Nakşîbendîlerin Râbıtaya İlişkin Delilleri:

Hâlid Bağdâdî, "Risâle’tun Fi Tahkıyk'ır-Râbıta" adı altında sırf râbıta ko­nusunda yazdığı bir kitapçıkta şöyle demektedir:

“Ulularımızdan kimisi, tasavvuf terbiyesini gerek kendine, gerekse baş­kasına uygularken sadece râbıta ile yetinirdi. Çünkü bu, Allah'da fânî olma­nın (Allah'ta eriyip yok olmanın) hazırlık aşaması olan şeyhde eri­mek için en yakın yoldur. Onlardan, râbıtayı Allah'ın şu sözlerine da­yandıran da vardır: “Ey iman edenler! Allah'(a itaatsızlık)tan sakının ve doğru­larla beraber olun.” (9/Tevbe, 119)[1]

Tarîkat silsilesiyle Halid Bağdâdî'ye bağlı olan Muhammed Emîn el-Kürdî de râbıtayı kanıtlamaya çalışırken önce şu ifadeyi kullanmaktadır: “Bu konuda gerek âyet, gerekse hadis olarak mevcut bulunan deliller ise bilinemeyecek gizlilikte değildirler. Nitekim Allah Teâlâ şöyle buyurmakta­dır:” “Ey iman edenler! Allah'(a itaatsızlık)tan sakınınız ve O'na, (sizden hoş­nut­ olacak) vesîleler arayınız.” (5/Mâide, 35)[2]

Bu âyet-i kerîmeyi, daha önce anlatılan merasim çerçevesi içindeki uy­gu­lanışıyla râbıtaya delil gösteren, yalnızca bu şahıs değildir. Bilindiği kada­rıyla bütün Nakşîbendîler -her nasıl iknâ olabiliyorlarsa!- bu görüşü paylaş­makta­dırlar. Muhammed Emîn el-Kürdî'nin, kanıt olarak ileri sürdüğü bir de şu meâldeki hadis-i şerif vardır: “Kişi sevdiği ile beraberdir.”

Nakşîbendîler, râbıtanın  Kur'ân'a ve sünnete dayandığını büyük bir ıs­rarla ileri sürmektedirler. Bunlardan Mustafa Fevzi  şunları söylüyor: “Var bu yolda çok ehâdîs-i Nebî, / Râbıta makbûl-i Hak'dır gün gibi”[3]

Şâir, yukarıdaki beyitte, râbıtayı kanıtlayan -sözde- Hz. Peygamber (s.a.s.)'in bir­çok hadisleri bulunduğunu hiç çekinmeden ileri sürüyor ve buna delil ola­rak da şu meâldeki hadisi gösteriyor: “Beni, çocuğundan, babasından, (bir diğer hadisde de kendi canından)  ve tüm insanlardan daha çok sevmedikçe hiç biriniz gerçek anlamda iman et­miş olamazsınız.” Mustafa Fevzi'ye göre bu ve daha birçok hadis, mürîdin, şeyhine râbıta yapmasını kesin olarak emrediyor (!?)

Zaman zaman önemini kaybeder gibi olan bu râbıta olayı, son birkaç yıl­dır yeniden gündeme getirilmiş bulunmaktadır. Özellikle tefsir çalışması olarak Ruhu'l-Furkan adı altında kaleme alınan bir kitapta râbıtaya çok geniş bir yer verilmiştir. Merkezleri İstanbul-Çarşamba'da bulunan gele­nekçi bir Nakşî cemaatinin lideri ve bir grup yandaşı tarafından yazılan bu kitapta râbıtanın bir Allah ve Peygamber emri olduğunu kanıtlamak için dokuzu âyet, on dördü ise hadis olmak üzere toplam yirmi üç delil ileri sür­müşler­dir. Noktalamaya varıncaya kadar, üslûp, anlatım ve yorumlarıyla tama­men onlara âit olan bu deliller sırayla şöyledir:

1. “O, sizin aranıza sevgi ve acıma koydu.” (30/Rûm, 21)”[4]

2. “Enes (r.a.) den rivâyet edilmiştir ki: Halk yağmursuz kalıp kıtlığa uğ­radıkları zaman Ömer İbnul Hattab, (Peygamber'in amcası) Abbas İbni Abdilmuttalib'i vesîle edinerek yağmur duâsı yapar  ve duâda "Ya Allah! Bizler, peygamberimizi vesîle edinerek sana niyaz ettiğimizde bize yağmur ihsan ederdin. (şimdi de) Peygamberimizin amcasını vesîle edinerek senden niyaz ediyoruz. (yine) yağmur ihsan eyle”[5]

3. “İmanın en üst derecesi, Allah için (Allah dostlarını) sevmen, Allah için (Allah düşmanlarına) buğz etmen ve dilini Allah'ın zikrinde çalıştır­mandır.”[6]

4. “Yusuf (a.s.) kasıtsız olarak, elinden gelmeyerek, ona, (Züleyha'ya) meyletti. Rabbisinin burhanını (delilini) görmeseydi, (o meyline göre hare­ket edebilirdi.)” (12/Yusuf, 24)”[7]

5. “Ebû Malik El-Eşcai'nin babasından rivâyet ettiği: “Rüyada beni gören hakikatta beni görmüştür.”[8]

6. “Sâdıklarla beraber olunuz.” (9/Tevbe, 24)”[9] 

7. “İbn Abbas (r.a.)’dan rivâyet edildiğine göre, bir kere Rasûlullah (s.a.s.) Efendimize:

“Meclis arkadaşlarımızın en hayırlısı hangisidir?” diye sorulduğunda, Efendimiz (s.a.s.): "Kimi görmek size Allah'ı hatırlatıyor, kimin konuşması sizin ilmi­nizi artırıyor, kimin de ameli size ahireti hatırlatıyorsa işte onlar en hayırlı ar­kadaşlarınızdır." buyurdu.[10]

8. “Allah-u Teâlâ'nın: “Onlar meclis arkadaşlarımdır."[11] hadisi kutsisi ge­reğince de onlarla oturmak, zikredilen Mevlâ Teâlâ ile beraberliği kazandı­rır." buyurdu.”[12] 

9. “Ebû Hureyre'den rivâyet edildiğine göre Rasûlullah (s.a.s.): "Nerede olursanız bana salat (-u selam) edin. Çünkü sizin salatınız, bana ulaşır” buyurmuştur.”[13] 

10. “Meşayihi kiram, "O (Cebrail (a.s.) Onun (Meryem validemiz) için, bütün azası yerinde tam bir insana benzerdi. (19/Meryem, 17) âyetinde bu meseleyi zihinlere yaklaştırdılar."[14]

11. “Yine onlardan Alim-i Allame es-Sefiri el-Halebi eş-Şafii, Buhariye yaptığı şerhte: "Sonra, Efendimiz (s.a.s.)’e tenha (da ibâdet) sevdirildi.”[15]

12. “Yine onlardan Allame Fasi, Delaili Hayrat şerhinin birkaç yerinde meseleyi açıklamıştır.” “Birisi de: Abdullah İbni Mesut (r.a.)’dan rivâyete göre, Efendimiz (s.a.s.) şöyle buyurdu: “Kıyâmet gününde insanların bana en yakını (şefaatıma en layık olanı) bana en çok salat (-u selam) getirendir.”[16]

13. “Nitekim Allah-u Teâlâ “Her kim Allah ve Rasûlüne itaat ederse, işte onlar, Allah (-u Teâlân) ın, kendilerine inam (iyilik) ettiği nebiler, Sıddıklar, şehitler ve salihlerle be­ra­berdir. Ve bunlar en güzel refik (arkadaş) tırla” buyuruyor. (4/Nisa,  69)”[17]

14. “...Aişe (r.a.) Validemizden rivâyete göre: Rasûlullah (s.a.s.): “Ruhlar toplu ordulardır. Onlardan (ezelde Allah yolunda) birbiriyle tanışanlar i'tilaf eder (anlaşır, Allah uğrunda) tanışmayanlar ise ihtilaf eder. (dünyada zıtlaşırlar)” buyurdu”[18]

15. “Bütün bu imamlar ve bütün mahlukatı yaratan Allah-u Teâla bu­yurdu ki: “O'na (sizi kavuşturacak) vesîle arayın.” (5/Mâide, 35)”[19]

16. “İsmail, Elyasa ve zülkifl (a.s.v.) i hatırla, hepsi en hayırlı kullardan­dır.” (38/Sâd,  48)”[20]

17. “(O akıl sahipleri) öyle kimselerdir ki, ayakta, oturdukları halde ve yanları üzere (yaslanmış) oldukları halde Allah (-u Teâlây) ı zikrederler ve göklerin, yerlerin yaratılışı hakkında tefekkür ederler.” (3/Âli İmrân, 191)”[21]

18. “Bir âyeti-i celilesinde ise: "(Habibim!) Deki, göklerde ve yerde neler olduğuna bakın." (12/Yusuf, 101)”[22]

19. “Rasûlullah Efendimiz (s.a.s.): "Allah-u Teâlâ'nın nimetlerini düşünün, zatını düşünmeyin, bu­yurdu.”[23]

20. “İbni Abbas (r.a.) dan rivâyete göre Efendimiz (s.a.s.): "Mahlukatı (yaratılmış olanları) düşünün. Halik (Teâlâ) yı (yaratıcıyı) düşünmeyin, çünkü siz onun kadrini takdir edemezsiniz." buyurdu.[24]

21. “Ubadetübnüs Samit (r.a.) den rivâyete göre, Rasûlullah (s.a.s.): "Yeryüzü onlarla durur, onlar sebebiyle yağdırılıyorsunuz ve onlar hürmetine yardım olunuyorsunuz" buyurdu.[25]

22. “Enes İbnu Malik (r.a.) dan rivâyet edilen bir hadisi şerifte, Rasûlullah (s.a.s.): “Küçüğüne acımayan, büyüğüne tazim etmeyen bizden değildir” bu­yurdu. (Tirmizî, Birr 15, 4/321 H. No: 1919)”  (A.g.e., s. 2/75)

23. “Ebû Hureyre (r.a.) den rivâyete göre, Rasûlullah (s.a.s.) buyurdular ki: "Beş şey ibâdettendir; az yemek, camilerde oturmak, kabe'ye bakmak, okumadan da olsa mushafa bakmak, âlimin yüzüne bakmak" (Deylemi, müs­ned-i Firdevs 2/190 H. No: 2969)"  (A.g.e., s. 2/76)

İşte tam yedi Nakşîbendî baş başa vererek “Ruhu'l-Furkan” adı al­tında kaleme aldıkları bir kitapta Bakara Sûresi'nin 152'inci âyetini, kendi inanç ve kanâatlerine göre açıklamaya çalışırlarken bu ilgiyle râbıta konu­suna girmiş ve onu kanıtlama ihtiyacını duymuşlardır. Yukarıdaki âyet ve hadis­leri de yine bu münasebetle râbıtaya delil olarak göstermişlerdir!

Ancak delil diye öne sürülen bu âyet ve hadislerin gerçekten râbıtayı çağrıştıracak bir anlam taşıyıp taşımadıkları ve harcanan bütün bu çabaların, râbıtayı kanıtlamaya yetip yetmediği ortadadır. Fakat bu gerçeğin daha ber­rak bir şekilde meydana çıkabilmesi için bundan sonraki bölümde râbıta, özel­likle iki ana yönden ele alınacak, analitik ve eleştirel bir yöntemle oldukça derinlemesine irdelenecektir. Râbıtanın değerlendirilmesinde ortaya çıkması amaçlanan bu iki ana nokta şunlardır:

1. Nakşîbendîler tarafından ileri sürülen yukarıdaki birçok kanıtlama örneklerinde râbıtayı, bilimsel ölçülerle İslâm'a mal edebilecek bir ilgi var mı; yani bu âyet ve hadisler, râbıtanın gerçekten İslâm’la ilişkili bir şey olduğunu kanıtlayacak birer anlam vermekte midirler? Ayrıca bu örneklemeler sistem ve üslûp bakımından ilmî birer değere sahip midir?

2. Bütün tartışmalar bir yana, râbıta ile İslâm arasında esasen herhangi bir ilgi, herhangi bir bağ var mıdır, ya da İslâm'da râbıta diye bir şey söz konusu mudur; yoksa râbıtanın kökeni ve kaynağı nedir, İslâm'a niçin ve na­sıl mal edilmeye çalışılmıştır ?

Tasavvuf örgüsü içinde yer alan ancak İslâm'a âit olup olmadıkları hâlâ tartışılan birçok kavram, sembol, âyin, inanış  ve anlayış gibi râbıtanın da kaynak bakımından nereye dayandığı, ancak bu iki soruya ciddi biçimde ce­vap aramakla ortaya çıkabilir. İşte bu amaçla bundan sonraki bölümde çeşitli veriler değerlendirilerek, gerçek belgeler ortaya konarak, soruna bilimsel bir yöntemle ışık tutulacaktır.