Sosyolojide uzun bir
geçmişi olan farklılaşma kavramı başlıca toplumsal değişme teorilerinde kullanılır.
Terim, toplumsal etkinlikler vasıtasıyla bir toplumsal kurumun farklı
kurumlara bölündüğü bir sürece atıfta bulunur. Farklılaşma topluma daha büyük
bir hete-rojenlik vererek bir toplumun parçalarının giderek uzmanlaşmasını
dile getirir. Örneğin, ai le geleneksel toplum kırda kendi kendini üre-lici,
ekonomik ve eğilimle ilgili işlevlere sahip-ken, modern toplumlarda uzmanlaşan
iş ve eğitim kurumlan ailenin dışında gelişmişlerdir.
Klasik ondokuzuncu
yüzyıl sosyolojisine göre farklılaşma, toplumsal değişimin analizinde ve
sanayi ve sanayi-öncesi toplumların karşılaştırılmasında önemli bir kavramdı.
Çoğu durumda toplum İle biyolojik organizma arasında açıkça bir benzetmeye
gidilmiştir. Sözgelimi H.Spencer'e göre farklılaşma hem biyolojik, lıcm de
toplumsal kümelerin büyüklüğündeki artışla zorunlu olarak beraber gelişir. Birimler
büyüdükçe, eğer birim yaşamak istiyorsa, yapıların farklılaşması gerekir.
Parçaların artan uzmanlaşması ile birlikte, daha büyük bir dayanışma ve
bütünleşme zorunluluğu ortaya çıkar.
Çağdaş analizler
farklılaşmayı toplumsal değişmeye dair işlevselci ve evrimci teorilere
bağlamak sureliyle klasik konuları sürdürdüler. Sözgelimi T.Barsons, toplumsal
evrimin basitten ilerleyerek daha karmaşık formlara doğru değişme ve
farklılaşma yoluyla meydana geldiğini öne sürer. O toplumsal sistemlerin her
birinin diğer alt-sİstcmlerİ içeren çeşitli çevrelere göre belirli işlevler
kazanan alt-sis-temlere ayrıştığını (farklılaştığını) Öne sürer. Bu süreç, her
biri kendi özel yapı ve işlevine sahip, tümü ise, adapte kapasitesinin genel artışına
yönelmiş geniş bir alt-sistcmler alanı üreterek zaman boyunca sürer gider.
Farklılaşma kavramının
deneysel kullanımına güzel bir örnek N.Smelscn tarafından verilmiştir. O,
XIX. yüzyıl sanayileşmesini değişen ekonomiyle ilişkisi içinde aile yapısının
farklılaşmasına dayanak çözümlemeye çalışır. Mevcut bir yapının, fiilî olarak
daha farklılaşmış bir yapıya yol açan rahatsızlığı doğdurduğu müteselsil
değişimler sözkonusudur. Farklılaşma ve iş bölümü kavramları arasında bazı benzerlikler
vardır. Ancak iş bolümü başlıca, ekonomik alan içindeki görevlerin
uzmanlaşması üzerinde yoğunlaşır. Farklılaşma ise, toplumsal değişim
teorilerinde bir kavram olarak değil, toplum içindeki çeşitli grupların
birbirinden ayrışmasına; statü ve servet hiyerarşisi içerisinde
tabakalaşmasına işaret etmek üzere
de kullanılmaktadır.
(SBA)
Bk. Ev/im Teorisi, İş
Bölümü; Ofganisizm; Sosyal Değişme.