JAKOBENİZM

Fransız devrimi sırasmda Versailles'de kurulan Jakobenler Derneği'ne mensup olanların savundukları ve iktidarda bulundukları yıllarda uygulamaya çalıştıkları şiddet ve teröre dayalı siyasî akım. Genel kullanımda "tepeden inmeci tavır" şeklinde özetlenen devrim yoluyla işbaşına gelmiş siyasî eliti İfade etmektedir. Bu akımı benimseyen "Societe des Amis de la Con-stitution'un (Anayasa Dostları Derneği) üyeleri Paris'te bir Jakoben manastırında toplandıklarından "Jakobenler" diye anılmışlardır. Bu derneğin kökü Club Bre-ton'a dayanmakta olup devrimden sonra ortaya çıkan adı "societe" ile başlayan pek çok ünlü dernekle ortak niteliklere sahiptir.

Jakobenler Derneği'nin en ünlü üyeleri Marquis de la Fayette, Mirabeau ve Ro-bespierre'dir. Her üçü de üstadlık derecesine ulaşmış birer mason olup liderleri Robespierre idi. Dernek 1790'da 52 şubeye sahip olmuş ve bunlardan sadece Paris şubesine 1200 kişi üye kaydolmuştur. İki yıl sonra kraliyet mensuplarının tutuklanmaları üzerine dernek ikiye bölünmüş; bir tarafta ılımlılar, diğer tarafta da solcu cumhuriyetçiler yer almış ve asıl Jakoben-cilik ikinci grubun bünyesinde kimliğine kavuşmuştur. Eylül 1971*de derneğin is-

mi "SocidtĞ des Jacobins Amis de la Liber-te et de 1'Egalİte" (Özgürlüğün ve Eşitliğin Dostu Jakobenler Derneği) şeklinde değiştirilmiştir.

1793 ve 1794 yıllarında gücünün zirvesine tırmanan Jakoben lideri Robespier-re'in konvansiyon iktidarı, esasen jakobe-nîzmin iktidarıdır. Robespierre'in iktidarı, ihtilalin en hareketli devri olmuş, giyotin hiç durmadan inip kalkmıştır. Temsilî demokratik yöntemlerle iktidarı ele geçirmiş olmasına rağmen, Robespierre, rejimi bir anda merkeziyetçi bîr çerçeveye sokup ülkenin içinde bulunduğu derin sefalet, açlık, kıtlık ve hayat pahalılığına acele reçeteler yazmaya başlamıştır. Mecliste alınacak kararların daha önceden Jakoben kulüplerinde enine boyuna tartışılması, sonra da usulen mecliste oylanması olağan uygulamalar haline dönüştürülmüştür. Rejimin geleceği komünist toplum düzeninin tesisi şeklinde belirlenmiştir. Kanlı bîr İktidar kisvesine bürünen Jako-benizm dine, gazetecilere, yabancılara amansıztaarruzlar başlattı. Dine karşı saldırı ve propaganda Fransa'yı baştan başa sardı. Hem Jakoben kulübün, hem de Fransa'nın başında bulunan Robespierre, ihtilalin önde gelen en önemli isimlerini bile giyotine yollamaktan çekinmedi. Uygulamalar tam bir devlet terörizmine dönüştü. 1793-1794 devri Jakobenciliğin gücünün zirvesine ulaştığı devir oldu. Bu zaman periyodu içinde kulübe 500.000 üyenin kayıtlı olduğu biliniyor. Sonunda Robespierre'in iktidarı bir karşı devrimle Temmuz 1794'te son buldu ve Robespierre de giyotine gitmekten kurtulamadı. Kulüp kapatıldıysa da ünlü komünist Grado hus Babeuf ün çabalarıyla başka bir ad altında yeniden kuruldu.

Jakobenizm daha çok sosyalizm tarihi açısından önemlidir. Fransız sosyalizmine ihtilalci karakterini kazandıran Babae-uf, Blanqui ve Buonoaretti gibi kişiler Ja-kobencilikten geçmişlerdir. Bunların çoğunun giriştiği İhtilal denemelerinde özellikle Babeuf olayı ve Blanqui'nin sayısız ihtilal girişimlerinde hedef olarak, 1794'de Robespierre'in planlayıp da uygulamaya koymaya vakit bulamadığı anayasa değişikliğinin gerçekleştirilip yolun komünist ihtilale açılması alınmıştır. Bu ruh 1800'lerin ortalarında Mars'a kadar ulaşmış ve Paris Komünü hareketlerinde başı çekmiştir.

1800'lerin başından beri İtalya'yı, 1820'lerden sonra da Fransa, İspanya ve diğer ülkeleri kasıp kavuran Karbonari derneği de aynı düzlemde hayat bulmuştur.

Zaten Buonarotti ve Blanqui'den başka La Fayette ve Mirabeau da karbonaridir-ler. Marquis de la Fayette'in karbomerya teşkilatında üstad-ı azam olduğu anlatılır. 1830'lann ünlü gizli derneklerinin tamamı, Blanqui'nin ve Jakoben-Babeuf çü geleneğin etkisinde kurulmuş ve dönemin siyasî ve sosyal pek çok ihtilalci hadiselerde doğrudan aktif rol almışlardır. 1830 ihtilalinden 1848 ihtilaline kadar görülen bir çok ihtilal bu cümledendir. Jakobencilik 1789 Fransız ihtilalinin komünist ihtilale dönüştürülmesi sürecinde politika sahnesine çıkmış, iktidarın 1794'de, ideolojisini Kari Mars'ın ortaya çıkışıyla kaybetmiş bir akım olarak değerlendirilebilir.

(SBA)