1870'lerden 1920'ye
kadarki dönemde, özellikle üç değişik ülkede (ingiltere, İsviçre, Avusturya)
gelişen iktisadî akımdır. Nco-klasİk iktisatçılar esasta liberal ideolojiyi
sürdürmüşlerdir. Getirdikleri en büyük yenilik, değeri marjinal (nihai, son)
faydaya indirgemeleridir. Aslında bu olgu klasik İktisatçıların şahsi menfaata
verdikleri önemin bir devamıdır. Nco-klasikler klasik iktisatçılara,
özellikle tarihçi ve sosyalist okulların yaptıkları tenkitleri dikkate almışlardır.
Ancak onlar da klasiklerin evrensellik, tümdengelim ve soyutlama yöntemlerini
devam ettirmişler, iktisadi insan (ho-mo economicus), tabii iktisadi düzen ve
lam rekabet varsayımlarını kabul etmişlerdir. Yalnız onlar sistemlerinin esası
olarak kimsenin karşı çıkamayacağı psikolojik gerçeği, yani marjinal faydanın
belirleyiciliğini benimsemişlerdir.
Marjinalizmin temeli,
faydacı felsefedir. Ancak iktisadi anlamda H. Gossen (1810-1858) önemli bir
nokta oluşturur. Ondan sonra rasyonel davranan, tüketicinin tüketiminden azami
fayda elde ederek dengeye varmayı hedeflediği kabul edilmiştir. Gossen bunun
için üç ilke ileri sürmüştür: a) Azalan marjinal fayda yani tüketilen birimler
arttıkça bunların ilave faydasının azalması, b) Tüketicinin dengeye ulaşmak
için tükettiği birimlerden elde ettiği marjinal faydalan eşitlemesi, c)
Faydanın nedretten doğması ve sübjektif kıymet taşıması. Gos-sen'in bu
fikirleri Neo-klasik iktisat tarafından tam rekabet şartları alünda azami fay-
danın ve refahın
sağlanmasında temel kabul edilmiştir.
Neo-klasİk iktisat
Menger, Walras ve Je-vons tarafından sırasıyla Avusturya, isviçre ve
İngiltere'de kurulmuştur. Bunların yaşadıkları dönem aynıdır.
Avusturya (Viyana)
Okulu: Marjinaliz-mi psikolojik temellere dayandırırlar. Buna göre mal ve
faktör fiyatlarının belirlenmesinde temel etken, marjına! birimlerinin sağladığı
faydadır.
isviçre (Lozan) Okulu:
Marjinalizmi matematik yönden ifade etmişlerdir. Öncüleri Cournot, kurucuları
Walras ve Pareto'dur. Bugün kapitalist iktisat büyük ölçüde bunların denge
fikrini ve analizini devam ettirmektedir.
ingiltere Okulu: Jevons
tarafından kurulmuş, fayda-zahmet konusu matematiksel yöntemlerle formüle
edilmiştir. Cambridge Okulu tarafından devam ettirilmiş, Fisher gibi Amerikan
iktisatçılar da bu okula mensup olmuşlardır. Klasiklerin aksine tümevarıma
büyük önem veren MarshalI ile, Refah ekonomisi kavramıyla adeta özdeşleşen
Pigou, bu okulun önemli simalarıdır.Klasik iktisadın uğradığı tenkitler ve kapitalizmin
XIX. yüzyılın ikinci yarısında aldığı şekil Marjinalist yöntemi kullanan
Neo-klasik iktisadın oluşmasında etkili olmuştur.
Neo-klasiklcr de tıpkı
klasikler gibi, tümdengelim yöntemini ve homo economicus ile tam rekabet
varsayımlarını esas almışlardır. Ancak Neo-klasİk toplumsal değil, ferdî
davranışları açıklamaya çalışarak psikolojiye dayanmışlar ve böylece evrensel
gerçeğe ulaşılabileceğini düşünmüşlerdir. Faydanın iyileştirilmesine dayanan
denge analizleri genel dengeye ulaştırılarak ferdî
gerçekten bölüşüm gibi
sosyal (ve ideolojik) bir açıklamaya nesned kılınmıştır.
Ahmet T AB AKOĞLU
Bk. Klasik iktisat