmesi gerektiğini buyurur. İslami mücadelenin içinde bulunduğu reel/objektif şartlar her ne olursa olsun, eğer müminler halis bir kalple Allah’a tevekkül etmiyorsa, o mücadelenin sağlıklı bir sonuca ulaşması mümkün değildir. Zira tevekkül eden bir kalbin mükafatı, iç huzuruna kavuşmak ve Allah’ın yardımına mahzar olmaktır. Mücadelenin zafere ulaşması ise ancak ve ancak Allah’ın yardımıyla mümkündür.

Bir mücadelenin akıbetini etkileyen sayısız dünyevi etkenler mevcuttur. İnsanoğlu ise bu etkenlerin hepsini kuşatmaktan acizdir. Aslına bakılırsa insan, bu etkenlerin bir tanesini bile zaman ve mekan açısından tamamen kendi kontrolü altına alamaz. Zira insan kendini bile bu anlamda kuşatamamakta, hükmü altına alamamaktadır. Korkmaması gerektiğini bildiği halde korkmakta, üzülmemesi gerektiğini bildiği halde üzülmekte; zihnine söz geçirse de kalbine söz geçirememektedir. İnsanın içiyle ilgili bu aczi yeti, mücadelenin gidişatını ve akıbetini etkileyen önemli bir unsurdur ve bu zafiyetin tek ilacı tevekküldür. Zira Allah kişinin kalbi ile kendi arasındadır.

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اسْتَجيبُوا لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ اِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْييكُمْ وَاعْلَمُوا اَنَّ اللّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِه وَاَنَّهُ اِلَيْهِ تُحْشَرُونَ

“Ey inananlar! Hayat verecek şeylere sizi çağırdığı zaman, Allah ve Resûlüne uyun. Ve bilin ki, Allah kişi ile onun kalbi arasına girer ve siz mutlaka onun huzurunda toplanacaksınız.”[205]

Yüreklere genişlik veren de; sıkıntı veren de O’dur: İnsan kendini güvende hissetmediği zaman korku, tedirginlik, telaş, sıkıntı ve ümitsizliğe kapılır. Kendini güvende hissetmesi ise, kendine yönelen ve yönelebilecek olan tehlikeleri hem kontrol altında tutmasına, hem de savuşturabilecek imkanları elinde bulundurmasına bağlıdır. Bu ise imkan dahilinde değildir. Zira insan sadece göre bildiği veya akledebildiği tehlikelere karşı önlem alabilmektedir. Ve tehlikeler çoğu zaman arkadan (görmez yerimizden) bulur bizi. Örneğin tefrika tehlikesine karşılık Cenabı-i Allah müminlerin (Ensarın, Evs ve Hazrecin) kalplerini birleştirdiğini ve bunu yapabilmek için yeryüzünün bütün imkanlarının bile yetersiz olduğunu bildiriyor bize:

وَاَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ اَنْفَقْتَ مَا فِىالْاَرْضِ جَميعًا مَا اَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلكِنَّ اللّهَ اَلَّفَ بَيْنَهُمْ اِنَّهُ عَزيزٌ حَكيمٌ

“Ve (Allah), onların kalplerini birleştirmiştir. Sen yeryüzünde bulunan her şeyi verseydin, yine onların gönüllerini birleştiremezdin, fakat Allah onların aralarını bulup kaynaştırdı. Çünkü O, mutlak galiptir, hikmet sahibidir.”[206]

Diğer taraftan, bizim önümüze gelen bir olay, bir nesne, bir olgu sayısız sebeplerin birbirini takip etmesi sonucu bizim karşımıza çıkar. Ve bizi etkileyen her olayın, her durumun sübjektif ve objektif olmak üzere iki yönü vardır. Sübjektif (bizden kaynaklanan) yönün sebeplerini bizim oluşturabilmemize ve kontrol edebilmemize rağmen objektif (bizim dışımızdan kaynaklanan) yönün sebeplerini oluşturmak ve kontrol altında tutmak bizim elimizde değildir.

Tarlamıza ektiğimiz ekinden verimli bir ürün elde edebilmemiz için bizim yapabileceğimiz iyi bir tohum seçmek, zamanında ve düzenli olarak sulamak, gübrelemek vs. Gibi şeyler olabilir. Yağmurun yağması, rüzgarın esmesi, güneşin dogması gibi etkenler ise bizim kontrolümüz altında değildir, ancak, ektiğimiz ürünün verimini etkilemektedir. Buradaki örnek hayatimizin bütün süreçlerinde (sosyal ve siyasal bütün ilişkilerimizde) böyledir. Her olayın bir bizim etki edebildiğimiz yönü, bir de bizim etkimiz dışında kalan yönü vardır. Ve olayların bizim etkimiz altında olan yönü oldukça küçük ve kısıtlıdır.

وَلَئِنْ سَاَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّموَاتِ وَالْاَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللّهُ قُلْ اَفَرَاَيْتُمْ مَا تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ اِنْ اَرَادَنِىَ اللّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كَاشِفَاتُ ضُرِّه اَوْ اَرَادَنى بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِكَاتُ رَحْمَتِه قُلْ حَسْبِىَ اللّهُ عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ

“Andolsun ki onlara: Gökleri ve yeri kim yarattı? diye sorsan, elbette "Allah'tır" derler. De ki: Öyleyse bana söyler misiniz? Allah bana bir zarar vermek isterse, Allah'ı bırakıp da taptıklarınız, O'nun verdiği zararı giderebilir mi? Yahut Allah, bana bir rahmet dilerse, onlar O'nun bu rahmetini önleyebilirler mi? De ki: Bana Allah yeter. Tevekkül edenler, ancak O'na güvenip dayanırlar.”[207]

Tevekkül Gaybi Yardımların Sebebidir

Bu dünyada her bir olay sebep-sonuç ilişkisi içinde vuku bulur. Allah’ın yardımının müminlerin üzerine ulaşmasının en temel sebebi ise müminlerin ancak Allah’a dayanıp güvenmesi, O’na tevekkül etmesidir. Eğer bir hareket sadece kendi sübjektif imkanlarına güveniyor ve bu imkanları esas alarak hesap yapıyorsa, Allah’ın yardımından mahrum kalacak demektir ki, bu da, bir hareketin gücünün kendi elindeki imkanlarla sinirli olması anlamına gelir. Dolayısıyla tevekkül İslami mücadelede sonucu belirleyen, en temel etkendir. İslami mücadele hangi güce ve imkana sahip olursa olsun eğer tevekkülden yoksun bir rotaya sahipse, varacağı yer hüsran ve hezimet olacaktır.

Tevekkül; gayba ilişkin kalbi bir ameldir. İşte tam da bu yüzden gaybi yardımın sebebini oluşturur. Çünkü biz, bir bilinmezle karşı karşıyayızdır ve düşmanla bizim sahip olduğumuz sübjektif koşullar bizden yana gözükmemektedir. Ve buna rağmen biz görünen koşullara değil de, görünmeze umudumuzu bağlarsak bu, gaybi güçleri harekete geçiren bir amel olacaktır. Zira ancak görünmeze ilişkin bir tavır, görünmez bir yardımı hak edebilir. Bedir ve Huneyn günleri bu duruma ilişkin birbirine zıt iki güzel örnektir. Bedirde düşman güçlü müminler güçsüzdü ve Allah’ın yardımıyla zafer müminlerin oldu; Huneyn’de ise müminler güçlü düşman güçsüzdü ve sübjektif koşulların müminlerin lehine olması zafere ulaşmak için yeterli olmadı.

Modern Dünya Tevekkül Bilincini Köreltiyor

Modern dünyada Bati, Rönesans’la birlikte gayba ilişkin bütün inançlarını bırakarak, yaşamı ve çevresini materyalist bir gözle yeniden yorumladı. Batı son üç yüz yılda, bütün gücünü evreni ve doğayı kendi kontrolü ve hakimiyeti altına almak için harcadı. Batı, Allah’a olan güvensizliğin ve imansızlığın bir sonucu olarak yaşamı seküler bir anlayışla yeniden düzenledi. Bu yaşamda Allah’a yer yoktu.

Dolayısıyla 21. yüzyıl insanı, duayı ve tevekkülü bir kenara bırakarak, bütün amaçlarına, deney, anket, silah, medya gibi görsel ve sınırlı verilerle ulaşmaya çalıştı. Bugün modern bilimlerin bütün çabası geleceği (gaybi) kontrol altına alabilmek içindir. Hayatında Allah’a yer vermeyen modern insan, yarın ne olacağını bilmek istiyor. Bütün sosyal, siyasal ve doğal süreçleri kontrol altında tutmak istiyor. Eğer bugün modern bilimler bundan yüz yıl sonrasıyla ilgili kendinden emin ve mütekebbir bulunuyorlarsa bu, ”Biz bugünü kontrolümüzde tuttuğumuz gibi, geleceği de (gaybı da) kontrolümüzde tutuyoruz” mesajını vermek içindir.

Ve bugün maalesef Müslüman dünya da bu mesajın etkisi altındadır. Müslümanlar bugün, zulümle karsılaştıklarında tevekkül ve dua gibi gaybı ve sınırsız bir alanı etkileyen içsel dinamiklerle değil, bugünü ve sınırlı bir alanı etkileyen materyalist verilerle hareket ediyorlar. Bu ciddi bir sapmadır. Zira ilahi bir hareketi materyalist bir hareketten ayıran fark, bütün hesaplarını Allah’a dayanma ve O’na güvenme temeline oturtmasıdır. Ama maalesef bugün içinde bulunduğumuz durum böyle değildir.

Müslümanlar pratik sürecin insan gücünü aşan zorluklarıyla yüzleştiklerinde gaybi yardımları hareket geçirecek bir yaklaşımla değil, sübjektif koşulları önceleyen bir mantıkla hareket ediyorlar. Elbette ki burada düşmanın içinde bulunduğu durumu veya bizim sahip olduğumuz imkanları hiç hesaba katmamamız gerekir, demek istemiyoruz. Ancak şunu asla unutmamamız gerekiyor ki, isterse gücün bütün unsurlarını elimizde bulunduralım, yine de Allah (c.c) bizim tevekkül mantığıyla hareket edip etmememize bakacak ve bu doğrultuda ya yardımını bizden esirgeyecek, ya da yardımıyla bizi destekleyecektir.

Sonuç:

Salt bu dünyanın bize sunduğu verilerle sonuca ulaşma düşüncesi, batının bizim zihinlerimize dayattığı bir yanılsamadır. Dünyevi süreçler maddi sebep-sonuç ilişkileriyle yürüyorsa, gaybi süreçler de manevi sebep-sonuç ilişkileriyle işler. Allah’ın yardımını talep etmenin Kuran’daki adı "tevekkül"dür. Tevekkül, bir mücadelenin Allah’la olan irtibatıdır, bağıdır. Eğer bu bağ güçlü değilse, yarının belirsizliği ve bilinemezliği bizi devamlı korkutacak, tavır ve davranışlarımız ürkekleşecektir. Halbuki geçmişin ve geleceğin sahibi Allah’tır ve bütün hesaplarını Allah’a dayanarak yapanlar asla yanılmayacaklardır

¢3î©× ì¤Ûa á¤È¡ã ë ¢é¨£ÜÛa b ä¢j¤ y

Hasbünallah’ü ve ni’mel-vekil: Allah ne güzel vekildir; O bize yeter.”[208]

11-İbadet

¡æë¢†¢j¤È î¡Û ü¡a ¤ã¡üa ë £å¡v¤Ûa ¢o¤Ô Ü b ß ë

“Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.”[209]

Kur'an-ı Kerim'de bu ayeti okumuş birinin aklına ilk gelen şey Allah'a iman etmenin, beraberinde getirdiği şey hayatın tümünü O'na has kılmak ve O'nun istediği gibi yaşamaktır. Özetle buna İbadet veya Allah'a kulluk diyebiliriz. Neye İnanıyorsanız O uğurda mücadele edersiniz. Mücadelesini sürdürdüğünüz dava sizin Dininizdir artık.Yapıp yapageldiğiniz her şey de İbadet. İbadetin sadece Namaz, hac oruç gibi farzlarla sınırlı olmadığını. İslam’ın 5, İmanın da 6 şarttan ibaret olmadığını gelin birlikte inceleyelim.

İbadet: Varlığın kendisinden üstün ve yüksek kabul ettiği bir merciye boyun eğmesi, onun emirlerine uyup, şartsız ve isteyerek itaat etmesi.

Kur'an-ı Kerim de ibadetin üç manada kullanıldığını görmekteyiz.

Kulluk ve İtaat Anlamında İbadet

"Ey iman edenler, size rızık olarak verdiğimiz şeylerin (maddeten ve manen) en temiz olanlarından yeyin. Allah'a şükredin, eğer(hakikaten) Ona kulluk ediyorsanız."[210]

Bu ayetin getirdiği hüküm ile İslam öncesi toplumun hali arasındaki münasebete gelince. İslam’dan evvel Araplar dini önderlerinin emirlerine bağlanmak ve atalarının takip ettiği yola uymak suretiyle içecekler ve yiyecekleri konusunda bir takım sınırlara bağlı kalarak yaşıyordu. Müslüman olunca Allah onlara şöyle buyurdu: "Eğer bana ibadet ediyorsanız, bu kayıtlamaların tümünü bir yana atmalı ve size helal kıldıklarımı afiyetle yemelisiniz." Bunun anlamı şudur: "Siz bilgin ve önderlerinizin kulları değilseniz; ve sadece Allah'ın kulları iseniz; ve eğer siz gerçekten önderlerinizi bırakıp Allah'a itaat ediyorsanız helal ve haram konusunda Allah'ın sizin için çizdiği sınırlara uymanız gerekir; onların çizdiği sınırlara değil.”

وَالَّذينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ اَنْ يَعْبُدُوهَا وَاَنَابُوا اِلَى اللّهِ لَهُمُ الْبُشْرى فَبَشِّرْ عِبَادِ

"Tâğut'a kulluk etmekten kaçınıp, Allah'a yönelenlere müjde vardır. Kullarımı müjdele."[211]

Bu ayette "Tağut’a ibadet" sözünden kastedilen mana Tağut'a kölelik ve itaattir. Kur'an-ı Kerim'in ıstılahında Tağut'un manası Allah'a karşı haddi aşan ve zulmeden her türlü yönetim, otorite veyahut her türlü başkanlık yahut kumandanlıktır. Allah'ın mülkünde O'nun hükmünü yerine getirir, kullarını zorla, aldatmakla yahut kötü ve bozuk öğretim gibi yollarla kendisine itaate mecbur eder. Kişinin bu türlü otoriteye, başkanlığa, liderliğe boyun eğmesi ve ona tapması şüphesiz Tağut için bir itaattir, başkası değil.

Anlaşıldığı üzre İbadet birine kulluğu gerektirirken; İlah'lık, Rab'lik taslayıp, insanı kulluğa zorlayan diğer bir otoriteyi ve gücü reddi gerektirir ki bu da (La İlahe İllallah "Kelim-i Tevhid") Tevhid in zaruri bir sonucudur.

İtaat Anlamında İbadet

اَلَمْ اَعْهَدْ اِلَيْكُمْ يَا بَنى ادَمَ اَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ اِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبينٌ

"Ey Adem oğulları, şeytana ibadet etmeyin diye size emir vermedim mi? Çünkü o, sizin için apaçık bir düşmandır."[212]

Açıkça görülen şudur: hiç bir kimse bu dünyada şeytanı ilah tanımaz, bilakis bütün gücü ile ona lanet eder ve onu kendisinden uzaklaştırmaya gayret eder. Bunun için Allahu Teala'nın kıyamet gününde ademoğullarına yükleyeceği suç, dünya hayatında şeytana tapmaları değil; onun emrine itaat etmeleri, hükmüne tabi olmaları ve gösterdiği yollara süratle koşmaları olacaktır.

وَاَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى بَعْضٍ يَتَسَاءَلُونَ () قَالُوا اِنَّكُمْ كُنْتُمْ تَاْتُونَنَا عَنِ الْيَمينِ () قَالُوا بَلْ لَمْ تَكُونُوا مُؤْمِنينَ () وَمَا كَانَ لَنَا عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ بَلْ كُنْتُمْ قَوْمًا طَاغينَ

"(İşte bu duruma düştükleri vakit) onlardan bir kısmı, diğerlerine yönelir, birbirlerini sorumlu tutmaya çalışırlar. (Uyanlar, uydukları adamlara:) Siz bize sağdan gelirdiniz (sûreti haktan görünürdünüz) derler. (Ötekiler de:) "Bilâkis, derler, siz inanan kimseler değildiniz".Bizim sizi zorlayacak bir gücümüz yoktu. Fakat siz kendiniz azgın bir toplum idiniz."[213]

Kur'an-ı Kerim in hikaye ettiği ibadet edenlerle ibadet edilenler arasındaki bu karşılıklı konuşmaya iyice dikkat edildiği takdirde açıkça şu görülecektir: Burada mabutlardan masat, kavmin taptığı ilahlar ve putlar değildir. Bilakis onlardan masat halka görünüşte iyilik yapıyoruz izlenimi verirken sapıklığa sürükleyen, temiz Hıristiyan aziz görünüşü altında insanların huzuruna çıkarak, şerri ve fesadı, ıslah adı altında yayan liderler ve kılavuzlardır. Onları cüppe ve tespihleri ile aldatıp kendilerine tabi kıldılar.

İlah Edinmek Anlamında İbadet

Şimdi de üçüncü anlamıyla içinde "ibadet" kelimesi geçen ayetlere bir göz atalım. Bu arada ilah edinmek anlamındaki "ibadet" 'in Kur'an 'ın ifade buyurduğu gibi iki anlamı kapsadığını hatırda tutmalıyız.

Birincisi: Kişinin bir başkası için tapınma ve kulluk amacıyla sücut, rüku, kıyam, tavaf etmesi, kapı eşiğini öpmesi, adak ve kurban kesme vb.. davranışlardan birini göstermesidir. Bu şekilde kendisine tapınılan kimsenin başlı başına bir ilah olduğuna inanılmış olsun veya tüm ibadetler, onun şefaat ve yakınlığının elde edilmesi için yapılmış olsun yahut yüce ilaha ortak olduğuna ve bu dünya işlerinin yönetiminde yardımı ve katkısı bulunduğuna iman edilmiş olsun, bunun hiçbir önemi yoktur.

İkincisi: Kişinin bir kimseyi bu alemde sebepler nizamı üzerinde egemen zannederek isteklerini gerçekleştirmesi için onun dua etmesi, zarar ve felaketler karşısında ondan medet umması, korkuları esnasında malların ve canların yok oluşunda ona sığınması.

Kişinin bu türden tutumlarının ikisi de ilah edinip kulluk etmek manasına dahildir. Bunun delili aşağıdaki Kur'an-ı Kerim ayetleridir.

"De ki: Bana Rabb'imden (akli delilleriyle takviye eden) apaçık ilahi deliller gelince o sizin Allah'ı bırakıp dua ettiğiniz ibadet etmekliğimden kesin olarak men edildim..."[214]

وَمَنْ اَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُوا مِنْ دُونِ اللّهِ مَنْ لَايَسْتَجيبُ لَهُ اِلى يَوْمِ الْقِيمَةِ وَهُمْ عَنْ دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ () وَاِذَا حُشِرَ النَّاسُ كَانُوا لَهُمْ اَعْدَاءً وَكَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ كَافِرينَ

"Allah'ı bırakıp da kendisine kıyamete kadar cevap veremeyecek kişiye tapmakta olan kimseden daha sapık da kimdir? Halbuki bunlar, onların duasından habersizdirler. İnsanlar mahşerde bir araya toplandıkları zaman bunları, onların düşmanları olurlar ve onların ibadetini inkar ediciler olurlar."[215]

Beş ayetin her birinde Kur'an-ı Kerim bizzat açıklamıştır ki burada ibadetten maksat dua ve medet ummaktır.

قَالُوا سُبْحَانَكَ اَنْتَ وَلِيُّنَا مِنْ دُونِهِمْ بَلْ كَانُوا يَعْبُدُونَ الْجِنَّ اَكْثَرُهُمْ بِهِمْ مُؤْمِنُونَ

“(Melekler de:) Sen yücesi, bizim dostumuz onlar değil, sensin. Belki onlar cinlere tapıyorlardı. Çoğu onlara inanmıştı; diyecekler.”[216]

Cinlere ibadet ve onlara imandan bu ayette kastedilen mananın ne olduğunu aşağıdaki Cin Suresi’ndeki ayetler açıklamaktadır:

b=¦Ô ç ‰ ¤á¢çë¢…a Œ Ï ¡£å¡v¤Ûa å¡ß §4b u¡Š¡2 æë¢‡ì¢È í ¡¤ã¡üa å¡ß ¥4b u¡‰ æb × ¢é £ã a ë

"Gerçekte şu da var:İnsanlardan bazı kimseler cinlerden bazı kişilere sığınırlar."[217]

Yukarıdaki ayette açıklanmıştır ki cinlere ibadetten maksat: Onlara sığınmak, korkularından, mal ve canların kaybından yine onlara sığınmaktır, keza cinlere imandan maksat da, muhafaza ve sığınma hususunda onların kudretine inanmaktır.

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ فَيَقُولُ ءَاَنْتُمْ اَضْلَلْتُمْ عِبَادى هؤُلَاءِ اَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبيلَ () قَالُوا سُبْحَانَكَ مَا كَانَ يَنْبَغى لَنَا اَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِكَ مِنْ اَوْلِيَاءَ وَلكِنْ مَتَّعْتَهُمْ وَابَاءَهُمْ حَتّى نَسُواالذِّكْرَ وَكَانُوا قَوْمًا بُورًا

“O gün Rabbin onları ve Allah'tan başka taptıkları şeyleri toplar da, der ki: Şu kullarımı siz mi saptırdınız, yoksa kendileri mi yoldan çıktılar? Onlar: Seni tenzih ederiz. Seni bırakıp da başka dostlar edinmek bize yaraşmaz; fakat sen onlara ve atalarına o kadar bol nimet verdin ki, sonunda (seni) anmayı unuttular ve helâki hak eden bir kavim oldular, derler.”[218]

Bu ayetin beyanından, mabutlardan maksadın salihler, peygamberler ve veliler olduğu açıkça anlaşılıyor. Onların ibadetlerinden maksat da, onların kul olmaktan üstün ve yüce bir mevkide olduklarına inanmak, ilahlık sıfatı ile nitelenebileceklerine, kötülüğe son verip, gaybi yardım gibi şeylere onların huzurunda onları ilahlaştırmaya varacak şekilde tazim ve takdis etmektir.

وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَميعًا ثُمَّ يَقُولُ لِلْمَلئِكَةِ اَهؤُلَاءِ اِيَّاكُمْ كَانُوا يَعْبُدُونَ () قَالُوا سُبْحَانَكَ اَنْتَ وَلِيُّنَا مِنْ دُونِهِمْ بَلْ كَانُوا يَعْبُدُونَ الْجِنَّ اَكْثَرُهُمْ بِهِمْ مُؤْمِنُونَ

“O gün Allah, onların hepsini toplayacak; sonra meleklere: Size tapanlar bunlar mıydı? diyecek. (Melekler de:) Sen yücesi, bizim dostumuz onlar değil, sensin. Belki onlar cinlere tapıyorlardı. Çoğu onlara inanmıştı; diyecekler.”[219]

Bu ayetlerde, meleklerin ibadetlerinden kastedilen mana cahiliyye halkının yaptığı gibi, onların hayal ürünü resimlerine ve heykellerine karşı gösterilen kulluk ve ubudiyettir. Bundan maksatları ise, bu dünya hayatına bağlı işlerinde onların yakınlıklarını ve yardımlarını kazanmak suretiyle onları hoşnut etmektir.

وَيَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِنْدَ اللّهِ قُلْ اَتُنَبِّؤُنَ اللّهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِى السَّموَاتِ وَلَا فِىالْاَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالى عَمَّا يُشْرِكُونَ

"Onlar Allah'ı bırakıp kendilerine ne bir zarar, ne bir faide veremeyecek olan şeylere ibadet ederler. Bir de: 'Bunlar -putlar- Allah yanında bizim şefaatçılarımızdır' derler."[220]

Bu ayette de ibadetten maksat, ilah edinmektir. Yine burada onların ibadetlerindeki gayenin ne olduğu da açıklanmıştır.

Kulluk, İtaat ve İlah Edinmek Anlamında İbadet

Az önce birbiri arkasına sıraladığımız misallerin hemen hepsi, Allah'tan başkasına yapılan ibadeti kapsamaktaydı. İbadet kelimesinin itaat ve kulluk manaları ile zikredildiği ayetlere gelince, bu ayetlerde mabuttan maksat ya şeytandır, yahut Allah'a itaat ve ibadette alternatif olarak kendilerine itaat ve ibadeti teşvik eden ve kendilerini Tağut kılan azgın kişilerdir, yahut da Allah'ın kitabını hiçe sayarak insanları, uygun gördükleri hayat düzeni ve yaşayış tarzına sürükleyen lider ve önderlerdir.

İbadet kelimesini ilah manasında varit olduğu ayetlere gelince; bu ayetlerde mabuttan maksat, yol gösterme ve öğretilerine rağmen insanların kendilerini ilah telakki ettikleri salih kişiler, peygamberler ve velilerden yahut yanlış anlayışları dolayısıyla tabiat kanunu üzerindeki koruyucu Rab'lıkta ortak edindikleri cin veya meleklerden ibarettir. Veya bunlar, mücerret şeytanın teşviki ile namazlarını kıble ve ibadetlerine yön teşkil eden heykel ve hayali kuvvetlerden oluşmaktadırlar. Kur'an-ı Kerim, bütün bu mabutları batıl sayıyor. İnsanların onlara tapmasını, onlara itaat etmelerini, onların ilah telakki etmesini de büyük bir hata sayıyor.

Bu ibadetin, onlara tapınılması, itaat olunması, yahut onları ilah kabul etmek şeklinde olması aynı şeydir. Kur'an ayrıca şunu da vurguluyor: Sizin tapmakta olduğunuz bu şeylerin hepsi Allah'ın kulları ve köleleri olup ibadet olunmaya müstahak değildir ve siz de onlara ibadet etmekle ümitsizlik, alçaklık ve musibetten başka bir şey elde etmiyorsunuz. Hakikatte onların da, yer ve göklerin de gerçek maliki bir olan Allah'tır. Bütün işler, bütün otorite ve salahiyetler O'nundur. İşte bundan dolayı da ibadet edilmeye layık yalnız O'dur.

اِنَّ وَلِِّىَ اللّهُ الَّذى نَزَّلَ الْكِتَابَ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِحينَ

"Allah'ı bırakıp dua ettikleriniz sizin gibi kullardır. Eğer davanızda doğru iseniz haydi onlara dua edin de isteklerinizi yerine getirsinler."[221]

æë¢Š¢–¤ä í ¤á¢è ¢1¤ã a ¬ü ë ¤á¢× Š¤– ã æì¢Èî©À n¤ í ü ©é¡ãë¢… ¤å¡ß æì¢Ç¤† m åí©ˆ £Ûa ë

"Sizin Allah'ı bırakıp çağırdıklarınız ise imdadınıza yetişmeye güçleri yetmediği gibi hatta kendilerine de yardımları dokunmaz."[222]

يَعْلَمُ مَا بَيْنَ اَيْديهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يَشْفَعُونَ اِلَّا لِمَنِ ارْتَضى وَهُمْ مِنْ خَشْيَتِه مُشْفِقُونَ

"Öndekilerini de arkalarındakini de O bilir. Bunları O'nun rızasına ermiş olandan başkasına şefaat etmezler. Bunlar O'nun korkusundan titreyenlerdir."[223]

قُلِ اللّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِى الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ اِنَّكَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ قَديرٌ

"De ki: Ey mülkün sahibi Allah. Sen mülkü kime dilersen ona verirsin, mülkü kimden dilersen ondan alırsın. Kimi dilersen onun kadrini yükseltir, kimi dilersen onu alçaltırsın. Hayır yalnız Senin elindedir. Şüphesiz ki Sen her şeye hakkıyla kadirsin."[224]

Böylece Kur'an-ı Kerim, insanların o ibadet ettikleri şeylerin tümünün Allah'ın kulu ve onun karşısında aciz olduklarını açıkladıktan sonra, insanları ve cinleri ibadet kelimesinin muhtelif manalarıyla yalnız Allah'a ibadete, sadece O'na kulluk etmeye, ancak O'na itaatte bulunmaya, kişinin O'ndan başkasını ilah kabul etmemesine ve ibadetin hangi çeşidi olursa olsun bir hardal tanesi kadar bile olsa O'ndan başkasına yapılmamasına çağırıyor:

"Tağut'tan, ibadet etmekten kaçınıp da Allah'a yönelenlere gelince Onlar için de müjde vardır."[226]

اِتَّخَذُوا اَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ اَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللّهِ وَالْمَسيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا اُمِرُوا اِلَّا لِيَعْبُدُوا اِلهًا وَاحِدًا لَا اِلهَ اِلَّا هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ

"Halbuki bunlar da ancak bir olan Allah'a ibadet etmelerinden başkasıyla emrolunmamışlardır."[227]

"Ey iman edenler, size rızık olarak verdiğimiz şeylerin (maddeten ve manen) en temiz olanlarından yeyin. Allah'a şükredin, eğer(hakikaten) Ona kulluk ediyorsanız."[228]

Allah-u Teala, bu ayetlerde boyun eğme, itaat, kulluk ve kölelikten ibaret olan ibadetin yalnız kendisine has kılınmasını emrediyor. Zaten ayetlerde buna dair açık işaretler vardır. Çünkü Allah-u Teala bu ayetlerde atalara, rahiplere, bilginlere, şeytanlara, tağutlara itaat etmekten sakınmayı ve bir olan Allah'a kulluk için gerekeni yapmayı emrediyor.

قُلْ اِنّى نُهيتُ اَنْ اَعْبُدَ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ لَمَّا جَاءَنِىَ الْبَيِّنَاتُ مِنْ رَبّى وَاُمِرْتُ اَنْ اُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمينَ

"De ki: 'Bana Rabbimden apaçık deliller gelince o sizin Allah'a bırakıp dua ettiklerinize ibadet etmekliğimden kat'i olarak menedildim."[229]

"Rabbiniz şöyle buyurdu:'Bana dua edin, size icabet edeyim. Çünkü bana ibadetten büyüklük taslayanlar hor ve hakir cehenneme gireceklerdir."[230]

اِنْ تَدْعُوهُمْ لَا يَسْمَعُوا دُعَاءَكُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَااسْتَجَابُوا لَكُمْ وَيَوْمَ الْقِيمَةِ يَكْفُرُونَ بِشِرْكِكُمْ وَلَا يُنَبِّئُكَ مِثْلُ خَبيرٍ

"Eğer onlara dua ederseniz duanızı işitmezler, işitseler bile size cevap vermezler. Kıyamet gününde de onlar sizin müşrikliğinizi tanımayacaklardır."[231]

قُلْ اَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ مَا لَا يَمْلِكُ لَكُمْ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا وَاللّهُ هُوَ السَّميعُ الْعَليمُ

"De ki: 'Allah'ı bırakıp da size ne bir zarar, ne de bir yarar vermeye gücü yetmeyen şeylere mi tapıyorsunuz? Halbuki her şeyi işiten, her şeyi bilen Allah'ın kendisidir."[232]

Allah-u Teala bu ayetlerde "ilah edinme" manasını içeren ibadetin kendisine tahsis edilmesini emretti. Keza buna açık işaret, ayetteki "ibadet" kelimesinin dua manasında kullanılmış olmasıdır. Yukarıda geçen ve aşağıda gelecek olan ayetlerde Allah-u Teala'ya tabiat üstü koruyucu Rablığı konusunda ortak koştukları ilahlardan söz edilmiş bulunuyor.

Şimdi aklı selim sahipleri kolayca anlarlar ki Kur'an-ı Kerim'de Allah'a ibadetin zikredildiği her ayette ibadet kelimesinin çeşitli manalarından sadece birine hasredilmesini gerektirecek herhangi bir ifade bulunmuyorsa, o zaman bu gibi ayetlerde ibadet kelimesinden kastedilen kulluk, itaat ve ilah edinme manalarının her üçüdür.

Mesela Gelen Ayetlere Bakalım

ô©Š¤×¡ˆ¡Û ñì¨Ü £–Ûa ¡á¡Ó a ë =ó©ã¤†¢j¤Çb Ï b ã a ¬ü¡a é¨Û¡a ¬ü ¢é¨£ÜÛa b ¯ã a ¬ó©ä £ã¡a

"Şüphe yok ki ben, Allah'ım. Benden başka hiçbir ilah yoktur. Öyle ise bana ibadet et..."[233]

ذلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمْ لَا اِلهَ اِلَّا هُوَ خَالِقُ كُلِّ شَىْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ وَكيلٌ

"İşte Rabbiniz olan Allah, O'ndan başka hiç bir ilah yoktur. Her şeyi yaratandır. O halde O'na ibadet edin. O her şeyin üstünde güvenip dayanılacak mutlak bir vekildir."[234]

قُلْ اِنَّمَا اَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى اِلَىَّ اَنَّمَا اِلهُكُمْ اِلهٌ وَاحِدٌ فَمَنْ كَانَ يَرْجُوا لِقَاءَ رَبِّه فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّه اَحَدًا

“O (yiğit) gençler mağaraya sığınmışlar ve: Rabbimiz! Bize tarafından rahmet ver ve bize, (şu) durumumuzdan bir kurtuluş yolu hazırla! demişlerdi.”[235]

Öyleyse ibadet kelimesinin bu ve buna benzer ayetlerde yalnız ilahlık veya sadece itaat ve kulluk manalarıyla sınırlandığına dair herhangi bir işaret yoktur. Bilakis Kur'an-ı Kerim buna benzer ayetlerde davetini en mükemmel şekilde ortaya koymaktadır. Şurası açıktır ki, Kur'an-ı Kerim, kölelik, itaat ve tapınmanın tümüyle ve bir arada olmak üzere yalnız ve halisen Allah'a ait olmasına davet etmektedir.

Buna göre; ibadet kelimesinin sadece bir manada dondurulması, doğrusunu söylemek gerekirse Kur'an çağrısının çok dar manalara sıkıştırılması demektir. Bunun kaçınılmaz sonucu ise Kur'an davetini böylesine dar kalıplar içerisinde düşünerek Allah'ın dinine inanan kimsenin, Kur'an'ın öğretilerine ancak sınırlı bir şekilde uyabilecek olmasıdır.

12-Heva

“He-ve-ye” kökünden gelir; mastar şekilleri hüviyyen, hevyanen, heven’dir. Sözcük anlamı; şahinin inişi gibi hızla süzülüp inmek, düşmek, yıldızın batması, kayması, mahvolmak, kabın boş olması, hava, bomboş olmak manalarına gelir. Kur’an-ı Kerim’de bu ve benzer kelime manalarıyla kullanılması ıstılahi manasını açık etmiştir;

6ô¨ì è¤Ûa ¡å Ç ¢Õ¡À¤ä í b ß ë 7ô¨ì Ë b ß ë ¤á¢Ø¢j¡yb • £3 ™ b ß =ô¨ì ç a ‡¡a ¡á¤v £äÛa ë

“Kaydığı (battığı) zaman o yıldıza yemin ederim ki şaşırmadı sahibiniz, azıtmadı da ve hevasından söylemiyor”[236] ayetinde yıldızın batması, kayması heva kelimesiyle anlatılırken Allah Resulü’nün kendi arzusuna ve keyfine göre iş yapmaması da hevasına uymaması ile anlatılıyor. Bu ayetin tefsirinde Razi şöyle der; Heva’nın tefsiri hususunda söylenenlerin en güzeli, bunun arzu, istek, sevgi manasına olmasıdır. Fakat, bu, nefisten kaynaklanan arzu, istek ve sevgidir.

Nitekim, Arapça’da onu sevdim, arzuladım manasında heveytühu denilir. Fakat, heva kelimesinin kökü esas itibariyle değersiz oluşa, alçaklığa, düşüklüğe delalet eder. Nitekim haviye kelimesi de böyle bir manaya gelir, o halde nefis alçaldığında ve yüce, güzel şeyleri bırakıp değersiz şeylere tutunduğunda alçalır, yuvarlanır, tökezler. Nitekim yukardan aşağı yuvarlanıp düştüğünde, ‘taş dağın başından yuvarlandı (heva)’ denilir. Kur’an-Kerim heva kelimesini muhabbete ters düşen yerlerde kullanmıştır. Bunun delili Hak Teala’nın:

=ô¨ì è¤Ûa ¡å Ç ¤1 £äÛa ó è ã ë ©é¡£2 ‰ âb Ô ß Òb ¤å ß b £ß a ë

“Rabbinin makamından korkan ve nefsini kötü arzulardan uzaklaştırmış kimse için”[237] ayetidir.

6¥õ¬a ì ç ¤á¢è¢m †,¡÷¤Ï a ë 7¤á¢è¢Ï¤Š Ÿ ¤á¡è¤î Û¡a ¢£† m¤Š í ü ¤á¡è¡@¢ªë¢‰ ó©È¡ä¤Ô¢ß åî©È¡À¤è¢ß

“Başlarını dikerek koşarlar, bakışları kendilerine dönmez ve yüreklerinin içi bomboş hava kesilmiştir (yürekleri hevadır.)”[238]

Bu ayette Arapça’da kullanılan bir deyim içerisinde heva kelimesi kullanılmıştır; her şeyden hali, gücü ve kuvveti kalmayan kişi için “falancanın kalbi bomboştur” denilir, ki bununla, o kafirlerin kalplerinin, Kıyamet gününde, onları saran dehşet ve hayretin büyüklüğünden başlarına gelen ikap ve cezadan dolayı her türlü ümit ve arzudan, hatıra ve düşüncelerden uzak olacakları kastedilmiştir.

حُنَفَاءَ لِلّهِ غَيْرَ مُشْرِكينَ بِه وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللّهِ فَكَاَنَّمَا خَرَّ مِنَ السَّمَاءِ فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ اَوْ تَهْوى بِهِ الرّيحُ فى مَكَانٍ سَحيقٍ

“Kendisine ortak koşmaksızın Allah'ın hanifleri (O'nun birliğini tanıyan müminler olun). Kim Allah'a ortak koşarsa sanki o, gökten düşüp parçalanmış da kendisini kuşlar kapmış, yahut rüzgâr onu uzak bir yere sürüklemiş (bir nesne) gibidir”[239] ayetinde sürüklenen, bir tarafa atılan, bırakılıveren bir nesnenin tasvirinde kullanılmıştır.

7ó¨£' Ëb ß b èî,¨£' Ì Ï =ô¨ì¤ç a ò Ø¡1 m¤ªì¢à¤Ûa ë

“Altı üstüne gelen kasabaları da kaldırıp yere çarptı da, onlara giydirdiğini giydirdi”[240] ayetinde yerle bir olan, altüst edilen ,zamanında gazabı hak eden bir beldenin durumunu anlatmak için ehva fiili kullanılıyor.

¥ò î¡ßb y ¥‰b ã 6¤é î¡çb ß Ùí¨‰¤… a ¬b ß ë 6¥ò í¡ëb ç ¢é¢£ß¢b Ï

"Fakat mizanları hafif gelen kimse, o vakit onun anası haviyedir, ve bildin mi haviye nedir? Kızışmış bir ateş!”[241] ayetlerinde bir cehennem sahnesi canlandırılıyor ve mizanı hafif gelen, kaybeden insanın anasının haviye olduğu teşbihiyle, gideceği, sığınacağı tek ve kaçınılmaz yerin kızgın ateş, cehennem çukuru olduğu söyleniyor ve bu çukurun isminin heva ile aynı kökten olan haviye olduğu kaydediliyor.

Daha önce verilen anlamlardan, yuvarlanmak, çukura yuvarlanmak, dağdan aşağı yuvarlanmak, alçalmak ve tökezlemek anlamları bu haviye kelimesiyle daha bir anlam kazanıyor.

قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ اَتُجَادِلُونَنى فى اَسْمَاءٍ سَمَّيْتُمُوهَا اَنْتُمْ وَابَاؤُكُمْ مَا نَزَّلَ اللّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍ فَانْتَظِرُوا اِنّى مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرينَ

“De ki: Allah'ı bırakıp da bize fayda veya zarar veremeyecek olan şeylere mi tapalım? Allah bizi doğru yola ilettikten sonra şeytanların saptırıp şaşkın olarak çöle düşürmek istedikleri, arkadaşlarının ise: "Bize gel! " diye doğru yola çağırdıkları şaşkın kimse gibi gerisin geri (inkârcılığa) mı döndürüleceğiz? De ki: Allah'ın hidayeti doğru yolun ta kendisidir. Bize âlemlerin Rabbine teslim olmamız emredilmiştir”[242] ayetinde şeytanların, nefsine tabi olanların bir insanı ayartması, şaşırtması, heveslendirmesi fiili için kullanılıyor.

لَقَدْ اَخَذْنَا ميثَاقَ بَنى اِسْرَائلَ وَاَرْسَلْنَا اِلَيْهِمْ رُسُلًا كُلَّمَا جَاءَهُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوى اَنْفُسُهُمْ فَريقًا كَذَّبُوا وَفَريقًا يَقْتُلُونَ

“Celalim hakkı için, biz İsrail oğullarından sapasağlam teminat almış, onlara peygamber göndermişizdir. Ne zaman bir peygamber, kendilerine hoşlanmayacağı (la tehva) bir şey getirdi ise bir takımını yalana çıkardılar, bir takımını da öldürdüler.”[243]

اِنْ هِىَ اِلَّا اَسْمَاءٌ سَمَّيْتُمُوهَا اَنْتُمْ وَابَاؤُكُمْ مَا اَنْزَلَ اللّهُ بِهَا مِنْ سُلْطَانٍ اِنْ يَتَّبِعُونَ اِلَّا الظَّنَّ وَمَا تَهْوَى الْاَنْفُسُ وَلَقَدْ جَاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدى

“Onlar hiçbir şey değil, sırf sizin ve babalarınızın taktığı kuru isimler! Allah onlara öyle bir saltanat indirmedi; yalnız zanna ve nefislerin sevdasına tabi oluyorlar. Halbuki Rablerinden kendilerine doğru yolu gösteren geldi”[244] ayetlerinde de arzulamak, nefse hoş gelmek, nefsin sevdası manalarına kullanılmıştır.

Yukarda geçen ayetlerden de anlaşıldığı üzere heva ve benzer kelimeler insanı düşüren, alçaltan, şaşırtan, felaketlere sürükleyen hallerin anlatımında kullanılmış, hatta bu felaketlerin ve cehennem çukurunun adı olmuştur. İzutsu, heva için, ‘insan ruhunun şehvetlerden ve hayvani iştah dan doğan doğal eğilimi’ tanımını yapmaktadır. Ve, Kur’an metninde kelimenin hiç değişmeyen anlamının, insanı doğrudan saptırması kaçınılmaz olan şer bir temayül olduğunu isabetli olarak vurgulamaktadır. Böylelikle Kur’an’da heva, ilmin, yani hakikatten beyan olunan bilginin zıddını oluşturmaktadır. Necm;53/23’te bu durum iyice açıktır. Kur’an-Kerim’de hakkın, hakikatin karşısında, haktan gelinin karşısında heva vardır.

وَلَنْ تَرْضى عَنْكَ الْيَهُودُ وَلَاالنَّصَارى حَتّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ اِنَّ هُدَى اللّهِ هُوَ الْهُدى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ اَهْوَاءَ هُمْ بَعْدَ الَّذى جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ مَالَكَ مِنَ اللّهِ مِنْ وَلِىٍّ وَلَا نَصيرٍ

“Sana ilimden geldikten sonra eğer onların hevasına uyarsan, senin için Allah’tan ne bir veli, ne de bir yardımcı olur.”[245]

İnsanın bütünüyle hevasına tabi olması hevasını ilah edinmesinden başka bir şey değildir. Allah da hevasına tabi olanı, bir ilim üzerine, hak ettiği üzere daha da şaşırtır;

=5î©× ë ¡é¤î Ü Ç ¢æì¢Ø m o¤ã b Ï a 6¢éí¨ì ç ¢é è¨Û¡a ˆ ‚ £ma ¡å ß o¤í a ‰ a

“Gördün mü hevasını ilah edineni? Onun üzerine sen mi vekil olacaksın?”[246]

“Gördün mü hevasını ilah edinip, Allah’ın bir ilim üzerine saptırdığı ve kulağı ve kalbi üzerine mühür koyup, görme gücünün üzerine de perde çektiği kimseyi? Artık Allah’tan sonra onu kim hidayete erdirir? Düşünüp hatırlamaz mısınız?”[247]

فَاِنْ لَمْ يَسْتَجيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ اَنَّمَا يَتَّبِعُونَ اَهْوَاءَهُمْ وَمَنْ اَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَويهُ بِغَيْرِ هُدًى مِنَ اللّهِ اِنَّ اللّهَ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الظَّالِمينَ

“Eğer sana cevap vermezlerse (yönelmezlerse), bil ki onlar, sırf kendi hevaları peşinden gidiyorlar. Allah’tan doğru delil olmadan kendi hevası peşinden gidenden daha şaşkın kim olabilir? Muhakkak ki ALLAH zalimler güruhunu muvaffak etmez!”[248]

Allah Teala kainattaki düzeni Hakikatın oradaki ikamesine bağlamaktadır;

وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ اَهْوَاءَهُمْ لَفَسَدَتِ السَّموَاتُ وَالْاَرْضُ وَمَنْ فيهِنَّ بَلْ اَتَيْنَاهُمْ بِذِكْرِهِمْ فَهُمْ عَنْ ذِكْرِهِمْ مُعْرِضُونَ

“Eğer hak onların keyiflerine tabi olsaydı, semavat ve arz ve bunlardaki kimseler katiyen fasit olurdu. Hayır! Biz onlara unutulmaz ders olacak zikirlerini getirdik de onlar zikirlerinden yüz çeviriyorlar.”[249]

Allah Teala kendisine tabi olanlarla heva ve hevesine tabi olanları mutlak ve muhakkak olarak ayırt etmektedir;

اَفَمَنْ كَانَ عَلى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّه كَمَنْ زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِه وَاتَّبَعُوا اَهْوَاءَ هُمْ

“Şimdi Rabb’inden bir beyyine üzerinde bulunan kimse, hiç o kötü ameli kendine süslü gösterilmiş de heva ve hevesleri ardına düşmüş kimselere benzer mi?”[250]

Burada önemle vurgulanması gereken bir taraf da, heva ve hevsesine uyan insanlara bu yaptıkları güzel görünmekte be bu böylece daha kolay düşülebilir ve ısrarla devam edilir bir hayat tarzı olarak durmaktadır. Ve böyle insanların farkı diğer dünyada hakka teslim olanlarla ortaya konacaktır.

2.BÖLÜM

İlk On bir Surenin Konuları

Genel Bir Bakış; Sure: Yüksek rütbe, derece, mevki, şan, şeref, yapısı güzel ve yüksek bina veya binanın bir kısmı veya bir katı, duvarın yapısında kullanılan taş, kerpiç, veya tuğla gibi malzemenin her bir sırası, nişane ve alâmet anlamında bir kelime. Küçük veya büyük, uzun veya kısa Kur'ân-ı Kerim'in yüz on dört bağımsız bölümünden her birine verilen ad. Süre kelimesinin hangi kökten türetildiği hakkında değişik görüşler vardır. Bazıları hemzeli olarak "bir kapta kalan artık yemek veya su" anlamındaki "su'r" kelimesinden türemiş olduğunu söylerken; diğer bazıları hemzesiz olarak sâra fiilinden türetildiğini söylemişlerdir.

Bunlardan birincisine göre, Kur'ân-ı Kerim'in bir kısmına veya kısımlarına su'ra denilmesi mümkün olmaktadır. İkinciye göre bir binanın katlarına veya kısımlarına sûra denildiği gibi, Kur'ân'ın muhtelif kısım ve tabakalarını teşkil eden sürelere bu ismin verilmesi mümkündür. Öte yandan süreler Allah kelamını ihtiva etmekle büyük bir şeref ve mevki kazandıklarından veya Allah kelâmı olan âyetleri çepeçevre kuşattıklarından, hemzesiz sûr'dan türetilen süre adı almış olmaları mümkündür.

Usul alimleri surelerin isimleri ile Kur'ân-ı Kerim'deki sıralarının tevkifi olup olmadığı konusunda değişik görüşler ortaya atmışlardır. Bazı surelerin bir tek ismi varken, bazılarının iki ve daha çok ismi bulunmaktadır. Meselâ Fatiha suresinin 20'den fazla ismi vardır. Aynı şekilde Enfâl suresinin diğer bir adı Bedr Suresi; İsrâ'nın, Subhân ve Beni İsrâil; Tâhâ'nın, Kelîm; Şuarâ'nın, Câmia; Neml'in Süleyman; Fâtır ın, Melâike; Zümer in, el-Guraf; Gâfir'in, et-Tavl ve Mü'min; Muhammed in, el-Kıtâl; Haşrın, Beni Nadir; Saff'ın Havâriyyin; Kâfirün'un el-Mukaşkışe suresidir.[252] Bu arada iki veya daha çok sureye birden bir ad verildiği de görülür. Meselâ Bakara ve Âlu İmrân surelerine Zehrâvâtı; Felâk ve Nâs surelerine Muavvizetân; ilk yedi uzun sureye es-Seb'ul-Mesâni'de denilmektedir.

Surelerin Kur'ân-ı Kerim içinde sıralanması

Ayetlerin sureler içindeki sıralarının bizzat Hz. Peygamber tarafından bildirildiğinde şüphe olmadığı halde, surelerin tertibinin de Hz. Peygamber tarafından yapıldığı veya Hz. Peygamber'in vefatından sonra Sahabenin içtihadı ile yapıldığı da iddia edilmektedir.[253] Halen elimizde bulunan Hz. Osman'ın İmam Mushafı'ndan istinsah edilen ve bütün İslâm âleminde yaygın durumdaki mushaf dışında diğer bazı mushaflardaki surelerin tertibinde ve surelerin isimlerinde farklılıklar vardır. Meselâ Hz. Ali'nin mushafında sureleri nüzûl sırasına göre tertib ettiği bildirilmektedir. Ayrıca bu mushaflardaki sure sayılan da İmam Mushaftaki sayı (114 sure)dan farklıdır. Bunlarda bazı sureler birleştirilirken, bazı sureler de ikiye ayrılmış durumdadır.

Surelerin elimizdeki mushafta sıralanışlarının tevkifi olduğu görüşü, âlimlerin çoğunluğunca kabul edilmektedir. Hz. Peygamber'in her sene Ramazan ayında o zamana kadar nâzil olan sureleri Cibril'e mushaftaki sırasına göre okuduğu (mukabele ettiği -ki buna "arza" denilmektedir) ve Resûlüllah'ın vefatından hemen önceki Ramazanda yapılan arzada bu mukabele'nin iki defa olduğu rivayet edilmektedir.[254] Bugünkü sıraya göre sureler arasındaki münasebet son derece önemli olup surelerin tefsirinde müfessirlere yardımcı olmaktadır.

Elimizdeki mevcut mushafta ilk sırada Fâtiha suresi yer almakta, bunu es-Seb'u't-tıvâl adı verilen yedi uzun sure takip etmektedir. Bu yedi sureden sonrakilere yüzden fazla âyet ihtiva edenler manâsına "el-Miün" adı verilmektedir. Miün'dan sonra âyetleri sayısı yüzden az olan sureler gelir ki bunlara da "el-Mesâni" adı verilmektedir. Mesânî'den sonra gelen sureler sık sık Besmele ile birbirlerinden ayrıldıkları için "el-Mufassal" diye adlandırılırlar. Bunlar da kendi aralarında tıvâl, evsat ve kısâr olarak üç gruba ayrılmıştır. el-Mufassal surelerin ilkinin hangisi olduğu hususu ihtilâflıdır. 37. sure olan es-Sâffât ile 93. sure olan ed-Duhâ'ya kadar olan surelerden on ikisi el-Mufassal surelerin ilk suresi olarak gösterilmektedir. Genellikle kabul edilen görüşe göre tıvâl-i mufassal grubundaki sureler, Nebe' suresine kadar olan surelerdir. Nebe' suresi ile Duhâ suresi arasındakiler evsat; Duhâ'dan sonrakiler ise kısâr grubunu teşkil etmektedir.

Mekki ve Medenî Sureler

Surelerin isimlendirilmeleri, mushaftaki sıraları hakkındaki ihtilâfın yanında, bunların Mekke'de mi, yoksa Medine'de mi nâzil oldukları konusunda da değişik bazı görüşler vardır. Bu değişik görüşlerin başlıca sebebi de bu konuda Hz. Peygamber'den açık bir bilginin rivayet edilmemiş, olmasıdır. Yani Hz. Peygamber şu şu âyet veya sure Mekkidir veya medenidir diye bir bilgi vermemiştir. Bu konuda ancak vahyin nüzûlüne şahid olan bazı sahabeden parça parça bilgiler, rivayetler vardır ki bunlar da yetersizdir.

Bu ihtilâflara rağmen Kur'ân-ı Kerim'in 20 suresinin Medine'de, 82 suresinin de Mekke'de nâzil olduğunda ittifak edilmiştir. Kalan 12 surenin Mekke'de mi, yoksa Medine'de mi nâzil oldukları konusunda farklı görüşler vardır. Bunda mekkî ve medenînin tariflerindeki ihtilâflar da etkili olmuştur. Suyûtî'nin el-İtkân'ında işaret ettiği gibi bu konuda üç görüş vardır:

1.Hicretten önce nâzil olan sureler veya âyetler mekkî; Hicretten sonra nâzil olanlar medenîdir. Bunda esas alınan ölçü, zamandır: Nüzûlün yerine itibar edilmemiştir. Meselâ Hicretten sonra veda haccında ve Mekke'de veya seferlerde nâzil olan sure ve âyetler medenî sayılmıştır.

2.Mekân olarak Mekke ve çevresinde (Arafat, Minâ, Müzdelife, Tâif gibi) nâzil olanlar Mekkî; Medine ve çevresinde (Bedr, Uhud gibi) nâzil olanlar medenîdir.

3. Mekkelilere hitab edenler mekkî, Medinelilere hitab edenler medenîdir. Ancak bu üçüncü görüş fazla taraftar bulamamıştır.

Bu arada şunu da belirtelim ki, Kur'ân-ı Kerim'de bir bütün halinde nâzil olan sureler yanında parça parça inen sureler çoğunlukta olduğu için, Mekkî bir surede Medeni, Medenî bir surede Mekkî âyetlerin de bulunduğu gözden uzak tutulmamalıdır. Mısır'da H. 1342 yılında basılan bir mushafta her surenin başında verilen bilgilerde buna da işaret edilmiş ve o sure meselâ mekkî bir sure ise, içindeki medenî âyetlerin hangileri olduğu belirtilmiştir.

Mekkî ve Medenî sureleri ilk bakışta birbirinden ayıran bazı özellikler vardır. Bu cümleden alarak:

a) İçinde "kellâ" lafzı bulunan sureler (Kellâ kelimesi 15 surede 33 defa geçer).

b) İçinde secde âyeti bulunan sureler.

c) Bakara ve Alu İmrân sureleri dışında başında huruf-u mukattaa bulunan sureler.

d) Bakara suresi hariç tutulursa, içinde peygamberlerin, geçmiş milletlerin, Hz. Âdem ve İblis'in kıssaları bulunan sureler.

e) Bazı istisnalarla içinde (ya eyyühennasü) hitabı bulunan sureler Mekke'de nâzil olmuş mekkî surelerdir.

Medenî sureler ise genelde

a) Şer'î cezalar, medenî hukuk ile ilgili konuları ihtiva eder.

b) Cihad ve ahkâmı bu surelerde açıklanmıştır.

c) Ankebût suresi hariç, münafıklardan bahseden sureler Medine'de nâzil olmuştur. Çünkü münafıkların ortaya çıkışı Medine-i Münevvere'dedir.

Bunlardan başka genel olarak Mekkî surelerde şirke, küfre ve putperestliğe kesin tavır konulmuş; bunun mukabili olan Allah'ın varlığı, birliği başta olmak üzere itikad ve âhiretle ilgili iman esasları işlenmiştir. Bu sureler genelde kısa olup, âyetleri de kısa kısa, ezberlenmesi kolay surelerdir.[255]

Mekkî-Medenî sureleri bilmekte bir çok faydalar vardır. Her şeyden evvel, Kur'ân-ı Kerim'i tefsir etmek isteyenlere bu bilginin büyük yardımı olur. Her ne kadar âyetlerin manâları umumu üzerine hamledilse ve sebebin veya nüzûlün mahallinin manâyı tahsis etmesi genel bir kural değilse de; âyet veya âyetlerin nerede, kim veya ne hakkında nâzil olduğunun bilinmesi, onları anlamaya büyük ölçüde yardımcı olur.

Öte yandan, özellikle Kur'ân-ı Kerim'i yeni nesillere anlatıp öğreteceklere Kurân’daki hitab tarzları ve tebliğ üslûbunun Mekke ve Medine'deki muhatablara göre değişik olması, yol gösterir. İslâmi tebligatın hangi merhalelerde nasıl bir üslûb taşıması gerektiği, müşrik, kâfir, ehl-i kitap, müminler gibi topluluklara hangi üslûb ve metotlarla tebligatın yapılması gerektiği bu yolla daha iyi anlaşılır.

Bir de Kurân’daki nesih ve mensûh âyetlerin tespitinde mekkî ile medenî sure ve âyetlerin bilinmesi büyük kolaylık sağlar. Birbirine zıt gibi görünen iki âyetle karşılaşıldığında, zaman itibariyle (meselâ mekkî olanlar) önce olanların nâsih, diğerinin mensûh olduğu kolaylıkla anlaşılabilir.[256]

1-Fâtiha Sûresi

Kur'an-ı Kerîm'in İlk Suresi

Fâtiha, "açılacak şeylerin başı, ilk açılacak yer" demektir. Mukabili "hâtime"dir. Bu sûreye, Allah kelâmının başında bulunduğu yahut namazda ilk okunan sûre veya tümüyle ilk inen sûre olarak Fâtiha sûresi denilmiştir.

Çoğunluğun görüşüne göre Mekkî'dir ve yedi ayettir. Besmelenin sureden olup olmadığı ihtilâflıdır. Surenin yirmiden fazla adı vardır. En meşhurları: Fâtiha, Ümmü'l-Kitap (Kitabın anası), Ümmü'l-Kur'an, Seb'ul-Mesânî (tekrarlanan yedi), el-Hamd (konuşma dilinde Elham)'dır. Surenin fasılası Nûn ve Mim harfleridir. Bazı âlimlere göre Fâtiha sûresi, Kur'an'ın bir özetidir. Tevhid, âhirette cezâ ve mükâfat, sadece Allah'a ibadet, sırat-ı müstakim yani hidayet ve saadet yolu, geçmiş toplulukların ibret alınacak kıssalarını hedef edinen Kur'ân'ın bu ilk suresinde bütün bunlara temel teşkil eden hususlar vardır.[257] Böylece her namazda (cenaze namazı hariç) Fâtiha'yı okuyan bir müslüman namazın her rekâtında Kur'an'ın bir özetini okumuş olmakta, Kur'an'a tabi olacağına dair Allah'a söz vermektedir.

Surenin fazileti ile ilgili birçok rivayet mevcuttur. Bunlardan birisi şöyledir: "Bu surenin benzeri ne Tevrat'ta, ne İncil'de, ne Zebur'da ve ne de Kur'ân'da yoktur."[258]

Namazda okunması sebebiyle bir ismi de "es-Salât" olan Fâtiha hakkında bir hadis-i kutside şöyle buyurulmuştur: "Namazı kulumla aramda ikiye ayırdım. Bir yarısı benimdir, diğer yarısı kulumundur. Kuluma istediği verilecektir. Kul: "Hamd alemlerin Rabbi Allah'adır" dediği zaman, Allah: "Kulum bana hamdetti" der. Kul: "Rahman ve Rahim olan...'' dediği zaman Allah: "Kulum bana senada bulundu" der. Kul: "Din gününün mâliki" dediği zaman, Allah: "Kulum beni yüceltti" der. Kul: "Ancak Sana kulluk eder, ancak Senden yardım dileriz" dediği zaman, Allah: "Bu benimle kulum arasında iki yarıdır. Kuluma istediği vardır" der. Kul: "Bizi doğru yola ilet. Nimet verdiğin kimselerin yoluna. Kendilerine gazab edilmiş olanların ve sapmışların yoluna değil" dediği zaman Allah: "Bunlar kulumundur, kuluma istediği verilecektir" der."[259]

Besmele:

Berâe suresi dışında Kur'an-ı Kerîm'de bütün sûrelerin basında besmele

¡áî©y £ŠÛa ¡å¨à¤y £ŠÛa ¡é¨£ÜÛa ¡á¤¡2

“Rahmân ve Rahîm olan Allah'ın adıyla.”

“Bismillâhirrahmânirrahîm: Rahman ve Rahîm olan Allah'ın adıyla başlarım” yer almaktadır.

Besmeledeki Allah adı yüce Rabbimizin en büyük adıdır. O'nun doksandokuz adı vardır, fakat bunlar Allah adının sıfatlarıdır. Allah ismi ise, Cenab-ı Hakk'ın bütün isimlerini toplamaktadır. Câhiliye Arapları müşrik olarak Allah'a inanırlar, yani O'nun yanında putlara taparlardı. Bunlara ilâh (âlihe) derlerdi ve Allah adıyla yalnız Rabb'i kastederlerdi. İlâh ismi de hem Allah'a hem de putlarına verilen bir isimdi. Bu bakımdan Allah isminin Türkçede karşılığı yoktur. Allah isminin kökü ve çoğulu da bulunmaz.

Bismillâh'daki bâ harfı, "Allah'tan yardım dileyerek başlıyorum" demektir. Rahman ve Rahîm isimleri, Allah'ın isimlerinden olup, "rahmet" kökünden türemişlerdir. Rahman'ın tam karşılığı yoktur; çok merhamet eden, rahmeti her şeyi kuşatan diye çevrilmektedir. Rahîm de çok merhametli demektir; burada rahmet daha çok ahirette müminlere olan rahmeti anlamındadır. Genellikle Rahman: Bütün mahlûkatı rahmetiyle yaratıp besleyen, Rahîm: Ahirette müminlere mükâfat, kâfirlere ceza verendir diye tefsir edilmiştir.

Sure başlarında bulunan Besmelenin Kur'an'dan ayet olup olmadığı hakkında görüş birliğine varılamamıştır. İmam Şâfiî onun başında bulunduğu sûrelerin birer ayeti, İmam Mâlik onun ayet olmadığı, Ebu Hanife müstakil bir ayet olduğu kanaatine varmıştır. Fakat besmelenin Kur'an'dan olduğunda şüphe yoktur. Çünkü Hz. Peygamber: "Onu her surenin başına yazın" demiştir. Besmelenin âyet veya sûreden bir âyet olup olmadığı hakkındaki ictihad farkları onun namazda okunmasında da farklı ictihadlara yol açmıştır. İmam Ebu Hanife besmelenin her rekâtta Fatiha'dan önce okunmasının şart olduğunu, gizlice besmele çekmenin sünnet olduğunu söylemiş, İmam Mâlik farz namazlarda besmele okunmasını caiz görmemiş, İmam Şâfiî ile İmam Ahmed de besmeleyi her sureye dahil bir ayet gördüklerinden açık kıraatli namazlarda açıktan, gizli kıraatli namazlarda gizliden besmele okunmasının farz olduğunu söylemişlerdir.

Öte yandan her iyi ve güzel şeyde besmele ile başlamak İslâm'ın prensiplerindendir. Besmele bütün işlerin basıdır, onsuz iş eksiktir. Besmele çekmek, Allah'ın birliğini, rahmetini anmak ve O'na karşı gereken edep dairesinde İslâmî esasların ilk rüknünü ifa etmek demektir. Yine, hayvan keserken kasten besmele çekilmezse o hayvanın eti yenilmez.

Tefsir:

وَلَقَدْ اتَيْنَاكَ سَبْعًا مِنَ الْمَثَانى وَالْقُرْانَ الْعَظيمَ

"Andolsun ki biz sana tekrarlanan yediyi ve şu büyük Kur'an'ı vermişizdir"[260] ayetinde Fâtiha suresi anılmıştır. Surenin umûmî tefsiri şöyledir:

Kovulmuş şeytandan Allah'a sığınırım. Rahman ve Rahîm olan Allah'ın adıyla başlarım.

= åî©à Ûb È¤Ûa ¡£l ‰ ¡é¨£Ü¡Û ¢†¤à z¤Û a

"Alemlerin Rabbi olan Allah'a hamdolsun "(1)

er-Rabb; Mâlik, mutasarrıf demektir; yalnız Allah'ın adıdır. el-Alemin, âlem'in çoğuludur, Allah'tan başka bütün varlıklardır. Hamd yalnız O'nadır. Her şeyde mutlak rububiyet O'nadır, O bütün kâinatın terbiyecisi, hâkimidir. Azamet, şeref, ululuk, yaratıcılık, icad O'na aittir. Allah'ın rahmeti her şeyi kuşatmıştır. Mükâfat ve cezayı yalnızca O verir.

=¡áî©y £ŠÛa ¡å¨à¤y £ŠÛ a

“O, Rahman ve Rahîmdir.” (2)

Dünyada bütün yaratıkları ve âhirette yalnız mü'minleri esirgeyen, bağışlayan O'dur.

6¡åí©£†Ûa ¡â¤ì í ¡Ù¡Ûb ß

“Din gününün sahibidir” (3)

Mâlik; sahip demektir, mâliki veya meliki şeklinde okunabilir. Din, burada ceza demektir. O'ndan başka kimsenin hükmünün geçmediği Din günü, âhirette hesaba çekilme günüdür. O günde amellere ceza ve mükâfat vermek sadece O'na mahsustur. En güzel isimler ve sıfatlar O'nundur.

6¢åî©È n¤ ã Úb £í¡a ë ¢†¢j¤È ã Úb £í¡a

“Yalnız sana ibadet eder ve yalnız senden yardım dileriz”(4)

Yalnız sana kulluk ve itaat eder, ancak sana boyun eğeriz; zira sen her türlü yüceliğe layıksın. Senden başka hiçbir güç kulluğa ve muhtaçlığa cevap veremez. Dilediğimiz her şeyi yalnızca senden dileriz, zaten senden başka yardımcı da bulunmaz.

= áî©Ô n¤¢à¤Ûa Âa Š¡£–Ûa b ã¡†¤ç¡a

“Bizi doğru yola ilet” (6)

Bizi Kur'ân yoluna, İslâm yoluna ilet. Sana yaklaştıracak, bize hürriyetimizi kazandıracak yolu. Sen kimi dilersen onu hidayete erdirirsin. Bizi dosdoğru yolunda iman üzere sabit kıl, cennete gidenlerden eyle. Doğru yol hakkında Hz. Peygamber (a.s): "Doğru yol Allah'ın kitabıdır, İslâm'dır" buyurmuştur.[261]

åî©£Û¬ b£šÛaü ë ¤á¡è¤î Ü Ç ¡lì¢š¤Ì à¤Ûa ¡Š¤î Ë =¤á¡è¤î Ü Ç o¤à È¤ã a åí©ˆ £Ûa Âa Š¡•

“Kendilerine gazab edilmiş olanların ve sapmışların yoluna değil. Nimet verdiğin kimselerin yoluna” (7).

Yani peygamberler, sıddıklar, şehidler, salih mü'minlerin yoluna ilet.[262] Onlar ne güzel arkadaştır, ne güzel müminlerdir.

Yani Yahudiler ve Hıristiyanların[263] veya İslâm'dan sapanların yoluna değil.

Onlar gibi bizi de helâk etme. Doğru yoldan sapan azgınlardan değil, Resulunün dosdoğru yolundan gidenler kıl. Bizi heva ve hevesine uyan, büyüklenen, haktan sapân münâfıklardan ve kâfirlerden ayır, onlardan duaların en güzeli ile sana sığınıyor, sana dua ediyor ve yardımını bekliyoruz. duamızı kabul et.

Amin. Duamızı kabul et. Cemaatle namazda İmam sureyi bitirince cemaat Ebu Hanife'ye göre gizlice, Şâfii'ye göre açıktan âmin der.[264]

Fâtiha ve Namaz

Fâtiha'yı her gün her müslüman en az onyedi defa farz olan beş vakit namazda okumaktadır. Kütüb-i Sitte ve Ahmed b.Hanbel'de Ubâde b. es-Sâmit'ten rivayet edilen ''Fâtiha'yı okumayanın namazı olmaz" ve Ebu Hüreyre'den rivayet edilen "Kim kıldığı namazda Fâtiha okumazsa onun namazı eksiktir, eksiktir, eksiktir" hadisleri namazda Fâtiha okumanın şart olduğunu göstermektedir. Cumhûr'un bu şekildeki ictihadına karşı Ebû Hanife. namazda üç kısa veya bir uzun âyet okumanın farz olduğunu, Fâtiha'nın ise vacip olduğunu söylemiştir. Cumhûr da kendi arasında namazın her rekâtında Fâtiha'yı farz (Şâfiî, Mâlik) veya yalnız bir rekâtında farz olduğunu söylemişlerdir. Ebû Hanife, "Kur'an'dan kolayınıza geleni okuyunuz" hadisine göre amel etmiştir.[265] Geçerli olan görüş Cumhûr'un görüşüdür.

İmama tabi olan, Şâfiî veya Hanbeli'ye göre İmam sesli yahut sessiz de okusa Fâtiha'yı okur; Hanefi'ye göre susar; Mâliki'ye göre sesli okumada susar, sessiz okumada o da içinden okur.

Fâtiha sûresini Arapça lafzıyla bilmeyen, en kısa zamanda öğreninceye kadar İmam Azam Ebû Hanife'ye göre kendi dilinde tercümesiyle namaz kılabilir.[266]

2-Bakara Sûresi

Bakara Sûresi;Kur'an-ı Kerîm'in ikinci ve en uzun suresi. Medine'de ilk nazil olan suredir. Kur'an'ın en son inen ayeti de bu surenin 281. ayeti olduğu için tamamlanması on bir yıl sürmüştür. Ayet sayısı iki yüz seksen altı, kelimeleri altı bin yüz yirmi, harfleri yirmi beş bin beş yüzdür. Fasılaları mim, nûn, dâl, be, re, kâf, lâm harfleridir.

Medine'de inmesi ve en uzun sure olmasından dolayı, İslâmî hükümlerle ilgili birçok konuları ihtiva etmektedir. Fatiha suresi Kur'an'ın bir özeti olarak kabul edilirse, Bakara suresi de Kur'an'ın bir tafsilidir. Surede İslâm'ın önemli ve başlıca temel esaslarını kabul edip etmeme durumu değerlendirilmektedir. Tevhîd akîdesinin hak olduğunu ispat etmek için çeşitli tabiat olaylarındaki hikmetler ve ayetler anlatılmıştır. Yalnız dilleriyle iman eden münâfık kitlenin halleri ve Hz. Âdem (as)'ın kıssası teferruatıyla aktarılır.

İsrail oğullarına verilen nimetler ve onların bu nimetleri inkârları, Hz. Peygamber (a.s)'e düşmanlıkları ve Müslümanların aleyhine olan tavırları ifade edilir. Daha önce gönderilen kitap ve şerîatların neshedildiği, İslâm'ın en son ve en mükemmel din olduğu, Hz. İbrahim (a.s)'ın getirdiği tevhid akidesi, İsrailoğulları'nın bu dini ve tevhid anlayışını benimsememeleri, Hz. İbrahim'in Kâbe'yi inşa edişi, kıblenin Kudüs'ten Mekke'ye tahvili ve Kâbe' nin İslâm dinindeki yeri anlatılır.

Müslümanların birçok güçlüklere uğrayacakları, karşılaşılan bu sıkıntıların sona ereceği ve İslâm'ın er geç muzaffer olacağından bahsedilir. Daha sonra İslâm'da helâl ve haramlar ele alınır. Ayrıca, İslâm'ın namaz, oruç, zekât hacc, cihat ve şehadet gibi emirleri anlatılır. İçki, adam öldürme, zina, nikâh, kısas, yetimlerin haklarından, kadınların hayız hâllerinden, talak, iddet ve nafakalarından bahsedilir.

Allah'ın emir ve yasakları, iman edip tağuta karşı durmanın önemi ve imanın ancak tağutun hükümlerinden uzak olmakla tamamlanabileceği anlatılır. Sonunda İslâm'da borçlanmanın, şahitliğin, rehinin ve bunlarla ilgili diğer hüküm ve prensiplerden; faizin yasak oluşundan, toplum içinde borç vermek suretiyle Müslümanların birbirlerine yardımcı olmaları gerektiğinden ve sure ile gelen bütün hükümlerin, İslâm toplumunun ve devletin vazgeçilmez temel unsurları olduğundan bahsedilir.

Bakara suresi adını:

وَاِذْ قَالَ مُوسى لِقَوْمِه اِنَّ اللّهَ يَاْمُرُكُمْ اَنْ تَذْبَحُوا بَقَرَةً قَالُوا اَتَتَّخِذُنَا هُزُوًا قَالَ اَعُوذُ بِاللّهِ اَنْ اَكُونَ مِنَ الْجَاهِلينَ () قَالُواادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا هِىَ قَالَ اِنَّهُ يَقُولُ اِنَّهَا بَقَرَةٌ لَافَارِضٌ وَلَابِكْرٌ عَوَانٌ بَيْنَ ذلِكَ فَافْعَلُوا مَاتُؤْمَرُونَ () قَالُواادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَالَوْنُهَا قَالَ اِنَّهُ يَقُولُ اِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرينَ () قَالُواادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا هِىَ اِنَّ الْبَقَرَ تَشَابَهَ عَلَيْنَا وَاِنَّا اِنْ شَاءَاللّهُ لَمُهْتَدُونَ () قَالَ اِنَّهُ يَقُولُ اِنَّهَا بَقَرَةٌ لَاذَلُولٌ تُثيرُ الْاَرْضَ وَلَاتَسْقِى الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لَاشِيَةَ فيهَا قَالُواالْنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ فَذَبَحُوهَا وَمَاكَادُوا يَفْعَلُونَ

“Bir vakitte Mûsa (aleyhisselâm) kavmine dedi ki: "Allah Teâlâ bir sığır boğazlamanızı size muhakkak emrediyor." Dediler ki: "Sen bizimle istihzâ mı ediyorsun?" Mûsa aleyhisselâm da dedi ki: "Ben cahillerden olmaklığımdan Allah Teâlâ'ya sığınırım."

Dediler ki: "Bizim için Rabbine dua et, o sığırın ne olduğunu bize bildirsin." Dedi ki: "Cenâb-ı Hak buyuruyor: O bir sığırdır ki, ne pek yaşlıdır ne de pek gençtir, ikisi ortası bir dinç sığırdır. Artık emrolunduğunuz işi yapınız"

Dediler ki: "Bizim için Rabbine dua et, onun rengi nedir, bize beyan etsin." Dedi ki: "Muhakkak O buyuruyor ki, o sarı renkte bir sığırdır. Onun rengi halis sarıdır. Kendisine bakanları mesrûr kılar."

Dediler ki: "Rabbine dua et, bize açıkça bildirsin. Şüphe yok ki o sığır bize iştibahlı oldu. Ve şüphesiz ki Allah Teâlâ dilerse biz elbette hidâyete ermişler oluruz."

Dedi ki: "O buyuruyor ki, o muhakkak bir sığırdır ki zillete uğramamıştır. Ne tarla sürmeğe, ne de ekin sulamağa alıştırılmamıştır. Bütün kusurlardan salîmdir. Onda renk karışıklığı yoktur, tam sarıdır." Dediler ki: "İşte şimdi hakikatı getirdin. Hemen onu (o sığırı bulup) boğazladılar." Halbuki (bunu) yapmağa asla yaklaşmıyorlardı”[267] ayetlerde geçen "Bakara" kelimesinden almıştır. Bakara kelimesi Bakar'dan gelmektedir ki sığır demektir. Kelimenin sonundaki te, tekil için kullanıldığında bir tek sığır demek olur. Eğer te'nis (dişilik) için olursa inek demek olur. Genellikle bu ikinci şık kabul edilmiştir.

Sureye adını veren bu olay, Hz. Musa (a.s.) döneminde meydana gelmiştir. Zira altmış yedinci ayette Hz. Musa kavmine bir inek kesmelerini söylediği zaman, bunu çok garipseyerek "Sen bizimle alay mı ediyorsun?" demişlerdi.

Meselenin aslı şu idi: İsrailoğulları içinde zengin bir adam vardı. Bunun da bir kızı ve fakir bir yeğeni vardı. Yeğeni amcasından kızını istedi. Adam kabul etmedi. Genç de buna kızarak "Yemin ederim, amcamı öldürüp, malını da, kızını da alacağım" dedi. Delikanlı amcasına gelerek; "amca şuraya tacirler gelmiş, onlara gidelim de bir şeyler satın alayım. Seni yanımda görürlerse bana mal verirler" dedi. Amcası da geceleyin yeğeni ile birlikte çıktı.

Yeğeni yolda onu öldürüp, evine döndü. Sabah olunca da, hiç bir şey bilmiyormuş gibi amcasını aramaya başladı. Bulamayınca akşamki yere doğru gitti. Birkaç kişi amcasının başında toplanmıştı. Onlara: "Amcamı siz öldürdünüz" diyerek diyetini istedi. Ağlayıp, üstünü başını yırtmağa başladı. Sonunda durumu Hz. Musa'ya arz etti. Hz. Musa (a.s.) da onlara diyet vermelerini emretti. Onlar da "Ya Musa, Rabbine dua et, katili meydana çıkarsın. Aksi takdirde bizim için ayıp olacaktır." dediler. Musa da onlara bir inek kesmelerini, etini maktûle dokundurmalarını söyledi. Onlar da "böyle şey olur mu?" diye garipsediler. Hz. Musa'nın bu talebinden kurtulmak ve başlarından atmak için ineğin nasıl bir inek olduğunu sordular. Her seferinde Mûsa'ya karşılık vererek bunu yapmaktan kaçındılar. Çok uzun tereddütlerden sonra vasıfları surede belirtilen ineği bulup kestiler. Etinin bir kısmını maktûle dokundurunca maktûl dirilip kendisini yeğeninin öldürdüğünü söyledi ve tekrar düşüp öldü. Bunun üzerine katile miras vermediler, ondan sonra da bu hüküm devam etti.[268]

Görüldüğü gibi olayda öldükten sonra dirilmeye açık işaret vardır. Bunun yanı sıra, İsrailliler'in Mısırlılar'dan görerek benimsedikleri öküze tapma olayının dolaylı yoldan kaldırılması da vardır.

Bakara suresinin fazileti hakkında birçok hadîs-i şerif vârid olmuştur:

وعن النواس بن سمعان رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ يَقُولُ: يُؤْتى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِالْقُرآنِ وَأهْلِهِ الَّذِينَ كَانُوا يَعْمَلُونَ بِهِ في الدُّنْيَا تََقْدُمُهُ سُورَةُ الْبَقَرَةِ وَآلِ عِمْرَانَ. وضَرَبَلَهُمَا رَسُولُ اللّهِ ثَثَةَ أمْثَالِ مَا نَسِيتُهُنَّ بَعْدُ قَالَ: كَأنَّهُمَا غَمَامَتَانِ أوْ ظُلّتَانِ سَوْدَاوانِ بَيْنَهُمَا شَرْقٌ، أوْ كَأنَّهُمَا فَرَقَانِ مِنْ طَيْرٍ صَوافَّ تَحَاجَّانِ عَنْ صَاحِبِهِمَا.

-Nevvâs İbnu Sem'an anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle söylediğini işittim: "Kıyâmet günü Kur'ân-ı Kerim ve ona dünyada iken sahip çıkıp onunla amel edenler getirilirler. Bu gelişte, Bakara ve Âl-i İmrân sûreleri Kur'ân-ı Kerîm'in önünde yer alırlar." Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bir iki sure için üç teşbihte bulundu ki, bir daha onları unutmadım. Şöyle demişti: "Onlar sanki iki bulut veya aralarında nur ve aydınlık olan iki siyah gölgelik veya sahiplerini müdafaa vaziyeti almış saflar halinde iki kuş sürüsü gibidirler."[269]

عن أبى أمامة رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: سَمِعْتُ رسوُلَ اللّهِ يقُول: اقْرَؤُا الْقُرآنَ فإنَّهُ يَأتِى يَوْمَ الْقِيَامَةِ شَفِيعاً ‘صْحَابِهِ، اقْرَؤُا الزَّهْرَاوَيْنِ الْبَقَرَةَ وآلَ عِمْرَانَ فَإنَّهُمَا يَأتِيَانِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَأنَّهُمَا غَمَامَتَانِ أوْ غَيَايتَانِ أوْ كَأنَّهُمَا فَرقَانَ مِنْ طَيْرٍ صَوَافَّ تَحَاجَّانِ عَنْ صَاحِبِهِمَا، اقْرَؤُا الْبَقَرَةَ فإنَّ أخْذَهَا بَرَكَةٌ، وَتَرْكَهَا حَسْرَةٌ،وََ يَسْتِطيعُهَا الْبَطَلَةُ. أخرجه مسلم. قيل »البطلة« السحرة.زاد في رواية: مَا مِنْ عَبْدٍ يَقْرأُ بِهَا في رَكْعَةٍ قَبْلَ أنْ يَسْجُدَ ثُمًَّ يَسْأَلُ اللّهُ تعالى حَاجَةً إَّ أعْطَاهُ. إنْ كَادَتْ لَتَسْتَحْصِى الْقُرآنَ كُلَّهُ.»الغياية« كلُّ شئٍ أظل ا“نسان فوق رأسه كالسحابة وغيرها .

- Ebu Ümâme (radıyallahu anh) buyurdu ki: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'i işittim, diyordu ki: "Kur'an-ı Kerîm'i okuyun. Zira Kur'ân, kendini okuyanlara kıyamet günü şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâveyn'i yani Bakara ve Âl-i İmrân surelerini okuyun! Çünkü onlar kıyamet günü, iki bulut veya iki gölge veya saf tutmuş iki grup kuş gibi gelecek, okuyucularını müdâfaa edeceklerdir. Bakara suresini okuyun! Zira onu okumak berekettir. Terki ise pişmanlıktır. Onu tahsil etmeye sihirbazlar muktedir olamazlar."[270] Bir rivayette şu ziyade mevcuttur: Bir rekatta, secdeden önce, bir kul onu okur, sonra da Allah'tan birşey isterse Allah istediğini mutlaka verir."

"Her şeyin bir zirvesi vardır. Kur'an'ın zirvesi de Bakara suresidir. Her kim onu evinde geceleyin okursa üç gün o eve şeytan girmez. Kim de onu evinde gündüzün okursa o eve üç gün ,şeytan girmez."[271]

"Kur'an'ın en faziletli suresi Bakara suresidir. Onun da en büyük ayeti Âyetü'l-Kürsî'dir. Bir evde Bakara suresi okunursa şeytan onu dinlemeye tahammül edemeyerek oradan dışarı fırlar."[272]

"İki parlak sureyi, Bakara ile Âli İmrân surelerini okuyun. Çünkü bunlar kıyamet gününde iki gölgelik yahut iki kuş bölüğü gibi gelir, okuyucularını mahşerin sıcağından korurlar, onları müdafaa ederler. Bakara suresini okuyun. Ona sahip olmak bereket, onu terketmek pişmanlıktır. Sihirbazlar onu elde etmeğe güç yetiremezler."[273]

"Her kim Bakara suresini okursa başına Cennet tacı geçirilir."[274]

"Bakara suresini öğretmek bereket, terketmek ise pişmanlıktır. Sihirbazlar onu elde etmeğe güç yetiremezler. O Kur'an'ın çadırıdır."[275]

Bakara suresinin 255. ayeti olan Âyetü'l-Kürsî ayrı bir özellik taşımaktadır. Bu konuda da iki hadis zikretmekle yetineceğiz.

"Her şeyin bir zirvesi vardır. Kur'an'ın zirvesi de Bakara suresidir. Onda öyle bir ayet vardır ki o ayet Kur' an ayetlerinin efendisidir. O da Âyetü'l-Kürsî'dir."[276]

Bakara suresinin Âmene'r-Resûlû olarak meşhur olan son iki ayetinin de çok büyük faziletleri vardır.

"İbn Abbas'ın rivayetine göre, bir gün Cebrail (as) Peygamber (as)'ın yanında otururken yukarıdan kapı sesi gibi bir ses duydu. Başını kaldırdı: "İşte bugün gökten bir kapı açıldı. Şimdiye kadar bu kapı açılmamıştı. Gökten bir melek indi. O da bugüne kadar inmemişti. Melek selâm verdi ve: "Müjde, sana iki nur verildi ki senden önce hiçbir peygambere verilmemiştir. Bunlar: Fatiha suresi ile Bakara suresinin son ayetleridir. Kim bunlardan bir harf okursa muhakkak sevabını görür"[277] buyurdu.

Ebu Mes'ud'un rivayet ettiği hadîs ise şöyledir: "Her kim Bakara suresinin son iki ayetini okursa onu her türlü kötülükten korurlar." [278]

Numan b. Beşir'den rivayet edilen bir hadis-i şerifte de şöyle buyrulmaktadır: "Cenâb-ı Allah gökleri ve yeri yaratmadan iki bin sene evvel bir kitap yazdı. Ondan iki ayet indirerek Bakara suresini tamamladı. Bunlar bir evde üç gece okunursa o eve, şeytan yaklaşmaz." [279]

3-Ali- İmran

Kur’an-ı Kerîm'in üçüncü suresi. Sure, Medine'de nazil olmuştur. Surenin 33. ayetinde Musa (a.s)'ın babası İmrân'dan bahsedildiği için 'İmrân Âilesi' anlamına bu adı almıştır.

Söz konusu ayette:

= åî©à Ûb È¤Ûa ó Ü Ç æ¨Š¤à¡Ç 4¨a ë áî©ç¨Š¤2¡a 4¨a ë b¦yì¢ã ë â …¨a ó¬¨1 À¤•a é¨£ÜÛa £æ¡a

“Allah Âdem'i, Nuh'u, İbrahim ailesi ile İmrân ailesini seçip âlemlere üstün kıldı”[280] denilmektedir.

Bu sure, hicretin ikinci yılında meydana gelen Bedir savaşı sonrasıyla üçüncü yılında vukûu bulan Uhud savaşını konu edinip Müslümanların Medine-i Münevvere'deki hayatlarından bazı bölümlerin dile getirildiği iki yüz ayetten ibarettir.

Âli imrân Suresi, nazil olduğu yıllardaki Medine'de yaşayan Müslümanların çevresini kuşatan hile, desîse ve karışıklıkları sonsuz bir canlılıkla tasvir etmekte düşmanlarının yalnız hareketlerini değil, aynı zamanda içerideki kin ve hasedi, zihinlerdeki korkunç plânları da bir tablo halinde gözler önüne sermektedir.

Sure bize, Medine'deki ihlâslı Müslümanların durumunu aktarırken adeta içinde bulunduğumuz zamanı da yeniden geldiğimiz nokta ile birleştirip sergilemektedir. Bu endişe veren durum karşısında hidayet rehberimiz olan Kur'an-ı Kerîm, özellikle bu suredeki ayet-i celileler; tuzak ve fitneleri önlemek, yaygara ve şüpheleri bastırmak, kalpleri ve atılmış adımları sabitleştirmek, fikir ve ruhlara hitap etmek, hadiseleri tahlil edip ortaya ibretler çıkarmak, İslâm'ın tasavvur olunan binasını kurmak ve buna gölge düşürecek hususları yok etmek, İslâm topluluğunu İslâm düşmanlarının amansız hile ve tuzaklarından korumak için onları uyaran prensip ve kanunlar ortaya koymaktadır.

Şöyle ki:

اَللّهُ لَا اِلهَ اِلَّا هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ () نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَاَنْزَلَ التَّوْريةَ وَالْاِنْجيلَ () مِنْ قَبْلُ هُدًى لِلنَّاسِ وَاَنْزَلَ الْفُرْقَانَ اِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا بِايَاتِ اللّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَديدٌ وَاللّهُ عَزيزٌ ذُوانْتِقَامٍ () اِنَّ اللّهَ لَا يَخْفى عَلَيْهِ شَىْءٌ فِى الْاَرْضِ وَلَا فِى السَّمَاءِ

“Hayy ve kayyûm olan Allah'tan başka ilâh yoktur. O, sana kitabı hak ve kendinden öncekileri tasdik edici olarak indirdi. Bundan önce de insanlara yol gösterici olarak Tevrat ile İncil'i indirmişti. Bir de hak ile batılı ayırt eden Furkan'ı indirdi. Gerçekten Allah'ın ayetlerini inkâr edenler için şiddetli azap vardır. Allah, 'Aziz'dir, intikam sahibidir. Şüphesiz ki gökte ve yerde hiç bir şey Allah'dan gizli kalmaz."[281]

اِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا لَنْ تُغْنِىَ عَنْهُمْ اَمْوَالُهُمْ وَلَا اَوْلَادُهُمْ مِنَ اللّهِ شَيًْا وَاُولئِكَ هُمْ وَقُودُ النَّارِ

"Şu inkâr edenlerin malları ve çocukları Allah'a karşı onlara bir şey sağlamaz ve onlar, ateşin çırasıdırlar.”[282]

قَدْ كَانَ لَكُمْ ايَةٌ فى فِئَتَيْنِ الْتَقَتاَ فِئَةٌ تُقَاتِلُ فى سَبيلِ اللّهِ وَاُخْرى كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَاْىَ الْعَيْنِ وَاللّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِه مَنْ يَشَاءُ اِنَّ فى ذلِكَ لَعِبْرَةً لِاُولِى الْاَبْصَارِ

"Karşılaşan şu iki topluluğun durumlarında sizin için ibret vardır. Biri Allah yolunda dövüşüyordu. Diğeri de kâfir idi. Onlar, öbürlerinin kendilerinin iki katı olduklarını görüyorlardı. Allah, dilediğini yardımı ile destekler. Görebilen için bunda ibretler vardır."[283]

"Doğrusu Allah indinde tek geçerli din, İslâm 'dır. Ancak, kendilerine kitap verilenler kendilerine ilim geldikten sonra, ihtirastan dolayı ayrılığa düştüler. Kim Allah'ın ayetlerini inkâr ederse, şüphesiz ki Allah, çabuk hesap görücüdür.”[284]

وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْاِسْلَامِ دينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِى الْاخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرينَ

"Kim İslâm'dan başka bir din ararsa ondan asla kabul olunmaz. Ve o, ahirette en büyük zarara uğrayanlardandır."[285]

اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذينَ اُوتُوا نَصيبًا مِنَ الْكِتَابِ يُدْعَوْنَ اِلى كِتَابِ اللّهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ يَتَوَلّى فَريقٌ مِنْهُمْ وَهُمْ مُعْرِضُونَ

"De ki, "Ey mülkün sahibi olan Allahım, sen mülkü dilediğine verirsin. Sen mülkü dilediğinden alırsın. Sen dilediğini aziz edersin. Sen dilediğini zelil edersin. Hayır yalnız senin elindedir. Sen, şüphe yok ki her şeye kadirsin.”[286]

لَايَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكَافِرينَ اَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنينَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللّهِ فى شَىْءٍ اِلَّا اَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقيةً وَيُحَذِّرُكُمُ اللّهُ نَفْسَهُ وَاِلَى اللّهِ الْمَصيرُ

"Müminler, müminleri bırakıp da kâfirleri dost edinmesinler. Kim böyle yaparsa Allah'dan ilişiği kesilmiş olur. Ancak onlardan sakınmış olma hâliniz müstesna. Allah, size kendisinden korkmanızı emrediyor. Ve dönüş Allahadır."[287]

اِنَّ اَوْلَى النَّاسِ بِاِبْرهيمَ لَلَّذينَ اتَّبَعُوهُ وَهذَا النَّبِىُّ وَالَّذينَ امَنُوا وَاللّهُ وَلِىُّ الْمُؤْمِنينَ

"Doğrusu İbrahim'e yakın olanlar ona uyanlar; şu Rasûl ve iman edenlerdir. Ve Allah, inananların dostudur."[288]

"Yoksa Allah'ın dininden başka din mi arıyorlar? Oysa göklerde ve yerde ne varsa ister istemez ona teslim olmuştur. Ve ona döndürüleceklerdir."[289]

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِنْ تُطيعُوا فَريقًا مِنَ الَّذينَ اُوتُوا الْكِتَابَ يَرُدُّوكُمْ بَعْدَ ايمَانِكُمْ كَافِرينَ

"Ey iman edenler, eğer kendilerıne kitap verilenlerden herhangi bir zümreye uyarsanız imanınızdan sonra sizi çevirir, kâfir yaparlar."[290]

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اتَّقُوا اللّهَ حَقَّ تُقَاتِه وَلَا تَمُوتُنَّ اِلَّا وَاَنْتُمْ مُسْلِمُونَ

"Ey iman edenler, Allah'dan nasıl korkmak lâzımsa öylece korkun. Ve her hâlde müslüman olarak can verin."[291]

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَميعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللّهِ عَلَيْكُمْ اِذْكُنْتُمْ اَعْدَاءً فَاَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَاَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِه اِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَاَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ ايَاتِه لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ

"Toptan Allah'ın ipine sarılın, ayrılmayın. Ve Allah'ın üzerinizdeki nimetini düşünün. Hani siz düşman idiniz de o, kalplerinizin arasını uzlaştırdı. Ve onun nimeti sayesinde kardeş oldunuz. Siz, ateş çukurunun tam kenarında idiniz, o, sizi oradan kurtardı. Doğru yola erişesiniz diye işte Allah, ayetlerini size böylece açıklar."[292]

كُنْتُمْ خَيْرَ اُمَّةٍ اُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَاْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلَوْ امَنَ اَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَاَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ

"Siz, insanlar için çıkarılmış hayırlı bir ümmetsiniz. Ma'rûfu emreder, münkerden nehy edersiniz. Ve Allaha inanırsınız. Ehl-i Kitap da inanmış olsaydı kendileri için hayırlı olurdu. İçlerinden iman edenler olmakla beraber çoğu, gerçek dinden çıkmış fâsıklardır."[293]

¦ يَااَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا لَاتَتَّخِذُوا بِطَانَةً مِنْ دُونِكُمْ لَايَاْلُونَكُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضَاءُ مِنْ اَفْوَاهِهِمْ وَمَا تُخْفى صُدُورُهُمْ اَكْبَرُ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْايَاتِ اِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ

"Ey iman edenler, sizden olmayanı dost edinmeyin. Onlar sizi şaşırtmaktan geri durmazlar. Sıkıntıya düşmenizi isterler. Öf keleri ağızlarından taşmaktadır. Sînelerinin gizlediği ise daha büyüktür. Size âyetlerimizi açıkladık, eğer düşünürseniz."[294]

هَا اَنْتُمْ اُولَاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَلَايُحِبُّونَكُمْ وَتُؤْمِنُونَ بِالْكِتَابِ كُلِّه وَاِذَا لَقُوكُمْ قَالُوا امَنَّا وَاِذَا خَلَوْا عَضُّوا عَلَيْكُمُ الْاَنَامِلَ مِنَ الْغَيْظِ قُلْ مُوتُوا بِغَيْظِكُمْ اِنَّ اللّهَ عَليمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ

"İşte siz o kimselersiniz ki, onlar sizi sevmezken, siz onları seversiniz. Kitapların bütününe inanırsınız. Onlar ise ancak sizinle karşılaştıkları zaman, 'iman ettik' derler. Yalnız başlarına kaldıkları vakit de size öfkelerinden parmaklarının uçlarını ısırırlar. De ki "öfkenizden geberin", gerçekten Allah, onların sinelerindeki özü hakkıyla bilir."[295]

اِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَاِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِهَا وَاِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيًْا اِنَّ اللّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحيطٌ

"Size bir iyilik dokunursa onları üzer. Başınıza bir felâket gelirse buna sevinirler. Sabreder sakınırsanız onların hilesi size zarar vermez. Muhakkak ki Allah, onların yaptıklarını ilmi ile kuşatır."[296]

Bu ayetlerden aynı düşmanların yeryüzünde İslâm'ı ve Müslümanları nasıl hedef aldıkları, İslâm akîdesini bozmak için içteki fâsık ve münafıklarla birlikte nasıl çalıştıkları rahatlıkla anlaşılmaktadır. Dolayısıyla Kur'an-ı Kerim'in kıyamete kadar sürecek dünya hayatının bir kitabı ve Müslümanların hidayet rehberi olduğu bir gerçektir. Bu gerçeğe ve onun ayetlerine ancak şeytanın adamları kulak tıkar ve gözlerini kapatırlar.

Âli İmrân Suresi böyle bir yapının yanında üç temel meseleyi dile getirmektedir. Bunların birincisi genel hatlarıyla din olayı ve özel anlamıyla İslâm'dır. Din, sadece Allah'a iman etmek ve bu kuru iman anlayışıyla yetinmek demek değildir. Din kesin bir ifadeyle sağlam bir tevhid inancıdır. Yani tek bir 'ilâh'ın üstün hâkimiyetine katıksız olarak iman etmektir. Bütün insanlık ve kâinat üzerinde hakim ve tek tasarruf sahibi olan ilâhî kudretin birliğini ve yegâneliğini kabul etmektir.

Surenin muhtevasında mevcut olan ikinci husus ise; Müslümanlarla Rabb'leri arasındaki durumun tasviridir. Müminlerin Allah'a olan teslimiyetleri, ondan gelen her şeyi tartışmasız, yorumsuz ve memnuniyetle kabul edip büyük bir titizlikle onun emirlerine uymaları ve ona bağlanmalarıdır.

اَلَّذينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا اِنَّنَا امَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ () اَلصَّابِرينَ وَالصَّادِقينَ وَالْقَانِتينَ وَالْمُنْفِقينَ وَالْمُسْتَغْفِرينَ بِالْاَسْحَارِ

“(Bu nimetler) "Ey Rabbimiz! İman ettik; bizim günahlarımızı bağışla, bizi ateş azabından koru!" diyen; Sabreden, dürüst olan, huzurda boyun büken, hayra harcayan ve seher vaktinde Allah'tan bağış dileyenler (içindir).”[297]

Suredeki üçüncü önemli meseleye gelince; Kur'an, müminlerden başkasını dost edinmekten kaçınmayı, kâfirlerin bir değeri olmayan aldatmalarına kulak verilmemesini, Allah’ın emirlerinden uzak ve İslâm'a uymayan kötü yaşayış tarzlarını kabul edip onları dost edinmenin iman ile bağdaştırılamayacağını son derece büyük bir açıklıkla ifade etmektedir.

Birbirleri arasında çok sıkı ilişki bulunan bu üç mesele, yani insanlığın Allah'ı bilip ona tam bir iman ve teslimiyetle bağlanması, 'tevhîd'in anlamını kavrayarak hayatını buna göre düzenlemesi ve böyle sağlam bir İslâmî anlayışa sahip olarak, Allah'ın düşmanları karşısında izleyeceği tavizsiz bir tutum ve davranışla kâfirlerin dostluğundan uzak kalınması hususları sûrenin temelini oluşturmaktadır.

Surenin bir kısmı Necrân Hıristiyanları hakkında nazil olmuştur. Necrân, Hicazla Yemen arasında bir şehir idi. O zamanlar burada çok sayıda Monhofist (Yakûbî) mezhebine mensup Hıristiyan oturuyordu. Necrân Kâbesi diye ünlü bir kilisesi vardı. Roma İmparatorları buraya büyük maddî yardımlarda bulunurlardı.

Âl-i İmrân suresinin faziletine dair bazı hadis-i şerifler varid olmuştur.

عن عائشة رَضِىَ اللّهُ عَنْها قالت: تََ رسُولُ اللّهِ هُوَ الَّذِى أنْزلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ؛ وَقَرَأتُ إلى وَمَا يَذَّكَّرُ إَّ أولُوا ا‘لْبَابِ. قَالَ فَإذَا رَأيْتُمُ الَّذِينَ يَتّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ فَأولِئِكَ الَّذِينَ سَمَّاهُمُ اللّهُ تعالَى فاحْذَرُوهُمْ.

- Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şu mealdeki âyeti okudu: "(Habibim) Sana Kitab'ı indiren O'dur. Ondan bir kısım âyetler muhkemdir ki bunlar Kitab'ın anası (temeli)dir. Diğer bir kısmı da müteşâbihlerdir. İşte kalblerinde eğrilik bulunanlar sırf fitne aramak (ötekini berikini saptırmak) ve (kendi arzularına göre) onun te'vîline yeltenmek için onun müteşâbih olanına tâbi olurlar. Halbuki onun te'vîlini Allah'dan başkası bilmez, ilimde yüksek gayeye erenler ise; "Biz ona inandık, hepsi Rabbimiz katındadır" derler. (Bunları) salim akıllılardan başkası iyice düşünmez."Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ayetin okunmasını tamamlayınca bana şunu söyledi: "Kur'an'ın müteşâbih ayetlerine tâbi olanları gördüğünüz vakit bilin ki onlar Allah'ın âyette haber verdiği kimselerdir, onlardan sakının."[298]

-Ebû Ümâme (r.a.)'den rivayete göre Peygamberimiz (a.s) şöyle buyurmuşlardır: "Kur'an okuyun, çünkü o, kıyamet gününde ehl-i Kur'an olanlara şefaat eder. Bakara ve Âli imrân surelerini okuyun. Çünkü bunlar kıyamet gününde iki bulut, yahut iki gölgelik veyahut iki kuş bölüğü gibi gelir, sahiplerine şefaat ederler. Bakara suresini okuyun. Çünkü ona sahip olmak bereket, onu okumayı terk etmek nedâmettir. Kötüler ona sahip olamazlar." [299]

-Ebû Yahya Süleym İbn Âmir'in rivayetine göre Ebû Ümâme şöyle demiştir: "Bir kardeşiniz şöyle bir rüya görmüştür: Bakmış ki insanlar bir dağ yolunda yürüyorlar. Dağın tepesinde de iki yeşil ağaç bulunuyor. Ağaçlar şöyle sesleniyorlar: 'içinizde Âli İmrân suresini okuyan var mı?' Eğer biri,evet' derse dallarını sarkıtıyor, adamı yukarı çekiyorlar."

"Birisi Abdullah İbn Mes'ud'un yanında Bakara ve Âli imrân surelerini okudu. Ona: "içinde ism-i âzam bulunan iki sureyi okudun. O ism-i âzam ki onunla yapılan her dua kabul olur, her istek yerini bulur" dedi.

Hz. Ka'b şöyle demiştir: "Her kim Bakara ve Âli İmrân surelerini okursa bunlar kıyamet günü gelir, o adam hakkında, ya Rabbi, bunun için aleyhinde diyecek bir şeyimiz yok, derler."[300]

4-Nisa Suresi

Kur'an-ı Kerim'in dördüncü suresi. Yüz yetmiş altı ayet, üç bin yedi yüı kırk beş kelime ve on dört bin beş yüz otuz beş harften ibarettir. Fasılası elif, lâm, mim ve nun harfleridir. Medenî surelerden olup, nüzûl sırası Mümtehine suresinden sonra gelmektedir. Bazı bölümlerinde kadınlarla alakalı hükümlerden bahsedildiği için bu adı almıştır. Bakara suresinden sonra Kur'an'ın en uzun suresidir. Hz. Âişe'den rivayet edildiğine göre Resulullah (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur'an'ın yedi uzun suresini kim öğrenip bellerse, o kişi bilgin sayılır"[301] buyurmuştur. Nisa suresi de bu sureler arasındadır.

Nisa suresi, Uhud savaşının peşinden başlayarak hicri sekizinci seneye kadar uzanan bir zaman zarfında bölüm bölüm nâzil olmuştur. Sureyi oluşturan bölümlerin nüzûl tarihlerinin tespit edilmesi zor olmakla birlikte, ele aldığı konular ve bunların dayandığı sebepler göz önünde bulundurularak belirgin olmamakla birlikte nüzûl seyrini takibetmek mümkündür. Örneğin, şehitlerin miraslarının varislerine dağıtılması ve yetimlerin haklarının korunması problemi, Uhud savaşında yetmiş Müslüman’ın şahadetinin peşinden ortaya çıkmış olduğuna göre, bu konuda düzenlemelerde bulunan surenin başından yirmi sekizinci ayetine kadar olan bölümün bu dönemde nazil olduğu söylenebilir.

Sure, Âl-i İmran ve Bakara surelerinde olduğu gibi teşekkül etmekte olan İslâm toplumunun karşılaştığı problemlerin çözümünü içermektedir. Bilindiği gibi, Mekke dönemi daha çok, insanların akidelerini şirkin, putperestliğin pisliklerinden temizlemek için yapılan mücadeleye sahne olmuştur. Medine'ye hicret ile İslam devlet haline gelmiş ve bünyesinde topladığı insanların ahlakî, sosyal, ekonomik ve siyasi yönden gerekli olan eğitimlerinin verilmesi durumu ortaya çıkmıştı. Bir taraftan, genç İslam devletini her taraftan kuşatan müşrik güçlerle savaşırken aynı zamanda İslam savaş hukuku prensipleri vazediliyor, diğer taraftan da ilahi hikmetin gereği olarak gelişen olaylar birer nüzûl sebebi kılınarak toplumu ilgilendiren bütün konuların Rabbanî emirler çerçevesinde tanzim edilmesi olayına şahit olunuyordu.

Bu suredeki hükümlerin bir kısmı daha önce inen bir takım ayetlerle kıyaslandığı zaman, teşriin tedrici olarak, yaşanan hayata uygulandığı görülür. Bunun sebebi, yerleşmiş olan değerlerin tek hareketle sökülüp atılmasının zorluğudur. İslâm dışı ahlakî, kültürel, sosyal, ekonomik ve politik değerlerin atılıp, yerine yenilerinin konması bir sürecin takip edilmesini gerekli kılıyordu.

Nisa suresi bu sürecin önemli bir merhalesini oluşturmaktadır. Cahilî putperest düzenin inananlar üzerindeki etkilerini yok etmek, onlara kendine has yepyeni bir kimlik kazandırmak için toplumun temelini oluşturan esaslar üzerinde düzenlemelerde bulunmaktadır. Bu yeni şekil, ilahî bir kaynaktan geldiği için tarih içindeki belirli bir zaman dilimini değil kıyamete kadar insanların bütün ihtiyaçlarını karşılayacak mükemmelliktedir. Zaten teşrideki tedricilikten gözetilen hedef, İslâm’ın hükümlerinin peşi sıra gönderilip, seçkin bir topluluk tarafından pratiğe dökülerek, sonraki nesillere bir örnek teşkil etmesidir.

Surenin, cahiliyetin pisliklerinden temizlemeyi hedef aldığı toplumun içinde bulunduğu durumu incelediğimiz zaman, çağlar boyu aynı kalan bir süreklilik içerisinde cahili ve müşrik toplumların aynı haksızlıkları ve zulümleri işledikleri görülür. Yani o zamanki Arap toplumu ve içinde bulunduğu durum, bugünün müşrik putperest cahilî toplumlarının ve düzenlerinin içinde bulunduğu durumdan hiçte farklı değildir.

Nisa suresinin değiştirmeyi hedef aldığı toplum nasıl bir toplumdu? Bakıldığında, güçsüz kimselerin haklarının çiğnenmekte, özellikle yetim kızların hakları, kendilerini ve mallarını korumaları gereken vasîleri tarafından gasbedilmekte ve kadınlara hiçbir hak tanınmadan zulmedilmekte olduğu görülür. Kadınlar, mirastan mahrum bırakılmaktaydı ve bir eşya gibi kocası öldüğünde ona elkonulmakta ve evlere hapsedilerek hakları çiğnenmekteydi.

Sureye, insanoğlunun yaradılışı hatırlatılarak durumunu değerlendirmesi ve gönderilen emirlere uyması için bir uyarı yapılarak girilmektedir. Aynı şekilde bu ilk ayet sosyal hayatın üzerine bina edildiği İslâm'ın temel kaidelerinden birisini oluşturmaktadır. Akrabalık, toplumun sosyal ve ahlakî bütün değerlerini içeren bir kurum olarak telakki edildiğinden Allah Teâlâ, ilk ayetle birlikte, akrabalık bağlarının koparılmaması hususunda kendisinden korkulması gerektiğini bildirmektedir:

يَا اَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذى خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللّهَ الَّذى تَسَاءَ لُونَ بِه وَالْاَرْحَامَ اِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقيبًا

“Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini yaratan ve ikisinden birçok erkekler ve kadınlar üretip yayan Rabbinizden sakının. Adını kullanarak birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah'tan ve akrabalık haklarına riayetsizlikten de sakının. Şüphesiz Allah sizin üzerinizde gözetleyicidir.”[302]

Bu uyarının hemen peşinden yetimlerin haklarının korunması konusundaki emir ve hükümler yer almaktadır:

وَاتُوا الْيَتَامى اَمْوَالَهُمْ وَلَا تَتَبَدَّلُوا الْخَبيثَ بِالطَّيِّبِ وَلَا تَاْكُلُوا اَمْوَالَهُمْ اِلى اَمْوَالِكُمْ اِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبيرًا

“Yetimlere mallarını verin, temizi pis olanla değişmeyin, onların mallarını kendi mallarınıza katarak (kendi malınızmış gibi) yemeyin; çünkü bu, büyük bir günahtır.”[303]

Yetimlerle ilişkiler düzenlenirken evlilik ve nikâh konusu da gündeme getirilerek, yürürlükte olan çarpıklıklar yeniden bir düzenlemeye tabi tutulmaktadır. Allah Teâlâ, eşit davranılmak ve haksızlıktan emin olunmak kaydıyla birden fazla evliliğe izin vermektedir. Ancak bu aynı anda dört kadınla evlilik kurmakla sınırlandırılmıştır.

Kadınların mehir konusundaki haklan zikredilirken aynı zamanda yetimlerle alakalı hükümler ve uyulması icabeden prensipler ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmaktadır. Bu arada, miras hukukunun esasları tespit edilerek aile fertlerinden her bireyin tahakkuk eden hakkının kendisine verilmesi tembihlenmektedir:

تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللّهَ وَرَسُولَهُ يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهَارُ خَالِدينَ فيهَا وَذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ () وَمَنْ يَعْصِ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهينٌ

“Bunlar, Allah'ın (koyduğu) sınırlardır. Kim Allah'a ve Peygamberine itaat ederse Allah onu, zemininden ırmaklar akan cennetlere koyacaktır; orada devamlı kalıcıdırlar; işte büyük kurtuluş budur. Kim Allah'a ve Peygamberine karşı isyan eder ve sınırlarını aşarsa Allah onu, devamlı kalacağı bir ateşe sokar ve onun için alçaltıcı bir azap vardır.”[304]

Peşinden zina suçu zikredilerek verilmesi gereken cezalar bildirilmektedir. Ancak buradaki hükümler daha sonra nazil olan Nûr suresindeki ayetlerle değiştirilmiştir.

Eşlerinden ayrılmak isteyenler, mehir konusunda onlara haksızlık yapmamaları için uyarılarak, evlenilmesi haram olan kimseler zikredilmektedir.

Allah Teâlâ, evlilik, aile içi ilişkiler, evlenilmesi helâl ve haram olan kimseler ve bunlara ait hükümleri teferruatlı olarak bildirdikten sonra bu konudaki malumatın ayrıntılı bir şekilde verilmesinin hikmetini şöyle ifade etmektedir:

Allah size dininizin hükümlerini açıklamak, sizden önceki doğru kimselerin yoluna iletmek ve sizin günahlarınızı bağışlamak istiyor. Çünkü Allah Âlimdir, hüküm ve hikmet sahibidir.

Hemen peşinden iman edenler, mallarını aralarında batıl yollarla yememeleri konusunda uyarılarak karşılıklı rızaya dayanan ticaretle geçimlerini temin etmelerinin helâl olduğu bildirilmekte, sonra, tekrar ana-baba ve akrabalarla alakalı miras konusuna dönülmekte ve erkeklerin eşlerine, bazı olumsuz hareketleri karşısında nasıl davranmaları gerektiği üzerinde durulmaktadır.

İman eden kimselerin çevrelerine karşı bazı sorumlulukları vardır. Allah Teâlâ, kendisine ibadet edilmesini ve hiçbir şeyin kendisine ortak koşulmamasını bildirdikten sonra, müminlerin beraberinde yaşadıkları insanlara iyilikte bulunmalarını emretmektedir:

وَاعْبُدُوا اللّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِه شَيًْا وَبِالْوَالِدَيْنِ اِحْسَانًا وَبِذِى الْقُرْبى وَالْيَتَامى وَالْمَسَاكينِ وَالْجَارِ ذِى الْقُرْبى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبيلِ وَمَا مَلَكَتْ اَيْمَانُكُمْ اِنَّ اللّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالًا فَخُورًا

“Allah'a ibadet edin. O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Anaya, babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, akraba olan komşulara, yanında bulunan arkadaşa, yolda kalanlara, sahip olduğunuz kölelere iyilik edin. Şüphesiz Allah, kibirlenen ve övünen kimseyi sevmez"[305]

İşte bu kibirlenen, diğer insanlara karşı büyüklük taslayan kimseler mallarından muhtaç olanlara hiçbir harcama yapmazlar ve diğer varlıklı kimselere de kendileri gibi olmalarını tavsiye ederler. Allah Teâlâ, bu davranış şeklini kâfirlere ait bir özellik olarak nitelerken şöyle buyurmaktadır:

اَلَّذينَ يَبْخَلُونَ وَيَاْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَيَكْتُمُونَ مَا اتيهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِه وَاَعْتَدْنَا لِلْكَافِرينَ عَذَابًا مُهينًا

"Bunlar cimrilik ederler ve insanlara da cimriliği emrederler. Allah'ın kendilerine lutfundan verdiği nimeti gizlerler. Biz, kâfirlere alçaltıcı bir azap hazırladık."[306]

Daha sonra namazla alakalı bazı hükümler bildirilmektedir. Ancak, ayetin:

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلوةَ وَاَنْتُمْ سُكَارى حَتّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا اِلَّا عَابِرى سَبيلٍ حَتّى تَغْتَسِلُوا وَاِنْ كُنْتُمْ مَرْضى اَوْ عَلى سَفَرٍ اَوْ جَاءَ اَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ اَوْلمَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَاَيْديكُمْ اِنَّ اللّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا

“Ey iman edenler! Siz sarhoş iken -ne söylediğinizi bilinceye kadar- cünüp iken de -yolcu olan müstesna- gusül edinceye kadar namaza yaklaşmayın. Eğer hasta olur veya bir yolculuk üzerinde bulunursanız, yahut sizden biriniz ayak yolundan gelirse, yahut kadınlara dokunup da (bu durumlarda) su bulamamışsanız o zaman temiz bir toprakla teyemmüm edin: Yüzlerinize ve ellerinize sürün. Şüphesiz Allah çok affedici ve bağışlayıcıdır”[307] kısmı daha sonra nâzil olan:

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْاَنْصَابُ وَالْاَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

"Ey iman edenler! İçki, kumar, putlar ve fal okları sadece şeytanın işinden birer pisliktir. Bu pislikten kaçının ki, kurtuluşa eresiniz”[308] ayet ile neshedilmiş ve içki kesin olarak yasaklanmıştır.

Peşinden gelen ayetler, kitap ehlinin içinde bulunduğu sapıklıkları ve inanan insanları imanlarından döndürmek için gösterdikleri gayretleri ortaya koymakta ve onların Allah'a iftira edip, puta ve şeytana inandıkları; inkarcıları müminlere tercih ettikleri, Allah'ın kitabındaki gerçekleri tahrif ettikleri ve bu kimselerin Allah tarafından lanetlendiği bildirilmektedir:

اُولئِكَ الَّذينَ لَعَنَهُمُ اللّهُ وَمَنْ يَلْعَنِ اللّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ نَصيرًا

“Allah'ın lânet ettiği kimseler, işte bunlardır. Allah kime lânet ederse artık sen ona bir yardımcı bulamazsın."[309]

Allah Teâlâ, iman edip salih amel işleyenlerin mükafat olarak elde edecekleri cennet ve oradaki nimetleri zikrettikten hemen sonra, emir sahiplerinin, topluma ait görevlere atamalarda bulunurken ve inananların idarecilerini seçerken nasıl davranmaları gerektiğini ve hükmederken adil olmaları icabettiğini bir emir şeklinde bildirmektedir:

اِنَّ اللّهَ يَاْمُرُكُمْ اَنْ تُؤَدُّوا الْاَمَانَاتِ اِلى اَهْلِهَا وَاِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ اَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ اِنَّ اللّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِه اِنَّ اللّهَ كَانَ سَميعًا بَصِيرًا

"Allah size, emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmederken adaletle hükmetmenizi emrediyor. Allah size ne güzel nasihat ediyor. Allah Semi'dir, Basir'dir."[310]

Sure'de toplumun küçük birimlerinde meydana gelen evlilik, aile içi ilişkiler ve akrabalar ile ilgili münasebetlere ait hükümler ve öğütler teferruatlı bir şekilde verildikten sonra, İslâm'ın bütününü kapsayan; dinî, siyasî, kültürel sistemin temelini oluşturan prensipleri ortaya koyan;

"Ey iman edenler! Allah'a itaat edin. Peygambere ve sizden olan idarecilere itaat edin. Eğer Allah'a ve ahiret gününe iman ediyorsanız, aranızda her hangi bir şeyde anlaşmazlığa düştüğünüz zaman onun hükmünü Allah'a ve Peygamber'e havale edin. Bu, daha hayırlıdır. Ve netice bakımından daha güzeldir”[311] ayet gelmektedir.

Kur'an, tek gerçek otorite olan Allah Teâlâ'ya tam bir teslimiyetle itaat etmeyi dinin temel prensibi olarak ortaya koymaktadır. İman etmiş hiç bir kimseyi, başka bağlar ve zorunluluklar Allah'a itaatten yüz çevirmeye zorlayamaz. O'na itaatin söz konusu olduğu yerde mümin için, boyun eğmekten ve emredileni yerine getirmekten başka bir seçenek yoktur. Başka bir şeye olan bağlılık veya itaat olayı, Allah Teâlâ'ya itaat ile alakası olmayan ve O'na isyanı içermeyen konularda kabul edilebilir. İman etmekle müminin kabullenmiş olduğu, Allah Teâlâ'nın tek Rab ve itaat edilmeye layık tek İlah olması gerçeği, diğer bütün bağlılık ve ahidleri geçersiz kılmaktadır. Resulullah (a.s) bunu:

َلآ طَاعَةَ فِى مَعْصِيَةِ اللّهِ، إنَّمَا الطَّاعَةُ فِى الْمَعْرُوفِ.

"Allah'a isyanda (kula) itaat yok! Taat ma'ruftadır!" buyurdular! [312] sözüyle net bir şekilde ortaya koymuştur.

Ayette ikinci olarak zikredilen Peygambere itaat emri Allah Teâlâ'ya itaat etmenin tek yoludur. Çünkü, Allah Teâlâ'nın emirlerini öğrenmenin tek kaynağı Peygamberdir. Bunun içindir ki, Allah'a itaat etmek O'nun Resulüne itaat etmekle mümkün olmaktadır. Peygambere isyan, ona bağlılıktan yüz çevirme, onu göndermiş olan Allah Teâlâ'ya isyan etmek demektir.

Surenin daha sonra gelen bir ayeti de aynı gerçeği vurgulamaktadır:

مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ اَطَاعَ اللّهَ وَمَنْ تَوَلّى فَمَا اَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفيظًا

"Kim peygambere itaat ederse, Şüphesiz Allah'a itaat etmiş olur. Kim de yüz çevirirse, Biz seni onların üzerine koruyucu göndermedik."[313]

Ayette, üçüncü olarak Allah ve Resulünden sonra, Müslümanların aralarından seçip, işlerini idare etmeleri için görevlendirdikleri, emir sahiplerine (ulul-emr) itaat emredilmektedir. Ulul-emr kavramının kapsamı çok geniş olup, toplumun en yüksek kademelerinden en alt kademelerine kadar, bütün idarecileri kapsamaktadır. Bu yöneticiler, Müslüman oldukları, Allah'a ve Resulüne itaat ettikleri sürece onların emrettikleri şeyleri yapmak, verdikleri görevleri yerine getirmek imânî bir yükümlülüktür. Allah'a ve Resulüne itaat etmeleri, onlara itaatin ön şartıdır. Bu şartları taşıdıkları ve emrettikleri şeyler Allah'a isyanı içermediği müddetçe bu emir sahiplerine karşı çıkmak, onlara isyan etmek caiz değildir.

Ayetin, ortaya koyduğu dördüncü prensip, Müslümanların; aralarındaki ihtilafların, yöneticiler ile ortaya çıkan problemlerin çözümü ve toplumsal hayatın fert fert bütününü içine alan münasebetlerin tanzim edilmesinde Allah Teâlâ'nın emirleri ve peygamberinin sünnetini esas alarak, koymuş oldukları hükümlere eksiksiz uyulması ve boyun eğilmesi olayıdır. Bu imanî bir yükümlülüktür. Meselelerin çözümlenmesi için bu mercilere gidilmediği takdirde, Allah'a kulluk ve O'nun Resulüne itaatten yüz çevrilmiş ve iman çerçevesinin dışına çıkılmış olur. Allah Teâlâ bu gerçeği şöyle ifade etmektedir: "...Eğer Allah'a ve ahiret gününe iman ediyorsanız, herhangi bir şeyde anlaşmazlığa düştüğünüz zaman onun hükmünü Allah'a ve Peygambere havale edin... "

İnsanlar müminler olduklarını iddia ettikleri halde, kendileriyle alakalı kararlar vermesi için kitap ve sünnetten başka bir otoriteye başvurdukları ve verdiği hükme rıza gösterdikleri takdirde gerçekte birer inkârcı durumundadırlar. Allah Teâlâ bu kimselerin durumlarını:

"Sana indirilen Kur'an'a ve senden önce indirilen kitaplara iman ettiklerini iddia edenleri görüyor musun? Onlar, hakem olarak tağuta başvurmak istiyorlar. Halbuki kendilerine tağutu inkâr etmeleri emredilmişti. Şeytan onları derin bir sapıklığa düşürmek istiyor."[314] Ayette tağut kelimesi, Allah'ın hükümlerine göre karar vermeyen, Allah'ı tek hakim, Resulünü de nihaî otorite olarak tanımayan hüküm sistemini tanımlamaktadır.

Münafıkların, Allah'ın ve Resulünün hükmüne uyma konusundaki nifakları dile getirildikten sonra, peygamberlik müessesesinin fonksiyonu; "Biz, bütün peygamberleri Allah'ın izniyle kendilerine ancak itaat edilsin diye gönderdik..." ifadesiyle ortaya konmaktadır. Arkasından Allah Teâlâ kasem ile, ihtilaflarını Peygambere götürerek, onun verdiği karara mutmain bir kalp ile razı olup, boyun eğmedikçe hiç kimsenin iman etmiş sayılmayacağı gerçeğini net bir şekilde gözler önüne sermektedir:

"Rabbine yemin olsun ki; aralarındaki anlaşmazlıklarda seni hakem seçip sonra da verdiğin hükme içlerinde bir sıkıntı duymadan tamamıyla boyun eğmedikçe, iman etmiş sayılmazlar."[315]

Bu ayet önceki ayetlerde bahsedilen hususları kesin bir sonuca bağlamaktadır.

Surede, itaat konusu ele alındıktan sonra, Allah'ın dinini yüceltmek, O'nun nurunu söndürmek isteyen müşrik güçlerin saldırılarını etkisiz kılmak ve İslâm tebliğinin önündeki tağutî engelleri ortadan kaldırmak için kaçınılmaz bir yükümlülük olan cihad konusu işlenmektedir. Allah Teâlâ, iman eden kimselere seslenerek şöyle buyurmaktadır:

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ اَوِ انْفِرُوا جَميعًا

“Ey İman edenler! Tedbirinizi alın. Bölük, bölük veya toplu olarak savaşa gidin."[316]

Kalbinde nifak olan bir kimse inananların başına bir musibet geldiği zaman onlarla birlikte gitmemiş olmasını kendisi için bir nimet sayar ve:

وَاِنَّ مِنْكُمْ لَمَنْ لَيُبَطِّئَنَّ فَاِنْ اَصَابَتْكُمْ مُصيبَةٌ قَالَ قَدْ اَنْعَمَ اللّهُ عَلَىَّ اِذْ لَمْ اَكُنْ مَعَهُمْ شَهيدًا () وَلَئِنْ اَصَابَكُمْ فَضْلٌ مِنَ اللّهِ لَيَقُولَنَّ كَاَنْ لَمْ تَكُنْ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُ مَوَدَّةٌ يَا لَيْتَنى كُنْتُ مَعَهُمْ فَاَفُوزَ فَوْزًا عَظيمًا

“Andolsun ki "Allah, kesinlikle Meryem oğlu Mesîh'tir" diyenler kâfir olmuşlardır. Halbuki Mesîh "Ey İsrailoğulları! Rabbim ve Rabbiniz olan Allah'a kulluk ediniz. Biliniz ki kim Allah'a ortak koşarsa muhakkak Allah ona cenneti haram kılar; artık onun yeri ateştir ve zalimler için yardımcılar yoktur" demişti. Andolsun "Allah, üçün üçüncüsüdür" diyenler de kâfir olmuşlardır. Halbuki bir tek Allah'dan başka hiçbir tanrı yoktur. Eğer diye geldiklerinden vazgeçmezlerse, içlerinden kâfir olanlara acı bir azap isabet edecektir.”[317]

Dünya hayatını önemsemeyip nefislerini cennet karşılığında Allah Teâlâ'ya satan kimselere Allah yolunda savaşmaları bildirilmekte, peşinden de tağutî düzenlerin zulmü altında inleyen ve kurtarılmaları için Allah Teâlâ'ya kesintisiz duada bulunan mustazafların bu feryatları karşısında hareketsiz duran Müslümanlara sitem edilmekte ve yükümlülükleri kendilerine şöyle hatırlatılmaktadır:

وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ نَصيرًا () اَلَّذينَ امَنُوا يُقَاتِلُونَ فى سَبيلِ اللّهِ وَالَّذينَ كَفَرُوا يُقَاتِلُونَ فى سَبيلِ الطَّاغُوتِ فَقَاتِلُوا اَوْلِيَاءَ الشَّيْطَانِ اِنَّ كَيْدَ الشَّيْطَانِ كَانَ ضَعيفًا

"Size ne oluyor da, kadın, erkek ve çocuklardan güçsüz olanlar (mustaz'aflar); Ey Rabbimiz, halkı zalim olan memleketten bizi çıkar. Kendi tarafından bize bir koruyucu ver ve yine tarafından bize bir yardımcı gönder" diye yalvarırken Allah yolunda savaşmıyorsunuz? İman edenler Allah yolunda savaşırlar. Kafirler ise, tağut'un yolunda savaşırlar. O halde siz de şeytanın dostlarıyla savaşın. Şüphesiz ki, şeytanın hilesi zayıftır."[318]

Allah Teâlâ'nın savaşı farz kılmasından dolayı bazı kimseler müthiş bir ölüm korkusuna kapılırlar ve düşmanlarından Allah'tan korkmanın ötesinde bir korkuyla korkar ve insanları savaştan vazgeçirmek için bütün gayretleriyle çalışırlar ve:

اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذينَ قيلَ لَهُمْ كُفُّوا اَيْدِيَكُمْ وَاَقيمُوا الصَّلوةَ وَاتُوا الزَّكوةَ فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ اِذَا فَريقٌ مِنْهُمْ يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ اللّهِ اَوْ اَشَدَّ خَشْيَةً وَقَالُوا رَبَّنَا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتَالَ لَوْلَا اَخَّرْتَنَا اِلى اَجَلٍ قَريبٍ قُلْ مَتَاعُ الدُّنْيَا قَليلٌ وَالْاخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقى وَلَاتُظْلَمُونَ فَتيلًا () اَيْنَ مَا تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنْتُمْ فى بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ وَاِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُوا هذِه مِنْ عِنْدِ اللّهِ وَاِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُوا هذِه مِنْ عِنْدِكَ قُلْ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللّهِ فَمَالِ هؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَايَكَادُونَ يَفْقَهُونَ حَديثًا

“İsrail oğullarından kâfir olanlar, Davud ve Meryem oğlu İsa diliyle lânetlenmişlerdir. Bunun sebebi, söz dinlememeleri ve sınırı aşmalarıdır. De ki: Ey Kitap ehli! Dininizde haksız yere haddi aşmayın. Daha önceden sapan, birçoklarını saptıran ve yolun doğrusundan uzaklaşan bir topluma uymayın.”[319]

Münafık ve zayıf inançlı kimselerin iki yüzlülüklerinin sebebi onların Kur'an hakkında kalplerinde taşıdıkları şüpheleridir. Allah Teâlâ bu tip insanlar için; bir delil olsun diye şöyle buyurmaktadır:

Kişiler sadece fâili oldukları amellerden sorumlu değillerdir. Başkalarının işlemiş oldukları şeylere aracılık yapmak, o işin sonucunda ortaya çıkan durumdan bir pay alınmasına sebep olur:

Daha sonra hicretle alakalı bazı durumlar zikredilerek, münafıkların İslâm yurduna hicret etmek hususundaki ilgisizlikleri bildirilmekte ve onlara karşı takınılması gereken tavır ve uygulanması icabeden hükümler tespit edilmektedir. Allah Teâlâ, şöyle buyurmaktadır:

سَتَجِدُونَ اخَرينَ يُريدُونَ اَنْ يَاْمَنُوكُمْ وَيَاْمَنُوا قَوْمَهُمْ كُلَّمَا رُدُّوا اِلَى الْفِتْنَةِ اُرْكِسُوا فيهَا فَاِنْ لَمْ يَعْتَزِلُوكُمْ وَيُلْقُوا اِلَيْكُمُ السَّلَمَ وَيَكُفُّوا اَيْدِيَهُمْ فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَاُولئِكُمْ جَعَلْنَا لَكُمْ عَلَيْهِمْ سُلْطَانًا مُبينًا

"Başka bir takım münafıklar da vardır ki, hem sizinle hem de kendi topluluklarıyla barış içinde olmak isterler. Fakat ne zaman fırsat bulsalar ihanete dalarlar. Eğer onlar sizden uzak durmazlar, sizinle barış içerisinde yaşamak istemezler, savaştan el çekmezlerse, onları yakalayın ve nerede bulursanız öldürün. İşte öylelerine karşı Allah size açık bir yetki vermiştir."[320]

Peşinden gelen ayette, iman etmiş bir kimsenin, diğer bir mümini kasten öldürmesinin iman etmiş olduğu halde mümkün olmadığı bildirilmektedir. Ancak hataen öldürürse kefaret olarak diyet ödemesi icap etmektedir. Öldürülen kimsenin, arasında bulunduğu topluluğun durumuna göre kefâret şekli değişmektedir.

Bir mümini kasten öldüren bir kimsenin arınması için hiç bir yol yoktur. O kimse Allah'ın gazabına ve lânetine uğramış olduğu halde ebedî olarak kalacağı cehennem ateşine atılacaktır.

وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فيهَا وَغَضِبَ اللّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَاَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظيمًا

“Bir mümini kasten öldürmenin cezası ise içinde ebedî kalacağı cehennemdir. Allah ona gazap etmiş, ona lânet etmiş ve onun için büyük bir azap hazırlamıştır.”[321]

İslâm'ı yaşamanın mümkün olmadığı bir ortamda bulunan Müslümanların ellerinde imkanları olduğu takdirde dinlerini serbestçe yaşayabilecekleri bir yere derhal hareket etmelerinin imanî bir zorunluluk olduğu bildirildikten sonra, böyle hareket etmeyen kimseler için:

اِنَّ الَّذينَ تَوَفّيهُمُ الْمَلئِكَةُ ظَالِمي اَنْفُسِهِمْ قَالُوا فيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفينَ فِى الْاَرْضِ قَالُوا اَلَمْ تَكُنْ اَرْضُ اللّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فيهَا فَاُولئِكَ مَاْويهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصيرًا

“Kendilerine yazık eden kimselere melekler, canlarını alırken: "Ne işde idiniz!" dediler. Bunlar: "Biz yeryüzünde çaresizdik" diye cevap verdiler. Melekler de: "Allah'ın yeri geniş değil miydi? Hicret etseydiniz ya!" dediler. İşte onların barınağı cehennemdir; orası ne kötü bir gidiş yeridir”[322] buyurulmaktadır.

Allah Teâlâ, elinde göç etmek için hiç bir imkân bulunmayan ancak, içinde bulunduğu durumun şuurunda olarak kıvranan gerçek muztazafların bağışlanacaklarını bildirmektedir.

اِلَّاالْمُسْتَضْعَفينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ لَايَسْتَطيعُونَ حيلَةً وَلَايَهْتَدُونَ سَبيلًا () فَاُولئِكَ عَسَى اللّهُ اَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللّهُ عَفُوًّا غَفُورًا

"Yalnız hiçbir çareye gücü yetmeyen ve göç için yol bulamayan gerçekten zayıf erkekleri, kadınları ve çocukları Allah'ın affetmesi umulur. Çünkü Allah çok affeden, çok bağışlayandır."[323]

Daha sonra yolculuk ve savaş esnasında namazın kılınması hakkındaki hükümler ve eda şekli bildirilmektedir.

Kâfirler batıl olan amellerini gerçekleştirmek ve tağutlarına tabi olarak İslâm'ı yeryüzünden silmek için çeşitli zorluklara katlanarak mücadele vermektedirler. Müslümanların iman etmiş oldukları gerçekleri hâkim kılmak için kâfirlerin katlandıkları zorluklardan daha fazlasına cesaret ve sabırla göğüs germeleri gerekir.

Allah Teâlâ, merhametinin genişliğini insanlara bildirerek, kendisine şirk koşmanın dışında dilediği kimseleri bağışlayacağını bildirmektedir:

اِنَّ اللّهَ لَا يَغْفِرُ اَنْ يُشْرَكَ بِه وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعيدًا

"Allah’ın bağışlamadığı tek günah şirktir. Bunun dışında her şeyi dilediğine bağışlar. Allah'a ortak koşan kişi büyük bir sapıklığa düşmüştür."[324]

Allah Teâlâ, şirk içerisinde olan kimselerin gerçekte şeytana tapındıklarını, şeytanın da insanları sapıtmak için sürekli uğraşmakta olduğunu ve kendisine tabi olanları boş vaadler ve boş ümitler vererek aldattığını bildirmektedir.

لَعَنَهُ اللّهُ وَقَالَ لَاَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِكَ نَصيبًا مَفْرُوضًا () وَلَاُضِلَّنَّهُمْ وَلَاُمَنِّيَنَّهُمْ وَلَامُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ اذَانَ الْاَنْعَامِ وَلَامُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللّهِ وَمَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُبينًا

“Müşrikler Allah'ı bırakıp bir takım kişileri çağırıyorlar ve Allahın lânetlediği inatçı şeytandan başkasına yalvarmıyorlar. (Onların uyduğu şeytan) "kullarından belli bir payı kendime ayıracağım ve onları sapıtacağım. Onları boş kuruntulara sokacağım, onlara emredeceğim, onlar da benim emrimle hayvanların kulaklarını yaracaklar. Onlara emredeceğim, Allah'ın yarattığını değiştirecekler". Kim Allah yerine şeytanı dost edinirse açık bir ziyana uğramıştır.”[325]

Ayetteki, "Allah'ın yarattığını değiştirecekler" cümlesi, yaratıklar üzerinde Müslümanların menfaatı için yapılan doğru ve yerinde değişiklikleri kastetmemektedir. Ayet, eşyanın, hayvanların ve insanların fıtratları dışında bir şekle sokulup, kullanılmaları olayını tarif etmektedir. Bu anlamda değerlendirildiğinde, erkek ve kadınlardaki cinsî sapmalar, doğum kontrolü, insanların ve hayvanların kısırlaştırılması, hücrelerin genetik yapılarının değiştirilerek hilkat garibesi yaratıkların türetilmesi gibi işleri kapsadığı anlaşılır. Çağımızda gen mühendisliği denilen bilim dalı bu konu üzerinde yoğun uygulamalı çalışmalar yapmaktadır. Allah Teâlâ'nın yarattığı mahlukatı, şekil, hal ve fonksiyonları açısından bir değişime tabi tutma işleminin şeytan tarafından müşrik kimselere emr ve ilham edildiği ortaya konmaktadır.

Sure tekrar, ilk konusuna dönerek, kadınlar, yetim kızlar, kimsesiz çocukların durumları, evlilik, eşler arasındaki ilişkiler ve kadınlar arasında adaletli davranma konusunda iman eden kimseleri doğru yola iletmek için etkili tavsiye ve emirlerde bulunmaktadır.[326]

Allah Teâlâ, iman eden kimselere hitap ederek, O'nun koymuş olduğu hükümler çerçevesinde adaletin gerçekleştirilebilmesi için şahitlik konusunda, en yakın akrabaların aleyhinde bile olsa, doğruyu söylemeleri gerektiğini bildirmektedir:

يَااَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا كُونُوا قَوَّامينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلّهِ وَلَوْ عَلى اَنْفُسِكُمْ اَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْاَقْرَبينَ اِنْ يَكُنْ غَنِيًّا اَوْ فَقيرًا فَاللّهُ اَوْلى بِهِمَا فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوى اَنْ تَعْدِلُوا وَاِنْ تَلْوُا اَوْ تُعْرِضُوا فَاِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبيرًا

“Ey inananlar! Adaleti tam yerine getirerek Allah için şahitlik edenler olun. Adalet ve deliller kendiniz, anne-babanız veya yakınlarınız aleyhinde bile olsa, söz konusu kimse zengin de olsa fakirde olsa fark etmez. Çünkü Allah ikisine de sizden daha yakındır. O halde keyfinize uyarak adaletten sapmayın. Eğer (şahitlik yaparken dilinizi) eğip bükerseniz ve doğruyu gizlerseniz, muhakkak ki Allah yaptıklarınızdan haberdardır."[327]

Münafıkların müminlerle ve kâfirlerle olan ve duruma göre değişim gösteren ilişkileri dile getirilerek bu kimselerin nifakları, onların Allah Teâlâ'ya hile yapmak kadar büyük bir sapıklık içinde oldukları ve onların ibadet yaparken sadece insanlara gösteriş yapmayı amaçladıkları; Münafıklar, Allah'ı aldatmaya çalışırlar. Halbuki Allah onların oyunlarını başlarına geçirecektir. Onlar, namaza kalktıkları vakit tembel, tembel kalkarlar. İnsanlara gösteriş yaparlar. Allah'ı pek az anarlar" ifadesiyle açıklığa kavuşturulmaktadır.

İman eden kimselerin kâfirlerle dostluk kurmaları, onlarla birlikte hareket etmeleri iman gerçeğinin yasakladığı bir durumdur. Allah Teâlâ, mümin kullarını böyle bir yola sapmaktan kurtarmak için onlara şöyle hitab etmektedir:

يَااَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا لَاتَتَّخِذُوا الْكَافِرينَ اَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنينَ اَتُريدُونَ اَنْ تَجْعَلُوا لِلّهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا مُبينًا

“Ey iman edenler! müminleri bırakıp ta kafirleri dost edinmeyin. Kendi aleyhinizde Allah'a apaçık bir delil mi vermek istiyorsunuz."[328]

Surenin son kısmı, Ehl-i Kitabın İslam'a, onun Peygamberine ve geçmiş peygamberlere karşı aldıkları inkarcı ve nifak dolu tavırlarını konu edinmektedir. Resulullah (as)'ın çağrısına karşılık ondan kendilerine gökten bir kitap indirmesini isteyen kitap ehlinin bu isteklerindeki samimiyetsizlikleri ortaya konarak onların Mûsâ (a.s)'dan daha büyüğünü istedikleri ve söz verdikleri halde görmüş oldukları bütün mucizevî delillere rağmen sapıklıkta direttikleri anlatılmakta ve onların bu tavırları karşılığında kalplerinin mühürlenmiş olduğu bildirilmektedir:

فَبِمَا نَقْضِهِمْ ميثَاقَهُمْ وَكُفْرِهِمْ بِايَاتِ اللّهِ وَقَتْلِهِمُ الْاَنْبِيَاءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَقَوْلِهِمْ قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَلْ طَبَعَ اللّهُ عَلَيْهَا بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُونَ اِلَّا قَليلًا

“Ahitlerini bozdukları ve Allah'ın ayetlerini inkâr ettikleri, haksız yere peygamberleri öldürdükleri ve; kalbimiz kapalıdır" dedikleri için onlara lânet ettik. Doğrusu Allah, inkâr etmeleri sebebiyle onların kalplerine mühür vurmuştur. Onlardan pek azı iman eder."[329]

Daha sonra Allah Teâlâ, kullarına karşı olan sınırsız ve kuşatıcı merhametinin bir tezâhürü olarak, nasihat üslûbuyla şöyle buyurmaktadır:

“Ey insanlar! Şüphesiz ki Peygamber, Rabbiniz tarafından size gerçeği getirmiştir, iman edin. Bu, sizin için daha hayırlıdır. Şayet inkâr ederseniz bilin ki göklerde ve yerde olan herşey Allah'a aittir. Allah, Âlim'dir, Hakim'dir."[330]

Kitap ehline din hususunda aşırı gitmemeleri konusunda bir uyarı yapıldıktan sonra, iman edip salih amel işleyenlerin kavuşacakları mükâfatlar; yüz çevirip kibirlenenlerin karşılaşacakları; "can yakıcı azap"tan bahsedilmekte ve peşinden de yine insanlara yönelik bir hitap ile Kur'an'ın bir delil ve apaçık bir nûr olduğu gerçeği:

يَااَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمْ بُرْهَانٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَاَنْزَلْنَا اِلَيْكُمْ نُورًا مُبينًا

“Ey insanlar! Şüphesiz size Rabbinizden kesin bir delil geldi ve size apaçık bir nur indirdik”[331] ifadesiyle ortaya konulmaktadır.

Sure, mirasın bölüşümü konusunda teferruata inerek hükümler koyan ayetle son bulmaktadır.

5-Maide Suresi

Kur'an-ı Kerim'in beşinci suresi. Medenî surelerdendir. Yüz yirmi ayet, bin sekiz yüz dört kelime ve on bir bin dokuz yüz otuz üç harften ibarettir. Fasılâları, ra, lam, nun, ba, dal harfleridir. Hudeybiye gününden başlayarak peyderpey nazil olmuştur. Nüzül sırası Fetih suresinden sonradır.[332]

Sure adını:

اِذْ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ يَا عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ هَلْ يَسْتَطيعُ رَبُّكَ اَنْ يُنَزِّلَ عَلَيْنَا مَائِدَةً مِنَ السَّمَاءِ قَالَ اتَّقُوا اللّهَ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ

“O vakit ki, havariler: "Ey Meryem'in oğlu İsa! Rabbin gökten bizim üzerimize bir maide (sofra) indirebilir mi?" demişti. İsa da Allah Teâlâ'dan korkunuz, eğer siz mü'minler iseniz" dedi”[333] ayetinde geçen "mâide" kelimesinden almıştır. Bu adı almasının özel bir sebebi yoktur. Mâide isminin ayette geçiş şekli şöyledir:

"Hani, havariler: "Ey Meryem oğlu İsa! Rabbinin, gökten bize bir sofra (mâide) indirmeye gücü yeter mi?" demişlerdir...!" Sure; Ukud, Munkıze ve Müba'sire adlarıyla da anılmaktadır.

Sure, İslâm itikadının yayıldığı, yok edilmesinin mümkün olmadığının bütün müşriklerce anlaşıldığı bir zamanda inmeye başlamıştır. İslâm, devlet olma yolunda her şeyini tamamlamış, siyasi, iktisadî ve askerî kurumlarının temelini kurmuştu. Hicretten sonra, siyasî tarih açısından çok kısa sayılabilecek on yıl gibi bir zaman içinde İslâm, dünya tarihinde o güne dek eşine rastlanmamış bir hızla bütün Arap yarım adasını hâkimiyeti altına almıştı.

Bu dönemde Müslümanların ahlâkî, sosyal ve kültürel davranışları şekillenmiş ve onları, gayrı Müslimlerden belirgin bir şekilde ayıran bir görüntü ortaya çıkmıştı. İslâm’ın medenî ve ceza hukuku, İslâm devleti sınırları içerisinde, yönetim tarafından uygulanıyordu. İnsanlar arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar tespit edilmiş ve bunlar kısa zamanda Müslümanlarca özümlenmişti. İslâm toplumunun olgunlaşmasının bu son döneminde nazil olan Mâide sûresi, her şeyiyle tamamlanmış olan dinin temel prensiplerini, helâllerini, haramlarını son şekliyle bir arada, bir demet halinde ortaya koyuyor ve dinin her şeyiyle tamamlandığını ve insanlığa din olarak İslâm’ın seçildiğini:

b6¦äí©… â5¤¡üa ¢á¢Ø Û ¢oî©™ ‰ ë ó©n à¤È¡ã ¤á¢Ø¤î Ü Ç ¢o¤à à¤m a ë ¤á¢Ø äí©… ¤á¢Ø Û ¢o¤Ü à¤× a â¤ì î¤Û a

“Bu gün dininizi kemale erdirdim. Size nimetimi tamamladım. Ve din olarak size İslâm’ı seçtim"[334] ayetiyle bütün insanlığa ilân ediyordu. Surede itikadi tasavvur bütün çıplaklığı ile açıklığa kavuşturuluyor ve önceki surelerde ortaya konan hükümler üst üste tekrarlanarak defalarca teyit ediliyor. Bu hükümleri İslâm'ın emirleri olarak ikrar etmek imandır. Onları hayata tatbik etmek ise İslâm'dır. Sure, bu unsurların birbiriyle iç içe geçmiş, birbirinden ayrılamaz bir bütünü oluşturduğunu izah ediyor.

Allah Teâlâ, yüceliğinde ve hükümranlığında hiçbir ortağı bulunmayan yegâne ilâhtır. Her şeyi o yaratmıştır. Yaratmasında başka hiç bir kimsenin ortaklığı, müdahalesi yoktur. Yarattığı şeylerin tek malikî ve hakimi yine O'dur. Hüküm koymak sadece O'na mahsustur.

Bu gerçekler, Allah'ın indirdiği hükümlerin dışında, başka bir şeyle hükmedilemeyeceği hususunu mantıkî olarak ortaya koyuyor. Her şeyin yaratıcısı, sahibi, malikî O olduğuna göre, yarattıkları için lâyık gördüğü nizamı vazetmek de O'nun hakkıdır. Mülkiyetinde bulunanlar için kanun koymasına ve onların uygulanmasını istemesine hiç kimsenin itiraz etme hakkı da yoktur. Eğer, insanlar arasında O'nun ahkâmıyla hükmetmekten kaçınılırsa; bu, O'na karşı çıkmak, O'na isyan etmek ve O'nun ulûhiyyetini inkâr etmek demektir.

Allah Teâlâ bu gerçeği, kendilerine gönderilen Tevrat ile hükmetmekle emrolundukları halde, bundan yüz çeviren Yahudiler hakkında nazil olan ve böyle yapan her topluluk için geçerli olan, "...Kim Allah'ın indirdiği ile hükmetmezse, işte onlar kafirlerin ta kendileridir. Kim, Allah’ın indirdiği ile hükmetmezse, işte onlar, zalimlerin ta kendileridir. Kim, Allah'ın indirdikleri ile hükmetmezse işte onlar fasıkların ta kendileridir"[335] ayetleri ile bütün açıklığıyla herkese ilân etmektedir.

Allah'ın hadlerini ikrâr etmek; helâl gösterdiğini helâl, haram gösterdiğini de haram saymak ve koyduğu hükümleri hayata tatbik etmek, O'nun ortaksız tek Rab olduğunu kabul etmek demektir. Ondan başkasının yasaklamasıyla bir şeyi haram ve yasak saymak veya O'nun haram ve yasak kıldığı şeyleri O'ndan başkasının serbest bırakmasıyla mubah saymak, O'nun Rûbûbiyyetini inkâr etmek ve O'ndan başkalarını Rabler edinmek demektir.

وعن عدى بن حاتم رَضِىَ اللّهُ عَنْهُ قال: ]أتَيْتُ النبىَّ # وَفي عُنُقِى صَلِيبٌ مِنْ ذَهَبٍ. فقَالَ يَاعَدِىُّ: اطْرَحْ عَنْكَ هذَا الْوثنَ، وَسَمِعْتُهُ يَقْرَأ: اتخذُوا أحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أرْبَاباً مِنْ دُونِ اللّهِ. قالَ إنَّهُمْ لَمْ يَكُونُوا يَعْبُدُونَهُمْ وَلكِنَّهُمْ كانُوا إذَا أحَلُّوا لَهُمْ شَيْئاً اسْتَحَلُّوهُ، وَإذَا حَرَّمُوا عَلَيْهِمْ شَيْئاً حَرَّمُوهُ.

- Adiy İbnu Hâtim (radıyallahu anh) anlatıyor: "Boynumda altundan yapılmış bir haç olduğu halde Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a geldim. Bana: "Ey Adiy boynundan şu putu çıkar, at!" dedi ve arkadan şu âyeti okuduğunu hissettim:

"Onlar Allah'ı bırakıp hahamlarını, papazlarını ve Meryem oğlu Mesih'i rableri olarak kabul ettiler. Oysa tek ilâhtan başkasına kulluk etmemekle emrolunmuşlardı. Ondan başka ilâh yoktur. Allah, koştukları eşlerden münezzehtir." Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) devamla: "Aslında onlar, bunlara (ruhbanlarına) tapınmadılar, ancak bunlar (Allah'ın haram ettiği bir şeyi) kendileri için helâl kılınca hemen helâl addediverdiler, (Allah'ın helâl kıldığı bir şeyi de) kendilerine haram edince hemen haram addediverdiler."[336]

Bu izah, Allah'ın indirdikleri ile hükmetmekten kaçınarak kulların koyduğu kurallara göre hayatı tanzim etmenin ne demek olduğunu ortaya koyuyor: "...Halbuki onlar, ancak, bir olan ve kendisinden başka ilâh olmayan Allah'a ibadet etmekle emrolunmuşlardı."

Bundan dolayıdır ki bütün peygamberler ve ümmetleri O'nun şeriatıyla hükmetmekle emrolunmuşlardır. Çünkü O'nun ahkâmı dindir ve O'nun indinde ondan başka da din yoktur. İman edenler O'nun indirdiği dini emirlere uymakla, onlarla hükmetmekle O'na ibadet etmiş olurlar. Böylece yaşayışlarında Allah Teâlâ'ya hiç bir şeyi ortak koşmamış olurlar.

Surede konular şu şekilde ele alınmaktadır: İlk önce Müslümanların amelî, siyasî ve kültürel hayatları ile ilgili hükümler yer almaktadır. Sure ilk ayetlerine; "Ey iman edenler! Akitleri titizlikle yerine getirin" emriyle başlıyor. Akitlerden kasıt, bu surede açıklanan ve genelde peygamber (a.s)'ın getirdiklerinin tamamını kapsayan, ilâhi hukukun gerektirdiği her şeye tam uyulması ve hudûdullâhın gözetilmesidir. Müslüman, İslâm'ı kabul etmenin şartı olan "kelime-i tevhid"i ikrar ettiği zaman Allah'ın ona yapmakla emrettiği her şeyi yerine getirmeye söz vermiş olur. Müslümanların hangi şartlarda olursa olsun, yapmış oldukları anlaşmalara uymaları istenmektedir. Bu girişten sonra, titizlikle uyulması gereken sınırlar, hükümler gelmeye başlıyor.

İlk önce, eti yenebilecek hayvanlarla ilgili hükümler yer alıyor. Arkasından; "Şüphesiz Allah dilediği hükmü koyar" uyarısıyla, O'nun koyduğu hükümlerin hiç kimse tarafından sorgulanamayacağı gerçeği bir kez daha hatırlatılıyor. Bundan sonra, surenin akışı içerisinde bir çok şer'î hüküm yer alıyor: Av ve kurbanlık hayvanlara ilişkin helâl ve haramlar, Mescid-i Haram'da ve ihramlı iken yapılması helâl ve haram olan davranışlar, nikâhı helâl olan kadınlara ait hükümler, temizlik ve abdestin alınış şekli hakkında hükümler, hüküm verirken adaletli davranmaya dair talimatlar, İslâm düzenini bozucu davranışlarda bulunma ve hırsızlık cezalarına ait hükümler, içki, kumar ve fal oklarına ait hükümler, ihram yasaklarına ait hükümler, ölüm üzere vasiyet ile alakalı hükümler, hayvanlardan Bahire, Sâibe, Vasile ve Ham'a taallûk eden hükümler, Tevratta bulunan ve Müslümanlar içinde kanun haline getirilen kısasa dair hükümler...

Ayetlerin akışı içerisinde, helâl ve haramlara dair hükümlere uymak, onlara ait emirlere itaat etmek hususu devamlı hatırlatılıyor. Allah'ın yasakladığı şeyler dışında, insanlara helâl kılınan nimetlerden yararlanılması ve bunların hiç kimse tarafından kendi nefsine yasak kılınmaması gerektiği şeklindeki emirle Müslümanlar uyarılıyor: "Ey iman edenler! Allah'ın size helâl kıldığı temiz şeyleri haram saymayın ve haddi aşmayın.... Allah'ın insanlara temiz olarak gösterdiği nimetleri kendi nefsine haram kılanlar, nefislerine zulmetmiş ve haddi aşmış olurlar.”

Müslümanlar Medine'de devlet haline geldikleri için iktidarın ve elde edilen başarıların onları ifsat etmesi tehlikesi vardı. Allah onları böyle büyük bir imtihan ortamında, daha evvel kitap ehlinin düştüğü duruma düşmemeleri için tekrar, tekrar uyarmaktadır. Müslümanlardan Allah'ın ve Resulünün emrettiklerine tam anlamıyla uymaları, onlara karşı gelmemeleri istenmektedir: “Allah'a itaat edin, Peygamber'e itaat edin. Karşı gelmekten sakının."

Surede işlenen diğer bir konu da, Yahudi ve Hıristiyanların durumudur. Yahudiler, Allah'a vermiş oldukları söze ihanet ettikleri için lânetlenmişlerdi. Allah Teâlâ, Kur'an-ı Kerim'de onlar hakkında şöyle demektedir: "Şüphesiz ki Allah, İsrail oğullarından söz almıştı... Verdikleri sözü bozdukları için onları lânetledik ve kalplerini katılaştırdık... "

"Onlar, kelimeleri yerlerinden kaldırıp değiştirdiler. Uyarıldıkları Şeylerden pay almayı unuttular. Ey Muhammed! Pek azı müstesna, onlardan devamlı hainlik göreceksin..." ayeti, onların Allah'ın kitabını tahrif ettikleri ve uymaları gereken konularda uyarıldıkları halde, bunların hepsine kulaklarını tıkamış olduklarını bize bildirmektedir. Onlar Allah'a ve Allah'ın gönderdiği nebilere ihanet etmiş, onlara zulmetmişlerdi. Allah'ın uyarılarından hiç bir zaman pay almadıkları için, onlar daima İslâm’a düşman olacaklar ve iyilik görseler dahi daima Müslümanlara ihânet edeceklerdir. Onların şeytanlaşmış tabiatları bunu gerektirmektedir.

Hıristiyanların durumu, Yahudilerin durumundan farklı değildir. Çünkü onlarda, Allah'ın indirdiği İncil'i tahrif ettiler. Onu hevâ ve heveslerine göre yeniden yazdılar. Onların düştükleri en büyük sapıklık, Tevhid konusu idi. Onlar Allah'ın kulu ve Resulü olan Hz. İsa (as)'yı Allah'a ortak koştular. Böylece sapıklıkların en büyüğü olan şirke sürüklendiler. Halbuki Hz. İsa (a.s) onları, Allah'ı bir bilip, hiçbir şeyi ortak koşmadan yalnızca O'na ibadet etmeye çağırmıştı. Onlar, "Allah Mesih'tir" ve Allah, üç ilâhtan, biridir" diyerek Allah'a ortak koşmuşlardı. Onların durumu şu ayeti kerimelerle açıklığa kavuşturulmuştur: "Şüphesiz Allah, Meryem oğlu İsâ Mesihtir" diyenler, kafir oldular. Oysa Mesih onlara. Ey İsrail oğulları! Hem benim, hem de sizin Rabbınız olan Allah'a ibadet edin demişti. Şüphesiz ki "Allah üç ilahtan biridir" diyenler kafir olmuştur.

Daha sonra Hz. Adem (a.s)'ın iki oğlunun kıssası anlatılarak, İsrail oğullarının Peygamberi öldürmek için kurdukları tuzaktan söz edilir. Ayrıca insan hayatının dokunulmazlığı da vurgulanmaktadır.

Surenin üzerinde durduğu en önemli konulardan biri de, İslâm'ın dışındaki kimselerle dostluk kurmak meselesidir. Kur'an-ı Kerim müminleri, ahlâkî çöküntü içinde bulunan Yahûdî ve Hıristiyanlarla dost ve sırdaş olmamaları için uyarmaktadır: "Ey imân edenler! Yahudi ve Hıristiyanları dost edinmeyin. Onlar birbirinin dostudurlar. Sizden kim onları dost edinirse, şüphesiz onlardan olur..." Dostluk bağları, kişileri ve toplumları birbirinin hukukunu korumaya götürür. İnsanlar kimlere dost olur, yakınlık duyarlarsa, onlardan olmuş olurlar. Bu ayetle Müslümanlar, böyle büyük bir tehlikeye karşı uyarılmaktadırlar. Müminlerin dostlarının kimler olduğunu Allah Teâlâ;

اِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذينَ امَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلوةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكوةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ

"Sizin dostunuz sadece, Allah, O'nun peygamberi ve Allah'a boyun eğerek namaz kılan, zekât veren müminlerdir"[337] ayetiyle tespit etmekte ve bize bildirmektedir. Dostluk imanın ölçüsü olarak değerlendirilir:

وَلَوْ كَانُوا يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالنَّبِىِّ وَمَا اُنْزِلَ اِلَيْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ اَوْلِيَاءَ وَلكِنَّ كَثيرًا مِنْهُمْ فَاسِقُونَ

"Eğer onlar, Allah'a, Peygamber'e ve ona indirilene iman etmiş olsalardı, kafirleri dost edinmezlerdi."[338]

Surenin sonunda, akidelerini düzeltmeleri için, "Hüküm günü"nde Allah Teâlâ ile Peygamberi Hz. İsâ (a.s) arasında geçecek olan konuşma yer alır. Hz. İsâ (a.s), Allah Teâlâ'ya şöyle diyecektir:

مَا قُلْتُ لَهُمْ اِلَّا مَا اَمَرْتَنى بِه اَنِ اعْبُدُوا اللّهَ رَبّى وَرَبَّكُمْ وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهيدًا مَا دُمْتُ فيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنى كُنْتَ اَنْتَ الرَّقيبَ عَلَيْهِمْ وَاَنْتَ عَلى كُلِّ شَىْءٍ شَهيدٌ

"Ben onlara sadece, bana emrettiklerini söyledim. Benim ve sizin Rabbınız olan Allah'a ibadet edin dedim. Aralarında olduğum müddetçe onlara şahit idim. Sen beni semaya aldığın zaman, onları sen gözlüyordun. Sen her şeye şahitsin."[339]

Bu ayet, Peygamberlerine inandıklarını söyleyen Hıristiyanları uyarmak için onlara hitap etmektedir. Ancak, Kur'an-ı Kerim'in genel mantığı çerçevesinde değerlendirildiğinde, peygamberleri hakkında batıl ümitler besleyen herkese hitap ettiği görülür. O gün hiç kimse sapıklığı için bir mazeret bulamayacağı gibi, inandığını söylediği peygamberlerine yapmış olduğu iftiradan da bir fayda göremeyecektir. Çünkü o gün, her yalancının yalanı yüzüne vurulacaktır.

Sure, Allah Teâlâ'nın her şeye kadir olduğu ve her şeyin sahibinin O olduğu gerçeği hatırlatılarak son buluyor:

¥Ší©† Ó §õ¤ó ( ¡£3¢× ó¨Ü Ç ì¢ç ë 6 £å¡èî©Ï b ß ë ¡¤‰ üa ë ¡pa ì¨à £Ûa ¢Ù¤Ü¢ß ¡é¨£Ü¡Û

“Göklerin, yerin ve içlerindeki her şeyin mülkiyeti Allah'ındır, O, her şeye hakkıyle kadirdir.”[340] O halde O'nun emrettiği her şeye uyulmalı ve yasakladığı şeylerden kaçınılmalıdır. O'na iman edip, O'na tabi olmayan hiç kimse, O'nun azabından kendini koruyamayacaktır. Çünkü O, göklerin ve yerin tek malikî ve hâkimidir.

6-En'âm Sûresi

Kur'an-ı Kerîm'in altıncı suresi, Mekke'de bir defada nazil olmuştur. Ancak; 91, 92, 93 ve 151, 152, 153. ayetlerin Medine'de indiği rivâyet edilir. Surenin bütünü 165 ayet, üçbinelli iki kelime, on iki bin iki yüz kırk harften ibarettir. Fasılası; nun, mim, lâm, zâ, râ harfleridir.

En'âm suresinde Allahu Teâlâ, şirki reddederek, tevhid'e, ahirete imana çağırır; bâtıl inançları yok eder; temel ahlâk ilkeleri koyar; Hz. Peygamber (as)'e yöneltilen itirazlara cevap verir; Resulullah ve müminleri teselli eder, kâfirlere uyarı ve tehditlerde bulunur, Hz. İbrahim (as)'ın kıssasına yer verir; kitap, hüküm ve nübüvvet verilen seçkin kulları (peygamberleri) zikreder.

Bu sure, Mekke'de inen diğer sureler gibi Allah'a ve Peygamber (as)'e imanı kökleştiren, tevhîd inancını aşılayan, câhiliye devrinden gelen bozuk inanç ve kanaatleri sarsan, insanları varlıklar üzerinde düşünmeye çağıran özelliklere sahiptir. Sure, yüce Allah'a övgü ve hamd ifadeleriyle şöyle başlar:

اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى خَلَقَ السَّموَاتِ وَالْاَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ () هُوَ الَّذى خَلَقَكُمْ مِنْ طينٍ ثُمَّ قَضى اَجَلًا وَاَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ ثُمَّ اَنْتُمْ تَمْتَرُونَ () وَهُوَ اللّهُ فِى السَّموَاتِ وَفِى الْاَرْضِ يَعْلَمُ سِرَّكُمْ وَجَهْرَكُمْ وَيَعْلَمُ مَا تَكْسِبُونَ

“Hamd, gökleri ve yeri yaratan, karanlıkları ve aydınlığı var eden Allah'a mahsustur. Böyleyken kâfirler hâlâ Rablerine başkalarını eşit sayıyorlar. Sizi çamurdan yaratan, sonra size bir ecel takdir eden O'dur. Tayin edilen bir ecel de O'nun katındadır. Sonra bir de şüphe ediyorsunuz. Göklerde ve yerde Allah sadece O'dur. O sizin gizlinizi de açığınızı da ve ne kazanacağınızı da bilir.”[341]

Surenin bütününde telkin edilen hususlar şöyle özetlenebilir. Bütün varlıkları yaratan Allah'tır. Rızkı veren ve mülkün sahibi olan O'dur. Gerçek hükümranlık, güç ve kudret O'nundur. O, bilinmeyen şeyleri ve sırları bilendir. Geceleri gündüze çevirdiği gibi, gözleri ve kalpleri döndüren de Allah'tır. Bu yüzden, insanların hayatına hükmedenin de Allahu Teâlâ olması gerekir. Yol çizmek, hüküm koymak, helâli ve haramı belirtmek yalnız O'nun yetkisindedir. Bütün bunlar ilâhlığın özelliklerindendir. Yine bütün bunları yaratma, rızık verme, öldürme, diriltme, fayda veya zarar verme Allah'ın elindedir. Yerlerin ve göklerin tek ilâhı Allah'tır.

Esmâ binti Yezid'den şöyle dediği nakledilmiştir: "En'âm sûresi Resulullah'a indiği zaman ben Hz. Peygamber (as)'ın devesinin yularını tutuyordum. Sure bütünü ile indi ve ağırlığından az kalsın Hz. Peygamber (as)'ın devesinin kemikleri kırılacak gibi olmuştu."[342]

Ayetlerde, itikad bozukluğu olanlar uyarıldıktan sonra, eski hallerinde ısrar ederlerse kötü sonuçla karşılaşacakları bildirilir:

فَقَدْ كَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءَهُمْ فَسَوْفَ يَاْتيهِمْ اَنْبؤُا مَا كَانُوا بِه يَسْتَهْزِؤُنَ () اَلَمْ يَرَوْا كَمْ اَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ مَكَّنَّاهُمْ فِى الْاَرْضِ مَا لَمْ نُمَكِّنْ لَكُمْ وَاَرْسَلْنَا السَّمَاءَ عَلَيْهِمْ مِدْرَارًا وَجَعَلْنَا الْاَنْهَارَ تَجْرى مِنْ تَحْتِهِمْ فَاَهْلَكْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَاَنْشَاْنَا مِنْ بَعْدِهِمْ قَرْنًا اخَرينَ

"Hak, kendilerine gelince onu yalanladılar Alaya aldıkları şeyin haberi yakında kendilerine gelecektir Bizim daha önce nice nesilleri helâk ettiğimizi görmediler mi? Yeryüzünde size vermediğimiz imkânları onlara vermiştik. Onlara gökten bol bol yağmur indirmiş, altlarından ırmaklar akıtmıştık Fakat onları günahlarından dolayı helâk ettik ve kendilerinden sonra başka bir nesil varettik."[343]

Allahu Teâla'nın gayb âlemini ve sırlar dünyasını ihâta edişi, nefis ve ömürleri bilmesi, karada ve denizde, gece, gündüz, dünya, âhiret, ölüm ve dirim husûsunda hükmedici ve kahredici gücü şöyle ifade edilir: "Gayb'ın anahtarları Allah'ın katındadır Onları ancak O bilir. O, karada ve denizde olanları bilir. Düşen hiçbir yaprak yoktur ki, Allah onu bilmesin Yerin karanlıklarında olan her tane, kuru ve yaş her şey mutlaka apaçık bir kitapta kayıtlıdır."

"Geceleyin sizi öldürür gibi uyutan, gündüzün ne elde ettiğinizi bilen O'dur. Sonra tâyin edilen vâdenin tamamlanması için sizi gündüzün diriltir gibi uyandırır. Sonra dönüşünüz yine O'nadır Sonunda O, yaptıklarınızı size haber verecektir."

"O, kulları üzerinde kahredici güce sahiptir. Size koruyucu melekler gönderir. Sonunda sizden birine ölüm geldiği zaman elçilerimiz onun canını alırlar ve hiçbir eksiklik yapmazlar."

Bitkiler, denizler ve karalarla ilgili düşünmeye sevkeden ayetlerde şöyle buyurulur:

اِنَّ اللّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوى يُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَىِّ ذلِكُمُ اللّهُ فَاَنّى تُؤْفَكُونَ

"Taneyi ve çekirdeği yaratan şüphesiz Allah 'tır. Ölüden diriyi ve diriden ölüyü çıkarır. İşte Allah budur O halde nasıl yüz çevirirsiniz?"[344]

"Karanlığı yarıp tan yerini ağartan, geceyi dinlenme zamanı yapan, güneşi ve ayı bir hesaba göre hareket ettiren O'dur. İşte bu, her şeye galip olan ve her şeyi bilen Allah'ın takdiridir."

"Kara ve denizin karanlıklarında yolunuzu bulasınız diye sizin için yıldızları yaratan O'dur Şüphesiz biz, bilen bir kavim için ayetleri geniş bir şekilde açıkladık."

"Gökten, suyu indiren O'dur. Biz, o su ile her şey için gereken bitkiyi çıkardık Ondan da yeşillik meydana getirdik."

Bütün bu nimetler üzerinde düşünüp ibret almayan ve uyarılara kulak asmayanların kıyamet günündeki sıkıntıları şöyle ifade edilir:

"Ateşe sürüldükleri zaman; keşke Rabbimizin ayetlerini inkâr etmeyerek, mümin olarak yeniden dünyaya döndürülseydik, dediklerini bir görsen."

"Allah'ın huzuruna çıkmayı yalanlayanlar, gerçekten hüsrana uğramışlardır Kıyâmet günü ansızın gelince, onlar günâhlarını sırtlarına yüklenmiş olarak şöyle derler: 'Dünyada yaptığımız kusurlardan dolayı yazıklar olsun bize.' Bakın yüklendikleri günah ne kötüdür."

Medine'de indiği bildirilen ayetlerde oranın özelliklerini görmek mümkündür. Çünkü Mekke'de inen ayetlerde inanç ve ahlâk esasları ağırlıkta iken Medine'de inenler hüküm ağırlıklıdır. Bir yandan ibâdetler, cihad, aile ve mirasla ilgili, diğer yandan da ceza, muhâkeme usûlü, muâmelât ve devletler arası ilişkilerle ilgili hükümler burada indi. Çünkü Medine döneminde artık bu kuralları uygulayacak bir İslâm devleti doğmuştu.

Şu ayetlerde Medine'de inişin izleri görülebilir:

"De ki: 'Gelin size Rabbinizin haram kıldıklarını okuyayım: Allah'a hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana-babaya iyilik yapan. Fakirlikten dolayı çocuklarınızı öldürmeyin; sizi de onları da biz rızıklandırırız. Hayâsızlıkların açığına da gizlisine de yaklaşmayın Haklı olmanız müstesna Allah'ın öldürülmesini haram kıldığı cana kıymayın. Allah, aklınızı kullanasınız diye size bunları emretti."

"Yetim, rüştüne erinceye kadar, onun malına en güzel yolun dışında yaklaşmayın Ölçüyü ve tartıyı adaletle yapın. Biz herkesi gücünün yettiği ile mesul tutarız. Akrabanız dahi olsa konuşurken adaletli olun. Ve Allah'ın ahdini yerine getirin. Allah düşünesiniz diye size bunları emretti. İşte benim yolum budur; dosdoğrudur; O'na uyun. Başka yollara uymayın ki, sizi Allah'ın yolundan ayırmasın. Allah bunları size sakınasınız diye emretti."

Sure şu ayetle sona ermektedir:

وَهُوَ الَّذى جَعَلَكُمْ خَلَائِفَ الْاَرْضِ وَرَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَبْلُوَكُمْ فى مَا اتيكُمْ اِنَّ رَبَّكَ سَريعُ الْعِقَابِ وَاِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحيمٌ

"Verdiği şeylerle sizi imtihan etmesi için sizleri yeryüzünün halifeleri kılan ve sizi derece bakımından birbirinizden üstün yapan O'dur. şüphesiz ki, Rabbin azâbı süratli olandır O, çok affeden ve çok merhamet edendir."[345]

7-Arâf Suresi

Arâf Suresi: Kur'an-ı Kerîm'in yedinci ve Bakara ile Şuâra'dan sonra üçüncü uzun suresidir. İki yüz altı ayettir. Mekke'de nazil olmuştur. İbn Abbâs ve Mukatil'den yapılan bir rivayete göre 163-172 ayetleri Medine'de inmiştir.

Arâf suresi, iki yüz altı ayet, üç bin üç yüz yirmi beş kelime on dört bin on harften ibarettir. Fasılaları mim, nûn, lâm ve dal harfleridir. Arâf suresi, bu adla meşhur olmakla beraber, içine aldığı konular dolayısıyla Mikât, Misâk, Elif Lâm Mim Sad adlarıyla da bilinir. Ama en meşhur ismi Arâf'tır .

Konusu baştan başa akîdevî olan ve En'âm suresinden sonra gelen bu sure, Mekke-i Mükerremede nazil olmuştur. Akîde konusu bu surede insanlık tarihi ile birlikte başlatılmış, insanları birbiri ardı sıra kuşak, kuşak ele alarak karşılaştırmıştır. Tarihi seyirle izlenen insan kitleleri, Cennete lâyık olup Allah resullerinin izini takip edenler ve Cehenneme lâyık olup şeytanın adımlarını takip edenler olmak üzere bu sure içinde sınıflandırılmıştır. Sure, Resulullah'a bir hitapla başlayan ilk ayetlerinde insanı hedef almaktadır:

المص () كِتَابٌ اُنْزِلَ اِلَيْكَ فَلَا يَكُنْ فى صَدْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ لِتُنْذِرَ بِه وَذِكْرى لِلْمُؤْمِنينَ () اِتَّبِعُوا مَا اُنْزِلَ اِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِه اَوْلِيَاءَ قَليلًا مَا تَذَكَّرُونَ

"Elif, Lâm, Mim, Sad. Bu, onunla (insanları) uyarman ve müminlere öğüt vermen için sana indirilen bir kitaptır. Bunları tebliğ ederken kalbine bir sıkıntı gelmesin."

"Rabbinizden size indirilene uyun. Ondan başka dostlar (yöneticiler) edinerek onlara uymayın. Ne kadar az öğüt alıyorsunuz."[346]

Daha başlangıçtaki bu birinci ve ikinci ayetlerden de anlaşılacağı gibi, insanlar, ilâhi düşünce sistemine davet edilmektedir. Bu davet ile Allah'u Teâlâ insanların, içinde yaşadıkları cahilliye hayatinin düşünce ve tasavvurlarını, değer ve ölçülerini, prensip ve kanunlarını adet ve alışkanlıklarını ve ilgilerini inkılâbı bir tarzla değiştirmeyi öngörmekte; Bu değişikliği yaparken de sıkıntı duymamalarını öğütlemektedir. Surenin ilk ayetlerinde, beşer cinsinin yeryüzüne yerleştirilmesi ile ilgili gaybi bilgiler verilmekte, daha sonra, dünyadaki durumundan, ölümünden ve diriltilmesinden bahseden ayetler biri birini takip etmektedir.

Sure de kıyamet sahnelerinin en uzunu ile de karşılaşmaktayız. iblisin aldatması ile Hz. Âdem (as) ve esinin Cennetten çıkarıldığı hatırlatılmakta ve Allah-u Teâlâ Ademoğullarını şeytanın fitnesinden sakındırarak, onun, atalarını Cennetten çıkardığı gibi kendilerini de kötülüğe götürmesinden korkutmaktadır. Bunun için, şeytana uyup onun izini takip edenler. tekrar Cennete dönmekten kendilerini mahrum etmişlerdir. Şeytanın atalarını Cennetten çıkardığı gibi, onlar da şeytana kanarak cehennemlik olmuşlardır. Öle ise şeytana muhalefet edenler, Allah'a itaat edip O'na bağlananlar, cennete döndürüleceklerdir. Böylece gurbet diyarına göç etmiş olanlar tekrar nimet diyarına dönmüş olmaktadırlar. Surede bütün bu münasebetler anlatılırken hatırlatıcı ve korkutucu hükümler de yer almaktadır:

æì¢ä¡ß¤ªì¢í §â¤ì Ô¡Û ¦ò à¤y ‰ ë ô¦†¢ç §á¤Ü¡Ç ó¨Ü Ç ¢êb ä¤Ü £– Ï §lb n¡Ø¡2 ¤á¢çb ä¤÷¡u ¤† Ô Û ë

“Gerçekten onlara, inanan bir toplum için yol gösterici ve rahmet olarak, ilim üzere açıkladığımız bir kitap getirdik.”[347]

Öyle ise insanlar, yerin ve göğün, bütünüyle kâinatın yaratıcısı ve hakimi olan Allah'a isyandan uzak durmalı ve sadece O'nun emirlerine uymalıdırlar. Allah’ın emirlerine itaatle, O'na kulluktan geri durmamalıdırlar. Bir gün Resulullah (as), Mekkelileri Safâ tepesinde toplayıp, onlara ahireti ve Allah’ın azabını hatırlattı. Toplanma sırasında birisinin: "Bu zat delidir" demesi üzerine 184. ayet nazil oldu:

¥åî©j¢ß ¥Ší©ˆ ã ü¡a ì¢ç ¤æ¡a 6§ò £ä¡u ¤å¡ß ¤á¡è¡j¡yb –¡2 b ß aë¢Š £Ø 1 n í ¤á Û ë a

“Düşünmediler mi ki, arkadaşlarında (Muhammed'de) delilik yoktur? O, ancak apaçık bir uyarıcıdır.”[348]

İnsanların pek çoğu, bazı insanların gaybi bileceklerini zannederler. Mutlak sûrette Resullerin gaybe muttali olduğunu iddia edenler de vardır. Oysa gaybin bilgisi yalnız ve yalnız Allah katındadır.

قُلْ لَا اَمْلِكُ لِنَفْسى نَفْعًا وَلَا ضَرًّا اِلَّا مَا شَاءَ اللّهُ وَلَوْ كُنْتُ اَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِىَ السُّوءُ اِنْ اَنَا اِلَّا نَذيرٌ وَبَشيرٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

“De ki: "Ben, Allah'ın dilediğinden başka kendime herhangi bir fayda veya zarar verecek güce sahip değilim. Eğer ben gaybı bilseydim elbette daha çok hayır yapmak isterdim ve bana hiçbir fenalık dokunmazdı. Ben sadece inanan bir kavim için bir uyarıcı ve müjdeleyiciyim."[349]

A'râf suresinde belirtilen ve insanların hidayete ermeleri için söz konusu edinilen meseleleri söyle sıralayabiliriz:

Hüküm koymak yalnız Allah'a aittir. Öyle ise insanlar kanun koyamaz ve adaleti gerçekleştirmek için Allah’ın hükmüne razı olmalıdırlar. Ebedi alemde gerçekleşeceği kesin olan sorular, amel defterlerinin tartılması, amel defterlerinin insana sag veya sol tarafından verilmesi, Arş, ahiret yurdu Cennet ve ceza yeri olarak Cehennem haktır. İnsanların bu gerçeklere göre davranmaları, inanmaları ve işlerini düzene koymaları gereklidir.

Daha sonra sure, Âdem (as)'ın topraktan yaratıldığına ve insanların da bir tek baba olarak Âdem (a.s)'ın soyundan geldiklerine insanların, Allah’ın şerefli yaratıkları olduklarına dikkat çeker. Bunu, meleklerin Hz. Âdem'e secde etmeleri ile ispatlar. Bu sırada iblisin Allah’ın emrine uymayıp kibirlenerek secdeden imtina ettiğini hatırlatarak, onun şerrinden, vesvesesinden sakınmayı öğütler. Aksi taktirde şeytana uyan insanların cezaya çarptırılacaklarını bildirir. Sonra Hz. Âdem'in Cennetten çıkısı ve dünyaya indirilişi anlatılır. Bunu hayırla ser, hak ile batıl arasında devam edecek olan çekişmenin bir misali olarak verir. Bu yüzden Cenabı-i Allah, yalnız bu surede görülen "Ey Âdem Oğulları" seklindeki hitabını dört defa tekrarlar.

Hakka uymayan ve öğüt dinlemeyen eski kavimlerden pek çoğu Allah’ın azabını hak etmişlerdir.

İsraf edenler Allah’ın hoşlanmadığı bir iş yapmaktadırlar. Dolayısıyla Allah israf edenleri sevmez.

Her ümmetin ve her kavmin belli bir eceli vardır. Bu süre dolunca, bu ecel bir an bile ertelenmez.

Allah’ın ayetlerini yalan sayanlar, onlarla alay edenler, onları kabul etmeyi gururlarına yediremeyenler Cennete giremeyeceklerdir.

Cennet ehli Cennette, Cehennemlikler de Cehennemde oldukları zaman bu iki sınıf karşılıklı konuşacaklardır. Cennettekiler, ateştekilere: “Rabbimizin söz verdiği nimetleri gerçekleşmiş bulduk. Siz de Rabbinizin söz verdiği azabı gerçekleşmiş buldunuz mu?" şeklinde karşılıklı konuşacaklardır.

Arâf, yüksekçe bir yer anlamındadır. insanlar. üç sınıf olarak Cennetlikler, Cehennemlikler, Arâf'takiler olmak üzere kıyamette taksim olunup herkes yerine çekildikten sonra Cehennemlikler ve Arâf’takilerin, Cennetliklere bakıp imrenmeleri haktır. Cehennemdekileri gördükleri zaman da durumlarından dolayı Allah'a sığınmaları haktir. Ve ahirette de Allah'a sığınma ve Allah’tan yardim dileme vardır.

Dünyada iken Allah rızası olmadan birbirini sevip, batıl yolla birbirine ve zalimlere destek olanların ahirette birbirlerini suçlamaları kaçınılmaz olacaktır. Allah kendilerine kalp verdikten sonra anlamayanların, göz verdikten sonra gerçeği görmeyenlerin; kulakları bulunup da ibretle dinlemeyenleri durumu hayvanlardan daha aşağıdır.

Daima iyiliği emredip, insanlara af ile yanaşmak gereklidir. Cahillerden daima yüz çevrilmelidir.

A'râf suresinde, diğer Mekki surelerde ele alınan Nûh, Sâlih, Lût, Şuayp, Musa kıssaları genişliğine anlatılır. Bu peygamberlerin, çektikleri zorluklar, müminlere birer ibret dersi olarak verilir. Nasıl bu peygamberler ve onlara inananlar sonunda kurtulmuşlarsa, Mekke'deki müminler de bir gün öylece kurtulacaklar, düşmanları ise zebun olacaklardır. Öyle de olmuştur. Bu hüküm her zaman geçerlidir. Yeter ki müminler inançlarında sadık olsunlar, elden gelen tedbiri geri bırakmasınlar. Arâf suresinde çok çarpıcı başka bir misal daha vardır.

Bu da Bel'am İbn Bâura'nin şahsında temsil edilen kötü âlim örneğidir. Allah’ın kendilerine verdiği ilmi dünya malına değişen, ilimlerini insanlığın yararına değil de şahsi çıkarları için kullanan alimleri Cenabı-i Allah, durmadan soluyan köpeğe benzetmiştir. Arâf suresi bu olayları genişliğine anlattıktan sonra tevhit ile başladığı gibi tevhit ile sona erer. Allah'a ortak olarak ileri sürülen tastan, ağaçtan yapılmış putlardan bir hayır gelmeyeceğini, bunların kendilerine dahi bir fayda temin edemeyeceklerini tekrar hatırlatıp Allah’ın hâkimiyetine dönülmesinin gereğini belirtir.

8-Enfâl Suresi

Kur'an-ı Kerîm'in sekizinci sûresi. Yetmiş altı ayet, bin iki yüz kelime, beş bin iki yüz doksan dört harftir. Fasılası, nun, mim, ba, ra, ta, kaf ve dal harfleridir. Medine'de Bakara suresinden sonra nâzil olmuştur. Sure, İslâm ile şirk düzeni arasındaki Bedir gazvesinden (Furkan gününden) sonra Hicrî ikinci yılda vahyedilmiştir.

"Enfâl", harp ganimetleri demektir. Aynı zamanda nimet, bir asla yapılan fazlalık manalarına gelen "nefl" kelimesinin çoğuludur. Savaş ganimetleri denilen "ganâim" kelimesi yerine "enfâl" kelimesinin vahyedilmesi, ganimetler üzerinde kendi hakları olduğunu indî olarak savunan müminlere, ganimetin paylaşımının ve hükmün ancak Allah ve Resulü'ne ait olduğunu hatırlatmak içindir.

Bu sure bizzat Bedir savaşında meydana gelmiş bir hâdisenin üzerine ışık tutarak olayın nasıl cereyan ettiği hususunu aydınlığa kavuşturuyor. Ubâde b. es-Sâmit'in rivâyetine göre bu sure, Bedir'de bulunanlar hakkında nâzil olmuştur. Onların ganimetler konusunda ihtilâfa düştükleri, Câhilî huylarının canlandığı bir sırada inerek Allah'ın ganimeti ellerinden aldığını ve Resulullah'a verdiğini ve ganimetin Allah'ın kanunu gereğince dağıtılacağını zikretmektedir.

Gerçekten onlardan bazısı, beşer tarihinde bir ayrılık günü (hak ile bâtılın ayrılması) demek olan bir fenomenin değerini düşürerek, onu basit ve ilkel bir ganimet paylaşımı hâdisesine indirgemişlerdi. Halbuki Allah, onlara ve onların ötesinde beşeriyete çok büyük meseleleri öğretmek istiyordu. Olaya, "iki topluluğun karşılaştığı gün" adını veren Allahü Teâlâ bu savaşın Allah'ın takdiri ve yardımı ile kazanıldığını, Allah'ın onları bir musibetle denediğini, zaferin basit bir ganimet paylaşımı sonucuna değil çok daha büyük sonuçlara yol açtığını bildiriyor.

Sure onların ganimetler hakkındaki sorulan ve bu konuda Allah'ın hükmüne başvurulması; Allah'tan korkup itaat etmeleri ve müminlerin birbirleriyle çekişmeyip aralarını düzeltmelerinin gerektiğine dair hususları ele alan bir giriş bölümüyle başlamaktadır:

يَسَْلُونَكَ عَنِ الْاَنْفَالِ قُلِ الْاَنْفَالُ لِلّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللّهَ وَاَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ وَاَطيعُوااللّهَ وَرَسُولَهُ اِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ

"Sana, harb ganimetlerine dair soru sorarlar; de ki: 'Ganimetler Allah'ın ve Peygamberinindir.' Müminler iseniz Allah'tan korkun, aranızdaki münâsebetleri düzeltin, Allah'a ve Peygamberine itaat edin."[350]

Sonra onlara dönerek, kendi kendileri için istedikleri ve gözettikleri hususla, Allah'ın gözettiği husus arasındaki farkı hatırlatıyor. Kendilerinin yeryüzünün gerçekleriyle ilgili gördükleri şeylerle, onların gerisinde cereyan eden Allah'ın takdirini gösteriyor:

= æì¢ç¡‰b Ø Û åî©ä¡ß¤ªì¢à¤Ûa å¡ß b¦Ôí©Š Ï £æ¡a ë :¡£Õ z¤Ûb¡2 Ù¡n¤î 2 ¤å¡ß Ù¢£2 ‰ Ù u Š¤ a ¬b à ×

"Nitekim, Rabbin seni hak uğrunda evinden savaş için çıkarmıştı da, Müslümanların bir kısmı bundan hoşlanmamıştı."[351]

6 æë¢Š¢Ä¤ä í ¤á¢ç ë ¡p¤ì à¤Ûa ó Û¡a æì¢Ób ¢í b à £ã b × å £î j m b ß †¤È 2 ¡£Õ z¤Ûa ó¡Ï Ù ãì¢Û¡…b v¢í

"Hak apaçık meydana çıktıktan sonra bile onlar bu mevzûda, sanki göz göre göre ölüme sürülüyorlarmış gibi, seninle tartışıyorlardı."[352]

وَاِذْ يَعِدُكُمُ اللّهُ اِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ اَنَّهَا لَكُمْ وَتَوَدُّونَ اَنَّ غَيْرَ ذَاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَيُريدُ اللّهُ اَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِه وَيَقْطَعَ دَابِرَ الْكَافِرينَ

“Hatırlayın ki, Allah size, iki taifeden (kervan veya Kureyş ordusundan) birinin sizin olduğunu vadediyordu; siz de kuvvetsiz olanın (kervanın) sizin olmasını istiyordunuz. Oysa Allah, sözleriyle hakkı gerçekleştirmek ve (Kureyş ordusunu yok ederek) kâfirlerin ardını kesmek istiyordu.”[353]

7 æì¢ß¡Š¤v¢à¤Ûa ê¡Š × ¤ì Û ë 3¡Ÿb j¤Ûa 3¡À¤j¢í ë £Õ z¤Ûa £Õ¡z¢î¡Û

“(Bunlar,) günahkârlar istemese de hakkı gerçekleştirmek ve bâtılı ortadan kaldırmak içindi.”[354]

اِذْ تَسْتَغيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ اَنّى مُمِدُّكُمْ بِاَلْفٍ مِنَ الْمَلئِكَةِ مُرْدِفينَ

“Hatırlayın ki, siz Rabbinizden yardım istiyordunuz. O da, ben peşpeşe gelen bin melek ile size yardım edeceğim, diyerek duanızı kabul buyurdu.”[355]

وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ اِلَّا بُشْرى وَلِتَطْمَئِنَّ بِه قُلُوبُكُمْ وَمَا النَّصْرُ اِلَّا مِنْ عِنْدِ اللّهِ اِنَّ اللّهَ عَزيزٌ حَكيمٌ

“Allah bunu (meleklerle yardımı) sadece müjde olsun ve onunla kalbiniz yatışsın diye yapmıştı. Zaten yardım yalnız Allah tarafındandır. Çünkü Allah mutlak galiptir, yegâne hüküm ve hikmet sahibidir.”[356]

اِذْ يُغَشّيكُمُ النُّعَاسَ اَمَنَةً مِنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِه وَيُذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الْاَقْدَامَ

“O zaman katından bir güven olmak üzere sizi hafif bir uykuya daldırıyordu; sizi temizlemek, şeytanın pisliğini (verdiği vesveseyi) sizden gidermek, kalplerinizi birbirine bağlamak ve savaşta sebat ettirmek için üzerinize gökten bir su (yağmur) indiriyordu.”[357]

اِذْ يُوحى رَبُّكَ اِلَى الْمَلئِكَةِ اَنّى مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذينَ امَنُوا سَاُلْقى فى قُلُوبِ الَّذينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْاَعْنَاقِ وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ

“Hani Rabbin meleklere: "Muhakkak ben sizinle beraberim; haydi iman edenlere destek olun; Ben kâfirlerin yüreğine korku salacağım; vurun boyunlarına! Vurun onların bütün parmaklarına! diye vahyediyordu.”[358]

ذلِكَ بِاَنَّهُمْ شَاقُّوا اللّهَ وَرَسُولَهُ وَمَنْ يُشَاقِقِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَاِنَّ اللّهَ شَديدُ الْعِقَابِ

“Bu söylenenler, onların Allah'a ve Resûlüne karşı gelmelerinden ötürüdür. Kim Allah ve Resûlüne karşı gelirse, bilsin ki Allah, azabı şiddetli olandır.”[359]

¡‰b £äÛa la ˆ Ç åí©Š¡Ïb Ø¤Ü¡Û £æ a ë ¢êì¢Óë¢ˆ Ï ¤á¢Ø¡Û¨‡

“İşte bu yenilgi size Allah'ın azabı! Şimdilik onu tadın! Kâfirlere bir de cehennem ateşinin azabı vardır.”[360]

7 ‰b 2¤… üa ¢á¢çì¢£Û ì¢m 5 Ï b¦1¤y ‹ aë¢Š 1 × åí©ˆ £Ûa ¢á¢nî©Ô Û a ‡¡a a¬ì¢ä ß¨a åí©ˆ £Ûa b è¢£í a ¬b í

“Ey müminler! Toplu halde kâfirlerle karşılaştığınız zaman onlara arkanızı dönmeyin. (Korkup kaçmayın.)”[361]

وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ اِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ اَوْ مُتَحَيِّزًا اِلى فِئَةٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللّهِ وَمَاْويهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصيرُ

“Tekrar savaşmak için bir tarafa çekilme veya diğer bölüğe ulaşıp mevzi tutma durumu dışında, kim öyle bir günde onlara arka çevirirse muhakkak ki o, Allah'ın gazabını hak etmiş olarak döner. Onun yeri de cehennemdir. Orası, varılacak ne kötü yerdir!”[362]

فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلكِنَّ اللّهَ قَتَلَهُمْ وَمَا رَمَيْتَ اِذْ رَمَيْتَ وَلكِنَّ اللّهَ رَمى وَلِيُبْلِىَ الْمُؤْمِنينَ مِنْهُ بَلَاءً حَسَنًا اِنَّ اللّهَ سَميعٌ عَليمٌ

“(Savaşta) onları siz öldürmediniz, fakat Allah öldürdü onları; attığın zaman da sen atmadın, fakat Allah attı (onu). Ve bunu, müminleri güzel bir imtihanla denemek için (yaptı). Şüphesiz Allah işitendir, bilendir.”[363]

وَاذْكُرُوا اِذْ اَنْتُمْ قَليلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِى الْاَرْضِ تَخَافُونَ اَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَاويكُمْ وَاَيَّدَكُمْ بِنَصْرِه وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

"Yeryüzünde azlık olduğunuz ve zayıf sayıldığınız için insanların sizi esir olarak alıp götürmesinden korktuğunuz zamanları hatırlayın. Allah, şükredesiniz diye sizi barındırmış, yardımıyla desteklemiş ve temiz şeylerle rızıklandırmıştır."[364]

Müminlerin katıldıkları her savaş Allah'ın takdiri ve tedbiriyle meydana gelmektedir. O'nun rehberliği, yön vermesi, yardımları ve takdiri ile kendi yolunda ve kendisi için cereyan etmektedir. İşte bunun için, sure içerisinde de bu savaşlarda sebat etme, ileriye doğru gitme, savaşa hazırlanma, Allah'ın yardımına güvenme, savaştan kaçmaktan sakınma, mal ve evlat fitnesinden korunma, savaşın adabına riâyet etme konusunda ve insanlar üzerinde diktatörlük kurup gösteriş yapmak için savaşa çıkmamak hususunda ayet-i kerîmeler tekerrür ediyor:

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِذَا لَقيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْكُرُوا اللّهَ كَثيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

"Ey iman edenler, bir toplulukla karşılaşırsanız dayanın, başarıya erişebilmeniz için Allah'ı çok anın."[365]

وَاعْلَمُوا اَنَّمَا اَمْوَالُكُمْ وَاَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ وَاَنَّ اللّهَ عِنْدَهُ اَجْرٌ عَظيمٌ

"Bilin ki mallarınız da, evlatlarınız da ancak birer imtihandır. Büyük mükâfat ise şüphesiz Allah katındadır."[366]

دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمْ اَللّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَىْءٍ فى سَبيلِ اللّهِ يُوَفَّ اِلَيْكُمْ وَاَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ

"Ey iman edenler, onlara karşı gücünüzün yettiği kadar -Allah'ın düşmanı ve sizin düşmanlarınızı ve bunların dışında Allah'ın bilip sizin bilmediklerinizi yıldırmak üzere- kuvvet ve savaş atları hazırlayın. Allah yolunda sarfettiğiniz her şey, size haksızlık yapılmadan, tamamen ödenecektir."[367]

Böylece meseleler boşlukta bırakılmıyor, aksine şu derin ve değişmez açık esaslar çerçevesinde toplanıyor:

I- Ganimetler meselesinde Allah'tan korkmaya,[368] Allah'ı anarken titremeye;[369] imanın Allah'a ve Resûlüne itâatle ilgili olduğuna, dair işâret yer alıyor.

II- Savaş, Allah'ın tedbir ve takdirine havâle ediliyor; savaşı bütün merhaleleri ile Hakkın yönettiğine işâret ediliyor.[370]

III- Savaş hâdiseleri sırasında ve elde edilen neticelerde yine Allah'ın yardımı, inâyeti ve O'nun rehberliği ön plâna çıkarılıyor.[371]

IV- Savaşta sebat göstermeyle emr olunurken, Allah'ın isteğine göre hayat sürüleceği, Allah'ın kişi ile kalbi arasına gireceği ve kendisine tevekkül edenleri mutlak şekilde muzaffer kılacağı hususunda beyanlar vârid oluyor.[372]

V-Savaştan sonraki hedefin belirtilmesi ile ilgili olarak şu hüküm yer alıyor:

وَقَاتِلُوهُمْ حَتّى لَاتَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدّينُ كُلُّهُ لِلّهِ فَاِنِ انْتَهَوْا فَاِنَّ اللّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصيرٌ

“Fitne ortadan kalkıncaya ve din tamamen Allah'ın oluncaya kadar onlarla savaşın! (İnkâra) son verirlerse şüphesiz ki Allah onların yaptıklarını çok iyi görür.”[373]

مَاكَانَ لِنَبِىٍّ اَنْ يَكُونَ لَهُ اَسْرى حَتّى يُثْخِنَ فِى الْاَرْضِ تُريدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللّهُ يُريدُ الْاخِرَةَ وَاللّهُ عَزيزٌ حَكيمٌ

“Yeryüzünde ağır basıncaya (küfrün belini kırıncaya) kadar, hiçbir peygambere esirleri bulunması yaraşmaz. Siz geçici dünya malını istiyorsunuz, halbuki Allah (sizin için) ahireti istiyor. Allah güçlüdür, hikmet sahibidir.”[374]

VI- İslâm cemiyetindeki münasebetlerin tanzîmi; İslâm cemiyetiyle diğer cemiyetler arasındaki ilişkiler açıklanırken, İslâm cemiyetinin ana kaidesinin ve onu diğer toplumlardan ayıran en önemli farkın akîde olduğu belirtilerek, safların ilerlemesinde veya gerilemesinde temel unsurun itikadi değerler olduğu açıklanıyor.[375]

Nüzul Ortamı

İslâm'ın ilk on yıllık Mekke döneminde İslâmî hareket gücünü göstermiş, her türlü zulme başkaldırarak, Allah'ın birliğini tebliğe başlamış, müşrik Mekke toplumunu Allah'tan başka ilâh olmadığı ve Muhammed'in O'nun elçisi olduğuna çağırmış, müşriklerin baskı ve terörünün Müslümanları tehdit etmesi ve İslam'ın Allah tarafından yönlendirilen hareketinin yönü Medine'de bir İslâm devleti kurulmasına doğru çevrilmişti. İşte burada Müslümanlar büyük bir imtihanla sınandılar. Hicretin birinci yılında Hz. Peygamber, kan akıtmaksızın, sulh ve ittifak antlaşmalarıyla Kızıldeniz ile Suriye yolu arasında yaşayan kabilelerle ve Yahudilerle anlaşmış, küçük müfrezelerle çevrede İslâm devletinin gücünü tanıtmıştı.

İkinci yılda (623), büyük bir Kureyş kervanı, Medine'den kolaylıkla saldırılabilecek bir mesafeden geçmek durumundayken, kervanın başındaki Ebû Süfyân, Mekke'den, muhtemel bir Müslüman saldırısına karşı imdat istemiş ve Mekkeliler bin kişilik bir orduyla hem kervanlarını korumak hem de artık Muhammed (as)'e bir ders vermek ve İslam devletini yok etmek için hareketlendiler ve Bedir'de konakladılar.

Hz. Peygamber (as) Medine'de Muhâcirler ve Ensâr ile durumu istişâre etti; bir kısmı hariç bütün ashâbı gönülden onunla sonuna kadar birlikte olduğunu söylediler ve üç yüz kişi civarında bir askerî birlik hazırlandı. İki ordu Bedir'de karşılaştı ve Allah'ın yardımıyla işte bu büyük imtihanda Müslümanlar müşriklere karşı kesin bir zafer kazandılar.

Nüzul Sebebi

Enfâl suresi, Bedir gazvesinde ele geçirilen ganimetlerin paylaşımında ihtilâf çıkması üzerine; bir diğer görüşe göre, genç Müslümanların çarpışmada önceliklerinin olması ve ihtiyarların geri kalmalarından, gençlerin da ha fazla ganimet istemeleri, ihtiyarların da eşit seviyede bölüşümü istemeleri üzerine; yahut Bedir'de hazır bulunmayanlardan sekiz kişiye Resulullah'ın hisse vermesi yüzünden bazı ashâbın, bu kişilerin savaşa katılmadıkları ve ganimeti hak etmediklerini söylemeleri üzerine nâzil oldu. Bunlardan Hz. Osman hanımı hasta olduğu için, Said b. Zeyd ile Talha Şam tarafına gittikleri için Ebû Lübâbe de Medine'de vekil bırakılması nedeniyle savaşa katılamamışlardı .

Sure, Bedir savaşına ait hükümleri, ganimeti konu almasına rağmen, müminlerin vasıflarına değinerek esas olarak cihadın anlamını da ihtivâ etmektedir. Mekke döneminde cihad farz kılınmamıştı. Mekke'de silahlar çekilmemişti, açık bir tebliğ yapılabiliyordu. Bu dönemde İslâm tevhîdi tebliğ etti, insanları eğitti, bilinçlendirdi, taraftar topladı, beyatler alındı, imana dayalı bilgilendirme, örgütlenmeye ağırlık verildi; Müslümanların sayısı çok azdı ve zulümlerin artmasıyla hicret emri geldi.

Hicret bir değişim olayıdır ve bundan sonra İslâm'ın devletleşmesine doğru adım, adım geçilmiştir. İşte bundan sonra cihad ayetleri indi; fitnenin kaldırılması ve Allah'ın hükmünün hâkim kılınması çalışması başladı. Bedir'e gelinceye kadar birkaç küçük seferle ve barış yoluyla tebliğ devam etti ve asıl büyük cihad imtihanı Bedir'de verildi.

Allah, Bedir savaşının kendi takdiriyle ve yardımıyla kazanıldığını beyan ederek, cihadın gayesinin "ila-yı kelimetullah" olduğunu, basit bir ganimet paylaşımı yüzünden birbirleriyle çekişmemelerini, Allah'a ve Resulüne itaati emrediyor. Surenin bildirdiğine göre savaştan firar edenlere acıklı bir azâp vardır. Allah'ın hükmüne uymak gerçek imandır. Ganimetin beşte biri (humus) Allah yoluna, Rasûlullah ve hısımlarına, yetimlere, yoksullara, yolda kalmış yolculara ayrılacak, geri kalanı savaşçılara dağıtılacaktır.

Bedir gününün manası, hak ile bâtılın ayrıldığı gün olmasıdır: Artık, yeryüzünde fitne kalmayıncaya ve din tamamen Allah'ın oluncaya kadar onlarla savaşın. Allah, kişi ile kalbi arasına girer. Siz muhâcirler azınlıktınız ve korkuyordunuz da Allah sizi ev-bark sahibi yapıp rızık vermiş, kuvvetlendirmişti. Hainlik etmeyin, mallar ve evlatlar ancak birer imtihandır; büyük mükâfat Allah katındadır. Allah'tan korkun ki o sizi nurlandırsın, yarlığasın. Allah ne güzel mevlâdır. O murdar kâfirler cehennemliktirler. Firavun hanedanı ve önceki murdarlar da öyle olmuştu.

İşte şeytan kâfirleri büyüklendirerek yoldan çıkartır ve sonra onları terk eder. Yeryüzünde yürüyen hayvanların en kötüsü bu sağır ve kör olan kâfirlerdir. Onlar ne inanırlar, ne de ahidlerinde sâdıktırlar: hâindirler. Allah kaynaştırmasaydı müminler de birbirlerine düşman olurlardı. Kâfirler bile birbirinin yardımcılarıyken, müminler birbirinin velisi olmazsa yeryüzünde fitne ve fesad çıkar. Allah her şeyi hakkıyle bilendir.

Surenin açıkladığı sonuçlarda, beytülmâl'in kuruluşu, fidyesi verilen esirlerin serbest bırakılması, emânetlere ihanet edilmemesi iyiliği emr ve kötülükten nehyeden (emr-i bil ma'ruf nehy-i an'il-münker) geri kalınmaması ve bir fitnede herkesin istisnasız helâk olacağı, artık düzenli bir teçhizâtı tam bir ordu bulundurmayı, uluslararası antlaşma ilkelerini, sabrı ve tefakkuhu, dâru'l-İslâm'da yaşayanlarla oraya hicret etmiş olanlar hakkındaki velayeti, vârisliklerini, var ettiği görülmektedir.

9-Tövbe Sûresi

Kur'an-ı Kerîm'in dokuzuncu suresi. Yüz yirmi dokuz ayet, iki bin dört yüz yetmiş dokuz kelime ve on bin seksen yedi harften ibarettir. Fasılası be, ra, mim ve nun harfleridir. Medenî surelerden olup, Maide suresinden sonra Hicri 9. yılda nâzil olmuştur. Adını yüz ikinci ayetinde geçen "tövbe" kelimesinden almıştır. Ayrıca, birinci ayetin ilk kelimesi olan, "aklanmak, yükümlülükten kurtulmak" anlamlarına gelen "el-Berae" de surenin adı olarak kullanılmaktadır.

Tamamen istisnai bir durum olarak, diğer surelerde olduğu gibi bu surenin başında besmele yoktur. İlk ayetler, müşriklere karşı sert bir ültimatom niteliğinde olduğu için Allah Teâlâ'nın Rahman ve Rahîm sıfatları bulunan besmele ile başlamak, uygun görülmemiştir. Besmele ile başlamamasının muhtemel bir sebebi de muhteva açısından bütünlük oluşturduğu Enfâl sûresi ile tek bir sure olarak kabul edilmesidir. Ancak, Tövbe suresinin müstakil bir sure olduğu kesindir.

Kur'an okumaya, surenin başından başlandığı zaman, sadece "E'üzü" çekilir ve okumaya başlanır. Enfâl sûresinden veya başka bir sureden, bu sureye geçilirse, okunan surenin devamıymış gibi, araya hiç bir şey sokulmadan okumaya devam edilir. Surenin başından değil de başka bir ayetinden okumaya başlandığında, "Besmele" çekildikten sonra geçilir.

Sure, Müslümanların Arap yarımadasında siyasî ve askerî bir güç olarak varlıklarını göstermeye başladığı bir dönemde nâzil olmuştur. Medine'de oluşan ve süratle çevresini genişleten İslâm devletini, artık yok etmelerinin mümkün olmadığını anlayan Mekkeli müşrikler, varlıklarını sürdürmek ve uygun şartlar oluşturup, Müslümanların imha edilmesini sağlayabilmek için, tarihe, Hudeybiye Anlaşması olarak geçen anlaşmaya imza koymuşlardı.

Mekke yönünden gelebilecek bir tehdidi, bu barış ile ortadan kaldıran Resulullah, bir taraftan Medine için bir tehdit oluşturan Heyber'i Yahudilerden temizliyor, öte taraftan, Bizans imparatoru ve İran şahı da dahil, geniş bir alanı kaplayan bir tarzda İslâm'a davet mektupları gönderiyordu. Ayrıca, Medine çevresi ve daha uzak yerlerdeki Arap kabilelerini İslâm'a davet ediyor ve onlarla anlaşmalar akdediyordu.

Daha sonra, Müslümanların Mute mevkiinde kalabalık bir Bizans ordusu ile savaşa tutuşup, mağlup olmadan maslahata uygun olarak geri çekilmeleri, bütün Arap yarımadasında yankılara sebep olmuş ve yarımadanın her yerinden akın akın gelen kabileler İslâm'a girmeye başlamıştı.

Hudeybiye Anlaşması çerçevesinde bir takım kabilelerle anlaşmalar yaparak güç kazanmak isteyen Mekkeli müşrikler, anlaşmadan sonra, Müslümanlar lehine cereyan eden çok süratli gelişmeler karşısında korkuya kapılmışlar ve Hudeybiye anlaşmasındaki şartlara mugayir davranışlar göstermeye başlamışlardı. Ayrıca Medineli münafıklarla da gizliden gizliye anlaşmalar yaparak, Müslümanları içten parçalamak isteyen güçlere destek sağılıyorlardı. Ancak, onların bu çalışmaları hiçbir netice vermemiş, zahiren Müslümanların tamamen aleyhinde görülen Hudeybiye antlaşmasının İslam lehine verdiği sonuçlar, Mekke'yi İslâm'a boyun eğmek zorunda bırakmıştı.

Bu aşamadan sonra yapılması gereken şey, bütün Arap yarımadasının putperestlerden, temizlenmesi ve insanlığın geri kalan kısmına İslâm'ın nurunun ulaştırılması yolunda, kıyamete kadar sürecek olan cihadın daha geniş ve kapsamlı bir şekilde sürdürülmesi idi.

Sure, müşriklere karşı mücadelede takip edilecek metodu ve onlarla olan anlaşmaların geleceği hakkındaki hükümleri ortaya koymaktadır. Surenin bir kısmı nazil olduğu zaman, İslâm ordusu Tebük seferi için hazırlıklar yapıyordu. İnananların bu savaş hazırlıklarına ve sefere katılmak için var güçleriyle çalışmaları istenirken, bunda tereddüt gösterenler şiddetli bir şekilde kınanmaktadır. Ayrıca, sefere katılmamak için mazeretler ileri süren kimselerin münafıklıkları ortaya konuyor ve nefislerine uyarak seferden geri kalan üç Müslüman’ın samimi tövbeleri dile getiriliyor.

Surenin birinci bölümünü oluşturan ayetler, Arap yarımadasındaki putperestlere bir ültimatom niteliği taşımaktadır. Allah Teâlâ, onlara bir mühlet vermekte ve bu zaman zarfında, İslâm'a girmelerini istemektedir. Aksi halde, hiçbir hukukî güvencelerinin kalmayacağı bildirilmektedir:

6 åî¡×¡Š¤'¢à¤Ûa å¡ß ¤á¢m¤† çb Ç åí©ˆ £Ûa ó Û¡a ¬©é¡Ûì¢ ‰ ë ¡é¨£ÜÛa å¡ß ¥ñ õ¬a Š 2

“Allah ve Resûlünden kendileriyle antlaşma yapmış olduğunuz müşriklere bir ihtar!”[376]

فَسيحُوا فِى الْاَرْضِ اَرْبَعَةَ اَشْهُرٍ وَاعْلَمُوا اَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِى اللّهِ وَاَنَّ اللّهَ مُخْزِى الْكَافِرينَ

“(Ey müşrikler!) Yeryüzünde dört ay daha dolaşın. İyi bilin ki siz Allah'ı âciz bırakacak değilsiniz; Allah ise kâfirleri rezil (ve perişan) edecektir.”[377]

وَاَذَانٌ مِنَ اللّهِ وَرَسُولِه اِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْاَكْبَرِ اَنَّ اللّهَ بَرىءٌ مِنَ الْمُشْرِكينَ وَرَسُولُهُ فَاِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَاِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا اَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِى اللّهِ وَبَشِّرِ الَّذينَ كَفَرُوا بِعَذَابٍ اَليمٍ

“Hacc-ı ekber (en büyük hac) gününde Allah ve Resûlünden insanlara bir bildiridir: Allah ve Resûlü müşriklerden uzaktır. Eğer tevbe ederseniz, bu sizin için daha hayırlıdır. Ve eğer yüz çevirirseniz bilin ki, siz Allah'ı âciz bırakacak değilsiniz. (Ey Muhammed)! o kâfirlere elem verici bir azabı müjdele!”[378]

Fetihten sonraki ilk hac için Resulullah (as) kendisi Mekke'ye gitmemiş, Ebû Bekir (r.a)'ı hac amiri tayin ederek bir kafile ile birlikte haccetmek için Mekke'ye göndermişti. Bu kafile henüz Mekke'ye ulaşmadan, nâzil olan bu ayetlerin, hacda insanlara ilân edilmesini sağlamak için Resulullah (as), Hz. Ali (r.a)'ı hemen yola çıkarmıştı. Hz. Ali (r.a) bu ayetleri, Resulullah (as)'ın istediği şekilde, Kâbe'de okumuştu.

Devam eden ayetlerde, kendileriyle anlaşma yapılıp, bu anlaşmalara sadık kalanlara, anlaşma süreleri dolana kadar dokunulmaması istenmekte, bunların dışında kalan müşriklerin ise, haram aylar çıktıktan sonra ele geçirildiklerinde öldürülmeleri emredilmekte, ayrıca, onlara karşı uygulanacak tebliğde takip edilecek metot bildirilmektedir.

Allah Teâlâ, İslâm'ı kabul edenlerin, diğer Müslümanlarla aynı konuma kavuştuklarını bildirdikten sonra, Müslümanlarla yaptıkları anlaşmaları bozan topluluklara karşı takınılacak tavrı bir hüküm şeklinde ortaya koymaktadır:

وَاِنْ نَكَثُوا اَيْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فى دينِكُمْ فَقَاتِلُوا اَئِمَّةَ الْكُفْرِ اِنَّهُمْ لَا اَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ

"Eğer antlaşmalarından sonra, yeminlerini bozarlar, dininize dil uzatırlarsa, inkarda önde gidenlerle savaşın. Onlar için artık and yoktur. Belki vazgeçerler."[379]

Müslümanlara, korkmadan, cesaretle kâfirler topluluğu ile savaşmaları gerektiği bildirilerek, ancak böyle davranılırsa, kâfirlerin hor ve zelil kılınacağı gerçeği dile getirilmektedir. Böylece müminlerin kalpleri huzura ve güvene kavuşabilecektir:

قَاتِلُوهُمْ يُعَذِّبْهُمُ اللّهُ بِاَيْديكُمْ وَيُخْزِهِمْ وَيَنْصُرْكُمْ عَلَيْهِمْ وَيَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنينَ

"Onlarla savaşın ki Allah sizin elinizle onları azaplandırsın, rezil etsin ve sizi üstün getirsin de müminlerin gönüllerini ferahlandırsın."[380]

İnsanların sadece iman ettiklerini söylemeleri, onların kurtuluşa ermeleri için yeterli değildir. Allah Teâlâ, bu sözlerinde samimi olup olmadıklarını bir imtihan vesilesi kıldığı cihat ve Müslümanların güvenliğini dert edinmekle sınayarak ortaya çıkaracağını; Allah, içinizden cihat edenleri, Allah'tan peygamberinden ve inananlardan başka sırdaş edinmeyenleri ortaya çıkarmadan sizi kendi halinize terk edeceğini mi zannediyorsunuz? Allah işlediklerinizden haberdardır, ayetiyle bildirmektedir. Yani müminle, münafığın ayırt edici en belirgin özelliği, Allah yolunda savaşmaya karşı takındıkları tavırlarıdır.

İnanan insanlar uyarılarak, inanç birliği dışındaki bağların, bir kimseyi dost edinmek için bir gerekçe olamayacağı dile getiriliyor:

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا لَا تَتَّخِذُوا ابَاءَكُمْ وَاِخْوَانَكُمْ اَوْلِيَاءَ اِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْايمَانِ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَاُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ

“Ey inananlar! Babalarınızı, kardeşlerinizi -küfrü imana tercih ediyorlarsa- dost edinmeyin. Sizden onları kim dost edinirse doğrusu kendine yazık etmiş olur.”[381]

Daha sonra, Mescid-i Haramla ilgi temel hükümlerden birisi:

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هذَا وَاِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنيكُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِه اِنْ شَاءَ اِنَّ اللّهَ عَليمٌ حَكيمٌ

“Ey iman edenler! Müşrikler ancak bir pisliktir. Onun için bu yıllarından sonra Mescid-i Haram'a yaklaşmasınlar. Eğer yoksulluktan korkarsanız, (biliniz ki) Allah dilerse sizi kendi lütfundan zengin edecektir. Şüphesiz Allah iyi bilendir, hikmet sahibidir”[382] ayetiyle tespit edilmektedir. Bu yasaklamayı âlimler, farklı şekillerde yorumlamışlardır.

Yahudiler ve Hıristiyanların sapık akideleri tenkit edilerek, teşri'in sadece Allah'a ait olduğu, bu hakkı ondan başkasına tanımanın şirk koşmaktan başka bir şey olmadığı bildirilmektedir. Allah Teâlâ, bu duruma düşen Hıristiyanları misal göstererek Müslümanların, Allah'ın kanunlarından başka kanunlara; yasaklama ve serbest bırakmalara itibar etmemeleri, aksi halde Allah'tan başkasına ibadet etmiş olacaklarını şu ayet-i kerime ile ortaya koymaktadır:

"Onlar Allah'ı bırakıp hahamlarını, papazlarını ve Meryemoğlu Mesih'i rabler edindiler. Oysa tek bir ilahtan başkasına kulluk etmemekle emrolunmuşlardı. Ondan başka ilâh yoktur. Allah koştukları eşlerden münezzehtir.”[383]

Resulullah (as), bu ayeti Hıristiyan olup, henüz Müslüman olmamış olan Adiy b. Hatem'in yanında okuduğu zaman o, buna itiraz ederek, Hıristiyanların, papazlara tapınmadıklarını, onlara ibadet etmediklerini söylemişti. Resulullah (as), Allah Teâlâ'nın emrettiklerine muhalif olarak, papazların helâl kılıp, yasakladıklarına uymanın, onları ilâh edinip, onlara tapınmaktan başka bir şey olmadığını söylemişti.[384]

Kâfirler, Allah'ın dinini yeryüzünden kaldırmak insanları ona uymaktan alıkoymak için var güçleriyle çalışmakta, İslâm aleyhinde iftiralara dayalı şayialarla onu tesirsiz hale getirmek istemektedirler. Ancak Allah Teâlâ, kâfirlerin bütün bu gayretlerinin boşa gideceğini, onlar istese de istemese de dinini yeryüzüne yayacağını bildirmektedir: Allah'ın nurunu ağızlarıyla söndürmek isterler. Kâfirler istemese de Allah nurunu mutlaka tamamlayacaktır.

Para biriktirip, onları Allah yolunda sarfetmekten ve insanların istifadesine sunmaktan kaçınan kapitalist zihniyetli tipler, şiddetle uyarıldıktan sonra, Müslümanlara savaş ilân eden kâfirlerle topyekün savaşılmasının gerekliliği bildirilerek, Allah yolunda savaşmak, farz halini aldıktan sonra, onlarla savaşmaktan geri kalan ve dünya hayatına sarılan kimselerin de bu uyuşuklukları karşılığında can yakıcı bir azaba müstahak olacakları gözler önüne serilmektedir:

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا مَا لَكُمْ اِذَا قيلَ لَكُمُ انْفِرُوا فى سَبيلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ اِلَى الْاَرْضِ اَرَضيتُمْ بِالْحَيوةِ الدُّنْيَا مِنَ الْاخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيوةِ الدُّنْيَا فِى الْاخِرَةِ اِلَّا قَليلٌ

"Ey inananlar! Size ne oldu ki, Allah yolunda savaşa çıkın" dendiği zaman yere çöküp kaldınız? Ahireti bırakıp dünya hayatına mı razı oldunuz?”[385]

Peşi sıra gelen ayetlerde Allah Teâlâ, dini yüceltmek, İslâm ümmetine yönelen tehlikeleri ortadan kaldırmak için, müminlerin ne şekilde davranmaları gerektiğini ve onların savaş çağrısı karşısında takındıkları tavırlarını dile getirir.

لَا يَسْتَاْذِنُكَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الْاخِرِ اَنْ يُجَاهِدُوا بِاَمْوَالِهِمْ وَاَنْفُسِهِمْ وَاللّهُ عَليمٌ بِالْمُتَّقينَ

"Allah ve ahiret gününe inananlar mallarıyla, canlarıyla savaşmak istediklerinden ötürü geri kalmak için senden izin istemezler. Allah sakınanları bilir."[386]

Bu ayetler, Tebük seferi esnasında nâzil olmuştur. Bu sefere katılmamak için mazeretler gösterip, geri kalmak isteyenlerin durumları, münafıklık olarak nitelendirilmektedir:

اِنَّمَا يَسْتَاْذِنُكَ الَّذينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الْاخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فى رَيْبِهِمْ يَتَرَدَّدُونَ

"Ancak Allah'a ve ahiret gününe inanmayan, kalpleri şüpheye düşüp şüphelerinde bocalayan kimseler senden izin istedi."[387]

Bu ayetler, kıyamete kadar sürecek olan İslâm-küfür savaşında insanların bu savaşa karşı tutumlarıyla değerlendirileceklerini ortaya koymaktadır.

Daha sonra, münafıkların iki yüzlü davranışları ve onların bu davranışlarına sebep olan etkenler teferruatıyla zikredilerek, onların bu düşmanca davranışlarının ve komplolarının Müslümanlara bir zarar veremeyeceği dile getirilirken, inanan insanlara Allah'ın takdirine tevekkül etmeleri öğütlenmektedir:

"Allah'ın bize yazdığından başkası başımıza gelmez. O bizim mevlamızdır. İnananlar Allah 'a güvensin.”[388]

Peşinden, münafıkların gizlenmek için yemini kendilerine siper edindikleri zikredilerek, bunların aslında korkak bir zümre olduklarından bahsedilmektedir. Yine onların, zekâtın dağıtılması hakkındaki itirazları söz konusu edilerek, bunun sebebinin Allah'a tevekküllerinin olmayışından kaynaklandığı bildirilmektedir. Allah Teâlâ, varlıklı müminlere ödemekle farz kıldığı zekâtın sarf edileceği yerleri de yine kendisi tespit etmiştir:

اِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكينِ وَالْعَامِلينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِى الرِّقَابِ وَالْغَارِمينَ وَفى سَبيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبيلِ فَريضَةً مِنَ اللّهِ وَاللّهُ عَليمٌ حَكيمٌ

"Zekâtlar Allah'tan bir farz olarak yoksullara, düşkünlere, onu toplayan memurlara, kalpleri İslâm'a ısındırılacaklara verilir; kölelerin, borçluların, Allah yolunda olanların ve yolda kalanların uğrunda sarfedilir. Allah bilendir, Hakimdir."[389]

İki yüzlü insanların ve gerçek anlamda iman etmiş olanların iç dünyaları ve bunun dışa yansımaları, aralarındaki kesin farklar belli olsun diye karşılıklı olarak gözler önüne serildikten sonra, iki yüzlü erkek ve kadınların aynı grubun mensubu oldukları ve bunların kötülüğü yaymaya, iyiliği de engellemeye çalıştıkları haber verilmektedir: "İki yüzlü erkek ve kadınlar da birbirlerindendir: Kötülüğü emreder, iyiliğe de engel olurlar..."

Bunun tam zıddı olan mümin erkek ve mümin kadınların da, birbirlerinin velileri oldukları ve onların iyiliği emredip, insanların helâk olmasına sebep olacak fenalıklardan alıkoymaya çalıştıkları, onlara ait diğer bir takım özelliklerle birlikte zikredilmektedir: Mümin erkekler ve mümin kadınlar birbirlerinin velileridir: İyiliği emreder, kötülükten alıkoyarlar; namaz kılarlar, zekât verirler, Allah'a ve peygamberine itaat ederler. İşte Allah bunlara rahmet edecektir. Allah şüphesiz güçlüdür, hakîmdir.

Sure, tekrar, tekrar nifak içindeki insanların fiillerine temas ederek, bu kötü hallerinin neticesinde içine sürüklendikleri açmazları ortaya koymakta, onların bu davranışlarındaki mantık dışılıkları vurgulanmaktadır. Allah Teâlâ, iyilik için söz verip, fakat işlerine gelmediği zaman sürekli döneklik yapan ve inananları aldattıklarını zannederek alay edenler, tehdit ifade eden bir üslûpla şöyle seslenmektedir:

7¡lì¢î¢Ì¤Ûa ¢â5 Ç é¨£ÜÛa £æ a ë ¤á¢èí¨ì¤v ã ë ¤á¢ç £Š¡ ¢á Ü¤È í é¨£ÜÛa £æ a a¬ì¢à Ü¤È í ¤á Û a

“(Münafıklar), Allah'ın, onların sırrını da fısıltılarını da bildiğini ve gaybları (gizli şeyleri) çok iyi bilen olduğunu hâla anlamadılar mı?”[390]

Peşinden, münafıkların Tebûk seferi hazırlıkları esnasında ve daha sonra bu seferle alâkalı ortaya koydukları tavırları sergilenerek, onların asla bağışlanmayacakları bildirilmektedir:

اِسْتَغْفِرْ لَهُمْ اَوْ لَا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ اِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ ذلِكَ بِاَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللّهِ وَرَسُولِه وَاللّهُ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الْفَاسِقينَ

“(Ey Muhammed!) Onlar için ister af dile, ister dileme; onlar için yetmiş kez af dilesen de Allah onları asla affetmeyecek. Bu, onların Allah ve Resûlünü inkâr etmelerinden ötürüdür. Allah fâsıklar topluluğunu hidayete erdirmez.”[391]

Bu duruma düşmelerinin sebebi, Müslümanlarla alay edip, bir savaşa çıkıldığı zaman yalan mazeretler uydurup geri kalmalarıdır. Buna örnek olarak, surenin son bölümünün inmesine sebep olan Tebûk seferi ile ilgili olaylar gösterilir. Allah Teâlâ, Allah yolunda cihad etmek için can atan, ancak, ellerinde olmayan sebeplerden dolayı geri kalanlar için bir vebalin söz konusu olmadığını bildirmektedir:

لَيْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلَا عَلَى الْمَرْضى وَلَاعَلَى الَّذينَ لَايَجِدُونَ مَا يُنْفِقُونَ حَرَجٌ اِذَا نَصَحُوا لِلّهِ وَرَسُولِه مَا عَلَى الْمُحْسِنينَ مِنْ سَبيلٍ وَاللّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ

“Allah ve Resûlü için (insanlara) öğüt verdikleri takdirde, zayıflara, hastalara ve (savaşta) harcayacak bir şey bulamayanlara günah yoktur. Zira iyilik edenlerin aleyhine bir yol (sorumluluk) yoktur. Allah çok bağışlayan ve çok esirgeyendir.”[392]

Allah yolunda savaşmaktan kaçınıp, münafıklık edenlerin zelil durumları teferruatlı bir şekilde dile getirildikten sonra Allah Teâlâ, kendi yolunda cihat edenlere cenneti vadetmiş olduğunu ve bunu daha önce gönderdiği kitaplarında da bildirdiğini;

اِنَّ اللّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنينَ اَنْفُسَهُمْ وَاَمْوَالَهُمْ بِاَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فى سَبيلِ اللّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِى التَّوْريةِ وَالْاِنْجيلِ وَالْقُرْانِ وَمَنْ اَوْفى بِعَهْدِه مِنَ اللّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذى بَايَعْتُمْ بِه وَذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ

“Allah müminlerden, mallarını ve canlarını, kendilerine (verilecek) cennet karşılığında satın almıştır. Çünkü onlar Allah yolunda savaşırlar, öldürürler, ölürler. (Bu), Tevrat'ta, İncil'de ve Kur'an'da Allah üzerine hak bir vaaddir. Allah'tan daha çok sözünü yerine getiren kim vardır! O halde O'nunla yapmış olduğunuz bu alış verişinizden dolayı sevinin. İşte bu, (gerçekten) büyük kazançtır”[393] ayetiyle gözler önüne sermektedir.

Bedevilerin cehâlet ve anlayışsızlıklarından dolayı sapıklıkta aşırı gittikleri zikredilerek, Tebûk seferinden geri kalan ve samimiyetle suçlarını itiraf edip bağışlanmak dileyen Ka'b b. Mâlik, Hilâl b. Ümeyye ve Mürâre b. Rubaî'nin durumları dile getirilerek, tövbelerinin kabul edilişleri anlatılır. Onlar, Resulullah'a durumlarını itiraf ettiklerinde o, Allah Teâlâ'nın haklarında hükmünü verinceye kadar beklemelerini söyledi. Bütün Müslümanlar onlarla ilişkilerini kesmişti. Hatta hiç kimse, onlara selam vermiyordu. Bu, elli gün devam etmişti. Onlar bu zaman zarfında çok büyük manevî sıkıntılar çektiler. Allah Teâlâ, onların içinde bulundukları ruhî sıkıntıları ve tövbelerindeki samimiyeti şu ayet-i kerîme ile ortaya koyarak, onların tövbelerini kabul ettiğini bildirmektedir:

وَعَلَى الثَّلثَةِ الَّذينَ خُلِّفُوا حَتّى اِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ الْاَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَيْهِمْ اَنْفُسُهُمْ وَظَنُّوا اَنْ لَا مَلْجَاَ مِنَ اللّهِ اِلَّا اِلَيْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا اِنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحيمُ

“Ve (seferden) geri bırakılan üç kişinin de (tevbelerini kabul etti). Yeryüzü, genişliğine rağmen onlara dar gelmiş, vicdanları kendilerini sıktıkça sıkmıştı. Nihayet Allah'tan (O'nun azabından) yine Allah'a sığınmaktan başka çare olmadığını anlamışlardı. Sonra (eski hallerine) dönmeleri için Allah onların tevbesini kabul etti. Çünkü Allah tevbeyi çok kabul eden, pek esirgeyendir.”[394]

Allah Teâlâ, savaşa çıkıldığı zaman geri de, İslâm'ı öğrenip, geri dönen mücahideleri uyarmak, onları eğitmek ve yaptıkları işlerin şuuruna erdirmek için mutlaka bir grubun kalması gerektiğine işaret etmektedir:

وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِىالدّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ اِذَا رَجَعُوا اِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ

"İnananlar toptan savaşa çıkmamalıdır. Her topluluktan bir taifenin dini iyi öğrenmek ve geri döndüklerinde uyarmak üzere geri kalmaları gerekli olmaz mı ? Ki, böylece belki yanlış hareketlerden çekinirler."[395]

Peşinden gelen ayette inananlara, yakınlarında bulunan inkârcılarla savaşmaları emredilmektedir. Böylece o kâfirler, müminleri kendilerine karşı çok sert ve çetin bulacaklardır:

يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا قَاتِلُوا الَّذينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَلْيَجِدُوا فيكُمْ غِلْظَةً وَاعْلَمُوا اَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقينَ

"Ey inananlar! Yakınınızda bulunan inkârcılarla savasın; sizi kendilerine karşı sert bulsunlar. Bilin ki Allah, kendisine karşı gelmekten sakınanlarla beraberdir."[396]

Sure, tekrar münafıkların hallerine temas ederek, ümmetinin sıkıntıları ve günahlarından ötürü cezalandırılmaları endişesinden dolayı üzülen, inanlara şefkatli, merhametli ve onlara düşkün bir peygamber olarak vasıflandırılan Hz. Muhammed (as)'e davetine yüz çeviren topluluklara karşı takınması gereken tavır bildirilerek son buluyor. Bu hitap peygamberin şahsında kıyamete kadar gelecek bütün tebliğcileri kapsamaktadır:

فَاِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِىَ اللّهُ لَا اِلهَ اِلَّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظيمِ

"(Ey Muhammed!) Eğer yüz çevirirlerse, de ki: Allah bana yeter; ondan başka ilâh yoktur, yalnız O'na güveniyorum; O, büyük Arş'ın Rabb'idir."[397]

10-Yunus Suresi

Yûnus Sûresi: Kur'ân-ı Kerîm'in onuncu sûresi. Yüz dokuz âyet, bin sekizyüz otuz iki kelime ve beş bin beş yüz altmış yedi harften ibarettir. Fasılası lam, mim, ve nun harfleridir. Mekkî surelerden olup, İsra sûresinden sonra nâzil olmuştur. 40, 94, 95, 100. âyetleri Medîne'de inmiştir. Mekke döneminin sonlarında, Mekkelilerin Müslümanlara yönelik baskılarının arttığı ve Hz. Muhammed (as)'ın son uyarılarını yaptığı bir dönemde nâzil olduğu anlaşılmaktadır.

Sûrede başından sonuna kadar Hz. Muhammed (as)'ın gerçek peygamber olduğuna inanmayan, ona çeşitli iftira ve yakıştırmalar yaparak düşman olan müşriklere kainattan ve daha önceki milletlerin başlarına gelenlerden örnekler vererek kendilerine gelen bu peygambere inanmaları gerektiği uyarısı yapılıyor, inanmadıkları takdirde ahirette başlarına gelecek azap hatırlatılıyor; bu arada ona inanan Müslümanlar çektikleri bu sıkıntılar karşısında ahiret hayatında ödüllendirilecekleri müjdesi verilerek dirençleri arttırmak isteniyor; Hz. Peygamber (as)'ın bizzat hitap eden âyetlerde müşriklerle yaptığı sözlü mücadelede ona yön veriliyor ve onları istekleri ve baskıları karşısında teslim olmaması, bunu yaparsa şiddetli bir cezaya çarptırılacağı yolunda uyarılıyor.

Allah'ın kâinatta ve ahiret hayatında tek egemen güç olduğu, O'nun çeşitli sıfatları zikredilerek hatırlatılıyor; müşriklerin tapındıkları yalancı sahte put ve ilahların Allah karşısında hiçbir gücü olmayan varlıklar olduğu kesin bir dille ilan edildikten sonra top yekün Allah'a dönmeleri konusunda insanlar uyarılıyor.

اَكَانَ لِلنَّاسِ عَجَبًا اَنْ اَوْحَيْنَا اِلى رَجُلٍ مِنْهُمْ اَنْ اَنْذِرِ النَّاسَ وَبَشِّرِ الَّذينَ امَنُوا اَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ قَالَ الْكَافِرُونَ اِنَّ هذَا لَسَاحِرٌ مُبينٌ

"İçlerinden olan bir adama: 'İnsanları (gafilleri) korkut ve iman edenlere, muhakkak kendileri için Rableri katında gerçek bir şeref olduğunu müjde ver' diye vahyetmemiz insanlara şaşırtıcı mı geldi? Küfredenler: Bu apaçık bir büyücü değil midir?' dediler"[398] âyetiyle, aralarında yıllarca dürüst, güvenilir, ahlâklı, kötülüklerden uzak, akrabaya düşkün, zayıfları kollayan, hiç bir zaman yalan söylememiş ve bu yüzden de her türlü değerli şeyin kendisine emanet bırakıldığı "Muhammedü'l-Emin" dedikleri bir insanın, kendilerini, başlarına şiddetli bir azab gelmeden önce hak yola dönmeleri için uyarıcı bir peygamber olarak görevlendirilmesinden şaşkınlığa düşmek yakıştırılamıyor insana. Onlar bunun mümkün olmadığına inanıyor ve Muhammed (as)'ı yıpratmak için eskiden söyledikleri övgü dolu sözleri bırakıp ona:

“Onlara âyetlerimiz açık açık okunduğu zaman (öldükten sonra) bize kavuşmayı beklemeyenler: Ya bundan başka bir Kur'an getir veya bunu değiştir! dediler. De ki: Onu kendiliğimden değiştirmem benim için olacak şey değildir. Ben, bana vahyolunandan başkasına uymam. Çünkü Rabbime isyan edersem elbette büyük günün azabından korkarım.”[399]

وَيَقُولُونَ لَوْ لَا اُنْزِلَ عَلَيْهِ ايَةٌ مِنْ رَبِّه فَقُلْ اِنَّمَا الْغَيْبُ لِلّهِ فَانْتَظِرُوا اِنّى مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرينَ

“Ona (Muhammed'e) Rabbinden bir mucize indirilse ya! diyorlar. De ki: Gayb ancak Allah'ındır. Bekleyin (bakalım) ben de sizinle beraber bekleyenlerdenim.”[400]

اَمْ يَقُولُونَ افْتَريهُ قُلْ فَاْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِه وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللّهِ اِنْ كُنْتُمْ صَادِقينَ

“Yoksa, Onu (Muhammed) uydurdu mu diyorlar? De ki: Eğer sizler doğru iseniz Allah'tan başka, gücünüzün yettiklerini çağırın da (hep beraber) onun benzeri bir sûre getirin.”[401]

; åí©†¡¤1¢à¤Ûb¡2 ¢á Ü¤Ç a Ù¢£2 ‰ ë 6©é¡2 ¢å¡ß¤ªì¢íü ¤å ß ¤á¢è¤ä¡ß ë ©é¡2 ¢å¡ß¤ªì¢í ¤å ß ¤á¢è¤ä¡ß ë

“İçlerinden öylesi var ki ona (Kur'an'a) inanır, yine onlardan öylesi de var ki ona inanmaz. Rabbin bozguncuları en iyi bilendir”[402] eğlenerek;

; åí©Œ¡v¤È¢à¡2 ¤á¢n¤ã a ¬b ß ë ¥£Õ z Û ¢é £ã¡a ¬ó©£2 ‰ ë ô©a ¤3¢Ó 6 ì¢ç ¥£Õ y a Ù ã@¢ªì¡j¤ä n¤ í ë

“O (azap) bir gerçek midir?" diye senden haber istiyorlar. De ki: Evet, Rabbime andolsun ki o şüphesiz gerçektir ve siz âciz bırakacak değilsiniz.”[403] diyerek karşı çıkıyorlar,

بَلْ كَذَّبُوا بِمَا لَمْ يُحيطُوا بِعِلْمِه وَلَمَّا يَاْتِهِمْ تَاْويلُهُ كَذلِكَ كَذَّبَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمينَ

“Bilakis, onlar ilmini kavrayamadıkları ve yorumu kendilerine asla gelmemiş olan (Kur'an'ı) yalanladılar. Onlardan öncekiler de böyle yalanlamışlardı. Şimdi bak, zalimlerin sonu nasıl oldu!”[404]

Onların bu şekilde karşı çıkışlarına cevap olarak Allah peygamberden onlara bazı sorular sormasını istiyor, böylece tartışmada onları köşeye sıkıştırıyor:

هُوَ الَّذى جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللّهُ ذلِكَ اِلَّا بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الْايَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ

“Güneşi ışıklı, ayı da parlak kılan, yılların sayısını ve hesabı bilmeniz için ona (aya) birtakım menziller takdir eden O'dur. Allah bunları, ancak bir gerçeğe (ve hikmete) binaen yaratmıştır. O, bilen bir kavme âyetlerini açıklamaktadır.”[405]

اِنَّ فِى اخْتِلَافِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا خَلَقَ اللّهُ فِى السَّموَاتِ وَالْاَرْضِ لَايَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ

“Gece ve gündüzün değişmesinde (uzayıp kısalmasında) Allah'ın göklerde ve yerde yarattığı şeylerde, (Onu inkâr etmekten) sakınan bir kavim için elbette nice deliller vardır!”[406]

هُوَ الَّذى يُسَيِّرُكُمْ فِى الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتّى اِذَا كُنْتُمْ فِى الْفُلْكِ وَجَرَيْنَ بِهِمْ بِريحٍ طَيِّبَةٍ وَفَرِحُوا بِهَا جَاءَتْهَا ريحٌ عَاصِفٌ وَجَاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ كُلِّ مَكَانٍ وَظَنُّوا اَنَّهُمْ اُحيطَ بِهِمْ دَعَوُا اللّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدّينَ لَئِنْ اَنْجَيْتَنَا مِنْ هذِه لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرينَ

“Sizi karada ve denizde gezdiren O'dur. Hatta siz gemilerde bulunduğunuz, o gemiler de içindekileri tatlı bir rüzgârla alıp götürdükleri ve (yolcular) bu yüzden neşelendikleri zaman, o gemiye şiddetli bir fırtına gelip çatar, her yerden onlara dalgalar hücum eder ve onlar çepeçevre kuşatıldıklarını anlarlar da dini yalnız Allah'a halis kılarak: "Andolsun eğer bizi bundan kurtarırsan mutlaka şükredenlerden olacağız" diye Allah'a yalvarırlar.”[407]

قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْاَرْضِ اَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْاَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ الْاَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللّهُ فَقُلْ اَفَلَا تَتَّقُونَ

“(Resûlüm!) De ki: Size gökten ve yerden kim rızık veriyor? Ya da kulaklara ve gözlere kim mâlik (ve hakim) bulunuyor? Ölüden diriyi kim çıkarıyor, diriden ölüyü kim çıkarıyor? (Her türlü) işi kim idare ediyor? "Allah" diyecekler. De ki: Öyle ise (Ona âsi olmaktan) sakınmıyor musunuz?”[408]

قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعيدُهُ قُلِ اللّهُ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعيدُهُ فَاَنّى تُؤْفَكُونَ () قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَهْدى اِلَى الْحَقِّ قُلِ اللّهُ يَهْدى لِلْحَقِّ اَفَمَنْ يَهْدى اِلَى الْحَقِّ اَحَقُّ اَنْ يُتَّبَعَ اَمَّنْ لَا يَهِدّى اِلَّا اَنْ يُهْدى فَمَالَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ

“Onlara sor: Sizin şirk koştuklarınızdan yaratmayı başlatacak, sonra da onu iade edecek olan var mı? De ki: Âllah yaratmayı (ilkin) başlatır, sonra da onu' iade eder. Öyleyse nasıl olurda şirkin kötü yollarına düşüyorsunuz? Onlara yine sor: Sizin şirk koştuklarınızdan hakka ulaştırabilecek var mıdır?' De ki: Hakka ulaştıracak Allah'tır. Öyleyse hakka ulaştıran mı uyulmaya daha hak sahibidir, yoksa doğru yola ulaştırmadıkça kendisi hidayete ulaşmayan mı? Ne oluyor size, nasıl hüküm veriyor musunuz?"[409]

Onlara sor:

æì¢ß¡Š¤v¢à¤Ûa ¢é¤ä¡ß ¢3¡v¤È n¤ í a ‡b ß a¦‰b è ã ¤ë a b¦mb î 2 ¢é¢2a ˆ Ç ¤á¢Øî¨m a ¤æ¡a ¤á¢n¤í a ‰ a ¤3¢Ó

“Hiç şunu düşündünüz mü? Eğer o'nun azabı size gece ya da gündüz geliverse (onu nasıl engelleyeceksiniz?), suçlu günahkârlar bunu ne diye erkene almak istiyor?"[410]

هُوَ الَّذى جَعَلَ لَكُمُ الَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا اِنَّ فى ذلِكَ لَايَاتٍ لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ

Bu şekilde müşriklerin elini kolunu bağlayan, onlara söyleyecek hiçbir söz bırakmayan sûre, başka âyetlerinde inanmaları için davet edildikleri Allah'ın sıfatlarını tanıtmaya devam ediyor:

Allah, tanıtıldıktan onların putları karşısında bütün kainata hakim olan gücü delillerle anlatıldıktan sonra kendilerine gönderilen peygamber hakkında taşıdıkları şüphelere cevap veriliyor sûrenin değişik âyetlerinde:

“İçlerinden bir adama: İnsanları uyar ve iman edenlere, Rableri katında onlar için yüksek bir doğruluk makamı olduğunu müjdele, diye vahyetmemiz, insanlar için şaşılacak bir şey mi oldu ki, o kâfirler: Bu elbette apaçık bir sihirbazdır, dediler?”[412]

Kur'ân hakkında şüpheye düşüp başka bir Kur'ân daha getirmesini istediklerinde Allah peygambere şöyle söylemesini emrediyor:

وَاِذَا تُتْلى عَلَيْهِمْ ايَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالَ الَّذينَ لَا يَرْجُونَ لِقَاءَنَاائْتِ بِقُرْانٍ غَيْرِ هذَا اَوْ بَدِّلْهُ قُلْ مَا يَكُونُ لى اَنْ اُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقَائِ نَفْسى اِنْ اَتَّبِعُ اِلَّا مَا يُوحى اِلَىَّ اِنّى اَخَافُ اِنْ عَصَيْتُ رَبّى عَذَابَ يَوْمٍ عَظيمٍ () قُلْ لَوْ شَاءَ اللّهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلَا اَدْريكُمْ بِه فَقَدْ لَبِثْتُ فيكُمْ عُمُرًا مِنْ قَبْلِه اَفَلَا تَعْقِلُونَ

“Benim onu kendi nefsimin bir öngörmesi olarak değiştirmem, haddim değildir. Ben, yalnızca bana vahyolunana uyarım. Eğer Rabbime isyan edersem, şüphesiz ben büyük günün azabından korkarım." Ayrıca de ki: Eğer Allah dileseydi, onu size okumazdım ve onu size bildirmezdim. Ben bu vahiyden önce sizin içinizde bir ömür sürdüm. Siz vicdanınızın sesine kulak vermeyecek misiniz?”;[413] peygamberliğini delillendirmek üzere bir mucize istemeleri karşısında ise söylenecek söz,

“Ona (Muhammed'e) Rabbinden bir mucize indirilse ya! diyorlar. De ki: Gayb ancak Allah'ındır. Bekleyin (bakalım) ben de sizinle beraber bekleyenlerdenim.”[414]

æì¢à Ü¤Ä¢í ü ¤á¢ç ë ¡Á¤¡Ô¤Ûb¡2 ¤á¢è ä¤î 2 ó¡š¢Ó ¤á¢è¢Ûì¢ ‰ õ¬b u a ‡¡b Ï 7¥4ì¢ ‰ §ò £ß¢a ¡£3¢Ø¡Û ë

“Her ümmetin peygamberi vardır, onun için size de bir peygamber gönderdik ki, bize peygamber gönderilseydi böyle sapıtmazdık' (diyecek bir mazeretiniz kalmasın)”[415] onların inandığı gibi peygamber zengin olacak, altınları, sarayları, hizmetçileri, olağanüstü yetenekleri olacak diye bir kural yoktur; o da bir insandır; onun için Allah şu sözü öğretiyor peygamberine:

قُلْ لَا اَمْلِكُ لِنَفْسى ضَرًّا وَلَا نَفْعًا اِلَّا مَا شَاءَ اللّهُ لِكُلِّ اُمَّةٍ اَجَلٌ اِذَا جَاءَ اَجَلُهُمْ فَلَا يَسْتَاْخِرُونَ سَاعَةً وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ

“Allah'ın dilemesi dışında, kendim için zarardan ve yarardan (hiç birşeye) malik değilim, her şey Allah'ın iradesine bağlıdır.”[416]

Âyetler peygambere dönerek, hak davanın öncüsü olarak zorluklarla karşılaşmasının, hakaretlere uğramasının gayet doğal olduğu hatırlatılıyor ve şu teselli veriliyor:

¢áî©Ü È¤Ûa ¢Éî©à £Ûa ì¢ç b6¦Èî©à u ¡é¨£Ü¡Û ñ £Œ¡È¤Ûa £æ¡a <¤á¢è¢Û¤ì Ó Ù¤ã¢Œ¤z í ü ë

“Onların söyledikleri seni üzmesin. Tartışmasız, izzet ve gücün tümü Allah'ındır. O, işitendir, bilendir.”[417]

Daha sonra zorluk karşısında gevşeyip düşmanlarına pes etmesi halinde cezalandırılacağı uyarısıyla peygamber dirençli olmaya çağırılıyor:

فَاِنْ كُنْتَ فى شَكٍّ مِمَّا اَنْزَلْنَا اِلَيْكَ فَسَْلِ الَّذينَ يَقْرَؤُنَ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكَ لَقَدْ جَاءَكَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرينَ

“Onların söylediklerinden etkilenip (de) sana indirdiğimizden eğer şüphe içindeysen, senden önce kitabı okuyanlara sor (senin beklenen peygamber olduğunu söyleyeceklerdir, onların kitaplarında bu yazılıdır). Andolsun, Rabbinden sana gerçek gelmiştir; şu halde kuşkuya kapılanlardan olma."[418]

åí©Š¡b ‚¤Ûa å¡ß æì¢Ø n Ï ¡é¨£ÜÛa ¡pb í¨b¡2 aì¢2 £ˆ × åí©ˆ £Ûa å¡ß £å ãì¢Ø m ü ë

“Ve Allah'ın âyetlerini yalan sayanlardan olma yoksa kayba uğrayanlardan olursun.”[419]

وَلَا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللّهِ مَا لَا يَنْفَعُكَ وَلَا يَضُرُّكَ فَاِنْ فَعَلْتَ فَاِنَّكَ اِذًا مِنَ الظَّالِمينَ

“Sana yararı da zararı da olmayan, Allah'tan başkalarına tapma. Eğer sen (bu emirlerin tersini) yapacak olursan, bu durumda muhakkak zulme sapanlardan olursun.”[420]

وَاِنْ يَمْسَسْكَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ اِلَّا هُوَ وَاِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَادَّ لِفَضْلِه يُصيبُ بِه مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِه وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ

“Eğer Allah sana bir zarar dokundurursa, onu yine O'ndan başka giderecek yoktur. Eğer sana bir hayır dilerse, O'nun keremini geri çevirecek de yoktur. O, hayrını kullarından dilediğine eriştirir. Ve O bağışlayandır, esirgeyendir.”[421]

Ve bu uyarıların ardından kendisine inanıp hidayete erecek olanların kurtuluşa, karşı çıkanların ise kendi aleyhine olan bir yola gireceği gerçeği hatırlatıldıktan sonra kesin bir emir veriliyor kendisine:

åî©à¡×b z¤Ûa ¢Š¤î ì¢ç ë 7¢é¨£ÜÛa á¢Ø¤z í ó¨£n y ¤Š¡j¤•a ë Ù¤î Û¡a ó¬¨yì¢í b ß ¤É¡j £ma ë

"Ve ey peygamber, sana vahyolunana uymaya devam et ve Allah hükmünü verinceye kadar sabret. O hükmedenlerin en hayırlısıdır."[422]

Kur'ân ise bir yalan değil, kendisinden önce indirilen kitapları doğrulayan ve onları ayrıntısıyla açıklayan bir kitaptır.

Allah, müşriklerin şüphelerini ortadan kaldırmak için az-çok duydukları, bildikleri, hikayeler olarak anlattıkları geçmişten bazı toplulukların ve onlara gönderilen peygamberlerin başlarından geçenleri hatırlatıyor. Bu amaçla Hz. Nuh, Hz. Musa, Hz. Yunus'tan ve daha başkalarından sözeden âyetler onlara karşı çıkanların nasıl cezalandırıldığını haber vererek, bundan ibret alan müşriklerin hak dine inanmasını sağlamaya çalışıyor.

Örneğin Nuh kavmi; kendilerine okunan Allah'ın emirleri işlerine gelmeyip ağır geldi ve iyiliklerini isteyen Nuh ve inananları cezalandırmak için toplantı yaptılar, onları öldürmeye karar verdiler. Sonuçta ne oldu?... “Biz de onu ve gemide onlarla birlikte olanları kurtardık ve onları halifeler kıldık. Âyetlerimizi yalan sayanları da suda boğduk..."[423]

Örneğin Firavun ve adamları: Kendilerine mucize desteğiyle gelen Musa ve kardeşi Harun'a düşman oldular, inanmayıp büyüklendiler. Onların peygamber değil büyücü olduğuna karar verip, kendi büyücülerini onların karşısına diktiler. Onların sihirli değneklerini Musa'nın ejderha oluveren değneği birer birer yutunca Musa'nın Rabbine inanan sihirbazlar Firavun'u yalnız bıraktılar... Ve Musa'ya inananlar, Allah'a tevekkül etmeye, kıbleye dönük evler yapıp dosdoğru namaz kılmaya çağırıldılar. [424]

Firavun ve adamlarının zenginlikler içinde yüzdürüldüğü halde isyan etmelerine tahammül edemeyen Musa onların yerin dibine geçirilmesi için Allah dua etti; ve duaları kabul olundu.[425] Musa'yı ve inananların Mısır'ı terk ettiklerini haber alan Firavun ordularının başında peşlerine düştü ve denizde açılan bir yoldan Musa ve inananlar geçerken Finavun ve ordusu boğuldu. Firavun ölüm anında gerçek Rabbin Musa'nın Rabbi olduğuna inandı ama artık geç olmuştu.[426]

åí©†¡¤1¢à¤Ûa å¡ß o¤ä¢× ë ¢3¤j Ó o¤î – Ç ¤† Ó ë å¨÷¤Û¬¨a

“Şimdi mi inandın? Oysa sen önceden isyan etmiş ve fesat çıkarmıştın”[427] denilerek imanı kabul edilmedi.

Ya Yûnus (as)'ın kavmi? Onlar kendilerini azapla korkutan Yûnus (as)'a inanmamışlar, o da azabın gerçekleşmesi için Allah'a dua ederek bölgeyi terk etmişti. Azabı gördüklerinde ise kavmi inanmış ve azap geri çevrilmişti onların üzerinden; azabı gördükten sonra imanları kabul edilen tek topluluktu aynı zamanda Hz. Yûnus'un kavmi.[428] Ve bütün bu örneklerden sonra Allah, Mekkeli müşrikleri uyarıyor:

فَهَلْ يَنْتَظِرُونَ اِلَّا مِثْلَ اَيَّامِ الَّذينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِهِمْ قُلْ فَانْتَظِرُوا اِنّى مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرينَ () ثُمَّ نُنَجّى رُسُلَنَا وَالَّذينَ امَنُوا كَذلِكَ حَقًّا عَلَيْنَا نُنْجِ الْمُؤْمِنينَ

"Şimdi kendilerinden önce gelip-geçmişlerin (başlarından geçen) günlerin bir benzerinden başkasını mı beklemektedirler? De ki: Bekleyedurun, ben de sizlerle birlikte bekleyenlerdenim. Sonra biz peygamberimizi ve iman edenleri böyle kurtarırız: mü'minleri kurtarmamız bizim üzerimizde bir haktır."[429]

Sûrenin değişik yerlerinde insanın bir başka özelliğinden söz edilerek, aslında onun yaratılışında tek Allah'a inanma özelliğinin bulunduğu; nefsi ve şeytanın bunu zamanla saptırdığı; ancak zor durumda kalıp ölümle burun buruna geldiğinde (Yûnus kavminde görüldüğü gibi) içinde tozlanmış küllenmiş olarak korunan tek Allah'a iman duygusunun ortaya çıktığı, ama tehlikeyi atlatınca da yine o eski sapıklığına döndüğü ebedi bir üslupla anlatılıyor.

11-Hud Suresi

Hûd Sûresi: Kur'ân-ı Kerîm'in on birinci sûresidir. Yüz yirmi üç âyet, bin yedi yüz on beş kelime, yedi bin altı yüz beş harftir. Mekkîdir. Âyet sonlarına âhenk veren fâsıla harfleri: Be, Dal, Zel, Ra, Ze, Sad, Tı, Zı, Kaf, Lam, Mim-Nun'dur. Sûre, adını elli ila altmışıncı âyetler arasında kıssası zikredilen Hz. Hûd'dan almıştır. Mirâçtan sonra inen sûre, Kur'ân sûreleri içinde Miûn bölümünde yer alan yüz âyeti geçkin sûrelerdendir.

Ana konusu, davet, korkutma, uyarma, Allah'ın kitabı ve Nuh, Hûd, Salih, Lut, Şuayb, Musa peygamberlerin kıssalarıdır. Sûrenin nüzulünden önce Rasûlullah'ı (as) koruyan amcası Ebu Talib ile Hz. Hatice vefat etmiş, müşriklerin baskıları artmış ve bu şartlarda Hz. Peygamber en sıkıntılı zamanlarını yaşamıştır. İslâm tarihçilerinin "Hüzün yılı" ve "Fetret dönemi" dedikleri bu dönemde inen Hûd sûresi hakkında Rasûlullah: "Beni Hûd, Vâkıâ, Mürselât, Nebe, Tekvîr sûreleri kocalttı" buyurmuştur.[430]

Hûd suresinin ilk bölümü Kur'ân-ı Kerîm'den bahsetmekte, sonra geçmiş peygamberlerin gayb haberleri, kafirlerin nasıl yalanladıkları ve azabı çağırdıkları anlatılmaktadır.

1. Kur'ân-ı Kerîm

=§Šî©j §áî©Ø y ¤æ¢† Û ¤å¡ß ¤o Ü¡£–¢Ï £á¢q ¢é¢mb í¨a ¤o à¡Ø¤y¢a ¥lb n¡×® ¨Š¬Ûa

“'Elif, Lâm, Râ. Bu, âyetleri sağlamlaştırılmış, sonra hüküm ve hikmet sahibi olan ve her şeyden haberdar bulunan Allah tarafından birer birer açıklanmış bir kitaptır.”[431]

Kur'ân-ı Kerîm, doğruluğu şüphe götürmeyen ve Allah'a karşı gelmekten sakınanlara yol gösteren[432] kesin, sağlam, uyumlu, veciz, beliğ, fasih, açık, fazlalık ve eksikliği olmayan bir kitap, bir ferman bir kanun ve öğüttür. Bu kitap, Arapça konuşan bir kavme anlaşılsın diye apaçık bir Arapça ile indirilmiştir.[433] Ona şiir diyenlere onun gibi bir sûre getirin denildiğinde, kafirler taklit etmek istemişler fakat gülünç birtakım laf kalabalığı yapmaktan öteye gidememişler.[434]

=ó¨yì¢í ¥ó¤y ë ü¡a ì¢ç ¤æ¡a 6ô¨ì è¤Ûa ¡å Ç ¢Õ¡À¤ä í b ß ë

“Peygamberin onu, hevâsından konuşmadığını, ancak vahyedileni aktardığını anlamışlardır.”[435]

Bu kitabı bile bile yalanlayanların sonları çok acıklı olmuştur.

Hûd sûresinin başlangıcındaki "Elif, Lam, Râ" buyruğu hakkında müfessirler: "Bununla ne murad edildiğini en iyi bilen Allah'tır" demişlerdir. Ayrıca, bu harflerle başlayan her sûrede mutlaka Kur'ân'dan söz edilmektedir. Bu hurûf-ı mukattaâ harfleri Kur'ân'dan önce de Araplar tarafından şiirde kullanılmaktaydı. Onlar hiç bir zaman Kur'ân'ın bir âyetinin benzerini bile getiremediler. Bu harfler, işte onlara karşı bu meydan okuma ve aciz bırakmaya da işarettir.[436]

اَمْ يَقُولُونَ افْتَريهُ قُلْ فَاْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِه مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللّهِ اِنْ كُنْتُمْ صَادِقينَ () فَاِلَّمْ يَسْتَجيبُوا لَكُمْ فَاعْلَمُوا اَنَّمَا اُنْزِلَ بِعِلْمِ اللّهِ وَاَنْ لَا اِلهَ اِلَّا هُوَ فَهَلْ اَنْتُمْ مُسْلِمُونَ

“Yoksa onu kendi mi uydurdu diyorlar? De ki: Eğer doğru söylüyorsanız hadi öyleyse onun sûrelerine benzer uydurma on sûre getirin. Hem de Allah'tan başka çağırabileceklerinizi de çağırın. Söylediğinizi yapamazlarsa bilin ki o ancak Allah'ın ilmiyle indirilmiştir. On dan başka tanrı yoktur. Artık müslümansınız değil mi?”[437]

Hûd sûresi, Kur'ân-ı Kerîm'in sağ lamlığını böylece daha girişte sunduktan sonra, itikâdî hakikatleri ortaya koymaktadır. Allah'tan başkasına ibadet edilmez. Dönüş Allah'adır Yeryüzünde debelenen bütün canlıların rızkı Allah'a aittir. Onun karar yerini de geçici bulunduğu yeri de bilir Bunların tümü apaçık bir kitaptadır. Allah gökleri ve yeri, insanların amel bakımından hangisinin daha iyi olduğunu denemek için yaratmıştır.

Kir dünya hayatını ve onun çekiciliğini isterse onda onlara yapıp ettikleri tastamam ödenir; hiçbir eksikliğe uğramaksızın. Ancak onların yaptıkları boşa çıkmıştır ve ahirette onlara ateş azabı vardır. Kur'ân'a inanan, salih amellerde bulunan, Rablerine kalbleri tatmin olmuş halde bağlanan Müslümanlar ise Cennet halkıdırlar ve orada temelli kalacaklardır.

Hûd sûresi, bu giriş kısmından sonra geçmiş peygamberlerin gayb haberlerini vermektedir. Bu sûrede kıssaları zikredilen Nuh, Hûd, Salih, Lut, İbrahim, İshak, Yakub, Şuayb, Musa ve Hz. Peygamber gibi peygamberlerin hepsi, Allah'ın birliğine ve sadece O'na itaate çağırmışlardır. Ancak hepsinin de kendi kavimleri yalanlamışlar ve Allah'ın azabıyla helâk olmuşlardır. Bu kıssaların anlatılmasının sebebini de yine Hûd sûresinin son âyetlerinden öğreniyoruz:

وَكُلًّا نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ اَنْبَاءِ الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِه فُؤَادَكَ وَجَاءَكَ فى هذِهِ الْحَقُّ وَمَوْعِظَةٌ وَذِكْرى لِلْمُؤْمِنينَ

“Peygamberlerin haberlerinden senin kalbini sağlamlaştıracak her şeyi anlatıyoruz ki, kavminden gördüğün haksız davranışlara karşı kalbin kuvvet bulsun, ruhun açılsın. Bunda da sana hak ve inananlar için bir öğüt ve ibret gelmiştir."[438]

Öğüt ve ibret almacak kıssaların özü şöyledir: Hz. Nuh, (as) puta tapan, kötü, zalim, fasık, vicdansız milletine Ulu'l-Azm peygamberlerin ilki olarak gönderildi. Milletini Allah'a ibadete çağırdıysa da onu dinlemediler, yalanladılar, alaya aldılar ve azabı çağırmasını istediler. Hz. Nuh, Allah'ın emriyle bir gemi yaptı; her cinsten birer çifti, aleyhine hüküm verilmemiş olan çoluk çocuğunu gemiye aldı. Tufan çıktığında gemide çok az inanan vardı. Geride kalanların hepsi, Hz. Nuh'un karısı ve kafir olan oğlu da helâk olmuşlardı. Tufan bittikten sonra Nuh'un gemisinden inen mü'minler yeryüzünde halifeler yapıldı.

Ancak bunlardan çoğalanlardan âd kavmi, Ahkâf'ta İrem diye anılır her türlü imkâna sahip olmakla büyüklendiler, âyetleri bile bile inkar ettiler. Allah, Hz. Hûd (as.)'ı gönderdi. onlar da azabı istediler. Bunun üzerine pınarları kurudu, yeşillikleri kalmadı, ünlü İrem bağları yok oldu, hayvanları öldü. Hz. Hûd onları tevbe etmeye çağırdıysa da yine putlara tapmaya devam ettiler. Sonunda ufukta gördükleri bir bulutu yağmur bulutu sandılar. Halbuki o azabı getiren buluttu. Her şeyin kökünü kurutan bir rüzgar insanları kökünden sökülmüş hurma kütükleri gibi söküp attı. Rezillik azabını dünya hayatında tattılar, hepsi yok oldular. Allah, Hûd ve inananları rahmetiyle kurtardı.

Hz. Salih (as) ile gönderildiği Semûd milletinin kıssası da aynı şekilde tebliğ, yalanlama, azabı çağırma ve yok olma safhalarını anlatır. Şiddetli bir yer sarsıntısı hepsini yok etti, sanki orada hiç yaşamamış gibi olmuşlardı.

Hz. İbrahim (a.s), Hz. Hûd ile kurtulan Müslümanların meydana getirdiği yeni nesildendi. Sâbiîler, Bâbil medeniyeti ile büyüklendiler Nemrut, "Allah dostu" Hz. İbrahim (as)'ı ateşe attırdı. Fakat Cenâb-ı Allah İbrahim (a.s)'ı kurtardı. O, Bâbil'i terkettiğinde ardında yalnızca ona inanan Lût vardı. Babası bile kâfirler arasında kalmıştı. Hz. İbrahim ve yanındakiler bereketli topraklara gittiler. Tevhid dini, "İbrahim milleti" yoluyla yaşadı .

Lût (as); aralarında fuhşun, cinsi sapıklığın yayılarak azgınlaştığı bir ulus olan Sedom'a peygamber olarak gönderildi. Hz. Lût, İbrahim'e ilk inanan, iyilerden, ilim ve hikmet sahibiydi. Ama her peygamber gibi onu da yalanladılar. Lût, Allah'a dua etti. Allah', Hz. İbrahim'e İshak'ı müjdeleyen iki melek gönderdiği zaman İbrahim (as) Sedom'un yok edileceğini de öğrendi. Elçi melekler Lût (as)'ın yanına genç, güzel erkekler şeklinde gittiklerinde Hz. Lût çok sıkıldı. Sedomlular da bu tanınmamış güzel erkeklerin etrafını sardılar. Lût konuklarını rahat bırakmalarım, isterlerse kızlarını verebileceğini söylediyse de Sedomlular sarhoşluk içinde azmışlardı:

¢†í©Š¢ã b ß ¢á Ü¤È n Û Ù £ã¡a ë 7§£Õ y ¤å¡ß Ù¡mb ä 2 ó©Ï b ä Ûb ß o¤à¡Ü Ç ¤† Ô Û aì¢Ûb Ó

“Andolsun ki senin kızlarınla bir işimiz olmadığını biliyorsun. Doğrusu ne istediğimizin farkındasın"[439] diyorlardı. Hz. Lût çaresiz bir haldeyken melekler kimliklerini açıkladılar, olacakları ona anlattılar. Sabah yakınken Lût'un evinin etrafındaki azgınlar genç erkek kılığındaki meleklere saldırınca kör edildiler. Lût karısı dışında kalan ailesini aldı ve yola çıktı. Sabah olunca korkunç çığlık Sedomluları yakaladı, üzerlerine taş yağdı, ülkeleri altüst oldu, hepsi helâk oldular.

Medyen ve Eyke halkına peygamber olarak gönderilen Şuayb (as)’ın mücadelesi sonunda bu halkların da sonu aynı Semûd milleti gibi oldu. Korkunç bir gürültüyle yurtlarında çöküp helâk oldular. Sûrede son olarak da Hz. Musa (as)'ı yalanlayarak denizde boğulan Firavun'dan söz edilmiş ve bütün yalanlayıcı kâfirlerin dünyada da ahirette de lanetlendikleri bildirilerek bu kıssalarla ilgili olarak şöyle söylenilmiştir:

¥†î©– y ë ¥á¡ö¬b Ó b è¤ä¡ß Ù¤î Ü Ç ¢é¢£–¢Ô ã ô¨Š¢Ô¤Ûa ¡õ¬b j¤ã a ¤å¡ß Ù¡Û¨‡

“Bunlar sana doğru haber olarak aktardığımız geçmişlerin haberleridir. Onlardan kimi ayakta kalmıştır halâ izleri vardır; yeryüzünü geniş görün kimi de biçilmiş ekin gibi yerle bir edilmiş, izi bile kalmamıştır."[440]

Yüce Allah onların kendi nefislerine zulmettiklerini azab geldiğinde taptıkları ilahlarının hiç bir fayda sağlamadığını; Allah'ın yakalayı vermesinin pek acıklı ve şiddetli olduğunu; ahiret azabından korkanlara bunda kesin âyetler olduğunu beyan buyurmaktadır. Hûd sûresinin bu son bölümünde anlatılan kıssalardan ibret alınmalıdır:

¥Šî©– 2 æì¢Ü à¤È m b à¡2 ¢é £ã¡a a6¤ì Ì¤À m ü ë Ù È ß lb m ¤å ß ë p¤Š¡ß¢a ¬b à × ¤á¡Ô n¤b Ï

“Seninle birlikte tevbe edenlerle birlikte emrolunduğun gibi dosdoğru davran. Ve azıtmayın. Çünkü O yapmakta olduklarınızı görendir.”[441]

Zulme sapanlara eğilim göstermeyin, sizin veliniz ancak Allah'tır. Gündüzün iki tarafında ve gecenin gündüze yakın saatlerinde namazı kıl. Şüphesiz iyilikler, kötülükleri giderir. Sabret. Rahmet olunanların dışındakiler cehenneme doldurulacaktır.

Sûre şu âyetle sona ermektedir:

وَلِلّهِ غَيْبُ السَّموَاتِ وَالْاَرْضِ وَاِلَيْهِ يُرْجَعُ الْاَمْرُ كُلُّهُ فَاعْبُدْهُ وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

“Göklerin ve yerin gaybı Allah'ındır. Bütün işler O'na döndürülür. Öyleyse O'na kulluk edin ve O'na tevekkül edin. Senin Rabbin yapmakta olduklarınızdan habersiz değildir.”[442]

Kâfirlerin, azgın ulusların hemen her peygamberi yalanladıklarını ve azabı hak ettiklerini, bu kıssalardan anlıyoruz. Bütün sapık milletlerin, aynı üslûpla nebileri ve resûlleri yalanladıkları gibi, Resûlüllah'ın kavminin de onu yalanladığı görülmektedir: Sen de bizim gibi bir insansın, özelliğin ne ki? Kitabı sen uydurdun. Senin sözünle, biz ilahlarımızı terk edecek değiliz. Biz üstünüz; siz peygamberler yumuşak baslı ve zayıfsınız, koruyucunuz da yok. Birer melek olsaydınız ya gibi sözlerle...

İşte hep bu yüzden onlar azabı hak ettiler. Allah onlara zulmetmedi, kendileri nefislerine zulmettiler. Bu, Allah'ın her zaman geçerli olan bir kanunudur. Ve Allah zalimleri yeryüzünde mirasçı kılmaz, amellerini boşa çıkarır.

3.BÖLÜM

(İlk Nazil Olan 22 Sure)

Tefsîr ve Müfessîr

Genel Bir Bakış: Tefsir kelimesi “fesere” veya tersinden bir okunuşla “sefere” kökünden gelmektedir.

Tefsir lügatte, "beyan etmek, keşf etmek, izhar etmek ve üzeri kapalı bir şeyi açmak" anlamındadır.

Istılahta ise, "Kur'an-ı Kerîmin manalarım keşfetmek ondaki müşkil ve garîp lafızlardan kastedilen şeyi beyan" etmek demektir.[447]

Ulümu’l-Kur'an eserlerinde tefsirin tarifinin zikredildiği yerlerde te'vil kelimesi de zikredilmiş ve bu iki kelimenin arasındaki fark zikredilmiştir.[448]

Te'vil kelimesi “evele” kökünden gelen ve geri dönme anlamına gelen bir mastardır.

Istılahta ise : Görünürde birbirleriyle uyumlu iki ihtimalden birine manayı yöneltmektir.

Yani: "Ayete, muhtemel manalardan birini vermektir."

Tefsir ve Te'vil kelimeleri Kur'an-ı Kerîm'de “Tef’il” kalıbında zikredilmektedir. Tefsir kelimesi Kuran’da yalnız bir defa Furkan suresinin 33. ayetinde, te'vil ise 15 ayette geçmektedir.[449]

Kuran’ı Kerîm araştırmalarını, birçok değişik bilim dalları ışığı altında ele almamız mümkündür. Ancak bu araştırmaları genel olarak iki ana noktada toplayabiliriz. Bunlar "dil ve edebiyat (filoloji)" ile "fikir-yorumlama" açısından yapılan çalışmalardır.[450]

Kur'an edebiyat yönüyle olduğu kadar, akîdevî yönüyle de aynı öneme sahiptir. Kuran’ın eşsiz bir edebiyat şaheseri olması, bu konuda araştırma yapacak olanların, Arap Dili ve Edebiyatım tüm filolojik özellikleriyle öğrenmesi gerekmektedir.

Fikir açısından araştırma yapacakların ise Arap dilinin tüm özelliklerim bilmek gibi bir zorunluluğu yoktur. Dili Arapça olmayan bir ülkede yaşayan herhangi bir fikir adamı, kendi diline çevrilmiş sağlıklı tercümeler ve diğer başka dokümanlar yardımıyla seçtiği konu üzerinde araştırma yapma imkanı vardır.

İslam’ın insanlık ufkuna doğmasıyla başlayan Kur 'an araştırmaları, günümüze kadar büyük gayretlerle süregelmiştir. Bu konuda geçmiş ulemanın yapmış olduğu ufuk açıcı çalışmalarım takdir etmemek mümkün değildir.

Ancak senelerdir İslamî araştırmalar, dil, iletişim, Müslüman ülkelerin basından geçen sosyal, siyasal ve benzeri nedenlerden, dünya literatüründe gerçek yerini bulamamış, meydan, batılı müsteşriklere kalmıştır. Onlar ise bu meydanda kendi ölçülerini kullanarak bazen kasıtlı bazen de bilgi eksikliği sebebiyle inançlarımız açısından hatalı eserler ortaya koymuşlar ve bu sahada otorite gibi gözükmüşlerdir.

Batı dillerine İngilizce,[451] Almanca[452] ve Fransızca'ya[453] çevirdikleri Kur 'an tercümelerini kendi yorumlarıyla halka sunmuşlardır. Bu çalışmalar yalnız Kur' an tercümeleriyle kalmamış, Kur'an ilimleriyle de alakalı bir çok çalışmalar yapılmıştır. Bunların en önemlileri, E.Montet, Blachere, Nöldeke, Gold Ziher, Rudi Paret gibi müelliflerdir. Ancak İslam dünyasının 1900'lü yıllarda başlayan ve ilk tohumları Muhammed Abduh tarafından atılan, tefsirde yeni metot uygulamalarıyla konum yavaş yavaş değişmiş, İslamî tefsir araştırmacıları yeniden dünya bilim sahasında yerini almaya başlamışlardır. Zamanla müsteşriklerin eserleri incelenmiş, yapılan yanlışlar ortaya çıkarılmıştır.

Bu sebeple biz konumuz gereği "Müfessir için gereken şartları" aşağıda maddeler halinde sunmaya çalışacağız. Bizim bu küçük çalışmamızdaki gayemiz genel "Araştırma Metot ve Teknikleri"ni sunmak değil, daha dar bir çerçevede konuyu ele almaktır.

Kuran’ı Kerîmi tefsir etmeye aday müfessirler için akademik platformda iki ana başlık göze çarpmaktadır.

1- Hazırlanma ve yoğunlaşma dönemi.

2- Pratik ve aktarma dönemi

A- Hazırlanma ve Yoğunlaşma Dönemi

Hazırlanma ve yoğunlaşma dönemine ait şartları şöyle sıralamak mümkündür:

a- Akîde ve Ahlak, Yönünden Hazırlanma ve Yoğunlaşma

Bu konumda kişi, sahih bir itikat üzerine yetişip İslamî emir ve yasaklara uygun bir yaşantı seçmeli ve öğrendiklerini amel sahasında değerlendirmelidir. Nitekim Sahabei Kiram ezberledikleri 10 ayetle amel etmedikçe diğer ayetlere geçmezlerdi.[454] Bu yaşantı biçiminin gerçekleşmesi şöyle olmalıdır.

1- Müfessir bid'atlardan kesinlikle kaçınmalı, ancak bu titizliği, onu yeni yorumlara açılmaya engel teşkil etmemelidir.

2- Arzu ve heveslerine uygun bir yaşantıya sahip, ayetleri kendi fikirleri doğrultusunda yorumlayan ve gerisini yok sayan inkarcı bir tip olmamalıdır.

3- Maksadı doğru, gayesi doğru olmalı, yaptığı işlerde her zaman Allah'ın rızasını ön planda tutmalı:

وَالَّذينَ جَاهَدُوا فينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَاِنَّ اللّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنينَ

“Bizim uğrumuzda cihad edenleri elbette kendi yollarımıza eriştireceğiz. Hiç şüphe yok ki Allah iyi davrananlarla beraberdir”[455] ayetinin ifadesine uygun çalışma sergilemeyi kendisine gaye edinmelidir.

Müfessir, maksadın doğruluğuna olan samimiyeti elde etmek için dünyayı, gaye olmaktan çıkarıp iyi amellere ve ahirete hazırlığa vesile olarak kullanmalıdır. Bu takdirde kendisine Vehbi ilmin verilmesi ümit edilir.

Suyüti el- İtkan'da müfessirin "İlmi Mevhübe" ye (yani Ledunnî ilmine) de sahip olmasının gerektiğini söyler ve şöyle devam eder: "Belki de sen îlmi Mevhübe yi zor zannediyor, böyle bir şeyi elde etmek insan kapasitesinin üstünde olduğunu tasarlıyorsun. Durum senin düşündüğün gibi değildir. Zira onu elde etmek, züht ve iyi ameller işlemekledir. Kalbinde bidat, kibir, boş arzular, dünya sevgisi olanlara vahyin manaları verilmez." Sonra iddiasına delil olarak:

6¡£Õ z¤Ûa ¡Š¤î Ì¡2 ¡¤‰ üa ó¡Ï æë¢Š £j Ø n í åí©ˆ £Ûa ó¡mb í¨a ¤å Ç ¢Ò¡Š¤• b 

“Yeryüzünde haksız yere büyüklenenleri ayetlerimden uzaklaştıracağım”[456] ayetini getirir ve Süfyan b.'Uyeyne'nin "Ayetlerimden uzaklaştıracağım" ayeti için yaptığı “Onlardan Kuran’ı Kerîmi anlama melekesini soyup alacağım" yorumunu kaydeder."

b- Öğrenim ve Kültür Yönünden Hazırlanma ve Yoğunlaşma:

Müfessir adayı olan kimse, öğrenim ve kültür sahibi olmak için elinden gelen gayreti göstermek zorundadır. Bu birikime ulaşmakta iki merhalede mümkündür.

1- Hazırlık dönemi

Bu dönem daha ziyade küçük yaşlarda başlatılan eğitimle mümkündür. Bu ilk eğitiminde;

a- Kuran’ın tümünü, -gerek kıraat gerekse tecvîd yönünden kusursuz bir okuyuşla öğrenecek ve ehliyetli öğreticiler tarafından ezberletilecektir. Zira bu ilim ileride gerek tefsir açısından gerekse önüne gelen değişik okunuşlardan seçim yapmada kendisine yardımcı olacaktır.

b- Hadis koleksiyonundan, özellikle Kur'an ayetlerinin tefsiriyle bağlantılı olan sahih hadisleri tanımalıdır.

c- Değişik bilim dallarından özet bilgileri elde etmelidir.

2- Akademik yoğunlaşma dönemi:

Bu dönemde özelde, Kuran’la bağlantılı olan ilimlerin tümünü, genelde yaşadığı dönemde revaç bulan ilimleri zeka ve kapasite durumuna göre elde etmeli ve bu ilimlerde yoğunlaşmaya çalışmalarıdır. Müfessir, çok değişik bilim dallarında ve kültürlerde yaygın bir bilgi sahibi olmak zorundadır. Zira Kuran’ın evrenselliği ve tebliğin geniş kitlelere yayılmasının gerekliliği, bu tür yoğun öğrenimi gerekli kılmaktadır.

Müfessir adayının özellikle yoğunlaşacağı ilimleri şöyle sıralayabiliriz.

a- Arap Dili ve Edebiyatı, (iştikak, lügat, sarf, nahv, meanî, beyan, bedi')

b- Dîni ilimler, bunlar; tevhîd, fıkıh, fıkıh usulü, rivayet ve dirayeti içeren hadis ilmi. Kur'an kültürüyle bağlantılı tüm ilimler; kıssalar, dahîl, nüzul sebepleri, muhkem ve müteşabih, nesh, i'cazu'l- Kur'an, müşkilü'l-Kur'an, Peygamber (a.s)'ın ve ashabının hayatını anlatan siyer ilmi.

c- Tefsir kaynaklarını ve yazarlarının tefsir metotlarını, yaşadığı zamanın müfessirlerini ve metotlarını, dünya çapında şöhret bulmuş müsteşriklerin tefsirle bağlantılı eserlerim, metotlarım ve gayelerim, mümkünse orijinal dilinden, değilse sağlam tercüme eserlerden yararlanarak bu konuyla ilgili tüm dünyada yapılan çalışmaları ve literatürü takip etmeye gayret etmelidir.

d- Felsefe, mantık, sosyoloji, tarih, jeoloji, tıp, astroloji, matematik ilimleri yeteri kadar tahsil edilmelidir.

Yukarıda bahsedilen ilimleri tüm tafsilatıyla elde etmek ilk etapta dıştan bakan bir kimseye, ulaşılması çok güç gibi gelebilir. Ne var ki, bu sayılan ilimler bir anda elde edilmesi gereken ilimler değildir. Şayet bu konuda bir eğitim programı çizelgesi düzenlenme imkanı olsa bunları elde etmemizin çok da zor bir şey olmadığı ortaya çıkacaktır. Kaldı ki adı geçen ilimlerin hepsi aynı seviyede elde edilmesi gerekmemektedir. Bunların içinden Kuran’la doğrudan bağlantılı ilimler çok ciddi biçimde öğrenilecek, yoğunlaşılacak, diğer ilimler için ise daha alt seviyede bir eğitim ve öğrenim uygulanacaktır.

Burada akla şöyle bir soru gelmektedir: "Kuran’la direk bağlantılı ilimlerin tümünü derinlemesine öğrenmek, yoğunlaşma olayını kaldırmayacak mıdır?"

Yani İslamî manada akademik müfessirin alanı yukarıda zikredilen ilimlerden hangisi olacaktır. Nahivde mi, Sarfda mı, yoksa diğer ilimlerden birisinde mi uzman olacaktır?

Yoğunlaşma neye göre değerlendirilecektir ?

Buna şöyle cevap vermemiz mümkündür. Müfessir dediğimiz, tefsir ilminde uzman ve bu alanda yoğunlaşmış kişidir. Bunun yanında tefsirle direk bağlantılı olan ilimlerden herhangi birinde kişi isterse özel olarak yoğunlaşabilir. Mesela: Tarihçi olabilir ancak o kişiye yalnız o dalda yoğunlaştığı için müfessir dememiz mümkün değildir.

B- Pratiğe Dökme ve Aktarma Dönemi

Bu dönem, müfessir adayının daha önce almış olduğu yeterli eğitimini pratiğe dökme dönemidir. Bu dönemde müfessir aşağıda sıralanacak sahalarda veya daha değişik alanlarda çalışmalar yaparak tefsir alanında yüklendiği misyonu yerine getirmelidir.

Bilgilerin pratiğe aktarma alanlarını kısaca şöyle özetleyebiliriz.

1- Tefsir sahasında akademik makaleler yazarak, bunların değişik dergilerde yayınlanmasını sağlamak.

2- İlmî birikimlerim, gerek yazılı gerek görsel medya iletişim aracılığıyla halka ulaştırılmasını sağlamak.

3- Gerek fakültelerde, gerek ibadethanelerde dersler ve konferanslar tertipleyerek birikimin aktarılmasını sağlamak.

4- Uluslararası platformdaki yanlışlar araştırılarak bunlara kendi dillerinde cevap verilmesini sağlamak. Özellikle bu sahada Bilgi işlem ve İnternet göz önünde bulundurularak en yeni gelişmeleri sonuna kadar kullanmak.

5- Tefsir ve buna bağlı ilim dallarında akademik çalışmalara danışman olarak katılmak, bu sahada yeni yetişenlerin önünü açarak yönlendirmeler yapmak.

Yukarıda bir kısmını özetle zikrettiğimiz pratik dönem çalışmalarında müfessir, genel davetçi kurallarına göre hareket etmeli, bu yolda kendine Kuran’ı Kerîmin:

“Hikmetle, güzel öğütle, Rabb'inin yoluna çağır, ve onlarla en güzel şekilde mücadele et”[457] ayetini düstur edinmelidir.

1-Alak Suresine Giriş

›1 ¡Õ Ü È¤Ûa ¢ñ ‰ì¢ ›Q

¡ággggggggggggî©y £ŠÛa ¡å¨à¤y £ŠÛa ¡é¨£ÜÛa ¡ágggggggggggg¤¡2

1-el-ALAK

Bismillâhirrahmânirrahîm

Alak suresi, erken Mekke dönemine aittir, ayet sayısı 19'dur. Bu surenin ilk sure olup olmadığı noktasında tartışmalar vardır. Ayet bakımından ele alındığında bu surenin ilk beş ayeti tartışmasız olarak ilk vahiylerdir, ama daha sonraki ayetler, içeriklerinden de anlaşıldığı üzere, sureyi daha sonra tamamlamıştır.

Alak Suresinin Kelimeleri:

›17 Õ Ü ô©ˆ £Ûa Ù¡£2 ‰ ¡á¤b¡2 ¤a Š¤Ó¡a ›Q

› ¤a Š¤Ó¡a  oku.

› ¡á¤b¡2  adı ile,

› Ù¡£2 ‰  Rabbin

› ô©ˆ £Ûa  öyle ki,

› 7 Õ Ü  yaratan

›27§Õ Ü Ç ¤å¡ß æb ¤ã¡üa Õ Ü ›R

› Õ Ü  yarattı.

› æb ¤ã¡üa  insanı

› ¤å¡ß  den, dan

› 7§Õ Ü Ç  aşılanmış yumurtadan

›3=¢â Š¤× üa Ù¢£2 ‰ ë ¤a Š¤Ó¡a ›S

› ¤a Š¤Ó¡a  oku!

› Ù¢£2 ‰ ë  Rabbin

› =¢â Š¤× üa  ikram eden.

›4=¡á Ü Ô¤Ûb¡2 á £Ü Ç ô©ˆ £Û a ›T

› ô©ˆ £Û a  öyle ki;

› á £Ü Ç  öğretti

› =¡á Ü Ô¤Ûb¡2  kalem ile

›56¤á Ü¤È í ¤á Ûb ß æb ¤ã¡üa á £Ü Ç ›U

› á £Ü Ç  öğretti

› æb ¤ã¡üa  insana

› ¤á Ûb ß  mediği (olumsuz)

› 6¤á Ü¤È í  bilme

›6=ó¨Ì¤À î Û æb ¤ã¡üa £æ¡a ¬5 × ›V

› ¬5 ×  hayır, hayır

› £æ¡a  muhakkak ki; (pekiştirme)

› æb ¤ã¡üa  insanlar,

›=ó¨Ì¤À î Û  azar.

›76ó¨ä¤Ì n¤a ¢ê¨a ‰ ¤æ a ›W

› ¤æ a ancak

› ¨a ‰  kendini gördü,

› ¢ê  O, (zamir)

› 6ó¨ä¤Ì n¤a Yeterli.

›86ó¨È¤u¢£ŠÛa Ù¡£2 ‰ ó¨Û¡a £æ¡a ›X

› £æ¡a  Muhakkak ki; (pekiştirme)

› ó¨Û¡a  de da (bağlaç)

› Ù¡£2 ‰ Rabbinedir

› 6ó¨È¤u¢£ŠÛa dönüş.

›9=ó¨è¤ä í ô©ˆ £Ûa o¤í a ‰ a ›Y

› a  mü? (soru edatı)

› o¤í a ‰  gördün

› ô©ˆ £Ûa  ki;

› =ó¨è¤ä í  engelleyeni

›106ó¨£Ü • a ‡¡a a¦†¤j Ç ›QP

› a¦†¤j Ç  kulu

› a ‡¡a  zaman

› 6ó¨£Ü •  namazda

›11=ô¨†¢è¤Ûa ó Ü Ç æb × ¤æ¡a o¤í a ‰ a ›QQ

› a mü? (soru edatı)

› o¤í a ‰  gördün

› ¤æ¡a  şayet

› æb ×  idi

› ó Ü Ç  üzerinde

› =ô¨†¢è¤Ûa  doğru yol

›126ô¨ì¤Ô £nÛb¡2 Š ß a ¤ë a ›QR

› ¤ë a yahut

› Š ß a  emrediyor

› 6ô¨ì¤Ô £nÛb¡2  sakınmayı

›136ó¨£Û ì m ë l £ˆ × ¤æ¡a o¤í a ‰ a ›QS

› a mı? (soru edatı)

› o¤í a ‰  gördün mü? (soru edatı)

› ¤æ¡a  ancak

› l £ˆ ×  yalanlıyor

› 6ó¨£Û ì m ë  yüz çeviriyor.

›146ô¨Š í é¨£ÜÛa £æ b¡2 ¤á Ü¤È í ¤á Û a ›QT

› a mı? (soru edatı)

› ¤á Û mez (olumsuz)

› ¤á Ü¤È í bilme

› £æ b¡2  muhakkak ki;

› é¨£ÜÛa  Allah,

› 6ô¨Š í  gördüğünü

›15=¡ò î¡•b £äÛb¡2 b¦È 1¤ ä Û ¯¡é n¤ä í ¤á Û ¤å¡÷ Û 5 × ›QU

› 5 ×  hayır, hayır (olumsuz)

› ¤å¡÷ Û  eğer

› ¯¡é n¤ä í ¤á Û  vazgeçmezse

› b¦È 1¤ ä Û  yakalayı veririz

› =¡ò î¡•b £äÛb¡2  perçeminden.

›167§ò ÷¡Ÿb §ò 2¡‡b × §ò î¡•b ã ›QV

› §ò î¡•b ã  perçeminden

› §ò 2¡‡b ×  yalancı

› 7§ò ÷¡Ÿb  hatalı, günahkar

›17=¢é í¡…b ã ¢Ê¤† î¤Ü Ï ›QW

› ¢Ê¤† î¤Ü Ï  çağırsın

› =¢é í¡…b ã  meclisini

›18= ò î¡ãb 2 £ŒÛa ¢Ê¤† ä ›QX

› ¢Ê¤† ä  bizde çağıracağız

› = ò î¡ãb 2 £ŒÛa  muhafızlarını

›19¤l¡Š n¤Óa ë ¤†¢v¤a ë ¢é¤È¡À¢mü 6e5 × ›QY

› 6e5 ×  hayır, hayır

› ü  etme

› ¢é¤È¡À¢m  itiat

› ¤†¢v¤a ë  secde et (Allah’a)

› ¤l¡Š n¤Óa ë  ve yaklaş. (secde ayeti)

Alak Suresinin Tefsiri:

›17 Õ Ü ô©ˆ £Ûa Ù¡£2 ‰ ¡á¤b¡2 ¤a Š¤Ó¡a ›Q

Alak 1- Yaratan Rabbinin adıyla oku!

Buradaki ikra' emri, 'oku, telaffuz et, dile getir' manalarına gelir. Telaffuz etmek, dile getirmek kavramları, yalnızca o anda yazılı olan veya hafızada bulunan bir şeyi -anlayarak ya da anlamadan- dil ile söylemeyi ifade eder; oysa "okumak", bir dış kaynaktan, burada Kuran mesajından, alınan sözleri veya düşünceleri, yüksek sesle olsun olmasın, ama anlamak niyetiyle bilinçli olarak zihnine nakşetmeyi ifade eder. Efendimizin, hicretten önce 13. yılda, Ramazan ayının son on günü içerisinde bu hitaba muhatap olduğunu biliyoruz.

Hayatının o döneminde, yalnızlık ona cazip geliyordu ve Hira Dağı mağarasında inzivaya çekiliyor, uzun tefekkür ve dualarla kendini ibadete veriyordu. Bir gece aniden vahiy meleği belirdi ve ona " ¤a Š¤Ó¡a Oku!" dedi. Muhammed(as), ilkin gerçek bir metni okumasının istendiğini zanneti- ki ümmi olduğu için bu talebi yerine getirmesi mümkün değildi. bu nedenle "ben okuyamam" dedi. Bunun üzerine, kendi sözleriyle; "melek beni yakaladı ve kendine çekti, öyle ki bütün gücüm kaybolup gitti; sonra beni bıraktı ve " ¤a Š¤Ó¡a Oku!" dedi. Ben "okuyamam" dedim, sonra beni yeniden yakaladı ve kendine çekti; sonra beni bıraktı ve dedi: " ¤a Š¤Ó¡a Oku!" Ben tekrar cevap verdim: "okuyamam...", sonra beni üçüncü defa yakaladı ve kendine çekti ve tekrar bıraktı ve dedi: " Oku, yaratan Rabbinin adına. O, insanı alaktan yarattı...".

Böylece Muhammed (as), (bu vahiy vasıtasıyla) ani bir aydınlanmayla, "okumaya", yani Allah'ın insana mesajını almaya ve anlamaya ve anlatmaya çağrıldığını farketti. Yani, sen bu zamana kadar okumadın (hem yazılı bir metni okumak manasına, hem de insanları hakla uyarmak, hikmet manasına),

وَلُوطًا اِذْ قَالَ لِقَوْمِه اِنَّكُمْ لَتَاْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَاسَبَقَكُمْ بِهَا مِنْ اَحَدٍ مِنَ الْعَالَمينَ

“Sen bundan önce ne bir yazı okur, ne de elinle onu yazardın. Öyle olsaydı, bâtıla uyanlar kuşku duyarlardı.”[458]

وَكَذلِكَ اَوْحَيْنَا اِلَيْكَ رُوحًا مِنْ اَمْرِنَا مَا كُنْتَ تَدْرى مَاالْكِتَابُ وَلَا الْايمَانُ وَلكِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدى بِه مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا وَاِنَّكَ لَتَهْدى اِلى صِرَاطٍ مُسْتَقيمٍ

Fakat, yaratmak denen işin sahibi olup kainatı ve seni yaratan, yetiştiren, seni kudretiyle "okur" yaptı, bir vahiy indirdi; sen de anla ve anlat, oku ve okut, Rabbinin adıyla, Rabbinin adına, O'nun için.

›27§Õ Ü Ç ¤å¡ß æb ¤ã¡üa Õ Ü ›R

Alak 2- O, insanı bir aşılanmış yumurtadan yarattı.

Alak, aleka'nın çoğuludur. Lügatte, yapışıp ilişmek manasındadır, ve mutlak şekilde yapışkan nesneye de denir. Bu yüzden, her türlü kana, özellikle uyuşuk, pıhtılaşmış kana ve rahimdeki tutuğa alak denmiştir. Yapışkanlığından dolayı sülük ve kuyu makarasına ve ipine de alek denir. Dikkat edilirse, bu manalarının bizde uyandırdığı his biraz tiksinti, biraz rahatsız edici.

İlk Kuran vahyinin, insanın alak'tan yaratıldığına dikkat çekmesi, insanın biyolojik kökeninin ilkelliği ve basitliği ile zihni ve ruhi potansiyelinin zıtlığını vurgulamıştır: hayatın yaratılışının gerisinde bulunan bilinçli bir planın ve amacın varlığına işeret eden zıtlık; çünkü ruhani ve manevi olarak alak, aşk ve sevgi manasında da lügatlerde geçmektedir İşte bu şekliyle deniyor ki; insani biz en aşağılık şeyden, görmeyi bile istemediğiniz, çok basit ve değersiz bir şeyden yarattık, ve "oku" dedik, onu "okuttuk", (ileride geleceği gibi) "kalemi kullanmayı" öğrettik.

›3=¢â Š¤× üa Ù¢£2 ‰ ë ¤a Š¤Ó¡a ›S›27§Õ Ü Ç ¤å¡ß æb ¤ã¡üa Õ Ü ›R

›56¤á Ü¤È í ¤á Ûb ß æb ¤ã¡üa á £Ü Ç ›U›4=¡á Ü Ô¤Ûb¡2 á £Ü Ç ô©ˆ £Û a ›T

Alak 3,4,5- “Oku, Rabb'in sonsuz kerem sahibidir, kalemi kullanmayı öğretendir, insana bilmediğini belleten.”

Burada, "oku" emri tekrarlanıyor, bu hem öneminden, hem sonraki ayetlerle ilişkisinden, hem de diğer insanlara aktarmayı, "oku"mayı vurgulamak açısından olabilir. Oku, çünkü Rabb'in çok cömert, cömertliğinin sınırı olmayan, lütuf sahibi, sebepli ya da sebepsiz, karşılıklı ya da karşılıksız, alışılmış ya da alışılmamış cömertlik, yardım ve nimet sahibidir. O kadar ki, insanı bir alaktan, hakir bir başlangıçla yaratmasına rağmen, ona ilim vererek, "oku"masını öğreterek, kalemi kullanmasını, bilmediklerini belleterek mahlukatın en yüksek seviyesine çıkartmıştır.

"Kalem", burada, yazma sanatının veya daha özelde, yazı yoluyla kaydedilen bütün bilgilerin sembolü olarak kullanılmıştır: ve bu 1. ve 3. ayetlerin başlarındaki "oku!" çağrılarının da içini doldurmaktadır. Allah (cc), kalemi öğretmekle, insanın, düşüncelerini, tecrübelerini ve kavrayışlarını , yazılı kayıtlar aracılığıyla bireyden bireye, kuşaktan kuşağa ve bir kültür çevresinden diğerine aktarması yeteneğini vermiş oluyor ve bu sayede insan bilgisinin toplamına bir birikim karakteri kazandırılabiliyor. Ve yine Allah vergisi yetenek sayesinde her birey, insanlığın kesintisiz bilgi birikiminden şu veya bu yolla yararlandığından, burada, tek tek bireylerin kendi başlarına bilmedikleri, ve aslında bilemeyecekleri, şeylerin Allah tarafından insana öğretildiği kaydedilmiştir.

Eğer "kalem kullanma"yı insan bilmeseydi, daha doğrusu Allah (cc) öğretmeseydi, bilmediklerini belletmeseydi, insan "insan" olmazdı. Yani, insan aslında ilimsizdir,ancak Allah'ın ihsanı sayesinde onda ilim hasıl olmuştur. Hem 4. hem 5. ayette olmak üzere, insanın, kendisini aşağılık bir biyolojik varlık olarak yaratan ve ona bilgi elde etme iradesi ve yeteneği veren Allah'a kesinkes bağlılığını iki kez vurgulaması, hemen sonraki üç ayette hikmetini açığa vuruyor. Allah'ın insana bilmediğini belletmesi, ayrıca, aynı zamanda, O'nun yalnızca beşeri tecrübe ve akıl ile oluşturulamayan ruhi hakikatleri, manevi/ahlaki ilkeleri ve ölçüleri peygamberler aracılığıyla vahyetmesini de göstermektedir: böylece, ilahi vahiy olgusunun da en geniş manada çerçevesi çizilmiş oluyor.

›76ó¨ä¤Ì n¤a ¢ê¨a ‰ ¤æ a ›W›6=ó¨Ì¤À î Û æb ¤ã¡üa £æ¡a ¬5 × ›V

›86ó¨È¤u¢£ŠÛa Ù¡£2 ‰ ó¨Û¡a £æ¡a ›X

Alak, 6,7,8-Hayır, muhakkak ki (gerçek şu ki) insan fütursuzca azar, kendini yeterli görünce. Oysa, sonunda dönüş, elbette, Rabbinedir.

Surenin buradan itibaren olan kısmının epeyce zaman sonra indiği anlaşılıyor. Rivayetlere göre, iniş sebebi Ebu Cehil'in takındığı tavırlardır. "Eğer Muhammed'i Kabe'de namaz kılarken görürsem, boynunu çiğnerim." demişti. Bu sebeple, buradaki "kella" ile sakındırma ona ait olmakla beraber, azgın, haddini aşan, sınırlarını bilmeyen her insan içindir. Bu şekliyle, önceki ayetlerle değil de, Ebu Cehil'le ilişkilenmiş bulunduğu için, buradaki "kella"nın yasaklamak, tehdit için değil, pekiştirmek ve bir gerçeği vurgulamak için kullanıldığını da eklemişlerdir.

Allah'ın ilk ayetlerde bahsettiği keremine rağmen, lütuflarına rağmen ve insanın aslında ona ne kadar muhtaç olduğunu vurgulamasına rağmen, gerçek şu ki, insan cahilliğinden dolayı, azcık eline güç geçince, kendini zengin görünce azar, kendini istiğna eder, ihtiyaçsız sayar. Yukarda bu muhtaç olma gerçeğine iki defa vurgu bu yüzdendir.

Dönüşün Rabb'e olması, iki anlamda kullanılmıştır: "herkes mutlaka hesap için Allah'ın huzuruna getirilecektir" ve " var olan her şey asıl kaynağı olan Allah'a geri dönecektir." Nihai analizde, 6-8. ayetlerde ifade edilen düşünce, insanın kendine yeterli olduğu ve dolayısıyla "kendi kaderinin efendisi olduğu şeklindeki küstahça düşünceyi reddeder.” Ayrıca bütün ahlaki kavramların -iyi ile kötü, doğru- ile yanlış arasındaki ayrım ölçülerinin- insanın Allah'a karşı sorumluluğu kavramı ile kopmaz şekilde bağlı olduğuna işaret eder.

›106ó¨£Ü • a ‡¡a a¦†¤j Ç ›QP›9=ó¨è¤ä í ô©ˆ £Ûa o¤í a ‰ a ›Y

Alak 9,10-Gördün mü şu engellemeye kalkışanı, bir kulu namazdan?

"Hiç düşündün mü, Allah'ın bir kulunu namaz kıldığı zaman yasaklayanı": Müminleri ibadetten fiilen engelleme teşebbüsüne işaret vardır burada. Yukarda da geçtiği şekliyle, bu ayetlerin, Ebu Cehil'in peygamberimizi kamuya açık alanda ibadetten menetmesi hakkında indiği rivayet edilmiştir. Bu böyledir, ancak bu pasajın manası ve muhtevası, Kuranın tamamında olduğu gibi, aslında herhangi bir tarihsel olayın veya durumun çok ötesine uzanmaktadır; her dönemde (hele yaşadığımız şu zamanda, Türkiye'de, Tunus'ta ve birçok yerde, her yerde), ("namaz" kavramında sembolize edilen) dinin sosyal hayatı şekillendirme fonksiyonuna karşı koyma teşebbüslerinin tümü için geçerlidir (ve bu şekliyle bizim için ne kadar da manidardır). Burada namazdan bahsedildiği için kimileri bu kısmın çok sonra, hatta Medine'de indiğini iddia etmişleridir, ama biliniyor ki, Peygamber ve Müslümanlar, şu haliyle olmasa da, Mekke dönemi boyunca namaz kıla geldiler, dikkat edilmelidir ki burada, şu haliyle farz olan bir namaz açıkça kastedilmemektedir, ve Mekke'de namaz tarihen sabittir.

›126ô¨ì¤Ô £nÛb¡2 Š ß a ¤ë a ›QR›11=ô¨†¢è¤Ûa ó Ü Ç æb × ¤æ¡a o¤í a ‰ a ›QQ

Alak 11,12-Baksana (söyle bakalım), ya o hidayet üzere ise, yahut takvayı emrediyorsa?

Burada, Arapça metinde zamirler kullanıldığı için, değişik manalar çıkma ihtimali vardır. Hitabın o azgın kimseye yapıldığı ve zamirin peygambere ait olduğu düşünülürse, "Düşünsene, ey namaz kılanı (dinini yaşamak isteyeni, başını örtmek isteyeni) alıkoyan insan! Eğer o kul doğru yol üzere ise, seni de doğru yola çağırıyorsa, Allah'a karşı sorumluluk bilinci içerisinde ise ve insanları da buna davet ediyorsa bu kötü mü? Sen kendini ne sanıyorsun, ve onun seni dinleyeceğini mi sanıyorsun?" anlamı çıkarken, hitabın peygambere ve zamirin azgın insana ait olduğu düşünülürse, "Ey o okumakla emredilip de, namaz kılan (teslim olan, Müslüman olan, Müslüman’ca yaşamak isteyen) kul! O alıkoyan insanı gördün bak, onu bir düşün; eğer o azgınlık etmeseydi, Allah'a teslim olsaydı, seni alıkoyacağına Allah'tan ittika etseydi ne iyi olurdu. O hala Allah'ın kendini görüyor olduğunu idrak etmedi değil mi?" Yine aynı bakış açısıyla şu ayetler de açıklanmış oluyor:

›136ó¨£Û ì m ë l £ˆ × ¤æ¡a o¤í a ‰ a ›QS›136ó¨£Û ì m ë l £ˆ × ¤æ¡a o¤í a ‰ a ›QS

›146ô¨Š í é¨£ÜÛa £æ b¡2 ¤á Ü¤È í ¤á Û a ›QT

Alak,13,14-Baksana, (hiç düşündün mü), onun hakikati yalanla(ma) yabileceğini, ve sırtını dön(mey)ebileceğini? O bilmez mi ki Allah (her şeyi) görür?

Peygambere hitap olduğunda, "sen doğruyu söylediğin, hakka davet ettiğin halde, o alıkoyan azgın yalanlar haktan yüz çevirir ve tersine giderse ne kadar kötü olur, Allah'ın her şeyi mutlaka gördüğünü bilmez mi?", azgın kişiye hitap olduğunda, "baksana, ey alıkoyan, haddini bilmez kişi! O kul seni dinleyip de haktan yüz çevirirse, tersine hareket etse ve yalanlarsa iyi mi olur? o, Allah'ın her şeyi gördüğünü bilmez mi?" Sonuçta hangi şekilde olursa olsun, tehdit azgın, alıkoyan insanadır ve her durumda kaybeden, cezalandırılacak olan odur.

›167§ò ÷¡Ÿb §ò 2¡‡b × §ò î¡•b ã ›QV›15=¡ò î¡•b £äÛb¡2 b¦È 1¤ ä Û ¯¡é n¤ä í ¤á Û ¤å¡÷ Û 5 × ›QU

Alak, 15,16-“Hayır, o azgın vazgeçmezse, onu alnından tutup sürükleriz, yalancı ve isyankar alnından.”

Buradaki "kella", azgının yukarıdaki tutumunu reddetmek, ve gerçeğin onun zannettiği gibi olmadığını vurgulamak ve sonraki ayete dikkati çekmek içindir. "Yemin ederim ki, celalim hakkı için, eğer o azgın kendini müstağni görmekten, Müslümancı yaşamayı yasaklamaktan vazgeçmezse, akıllanmazsa perçeminden tutup sürükleriz." Bu deyim, yapılan işin (sürükleme) şiddetini ve kaçınılmazlığını ve aşağılayıcılığını vurgulamak için kullanılmıştır.

›18= ò î¡ãb 2 £ŒÛa ¢Ê¤† ä ›QX›17=¢é í¡…b ã ¢Ê¤† î¤Ü Ï ›QW

Alak ,17,18-“O vakit o taraftarlarını çağırsın. Biz de zebanileri çağıracağız.”

Kıyamet gününde, o azgın şimdi güvendiği, destek aldığı güçlerini çağırsın. Ya da, isyan etmesine neden olan, tavsiyelerini dinlediği o küstah aklını ve nefsini, kibrini çağırsın bakalım. Biz de azap güçlerimizi çağıracağız, onu cehenneme sokacağız.

›19¤l¡Š n¤Óa ë ¤†¢v¤a ë ¢é¤È¡À¢mü 6e5 × ›QY

Alak, 19-“Hayır! Ona uyma! Allah'a secde et ve (yalnızca O'na) yaklaş!”

Sakındırma üzerine sakındırmayla, kendini üstün gören, Müslümancı yaşamana engel olmak isteyen o adamı, o ideolojiyi, o sistemi takmamayı, o sisteme itaat etmemeyi ve kulak vermemeyi emrediyor Allah Teala. Sebat et, sabret ve secdeyle Rabbini hisset, O'nun yardımını, yanında olduğunu unutma. Ve, Rabbine yakınlaş, O'na yönel, zalimleri Allah'a havale et, ve O'ndan aldığın güçle teslim olma. Nihayet en son dönüş O'nadır.

2-Kalem Suresine Giriş

›2 ¡á Ü Ô¤Ûa ¢ñ ‰ì¢ ›R

¡ággggggggggggî©y £ŠÛa ¡å¨à¤y £ŠÛa ¡é¨£ÜÛa ¡ágggggggggggg¤¡2

2-el-KALEM

Bismillâhirrahmânirrahîm

Kalem Suresi’nin, Alak Suresi’nden sonra mı nazil olduğu yoksa Müddessir Suresi’nden de sonra üçüncü sırada mı yer aldığı konusunda farklı görüşler olmasına rağmen, üzerinde ittifak edilen husus şudur ki; Kalem Suresi, Kur’an’ın ilk nazil olan bölümlerinden birini oluşturmaktadır. Bunun yanında Hz. Peygamberin ilk vahyi almasıyla birlikte -M.610- üç yıl boyunca sözlü vahiy almadığına dair görüşler vardır. Açıkçası Alak Suresi’nden sonra nazil olduğunda şüphe olmayan Kalem ve Müddessir surelerinin içeriği, böyle bir dönemin varolabileceği ihtimalini kuvvetlendirir.

Zira, Mekke Dönemi kronolojisi tam olarak bilinmemesine rağmen bilinen bir gerçek vardır ki, o da, Hz. Peygamberin ilk vahyi aldıktan sonra yaklaşık üç yıl boyunca umuma tebliğ yapmadığı, ancak mesajlarda yer alan anlayış ve tavırları kendilerine yakın bulan dostlarına, bu mesajlara özel olarak ilettiğidir. Hz. Peygamber sırası geldiğinde Kur’ani mesajı umuma tebliğ etmiş ve bu da Mekke’nin zengin tüccarlarının muhalefetine neden olmuştur. Surenin tarihsel arka plânına bakıldığında bu tür bir muhalefetin varolduğu görülür, dolayısıyla bu surenin üç yıllık bir zaman sürecinden sonra nazil olan Kur’an pasajlarından biri olduğu kabul edilebilir.

Kalem Suresinin Kelimeleri:

›1= æë¢Š¢À¤ í b ß ë ¡á Ü Ô¤Ûa ë ¬æ ›Q

› ¬æ  Nûn.

› ë  andolsun ki, (yemin vavı)

› ¡á Ü Ô¤Ûa  kaleme

› b ß ë  ve olşeye

› = æë¢Š¢À¤ í  yazdıklarına

›27§æì¢ä¤v à¡2 Ù¡£2 ‰ ¡ò à¤È¡ä¡2 o¤ã a ¬b ß ›R

› ¬b ß  değilsin. (olumsuz)

› o¤ã a  Sen

› ¡ò à¤È¡ä¡2  nimeti

› Ù¡£2 ‰  Rabbinin

› 7§æì¢ä¤v à¡2  mecnun

›37§æì¢ä¤à ß Š¤î Ë a¦Š¤u ü Ù Û £æ¡a ë ›S

› £æ¡a ë  hiç şüphesiz

› Ù Û  senin için

› a¦Š¤u ü  mükâfat vardır.

› Š¤î Ë  tükenmeyen

› 7§æì¢ä¤à ß  bitip

›4§áî©Ä Ç §Õ¢Ü¢ ó¨Ü È Û Ù £ã¡a ë ›T

› Ù £ã¡a ë  ve sen

› ó¨Ü È Û  elbette

› §Õ¢Ü¢  ahlâk üzeresin.

› §áî©Ä Ç  yüce

›5= æë¢Š¡–¤j¢í ë ¢Š¡–¤j¢n Ï ›U

› ¢Š¡–¤j¢n Ï (Sen de) göreceksin,

› = æë¢Š¡–¤j¢í ë  onlar da görecekler,

›6¢æì¢n¤1 à¤Ûa ¢á¢Ø¡£í b¡2 ›V

› ¢á¢Ø¡£í b¡2  hanginizde

› ¢æì¢n¤1 à¤Ûa  delilik olduğunu

:©é¡Üî©j ¤å Ç £3 ™ ¤å à¡2 ¢á Ü¤Ç a ì¢ç Ù £2 ‰ £æ¡a ›W

›7 åí©† n¤è¢à¤Ûb¡2 ¢á Ü¤Ç a ì¢ç ë

› Ù £2 ‰ £æ¡a  doğrusu Rabbin,

› ì¢ç  O'dur.

› ¢á Ü¤Ç a  bilendir

› ¤å à¡2 her kimin

› £3 ™  saptığını

› ¤å Ç den, dan

› :©é¡Üî©j  yolunda

› ì¢ç ë  O,

› ¢á Ü¤Ç a  bilendir.

› åí©† n¤è¢à¤Ûb¡2  hidayette olduğunu,

›8 åî©2¡£ˆ Ø¢à¤Ûa ¡É¡À¢m 5 Ï ›X

› 5 Ï  etme

› ¡É¡À¢m  itiat

› åî©2¡£ˆ Ø¢à¤Ûa  yalancılara

›9 æì¢ä¡ç¤†¢î Ï ¢å¡ç¤†¢m ¤ì Û aë¢£… ë ›Y

› aë¢£… ë  isterler ki,

› ¢å¡ç¤†¢m ¤ì Û  yumuşak davranasın

› æì¢ä¡ç¤†¢î Ï  yumuşak davransınlar.

›10=§åî©è ß §Ò5 y £3¢× ¤É¡À¢m ü ë ›QP

› ü ë  etme

› ¤É¡À¢m  itâat

› £3¢×  her

› §Ò5 y  birine

› =§åî©è ß  yemin edip duran (aşağılık)

›11=§áî©à ä¡2 §õ¬b £' ß §‹b £à ç ›QQ

› §‹b £à ç kötüleyen

› §õ¬b £' ß  söz götürüp,

› =§áî©à ä¡2  getiren

›12=§áî©q a §† n¤È¢ß ¡Š¤î ‚¤Ü¡Û §Êb £ä ß ›QR

› §Êb £ä ß  engel olan

› ¡Š¤î ‚¤Ü¡Û  hayra

› §† n¤È¢ß  saldırgan

› =§áî©q a  günahkar

›13=§áî©ã ‹ Ù¡Û¨‡ †¤È 2 §£3¢n¢Ç ›QS

› §£3¢n¢Ç  kaba

› †¤È 2  kötülükle

› Ù¡Û¨‡ bu şekilde

› =§áî©ã ‹  damgalı

›146 åî©ä 2 ë §4b ß a ‡ æb × ¤æ a ›QT

› ¤æ a  diye

› æb ×  olmuş

› a ‡  sahibi

› §4b ß  mal

› 6 åî©ä 2 ë  çocuk

¢Šî©Ÿb a 4b Ó b ä¢mb í¨a ¡é¤î Ü Çó¨Ü¤n¢m a ‡¡a›QU

›15 åî©Û £ë üa

› a ‡¡a  zaman

› ó¨Ü¤n¢m  okunduğu

› ¡é¤î Ü Ç üzerine

› b ä¢mb í¨a  âyetlerimiz

› 4b Ó  der

› ¢Šî©Ÿb a  masalları

› åî©Û £ë üa  Öncekilerin

›16¡âì¢Ÿ¤Š¢‚¤Ûa ó Ü Ç ¢é¢à¡ ä ›QV

› ¢é¢à¡ ä  onun damga vuracağız

› ó Ü Ç üzerine

› ¡âì¢Ÿ¤Š¢‚¤Ûa  burnun

lb z¤• a ¬b ã¤ì Ü 2 b à × ¤á¢çb ã¤ì Ü 2 b £ã¡a ›QW

b è £ä¢ß¡Š¤– î Û aì¢à ¤Ó a ¤‡¡a 7¡ò £ä v¤Ûa

›17= åî©z¡j¤–¢ß

› b £ã¡a  vaktiyle

› b ã¤ì Ü 2  belâ verdik

› ¤á¢ç  onlara

› b à ×gibi

› ¬b ã¤ì Ü 2  belâ verdiğimiz

› lb z¤• a  sahiplerine

› 7¡ò £ä v¤Ûa  bahçe

› aì¢à ¤Ó a ¤‡¡a  yeminleştikleri zaman

› Š¤– î Û kimseye görünmeden

› b è £ä¢ß onları

› = åî©z¡j¤–¢ß  sabahleyin

›18 æì¢ä¤r n¤ í ü ë ›QX

› ü ë  etmiyorlardı

› æì¢ä¤r n¤ í  istisna

¤á¢ç ë Ù¡£2 ‰ ¤å¡ß ¥Ñ¡ö¬b Ÿ b è¤î Ü Ç Òb À Ï ›QY

›19 æì¢à¡ö¬b ã

› Òb À Ï  âfet sarıverdi

› b è¤î Ü Ç üzerlerine

› ¥Ñ¡ö¬b Ÿ  kuşatıcı

› ¤å¡ß den

› Ù¡£2 ‰  Rabbin

› ¤á¢ç ë  onlar

› æì¢à¡ö¬b ã  uykudayken

›20¡áí©Š £–Ûb × ¤o z j¤• b Ï ›RP

› ¤o z j¤• b Ï sabahladılar

› ¡áí©Š £–Ûb × kasıp, kavrulmuş (bahçe)

›= åî©z¡j¤–¢ß a¤ë …b ä n Ï ›RQ

› a¤ë …b ä n Ï  birbirlerine seslendiler

› = åî©z¡j¤–¢ß  Sabah olurken

›21 åî©ß¡‰b • ¤á¢n¤ä¢× ¤æ¡a ¤á¢Ø¡q¤Š y ó¨Ü Ç aë¢†¤Ëa ¡æ a›RR

› ¡æ a  Madem

› aë¢†¤Ëa  gidin

› ó¨Ü Ç üzerine

› ¤á¢Ø¡q¤Š y  mahsülünüzün

› ¤æ¡a şayet

› ¤á¢n¤ä¢× iseniz

› åî©ß¡‰b •  devşirme

›23= æì¢n Ïb ‚ n í ¤á¢ç ë aì¢Ô Ü À¤ãb Ï ›RS

› aì¢Ô Ü À¤ãb Ï  yürüyorlardı

› ¤á¢ç ë ve onlar

› = æì¢n Ïb ‚ n í  fısıldaşıyorlardı

›24¥åî©Ø¤¡ß ¤á¢Ø¤î Ü Ç â¤ì î¤Ûa b è £ä Ü¢¤† íü ¤æ a ›RT

› ¤æ a  Sakın

› b è £ä Ü¢¤† íü  sokulmasın

› â¤ì î¤Ûa  bugün

› ¤á¢Ø¤î Ü Ç  yanınıza

› ¥åî©Ø¤¡ß  yoksul

›25 åí©‰¡…b Ó §…¤Š y ó¨Ü Ç a¤ë † Ë ë ›RU

› a¤ë † Ë ë  erkenden yola düştüler

› ó¨Ü Ç  (yola) düştüler

› §…¤Š y  (yoksulları) mahrum etmek

› åí©‰¡…b Ó  güçleri yettiği halde

›26= æì¢£Û¬b š Û b £ã¡a a¬ì¢Ûb Ó b ç¤ë a ‰ b £à Ü Ï ›RV

› b £à Ü Ï vaktaki

› b ç¤ë a ‰  (bahçeyi) gördüklerinde

› a¬ì¢Ûb Ó  dediler

› b £ã¡a  mutlaka

› = æì¢£Û¬b š Û  yolumuzu şaşırmış olmalıyız

›27 æì¢ßë¢Š¤z ß ¢å¤z ã ¤3 2 ›RW

› ¤3 2 bilakis

› ¢å¤z ã  biz

› æì¢ßë¢Š¤z ß  mahrum bırakılmışız

›28 æì¢z¡£j ¢mü¤ì Û ¤á¢Ø Û ¤3¢Ó a¤á Û a¤á¢è¢À ¤ë a 4b Ó›RX

› 4b Ó  dedi

› ¤á¢è¢À ¤ë a ortancı olanı

› ¤á Û a  miydim?

› ¤3¢Ó a  dememiş

› ¤á¢Ø Û  size

› ü¤ì Û  etsenize

› æì¢z¡£j ¢m  (Rabbinizi) tespih

›29 åî©à¡Ûb Ã b £ä¢× b £ã¡a ¬b ä¡£2 ‰ æb z¤j¢ aì¢Ûb Ó ›RY

› aì¢Ûb Ó  dediler

› æb z¤j¢ subhansın

› ¬b ä¡£2 ‰ ey Rbbimiz

› b £ã¡a  doğrusu

› b £ä¢×  biz

› åî©à¡Ûb Ã (kendi kendimize) yazık etmişiz

›30 æì¢ß ë5 n í §œ¤È 2 ó¨Ü Ç ¤á¢è¢š¤È 2 3 j¤Ó b Ï ›SP

› 3 j¤Ó b Ï  yüklemeye başladılar

› ¤á¢è¢š¤È 2  birbirlerinin

› ó¨Ü Ç üzerine

› §œ¤È 2 bazıları

› æì¢ß ë5 n í  kabahati

›31 åî©Ëb Ÿ b £ä¢× b £ã¡a ¬b ä Ü¤í ë b í aì¢Ûb Ó ›SQ

› aì¢Ûb Ó  dediler

› b í vay

› ¬b ä Ü¤í ë halimize

› b £ã¡a  Gerçekten

¬ó¨Û¡a ¬b £ã¡ab è¤ä¡ß a¦Š¤î b ä Û¡†¤j¢í ¤æ a ¬b ä¢£2 ‰ ó¨ Ç ›SR

›32 æì¢j¡Ëa ‰ b ä¡£2 ‰

› ó¨ Ç  belki

› ¬b ä¢£2 ‰  Rabbimiz

› ¤æ a  daha

› b ä Û¡†¤j¢í  bunun yerine bize

› a¦Š¤î hayırlısını

› ¬b è¤ä¡ß ondan

› ¬b £ã¡a  çünkü

› ó¨Û¡a  artık

› b ä¡£2 ‰ Rabbimizi

› æì¢j¡Ëa ‰  (hoşnutluğunu) arzuluyoruz

<¢Š j¤× a ¡ñ Š¡¨üa ¢la ˆ È Û ë 6¢la ˆ È¤Ûa Ù¡Û¨ˆ × ›SS

›33; æì¢à Ü¤È í aì¢ãb × ¤ì Û

› Ù¡Û¨ˆ ×  İşte böyledir

› 6¢la ˆ È¤Ûa  azap

› ¢la ˆ È Û ë  azabı

› ¡ñ Š¡¨üa  ahiret ise

› <¢Š j¤× a  daha büyüktür

› ¤ì Û  keşke

› aì¢ãb × olsalardı

› æì¢à Ü¤È í bilmiş

›34¡áî©È £äÛa ¡pb £ä u¤á¡è¡£2 ‰ †¤ä¡Ç åî©Ô £n¢à¤Ü¡Û £æ¡a›ST

› £æ¡a  muhakkak ki,

› åî©Ô £n¢à¤Ü¡Û  takvâlılar için

› †¤ä¡Ç  katında

› ¤á¡è¡£2 ‰  Rableri

› ¡pb £ä u  cennetler

› ¡áî©È £äÛa  nimetleri vardır

›356 åî©ß¡Š¤v¢à¤Ûb × åî©à¡Ü¤¢à¤Ûa ¢3 È¤v ä Ï a ›SU

› ¢3 È¤v ä Ï a  tutar mıyız?

› åî©à¡Ü¤¢à¤Ûa müslim ile

› 6 åî©ß¡Š¤v¢à¤Ûb ×  günahkârlar gibi

›367 æì¢à¢Ø¤z m Ñ¤î × ®¤á¢Ø Û b ß ›SV

› ®¤á¢Ø Û b ß  Size ne oluyor?

› Ñ¤î × nasıl

› 7 æì¢à¢Ø¤z m  hüküm veriyorsunuz?

›37= æì¢¢‰¤† m ¡éî©Ï ¥lb n¡× ¤á¢Ø Û ¤â a ›SW

› ¤á¢Ø Û ¤â a  var mı?

› ¥lb n¡×  kitap

› ¡éî©Ï onu

› = æì¢¢‰¤† m  okuyorsunuz

›387 æë¢Š £î ‚ m b à Û ¡éî©Ï ¤á¢Ø Û £æ¡a ›SX

› £æ¡a yahut

› ¤á¢Ø Û  sizin için

› ¡éî©Ï  onda vardır

› b à Û  her şey

› 7 æë¢Š £î ‚ m  beğendiğiniz

¡â¤ì í ó¨Û¡a ¥ò Ì¡Ûb 2 b ä¤î Ü Ç ¥æb à¤í a ¤á¢Ø Û ¤â a ›SY

›39 7 æì¢à¢Ø¤z m b à Û ¤á¢Ø Û £æ¡a ò à¨î¡Ô¤Ûa

› ¤á¢Ø Û ¤â a  sizin var mı?

› ¥æb à¤í a  yeminler

› b ä¤î Ü Ç  tarafımızdan

› ¥ò Ì¡Ûb 2 açık

› ó¨Û¡a  kadar

› ¡â¤ì í  gününe

› =¡ò à¨î¡Ô¤Ûa  kıyamet

› £æ¡a  Yoksa

› ¤á¢Ø Û  sizindir

› b à Û  her ne

› 7 æì¢à¢Ø¤z m  hükmederseniz

›408¥áî©Ç ‹ Ù¡Û¨ˆ¡2 ¤á¢è¢£í a ¤á¢è¤Ü ›TP

› ¤á¢è¤Ü  Sor onlara

› ¤á¢è¢£í a  onların

› Ù¡Û¨ˆ¡2  iddiasını

› 8¥áî©Ç ‹  (kim) savunacak

aì¢ãb × ¤æ¡a¤á¡è¡ö¬b × Š¢'¡2aì¢m¤b î¤Ü Ï 8¢õ¬b × Š¢( ¤á¢è Û ¤â a ›TQ

›41 åî©Ó¡…b •

› ¤á¢è Û ¤â a  Yoksa var mı onların?

› 8¢õ¬b × Š¢(  ortakları

› aì¢m¤b î¤Ü Ï  getirsinler

› ¤á¡è¡ö¬b × Š¢'¡2  ortaklarını

› ¤æ¡a  iseler

› aì¢ãb × ettiklerinde

› åî©Ó¡…b •  doğru

ó Û¡a æ¤ì Ç¤†¢í ë §Öb ¤å Ç ¢Ñ '¤Ø¢í â¤ì í ›TR

›42= æì¢Èî©À n¤ í 5 Ï ¡…ì¢v¢£Ûa

› â¤ì í  gün

› ¢Ñ '¤Ø¢í  açılır

› ¤å Ç ten

› §Öb  incik

› æ¤ì Ç¤†¢í ë  davet edilirler

› ¡…ì¢v¢£Ûaó Û¡a  secdeye

› 5 Ï  getiremezler

›= æì¢Èî©À n¤ í  güç

aì¢ãb × ¤† Ó ë 6¥ò £Û¡‡ ¤á¢è¢Ô ç¤Š m ¤á¢ç¢‰b –¤2 a ¦ò È¡(b ›TS

›43 æì¢à¡Ûb ¤á¢ç ë ¡…ì¢v¢£Ûa ó Û¡a æ¤ì Ç¤†¢í

› ¦ò È¡(b  horluktan

› ¤á¢ç¢‰b –¤2 a  gözleri

› ¤á¢è¢Ô ç¤Š m  düşmüş

› 6¥ò £Û¡‡  zillet bürür

› ¤† Ó ë  ve halbuki

› aì¢ãb ×  iken

› æ¤ì Ç¤†¢í  davet

› ó Û¡a  ediliyorlardı

› ¡…ì¢v¢£Ûa  secdeye

› ¤á¢ç ë  ve onlar

› æì¢à¡Ûb  sapasağlam

6¡sí©† z¤Ûa a ˆ¨è¡2 ¢l¡£ˆ Ø¢í ¤å ß ë ó©ã¤‰ ˆ Ï ›TT

›44= æì¢à Ü¤È í ü ¢s¤î y ¤å¡ß ¤á¢è¢u¡‰¤† n¤ ä

› ó©ã¤‰ ˆ Ï  bana bırak

› ¤å ß ë  o kimseyi

› ¢l¡£ˆ Ø¢í  yalan sayanı

› a ˆ¨è¡2  bu

› 6¡sí©† z¤Ûa  sözü

› ¤á¢è¢u¡‰¤† n¤ ä  (azaba yaklaştırıyoruz)

› ¢s¤î y ¤å¡ß  bir yönden

› = æì¢à Ü¤È í ü  bilmedikleri

›45¥åî©n ß ô©†¤î × £æ¡a 6¤á¢è Û ó©Ü¤ß¢a ë ›TU

› ó©Ü¤ß¢a ë  ve mühlet veriyorum

› 6¤á¢è Û  onlara

› £æ¡a  doğrusu

› ô©†¤î × tuzağım

› ¥åî©n ß  çok sağlamdır

›467 æì¢Ü Ô¤r¢ß§â Š¤Ì ß ¤å¡ß ¤á¢è Ïa¦Š¤u a ¤á¢è¢Ü ÷¤ m ¤â a›TV

› ¤â a  mı?

› b £ä¢×  biz

› åî©Ëb Ÿ  azgınmışız.

› ¤á¢è¢Ü ÷¤ m  onlardan istiyorsun

› a¦Š¤u a  ücret

› ¤á¢è Ï  onlar

› §â Š¤Ì ß ¤å¡ß  borçtan

› 7 æì¢Ü Ô¤r¢ß  ağır geliyor

›47 æì¢j¢n¤Ø í ¤á¢è Ï ¢k¤î Ì¤Ûa ¢á¢ç †¤ä¡Ç ¤â a ›TW

› ¤â a  Yahut mı?

› ¢á¢ç †¤ä¡Ç  onların nezdinde

› ¢k¤î Ì¤Ûa  gaybın

› ¤á¢è Ï  onlar

› æì¢j¢n¤Ø í  yazıyorlar

¡k¡yb – × ¤å¢Ø m ü ë Ù¡£2 ‰ ¡á¤Ø¢z¡Û ¤Š¡j¤•b Ï ›TX

›486¥âì¢Ä¤Ø ß ì¢ç ë ô¨…b ã ¤‡¡a <¡pì¢z¤Ûa

› ¤Š¡j¤•b Ï  sabret

› ¡á¤Ø¢z¡Û  hükmüne

› Ù¡£2 ‰  sen Rabbinin

› ¤å¢Ø m ü ë  ve olma

› ¡k¡yb – ×  sahibi (Yunus) gibi

› <¡pì¢z¤Ûa  Balık

› ¤‡¡a  hani

› ô¨…b ã  niyaz etmişti

› ì¢ç ë  o

› 6¥âì¢Ä¤Ø ß boynu bükük

ˆ¡j¢ä Û ©é¡£2 ‰ ¤å¡ß ¥ò à¤È¡ã ¢é × ‰a † m ¤æ a ¬ü ¤ì Û ›TY

›49¥âì¢ß¤ˆ ß ì¢ç ë ¡õ¬a Š È¤Ûb¡2

› ¤ì Û  olsaydı

› ¬ü  yetişmemiş

› ¤æ a  şayet

› ¢é × ‰a † m  nimet

› ©é¡£2 ‰ ¤å¡ß  Rabbinden

› ˆ¡j¢ä Û  atılacaktı

› ¡õ¬a Š È¤Ûb¡2  ıssız bir diyara

› ì¢ç ë  o

› ¥âì¢ß¤ˆ ß  kınanacak

›50 åî©z¡Ûb £–Ûa å¡ß ¢é Ü È v Ï ¢é¢£2 ‰ ¢éî¨j n¤ub Ï ›UP

› ¢éî¨j n¤ub Ï  onu seçti

› ¢é¢£2 ‰  Rabbi

› ¢é Ü È v Ï  onu kıldı

› åî©z¡Ûb £–Ûa å¡ß  sâlihlerden.

b £à Û Ù ãì¢Ô¡Û¤Œ¢î Û aë¢Š 1 × åí©ˆ £Ûa ¢…b Ø í ¤æ¡a ë ›UQ

¢é £ã¡a ¤á¡ç¡‰b –¤2 b¡2 æì¢Ûì¢Ô í ë Š¤×¡£ˆÛa aì¢È¡à 

›51<¥æì¢ä¤v à Û

› ¤æ¡a ë ve neredeyse

› ¢…b Ø í  işittikleri zaman

› åí©ˆ £Ûa  öyle ki,

› aë¢Š 1 ×  inkâr edenler

› Ù ãì¢Ô¡Û¤Œ¢î Û  seni devirivereceklerdi

› ¤á¡ç¡‰b –¤2 b¡2  gözleriyle

› b £à Û vaktaki

› aì¢È¡à  işittiklerinde

› Š¤×¡£ˆÛa  Zikr'i (Kur'an'ı)

› æì¢Ûì¢Ô í ë  derler

› ¢é £ã¡a  o

› <¥æì¢ä¤v à Û  delidir

›52 åî©à Ûb È¤Ü¡Û ¥Š¤×¡‡ ü¡a ì¢ç b ß ë ›UR

›b ß ë  ve değildir

› ì¢ç  o

› ü¡a  ancak

› ¥Š¤×¡‡  öğüttür

› åî©à Ûb È¤Ü¡Û  âlemler için.

Kalem Suresinin Tefsiri:

›1 = æë¢Š¢À¤ í b ß ë ¡á Ü Ô¤Ûa ë ¬æ ›Q

Kalem,1- “Nûn. Kaleme ve (kalem tutanların) yazdıklarına andolsun ki,”

›2,3 7§æì¢ä¤à ß Š¤î Ë a¦Š¤u ü Ù Û £æ¡a ë ›S7§æì¢ä¤v à¡2 Ù¡£2 ‰ ¡ò à¤È¡ä¡2 o¤ã a ¬b ß ›R

›4,5,6 ¢æì¢n¤1 à¤Ûa ¢á¢Ø¡£í b¡2 ›V= æë¢Š¡–¤j¢í ë ¢Š¡–¤j¢n Ï ›U§áî©Ä Ç §Õ¢Ü¢ ó¨Ü È Û Ù £ã¡a ë ›T

Kalem,2- Sen bir deli değilsin, Rabbinin nimeti sayesinde!

Kalem,3- Ve senin için kesintisiz bir ödül vardır.

Kalem,4- çünkü sen, üstün bir hayat tarzına sahipsin

Kalem,5- ve (bir gün) sen de göreceksin, onlar, (şimdi seni küçümseyenler) de görecekler, 6- hanginiz(in) akıldan yoksun olduğunu.

›7 åí©† n¤è¢à¤Ûb¡2 ¢á Ü¤Ç a ì¢ç ë :©é¡Üî©j ¤å Ç £3 ™ ¤å à¡2 ¢á Ü¤Ç a ì¢ç Ù £2 ‰ £æ¡a ›W

Kalem,7. Doğrusu Rabbin, kendi yolundan sapan kişiyi en iyi bilendir, hidayete erenleri de en iyi bilen O'dur.

›8,9 æì¢ä¡ç¤†¢î Ï ¢å¡ç¤†¢m ¤ì Û aë¢£… ë ›Y åî©2¡£ˆ Ø¢à¤Ûa ¡É¡À¢m 5 Ï ›X

Kalem,8- O halde, hakikati yalanlayanlar(ın arzu ve özlemlerin)e uyma

Kalem, 9- onlar senin (kendilerine) yumuşak davranmanı isterler ki kendileri de (sana) yumuşak davransınlar.

›10 =§åî©è ß §Ò5 y £3¢× ¤É¡À¢m ü ë ›QP

Kalem,10-Şunların hiçbirine itâat etme :yemin edip duran, aşağılık,

›11 =§áî©à ä¡2 §õ¬b £' ß §‹b £à ç ›QQ

Kalem,11- (Yahut) iğrenç dedikodular yapan iftiracıya,

›12,13 =§áî©ã ‹ Ù¡Û¨‡ †¤È 2 §£3¢n¢Ç ›QS=§áî©q a §† n¤È¢ß ¡Š¤î ‚¤Ü¡Û §Êb £ä ß ›QR

Kalem,12- (yahut) iyiliğe mani olana, (yahut) günahkar zorbaya.

Kalem,13- (yahut) ihtiraslarına esir olmuş zalime, ve bütün bunların ötesinde (hemcinslerine) hiçbir faydası dokunmayana.

›14,15 åî©Û £ë üa ¢Šî©Ÿb a 4b Ó b ä¢mb í¨a ¡é¤î Ü Ç ó¨Ü¤n¢m a ‡¡a›QU6 åî©ä 2 ë §4b ß a ‡ æb × ¤æ a›QT

Kalem,14- Onun mal-mülk ve çocuk sahibi olmasından mıdır.

Kalem,15- ki ne zaman mesajlarımız böyle birine iletildiyse, "Bunlar eski zaman hikayeleri" demişti.

›16 ¡âì¢Ÿ¤Š¢‚¤Ûa ó Ü Ç ¢é¢à¡ ä ›QV

Kalem,16- (Bunun için) Biz onu, yakasını kurtaramayacağı bir zillet ile damgalayacağız.

Surenin başında yer alan ve bir çok müfessir tarafından Huruf’u Mukatta olarak kabul edilen ‘nun’ ifadesinin, "mürekkep balığı" ya da "mürekkep hokkası" gibi özel anlama gelen ve aynı telaffuza sahip ismin kısaltılması olduğu şeklindeki görüşler de vardır. Bunu rağmen genel kabul, Huruf’u Mukatta denilen ‘kopuk-kesik harflerin, Kur’an kronolojisinde ilk kullanımının burada olduğudur. Huruf’u Mukatta’nın ne anlama geldiği başlangıçtan beri müfessirlerin aklını karıştırmıştır. Ne Hz.Peygamber (as)’ın, kendisinden nakledilen hadislerde bu konuya temas ettiğine ve ne de Sahabi’lerin o’ndan bu konuda bir açıklama istediklerine dair elimizde hiçbir delil yoktur.

Bilhassa Batılı Kur’an Araştırmacıları’nın Kur’an’ın toplanılması aşamasında, bu harflerin özel sıra ve yer belirlemede kullanılan işaretlemenin bir sonucu olduğu yolundaki görüşleri birer iddiadan öteye gidemez. Zira bu harfler daima besmeleden sonra yer alır. Besmelenin ise tashih işlemine değil metne ait olduğu ve ne Hz. Paygamber (as)’ın sağlığında ne de daha sonraki tedvinciler tarafından eklenmiş harici işaretler olmadığı hakkında kesin deliller vardır. Bütün Sahabe’nin -elbette Hz. Peygamber örneğine uyarak- mukatta’at’ı, başında bulundukları surelerin ayrılmaz bir parçası saydıkları ve kıratlarında da buna göre davrandıkları şüphe götürmez bir gerçektir.

Tüm Müslüman müfessirlerin görüşleri böyledir. Bunların çoğu bu harfleri kelime ve ibarelerin kısaltmaları olarak izaha çalışmışlardır, ancak onların izahları da Avrupalı alimlerinki kadar keyfi izahlardır ve ayrıntılarda da aralarında ittifak yoktur. Yine bir kısmı bu harflerin kısaltma oldukları görüşüne karşı çıkmakta, ancak bunların özel önem taşıyan sayıları gösterdiğini kabul etmekte veya diğer değişik yollarla izah etmektedirler. Görüşlerin farklılığı sorunun çetrefilliğini göstermektedir.

Konuyla ilgili olarak şu hususu belirtmek gerekir. Bu harflerin bulunduğu surelerin çoğunun, kitaba, Kur’an’a ya da vahye ilişkin atıflarla başladığı, bu harflerin vahyedilen metne ait olduğu gerçeğini teyit etmektedir.

Nihayet bu harfler hakkında yapılan tüm açıklamalar tatminkar değildir, başladığımız gibi bitiriyoruz; harfler esrarengiz olup, bir o kadar da kafa karıştırıcı yorumları vardır.

Kur’an’ın bir çok yerinde, önemli nazım özelliklerinden biri olan yemin edatları yer almaktadır. ’Ve’ yemin edatının kendisinden sonra belirtilen gerçeğe ya da gerçeğin kanıtına ağırlık kazandırmak için kullanıldığı ilk yerlerden biri de burasıdır. M. Esed, mealinde ‘ve’ yemin edatının bu fonksiyonunu göz önüne alarak, "Düşün .. kalemi ve yazdıklarını .." gibi bir çeviriyi tercih etmiştir.

Kur’an terminolojisinde üzerine yemin edilen nesne ve yemin üslubundan, yeminin ilk muhataplarının zihinlerinde önemli bir yer işgal ettiği ve günlük hayatlarında bir olgu olduğu anlaşılıyor. Kur’an, vahyin zihinlerde oluşturacağı etkiyi kuvvetlendirmek ve dikkatleri toplamak için sık sık bu edatları kullanır. Medine

Dönemi ayetlerinde ise hemen hemen hiç görülmezler. Nitekim burada, yemen edilen ‘kalem ve yazdıkları’, Peygambere gelen vahye yaptığı vurguyla, dolayısıyla Hz. Muhammed (as)'ın peygamberliğinin gerçekliğini vurgulama açısından önemli bir ifade.

Bu önemli vurgunun ardından, ikinci ayette yer alan ve ileri dönem Mekki ayetlerde sıkça karşımıza çıkan ‘mecnun’ ithamı gündeme gelmektedir. Bu itham, Hz.Peygember (as)’e yöneltilen, "büyücü" ve "kahin" ithamlarıyla benzer anlamlar içerir. Baştan beri Hz. Muhammed (as)’ın peygamber olmadığını ve söylediklerinin de vahiy olmadığını, olsa olsa şiir olabileceği yolundaki itirazlarıyla müşrikler, Hz. Muhammed (as)’e ‘mecnun’ demekte gecikmezler. Zira şairin de doğaüstü güçler ile olan ilişkisi nedeniyle -ki bu doğaüstü gücü cin olarak isimlendirmişlerdir- gaybın (bilinmeyenin) bilgisine ulaştığını ve bir ‘mecnun’ olduğunu düşünmektedirler. Elbette bu itham o’nun gerçekten vahiy almadığını dile getirmek için kullandıkları, ileri dönemde çok daha kasıtlı ve plânlı bir karalama ve alaya alma politikalarının önemli ithamlarından biridir.[460] Bu kelime yedinci yüzyıldan sonra, ‘deli’ şeklindeki bugünkü modern anlamına kavuşmuştur.

Yine Hz. Peygamber (as) müşriklerce ‘atalarının dininden ve geleneklerinden çıkmış bir kimse’ olarak görülmüş ve ‘meftun’ (sapık) olarak suçlanmıştır. 7. ayette buna bir itiraz vardır. Bu yoğun alay ve suçlamaların ortasında Hz. Peygamber (as)’ın zaman zaman güç duruma düşmemesi ve moral bozukluğu yaşamaması düşünülemez. İşte tam bu noktada Kur’an, Hz. Peygamber (as)’ı desteklemiş ve onu yönlendirmiştir. Bu bağlamda bilhassa 5, 6 ve 7. ayetlerin müthiş bir destek ve moral içeriği olduğu söylenilebilir.

9. ayet içerdiği anlam itibariyle, bazı oryantalistler tarafından istismar edilen ve üzerinde spekülatif yorumlar yapılan ayetlerden biridir. Muhalefetin yoğunlaştığı dönemlerde, Mekke tüccarlarının Hz. Peygamber ile uzlaşma çabalarının olduğu doğrudur. Bu ayette bu tür bir çabanın olduğuna yapılan bir atıf vardır, devamındaki ayetlerde ise Hz. Peygamber (as)’e uğraşması gereken insan tipi gösterilmektedir. Dikkat edilirse bu tipleme tam da Mekke’nin zengin tüccarlarını yansıtmaktadır. İşte bu tipleme 14. ve 15. ayette biraz daha kesinleşmektedir. Onlara ne zaman böyle bir mesaj ulaşsa, "Bunlar eskilerin masalları!" tepkisini verirler.

Bu ifade, Kur’an’da yaklaşık on iki yerde geçer ve genellikle ahiret ile ilgili bağlamlarda, müşriklerin haşrolunmaya gösterdikleri itirazları ifade eder. Surenin ilerleyen bölümlerinde, Kıyamet Günü’ne değinen ifadeler bu bağlamda ele alınabilir. Sonuç itibariyle bu pasaj, baştan itibaren Hz. Peygamber (as)’e destek çıkan ve muhaliflere de yoğun eleştiri okları içeren ifadelerden oluşur, nihayet 16. ayetteki son derece etkili bir tehditle pasaj son bulur.

›17= åî©z¡j¤–¢ß b è £ä¢ß¡Š¤– î Û aì¢à ¤Ó a ¤‡¡a 7¡ò £ä v¤Ûa lb z¤• a ¬b ã¤ì Ü 2 b à × ¤á¢çb ã¤ì Ü 2 b £ã¡a ›QW

›18,19 æì¢à¡ö¬b ã ¤á¢ç ë Ù¡£2 ‰ ¤å¡ß ¥Ñ¡ö¬b Ÿ b è¤î Ü Ç Òb À Ï ›QY æì¢ä¤r n¤ í ü ë ›QX

›20¡áí©Š £–Ûb × ¤o z j¤• b Ï ›RP

Kalem,17- Ve Biz o (günahkar)ları (sadece) sınayacağız, tıpkı ağaçtaki meyveleri ertesi gün kesinlikle toplayacağına yemin eden bazı bahçe sahiplerini sınadığımız gibi;

Kalem,18- ve onlar (Allah’ın iradesi ile ilgili) hiçbir istisnai kayıt da koymamışlardı

Kalem,19- bunun üzerine, onlar uykudayken Rabbinden (gelen) bir salgın o (bahçeyi) sarmıştı, 20- ve ertesi gün (bütün bitkiler) sararıp kurumuştu.

›21,22 åî©ß¡‰b • ¤á¢n¤ä¢× ¤æ¡a ¤á¢Ø¡q¤Š y ó¨Ü Ç aë¢†¤Ëa ¡æ a ›RR= åî©z¡j¤–¢ß a¤ë …b ä n Ï ›RQ

Kalem,21- Sabah erken kalktıklarında birbirlerine seslendiler: 22- "Meyve toplamak istiyorsanız erkenden tarlanıza gidin!"

›23,24 ¥åî©Ø¤¡ß ¤á¢Ø¤î Ü Ç â¤ì î¤Ûa b è £ä Ü¢¤† íü ¤æ a›RT= æì¢n Ïb ‚ n í ¤á¢ç ë aì¢Ô Ü À¤ãb Ï ›RS

›25 åí©‰¡…b Ó §…¤Š y ó¨Ü Ç a¤ë † Ë ë ›RU

Kalem,23- Derken yola koyuldular, giderken fısıldaşıyorlardı.

Kalem,24- "Bugün hiçbir yoksul, bahçeye girip (siz habersizken) yanınıza (sokulmayacak)! "

Kalem,25- ve amaçlarına ulaşmaya kararlı bir şekilde erkenden kalkıp gittiler.

›26,27 æì¢ßë¢Š¤z ß ¢å¤z ã ¤3 2 ›RW= æì¢£Û¬b š Û b £ã¡a a¬ì¢Ûb Ó b ç¤ë a ‰ b £à Ü Ï ›RV

Kalem,26- Ama bahçeye bakıp onu (tanımaz halde) görünce: "Herhalde yolumuzu şaşırmış olacağız!" diye bağırdılar.

Kalem,27 (ve sonra da) "Hayır, galiba elimizden çıkmış!" (dediler).

›28 æì¢z¡£j ¢m ü¤ì Û ¤á¢Ø Û ¤3¢Ó a ¤á Û a ¤á¢è¢À ¤ë a 4b Ó ›RX

Kalem,28- Aralarındaki en akl-ı selim sahibi olanı, "Ben size. Allah’ın sınırsız şanını yüceltmelisiniz demedim mi?" diye sordu.

›29 åî©à¡Ûb Ã b £ä¢× b £ã¡a ¬b ä¡£2 ‰ æb z¤j¢ aì¢Ûb Ó›RY

›30 æì¢ß ë5 n í §œ¤È 2 ó¨Ü Ç ¤á¢è¢š¤È 2 3 j¤Ó b Ï ›SP

Kalem,29- Onlar: "Rabbimizin şanı yücedir! Doğrusu biz zulüm işliyorduk" diye cevap verdiler; 30- ve sonra dönüp birbirlerini suçlamaya başladılar.

›31 åî©Ëb Ÿ b £ä¢× b £ã¡a ¬b ä Ü¤í ë b í aì¢Ûb Ó ›SQ

Kalem,31- (Sonunda) "Yazıklar olsun bize!" dediler, "Gerçekten biz küstahça davranmıştık!

›32 æì¢j¡Ëa ‰ b ä¡£2 ‰ ó¨Û¡a ¬b £ã¡a ¬b è¤ä¡ß a¦Š¤î b ä Û¡†¤j¢í ¤æ a ¬b ä¢£2 ‰ ó¨ Ç ›SR

Kalem,32- (Ama) belki Rabbimiz yerine daha iyisini bize bağışlayacak; Biz de ümitle O’na yöneleceğiz!"

›33 ; æì¢à Ü¤È í aì¢ãb × ¤ì Û <¢Š j¤× a ¡ñ Š¡¨üa ¢la ˆ È Û ë 6¢la ˆ È¤Ûa Ù¡Û¨ˆ × ›SS

Kalem,33- İŞTE (bazı insanları bu dünyada denemek için verdiğimiz) azap böyledir; ama öteki dünyada (günahkârların uğrayacağı) azap daha şiddetli olacak; keşke bunu bilselerdi!

›34 ¡áî©È £äÛa ¡pb £ä u ¤á¡è¡£2 ‰ †¤ä¡Ç åî©Ô £n¢à¤Ü¡Û £æ¡a ›ST

Kalem,34- Çünkü, (yalnız) Allah’a karşı sorumluluklarının bilincinde olanları Rabbleri katında mutluluk bahçeleri beklemektedir.

Bu pasaj, Kur’an’ın önemli didaktik formlarından biri olan "mesel"in en iyi örneklerinden birini içerir. ‘Afetli Bahçe’ olarak da bilinen bu meselde de diğer meseller gibi irşadi unsurun hakim olduğu söylenilebilir. Bahçe sahipleri bir sınamaya tabi tutulurlar. Ellerindeki bahçeleri ‘Allah dilerse’ şeklinde hiçbir ihtiyat kaydı koymadan hasat etmeye ve yoksulları da bahçenin ürünlerinden mahrum etmeye karar verirler. Bu tavrın bir önceki pasajda tasvir edilen ve ucu Mekkeli tüccarlara kadar varan tiplemeye ait olduğu söylenilebilir. Bu noktada müşriklerin de benzer bir sınamaya tabi tutuldukları, ayrıca peygamberin getirdiği vahye inanma tercihinde de bir imtihan içinde oldukları ifade edilmektedir. Bu imtihanı geçemeyen şiddetli bir azaba uğrar, inanan ve iyi işler yapanlar ise mutluluk bahçelerine layıktırlar.

›35 6 åî©ß¡Š¤v¢à¤Ûb × åî©à¡Ü¤¢à¤Ûa ¢3 È¤v ä Ï a ›SU

Kalem,35- yoksa, Bize teslim olanlara suçlular ile aynı mı davranalım?

›36 7 æì¢à¢Ø¤z m Ñ¤î × ®¤á¢Ø Û b ß ›SV

Kalem,36- Sizin neyiniz var? (Haklı ile haksız arasındaki) yargınızı neye dayandırıyorsunuz?

›37,38 7 æë¢Š £î ‚ m b à Û ¡éî©Ï ¤á¢Ø Û £æ¡a ›SX= æì¢¢‰¤† m ¡éî©Ï ¥lb n¡× ¤á¢Ø Û ¤â a ›SW

Kalem,37- Yoksa dönüp baktığınız (özel) bir kitabınız mı var, 38- içinde istediğiniz her şeyi bulabileceğiniz (bir kitap)?

›39 7 æì¢à¢Ø¤z m b à Û ¤á¢Ø Û £æ¡a ò à¨î¡Ô¤Ûa ¡â¤ì í ó¨Û¡a ¥ò Ì¡Ûb 2 b ä¤î Ü Ç ¥æb à¤í a ¤á¢Ø Û ¤â a ›SY

Kalem,39- Yoksa vereceğiniz her hükmün sizin (meşru hakkınız) olacağına dair Kıyamet Günü’ne kadar Bizi bağlayan sağlam bir vaad mi aldınız?

›408¥áî©Ç ‹ Ù¡Û¨ˆ¡2 ¤á¢è¢£í a ¤á¢è¤Ü ›TP

›41 åî©Ó¡…b • aì¢ãb × ¤æ¡a ¤á¡è¡ö¬b × Š¢'¡2 aì¢m¤b î¤Ü Ï 8¢õ¬b × Š¢( ¤á¢è Û ¤â a ›TQ

›42= æì¢Èî©À n¤ í 5 Ï ¡…ì¢v¢£Ûa ó Û¡a æ¤ì Ç¤†¢í ë §Öb ¤å Ç ¢Ñ '¤Ø¢í â¤ì í ›TR

Kalem,40- Onlara sor hangisi bunu yüklenecek!

Kalem,41- Yoksa görüşlerini destekleyen bilge kişiler mi var? Peki, iddialarında samimi iseler kendilerini destekleyenleri göstersinler,

Kalem,42- insan bedeninin bir kemik yığınından ibaret hale getirileceği Gün ve onların, (şimdi hakikati inkar edenlerin, Allah’ın huzurunda) secde etmeye çağrılacakları ama onu yapmaya güçlerinin yetmeyeceği Gün:

›33 æì¢à¡Ûb ¤á¢ç ë ¡…ì¢v¢£Ûa ó Û¡a æ¤ì Ç¤†¢í aì¢ãb × ¤† Ó ë 6¥ò £Û¡‡ ¤á¢è¢Ô ç¤Š m ¤á¢ç¢‰b –¤2 a ¦ò È¡(b ›TS

Kalem,43- (işte o Gün) gözleri zilletin ağırlığıyla ürkekleşip durgunlaşacaktır; çünkü hayatta iken (Allah’ın huzurunda) secde etmeye çağrılmaları (boşa gitmişti).

›44= æì¢à Ü¤È í ü ¢s¤î y ¤å¡ß á¢è¢u¡‰¤† n¤ ä 6¡sí©† z¤Ûa a ˆ¨è¡2 ¢l¡£ˆ Ø¢í ¤å ß ë ó©ã¤‰ ˆ Ï ›TT

Kalem,44- O halde bu haberi yalanlayanları Bana bırak. Onları, ne olup bittiğini fark etmeyecekleri şekilde, yavaş yavaş alçaltacağız:

›45 ¥åî©n ß ô©†¤î × £æ¡a 6¤á¢è Û ó©Ü¤ß¢a ë ›TU

Kalem,45- çünkü onlara bir süre belli bir üstünlük versem de Benim ince plânım son derece sağlamdır!

›467 æì¢Ü Ô¤r¢ß §â Š¤Ì ß ¤å¡ß ¤á¢è Ï a¦Š¤u a ¤á¢è¢Ü ÷¤ m ¤â a ›TV

Kalem,46- Yoksa, (Ey Muhammed) onlardan bir karşılık isteyeceğinden ve böylece (seni dinledikleri için) borç yükü altında kalacaklar (ından mı korkuyorlar)?

Müslimun (tekili müslim) teriminin Kur’an’ın vahiy tarihinde ilk kullanıldığı yer burasıdır. Müslüman, yani ‘Allah’a teslim olanlar’ ve İslam, yani ‘Allah’a teslimiyet olarak çevrilen bu kelimelerin terimsel olarak kurumsallaşmış kullanımı, yani özellikle Hz. Peygamber ve izleyicileri için kullanılması, kesinlikle Kur’an sonrası bir gelişmedir ve bu nedenle de bir Kur’an çevirisinde kurumsallaşmış anlamda kullanılmamalıdır.

Mekkelilerin Hz. Peygamber (as)’e yönelttikleri suçlamalardan biri de, Hz.Peygamber (as)’ın "İbrahim’in Din"i bozduğudur. Kendilerinin ise "İbrahim’in Din"i üzere olduklarını söylerler. Pasajın içeriğinden, Peygamber ve muhataplarının ciddi bir tartışma ortamında oldukları anlaşılmaktadır. Bu mücadele ve tartışmaların, anbean meydana geldiği ifadelerdeki çoğul muhatap zamirlerinden çıkarılabilir. Muhataplar Kur’an tarafından sorguya çekilmekte ve Hz.Peygamber (as)’e yaptıkları itirazlara karşı itirazlar verilmektedir.

42. ve 43. ayette atıfta bulunulan Kıyamet Günü ve ceza ile ilgili ifadeler oldukça önemlidir. Vahyin inmesiyle başlayan yirmi üç yıllık süreçte gündemde kalan en önemli konulardan biri de Ahiret İnancıdır. Kur’an’ın genelinden şunu biliyoruz ki; Müşriklerin Hz.Peygamber (as)’ın peygamberliğine olan itirazlarından sonra itiraz ettikleri en önemli husus ahiret günü ve hesaptır. 44. ayette yalanlanan haber de hem özel olarak ahiret günü’ne hem de genel olarak Hz.Peygamber (as)’e gelen vahye yapılan bir atıf olmalıdır. Yalnız burada önemli bir husus; her halukarda sadece Allah’ın yalanlayanları cezalandırıp cezalandırılmayacağına karar vereceği, cezalandırsa da nasıl cezalandıracağına yine sadece O’nun karar ve yetki sahibi olduğudur. Bu noktada 45. ve 46. ayetler Hz.Peygamber (as)’e destek mahiyetinde olduğu kadar, müşriklere de etkili bir tehdittir.

›47 æì¢j¢n¤Ø í ¤á¢è Ï ¢k¤î Ì¤Ûa ¢á¢ç †¤ä¡Ç ¤â a ›TW

Kalem,47-Yahut gaybın bilgisi onların nezdinde de, onlar mı (istedikleri gibi) yazıyorlar?

47. ayet, -Hamdi Yazır’ın çevirisiyle "Yoksa, gayb onların yanlarında da, onlar mı yazıyorlar?"- Kur’an’da sıkça tekrarlanan bir sorudur. Bu soru genellikle muhaliflerin itirazlarını çürütme maksatlı kullanılan argümanlardan biridir. Müşriklerin bilhassa, ahiret, putlar, melekler, şefaat, vahiy, haşr, ceza, hesap günü... gibi konulardaki iddialarının birer safsatadan ibaret olduğunu vurgulamak için, Kur’an bu soruyu sık sık sorar. Gayb teriminin vahiy kronolojisinde ilk kullanımı buradadır. İnsanın kavrayış alanının ötesinde bulunan, onu aşan hakikatin tüm safhalarını ifade eder. Örneğin ahiretteki hesap ve sonucundaki mükafat ya da ceza bizim kavrayış alanımız dışındadır. Allah’ın Kur’an’da bize bildirdiği dışında bu konuyla ilgili bilgimiz yoktur. Kur’an’da ise gayb (bilinmeyen)’in bilgileri, bildiğimiz dünyadan benzetmelerle bize anlatılanlardır, örneğin cennet yada cehennem tasvirleri. Bu nedenle, bilimsel gözlemlerle ispatı ya da reddi söz konusu olamaz. Hatta genel kabul görmüş spekülatif düşünce kategorileri içinde bile yeterli biçimde kapsanamaz.

›486¥âì¢Ä¤Ø ß ì¢ç ë ô¨…b ã ¤‡¡a <¡pì¢z¤Ûa ¡k¡yb – × ¤å¢Ø m ü ë Ù¡£2 ‰ ¡á¤Ø¢z¡Û ¤Š¡j¤•b Ï ›TX

Kalem,48- Sen Rabbinin hükmünü sabırla bekle. Balık sahibi (Yunus) gibi olma. Hani o, dertli dertli Rabbine niyaz etmişti.

›49¥âì¢ß¤ˆ ß ì¢ç ë ¡õ¬a Š È¤Ûb¡2 ˆ¡j¢ä Û ©é¡£2 ‰ ¤å¡ß ¥ò à¤È¡ã ¢é × ‰a † m ¤æ a ¬ü ¤ì Û ›TY

Kalem,49. Şayet Rabbinden ona bir nimet yetişmemiş olsaydı o, mutlaka, kınanacak bir halde ıssız bir diyara atılacaktı.

›50 åî©z¡Ûb £–Ûa å¡ß ¢é Ü È v Ï ¢é¢£2 ‰ ¢éî¨j n¤ub Ï ›UP

Kalem,50. Fakat ardından, Rabbi onu seçti (vahiy verdi) ve onu sâlihlerden kıldı.

æì¢Ûì¢Ô í ë Š¤×¡£ˆÛa aì¢È¡à b £à Û ¤á¡ç¡‰b –¤2 b¡2 Ù ãì¢Ô¡Û¤Œ¢î Û aë¢Š 1 × åí©ˆ £Ûa ¢…b Ø í ¤æ¡a ë ›UQ

›51<¥æì¢ä¤v à Û ¢é £ã¡a

Kalem,51. O inkâr edenler Zikr'i (Kur'an'ı) işittikleri zaman, neredeyse seni gözleriyle devirivereceklerdi. Hâla da (kin ve hasetlerinden:) "Hiç şüphe yok o bir delidir" derler.

48. Öyleyse, Rabbinin hükmüne sabırla katlan ve öfkeye kapılıp da sonra (ızdırap içinde) haykıran büyük balık sahibi gibi olma.

49- (Ve hatırla:) o'na Rabbinin nimeti ulaşmamış olsaydı mutlaka aşağılanmış bir şekilde ıssız bir sahile atılmış olurdu:

50- ama (bilindiği gibi,) Rabbi onu alıp dürüst ve erdemliler arasına koydu.

51- Bu nedenle, hakikati inkara şartlanmış olanlar bu uyarı ve öğüdü her duyduklarında gözleriyle seni öldürecek gibi olsalar ve "(Muhammed mi?) o kesinlikle bir delidir!" deseler bile, (sabırlı ol).

›52 åî©à Ûb È¤Ü¡Û ¥Š¤×¡‡ ü¡a ì¢ç b ß ë ›UR

Kalem,52- Oysa o (Kur'an), âlemler için ancak bir öğüttür.

52. (Sabırlı ol:) çünkü bu, (Allah'tan) bütün insanlığa bir öğüt ve uyarıdan başka bir şey değildir.

48.ayetteki "büyük balık sahibi" ifadesi, Hz. Yunus'a yapılan bir atıftır. Kur'an'da Hz. Yunus hakkında,[461] ayetlerde ifadeler görmek mümkündür. Ayrıca 10/Yunus 98'de, Yunus (as)'ın kavminin iman etmesi anlatılır.

Az çok Kur'anı atıflarla çakışan Kitab-ı Mukaddes'deki anlatıma göre, Hz. Yunus, Asur Devleti'nin başşehri Ninova'ya gönderilen bir peygamberdir. İlk tebliğleri bu şehrin ahalisi tarafından ilgisizlikle karşılanınca onlara kızar ve Allah tarafından kendisine yüklenen görevi bırakır; Kur'ani deyişle "kaçak bir köle gibi... kaçar"[462] Hz.Yunus (as)'ın geçici olarak cezalandırılması, sonra kurtuluşu ve pişman olup tevbe etmesine Kur'an'da Saffat Suresi'nde değinilmektedir.

Ayetler Hz. Peygamber (as)'ın içinde bulunduğu duruma paralel olarak o'na verilen bir destektir. O'nun geçmiş peygambere benzer tepkilerle karşılaşmış olması dolayısıyla, geçmiş peygamberlerin en sonunu da mutlak kazanan olduklarının vurgulanması şüphesiz Hz. Peygamber (as)'ın morali açısından son derece önemlidir.

Genel bir değerlendirme...

Hz. Peygamber (a.s)'ın mesajına karşı niçin bu denli bir muhalefetin yapıldığını anlamak istiyorsak, Kur'an'ın ilk pasajlarındaki ana temalara bakmalıyız. Bu ilk dönem surelerinde beş ana tema görülebilir. Birincisi, Allah'ın gücü ve rahmeti vurgulanmaktadır. O her bir insan varlığını yaratır, insan yaşamının bağımlı olduğu tabii güçleri kontrol eder; ancak göçebelerin inandığı gayri şahsi, hatta belki de kötü niyetli zaman (Dehr)dan farklı olarak Allah, insanoğlunun refahını istemektedir. İkinci olarak, herkes kıyamet gününde bir birey olarak yapmış olduğu eylemlerinden dolayı yargılanacak ve sonuçta cennete veya cehenneme gönderilmek üzere Allah'ın huzuruna çıkacaktır. Üçüncü olarak, Allah'ın rahmetine insanın karşılığı : O'na şükran duymak ve ibadet etmektir. Dördüncü olarak, Allah'a şükranın pratik göstergesi ise kişinin servetini ihtiyaç içinde olan, biçare kimseler uğruna kullanmaya hazır olmasıdır. Beşinci olarak, Hz. Muhammed (a.s)'ın insanları kıyamet günü ve ezeli azabın tehlikesine karşı uyarma görevi verilmiştir. O'nun davetinin diğer yönleri ilk dönem pasajlarında yer almaz.

Bu temaların niçin Hz.Muhamed (a.s)'ın karşı şiddetli bir muhalefeti ortaya çıkardığı, ilk etapta belirgin değildir. Ancak üçüncü ve dördüncü temaları işleyen pasajlara bakıldığında bu pasajların tüccarları şiddetle eleştirdiği görülecektir. İlk dönem pasajlarda, servete karşı tutumlarından dolayı Mekkelilerin açık bir eleştiriye maruz kaldığını anlıyoruz. Onların serveti kullanışlarına yöneltilen eleştirilerde, davranışlarıyla sergiledikleri tutumu tasvir etmek için kullanılan kelimelerden biri de "istiğna"dır. Varlıklı olmakla başkalarından bağımsız olma düşüncesi birleştirilmiş ve bir tercüme olarak da 'malıyla kibirlenen' ibaresi uygun düşmüştür. "Tağa" kelimesinin ilk anlamı tecavüz etmek ya da normal sınırların ötesine geçmek ya da fazla gitmektir. Özellikle bu kelime derenin ve selin normal seviyesinin çok üzerinde yükselmesini ifade etmek için kullanılmıştır.

Mecazi anlamda ise, kibir, küstahlık, haddini bilmezliği ima etmektedir, ancak zengin Mekkeliler ve benzeri insanlar için kullanıldığında, kişinin kendi gücü ve önemi konusunda aşırı güvende olması gibi daha kesin bir anlama sahip olmaktadır. Birçok yerde Firavun için kullanılması, kelimenin asıl anlamına uygun düşmektedir. Nitekim surenin ikinci pasajında "Bahçe Meseli"nde bahçe sahipleri, sonunda kendilerinin "tağun" olduklarını itiraf etmektedirler. Burada da onların kendi güçlerinden çok emin olmaları nedeniyle Allah'a bağımlı olduklarını unuttukları anlamı çıkmaktadır. İşte bu güven tutumu, Allah'ı unutmaya ve insanları cehenneme götüren dünya işlerine aşırı dalmaya götürmektedir.

Mekkeli tüccarlara yönelik bu ve benzeri eleştiriler Hz. Peygamber (a.s)'e ve onun gelişen dini hareketine karşı tüccarlar arasında bir muhalefet hareketinin doğmasının ana nedeniydi. Öte yandan, bundan başka uzak görüşlü liderler, kendilerinin politik gücü bakımından Hz. Muhammed (a.s)'ın potansiyel bir tehdit olduğunu anlamış olmalıdırlar. Her ne kadar, kendisinin sadece bir uyarıcı olduğunu ısrarla söylemekteyse de, bir peygamber olduğu iddiası, onun belirli bir hikmete sahip olduğu sonucunu doğurmaktaydı ve genelde Araplar, akıllı (hikmet sahibi) bir kişinin toplumun işlerini yönetmek konusunda da uygun olduğu düşüncesini taşımaktaydılar. Bunun yanında Hz. Muhammed (a.s), Mekke'de orta tabaka insanlar arasında artan sayıda taraftar toplamaktayken, Mekkeli liderler için O'nun koyduğu herhangi bir kurala karşı koymak da oldukça güç olacaktı ve belki de Hz. Muhammed (a.s), şimdiye kadar yapa geldikleri ticari uygulamaların bazılarını yasaklayan vahiyler getirebilecekti.

Bazıları da Hz. Muhamed (as)'ın mali avantajlar kazanmayı ve karlı ticaretlerden büyük paylar almayı umduğunu düşünmüş olabilir. İşte bu nedenle, siretten öğrendiğimiz kadarıyla, kendilerinin eleştirildiğini fark eden tüccarlar Hz. Muhammed'i tenkitlerinden vazgeçirmek için bazı teşebbüslerde bulunmuşlardır. 9. ayetteki ifadelerin bu girişimlere bir atıf olduğunu belirtmiştik.

Nihayet içerdiği tarihsel arka planla Kalem Suresi, Hz. Peygamber(as) ve muhaliflerin tartışmalarını son derece sıcak olarak yansıtan ilk Kur'an pasajlarından biridir.

Kur'an'ı önce o güne gidip anlamak ve sonra günümüze dönmek olarak ifade etmeye çalıştığı "Kur'an'ı Anlama Metodu" ile, ağırlıklı olarak birinci hareketi yapmaya çalıştığım. Ne kadar başardığım ayrı bir tartışma konusu olmakla birlikte, ayetler üzerinde yaptığım bu çalışma en sonunda yorumlardan ibarettir. Ancak çalışmalarımız onu en doğru biçimde anlayabileceğimiz yorumlara ulaşma uğrunadır.

Yeni bin yılda Kur'an'ın ışığıyla aydınlanma dileğiyle...

3-Müzemmil Suresine Giriş

›3 ¡3¡£ß £Œ¢à¤Ûa ¢ñ ‰ì¢ ›S

¡ággggggggggggî©y £ŠÛa ¡å¨à¤y £ŠÛa ¡é¨£ÜÛa ¡ágggggggggggg¤¡2

3-el-MÜZZEMMİL

Bismillâhirrahmânirrahîm

Bu sure, nüzul sıralamasında tartışmasız bir şekilde dördüncü sırada bulunmaktadır. Bazı ayetleri geç nazil olsa da surenin tamamı erken Mekke dönemine aittir. Yüce Peygamberin hayatından bir bölümü, yani sırf Allah’a yönelişini, O’na itaatini , gece ibadetini, ve Allah’ın kitabını okuyuşunu ele alır. Surenin ana konusu peygamberimizin hayatıdır.

Sure, Allah’ın kulu ve resulü Muhammed’e göstermiş olduğu lütuf ve rahmetinden zuhur eden nazik ve güzel bir nidayla başlar( 1-4. Ayetler). Daha sonra bu sure, Allah’ın, peygamberini, vahyi insanlara ciddi ve gayretli olarak tebliğ etmesi için ve geceyi ibadetle ihya etmek suretiyle buna ruhi hazırlık yapması için görevlendirdiği vahyin ağırlığı konusunu el alır (5-8 ayetler). Daha sonra peygambere müşriklerin eziyetlerine karşı sabretmesini ve Allah intikam alıncaya kadar onlardan güzel bir şekilde uzak durmasını emreder (9-11 ayetler). Bundan sonra Allah müşrikleri kıyamet gününde azap ve şiddetli ceza vermekle tehdit eder (12-19 ayetler). Mübarek süre, peygamber ve ashabı, hayatın bazı işleri için vakit bulsunlar diye onlara bir rahmet olarak yüce Allah’ın peygamber ve müminlerin gece ibadet etme yüklerini hafiflettiğini bildirerek sona erer (20. Ayet).

Müzemmil Suresinin Kelimeleri:

›1=¢3¡£ß £Œ¢à¤Ûa b è¢£í a ¬b í ›Q

› b è¢£í a ¬b í  Ey

› =¢3¡£ß £Œ¢à¤Ûa  örtünüp bürünen

›2=5î©Ü Ó ü¡a 3¤î £Ûa ¡á¢Ó ›R

› ¡á¢Ó  kalk

› 3¤î £Ûa  geceleri

› ü¡a  hariç

› =5î©Ü Ó  birazı

›3=5î©Ü Ó ¢é¤ä¡ß ¤—¢Ô¤ãa ¡ë a ¬¢é 1¤–¡ã ›S

› ¬¢é 1¤–¡ã (gecenin) yarısını

› ¡ë a  yahut

› ¤—¢Ô¤ãa  azalt

› ¢é¤ä¡ß ondan

› =5î©Ü Ó  biraz

›465î©m¤Š m æ¨a¤Š¢Ô¤Ûa ¡3¡£m ‰ ë ¡é¤î Ü Ç ¤…¡‹ ¤ë a ›T

› ¤ë a  ya da

› ¤…¡‹  çoğalt

› ¡é¤î Ü Ç üzerine

› ¡3¡£m ‰ ë  ve tane

› æ¨a¤Š¢Ô¤Ûa  Kur'an'ı

› 65î©m¤Š m  tane oku

›565î©Ô q ü¤ì Ó Ù¤î Ü Ç ó©Ô¤Ü¢ä b £ã¡a ›U

› b £ã¡a  Doğrusu

› ó©Ô¤Ü¢ä  vahyedeceğiz

› Ù¤î Ü Ç  sana

› ü¤ì Ó  söz

› 65î©Ô q  ağır bir

¢â ì¤Ó a ë b¦÷¤Ÿ ë ¢£† ( a ó¡ç ¡3¤î £Ûa ò ÷¡(b ã £æ¡a ›V

›66e5î©Ó

› £æ¡a  Şüphesiz

› ò ÷¡(b ã  kalkışı

› ¡3¤î £Ûa  gece

› ó¡ç  o

› ¢£† ( a  sağlam

› b¦÷¤Ÿ ë  uyuma

› ¢â ì¤Ó a ë  elverişlidir

› 6e5î©Ó  kıraate

›76e5í©ì Ÿ b¦z¤j ¡‰b è £äÛa ó¡Ï Ù Û £æ¡a ›W

› £æ¡a  Zira

› Ù Û  senin

› ó¡Ï için

› ¡‰b è £äÛa  gündüz

› b¦z¤j  meşguliyet var

› 6e5í©ì Ÿ  uzun

›865î©n¤j m ¡é¤î Û¡a ¤3 £n j m ë Ù¡£2 ‰ á¤a ¡Š¢×¤‡a ë ›X

› ¡Š¢×¤‡a ë  an

› á¤a  adını

› Ù¡£2 ‰  Rabbinin

› ¤3 £n j m ë  varlığınla

› ¡é¤î Û¡a  O'na

› 65î©n¤j m  yönel

ì¢ç ü¡a é¨Û¡a ¬ü ¡l¡Š¤Ì à¤Ûa ë ¡Ö¡Š¤' à¤Ûa ¢£l ‰ ›Y

›95î©× ë ¢ê¤ˆ¡‚ £mb Ï

› ¢£l ‰  Rabbidir

› ¡Ö¡Š¤' à¤Ûa  doğunun

› ¡l¡Š¤Ì à¤Ûa ë  batının

› ¬ü  yoktur

› é¨Û¡a  ilâh

› ü¡a  yalnız

› ì¢ç  O vardır

› ¢ê¤ˆ¡‚ £mb Ï  yalnız O'nu edin

› 5î©× ë vekil olarak

a¦Š¤v ç ¤á¢ç¤Š¢v¤ça ë æì¢Ûì¢Ô íb ß ó¨Ü Ç ¤Š¡j¤•a ë ›QP

›105î©à u

› ¤Š¡j¤•a ë  katlan

› ó¨Ü Ç üzerine

› æì¢Ûì¢Ô í  söylediklerinin

› b ß  her ne

› ¤á¢ç¤Š¢v¤ça ë  onlardan ayrıl

› a¦Š¤v ç  ayrılması gerektirdiği gibi

› 5î©à u  güzellikle

¡ò à¤È £äÛa ó¡Û¯ë¢a åî©2¡£ˆ Ø¢à¤Ûa ë ó©ã¤‰ ‡ ë ›QQ

›115î©Ü Ó ¤á¢è¤Ü¡£è ß ë

› ó©ã¤‰ ‡ ë  bırak

› åî©2¡£ˆ Ø¢à¤Ûa ë  yalancıları

› ¡ò à¤È £äÛa ó¡Û¯ë¢a  nimet içinde yüzen

› ¤á¢è¤Ü¡£è ß ë  onlara mühlet ver

› 5î©Ü Ó  biraz

›12b=¦àî©z u ë üb Ø¤ã a ¬b ä¤í † Û £æ¡a ›QR

› £æ¡a  şüphesiz

› ¬b ä¤í † Û  bizim nezdimizde

› üb Ø¤ã a  boyunduruklar

› b=¦àî©z u ë  yakıcı bir ateş, var

›13b¦àî©Û a b¦2a ˆ Ç ë §ò £–¢Ë a ‡ b¦ßb È Ÿ ë ›QS

› b¦ßb È Ÿ ë  yiyecek

› §ò £–¢Ë a ‡  boğazdan geçmez

› b¦2a ˆ Ç ë  azap var

› b¦àî©Û a  elem verici

¡o ãb × ë ¢4b j¡v¤Ûa ë ¢¤‰ üa ¢Ñ¢u¤Š m â¤ì í ›QT

›145î©è ß b¦jî©r × ¢4b j¡v¤Ûa

› â¤ì í  o gün (kıyamet günü)

› ¢Ñ¢u¤Š m  sarsılır

› ¢¤‰ üa  yeryüzü

› ¢4b j¡v¤Ûa ë  ve dağlar

› ¡o ãb × ë  ve çöküntü ile akıp giden

› ¢4b j¡v¤Ûa  dağlar

› b¦jî©r ×  kum

› 5î©è ß  yığınına döner

a¦†¡çb ( üì¢ ‰ ¤á¢Ø¤î Û¡a ¬b ä¤Ü ¤‰ a ¬b £ã¡a ›QU

›156üì¢ ‰ æ¤ì Ç¤Š¡Ï ó¨Û¡a ¬b ä¤Ü ¤‰ a ¬b à × ¤á¢Ø¤î Ü Ç

› ¬b £ã¡a  doğrusu

› ¬b ä¤Ü ¤‰ a  gönderdik

› ¤á¢Ø¤î Û¡a  size

› üì¢ ‰  peygamber

› a¦†¡çb (  şahitlik edecek

› ¤á¢Ø¤î Ü Ç  hakkınızda

› ¬b à ×  idiysek

› ¬b ä¤Ü ¤‰ a  göndermiş

› æ¤ì Ç¤Š¡Ï ó¨Û¡a  Firavun'a

› 6üì¢ ‰  elçi

a¦ˆ¤ a ¢êb ã¤ˆ b Ï 4ì¢ £ŠÛa ¢æ¤ì Ç¤Š¡Ï ó¨– È Ï ›QV

›165î©2 ë

› ó¨– È Ï  karşı gelmişti

› ¢æ¤ì Ç¤Š¡Ï  Firavun

› 4ì¢ £ŠÛa  peygambere

› ¢êb ã¤ˆ b Ï  onu muaheze etmiştik

› a¦ˆ¤ a  çetin bir şekilde

› 5î©2 ë  ve ağır

¢3 È¤v í b¦ß¤ì í ¤á¢m¤Š 1 × ¤æ¡a æì¢Ô £n m Ñ¤î Ø Ï ›QW

›17b>¦jî,©( æa †¤Û¡ì¤Ûa

› Ñ¤î Ø Ï  nasıl

› æì¢Ô £n m  koruyabileceksiniz

› ¤æ¡a  şayet

› ¤á¢m¤Š 1 ×  inkâr ederseniz

› b¦ß¤ì í  günden

› ¢3 È¤v í kılacak

› æa †¤Û¡ì¤Ûa  çocukları

› b>¦jî,©(  ak saçlı ihtiyarlara

¢ê¢†¤Ç ë æb × 6©é¡2 ¥Š¡À 1¤ä¢ß ¢õ¬b à £Û a ›QX

›18üì¢È¤1 ß

› ¢õ¬b à £Û a  gökyüzü

› ¥Š¡À 1¤ä¢ß  yarılacaktır

› 6©é¡2  onunla

› ¢ê¢†¤Ç ë æb ×  (Allah'ın) onun vâdi

› üì¢È¤1 ß  yerine gelir

ó¨Û¡a ˆ ‚ £ma õ¬b ( ¤å à Ï 7¥ñ Š¡×¤ˆ m ©ê¡ˆ¨ç £æ¡a ›QY

›19;5î©j ©é¡£2 ‰

› £æ¡a  şüphesiz

› ©ê¡ˆ¨ç  bu

› 7¥ñ Š¡×¤ˆ m  öğüttür

› ¤å à Ï  kim

› õ¬b (  dilerse

› ˆ ‚ £ma tutar

› ©é¡£2 ‰ ó¨Û¡a  Rabbine

› ;5î©j  bir yol

¡3¤î £Ûa ¡ó r¢Ü¢q ¤å¡ß ó¨ã¤… a ¢âì¢Ô m Ù £ã a ¢á Ü¤È í Ù £2 ‰ £æ¡a›RP

¢‰¡£† Ô¢í ¢é¨£ÜÛa ë 6 Ù È ß åí©ˆ £Ûa å¡ß ¥ò 1¡ö¬b Ÿ ë ¢é r¢Ü¢q ë ¢é 1¤–¡ã ë

¤á¢Ø¤î Ü Ç lb n Ï ¢êì¢–¤z¢m ¤å Û ¤æ a á¡Ü Ç 6 ‰b è £äÛa ë 3¤î £Ûa

¤á¢Ø¤ä¡ß ¢æì¢Ø î, ¤æ a á¡Ü Ç 6¡æ¨a¤Š¢Ô¤Ûa å¡ß Š £ î mb ß a@¢ªë Š¤Ób Ï

¡3¤š Ï ¤å¡ß æì¢Ì n¤j í ¡¤‰ üa ó¡Ï æì¢2¡Š¤š í æë¢Š ¨a ë =eó¨™¤Š ß

a@¢ªë Š¤Ób Ï 9¡é¨£ÜÛa ¡3î©j ó©Ï æì¢Ü¡mb Ô¢í æë¢Š ¨a ë =¡é¨£ÜÛa

aì¢™¡Š¤Ó a ë ñì¨× £ŒÛaaì¢m¨a ë ñì¨Ü £–Ûa aì¢àî©Ó a ë =¢é¤ä¡ß Š £ î mb ß

§Š¤î ¤å¡ß ¤á¢Ø¡¢1¤ã ü aì¢ß¡£† Ô¢m b ß ë b6¦ä y b¦™¤Š Ó é¨£ÜÛa

aë¢Š¡1¤Ì n¤a ë a6¦Š¤u a á Ä¤Ç a ë a¦Š¤î ì¢ç ¡é¨£ÜÛa †¤ä¡Ç ¢êë¢†¡v m

›20¥áî©y ‰¥‰ì¢1 Ë é¨£ÜÛa £æ¡a 6 é¨£ÜÛa

› £æ¡a  elbette

› Ù £2 ‰  Rabbin

› ¢á Ü¤È í  biliyor

› Ù £ã a  senin

› ¢âì¢Ô m  yatmadan

› ó¨ã¤… a eda ettiğini

› ¡ó r¢Ü¢q ¤å¡ß  üçte ikisine

› ¡3¤î £Ûa  gecenin

› ¢é 1¤–¡ã ë  yarısını

› ¢é r¢Ü¢q ë  üçte birini

› ¥ò 1¡ö¬b Ÿ ë  topluluğun

› åí©ˆ £Ûa å¡ß  bulunanlardan

› 6 Ù È ß  beraberinde

› ¢é¨£ÜÛa ë  ve Allah

› ¢‰¡£† Ô¢í takdir eder

› 3¤î £Ûa geceyi

› 6 ‰b è £äÛa ë gündüzü

› á¡Ü Ç  bilir

› ¢êì¢–¤z¢m ¤å Û ¤æ a  sayamayacağınızı

› lb n Ï  bağışladı

› ¤á¢Ø¤î Ü Ç  sizi bunun üzerine

› a@¢ªë Š¤Ób Ï  okuyun

› Š £ î mb ß  kolayınıza geleni

› 6¡æ¨a¤Š¢Ô¤Ûa å¡ß  Kur'an'dan

› á¡Ü Ç  (Allah) bilmektedir ki,

› ¢æì¢Ø î, ¤æ a istirahat edecek

› ¤á¢Ø¤ä¡ß sizden

› =eó¨™¤Š ß  hastalar

› æë¢Š ¨a ë  bir kısmınız

› æì¢2¡Š¤š í  yol tepecekler

› ¡¤‰ üa ó¡Ï  yeryüzün de

› æì¢Ì n¤j í  (rızk) arayacak

› ¡3¤š Ï ¤å¡ß  lütfundan

› =¡é¨£ÜÛa  Allah'ın

› æë¢Š ¨a ë  bir kısmınız

› æì¢Ü¡mb Ô¢í  çarpışacaklardır

› ¡3î©j ó©Ï  yolunda

› 9¡é¨£ÜÛa  Allah

› a@¢ªë Š¤Ób Ï  okuyun

› Š £ î mb ß  kolayınıza geleni

› =¢é¤ä¡ß  ondan (Kur'an'dan)

› aì¢àî©Ó a ë kılın

› ñì¨Ü £–Ûa  namazı

› aì¢m¨a ë  verin

› ñì¨× £ŒÛa  zekâtı

› aì¢™¡Š¤Ó a ë  ödünç

› é¨£ÜÛa  Allah'a

› b¦™¤Š Ó  ödünç olarak

› b6¦ä y güzel

› b ß ë her ne

› aì¢ß¡£† Ô¢m  önden

› ¤á¢Ø¡¢1¤ã ü  Kendiniz için

› ¤å¡ß den

› §Š¤î hayır

› ¢êë¢†¡v m bulursunuz

› †¤ä¡Ç katında

› ¡é¨£ÜÛa Allah'ın

› ì¢ç  hem o

› a¦Š¤î  daha hayırlı

› á Ä¤Ç a ë ve daha büyük

› a6¦Š¤u a  ecir olarak

› aë¢Š¡1¤Ì n¤a ë  mağfiret dileyin

› 6 é¨£ÜÛa  Allah'tan

› é¨£ÜÛa £æ¡a  şüphesiz Allah

› ¥‰ì¢1 Ë  çok bağışlayıcı

› ¥áî©y ‰  çok esirgeyicidir

Müzemmil Suresinin Tefsiri:

›1=¢3¡£ß £Œ¢à¤Ûa b è¢£í a ¬b í ›Q

Müzemmil 1-Ey Örtüsüne bürünen.

Lâfzı ve mecazi olarak bir çok manaya gelen "müzzemmil" kelimesi bu yapısı ile müfessirleri ihtilafa düşürmüştür. Ama ‘ey örtülere bürünen’ hitabı hangi şekilde anlaşılırsa anlaşılsın, Peygamberdeki yoğun bilince, derin ruhi aydınlanmaya işaret etmekte ve "şimdi artık rahat yatma zamanı geçmiştir. Büyük bir yük yüklendin, bu işin sorumluluğu başkadır" demektedir.

›2,3=5î©Ü Ó ü¡a 3¤î £Ûa ¡á¢Ó ›R›3=5î©Ü Ó ¢é¤ä¡ß ¤—¢Ô¤ãa ¡ë a ¬¢é 1¤–¡ã ›S

›465î©m¤Š m æ¨a¤Š¢Ô¤Ûa ¡3¡£m ‰ ë ¡é¤î Ü Ç ¤…¡‹ ¤ë a ›T

Müzemmil 2-3-4 Birazı hariç gece kalk. Gecenin yarısında, yahut bundan biraz eksilt. Veya bunu artır ve ağır ağır Kuran oku.

Gece namazı kılmaya ve gece saatlerce Rabbine ibadet etmeye gayret et ki, o yüce ve güç göreve hazırlanasın. Gece ibadeti Peygamberle beraber ashabına da farz kılındı ve yine bu surenin son ayetiyle bu farz sadece Müslümanlar için kaldırıldı. İbadetinizi ederken çok hızlı okumayın, yavaş yavaş ve kelime kelime okuyun. Her bir ayet üzerinde durun ki zihninizde ilahi kelamın manası ve esprisi iyice yerleşsin ve muhtevası size tesir etsin, kalbinize kök salsın, Allah’ın büyüklüğünü ve heybetini hissettirsin. Rahmetin beyanı içinizde şükran cezbesi uyandırsın, gazap ve azabın zikri ise içinizde korku yaratsın. Emir veya nehiy varsa niçinini, nasılını iyi anlayın. Okumak sadece telaffuz etmek değildir, tefekkür etmek de gerekir.

›565î©Ô q ü¤ì Ó Ù¤î Ü Ç ó©Ô¤Ü¢ä b £ã¡a ›U

›66e5î©Ó ¢â ì¤Ó a ë b¦÷¤Ÿ ë ¢£† ( a ó¡ç ¡3¤î £Ûa ò ÷¡(b ã £æ¡a ›V

Müzemmil 5- Doğrusu biz senin üzerine ağır bir söz indireceğiz.

Müzemmil. 6-Gerçekten gece kalkmak, nefse hakim olmak ve Kuran’ı doğru okumak için daha uygundur.

Yüce Allah sanki şöyle demek istiyor; "sana gece namazını emrettim çünkü sana büyük bir söz indireceğim. Kendini bu büyük söze mutlaka hazırlaman lazım. Bu da en iyi gece namazı ile olur. Çünkü insan karanlık gecede Allah’a ibadetle meşgul olur, O’nu anmaya ve O’nun önünde boyun eğmeye yönelirse, o gecede, kendini Allah’ın nur ve azametine hazırlamış olur." Resulullah’a deniliyor ki (dolayısıyla bizlere); şu halinle birçok yorucu şeyle ve bu davet ve insanları onu kabule teşvik yolunda büyük tehlikelerle karşı karşıyasın. Hal böyle olunca sen, elbiseye bürünmüş, rahat ve sükuna dalmış, meşakkatlardan ve uzun süre ibadet ve çokça teheccüd namazı kılarak nefisle mücadele etmekten, Kuran ayetlerini anlayacak, hissedecek ve düşünecek bir şekilde okumaktan uzak bir haldeyken bu büyük görevi nasıl yapabilirsin? Öyleyse yatağından kalk!

›76e5í©ì Ÿ b¦z¤j ¡‰b è £äÛa ó¡Ï Ù Û £æ¡a ›W

Müzemmil 7- Çünkü gündüz senin uzun süre uğraşacağın şeyler vardır.

Gece namazının öneminin sebeplerine yer veriliyor bu ayetlerde. Metindeki "tesirce daha kuvvetlidir" ibaresi bir cümleyle açıklanamaz. Bir manası; gece ibadet için kalkmak ve uzunca kıyam etmek insan mizacına terstir, bu saatler uyku ister. Bu eylem bu yüzden nefsi kontrol etmek için çok etkilidir. İkinci manası; kalp ve dil arasında bir harmoni için çok etkili bir vasıtadır. Çünkü gecenin bu saatlerinde kul ile Allah arasına başka bir şey girmez ve dil ne derse kalp onu der. Bir diğer anlamı da insanın zahir ve batınında ahenk meydana getirmesidir. Yani gece yalnızlığında eğer bir kimse rahatı terk ederek ibadet için kalkarsa bu ihlasındandır. Bir diğeri de gece ibadeti gündüzünkinden ağır olduğu için bundaki, istikrar irade, sebat ve metanet duygularını geliştirir.

›865î©n¤j m ¡é¤î Û¡a ¤3 £n j m ë Ù¡£2 ‰ á¤a ¡Š¢×¤‡a ë ›X

›95î©× ë ê¤ˆ¡‚ £mb Ï ì¢ç ü¡a é¨Û¡a ¬ü ¡l¡Š¤Ì à¤Ûa ë ¡Ö¡Š¤' à¤Ûa ¢£l ‰ ›Y

›105î©à u a¦Š¤v ç ¤á¢ç¤Š¢v¤ça ë æì¢Ûì¢Ô íb ß ó¨Ü Ç ¤Š¡j¤•a ë ›QP

›115î©Ü Ó á¢è¤Ü¡£è ß ë ¡ò à¤È £äÛa ó¡Û¯ë¢a åî©2¡£ˆ Ø¢à¤Ûa ë ó©ã¤‰ ‡ ë ›QQ

›12b=¦àî©z u ë üb Ø¤ã a ¬b ä¤í † Û £æ¡a ›QR

›13b¦àî©Û a b¦2a ˆ Ç ë §ò £–¢Ë a ‡ b¦ßb È Ÿ ë ›QS

›145î©è ß b¦jî©r × 4b j¡v¤Ûa ¡o ãb × ë ¢4b j¡v¤Ûa ë ¢¤‰ üa ¢Ñ¢u¤Š m â¤ì í ›QT

Müzemmil 8-9-10-11-12-13-14 Rabbinin ismini zikret ve her şeyi bırakarak yalnız O’na yönel. O, doğununda batının da Rabbidir. O’ndan başka ilah yoktur. Yalnız O’nu vekil tut. Onların dediklerine sabret ve güzelce ayrıl. Varlık sahibi olup da seni yalanlayanları bana bırak ve onlara biraz mühlet ver. Şüphesiz indimizde onlar için boyunduruklar ve körüklenmiş ateş var. Boğazı tırmalayan bir içecek ve acı veren bir azap vardır.O gün yeryüzü ve dağlar sarsılır ve dağlar, dağılan kum yığınları haline gelir.

Bu ayetlere kadar Rasulullah’a ve arkadaşlarına kendilerini davalarına nasıl hazırlanacaklarını anlatan Rabbimiz, bu ayetlerde gerekli teçhizattan sonra düşmanlara karşı nasıl tavır alınacak bu anlatılıyor. "Onların çıkaracağı hiçbir türlü zorluğu sorun etme, sen kaygılanma, işini doğunun ve batının Rabbine havale et ve O’nun seni savunacağından emin ol" deniliyor. Sonrasında henüz cihad emredilmediği için müşriklerin eziyetlerine, terbiyesizliklerine güzel bir ayrılışla, kızmadan onların seviyesine inmeden bir uzaklaşma tavsiye ediliyor. Sabır silahına sarılmamız (cihada kadar) tavsiye ediliyor. Hemen ardından düşmanların zengin olanlarının, azılı olanlarının Allah kendisine bırakılmasını isteyerek Resulünün güvenini tazeliyor, O’nun şerefini yükseltiyor. Siyere bakarsak, hicretten sonra Mekke’de baş gösteren kıtlıkla Mekkelilere genel bir azap, ve bedir savaşında özellikle azılılara( Ebu Cehil, As bin Vail) bir azap var. Genel olarak ise kıyamette onlara verilecek olan şiddetli cehennem azabı hatırlatılarak müminler rahatlatılırken, müşrikler korkutuluyor ve onlara meydan okunuyor.

¬b à × ¤á¢Ø¤î Ü Ç a¦†¡çb ( üì¢ ‰ ¤á¢Ø¤î Û¡a ¬b ä¤Ü ¤‰ a ¬b £ã¡a ›QU

›15 6üì¢ ‰ æ¤ì Ç¤Š¡Ï ó¨Û¡a ¬b ä¤Ü ¤‰ a

›16 5î©2 ë a¦ˆ¤ a ¢êb ã¤ˆ b Ï 4ì¢ £ŠÛa ¢æ¤ì Ç¤Š¡Ï ó¨– È Ï ›QV

›17 b>¦jî,©( æa †¤Û¡ì¤Ûa ¢3 È¤v í b¦ß¤ì í ¤á¢m¤Š 1 × ¤æ¡a æì¢Ô £n m Ñ¤î Ø Ï ›QW

›18 üì¢È¤1 ß ¢ê¢†¤Ç ë æb × 6©é¡2 ¥Š¡À 1¤ä¢ß ¢õ¬b à £Û a ›QX

›19 ;5î©j ©é¡£2 ‰ ó¨Û¡a ˆ ‚ £ma õ¬b ( ¤å à Ï 7¥ñ Š¡×¤ˆ m ©ê¡ˆ¨ç £æ¡a ›QY

Müzemmil 15-16-17-18-19 Firavuna, ona şahitlik eden bir peygamber gönderdiğimiz gibi size de şahitlik eden bir peygamber gönderdik. Firavun elçiye karşı geldi. Biz de onu ağır yakalayışla yakaladık. Eğer inkar ederseniz, çocukşarı ihtiyarlatan o günden kendinizi nasıl kurtaracaksınız? Gök o gün dehşetinden parçalanır. Allah’ın vadi mutlaka yerine gelir. Bu bir öğüttür. Dileyen Rabbine varan bir yol tutar.

Mekkeli kafirlere hitap ile devam ediyor ayetlerimiz. Firavun örneğiyle uyarılıyorlar. Firavun Musa’ya karşı geldiği için nasıl azaba uğratılmışsa, eğer siz de Muhammed'e karşı gelirseniz aynı sonuca duçar olursunuz. Farz edin ki bu dünyada üzerinize azap gelmeyecek, peki kıyamet günü nasıl kurtulacaksınız? "Çocukların saçlarını ağartan, çocukları ihtiyarlatan" tasvirleriyle anlatılan o günle korkutuluyoruz. Bu korkutucu ayetler insanlar için bir ibret ve öğüttür. Unutan gafillerden kim zamanı geçmeden bu öğütten faydalanmak isterse, iman ve itaat ederek Allah’a götüren yola girsin.

¡3¤î £Ûa ¡ó r¢Ü¢q ¤å¡ß ó¨ã¤… a ¢âì¢Ô m Ù £ã a ¢á Ü¤È í Ù £2 ‰ £æ¡a ›RP