73 Fırka
ـ4776 ـ4ـ وعن معاوية رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]قَامَ فِينَا رَسُولُ اللّهِ # فقَالَ: أَ إنَّ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ مِنْ أهْلِ الْكِتَابِ افْتَرقُوا عَلى اثْنَيْنِ وَسَبْعِينَ مِلَّةً، وَإنَّ هذِهِ اُمَّةِ سَتَفْتَرِقُ عَلى ثََثٍ وَسَبْعِينَ فِرْقَةَ: ثِنْتَانِ وَسَبْعُونَ في النَّارِ، وَوَاحِدَةٌ في الْجَنَّةِ، وَهِىَ الْجَمَاعَةُ[. أخرجه أبو داود.وزاد في رواية: »سَيَخْرُجُ مِنْ أُمَّتِى أقْوَامٌ تَتَجَارَى بِهِمُ ا‘هْوَاءُ كَمَا يَتَجَارَى الْكَلَبُ بِصَاحِبهِ َ يَبْقى مِنْهُ عِرْقٌ وََ مَفْصِلٌ إَّ دَخَلَهُ«.و»التَّجَارِى« تَفَاعَل من الجرى وهو الوقوع في ا‘هواء الفاسدة.و»التَّدَاعِى« فيها، تشبيها بجرى الفرس.»الكَلَبُ« بتحريك الم: داء معروف يعرض للكلب، إذا عض إنساناً عرضت له أعراض رديئة فاسدة قاتلة، فإذا تجارى با“نسان وتمادى به هلك .
4. (4776)- Hz. Muâviye (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) (bir gün) aramızda doğrulup buyurdular ki:
"Haberiniz olsun! Sizden önce Ehl-i Kitap, yetmiş iki millete (dine) bölündüler. Bu ümmet ise yetmiş üç fırkaya bölünecek. Bunlardan yetmiş ikisi ateşte, sadece biri cennettedir. Bu da (Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaattir." [Ebu Davud, Sünnet 1, (4597).]
Bir rivayette şu ziyade var: "Ümmetimden bir kısım gruplar çıkacak, bunları bid'alar istila edecek, tıpkı kuduzun, buna yakalanan kimsede hiç bir damar, hiçbir mafsal bırakmayıp her tarafını sardığı gibi, bu bid'a da onların her hallerine sirayet edecek." [82]
AÇIKLAMA:
Bid'a, daha önce [83] açıkladığımız üzere sünnette olmayan, sonradan çıkan her şey mânasına gelir. Bunlardan bir kısmı hayatın gelişmesi sebebiyle ortaya çıktığı için, İslam alimleri normal karşılamış hatta مَنْ سَن َّسُنَّةً حَسَنَةً hadisi açısından, bu çeşit bid' aya teşvik bile etmiştir. Bunlara bid'ayı hasene demişlerdir. Burada mevzubahis edilen, kötülenen bid'a bu değildir. Reddedilen bid'a, sünnete aykırı olan, alındığı takdirde bir sünnetin terkini gerektiren bid'attir. Bu bid'ate bid'at-i seyyie denmiştir.
Şunu da belirtmede fayda var: Halkımızın bid'at deyince anladığı şey, davranışlarla ilgili olan, maddî olan bid'attir. Halbuki hadiste bid'at deyince sadece maddî şeyler kastedilmez. İnançlar, telakkiler ve anlayışlarda da bid'at olabilir. Hatta bu çeşit bid'at önce gelir. Zîra kişinin inançlar telakkiler dünyasında, yani ruh âleminde bid'at yer etmeden, fiillerine, eşyalarına yani yaşayışına bid'at girmez. Nitekim ulemâ nezdinde ehl-i bid'at tabiri öncelikle Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat dışında kalan sapık mezhepleri ifade eder. Bu mezhep mensupları, Ehl-i Sünnetten kılık kıyafetle, kullandığı eşyalarla ayrılmazlar; sadece bazı temel meselelerdeki nokta-i nazarlardan ayrılırlar. Yani belirtmek istediğimiz husus, bid'at deyince itikada, inanca, telakkiye müteallik farklılıkların, sünnete aykırılıkların kastedildiğini tebarüz ettirmektir. Bilhassa geçmiş dönemlerde, kılıkkıyafet, kullanılan eşya ve hatta hayat tarzları ve davranışlarıyla birbirinin aynısı olan insanlardan bir kısmı Ehl-i Sünnet, bir kısmı ehl-i bid'at idiyse, aradaki fark sadece inanç cihetinden gelmekte idi. Ehl-i Sünnet, Kur'an-ı Kerim'in açıklamasında sünneti esas alanlardır. Ehl-i bid'a veya ehl-i heva denenler de sünneti reddedip, onun yerine beşerî hevayı koyanlardır. Beşerî hevâ fertten ferde değişebileceği için, onlar sayıca çoktur. Hadiste ümmetin yetmiş üç fırkaya ayrılacağı belirtildikten sonra bunlardan sadece birinin yani sünnete uyanlar fırkasının kurtuluşa ereceği, geri kalanların ateşte olacağı belirtilmiştir. Aslında heva fırkalarının sayısı yetmiş ikiden pek çok kereler fazladır. Alimler hadisteki "yetmiş iki"den muradın, çokluk ifade ettiğini belirtirler. Ehl-i Sünnet, sünnete dayandığı için onun fırkaları yoktur. Bazı meselelerde ihtilaf ve farklılıklar olsa da bu yine bir sayılır. Çünkü, bu ihtilaflar da sünnete dayanır. Aynı meselede iki veya üç farklı sünnet, iki veya üç ayrı görüşe sebep olmuştur. Ancak bunlardan hiçbirine "sünnet dışı" denemez.
2- Hadiste, tıpkı vücudun her bir organına sirayet edip tesirini gösteren kuduz gibi, bid'anın da buna giren kimsenin hayatının her veçhesine, her safhasına gireceği beyan edilmektedir. Bu, "sünneti terk" prensibinin getireceği tabii neticeyi nazara vermektir. Sünneti terketme, kişinin ruh dünyasına bir mikrop gibi girdi mi, sünnetin taalluk ettiği her hususta neticesi hasıl olacak demektir.
Hayatımızda sünnetin müdahale etmediği, yönlendirmediği hangi husus var? Kılık kıyafetten yeme-içme, oturmakalkma, uyuma, konuşma... âdabına, dost veya düşmanla, komşuyla münasebetlerimize, canlı ve cansız tabiatta tasarrufa, Kur'an ayetlerinin tefsirine varıncaya kadar sayılamayacak kadar çok hususlarda sünetin yeri var, nuru var. Öyleyse "süneti terk" prensibi benimsenince, tıpkı kuduz hastalığının vücudun her tarafına sirayet etmesi gibi bid'a da mü'min kişinin hayatını her meselede sararak, belli bir duruş noktası, hudud tanımayacaktır. [84]
ـ4777
ـ5ـ وعن ابْنِ
عَمْرِو
العاص رَضِيَ
اللّهُ
عَنْهما قال:
]قَالَ
رَسُولُ
اللّهِ #:
لَيَأتِيَنَّ
عَلى
أُمَّتِى مَا
أتَى عَلى
بَنِي إسْرَائِيلَ
حَذْوَ
النَّعْلِ
بِالنَّعْلِ،
حَتّى إنْ
كَانَ
مِنْهُمْ
مَنْ أتَى أُمَّهُ
عََنِيَةً
لَيَكُونَنَّ
في أُمَّتِى مَنْ
يَصْنَعُ
ذلِكَ،
وَإنَّ بَنِي
إسْرَائِيلَ
تَفَرَّقَتْ
عَلى
اثْنَيْنِ
وَسَبْعِينَ
مِلَّةً،
وَسَتَفْتَرِقُ
أُمَّتِى عَلى
ثََثٍ
وَسَبْعِينَ
مِلَّةً؛
كُلُّهَا في النَّارِ
إَّ مِلَّةً
وَاحِدَةً.
قَالُوا مَنْ
هِىَ؟ قَالَ:
مَنْ كَانَ
عَلى مَا أنَا
عَلَيْهِ
وَأصْحَابِى[.
أخرجه
الترمذي.»حَذوَ
النَّعْلِ
بِالنَّعْلِ«
أى مثل النعل
‘ن إحدى
النعلين تقطع وتقدّ
على حذو النعل
ا‘خرى،
والحذو:
التقدير. قال
الخطابى: في
قوله #: ستفترق
أمتى، دلة على
أن هذه الفرق
غير خارجة عن
الملة والدين
إذ جعلهم من
أمته .
5. (4777)- İbnu Amr İbni'l-As (radıyallahu anhümâ) anlatıyor:
"Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Benî
İsrail üzerine gelen şeyler, aynıyla ümmetimin üzerine de
gelecektir. Öyle ki onlardan alenî
olarak annesine gelen olmuşsa, ümmetimden de bu çirkin işi mutlaka
yapan olacaktır. Nitekim, Benî İsrail yetmiş iki millete (dine,
fırkaya) bölünmüştü. Benim ümmetim de yetmiş üç millete
bölünecektir. Bunlardan bir tanesi hariç hepsi ateştedir."
"Bu fırka hangisidir?" diye soruldu.
"Benim ve ashabımın üzerinde olduğu
şeyden ayrılmayanlardır!"
buyurdular." [Tirmizî, İman 18, (2643).] [85]
AÇIKLAMA:
1- Resulullah
(aleyhissalâtu vesselâm), her fırkayı burada millet olarak isimlendirmektedir.
Millet, aslında insanların Allah'a yakınlık
sağlayabilmeleri için Allah tarafından peygamberleri diliyle
teşri edilen şey, yani din mânasına gelir. Bütün şeriatler
için kullanılır. Herhangi bir şeriati ifade etmek için izafet
yapılır; millet-i İbrahim, millet-i Muhammed gibi. Ulema
kelimeyi daha sonra öncelikle batıl fırkaları ifade etmede
kullanmıştır. Çünkü bunlar, aradaki farklılıkları
büyüterek, herbiri diğerinden ayrı bir dinmiş gibi ortaya
çıkmış ve mecazî olarak da
millet diye isimlendirilmiştir. Bazı alimler, hak da olsa
batıl da olsa bir cemaatin müştereken benimsediği her bir fiil
ve kavle millet demiştir.
Öyleyse hadis, ümmet efradının, biri
diğerinden farklı düşünce ve davranışları
benimseyen birkısım fırkalara ayrılacağını
ifade etmiş olmaktadır. Bu farklılıklar hevadan
geleceği için hepsi batıl olup , sadece bir fırka sünnetten
ayrılmayacağı için haktır.
Mirkat'ta Aliyyu'l-Kârî Mevakıf'tan naklen belli
başlı İslamî fırkaları sekiz kısma
ayırır:
1) Mu'tezile: Bunlar
"Kul, fiilinin halıkıdır" derler, rü'yeti reddederler,
sevap ve ikabın vacip olduğunu söylerler. Başlıca 20
fırkaya ayrılmışlardır.
2) Hz. Ali muhabbetinde
ifrata kaçan Şia. Bunlar 22 fırkaya ayrılmıştır.
3) Hz. Ali'yi ve büyük
günah işleyenleri tekfirde ifrata kaçan Haricîler. Bunlar 20 fırkaya
ayrılmıştır.
4) İman olunca günah
zarar vermez, tıpkı küfür varsa amelin fayda vermediği gibi
diyen Mürcie. Bunlar 5 fırkadır.
5) Fiillerin
yaratılması meselesinde Ehl-i Sünnet gibi düşünmekle birlikte, Allah'tan sıfatları
nefyetmede ve kelamın hadis olduğunu iddiada Mu'tezile gibi düşünen
Neccâriye. Bunlar 3 fırkadır.
6) İnsanda ihtiyar
yoktur, fiilinde mecburdur diyen Cebriyye. Bunlar tek fırkadır.
7) Allah'ı cisim
yönüyle insana benzeten ve hulul iddia eden Müşebbihe. Bir fırkadır.
8) Ehl-i Sünnet. Bu da tek
fırkadır. Hepsinin toplamı 73 yapar.
Bunların tali fırkaları mevzubahis
edilmemiştir.
2- Burada şu hususu
da belirtmemiz gerekir: Bu hadisi
açıklayan alimlerimiz Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın burada,
fıkhî meselelerdeki haram helal şeklindeki ihtilafları
kastetmediğini belirtirler. Öyleyse hadiste zemmedilen fırkalar
tevhid esaslarında hayır ve şerrin takdirinde, risalet ve
peygamberliğin şartları, sahabenin müvalatı gibi, daha çok
itikada giren meselelerde haktan ayrılıp hevaya sapan
fırkalardır. Çünkü bu meselelerde ihtilaf edenler birbirlerini tekfir
etmişlerdir. Halbuki ahkâm-ı fer'iyye ve fıkhiyyede ihtilafa
düşenler arasında birbirlerini tekfir ve tefsik yoktur. Bu sebeple
sadedinde olduğumuz hadiste temas edilen ümmetin fırkalara
ayrılma işinden muradın, bu itikadi meselelerdeki
ayrılıklar olduğu kabul edilmiştir.
Bu tefrikalar, daha Sahabe hayatta iken, Sahabe devrinin
sonlarına doğru, Ma'bedu'l-Cühenî ve ona tabi olanlar tarafından
çıkarılmaya başlanmış, zaman içinde inkişaf
kaydetmiş, belli başlı yetmiş üç fırkayı
bulmuştur. [86]
[82] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ
Yayınları: 13/420.
[83] Birinci cilt, 325-328. sayfalar.
[84] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ
Yayınları: 13/421-422.
[85] İbrahim Canan, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi,
Akçağ Yayınları: 13/422-423.
[86] İbrahim Canan,
Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları: 13/423-424.