Milletlerarası
prolcteryayı organize ederek dünya ihtilaline gitmeyi düşünen sosyalist ve
komünist partilerin, milletlerarası alanda bira-raya gelmek üzere
oluşturdukları örgütlenmeler.
/. Enternasyonal: Marx
ve Engels'in çabalarıyla 1864'ie, Londra'nın Sainl Martin's Hail lokalinde
"Milletlerarası İsçi Birliği" adıyla kuruldu. Birinci Enternasyonal
kurulur kurulmaz, sosyalist ve anarşist görüşler şiddetli bir çatışma ortam ma
girdiler. Anarşistler, "federa-Hst ve anti-otoriter"; sosyalistler
ise "merkeziyetçi ve otoriter" bir görüşü savunmaya çalıştılar. Kari
Marx, Stirner'in "Biricik İnsan ve Mülkiye!" adlı eserinde ileri
sürdüğü düşüncelere karşı çıktı. Stirner'in, "bcn"in biricik olduğunu
söylemesine karşılık, Marx, "bireyi tarihsel çerçevesinin dışında
algılamanın imkansız olduğunu" savundu ve Stirner'i hayalî bir
"ben"e tapmakla suçladı. Görüşlcrdeki farklılıklar sonraki
toplantılara da yansıdı; I.Enter-nasyonal'in 1868 Brüksel kongresinde. Enternasyonal
kesin olarak "bireysel mülkiyet" kavramını reddetti. Ayrıca toprak
mülkiyetinin kamulaştırılmasını da benimsedi. J868 yılındaki kongrede
M.Bakunin de birliğe katılanlar arasında
yer aldı. Bakunin'in
katılmasıyla
Manc ve yandaşlarına
karşı muhalefet daha da şiddetlendi. Bakunin bir anarşistti ve bir anarşist
olarak da her türlü otoriterin karşısındaydı. Ona göre her örgüt İnsan
hürriyetine indirilmiş bir darbeydi. Dolayısıyla proleterya partilerinin
kurulmasına karşı çıktı, devletin ortadan kaldırılmasını savundu.
I.Enternasyonal, Bakunin ve Manc'm sert ve şiddetli bir tartışmasına da tanıklık
etli. Sonunda Manc ve En-gels, Bakunin ve taraftarlarına karşı bir cephe
oluşturup, onları işçi sınıfının hainleri olarak nitelediler. 1872'deki Lahey
kongresinde de Bakunin'in Enlernasyonal'den atılmasını sağladılar. Bu olay,
I.Enternasoynal'in sonunu hazırladı. Enternasyonal'den ayrılan Bakunin'ci-1er,
Saİnt-İmİer kentinde bir "anarşist enternasyonali" kurdular. Bu
teşkilât 1879'da faaliyetine sonvcrdi.Marx ise, Enternasyonal'! Bakunin'in
nüfuzundan kurtarmak için Enternas-yonal'in merkezini Amcrika'daki Filadell'iya
kentine taşıdı. 1876 yılındaki Filadelfiya kongresinde de I.Enternasyonal
kendisini feshetti. ILEntemasyonet: 1889'da kuruldu, bu Entcr-nasyonal'a yalnız
marksistler değil, ılımlı sosyalistler, sosyalizmin her şeklini benimseyenlerde
katıldı. Bu çeşitlilik, Enternasyonal İçinde görüş ayrılıklarının daha
fazlalaşmasına ve daha şiddetli bir şekilde ortaya çıkmasına yol açtı.
Gruplaşmalar artarken cepheleşmeler de keskinleşti. Daha sonraları Marksizm ve
Leninizm'in ana ilkelerinde ayrılış anlamına gelen ve sosyalist ülkelerin
birbirlerini İtham etmek için kullandıkları "revizyonizm", ilk defa
II.En-ternasyonal'dc su yüzüne çıktı ve özellikle de Alman Sosyal Demokratı
E.Berııstcin tarafından temsil edildi. II.Enternasyonal'İn bir başka
kongresinde de burjuva partileriyle işbirliği kesinlikle yasaklandı. Amsıerdam
Kongre-si'nde ise birbirine tahammül edemeyen reformcu ve ihtilalci eğilimler
Enternasyonali ikiye böldüler. Daha pek çok görüş ayrılıkları da ortaya çıktı.
1907 kongresinde savaşa karşı bir tavır alındı. Birinci Dünya Savaşı'nın patlak
vermesiyle birlikle II.Enternasyonal de parçalandı. Savaşla birlikte İşçiler
askere alındı. Işçiler-emekçİler, proleterya denen kim varsa Enternasyonalin
çıkarı için değil, kendi
millî çıkarları için
cephelere düşmanla çarpışmaya koştular. Bu durum, II.Enternasyo-nal'İn
iflasını getirdi. Daha sonraları yeniden toparlanmaya çalıştıysa da, örgütlenme
etkinliğini yitirdiğinden ötürü bir sonuç elde edemedi.
Ul.Enternasyonal
(Komintem): Komİntern adı allında, Rus Komünist (Bolşevik) Parti-si'nin
teşebbüsü ile 1919'da kuruldu. H.Enter-nasyonaFi ihanet etmekle suçlayan, onun
mutedil havası ile tesirsizliğinden yakınan ve Ko-miniern'İ kuran aşırı sol
cenah (ihtilalci) sosyalistlerin başında Lenin vardı. Komİntern çeşitti
ülkelerde ihtilal, kışkırtma ve teşvik propagandalarına yıllarca devam etti.
Komİntern bu eylemlerine devam ederken bir yandan da çeşitli ülkelerdeki
komünist partilerini bünyesinde topladı. Giderek de Sovyctelrin çıkarları ve
bütünlüğü Önemli yer işgal etmeye başladı. Komİnterıt'İn amacı, Sovyet
Rusya'nın da desteğiyle dünya proleter İhtilalini gerçekleştirecekti. II.Dünya
Savaşı sona ererken çıkarları gereği müttefiklere yakınlaşmak isteyen Sta-lin,
Komintern'i Mayıs 1943'te feshetti. Daha sonraları ise, Sovyet Rusya ile
Batılılar arasında çıkan anlaşmazlıklar "Dünya Komünist
Par-tileri"nin(Kominform) kurulmasına sebep oldu. Kominlern'in bir devamı
olma amacı güden Komİnform, işçilerin yegane vatanı olarak Sovyet Rusya'nın
savunulmasını, bütün dü nyayı kaplayacak olan bir Sovyetler Cunıhu-riyeti'nin
kurulmasını da ilke olarak benimsedi. Kominftfrm, özellikle Doğu Avrupa'da
Sat-lin'ci hâkimiyetin bir aleti olarak kullanıldı. 1956'da Stalin'in ölümünden
sonra, bir anlaşmazlık üzerine Kominform'dan çıkarılan Yugoslavya'nın Sovyet
Rusya ile yakınlaşması üzerine ortadan kaldırıldı.
IV.Enternasyonal:
Lenin'in ölümünden sonra Stalin ile Troçki arasında, "sürekli devri
nı-dünya ihtilâli ile bir ülkede devrim" konularında ihtilaf
başgösıcrince, Troçki Sovyet Rusya'dan çıkarıldı. Stalin tarafından kovulan
Troçki Meksika'ya yerleşti. Kominıern'c karşı da IV.Enıernasyonal'i kurdu.
Teşkilât 1936'da faaliyete başladı. Fransa'da kendisine bağlı bir de parti
kurdu. Özellikle Latin Amcrika'da ve Uzak Doğu'da güçlendi. 1940'da Stalİn'İn
bir ajanı tarafından Öldürüldüğü ileri sürülen Troçki'den sonra da,
IV.Enternasyonal faaliyetini sürdürdü.
AdemKANDEMİR Bk.
Komünizm, Solculuk