EKONOMETRİ

Ekonometri, iktisat teorisi, matematik ve istatistiğin birleşmesiyle ortaya çıkan bir İktisat dalı ve bir iktisadi araştırma yöntemidir. Amaç matematik ve istatistikten yararlanmak suretiyle iktisat kanunlarını sayısal (kantita-tif) olarak ortaya koymak ve çeşitli iktisadi sorunların sayısal olarak incelenmesine, isabetli iktisadi kararların alınmasına yardımcı olmaktır. Tanım biraz daha açık şekilde şöyle ifade edilebilir: Ekonometri, iktisadi ilişkilerin parametreleri (örneğin, elastikiyetler, meyiller, marjinal değerler vb.) için sayısal değerler vermek ve iktisat teorilerini doğrulamak amacı ile iktisat, matematik ve istatistiğin bir entegrasyonu olarak düşünülebilir.

Ekonometri terimi 1926 yılında Norveçli İktisatçı Ragnar Frisch tarafından ortaya atılmıştır. Ekonometri kelimesinin kaynağını ise iki Yunanca kelime teşkil eder: İdare, yönetim ve iktisat anlamına gelen "oikonomia" ve ölçme anlamına gelen "metron".

Ekonometrinin en büyük öncüleri XIX. yüzyılın matematiksel iktisatçılarıdır. Jevons, Co-urnot, Thunen, Walras, Wickscll, Edgeworth ve Pareto gibi tanınmış iktisatçılar iktisadi sorunları genellikle ileri seviyede matematik kullanmak suretiyle ele almışlardır. Bunların bir kısmı iktisadî teoriyi matematiksel olarak formüle etmekle yetinmeyip, iktisat teorisi ve analizinde verilerin değerlendirilmesine de yer vermişler, teori ile pratik (iktisadî olaylar, iktisadî fenomenler) arasında daha yakın bir ilişki kurmaya çalışmışlardır. Bunlardan özellikle Edgeworth ve Pareto, iktisat, istatistik ve matematiği birleştirmek sureliyle bugün ekonometri diye adlandırılan İktisat dalının gerçek kurucuları olmuşlardır.

Ekonometri alanındaki gelişmeler özellikle 1. Dünya Savaşından sonra hız kazanmış ve gelişmeler neticesinde 1930 yılında, Ekonometri Cemiyeti' (Economctric Sociely) kurulmuştur. Ocak 1933'den beri üç-aylık bir mesleki dergi olarak yayınlanan Econometıica ekonometri alanındaki orijinal çalışmaları yayınlamakta, Ekonometri Cemiyeti'nin faaliyetlerini açıklamakta ve böylece ekonometri yöntemleri ile bu yöntemlerin iktisadi sorunlara uygulanışının geliştirilmesine hizmet etmektedir.

Herhangi bir ekonomclrik çalışmada üç temel öğe-teori, gerçekler ve istatİstikİ karar alma (sonuç çıkarma)- bulunmaktadır. Bu temel öğelere dayanan ekonometrik yaklaşım aşağıdaki gibi şematize edilebilir:

Teori Gerçekler

I i

Model Iiuti»tiki Veriler

I 1 i

Ekonometrik Ekonomelrik Anulnuf

Model Teknikler Veriler

Ekonometrik modelin anulmıı veriler aracılığı ile ekonometrik teknikler kullanılarak lahmin edilmeli

Yapıial ön raporlama Politika

Analiz (Önceden tahmin) Değerlendirme

Herhangi bir ekonomelrik çalışmanın temel öğelerinden biri olan teorinin kullanılabilir bir kalıp içinde geliştirilmesi gerekmektedir. Ekonometrinin amaçları açısından en kullanılabilir kalıp, yukarıda şematize edildiği gibi, "model" ve özellikle "ekonometrik model" olmakladır. Model, incelenmekte olan iktisadi fenomen için geçerli teoriyi özetlemektedir. Bu, ampirik ölçme ve test etme açısından teorinin en uygun özeti olmaktadır. Modelin belirtilmesi (specificatİon) -incelenmekte olan iktisadi fenomenleri uygun bir şekilde temsil eden bir modelin kurulması ve gcliştirilmesi-ekonometrinin önemli bir cephesi ve her türlü ekonomelrik çalışmanın ayrılmaz bîr parçasıdır.

Herhangi bir ckonometrik çalışmanın ikinci önemli unsuru "gerçeklerdir." Bu incelenmekte olan ekonomik fenomenlerle ilgili olarak gerçek hayatta karşılaşılan olaylara atıfta bulunmaktadır. Gerçeklerden geçerli olanlarının gözlemlerini temsil eden bir "veriler" kümesi seçilmektedir. Ham veriler nadiren doğrudan doğruya bir ekonometrik çalışmada kullanılmaya uygundur. Bu nedenle bunlar çeşitli şekillerde süzgeçten geçirilerek (örneğin mevsimlik ayarlamalarla, değişik kaynaklardan elde edilen veriler bir araya getirilerek, ekstra-polasyonla, interpolasyonla vb.) "arıtılmış veriler" elde edilmesi gerekmektedir.

Teori bir ekonometrik model kalıbına sokulduktan sonra ve gerçekler arıtılmış veriler haline getirildikten sonra, ekonometrik modelin tahminî için, bunların karşı karşıya getirilip birleştirilmesi gerekmektedir. Bİr ekonometrik çalışmanın üçüncü unsuru olan "istatistiki karar alma metodları" (bir ana kütlenin beürli karakteristikleri hakkında sonuç çıkarmak üzere numune bilgilerin kullanımı ile ilgili me-todlar) bu amaçla kullanılan metodlardır. Bu metodlar genellikle bir uygulama alanından diğerlerine değinmemektedir ve bunların iktisatla kullanımını yöneten ilkeler İstatistiki analizin kullanıldığı diğer herhangi bir alandaki ilkelerle aynıdır. Bununla beraber ekonometrik modellerin tahmininde karşılaşılan bazı özel problemleri ele almak için klasik istatistiki met odların genişletilmesine ve belirli istatis-tiki tekniklerin geliştirilmesine gerek duyulmuştur. Bu genişletme ve geliştirmeler ekonometrinin bir bölümünü oluşturmakta ve bunlara "ekonometrik teknikler" (metodlar) adı verilmektedir.

Bir ekonometrik model ile geçerli verilerin ekonometrik teknikler aracılığı ile birleştirilmesi süreci sonunda ekonometrik modelin bir tahmini, başka bir deyişle ekonometrik modelin "parametreleri" olarak adlandırılan büyüklüklerin tahmini elde edilmektedir.

Tahmin edilen model, yukarıda şematize edildiği gibi, yapısal analiz, önraporlama (önceden tahmin: Forecasting) ve politika değerlendirmesi amacıyla kullanılabilir; bunlar ekonometrinin üç temel amacını oluşturmaktadır. "Yapısal analiz", tahmin edilen bir ekonometrik modelin iktisadi ilişkilerin ölçümü için kullanılmasıdır. Bu aynı zamanda aynı fenomenle İlgili rakip teorilerin karşılaştırılmasına imkân sağlamaktadır. "Önraporlama" tahmin edilen bir ekonometrik modelin belirli değişkenlerinin numune dışındaki değerlerini kestirmek amacı ile kullanılmasıdır. "Politika değerlendirmesi", tahmin edilen bir ekonometrik modelin alternatif politikalardan seçim yapmaya yönelik olarak kullanılmasıdır. Bu üç amaç birbiri ile çok yakından ilişkilidir. Yapısal analiz tarafından belirlenen yapı bir ekonometrik model aracılığı ile önraporlama kullanılabilir. Gerçekte başarılı bir ekonometik çalışmanın bu üç amacının belirli bir kombinasyonunu içermesi gerekmektedir.

Hangi amaçla kullanılırsa kullanılsın bir ekonometrik modelin tatmin edildikten sonra değerlendirilmesi, yani bulguların güvenirliliğinin belirlenmesi gerekir. Bu değerlendirme tahmin edilen modelin teorik yönden anlamlı ve istatistiki ve ekonometrik yönden tahmin edici olup olmadığı hakkında karar vermeyi içermektedir. Eğer tahmin edilen ekonometrik model tatmin edici değilse araştırmacı alternatif formüllendirmeler ve verilerle deneyler yapabilir ve teori tarafından önerilen faktörler dışındaki faktörleri deneyebilir. Bu şekilde tahminden, teoriye, verilere ve ekonometrik tekniklere yönelik "geri-besleyici" (fe-edback) etkiler mevcuttur.

Ekonometrik teoride son yıllarda büyük gelişmeler gözlenmektedir. Ekonometrinin hızla gelişmesinin nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:

a) Ekonometrinin dayandığı başlıca bilgi dalları ve disiplinler olan iktisat teorisi, matematik ve istatistiğin gelişmiş ve yerleşmiş disiplinler olması

; b) Uzun bir süreden beri iktisat teorisini matematik modelleri içinde ele almak ve ona kantitatif bir özellik vermek hususundaki büyük çalışmaların varlığı;

c) İktisat teorisinin kantitatif testi ve doğrulaması gereğinin gün geçtikçe artması ve bu amaca hiz-

mel edecek disiplinin "ekonometri" olmasıdır; ve d) Son on yıl içinde sayısı gittikçe artan matematiksel İktisatçılar konuya büyük bir ağırlık vermişler ve bu ekonometri disiplinini genç yaşında olgunluğa ulaştırmışlardır.

Mustafa SEVÜKTEKİN Bk. Ekonometrik tahmin; Makıv-Ekonomi; Mikm-Ekonomi.