﴿ اَلْجَباَّرُ ﴾

CEBBÂR

Cebbâr isminin türediği kök kelime olan cebr, sözlükte üç anlama gel­mekte­dir. Bu anlamlar şunlardır:

1- Birini yoksulluktan kurtarıp varlık sahibi yapmak, kırılan kemiği tedavi et­mek. Buna göre cebr, düzeltmek ve iyileştirmek anlamındadır.

2- Zorlamak, zorla yaptırmak. Bu anlamda cebr sözcüğü, üçlü kelime ya­pı­sıyla (ce-be-re) değil; dörtlü kelime yapısıyla (e-c-be-re) kullanılır. “Ecbertuhu alâ kezâ” (onu şuna zorladım) denilir. 

3- Büyüklenmek, güç ve kuvvetini göstermek. Araplar, ellerin uzanama­dığı yüksek hurma ağaçlarına “Nahletü’n-cebbâre/Büyük hurma ağacı” der­ler.

Kur’an-ı Kerîm’de bu isim “Ey Musa, orda cebbâr (zorba/iri yapılı) bir ka­vim vardır.”[1] şeklinde geçer. Ünlü dilbilimci el-Ahfeş, âyette geçen “ceb­bâr” söz­cüğüyle, o şehirde bulunanların uzun boylu, güçlü ve iri yapılı olma­ları kaste­dildiğini söyler. Ona göre burada, şehirdeki adamlar, ellerin uzana­ma­dığı yüksek hurma ağaçlarına benzetilmektedirler. Çünkü “Raculun ceb­bâr” denildiğinde uzun boylu, güçlü ve iri cüssesiyle büyük hurma ağacına benze­yen adam kastedimektedir.

Katâde ise, âyette geçen “cebbâr” sözcüğü hakkında: “Bu kimseler, başka kimselerin sahip olmadıkları güçlü ve iri bedenlere sahiptiler.” der.

Kimisi de âyette geçen “cebbâr” sözcüğünün bir şeye zorlayan, zorba anla­mında olduğunu söyler. el-Ezherî: “Bu, hicazlıların kullandığı bilinen bir sözcüktür” der.

İmam Şafiî cebbârı, iktidar sahibi zorba olarak tanımlar.

el-Ferrâ ve ez-Züccâci-î cebbâr sözcüğünü şöyle açıklarlar: “İnsanlardan ceb­bâr olan, insanları kendi isteğine zorlayan, azgın ve zorba kimsedir. Al­lah’ın ismi olan Cebbâr ise, kırıkları iyileştiren, yoksulları zenginleştiren de­mek­tir.”

Fakat bu, Mütekebbir ismine daha yakın bir anlamdır. Bu nedenle Ceb­bâr isminin değil; Ceberût isminin karşılığıdır.

Hz. Peygamber şöyle dua ederdi: “Güç ve kuvvet sahibi, bütün varlıkla­rın yaratıcısı ve hükümdarı, ulu ve yüce Allah, her türlü noksanlıktan uzak­tır.”[2]

Cebbâr ismi, Allah’ın Mütekebbir, Melik, Azîm ve Kahhâr isimleri gibi ulu­luk ve yücelik bildiren bir isimdir.

İbn Abbas der ki: “Cebbâr, ulu ve yüce demektir. Ceberûtullah; Al­lah’ın aza­meti ve yüceliği demektir.”

Bu isim zorba krallar için de kullanılmaktadır. es-Süddî, “Cebbâr, insan­ları isteği doğrultusunda zorlayan ve onlara baskı uygulayandır” der. Burada Cebbâr, Kahhâr anlamında kullanılmıştır.

Muhammed b. Ka’b ise şöyle söyler: “Cebbâr, insanları kendi istediği şey­lere zorladığı için böyle isimlendirilmiştir. Allah’ın dilemesi olmadan in­san­lar bir an bile Rablerine isyan edemezler.”

el-Enbârî, “Allah’ın bir ismi olarak Cebbâr, ulaşılamayan, erişilemeyen, el uzatılamayan, ulu ve yüce demektir” der.

Allah’ın Cebbâr sıfatı üç temel manaya dayanır: Hükümranlık, üstünlük ve yücelik.[3] Hurma ağacı boyu uzayıp yükselince, eller yetişemez olunca “cebbare” olarak adlandırılır. Bu yüzden Allah Teâlâ da ulu (Mütekebbir) ve yüce-üstün (Azîz), anlamlarına yakın olan Cebbâr adıyla isimlendiril­miştir. Bu üç ismin her biri diğer ikisinin anlamını kapsar.

Bu üç isim (Azîz, Mütekebbir ve Cebbâr), şu üç ismin (Hâlik, Bâri’, Musavvir) benzeridir. Cebbâr ve Mütekebbir isimleri Azîz ismi­nin açıklaması olduğu gibi, Bâri’ ve Musavvir isimleri de Hâlik isminin birer açıklaması ve ayrıntı­sıdır. Buna göre Cebbâr, güç ve kuvvetin, izzet ve üstünlüğün, hükümranlı­ğın kemâlidir. Bu yüzden Yüce Allah’ın en güzel isimleri arasında yer almıştır.[4]