MEVLEVİLİK

Mevlana Celaleddin Rumi'nin (d. 1184 Belh, Horasan-ö. 1273 Konya) düşünceleri çevresinde kurulan tarikat. Babasının düşüncelerini sistemleştirdiği ve tarikat biçiminde örgütlendirdiği için Mevlana'nın oğlu Sultan Veled (ö. 1312) Mevlevilik'in asıl kurucusu ve ikinci piri sayılır.

Mevlana'nın hayatı boyunca tarikatlara özgü birtakım kurallara uymadığı, kendisine bağlananlar için özel kurallar koymadığı bilinmektedir. Sözgelimi kendisine bağlananlar için ne bir giriş töreni düzenler, ne de belli bir zikir öngörürdü. Diğer tarikatlar gibi özel giysilerle ayrılma yoluna da gitmemişti. Bilinen başlıca uygulaması müridliğe kabul edilenlerin saç, sakal, bıyık ve kaşlarından birkaç kıl kesmek, kendisine halifelik verilenlere de bugün hırka denilen geniş kollu, yakasız, önü açık bir giysi olan fereci giydirmek, halkı aydınlatma görevini simgelemek üzere bir çerağ vermekti. Mevlevilik'in başlıca kurallarından birisi olan semayı da yalnızca aşk ve cezbe için yardımcı bir öğe sayardı. Ancak oğlu Sultan Veled, halifeliği döneminde Mevlana'nın düşüncelerini temel olarak Mevleviliği kendine özgü kuralları, törenleri olan bir tarikat durumuna getirdi.

Mevleviliğe göre tasavvufi eğitimin amacı insanın kendine gelmesini, kendini bulmasını sağlamaktır. Gerçeğe ulaşmak için insan tabiatına aykırı yöntemlere başvurulmamalıdır. Zikir ve çile gerçeğe ulaşmanın temel yöntemi değildir. Zikir ancak düşünceyi harekete geçirdiği ölçüde yararlıdır. Gerçeğe ulaşmanın asıl yolu aşk ve cezbedir. Bunun için de isimlerden ve kelimelerden geçip Allah'ı bulmak Allah dışındaki varlıklardan (masiva) arınmak gerekir. Bütün varlığı kuşatan Allah'ın varlığı tek gerçektir. Varmış gibi görülen varlıklar gerçekte yoktur; varolan, bu varlıklar aracılığı ile kendini gösteren Allah'tır. Evren her an yeniden yaratılmaktadır. Zıdlar alemi olan bu dünyada herşey izafidir. Allah'ı gerçek anlamda tanımayan insanlar dünyanın, altın ve gümüşün kulu, kölesi olurlar. Bu kölelikten kurtulmanın tek yolu da Allah aşkıdır.

Mevleviliğe göre mürid kendini mürşidinde yok etmeli, kendine baktığında mürşidini görmelidir. Mürşidinin tüm isteklerini tereddüt etmeden kabul etmeli, ona itaatı Allah'a ve Peygamber (s.a.s)'e itaat, muhalefeti de Allah ve Peygamber (s.a.s)'e muhalefet bilmelidir. Kendisini şeyhinden uzaklaştıracak hiçbir sözü dinlememeli, onun iyiliğin mutlak temsilcisi olduğuna inanmalı, hakkında kötü düşünmemeli, yanında çok konuşmamalıdır. Nefsini zayıflatmaya, riyazet ve mücahede ile öldürmeye çalışmalıdır. Kötülüğü buyuran nefsi (nefs-i emmare) ancak mürşid öldürebilir. Bu nedenle mürid mürşidinin irşadına sıkı biçimde sarılmalıdır.

Mevlevilikte başlıca tarikat ayini, âyin-i şerif de denilen semadır. Belli kurallar içinde ve müzik eşliğinde yapılan semadan başka zikir telkini, tac ve hırka giyme, halvet, tarikata giriş, halifelik verme de belli kurallara bağlanmıştır. Sözgelimi zikir telkininde şeyh müridi önüne oturtarak elini tutar, bütün günahlardan sakınacağına, iyilik ve takva üzere bulunacağına dair söz alır, kelime-i tevhidi üç kez telkin eder, sonra da onun için dua eder. Duanın arkasından şeyh, dünya ile ilgisini kestiğini simgelemek üzere müridin saçından birkaç kıl keser. Halvet, diğer tarikatlarda olduğu gibi kırk gün süren bir ibadet, riyazet biçiminde değil, tekkede hizmet biçiminde uygulanır. Binbir gün süren bu halveti (çile) tamamlayan kişiye derviş adı verilir.

Tac ve hırka giydirme de küçük bir törenle yapılır. Tac giyecek mürid başını açarak şeyhin önüne oturur, başını şeyhin dizine koyar. Mevlevi silsilesini okuyan şeyh Allah'tan müridi fakirlik yolunda (tasavvuf) başarılı kılmasını, başına manevi bir tac ihsan etmesini dileyerek tacı giydirir. Fatiha sûresini okuyarak dua eder. Hırka ise ayakta giydirilir. Yine mevlevi şeyhleri silsilesi ve Fatiha okunur, dua edilir. Duanın arkasından hırkası giydirilen mürid şeyhin ve orada bulunan büyüklerin ellerini öper.

Halvetten çıkmış, eğitimini tamamlamış ve gerekli olgunluğa ulaşmış dervişlere verilen üç tür halifelik vardır. Bunlar suret-i hilafet, mana-yı hilafet ve hakikat-ı hilafet olarak anılır. Suret-i hilafet, bir dervişe bir tekkenin yönetimini yürütmesi amacıyla verilen halifeliktir. Bu tür halifeler irşad yetkisine sahip değildir. Mana-yı hilafet, seyr-ü süluk denilen tasavvufi yolculuğun makam ve mertebelerini iyi bilen, Allah'ı tam anlamıyla tanıyan dervişe halkı irşad etmesi amacıyla verilen halifeliktir. Hakikat-ı hilafet de doğrudan irşad ve şeyhlik yetkisiyle verilen halifeliktir. Şeyhlik makamı boş olan tekkelere atanacak şeyhler bu halifeler arasından seçilir.

Mevleviliğe mensup kişiler seyrü sülukteki durumlarına göre çeşitli derecelere ayrılır. İlk dereceyi mevlevilerin büyük çoğunluğunu temsil eden muhibler oluşturur. Seven kişi demek olan muhib, mevlevi kurallarına göre sikke tekbirletip tarikata giren, ancak dervişliğe ikrar vermeyen müriddir. İkinci derecede dede de denilen dervişler yeralır. Derviş ikrar verip tekke mutfağında (matbah) üç gün saka postunda oturan, kararından dönmezse arakiye ve hizmet tennuresi giyinip çeşitli hizmetlerle binbir gün halvet (çile) çıkaran, onsekiz gün süren hücre çilesini de tamamlayan mevleviye verilen addır. Şeyhler üçüncü dereceyi oluşturur. Şeyh, bir tekkeyi yönetmek, muhib ve dervişlerin yetiştirme yetkisine sahip olan mevlevidir. Mevlevilikte son dereceyi halifeler meydana getirir. Halifeler, başkasına halifelik verme yetkisine sahip şeyhlerdir.

Sultan Veled'ten sonra bütün Mevleviliği temsil eden Konya'daki merkez tekke şeyhliğinin babadan oğula ya da ailenin büyüğüne geçmesi gelenekleşti. Bu geleneğe bağlı olarak şeyhlik makamına oturan kişiye Çelebi adı verildi ve zamanla merkez tekke şeyhliği Çelebilik makamı olarak anılmaya başladı. Çelebiler, başlangıçta, şeyhlik makamında oturan kişi tarafından önceden belirlenirdi. Sonraları çelebiler dedelerin onayıyla atanmaya başladı. Daha sonra da, adaylar arasındaki çekişmeler nedeniyle çelebiler padişah iradesiyle atanır oldular.

Mevlevilik Türk düşünce ve sanat hayatına önemli etki ve katkıları olan bir tarikattır. Mevlana'nın vahdet-i vücud (varlık birliği) anlayışına dayanan düşünceleri yüzyıllar boyunca etkisini sürdürmüş, günümüze kadar canlılığını koruyabilmiştir. Mevlevi tekkeleri, tarikat faaliyetlerinin yanısıra bir sanat ve kültür kurumu gibi çalışmış, baştan beri birçok şair, yazar ve bestecinin yetiştiği merkezler olmuştur.

Osmanlılar döneminde Türkiye'de en yaygın tarikatlardan birisi olan Mevleviliğin faaliyetine, diğer tarikatlarla birlikte, 13 Eylül 1925 tarihli bir kanunla son verildi. Faaliyetini bir süre Şam'da sürdürmeyi denediyse de başarılı olamadı. Ancak 1926 yılında Konya'daki merkez tekke ve Mevlana türbesi müze olarak yeniden açıldı. Günümüzde de her yılın Aralık ayında Konya'da turistik amaçlı mevlevi ayinleri icra edilmektedir.

================================================================================

BÜYÜKTÜRKELİ GRUBU VASITASIYLA ELMEK ADRESİME GELEN YAZILARDAN DERLENMİŞTİR

MEVLÂNÂ CELALEDDİN-İ RUMÎ HAZRETLERİ VE MEVLEVİLİK

Türk’lerin Anayurdu olan Türkistan’da, özellikle Horasan (1) bölgesinde tasavvuf (2) hayatı, 11. yüzyılda başladı. 12. yüzyılda yetişen Pîr-i Türkistan Ahmed Yesevî (3) ile birlikte gelişti. 13. yüzyılın başında Türkistan, Moğol istilâlarına maruz kaldı. Din ve ilim adamları, Moğolların kötü idarelerinden, yağmacı ve yakan-yıkan yönetiminden kaçmaya başlamışlardı. Gidilecek en güvenli bölge Anadolu idi. Onlar, mânevî bir göç dalgası hâlinde Anadolu’ya yöneldiler. Çoğu mutasavvıf* olan bu aydın kişiler arasında, sonraları Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî olarak anılacak olan Celâleddin ve Sultanü’l Ulemâ (Âlimlerin Sultanı) olarak bilinen babası Muhammed Bahaeddin Veled* de vardı. Horasan Erenleri olarak adlandırılan bu insanlar, Anadolu’ya yeni bir fikir, ahlâk ve iman canlılığı getirdiler. Büyük şehirlerde dergâhlar açıldı. Halkı aydınlatan mutasavvıflar, ilgi ve saygı gördüler. Moğol saldırıları Anadolu’ya uzanınca, tasavvuf disiplinini vatanseverlikle birleştiren insanların oluşturduğu duvara çarptı. Anadolu halkı, Türklüğü ve İslâmiyet’i Avrupa’ya götürmek için hazırlanıyordu. Hıristiyan batı, bu gelişmeleri önlemek için Haçlı Seferleri*’ni düzenledi. Haçlı saldırıları da tasavvuf ehlinin, îman ile vatan sevgisini kaynaştıran gücü karşısında başarılı olamadı. Erenler, Alp-Erenler ve yarı asker yarı esnaf tüccarların oluşturduğu Ahilik Teşkilâtı*’nın mensupları, Anadolu halkına moral ve güç verdiler. Adına izafeten tarikat kurulan Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, böyle bir gücün kaynağı ve Anadolu’nun Türkleşip İslâmlaşmasına vesile olan bir Ulu kişi idi.

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî Hazretleri’nin ölümünden sonra oğlu Sultan Veled (4) ve özellikle torunu Ulu Ârif Çelebi (5) , önderleri Mevlânâ’nın şöhretinden ve O’na duyulan saygı ve sevginin büyüklüğünden hız alarak 1284 yılında bir teşkilât kurdular. Toplantılarda uygulanacak usulleri inceden inceye belirlediler. Bu teşkilâta, daha sonra Mevleviyye – Mevlevî Tarikatı denildi. Mevlânâ’nın oğulları ve torunları ile aileyi devam ettiren kişiler, mânevî bir hânedan gibi ve Çelebi unvanı ile Konya’daki Mevlevî Postu’na oturup şeyhliğin babadan oğula devamını sağladılar. 13 Eylül 1925 tarihli kanun yürürlüğe girip diğerleriyle birlikte Mevlevî tarikatının ve dergâhlarının kapatılmasından sonra da Mevlânâ’nın yolunu takip edenler hep Mevlevî olarak anıldılar.

Kuruluş yılı olan 1284’ten 1300’lü yılların başına kadar geçen kısa sürede Mevlevî tarikatı bütün Anadolu’da teşkilâtlandı. Mevlânâ’nın türbesinin bulunduğu Konya, tarikatın mânevî başkenti oldu. Pâdişahların bir kısmı bizzat Mevlevî dergâhlarına gelerek bazıları da emirler vererek tarikata ait binaların yapılmasına, onarılmasına katkıda bulunmuşlar, hediyeler getirmiş veya göndermişlerdir. Bektâşîliğin zıddına Mevlevîlik, devletin himâyesinde gelişti. Yıldırım Beyazıd*’ın Emir Timur (6)’a mağlup olmasından sonra Osmanlı Devleti’nin yeniden teşkilâtlanmasında Mevlevîler’in büyük rolü olmuştur. Yıldırım Beyazıd’ın eşi Devlet Hâtun, Hazret-i Mevlânâ’nın torununun kızı idi. Yıldırım Beyazıd’tan sonra bilindiği gibi tahta oğlu Çelebi Mehmet (7) geçmiştir. Mehmet Han, isminin başındaki Çelebi unvanını, Hz. Mevlânâ soyundan geldiği için kullanma hakkına sahip olmuştur. Dolayısıyla sonraki padişahlar da kız tarafından Mevlânâ ile akrabadırlar. (Mevlevîlikte bu oluşuma inas çelebi (8) denilmektedir.) Türkler’in Edirne’yi fethetmelerinden ve Edirne’nin başkent yapılmasından sonra, Edirne Mevlevîhânesi, şehirde inşa edilen ilk binalardandır.

Mevlevîlik, Kur’an-ı Kerim’e bağlı, İslâmî inançlarla tam anlamıyla kaynaşmış bir tarikattır (9). Mevlânâ, aynı zamanda bir İslâm büyüğü olarak bilinir. Mevlevîlikte âyinler halka açıktır. Böylece âyinlerle çok önemli bir görev de icra edilmiş olurdu. O devirde, tiyatro, sinema yoktu. Muhtemelen kahvehâneler de yoktu. Halk, Mevlevîhânelerde yapılan zikir ve semâ törenlerine giderek, kalbî duygularla Allah, Allah seslenişleriyle dönen dervişleri, onların hislerini paylaşarak seyrediyor ve büyük bir mânevî haz duyuyor, huzura erişiyordu. Mevlevî âyinlerinde aynı zamanda, şehir halkından âyin salonuna gelen insanlara klâsik musikimizin en büyük bestelerini dinlemek imkânı veriliyor, bir anlamda, müzik ile terapi (10) sağlanıyordu.

Mevlevîler, Mevlânâ’nın eserlerine, özellikle Mesnevî’ye çok değer verirler. Büyük şâirin bütün hatırâlarını tarihin derinliklerinden yeni nesillere taşımışlardır. Mevlânâ, öğrencilerine şu öğütleri veriyordu:

* Peygamber Efendimiz (sav)’in emirlerine itaat edip O’nun nurlu yolundan gidiniz.

* Kur-an’ı Kerim, bütün hakikatlerin aslıdır. O’nun hükümlerinden bir an ve bir nebze olsun ayrılmayınız.

* T evâzû, hoşgörü, şefkat, merhamet, cömertlik ve sevgi sahibi olmak gibi güzel huy ve vasıflara sahip olunuz.

* Olgun, mükemmel, huzurlu ve sevilen-sayılan bir insan olmak için bu tavsiyelere uyunuz.

Mevlevîler’in en büyük özelliklerinden biri, âyinleri; ney, kudüm, halile ve rebap gibi müzik âletleri ile icrâ edilen ve âyin-i şerif denilen dînî formda bir musikî eşliğinde, semâ denilen mistik bir raks ile bütünleştirmeleridir. Mevlevî tarikatını üstün kılan bir başka özellik ise; olgun bir terbiye içerisinde hoşgörülü bir din anlayışını benimseyip yaygınlaştırmasıdır.

Mevlevîler, adayları Mevlevîhanelerde çok ciddi ve disiplinli bir eğitime tâbi tutarlardı. Merkez, Konya’daki Mevlevî Dergâhı idi. Burada eğitim görüp icazet alanlar, Anadolu’daki tekkelere şeyh olarak gönderilirdi. Mevlevîliğe yeni girmiş kişilere muhib veya nev niyâz denilirdi. Muhibler, eğitim görmüş ve icazet almış dedeye teslim edilirdi. Dede, eğitimini üstlendiği muhibe, tarikat âdâbını öğretir, Mesnevî okutur, Mevlânâ’nın öğütlerini anlatır. Muhibler aynı zamanda dergâhın temizlik ve yemek yapma gibi işlerini de görürler. Yeterli olgunluğa ulaşanlara dede unvanı verilir, onlar öğrenci yetiştirirler. Dedelikten sonraki makam, Şeyh’liktir. Her derviş çile çıkarmayabilir. Fakat dede unvanını alabilmek için mutlaka çile çıkarmak gerekir. Sonra da nasip ise Şeyh olabilirler.Şeyhler Çelebi’ye bağlıdır. Çelebi, bütün dünya Mevlevîlerinin lideri konumundadır. Mevlânâ’nın sağlığında tayin ettiği Hüsamettin dışındaki bütün Çelebiler, Mevlânâ’nın soyundan gelen kişilerdir.

Mevlevî dergâhları olan Mevlevîhânelerin küçüklerine zâviye, büyüklerine âstâne denilirdi. Zâviyelerde derviş yetiştirilmezdi. Bunlar esasen başka şehirlerden gelen veya dışarıya gidecek olan dervişlerin konak yerleri idi. Nev niyaz denilen ve dergâha intisap eden yeni elemanlar, zaviye dışındaki dergâhlarda eğitilirlerdi. Ayrıca dergâhın büyüklüğü, bahçesinde gömülü bulunan merhumların önemli kişiler olması ile orantılı olurdu. Orada, Mevlânâ ahfadından gelen veya ilmî seviyesi çok yüksek olan şahısların bulunması hâlinde, âstân olarak isimlendirilirdi. Osmanlı topraklarında 80 tane zâviye vardı. En önemlisi, Karaman’da Mevlânâ’nın annesinin mezarını da içerisinde bulunduran Karaman Tekkesi idi. İstanbul’da; Galata (Kulekapı) Mevlevîhânesi, Yenikapı Mevlevîhânesi, Kasımpaşa, Bahariye ve Üsküdar Mevlevîhâneleri olmak üzere beş adet önemli dergâh vardı. Bunlardan Üsküdar Dergâhı, zâviye olarak hizmet görürdü. Merkez Konya’da olmak üzere; Bursa, Eskişehir, Gelibolu, Kastamonu, Kütahya, Halep, Mısır ve Rumeli’de önemli âstâneler vardı. Mevlevî dergâhları büyük bir bahçenin içinde inşa edilir, ölen önemli Mevlevîler bu bahçenin bir bölümüne gömülürdü.

Mevlânâ, babasından ve hocasından aldığı dersleri, kendi akıl ve zekâsı ile birleştirince saygı gören genç bir âlim olmuştu. 1228 yılında, Anadolu Selçukluları’nın en büyük Sultanı olan Alâeddin Keykubat’ın (11) dâveti üzerine Konya’ya gelip yerleşti. O dönemde edebiyat ve ilim alanında Farsça geçerli idi. Eserlerini Farsça yazdı. Soy itibariyle kendisi katıksız Türk’tü. Yüksek fikirlere sahipti. Bu fikirler, Mevlevîler aracılığı ile bütün dünyaya yayıldı. Daha çok da aydın kişiler arasında rağbet gördü. Mevlevîlik; varlıklı, aydın ve seçkin zümrelerce baş üstünde tutulmuş, şehirli esnaf zümreleri de içine almış, köylü halka, Bektâşîlik kadar yaklaşamamıştır.

Mevlevîlik, Türk divan edebiyatı ve klâsik musikimiz üzerinde derin izler bırakmıştır. Nef’i (12) ve Şeyh Galip (13) gibi büyük divan şâirlerimiz ve klâsik Türk Musikisinin en büyükleri olan Buhurizâde Mustafa Itrî Efendi , Sultan Üçüncü Selim Han (15), Hammami-zâde İsmail Dede Efendi (16), Zekâi Dede Efendi (17), Hüseyin Fahreddin Dede (18) gibi bestekârlar Mevlevî idiler. En büyük bestekârlar, en büyük eserlerini Mevlevî âyini formunda vermişlerdir. Bu gelenek, Cumhuriyet döneminde de devam etmiş, Hattat Hafız Kemal Batanay (19), Eyyübi Hâfız Saadeddin Heper (20), Hâfız Necdet Tanlak (21) , merhum udî Çinuçen Tanrıkorur (22), Dr. Alâeddin Yavaşça (23), Dr. İrfan Doğrusöz (24) ve Nail Kesova (25) bu formda eserler vermişlerdir. Mevlevî âyin-i şeriflerinin ritm ve makam zenginliği, diğer müziklerle kıyaslanmayacak kadar çoktur. Yirminci asrın son çeyreğinde, batılı müzisyenler tarafından da bu gerçek kabul görmüştür.

Önceleri derin bir mânevî inanış, yüksek bir ruh terbiyesi, olgunluk, aşk ve coşkunluk olan tasavvuf, yüzyıllar geçtikçe donmuş, kalıplaşmış ve bâzı çevrelerde yanlışlıklara, fenalıklara maske yapılmak istenmiştir. Gerçek erenler azaldıkça kötü taklitler meydana çıkmıştır. Gösteriş ve kerâmet taslayıcılarla halkın gözünü boyamak, bazı kimselerin kârı olmuştur. Zamanla dergâhların bir kısmı fesat ve düzensizlik yuvası hâline gelmiştir. Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun (26) Nurbaba isimli romanında , bu soysuzlaşmanın inanılmaz mâcerâsı hakkında bilgiler vardır. Tekkeler, görevlerini yapamaz duruma geldiği için Cumhuriyet Hükümeti, çıkarttığı bir kanunla, tekke ve zâviyeleri kapattı. Bu arada, Mevlevîlik gibi mükemmel kuruluşlar da kapandı.

(Birinci Bölümün Sonu)

(1) Horasan: İran’ın kuzeybatı kesiminde bir bölgedir. Kuzeyinde Türkmenistan, doğusunda Afganistan yer alır. Bölge, 1038 – 1200 yılları arasında Türk hâkimiyetinde iken Horasan; İran’ın, Afganistan’ın ve Türkistan’ın bir kısım topraklarını içerisine alan, geniş bir bölgeye yayılıyordu. Günümüzde de Türklerin yoğun olduğu bir yerleşim alanıdır.

(2) tasavvuf: Gönlümü Allah (cc) sevgisine bağlama, ahlâklı olma ve kendini felsefî yollardan dine verme. Tasavvuf; gönül ve düşünce ile ilgili bir kavramdır. Yaşanarak öğrenilir.

(3)Ahmed Yesevî: Türkistan Türkleri arasında İslâmiyet’in yayılmasına vesile olan büyük Türk Âlimi, velî ve mutasavvıf şairdir. Pir-i Türkistan olarak da anılır. Doğum yeri Çimkent şehrinin doğusundaki Sayran kasabası olmakla birlikte, doğum tarihi bilinmiyor. Yedi yaşında iken Yesi şehrine gelip yerleştiği için Yesevî lâkabı ile anılıyor. Uzun yıllar Buhara’da yaşadıktan sonra tekrar Yesi şehrine döndü. Ve 1166 yılında fâni dünyaya vedâ etti. Hayatına ait bilgiler azdır. Şiirleri ve hikmetli sözleri Dîvân-ı Hikmet adlı kitapta toplandı. Ancak, çeşitli baskıları biri birinden farklıdır. Kendisine ait olmayan yazı ve şiirler kitaplarda yer almıştır. Ancak bu karışımlar, kitabın önemine gölge düşürmez.

Ahmed-i Yesevî 63 yaşına geldiğinde, Peygamber (sav) Efendimiz, bu yaşta vefât ettiklerinden dünya hayatının kendisine haram olduğunu düşünerek, yer altında hazırlattığı çilehânesine çekildi. Burada ne kadar yaşadığı bilinmiyor. Ölünceye kadar buradan hiç çıkmadığı, derslerini çilehânede verdiği ve kendisini âhiret hayatına hazırladığı bilinmektedir.

Rivâyete göre Ahmed-i Yesevî’nin kendi yaşadığı muhitte 12.000, uzak ülkelerde ise toplam 100.000 müridi varmış. Mürşidi Şeyh Yusuf Hemedânî gibi Hanefî mezhebine mensuptu. İslâm şeraitine ve Hz. Peygamber (sav) efendimizin sünnetine sıkı sıkıya bağlı idi. O, tarîhî hayatından çok menkıbeleşen anlatımlarla tanınır ve bilinir. Ölümünden sonra medresesinin bulunduğu yere, öğrencileri tarafından bir türbe yapıldı. Türbe, daha sonra Emir Timur tarafından yeniden ve haşmetli bir yapı olarak inşa ettirildi. Türkistan’ın komünist Rusya yönetiminde zulüm gördüğü dönemlerde bile türbe, Müslüman Türk’lerin ziyâretgâhı olmaya devam etti. Yasaklanmasına rağmen pek çok Müslüman’ın, en büyük dileği, öldüğünde, türbe yakınlarına gömülmekti. Türbeye ulaşmanın mümkün olmadığı zorlu kış aylarında ölüler özel yöntemlerle bekletilir ve bahar ayları gelir gelmez, türbe yakınlarında toprağa verilirdi. Ahmed-i Yesevî, İslâmiyet’i Türkistan’da yaymakla kalmamış, yetiştirdiği ve Horasan Erleri olarak anılan iman kıvılcımlarını göndererek Anadolu’nun da Müslümanlaşmasına vesile olmuştur. Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî, Yunus Emre ve Mevlâna Celâleddin-i Rûmî, o iman kıvılcımlarından en çok bilinenlerdir.

(4) Sultan Veled: On üçüncü yüzyıl tasavvuf şâirlerimizden Doğumu: Lârende (Karaman), 1226. Mevlâna Celâleddin-i Rûmî Hazretleri’nin oğludur. Babasının yanında yetişti. O’nun 1273 yılında ölümünden sonra halifesi Çelebi Hüsameddin de ölünce 1284 yılında Mevlevî tarikatının şeyhlik makamına geçti. Tarikatın esaslarını, âyinlerini düzene koydu. 11 Kasım 1312 tarihinde Konya’da vefât etti. Kabri, Konya’daki Mevlâna Türbesi’nin yanındadır. Farsça bir Divan’ı vardır. Diğer eserleri: İbtida-nâme (1291), İntihâ-nâme (1301), Rübab-nâme (1302), Maarif (1303).

(5) Ulu Ârif Çelebi: Mevlevî Tarikatı’nın kurucusu Sultan Veled’in oğlu, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî Hazretleri’nin torunudur. 1272 yılında Konya’da doğdu. Anadolu’nun orta ve batı bölgelerinde kurulan beyliklerin bir çoğunu gezerek Mevlevîliğin yayılması için çalıştı. Farsça şiirlerini bir Divan’da topladı.

(6) Emir Timur: Timurlenk veya Aksak Timur olarak da anılır. Doğumu: Semerkand yakınlarındaki Keş şehri, 11 Mart 1336. Özbekistan’dan Anadolu’ya, kuzeyde Rusya’dan güneyde Akdeniz’e kadar uzanan büyük bir imparatorluk kurdu. Timur’dan önce Türkistan Türklüğü; Moğol putperestliğinin, Hint Budizm’inin, Fars Zerdüştlüğü’nün ve Şiîliği’nin baskısı altında idi. Emir Timur, devletin mânevi temellerini oturttuğu İslâmiyet’i hâkim kıldı. İlim adamlarına saygı gösterdi. Muhammed Bahaeddin Buharî ve Pir-i Türkistan Ahmed-i Yesevî, saygı gösterdiği âlimlerin başında gelir. Müslümanlar arasında yayılmakta olan sapkın anlayış Hurûfilik ile mücadele etti. Hurûfiler Osmanlı topraklarına sığınınca, savaşı göze aldı. Osmanlı Sultanı Yıldırım Beyazıd Han’ı Ankara yakınlarındaki Çubuk Ovası’nda yaptığı savaşta yendi. Prensip ve tavsiyeleri şöyle özetlenebilir: 1- Her zaman her yerde İslâmiyet için çalışılmalı. Allah-ü Tealâ’nın dîni ve Hz. Muhammed (sav)’nin hadisleri tek düsturdur. 2- Âlimler ve emirlerle istişâre edilmeli. 3- Devlet idaresinde kanunlara riâyet, eşitlik ve adâlet en önemli prensiptir. 4- Hükümdarlar, kendisine zafer kazandıran ve devleti başarı ile yöneten idârecilere cömert davranmalı. Emir Timur, Çimkent yakınlarındaki Otrar şehrinde öldü. İyi bir devlet adamı, üstün vasıflı bir komutandı. Ölümünden sonra imparatorluğunun uzun ömürlü olmayışı, bir müddet sonra oğulları ve torunları arasında paylaşılarak erimesi ve dağılması, onun teşkilâtçılık yönünden zayıf olduğunu gösterir. Yine de Türk tarihinin ender yetiştirdiği hükümdarlardan biridir.

(7) Çelebi Sultan Mehmed: Yıldırım Beyazıd’ın, eşi Mevlâna Celâleddin-i Rûmî Hazretleri’nin torunlarından olan Devlet Hâtun’dan 1386 yılında doğan oğludur. Osmanlı Devleti’nin beşinci pâdişâhıdır. Bütün şehzâdeler gibi dönemin en gözde âlimlerinin rahle-i tedrisinde yetişti. Babasının Emir Timur tarafından esir alınması ve bir yıl sonra da vefât etmesi üzerine 5 Temmuz 1413 tarihinde, 27 yaşında iken tahta geçti. Kardeşlerinden Şehzâde Süleyman Çelebi Edirne’de, İsâ Çelebi, Balıkesir’de Mûsa Çelebi de Kütahya’da sultanlıklarını ilân etmişlerdi. Anadolu Birliği parçalanmıştı. Çelebi Sultan Mehmed, şehzâde olarak bulunduğu Amasya’da çok kısa zamanda bir teşkilât ve ordu kurdu. Âlimler de halkı, Çelebi Sultan Mehmed etrafında toplanmaya teşvik ettiler. Kardeşlerini etkisiz hâle getirdi ve Osmanlı Devleti’ni yeni baştan kurdu. Mükemmel bir komutan, iyi bir teşkilâtçı olduğu kadar güçlü bir şairdi de. Dönemindeki önemli olaylar şöyledir: 1414 ve 1415 yıllarında, Osmanlı Devleti’nin en ciddî rakibi olan Karamanlı Beyliği üzerine iki sefer düzenledi. 1418’de Samsun ve havâlisi fethedildi. 1419’da Bursa’da Yeşil Cami’yi inşa ettirdi. Şeyh Bedreddin’in isyânını bastırdı. 1420’de taht iddiasıyla ortaya çıkan ve sahte şehzâde olduğu bilindiği için Düzmece Mustafa olarak anılan kişiyi bertaraf etti. Hastalandığında, öleceğini tahmin edince, taht mücâdelesinin yeniden başlamasını engellemek amacıyla oğlu şehzâde Murad’ın yanına getirilmesini istedi, oğlu gelmeden önce emr-i Hak vâki olur ise, halktan gizli tutulmasını emretti. 26 Mayıs 1421 târihinde, 35 yaşında iken ebedî âleme intikal etti. Şehzâde Murad Bursa’ya gelip tahta oturduktan sonra vefâtı açıklandı. İnşa ettirdiği caminin yanındaki türbesinde toprağa verildi.

(8) İnas Çelebi: Anne tarafından Mevlâna soyundan gelen Osmanlı hânedân mensuplarına verilen isimdir.

(9) tarikat: Kelime anlamı: yollar demektir. Tarikatın esasını dîni bilgiler oluşturur. Bu bilgilerin insanlara farklı şekillerde sunulmasından tarikatlar meydana gelmiştir. Hedef ve amaç birdir.

(10) terapi: Bir tedâvi yöntemidir. Bu yöntemde ilâç ve diğer maddî araçlar kullanılmaz. Müzik, ilgi ve telkin gibi unsurlardan yararlanılır.

(1) Alâeddin Birinci Keykubat: Anadolu Selçuklu Sultanlarının en büyüğü. Doğumu: Konya, 1192. Saltanat yılları: 1220 – 1237. Döneminde Anadolu Selçukluları, en parlak yıllarını yaşadılar. 28 yaşında tahta çıktı. 17 yıl 5 ay hükümdarlık yaptı. Osmanlı Devleti’nde Kanunî Sultan Süleyman Han ne ise, Selçuklu Devleti’nde de Alâeddin Keykubat o’dur. Akdeniz’in incisi Kalonoros’u fethetti. Buraya Alâiye denildi. Sonradan Alanya oldu. Kırım’a ordu sevk etti. Ordu, Ukrayna içlerine kadar ilerledi. Kumandanı Çavlı Bey, Silifke’ye kadar Akdeniz sahillerini fethetti. Ermenistan Krallığı’nı topraklarına kattı. Suriye ve Kuzey Irak’ı fethetti. Ülkesinin doğu sınırlarını Van Gölü’ne kadar genişletti. Bilgin ve şâirdi. Dönemin şöhretli ilim ve sanat adamlarını Konya’ya dâvet etti, himâyesine aldı. Konya’ya gelen Bahâeddin Veled ve oğlu Celâleddin-i Rûmî’ye büyük hürmet gösterdi. Anadolu Türkleri O’na Uluğ Keykubat unvanını verdiler. 30 Mayıs 1237 tarihinde, Kayseri yakınlarında hayata vedâ etti.

(12) Nef’i: Osmanlı döneminin en büyük kaside ve hiciv ustası.27 Ocak 1635 tarihinde İstanbul’da öldü. Erzurum’da, 2572 yılında dünyaya gelmişti. Türkçe ve Farsça

(13) Şeyh Galib: Divan şiirimizin önemli isimlerindendir. Doğumu: İstanbul, 1758. İstanbul’da, 4 Ocak 1799 tarihinde öldü. Babası gibi kendisi de Mevlevî Dergâhı’na mensuptu.

(14) Buhûrî-zâde Mustafa Itrî Efendi: Klâsik Türk Musikisinin en büyük bestekârı. Doğumu: İstanbul-Mevlâna kapı, 1640. Osmanlı pâdişahlarından Sultan 4. Mehmet Han’ın, Kırım hanlarından Hacı Gazi 1. Selim Giray Han’ın himâyelerine mazhar oldu. 10 Ocak 1712 tarihinde İstanbul’da öldü. Devrinin en büyük hânendesi olmakla birlikte, asıl şöhretini bestekâr olarak sağladı. Günümüze 42 adet eseri kalmıştır. Bunların 10’u dinî, 4’ü saz eseri, 28’i din dışı eserlerdir. Dinî eserlerinin en muhteşemi Bayram Tekbîri’dir. Bütün İslâm Âlemi’nde okunur. Şarkılarından bazıları: Bûselik: Her gördüğü periye gönül müptelâ olur. Segâh: Tûti-i mûcize gûyem, ne desem lâf değil. (Söz: Nef’i).

(15) Sultan Üçüncü Selim Han: Yirmi sekizinci Osmanlı pâdişâhıdır. Sultan Üçüncü Mustafa han’ın oğludur. 24 Aralık 1761 tarihinde doğdu. 7 Nisan 1789 tarihinde pâdişah oldu. 18 yıl, 5 ay, 27 gün görev yaptı. Pâdişah olduğunda 28 yaşında idi. Çok iyi bir tahsil görmüştü. Muktedir bir hükümdar olduğu gibi, mükemmel bir şair ve birinci sınıf bestekârdı. Ne zaman dinlenip uyuduğu, çevresindekiler tarafından dâimâ merak konusu olmuştur. Islâhat çalışmalarına ağırlık verdi. Döneminde önemli savaşlara girilmesine rağmen büyük toprak kayıpları olmadı. Yeniçeri Ocağı’nı kapatmaya teşebbüs etmesi sebebiyle yeniçeriler isyan edince, kan dökülmemesini temin için, tahttan çekildi. 46 yaşında idi. Sultan Üçüncü Selim Han, Osmanlı Hânedânı’nın yüz akı bir büyük şahsiyettir. Tahttan ferâgat ettikten bir müddet sonra, zorba isyancılar tarafından öldürüldü. O’nun başlattığı Yeniçeri Ocağı’nın kapatılma işlemini, Sultan İkinci Mahmud Han tamamladı.

(16) Hammami-zâde İsmail dede Efendi: Türk Musikisinin en büyüklerindendir. Doğumu: İstanbul – Şehzâdebaşı, 9 Ocak 1778. Babası Süleyman Ağa, Cezzar Ahmed Paşa’nın mühürdârı olarak uzun yıllar Filistin ve Lübnan’da bulunduktan sonra emekliliğini isteyerek İstanbul’a yerleşti. Gelir temin etmek için Şehzâdebaşı semtinde bir hamam satın alıp işletti. Bu sebeple oğlu İsmail Efendi’ye Hammamî-zâde denilmiştir. Sultan 3. Selim Han’ın himâyesine mazhar oldu. Bestelediği 500’den fazla eserin 268 tânesi günümüze intikal etmiştir. Bestekâr olarak büyük bir dâhidir. Zayıf eseri görülmemiştir. 29 Kasım 1846 tarihinde, Hac farizasını edâ etmek için gittiği Mekke’de koleradan öldü. Mezarı oradadır. Rast eserlerinden bazıları: 1- Gözümde dâim hayâl-i cânâ, 2- Öpsem doyunca, 3- Yine bir gül-nihâl aldı bu gönlümü. Hicaz: 1- Yine neş’e-i muhabbet dil-ü cânım etdi şeydâ, 2- Mah yüzüne âşıkanım, 3- Bahârın zamânı geldi a canım. Bestenigâr: Ben seni sevdim seveli kaynayıp coşdum. Sabâ: Sana ey cânımın cânı efendim; kırıldım, küstüm, incindim.

(17) Zekâi Dede Efendi: Klasik Türk müziğinde 19. yüzyılın en büyük bestekârlarındandır. Asıl adı: Mehmet Zekâi Hoca’dır. Doğumu: İstanbul, 1825. Mevlevî tarikatına mensuptu. 24 Kasım 1897 tarihinde İstanbul’da öldü. Suzidil ve Suzinak Mevlevî âyinleri’ni besteledi. Diğer eserlerinden bazıları: Acemaşiran: Bin cefâ görsem ey sânem senden. Hicazkâr Yörük Semâi: Bülbül gibi pür oldu cihan nağmelerinden. Ferahnak Yörük Semâi: Sensiz cihanda âşıka işret revâ mıdır ? Hüseyin Aşiran: Cemalin şem’ine pervane gönlüm. Nevâ: Yine bağlandı dil bir nev nihâle..

(18) Hüseyin Fahreddin Dede: Bestekâr ve ney virtüözü. 1854 – 1911 yılları arasında yaşadı. Aynı zamanda bilgin ve ş3airdir. Beşiktaş Mevlevihânesinde doğdu. 49 yıldan fazla Mevlevî şeyhliği yaptı. Vefât ettiğinde 51 yaşında idi. Eyüpsultan’da metfundur. Günümüze 10 kadar bestesi ulaşmıştır.

(19) Hâfız Kemal Batanay: Bestekâr ve tamburi. 1883’te İstanbul’da doğdu. 1950’de İstanbul’da öldü. Tambur üstâdı Ercüment Batanay’ın babasıdır. İstanbul Ticâret Odası’nda 32 yıl çalıştıktan sonra emekli olduğunda kendisini tam anlamıyla müziğe verdi. Mevlevîhan Emin Dede’den dersler alırken, Mevlevî Tarikatına ve müziğine bağlandı.

(20) Hâfız Saadeddin Heper: Türk müziği bestekârı ve neyzendir. 10 Mayıs 1899 tarihinde İstanbul'da öldü. Doğumu: İstanbul - Eyüpsultan 1840. Mevlevî idi. Müziğimizin, Zekâi Dede dönemindeki gelenekler içerisinde devam etmesi için çalıştı. Bestelerinden bazıları: Sensen bana en tatlı emel (Sultânî-Irak). Sorma sakın, hâl-i-zâra karışmam. (Nihavent)

(22) Cinuçen Tanrıkorur: Müzikolog, Türk müziği bestekârı ve ud virtüözü. Doğumu: İstanbul’un Fatih ilçesi, 20 Şubat 1938. Daha çok saz eseri besteledi. Eserlerinden bazıları: Yağız Küheylân, Gençlik Hülyâları, Sekiz adet klâsik fasıl, Beyâti-Arâban, Evç-Ârâ, Zâvil-Aşiran ve Nişâbürek makamlarında 4 Mevlevî Âyini, Kâr, Kâr-ı Nâtık, Şarkı, Destan, İlâhi ve Türküler. Yayınlanmış kitapları: Biraz da Müzik, Müzik Kimliğimiz Üzerine. Bir de Ud Metodu isimli kitabı vardır. Henüz basılmamıştır. 28 Haziran 2000 tarihinde İstanbul’da vefât etti.

(23) Dr. Alâeddin Yavaşça: Tıp doktoru, bestekâr ve saz sanatkârı. 1 Mart 1927 tarihinde Gaziantep’in Kilis ilçesinde dünyaya geldi. 1950 yılında İstanbul Radyosu’na girdi. Zeki ârif Ataergin, Sadeddin Kaynak, Fehmi Tokay, Mesut Cemil, Hüseyin Saadeddin Arel, Münir Nureddin Selçuk ve Nuri Halil Poyraz gibi üstatlardan dersler aldı. Sonra kurucuları arasında yer aldığı İstanbul Devlet Türk Musikîsi Konservatuarında üslûp ve repertuar dersleri verdi. Bestelerinden bazıları: Boğaziçi, şen gönüller yatağı (Hicaz), Sarı mimozamsın sen benim (Hicaz), Gülen gözlerinin mânâsı derin (Hüseynî), Geçmesin günümüz sevgilim yasla, O güzel başımı göğsüme yasla Kürdilihicazkâr), Gönlümün bülbülüsün, aşk bahçemin gülüsün (Nihavent), Bir nigâh et, kahr ile bakma Allah aşkına, Kimseyi gönlüm gibi yakma Allah aşkına (Hicaz) ve daha sevilen pek çok beste.

(24) Dr. İrfan Doğrusöz: (Uzun Yıllar Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşadı. Hakkında bilgiye ulaşılamadı.)

(25) Nâil Kesova : 1940 Yılında İstanbul'da doğdu. Yurt dışında ve özel sektörde yönetici olarak çalıştıktan emekli olup İstanbul'a yerleşti. Ebru sanatı üzerinde çalışmakta, şiir yazmakta ve beste yapmaktadır. Divan Edebiyatı müzesi'nde faaliyet gösteren Galata Mevlevihânesi'nin dedesidir.

(26) Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Politikacı ve diplomat, roman ve hikâye yazarı. Doğumu: Kahire, 27 Mart 1889. Ölümü: 13 Aralık 1974, Ankara. Eserlerinden bazıları: Kiralık Konak 1922), Hep O Şarkı (1956), Yaban (1932), Erenlerin Bağından (1922), Zoraki Diplomat (1955).

BÜYÜKTÜRKELİ GRUBU VASITASIYLA ELMEK ADRESİME GELEN YAZILARDAN DERLENMİŞTİR

Türk-İslâm Âlemi’nin, Yunus Emre (1) ile birlikte yetiştirdiği en büyük mutasavvıf ve şâir, şüphesiz Mevlânâ’dır. O, yalnız Türkiye’de değil, dünyanın her tarafında tanınıp sevilen ulu bir ilim çınarıdır. Asıl adı Celâleddin idi. Fikirleriyle tanınıp sevildikten sonra, kendisine, efendimiz anlamındaki Mevlânâ sıfatı lâyık görüldü. Mevlâ: efendi, nâ eki ise Arapça’da bizim anlamındadır. Anadolu’da yaşaması ve Anadolu’nun o dönemde Diyâr-ı Rum olarak anılması sebebiyle Rûmî lakabı verildi.

Babası Muhammed Bahaeddin Veled, Belh şehrinde yaşayan bir din ve ilim adamı idi. Esasen o dönemde bütün din adamları aynı zamanda fizik, tıp, astronomi, kimya ilimlerini bilirlerdi. Âlim sıfatına sâhip olanlar da İslâmiyet’i çok iyi bilirler ve uygularlardı.

Mevlânâ, 1207 yılında, Belh (2) şehrinde dünyaya geldi. Büyük bir ihtimalle, Moğol saldırıları ve ülkede yaşayan diğer âlimler ile ülke Sultanının kendisini kıskanması sebebiyle Sultân’l Ulemâ Bahaeddin Veled, Belh şehrini terk etmeye karar verir. Ülke Sultânının kıskançlığını, O’nun, bir ülkede iki sultan olmaz sözüne bağlayanlar vardır. Bulunduğu ülkede, açıklanan sebeplerle daha fazla kalmasının doğru olmayacağını düşünen Sultanü’ül Ulemâ, ülke Sultânından destûr (günümüz söyleyişi ile izin) alarak göç hazırlıklarını tamamlar. Aile fertleri ve kendisini sevenlerle birlikte oluşan kervan; Nişabur (3), Bağdat, Mekke, Medine, Şam ve Halep’te birkaç gün kaldıktan sonra, Selçukluların Türk Yurdu hâline getirdikleri Anadolu’ya geçti. Malatya, Erzincan, Sivas, Kayseri ve Niğde’de kısa sürelerle kaldılar. Sonunda Karaman’a yerleştiler. Belh’de doğan Mevlâna, ailesi 1228 yılında Karaman’a yerleşildiğinde 21 yaşında idi. Burada, Gevher Hâtun ile evlendi. Alâeddin Çelebi ve Sultan Veled adı verilen iki oğlu Karaman’da dünyaya geldi. Babasından, Feridüddin-i Attar Hazretlerinden (4), Şeyh Muhyiddin-i Arâbî (5), Şeyh Sâdettin Hamevî (6), Osman Rûmî (7), Seyyid Burhaneddin Tırmızî (8) gibi, döneminin çok büyük âlimlerinden dersler aldı.

Babası Sultanü’l Ulemâ Bahaeddin Veled, ebedî âleme göçünce, O’nu sevenler, Mevlânâ’nın etrafında toplandılar. Mevlânâ artık Konya’dan dünyayı aydınlatan bir ışık idi. Ortadoğu’dan ve çok uzak yerlerden gelen bilginler bile derslerinden yararlanıyorlardı. Bu bilginler arasında İran’dan Konya’ya, Şems-i Tebrizî (16) (Tebrizli Şems) isimli bir şahıs geldi. Şems; coşkun, çılgın, pervâsız ve cerbezeli bir derviş idi. Mevlânâ ile karşılaştıklarında emsalsiz bir sohbete başladılar. Şems, kimsenin bilmediği, insanı hayretten hayrete sürükleyen, şaşkına çeviren sözler söylüyordu. Mevlânâ o güne kadar edindiği bilgilerin çok yavan ve sıradan gerçekler olduğunu anladı. Şems artık, Mevlânâ’nın da etrafında pervane gibi döndüğü göz kamaştıran bir ışıktı. Allah aşkı yolunda yanmaya hazır bir cevher olan Mevlânâ’yı, Şems’in ilim ve Allah sevgisi tutuşturmuştu. Şems-i Tebrizî, Mevlânâ için şöyle diyordu: Gerçi biz O’nu irşâd ettik. Fakat sonunda, O’nun irşâdına muhtaç kaldık.

Bir müddet sonra Şems, ortalıktan birden bire kayboldu. Kısa bir süre sonra da ölüsü bulundu. Mevlânâ artık kendisini tam anlamıyla Allah’a vermişti. 17 Aralık 1273’te sevgililerin en yücesine, Cenab-ı Allah’a kavuştu.

Âlimin ölümü, âlemin ölümüdür. Konya’nın, Konyalılar’ın yasına elemine, dünyanın her tarafından gelen, her dine, her ırka mensup binlerce insan, tabutunun arkasından gözyaşı dökerek yürüdüler. Çünkü O;

Demişti. Bu sözleri, icabet edilmesi gerekli bir dâvet olarak kabul eden Mevlânâ severler gelmişlerdi. Gelmeye

Mevlevî tarikatının Türk hayatına, şiirine ve musikisine kattığı değerler çoktur. En büyük hizmeti de Mevlânâ’nın eser ve hatırâlarını olduğu gibi koruması, yazdıklarını açıklayan yüzlerce eserin yayınlanması ve o büyük insanın fikir, davranış ve görüşleri etrafında, yüzyıllar boyu gelişen bir kültür âbidesi hazırlamış olmasıdır. Mevlevî dergâhlarının, onların kapanmasından sonra da Mevlevîler’in bir başka ve çok önemli hizmeti de büyük mürşidin fikirlerini daha geniş kitlelere, yeni yetişen nesillere yayması ve tanıtmasıdır. Bu vesile ile pek çok insan, temiz bir âleme intisap etmiş, binlerce insan, İslâmiyet ile şereflenme imkânı bulmuştur. Mevlânâ, yalnızca kendi çağının insanlarını aydınlatmakla kalmamış, asırlar sonrasında yaşayan insanların da neşe, huzur, ve umut kaynağı olmuştur. O’nun hoşgörüsünü benimseyenler, daha kolay ve rahat yaşanılır bir dünya oluşmasına önemli katkılarda bulunmuşlardır. O, çocukların dostu, yoksul ve düşkünlerin sığınağı, her düşüncenin barınağı idi. Hayatta iken olduğu gibi, sekiz asır sonra da insanlığın taçsız mânevî sultanıdır.

Mevlânâ, fevkalâde üstün vasıflı, eşine çok ender rastlanabilecek mükemmellikte bir insandı. O’na göre gerçek oruç, Allah’tan (cc) başka her şeyi terk etmektir. Namaz, Allah’a kavuşmaktır. Fakat bu kavuşmanın ne şekilde olduğunu herkes bilemez. Mihrabı, dost çehresi olarak görebilen kimse için yüz çeşit namaz, rükû ve secde vardır. Diyordu. Haramlardan titizlikle kaçınırdı. Özetle: olgun, velî ve âlim bir Müslüman’dı. Doğudan ve batıdan, çeşitli din, mezhep ve meşrep sahibi kimseleri kendisine hayran bırakan merhameti, hoşgörüsü ve insan sevgisi, gönül okşayıcılığı, benzerine rastlanamaz ölçüde idi. Sıradan insanları değil, cihanı titreten hükümdarları da kendisine bağlamasını bilmiştir. Selçuklu Sultanları sık sık Mevlânâ’nın türbesini ziyaret ederlerdi. Osmanlı hükümdarlarından Yıldırım Beyazıd, Mevlânâ’nın oğlu olan Sultan Veled’in torunu Devlet Hâtun ile evlenmişti. Sultan İkinci Beyazıd Han, Yavuz Sultan Selim Han, Kanûnî Sultan Süleyman Han, Sultan Üçüncü Selim Han ve diğer padişahlar Mevlevî dergâh ve tekkelerine daima cömertçe yardımcı olmuşlardır. 36 Osmanlı Padişahının, Osman Gazi dâhil olmak üzere 18’i Mevlevî tarikatına mensup idi. Atatürk, diğer tarikatlarla birlikte Mevlevî tarikatını da kapatınca, Mevlevîler’in gönlünü almak için dönemin son Mevlevî Şeyhi Abdülhâlim Çelebi’yi, Konya’dan milletvekili seçtirip Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan Vekilliği görevi ile taltif etmişti. Ayrıca oğlu Bakîr Çelebi’nin, Halep’teki Mevlevî Dergâhına gitmesini sağlamıştı. Bakîr Çelebi Atatürk’ün hasta olduğu ölümünden önceki son günlerinde, İstanbul’a geldi ve kendisini ziyaret etti. Bakîr Çelebi tekrar Halep’e gidince, Suriye hükümetinin: Biz burayı kapattık sözü ile karşılaştı ve Türkiye’ye geri dönmek mecburiyetinde kaldı. Mevlevî Şeyhliği kurumu da böylece son buldu. Bakîr Çelebi’nin oğlu Celâleddin Çelebi de 2000 yılında Hakk’ın rahmetine kavuştu.

Mevlânâ, feyiz aldığı âlimler aracılığı ile Hz. Ali ve Peygamber Efendimiz’e uzanan bir zincirin halkasıdır. O zincir şöyle oluşur: Mevlânâ, Seyyid Burhaneddin Muhakkik Tırmızî, Mevlânâ’nın babası Muhammed Bahaeddin Veled, Şemsü’l Eimme Sirahsî (9), Ahmet Hatibî (10), Ahmed Gazalî (11), Ebu Bekir Nessâc (12), Muhammed Zeccac (13), Ebû Bekir Şıblî (14) ve Cüneyd-i Bağdadî (15) .

Hz. Mevlânâ, rebap denilen müzik enstrümanını çok mükemmel çalardı. Bir rubaisinde:

Rebaptan fışkıran İsrafil sesi, kebap olmuş yürekleri tazelendirdi, yeniden onlara can verdi. Buyurmaktadır. Mevlânâ’nın müziğe bakış açısı, musikimizin esaslarına, müzik tarihimize ışık tutar niteliktedir. Başka bir rubaisinde şöyle söyler:

Tambur bir kere inlemeye başladı mı, gönül başsız-ayaksız bir halde onun kapısında zincir olur.

Bir rubaiye de şöyle başlıyor:

Her semâ âyininin parlaklığı def sesindedir. Çünkü def, hep sitem darbelerine amaç olur.

Musiki, bir ilimdir. Bir güzel sanat, hatta güzel sanatların en güzelidir. Günümüzde de çok büyük bir endüstri hâline gelmiştir. Mevlevî âyinlerimiz ile, musiki endüstrisinde söz sahibi olduğumuzu dünyaya duyurmak imkânını yeni yeni buluyoruz. Pek çoğumuz, müziğimizdeki gizli cevheri keşfedememiş olsa bile, batılı müzisyenler, musikimizden özellikle Mevlevî müziğinden çok şeyler alabileceklerini düşünüyorlar.

Semâ âyini, naathan denilen solistin okuduğu Nât’ı Mevlânâ ile başlar. Nât’ı Mevlânâ, Mevlânâ’nın Hz. Muhammed’i öven bir şiirinin Itrî tarafından rast makamında bestelenmesiyle meydana gelen bir eserdir. İkinci olarak ney taksimi ve ardından saz ekibinin seslendirdiği peşrev icra edilir. Peşrev sırasında semâzenler, raksa başlarlar. Bir ney taksimi daha icra edildikten sonra Mevlevî âyini okunur. Ardından son peşrev ve son yörük semâi çalınır. Müzik ve raks, segâh makamındaki son taksimden sonra Şem-i rûhuna cismimi pervâne düşürdüm mısraı ile başlayan devri revan usulünde söylenen, ikinci bölümü yörük semâi usulünde ve nakaratında: Semâ safâ, câna şifâ, ruhâ gıdadır. Sözleri yer alan Niyaz ilâhisi okunur. Segâh yörük semâi ile tören son bulur. Mustafa Itrî Efendi, Hammamizâde İsmail Dede Efendi ve Zekâi Dede, Mevlevî müziğine çok sayıda ve şahâne besteler kazandırmışlardır.

Şüphesiz ki Mevlânâ, öğrencilerini müzik eşliğinde raks ettiren, semâ yaptıran bir insan değildi. O’nu yalnızca bu şekilde tanıtmak büyük haksızlıktır. Müziğin beynelmilel anlatım dili ve semânın cezbedici bir araç olarak kullanılması, değişik çevrelerden takdir gördüğü kadar tenkit de edilmektedir. Şurası muhakkak ki Mevlânâ, yalnızca şiirleri ve nesir yazıları ile anılsaydı, 700 yılı aşkın bir süre sonra değerini insanlığa kabul ettirmek ve hayranlarının sayısını bu günkü seviyelere ulaştırmak mümkün olmayabilirdi. Mevlânâ, kendisini anmak için kullanılan araçlara (muhtemelen) itibar etmezdi. Yapılanların isabet veya isabetsizliğinin tartışılmasını konunun uzmanlarına bırakıp gerçeğe dönelim. Müzik mârifetiyle o hakikat güneşini tanıma imkânını bulanlar; O’nun hikmet dolu sözlerine ulaşırlar:

* Dargınlar barışmalıdır. Barışmak için önce davranan, cennete önce girer.

* Nefsinden uzaklaşan, Allah’a yakınlaşmış olur. Nefisten uzaklaşmak, onu mağlûp etmek için gündüzleri oruç tutmak, geceleri az uyuyup bolca dua ve ibâdet ekmek gerek.

* Az konuşmalıdır. Altı yerde dünya kelamıyla meşgul olanın, (kabul olunmuş) otuz yıllık sevabı silinir. Bu altı yer şunlardır: câmiler, ilim meclisleri, ölü yanı, mezarlıklar, ezan ve Kur’an-ı

Mevlânâ’nın özellikle Mesnevi’si ve diğer eserleri, Kur’an-ı Kerim’in özü ve özeti denilebilecek kadar İslâmiyet’in, Hz. Peygamber’in yorumudur. O, İslâmiyet’i dar kalıplara hapsetmiyor, o dönemde kimsenin cesaret edemeyeceği köklü ve geniş fikirlerle anlatıyordu. Bu sebeple, dar kafalı câhiller, hakkında ileri geri konuşunca:

Men bende-i Kar’ânem eğer can dârem

Kendisinin vasiyeti üzerine, Konya’daki türbesinin sandukasında şunlar yazılıdır: Burası İslâm’ın direği. Aşk hazinelerinin anahtarı olan, sözü ile yeryüzü hazinelerini açan, Hak ile bâtılı ayırd eden; Kur’an-ı Kerim’in sırlarını kavramış bulunan Allah habercileri ile şeriat sahibi Peygamberlerin vârisi, Allah’ın ve dinin Celâl’i olan Mevlânâ’nın uyuduğu yerdir.

O, her çağda taze ve öncü sayılabilecek yorumlar yapmıştır. İnsanları; insan oldukları için saygıdeğer bulmuştur. Din, soy ve mezhep, zenginlik-fakirlik ayırımı yapmamıştır. Cenab-ı Allah’ın affedici özelliklerini göz önünde bulundurarak, günahları ve kusurları hoş görmüş, köleleri ve kadınları aşağılayan zihniyete karşı çıkmıştır. O, insaniyetçi olmakla birlikte Türk oluşu ile de iftihar ediyordu. En çok işlediği temalar; İlâhî Aşk, tek varlık ve insan sevgisidir. Allah karşısında insanın durumunu anlatırken: İnsanlar, Allah’ı sevdikleri kadar, Allah da insanları sever. İnsanoğlu Allah’ın sevgilisidir. O halde insan bu özelliğini bilmeli, ona göre yaşamalıdır. Egoistlik, kurnazlık, saldırganlık, kaba hareketler, gösteriş, cimrilik, basitlik ve tembellik... Allah’ın sevgilisi olan insana yakışmaz. Diyordu. Aşağıdaki özlü cümle de O’na aittir:

Bu âlem bir rüyâdır. Hakikatte yok olan şu âlem, var gibi gözüküyor. Hakikatte var olan da gizleniyor. Rüzgâr esince, toz-toprak gözükür. Rüzgâr gözükmez. Gerçekte rüzgâr vardır. Gerçek olan odur.

Mevlânâ, Türk Kültürü’nü oluşturan önemli isimlerin başında gelir. Mevlevîler de O yüce insanı tanıtan ve oluşturduğu kültürü yaşatan ... kültürümüzün gönül neferleridir.

AÇAKLAMALAR

(1) Yunus Emre: Anadolu’da Türkçe şiirin öncüsü olarak 1238 – 1320 yılları arasında yaşadı. Hayatı hakkında kesin bilgiler yoktur. O, şiirleriyle tanındı ve benimsendi. Öylesine benimsendi ki, ülkemizin yedi ayrı bölgesinde Yunus Emre Mezarı vardır. O’na ait olduğu bilinen en önemli türbe, Eskişehir yakınlarındaki Yunus Emre isimli köydedir. Köyde, aynı isimde bir de demiryolu istasyonu vardır. Manevi mertebeye erişmek için Hocası Taptuk Emre’ye hizmet eder, dağdan odun getirirdi. Saygısızlık etmemek için asla eğri odun getirmez, düzgün olanları arar, bulurdu. Yunus Emre, şiirlerinin bir bölümünü aruz, çoğunluğunu hece vezni ile yazdı. Sade bir dil kullanırdı. İfadeleri açık ve derin manalı, samimi ve heyecanlıdır. Şiirlerinde; dünyanın fani olduğunu tekrarlar. Aşkı, hayatı, varlık ve yokluğu, ölümü konu olarak işler. Günlük konulara hiç değinmemiştir. En çok gönül kırmamayı öğütlemiştir.

Mal sahibi, mülk sahibi / Hani bunun ilk sahibi ? Mal da yalan mülk te yalan / Var biraz da sen oyalan. Bir başka şiirinde: Ne varlığa sevinirim / Ne yokluğa yerinirim / Aşk ile avunurum / Bana seni gerek seni ! Diyerek Cenab-ı Allah’a seslenir. Hazret-i Muhammed (sav) Efendimiz’e de şöyle seslenir: Araya araya bulsam izini / İzinin yoluna sürsem yüzümü / Hak nasib etse, görsem yüzünü / Ya Muhammed canım arzular seni.

Eserleri iki kitap halinde toplandı. Risalet-ün Nushiyye: Aruz vezniyle mesnevi tarzında yazılmış dini ve ahlaki öğütlerdir. Divan: Bütün şiirleri bu kitaptadır. Hakkında yazılan eserlerin sayısı 500’e yakındır.

(2) Belh: Günümüzde Afganistan sınırları içerisinde kalan, Türkistan’ın Horasan bölgesinin başşehri ve önemli ilim merkezi. Mevlâna Celâleddin-i Rûmî Hazretleri bu şehirde doğmuştu. Şehrin günümüzdeki adı Mezar-ı Şerif’ tir. Hâlen şehirde Taciklerle Türkmenler yaşmaktadır.

(3) Nişâbür: Horasan bölgesi sınırları içerisinde bir şehir. 270 yılında Sâsâni Kralı tarafından kuruldu. 1037’de Selçuklu hükümdârı Tuğrul Beğ’in yerleşim merkezi oldu. Hâlen, İran sınırları içerisindedir.

(4) Fahreddin-i Attar Hazretleri: Evliyanın büyüklerindendir. 1119 senesinde Nişabür’de doğdu. İlâç ve esans imâl ettiği için Attar lâkabı verildi. Kimi kaynaklarda Feridüddin-i Attar olarak da anılır. Asıl adı: Muhammed bin İbrahim’dir. 1229 yılında Cengiz Han’ın askerleri tarafından şehid edildi. Rivâyete göre Cengiz Han’ın askerleri Nişâbür’ü işgal ettiklerinde, Fahreddin-i Attar Hazretleri’ni esir aldı. O’nu tanıyanlardan biri Moğol askerine, 1.000 altın karşılığında satmasını istedi. Mübârek zat: “Beni bu paraya satmayınız” diye yalvardı. Bir müddet sonra, bir başka kişi, aynı askere esirini satın almak için bir çuval saman teklif etti. Attar Hazretleri bu defa: “Beni bu bedelle satınız. Değerim budur !” deyince, asker kızdı ve orada esirini öldürdü.

(5) Muhyiddin-i Arâbî: Muhyiddin ibni Arabî olarak da anılır. Evliyanın büyüklerindendir. 1165 yılında, Endülüs’teki Mürsiye kasabasında dünyaya geldi. 1240 yılında Şam’da vefât etti. İlim adamı yetiştirdi, ilmî eserler yazdı.

(8) Tırmızî: Büyük hadis âlimlerindendir. Kütüb-i Site denilen hadis kitaplarından biri olan Sünen-i Tırmızî ‘yi yazdı. 824 yılında Buhara’nın güneyinde, Ceyhun Nehri kıyısındaki Tırmiz kasabasında doğdu, 893’te vefât etti.

(9) Şemsü’l Eimme: Tam adı: Şemsü’l Eimme Abdül’azizi Halvai’ dir. Hanefî fıkıh âlimidir. Buhara’da yaşadı. Sirahsî’nin hocalaranndır. İbn-i Kemal Merhum, kendisini içtihada yetkili bir âlim olarak tanıtır. 1078 yılında Keş şehrinde vefât etti, Buhara’da toprağa verildi.

(10) Ahmed Hatîbi: Hadis alanında derin bilgisiyle tanınan İslâm âlimidir. Asıl adı Ebu Bekr Ahmed Ali . Sabit’ tir. Bir hatibin oğlu idi. 10 Kasım 1002’de Bağdat’ta doğdu. Ölümü: Bağdat, 5 Eylül 1070. Basra, Nişabür, Isfahan, Belh, Hemedan ve Şam’da hadis araştırmaları yaptı. 100.000’den fazla hadisi, rivâyet edenlerin isimleri ile birlikte ezbere bilirdi. En önemli eseri olan Tarih-i Bağdat isimli kitabında, hadis bilginlerini anlatır. Ayrıca, çeşitli konularda 4 kitabı daha vardır.

(11) Ahmed Gazâlî: İmam-ı Gazâlî’nin kardeşi ve İslâm âlimlerinin büyüklerindendir. 1126 yılında Kazvin’de ebediyete intikal etti. Doğum yeri ve tarihi bilinmiyor. Sevânih-ul Uşşak adlı Farsça eserin yazdı. Diğer eserlerinden bazıları: Lübâb-ül-İhyâ, Havâs-üt-Tevhid.

(12) Ebu Bekir Nessac: Fıkıh âlimidir. Rey şehrinde doğdu. Zühd mesleğini seçti. Kendisine kadılık teklif edildi ise de kabul etmedi. Bağdat’ta dersler verdi. Sonra Nişâbür’e giderek ünlü zâhid Hâkim-i Nişâbür’den dersler aldı. 955 yılanda tekrar Bağdat’a döndü. 980 yılında Bağdat’ta vefât etti. Ahkâm’ül – Kur’an adını taşıyan tefsiri, Hanefi fıkhının önemli kaynakları arasındadır.

(13) Muhammed Zeccac: Nahiv bilgini. 855 yılında Bağdat’ta doğdu. Gençliğinde oymacılık yararak geçimini sağladı. Daha sonra nahiv ilmi ile ilgilenerek rivâyete göre devrin ünlü nahiv bilgini el-Müberred’e ücret ödeyerek dersler aldı. Dönemin ünlü devlet adamlarından vezir Ubeydullah İbn Süleyman’ın oğluna dersler verdi. Süleyman’ın oğlu vezirlik makamına geçince Zeccac, vezirin baş kâtibi oldu. Kur’an-ı Kerim tefsiri yazdı. Bu kitap birçok müfessir tarafından kaynak eser olarak kullanıldı. Zeccac, Hanbelî Mezhebi’ne mensuptu. Günümüze ulaşan bir eseri yoktur.

(14) Ebu Bekir Şıblî: Muhaddis ve fıkıh âlimidir. 873 yılında Dicle yakınlarındaki Cebbül kasabasında doğdu. Önceleri ticaretle meşgul oluyordu. 16 yaşında iken hadis öğrenmeye başladı. Çok gezdi, çok âlimlerden dersler aldı. Günümüze intikal eden 3 eser yazdı.

(15) Cüneyd-i Bağdâdî: Evliyânın büyüklerindendir. 822 senesinde, günümüzde İran sınırları içerisinde bulunan Nihavend şehrinde doğdu. 911 yılında Bağdat’ta vefât etti. Fıkıh, tefsir ve hadis konularında âlim bir zattır.

(16) Şems-i Tebrizî: Evliyanın büyüklerindendir. Asıl adı: Mevlâna Muhammed bin Ali olup Tebriz şehrinde doğmuştur. Şemseddin : Dinin Güneşi unvanıyla anılır. Döneminin önemli âlimlerinden ilim ve feyz aldı. Çok gezerdi. 1224 yılında yolu Konya’dan geçti. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî Hazretleriyle tanıştı. İkisi arasında derin bir dostluk oluştu. Önceleri Şems-i Tebrizî Mevlânâ’ya ilim öğretiyordu. Sonra kendisi O’nun talebesi oldu. İki dost, gece gündüz sohbet ediyorlardı. Mevlânâ, kendi ailesi fertlerini ve talebelerini ihmal eder olmuştu. Bu ihmal, çok kişiyi üzdü. Mevlânâ’yı tekrar kazanmak için Şems-i Tebrizî’nin yok edilmesi gerektiğini düşünenler oldu. 15 Aralık 1247 tarihinde düşünenler uygulandı. Aylar sonra cesedi bir kuyuda bulundu.

"اok insan anlayamaz eski musikimizden, Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden" Yahya Kemal Beyatlı

Kainatta her şey bir düzen üzeredir. Kalbin ve saatin tik takları, gündüz ile gecenin, mevsimlerin birbirini takibi hep ritm iledir. Müzik sesin terbiye edilmesi, sesin düzenlenme sanatıdır.

Türk musikisi ise zengin bir form çeşitliliği, makam sayısı, ses, usûl ve repertuar zenginliği ile müstesna bir yere sahiptir. Türk musikisi bilinen eserlerinin en eskisi 700 yıl kadar ِncesine dayanır. Bu süreçte çağlar boyunca eserlerin kimileri unutulmuş, kimileri değişime uğrayarak veya aynen gelebilmiştir. Türk musikisi yüzyıllar içinde üstadlarını yetiştirmiş, klasiklerini, şaheserlerini ve bilimsel eserlerini vermiştir. Türk musikisi çok zengin bir form çeşitliliğine sahiptir. şarkı, türkü, peşrev, saz semaisi, medhal, sirto, kar, beste, gazel, taksim, longa ve mandıra gibi formlardan binlerce esere sahiptir.14. ve 15. Yüzyıllarda yaşayan Hoca Abdulkadir Meragi; hafız, hattat, besteci, şair, edebiyatçı, telli sazlarda ِzellikle ud çalmada ustadır. Musikimizde ِnceleri saz musikimize çok ِnem verilmiş ve pek çok formuyla üstün nitelikli eserler ortaya çıkmıştır. Sonraları ise ِzellikle radyonun çıkışıyla birlikte sِzlü eserlere ağırlık verilmiştir. Tanburi Cemil bey, Kemani Tatyos, Nayi Osman dede, Gazi giray han, Kantemiroğlu gibi çok kıymetli büyük bestekarlar üstün yeteneklerini, musiki ve makam bilgilerini kullanarak ortaya çok güzel şaheserler çıkarmışlardır. Mübarek gecelerde okunan naat ve tevşihler, sabahlara kadar okunan, salalar, gazeller, münacaatlar, kasideler Kuran'ın güzel bir şekilde okunuşu olan kıraat, mevlidler, miraciyeler musikimizin zenginliğini gِsterir.

Osmanlı devletinin kuruluş ve yükseliş dِneminde tekkeler aksiyon ruhu, vazife şuuru ile dolu, mesuliyetini müdrik topluluklar demek idi. Bu tekkelerden mevlevilik, musikide ِnemli bir yere sahipti. Kuruluş esnasında başşehir Konya, Kayseri, Kütahya, Aydın hattı Mevlevî nüfuzu altında olduğundan osmanlının kuruluşunda Mevlevîlerin emeği azımsanamaz. Mevlana Celaleddin Rumi ile Sadrettin Konevi'nin Konya'da şeyhülislamlık yaptıklarının bilinmesi mevleviliğin idari yapıda da yer aldığını gِstermektedir. Musiki tarihini mevlevilik olmaksızın ele almak ve incelemek mümkün değildir. Osmanlı Hasta tedavilerinde musiki kullanmıştır. Osmanlının çِküşünden her kurum nasibini alırken, tekkeler de nasibini alıyor ama, Galata mevlevihanesi şeyhi Galip dede şiir yazarak III. Selimin başlattığı nizamı cedid teşebbüsüne destek veriyordu. özelde mevleviler, genelde tarikatlar Osmanlı'da halkın yaşam biçiminin düzelmesini sağlamışlar, mevlevilik, ayrıca musikiye ِnem vererek toplumun musiki ile aşina olmasını sağlamıştır. Musikimizde tartışılmaz bir mevlevilik ağırlığı vardır. Mevsimi gül faslı bülbül nevbahar eyyamıdır isimli karciğar makamındaki Ağır semainin bestekarı Haşim Bey, Dede efendinin talebesi olup Sultan Abdülmecid'in sarayında serhanende ve baş müezzin, Beşiktaş mevlevihanesine mensub bir mevlevidir. Aynı eserin güfte şairi Cevri ise Yenikapı mevlevihanesinde mevlevi ve hattat idi. Türk musikisinin en büyük bestekarları mevlevidir. Musikinin bir formu olan Naatların mevlevi ayinlerinde ayrı bir yeri vardır.

Konya'daki Mevlana müzesi mevlevi tarikatının en ِnemli merkez yapısı, mevleviliğin doğum yeri, mevlevi tarikatı yapılarının en büyüğü ve merkez tekkesidir.

Zekai dede; hafız, hattat idi, İsmail dede efendiden musiki meşki aldı. Yenikapı dergahında mevlevi oldu. Sultan I. Mahmud, Tanbur da çalan, veliahtlığında beste yapan musikişinas bir padişahtır. Padişahların içinde III. Selim musikide ayrı bir yere sahip olup kendisi mevlevi idi. Osmanlı padişahlarının bir kısmı mevlevi ve musikişinastır.III. Selim zamanının saray başhanendesi Sadullah Ağa, ِnemli bir bestekar olup, sarayın musikiye verdiği ِnemin burada bahsedeceğimiz birkaç ِrneğin biridir.

Burada mevlevi olduğuna dair bir belge bulunmayan ancak musikimizin ilahi formunun en büyük kaynağı Yunus emreden bahsetmeliyiz. اünkü Yunus Konya'da bulunmuş olmalıdır. Makamlarından biri de Karamanda olabileceği için bir yakınlık da sِz konusudur. Yunus Emre Anadolu'nun pek çok yerinde makam ve mezara sahiptir. Bunlardan biri de Karaman'dır. Yunus kِklü bir geleneğin temsilcisi, yüzlerce yıllık bir çınar gibi edebiyat çınarıdır. Merhum Prof. Dr. Mehmet kaplan "Yunus büyük bir geleneğin içinde kendisini bulan ve o geleneği çok canlı bir şekilde yaşayan insandır" der. Yunus bir şiirinde "Mevlana sohbetinde saz ile işret oldu, Arif maniye daldı çün biledür ferişte" ve "Mevlana Hüdavendigar bize nazar kılalı, onun gِrklü nazarı gِnlümüz aynasıdır. "dediğine gِre aynı çağda yaşamış, sohbetine katılmış olabilir. Yunus Emre'nin sِylediği şiirler herhalde musiki ile birlikte idi. اünkü şiirlerinde çalgı aletlerinden bahsetmektedir. Belki de Türk tasavvuf musikisinin ilk ِrnekleri yunus ilahileridir. Yunus Emre bir okuldur, yapıcı, eğitici, ahlak ve edeb ِğretici dosttur. Yunus emre, Niyazi, Eşrefoğlu, Hüdai, Erzurumlu İbrahim Hakkı gibi mutasavvıflar ilahi formunda eserlerle mûsıkîmizi zenginleştirmiştir.

Ancak bütün bunlarla birlikte Türk Musikisi ile ilgili kaynaklar yetersizdir. Türk musikisi sazlarının teknik ِzellikleri ve ِlçüleri bugüne kadar tesbit edilememiş, konuyla ilgili eserlerde sazların yapım ِzellikleri ve yapım malzemesi üzerinde durmak yerine icra tekniği üzerinde durulmuştur.

Bir dِnem radyolardan uzaklaştırılan ve yasaklanan Türk musikisi bir kesintiye uğramıştır. Batı ülkeleri kendi müzikleri yanında bizim müziğimizi de araştırıp, incelerken bizde resmi yolla ِnü kesilmiş, yeni değerlerin yetişmesi engellenmiştir. Türk musikisine sahip çıkmak yerine en yetkili ağızdan çağdaş Türkiye'nin gِrüntüsü, senfoni orkestrası olarak ifade edilmiştir. Osmanlının son dِnemlerinde batıya hayranlıkla paralel olarak, Türk musikisi bir kenara atılmıştır. II. Mahmud'dan sonra Türk musikisi gereken ilgiyi gِrememiştir. Dede efendi bile Türk musikisine gِsterilen tavır ve ilgisizlikten dolayı kahrederek hacca gitmiş ve orada vefat etmiştir. Halid Ziya, Mehmet Rauf; Ahmet Mithat Efendi, Osman Hamdi gibi yazar ve entellektüellere gِre Türk musikisi yoktur.
İki nota arasında 9 koma (9 ayrı ses) bulunan zengin Türk musikisi yerine 2 nota arasında 1 koma bulunan batı müziğine ِzenilmiş, devlet tarafından maddi olarak desteklenmişken, Türk musikisi gayretli musikişinaslar sayesinde yokolmaktan kurtulmaya çalışmaktadır.

Eskiyle irtibatı pek çok konuda koparan harf devrimi, musikimizde güfte sorununu ortaya çıkarmış, eski klasik eserler Osmanlıca olduğundan ya değişime uğramış, güfte beste uygunluğu bozulmuş, ya da bırakılarak unutulmuştur. Eserlerin büyük çoğunluğu cumhuriyet dِneminden ِncelere ait olması sebebiyle bir kopukluk olmuştur.
Günümüzün yaşayan bestekarlarından Alaaddin Yavaşça Konya Lisesinde yatılı olarak ortaokulu okumuş, belki de ilk musiki hevesini burada almıştır.

Türk musikisi ile ilgili dileğimiz hiç olmazsa şu günden itibaren gereken ilgi ve desteği gِrmesi, heveslilerinin, sevenlerinin artması, yeni bestekarların, sazende ve hanendelerin yetişmesi ve layık olduğu yere gelmesidir.

Kaynaklar:
Güfte İncelemesi-1, Yrd.Doç. Dr. Mustafa اıpan,

Ölüm gecesini şeb-i arus (düğün gecesi) olarak tanımlayan Mevlana, ِlümünün ardından talebelerinin kurduğu tarikatiyle ve hoşgِrüsüyle herkesi kucaklamaya devam ediyor.

Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin düşüncelerini benimseyen Mevlevilik, 15. yüzyılda Konya ve çevresinde, 17. yüzyılda ise bütün Anadolu'da yayılma gِsterdi. Esas olarak Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin hayatta iken tarikat kurma çabası yoktu. Ancak ِlümünden sonra talebeleri onun tasavvufta takip ettiği yola "Mevleviyye" adını vererek Mevleviyye tarikatinin âdâb, erkan ve usullerini belirledi. Mevlevilik ilk dِnemlerinde Selçuklu Beylerinin ve Moğol emirlerinin üzerinde büyük etki gِstermişti. Osmanlı padişahları da Mevlevilere hürmette bulunmuş, tarikatin eksiklerini gidermede kusur etmemişlerdi.

Mevlevilik nedir?

Mevleviliğe gِre tasavvufi ِğretilerinin amacı kişinin kendini bulmasını sağlamaktır. Onlara gِre gerçeğe ulaşmanın asıl yolu zikir ve çile değil, aşk ve cezbedir. Kişi kendisini varlıkların yükünden soyutlayıp Allah'ı bulabilir. Müritler benliklerini yok edip nefslerinin kِleliğine baş kaldırmalılardır. Sema, Mevlevilikte en ِnemli ayindir. Kurallar çerçevesinde ve müzik eşliğinde yapılan semadan başka, 'zikir telkini',' tac' ve 'hırka giyme', 'halvet', 'tarikata giriş' ve 'halifelik' de çeşitli kurallara bağlanmıştır. Mevlevilikte müritlerin tasavvufi yolda katetikleri mesafeye gِre mertebeler bulunmaktadır. Birinci sırada çoğunluğu oluşturan, geleneğe gِre Mevlevi külahını giyerek tekbir getirip yola giren "muhibler" yer alır. Sonrakilere ise "dede", bir tekkeyi yِnetmek muhib ve derviş yetiştirmek gِrevini üstlenen kişilere de "şeyh" denilmektedir.

Ney, kudüm, rebap ve halile

Mevlevi ayinlerinin başlıca formlarını naat, taksim, mevlevi ayini, peşrev, son peşrev, son yürüksemai ve niyaz ilahisi oluşturur. Mutrip adı verilen ses ve çalgı topluluğu, ayinhanlarla sezendelerden meydana gelir. En çok kullanılan çalgılar ney, kudüm, rebap ve haliledir. Bir sema ayini, Mevlana'nın Peygamber'i ِven (Itri tarafından bestelen) şiirini bir naathanın okumasıyla başlar. Sonra neyzenbaşı bir taksim yapar ve bunu ِzel olarak bestelenmiş "peşrev" izler. Peşrev, semaya katılan semazenlerin hırkalarını çıkarıncaya kadar tekrarlanır. Son semazen de hırkasını çıkarınca peşrev sona erer ve neyzenlerden biri kısa bir taksim yapar, bunu baş taksimin, peşrevin ve ikinci taksimin makamında başlayan bir Mevlevi ayini takip eder. Daha sonra da ayinin dِrdüncü selamındaki makamından bir son peşrev ve son yürüksemai gelir, daha ِnce taksim yapmamış bir neyzen son taksimi yapar ve ayin sona erer.

===================================================================================

Grubumuz 15 kişilikten (10 Semazen ve 5 kişilik müzik heyeti)oluşan bir ekip ile bu kez İskandinav'ya yollarındaydı.28 Ekim-5 Kasım 2002 tarihleri arasında İsveç'i ziyaret eden grubumuz bu güzel ülkede Hz.Mevlananın barış ve sevgi mesajını seslendirirken büyük bir sıcaklık ile karşılandı.

ilk önce İsveç'in başkenti Stockholm'de Sema Töreni ve tasavvuf müziği icra eden grubumuz daha sonra ülkenin güneyinde yer alan Lund şehrine geçti.Burada da büyük bir ilgi ile karşılanan Sema töreni sonrası Hasan dede basın mensupları ve izleyiciler tarafından yöneltilen soruları cevapladı. Soğuk bir iklime sahip bu ülkedeki yolculuk boyunca güneş yüzünü esirgemezken yapılan uzun yolculuklar sonrası karşılaşılan sıcak karşılamalar tüm grubu memnun etti.Bir sonraki duraklarımız olan Sundswall ve Umea ise İsveç'in kuzey kısmında yer alan iki güzel şehir oldu. Hasan dedenin dünya barışı ve insanların kardeşliği üzerine yaptığı konuşmalar dinleyiciler tarafından duyguyla karşılanırken,düzenlenen seminerlerde tüm peygamberlerin kardeş olduğu ve şiddetin İslam'da yer almayan bir olgu olduğu yinelendi.İcra edilen Sema törenleri yerel televizyon kanalları tarafından yayınlanırken önümüzdeki dönem için tekrar bu güzel ülkeye düzenlenecek bir seyahat için çalışmalar başlatıldı.

Hasan Çıkar Dede’nin manevi başkanlığında 17 – 25 Mayıs 2002 tarihleri arasında Almanya’ya giden Çağdaş Mevlana Aşıkları Topluluğu, Bayerische Musikakademie Marktoberdorf’un düzenlediği “Musica Sacra International” ve Bayerische Musikakademie Hammelburg’un düzenlediği “Musik der Weltreligionen” isimli festivallerde 22 kişiden oluşan kadrosuyla toplam yedi Sema Töreni ve Mevlevilik hakkında bir seminerle yer almıştır.

‘Dünya Dinlerinin Müziği’ konulu her iki festivale dünyanın dört bir yanından kendi dinlerini temsil etmek üzere onbeşe yakın grup katılmıştır. İslam dinini temsilen her iki festivale katılan Çağdaş Mevlana Aşıkları Topluluğu modern görünüşleri, çağdaş fikirleri, sevgi dolu bakışları, kusursuz ve ruhani hizmetleriyle festivalin gözdesi olmuştur.

Hasan Dede’nin 1,5 saatlik Mevlana ve Mevlevilik hakkında verdiği seminer, gerek Alman Televizyonu ve Radyosundan gerekse semineri takip eden din ve bilimadamlarından tam not almıştır. Ayrıca kadın-erkek birarada yapılan Sema Tören'leri Alman basınının dikkatini çekmiş, yaptıkları haber ve kritiklerde bu çağdaş yaklaşıma özellikle yer vermişlerdir.

Topluluğun icra ettiği 7 Sema Töreni’nden üçünün mekanı Kilise olmuştur. Bu da Hz. Mevlana’nın “Puthanede, meyhanede çağırırım Hak dost” sözünü adeta suretleştirmiştir.

Verilen hizmetlerden çok memnun kalan Alman dostlarımız ve oradaki Türk cemaati gelecek sene için şimdiden çalışmalara başlamışlar, Çağdaş Mevlana Aşıkları Topluluğunu her zaman Almanya’da görmek istediklerini ifade etmişlerdir.

Çağdaş Mevlana Aşıkları Topluluğu alternatif tıp doktorlarından oluşan 450 kişilik bir grup ile Pamukkale'de biraraya geldi. Hz.Mevlana ve Mevlevilik teması üzerine oluşan birliktelikte, manevi liderimiz Hasan Dede dünyanın dört bir yanından gelmiş olan misafirlere Mevlevilik ve Hz.Mevlana üzerine bir seminer verdi.

İspanya, Meksika, Uruguay, Venezuela, Brezilya, ABD, Norveç, Almanya, Finlandiya ve Hollanda'dan bu görüşme için gelen misafirler, yönelttikleri sorular ile Hz.Mevlana'yı tanıma fırsatı buldular.

"Günümüzdeki Mevlevilik" hakkında grubumuzun üyeleriyle kişisel dialoglar kuran misafirler, düzenlenen mini toplantılarda etraflıca bilgi sahibi olma şansını elde ettiler.

Hz.Mevlana'nın dinler üstü kişiliğini ve birleştirici sevgi sözlerini Hasan Dede'den dinleyen misafirlere daha sonra Tasavvuf Müziği Konseri ve Sema Töreni sunan grubumuz, birlikte yenen akşam yemeğinden sonra İstanbul' döndü.

MUSEVİ VE SUFİ MİSTİKLER BİRLİKTE MÜZİK YAPTI VE 300 YILLIK GELENEK TEKRAR HAYAT BULDU

Tüm dünyaya aşkın, hoşgörünün ve sevginin en mükemmel örneklerini vermiş olan Mevlevi düşüncesi günümüzün şartlarında bu barış ve kardeşlik felsefesini Çağdaş Mevlana Aşıkları ile tazeliyor.

16. yüzyılın başlarında Museviler ve Türkler sinagoglarda mevlevihanelerde birlikte çalışarak peşrev, ağır semai, yürüksemai gibi müzik formlarındaki eserleri şekillendiriyorlardı. Bu geleneği notalarla günümüze ulaştıran Atatürk'ün yakın dostu Hahambaşı Becerona Efendi olmuştur. Ancak son 50 yıldır unutulmaya yüz tutan"Maftirim" tekrar canlandı.

Yüzyıllardır sinagoglarda ve mevlevihanelerde çalınıp söylenen bu eserler tekrar biraraya getirildi. 16.yüzyılda Edirne'de musevi mistiklerle, sufilerin etkileşiminden doğan "Maftirim", eski zamanlarda Mevleviler eşliğinde Türk Tasavvuf Müziği enstrümanlarıyla icra edilmiş. Maftirimin hikayesi 1492'de İspanya'dan Anadolu'ya göç eden musevilerin en önemli yerleşim merkezi olan Edirne'de başlıyor. Edirne, İstanbul, Bursa, ve İzmir'e yerleşen musevi cemaati zamanla Türk musikisi ve Tasavvuf musikisine gönülden bağlanıyorlar. 16.yüzyıldan itibaren "İbrani Tasavvufi İlahileri'nin ilk temelleri atılıyor. Türk müziği ile bu etkileşim hoşgörüyü ve güzel duyguları gönüllere yerleştiriyor.

Haham Mandil'in Galata Mevlevihanesi şeyhi Ataullah Efendi'nin hocası Tanburi İzak'ın Sultan III.Selim'in tanbur hocası olması ile aralarındaki dostluk, sevgi ve saygı Osmanlı musikisinin gizlerinde ve güzelliğinde birleşiyor.

Edirne ve İstanbul Maftirim'in tarih içinde iki önemli durağı. Edirne sinagogu ve Galata Mevlevihanesi kucak açmış bu birlikteliğe.

Ve 2002 yılının Ocak ayında bu gelenek tekrar hayat buldu. Çağdaş Mevlana Aşıkları grubu, manevi başkanı Hasan Dede önderliğinde, musevi din adamlarının ve müzik heyetinin de katılımıyla Galata Mevlevihanesi'nde seslendirilen eserlere sema ile eşlik etti.

MEVLANA HAFTASINDA ALTI NOKTA KÖRLER VAKFI YARARINA KONSER VE SEMA TÖRENİ

Çağdaş Mevlana Aşıkları Topluluğu 23 Aralık 2001 tarihinde "Hz.Mevlana'yı Anma Haftası ve Şeb-i Arus Törenleri" münasebetiyle, Altı Nokta Körler Vakfı yararına bir program icra etmiştir. İstanbul Yeditepe Üniversitesi Büyük Konser Salonu'nda gerçekleştirilen programa bir çok kuruluş sponsor olma yoluyla katkıda bulunurken, gerçekleştirilen program grubumuza ait olan ilahilerden oluşan Konser ve Sema Töreni'nden oluşmuştur.

Program öncesi yapılan konuşmalarda Hz.Mevlana'nın manevi büyüklüğü ve dünyaya taşıdığı insan sevgisi dile getirilirken İSTEK Vakfı Başkanı Sayın Bedrettin Dalan'ın konuşmasının temelini Hz.Muhammed, Hz.Mevlana ve Mustafa Kemal Atatürk'ün manevi yakınlıkları oluşturmuştur.

Altı Nokta Körler Vakfı tarafından bu anlamlı organizasyona yapılan katkı sebebiyle manevi başkanımız Hasan Çıkar Dede'ye takdim edilen şilt ve teşekkürlerden sonra söz alan kurucu üyeler, Hz.Mevlana'nın ışığının tüm insanları aydınlatırken görme özürlü insanlarımıza da manevi bir güneş gibi aydınlık saçtığını dile getirmişlerdir. Bir çok basın kuruluşunun takip ettiği Konser ve Sema Töreni'nin ardından özellikle görsel basında dile getirilenler yapılan hizmetlerin takdirini taşır nitelikte olmuştur.

Dünyanın,sevgiye,dinler arası hoşgörüye ve anlayışa susadığı bu günde Hz .Mevlananın hakka yürümesinin 728. yıldönümü olan 17 Aralık 2001 günü dünyanın çeşitlii yerlerinden gelen Mevlana hayranlarının katılımıyla Galata Mevlevihanesi'nde bir anma programı düzenlenmiştir.

Vefat gününü "Düğün Gecesi" olarak adlandıran Hz. Mevlana, ölümü, 'Sevgiliye (Tanrı'ya) kavuşma anı' olarak tasvir etmiştir.

İnsanları hayalden kurtarıp, gerçeğe davet eden Hz.Mevlana Hakk'a kavuşmadan önce şöyle seslenmişti bizlere:

"Hakka kavuştuğum gün tabutum yürüyünce şu dünyanın dertleri ile dertleniyorum sanma. Bana ağlama yazık yazık deme. Cenazemi görünce ayrılık ayrılık diye feryat etme. Bedenimi toprağa verirken elveda elveda diye ağlama. Gün batımını gördün ya, gün doğumunu da seyret. Hangi tohum yere atıldı da çıkmadı. İnsan tohumu için neden yanlış bir zanna düşüyorsun?"

"Mezarımın toprağı bir yudum şarap gibidir. Bedenimi içince, canım göklerin üstüne çıkar. O padişah değilim ki tahttan ineyim de tabuta bineyim. Benim fermanımın yazısı ebediliktir."

Gelmiş geçmiş tüm nebilerin ve velilerin özü olan Hz. Mevlana, bugün giderek büyüyen bir sevgi ve hoşgörü abidesi olarak gönüllerde yer almaya devam etmektedir.

Çağdaş Mevlana Aşıkları tarafından düzenlenen anma programında ilk olarak ilahilerden oluşan Tasavvuf Müziği Konseri yer almış ve ardından Şems-i Tebrizi için Hasan Dede tarafından yazılan ve grubumuzun üyesi Hakan Ayık tarafından Hicaz makamında bestelenen Mevlevi Ayini eşliğinde Sema Töreni icra edilmiştir.

Fransa'nın Strasbourg kentinde düzenlenen Akdeniz Festivali'ne katılan Çağdaş Mevlana Aşıkları Topluluğu büyük bir ilgi ile karşılandı.

Hz.Mevlana'nın sevgi ve barış mesajını tüm dünyaya taşıma ilkesini benimsemiş olan topluluk, manevi lideri Hasan Dede'nin önderliğinde Avrupa'nın başkenti olarak kabul edilen Strasbourg'da hem Türk cemaati tarafından hem de Fransız halkından büyük bir ilgi gördü. Kadın-erkek birarada sema ederek Hz.Mevlana'nın "Ne olursan ol gene gel" çağrısını din, dil, ırk, cinsiyet ayrımı yapmadan gerçek hayata taşıyan grup kendi eserlerinden oluşan programını 2 Aralık 2001 tarihinde izleyenlerle paylaştı.

Yaklaşık 1500 kişinin yoğun ilgisi ile izlenen program Tasavvuf Müziği Konseri ile başlayıp ardından düzenlenen Sema Töreni ile devam etmiş ve Hasan Dede'mizin düzenlemiş olduğu seminer ile tamamlanmıştır.

Konserin ilk bölümünde yer alan eserlerin tamamına yakını Hasan Dede tarafında yazılmış ve grubumuzun üyeleri tarafından bestelenen ilahilerden oluşmuştur. İkinci bölümde, Hz. Muhammed'e ithaf edilen, sözleri Hasan Dede'ye müziği Mete Edman'a ait olan Uşşak Mevlevi Ayini icra edilmiştir.

Mevlevi felsefesinin tüm insanları kucaklayan sıcak dokunuşu Fransa'da bulunan Türk vatandaşlarının yanında Fransız halkını da derinden etkilemiş ve grubumuza gösterilen samimiyet güzel anıları da beraberinde getirmiştir. 20 kişiden oluşan grubumuz 5 Aralık 2001 tarihinde Strasbourg'da bulunan ve bu tür bir kültürel alışverişe zemin hazırlayan dostlarımızla yeniden beraber olabilmenin umudu ile ayrılmıştır.

Cumhuriyetimizin kurucusu Başöğretmen Mustafa Kemal Atatürk ve Silah Arkadaşları'nın aziz hatıraları için her yıl düzenlenen anma töreni bu sene Cem Vakfı'nın katkılarıyla ortaklaşa gerçekleştirilmiştir.

10 Kasım 2001 Cumartesi günü Yenibosna Cemevi'nde gerçekleştirilen anma programı İstiklal Marşı'mızın okunması ve saygı duruşuyla başlamış ve ardından grubumuzun eserlerinden oluşan Mustafa Kemal İlahileri Konseri ve "BİRLİK SEMA"sı ile devam etmiştir.

Çağdaş Mevlana Aşıkları Topluluğu semazenleri meydanda "Sema" ederken Alevi canları da aynı meydanda semazenlerin etrafında "Semah" yaparak unutulmaz bir tablo yaratmışlardır.

Bu anma programı; Hz.Mevlana Celalettin Rumi'nin sadık sevgilisi, Mustafa Kemal'in maneviyatına yakışır şekilde Mevlevi, Alevi ve orada bulunan çeşitli inanç gruplarına ait tüm insanların, bu birliğe ait olmanın manevi hazzını paylaşmaları ile tamamlanmıştır.

Ertesi gün gerçekleştirilen anma programı tarihi Galata Mevlevihanesi'nde gerçekleştirilmiştir. Konuklarımızın ve üyelerimizin yoğun katılımıyla büyük ilgi gören program Mustafa Kemal ve aziz şehitlerimiz için yapılan saygı duruşunun ardından İstiklal Marşı'mızın okunmasıyla başlamıştır.

Hasan Dede'nin Mustafa Kemal ATATÜRK hakkında yaptığı konuşmanın ardından Tasavvuf Müziği Konseri ve Mustafa Kemal ATATÜRK için bestelenen ilk Mevlevi Ayini olan Karcığar Mevlevi Ayini ile anma programı son bulmuştur.

Hz. Mevlana Celaleddin Rumi'nin doğum günü olan 30 Eylül 2001 tarihinde grubumuzun üyeleri (90kişi) Konya'ya bir ziyaret gezisi düzenlemiştir. Bu anlamlı günün ilk ziyareti sabahın erken saatlerinde Şems-i Tebrizi Hazretleri'nin türbesine yapılmıştır. Daha sonra Türbe-i Saadet ziyaret edilmiş ve bu güzel gün Meram yolu üzerindeki Ateşbaz-ı Veli Hazretleri'nin türbesine yapılan ziyaret ve Hz.Mevlana'nın sevenleriyle sık sık biraraya geldiği Meram bağlarına düzenlenen gezi ile devam etmiştir. Konya'dan ayrılma vakitlerine yakın Türbe-i Saadet bir kez daha ziyaret edilmiş ve cihan sultanı, tüm insanlık aleminin rahmeti ve gönüller fatihi Hz.Mevlana'nın manevi varlığı; doğum günü olan bu tarihte kutlanarak saygıyla anılmıştır.

16.08.2001 tarihinde Ehl-i Beyt Vakfı ile birlikte düzenlenen Hacı Bektaş-ı Veli anma töreninde yer alan Çağdaş Mevlana Aşıkları Topluluğu

tertiplediği Tasavvuf Müziği Konseri ve Sema Töreni ile burada bulunan davetlilere duygulu anlar yaşatmıştır.

Grubumuz 21-28 Temmuz 2001 tarihleri arasında İtalya'da üç şehiri kapsayan bir turne ile Hz. Mevlana'nın barış ve kardeşlik mesajını tüm insanlarla paylaşmak için yaptığı çabalarına yeni bir sayfa daha eklemiştir.
Organizasyonun ilk durağı Udine kentinde bulunan, tarihi San Francisco kilisesinde düzenlenen Tasavvuf müziği konseri ve Hz. Muhammed için Hasan Dede tarafından yazılan Mevlevi Ayini'nin icrası olmuştur. Yoğun ilgi sebebiyle saatler öncesinden yerlerini alan seyirciler din,dil,ırk farkı gözetmeksizin ortak bir solukta buluşmanın sarhoşluğunu yaşadılar. Hz. Muhammed için söylenen aşk sözleri kilisenin duvarlarında yankılanırken, Semazenlerin rengarenk tennureleri ile ortaya koydukları tablonun yanında mutrıp heyetinin seslendirdiği ayin-i şerife kulak veren insanlar bu geceyi bir daha unutmamak üzere gönül sarhoşluğuyla eve dönerken kimisi de Hasan Dede'nin etrafında Mevlevi felsefesini daha yakından tanımak için çaba sarfediyordu. Bu ruhani geceden sonra ikinci durak olan ve Adriyatik kıyısında bulunan Rimini kentine geçen grubumuz burada da açık havada yaklaşık 1500 kişiye unutulmaz bir tablo sunarak hizmetine devam etmiştir. İtalya 2001 turnesinin son durağı olan Avusturya sınırında ki Bolzano kenti Alplerin eteklerine kurulmuş olmanın nazlılığı ile Hz Mevlana'nın kardeşlik mesajına ev sahipliği yapmış oldu. Bolzanoda düzenlenen , şehir kültür merkezi salonundaki program haftalar öncesinden davetiyeleri tüketecek bir iştah ile beklenmekteydi. Burada tertiplenen Konser ve Sema töreni sonrası, İtalya'da yaşayan Müslüman ve Hristiyan halk tarafından gösterilen ilgi ile Hasan Dede'ye yöneltilen sorulara verdiği cevaplar farklı kültürlerin kucaklaşmasının rehberliğini yapmıştır. 8 gün süren bu turneden sonra yurda dönen grubumuz Hz Mevlana'nın tüm dünyayı kucaklayan felsefesinin tek temsilciliğini yapmanın sorumluluğu ile İstanbul'daki hizmetlerine dönmüştür.

Çağdaş Mevlana Aşıkları Topluluğu geçen yıl olduğu gibi 2001 yılında da dostluk ve barış mesajlarını Yunan halkıyla paylaşmak amacıyla 5 günlük bir süre için Yunanistan'a hareket etmiştir.Burada düzenlenen gösteri yaklaşık 2500 kişi tarafından ilgiyle izlenmiştir.

İlk olarak Selanik kentinde düzenlenen etkinliğin ardından grubumuz ege kıyısında yer alan Volos kentinde Hz.Mevlana'nın sevgi mesajlarını gösteride yer alan Yunan komşularımız ile paylaşma fırsatı buldu.

Yiannitsa kentinde düzenlenen etkinliğin ardından tekrar Selanik'e dönen grup bu senede dost ve kardeş Yunan halkıyla buluşmanın esenliğiyle İstanbul'a dönmüştür.

Grubumuz üyeleri A.B.D'de düzenlenen bir kültürel etkinlik için , Türk kültürünün tanıtılması ve sevdirilmesi amacıyla New Orleans şehrindeki bir haftalık organizasyonda yer almiştır. Hz Mevlana'nın sevgi ve kardeşlik mesajnın tanıtılmasını amaç edinen grubumuz böylece bir barış elçisi olarak okyanus ötesine bir kez daha bu bilinçle hizmet etmenin sevincini yaşamıştır.

Evrensel Mevlana Aşıkları Vakfı ve Galata Mevlevihanesini Yaşatma Derneği çatısı altında faaliyet gösteren Çağdaş Mevlana Aşıkları Topluluğu ,21.Ocak.2001 tarihinde tarihi Galata Mevlevihanesinde Yoksul Çocuklara Yardım Derneği yararına Konser ve Sema Ayini icra etmiştir.Tüm gelirinin Yoksul Çocuklara Yardım Derneği'ne bırakılan bu aktivite aynı zamanda bir çok konuğun katılımıyla saat 14.00'de başlamış ilk önce düzenlenen Tasavvuf müziği konserinin ardından Mevlevi sema ayini ile sona ermiştir. Yapılan konuşmalarda Hz.Mevlana'nın aydınlık felsefesi dile getirilirken izleyenlerle paylaşılan duygulu anlar bu çalışmanın amacına ulaşması dileği ile son bulmuştur.Her dönemde, hayır faaliyetlerinde karşılıksız olarak hizmette bulunmayı esas alan grubumuz Hz.Mevlana'ya yakışır faaliyetleri hayata geçirmenin umudu ile yeni çalışmaların coşkusunu şimdiden yüreğinde hissetmektedir.

Grubumuz (30 kişilik bir ekip ile) 8-13 aralık tarihleri arasında İtalyanın kuzey bölgesinde bulunan Trieste,Pordenone ve Modena kentlerini kapsayan bir turne ile Hz.Mevlananın sevgi ve barış mesajını Avrupa'ya taşımaya devam etmiştir.

5 günü kapsayan bu seyahat sırasında özellikle "Spirituell 2000" festivalinde yer alan topluluğumuz İtalyan halkının yoğun ilgisi ile karşılaşmış ve gösterilen ilgiye paralal olarak Hasan Dede yöneltilen sorulara cevap vermiş böylece dost İtalyan halkı ile paylaşımlarımız daha da artmıştır. İtalyan medyasının yoğun ilgisi ile birlikte birçok gazete ve dergide grubumuzun faaliyetleri ile ilgili haberler yayınlanmış olup Hz. Mevlana'nın barış mesajı bir kez daha vurgulanmıştır.

Hz.Mevlananın Hakka yürümesinin 727. yılı Galata Mevlevihanesinde düzenlenen Konser ve sema töreni yanında Ehl-i Beyt vakfı ile birlikte düzenlenen etkinliklede anılmıştır.

10 KASIM 2000GAZİ MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ve SİLAH ARKADAŞLARININ ANISINA KONSER VE SEMA TÖRENİ

1993 yılından beri aralıksız olarak her 10 Kasımda Atatürk ve silah arkadaşlarının anısına düzenlediğimiz etkinlik , 2000 yılı içinde Kalp Vakfı başkanı sayın Çetin Yıldırım Akının katkılarıyla iki vakıfın ortak gayretleri ile Atatürk Kültür Merkezinde , Atatürk ilahilerinden ve Atatürk için yazılıp bestelenen sema töreni ile
gerçekleştirilmiştir.

Evrensel Mevlana Aşıkları Vakfı otuziki (32) üyesi ile Ağustos (2000) Ayının 18'inden 25'ine kadar olan tarihler arasında Yunanistan'a bir turne düzenledi. Batı Trakyada'ki Türk nüfusunun yoğun olduğu Gümülcine'de düzenlenen ilk gecede Türk soydaşlarımız ve yunan dostlarımız düzenlenen konser ve sema töreni ile manevi bir ziyafete konuk oldular. 2500 kişinin izlediği ve özellikle Türklerin duygulu ve samimi yaklaşımları tüm grubumuzu derinden etkiledi.

Türk ve Yunan halklarının yakınlaşması ve ege kıyılarında kalıcı bir barışın temellerinin atàlmaya çalışıldığı bu dönemde düzenlenen bu turne ayrıca büyük bir anlam taşımaktaydı.Farklı dinler mensup olan fakat evrensel değerlerde birleşen aydın insanların kucaklaştığı bu seyahat Hz.Mevlana'nın "Dünyada barışa ve sevgiye dair ne varsa ben orada varım.Savaşa ve kavgaya dair ne varsa orada yokum" vecizesinin sureti olmuştur.

Turnenin devamındaki durağımız Yunanistan'ın içlerine doğru yapılan yolculukla bizleri merakla ve sevgiyle bekleyen Yunan dostlarımızın kenti Larissa oldu. Larissa'da düzenlenen ve samimi intibalara sahne olan programımızdan sonra 3 gün konuk olacağımız Selanik'e doğru yola çıktık.Gazi Mustafa Kemal'in doğduğu kent olan selanik bizim için ayrıca bir önem taşımaktaydı.

Selanike vardıktan sonra Başkonsolosluğumuzun bahçesinde bulunan Atatürk evi ziyaret edildi.Duygulu anların yaşandığı ilk günden sonra Selanikteki ilk programımız şehrin tepelerinde yer alan muhteşem açık hava tiyatrosunda icra edildi.Yunan televizyonunun büyük ilgi gösterdiği ve daha sonradan öğrenildiğine göre bir hafta boyunca farklı kanallarda yayınlanan programımız halkın büyük ilgisi nedeniyle defalarca tekrarlanmıştır.
Üçüncü günün sonunda Balkan devletleri arasındaki yakınlaşmayı güçlendirmek için düzenlenen festivalde Türkiyeyi temsil eden grubumuz burada da büyük ilgi ile karşılanmış ve Atatürkün "yurtta barış,dünyada barış" ilkesinin temsilcisi olmuştur.

Çağdaş Mevlana Aşıkları yirmibeş kişilik bir kadro ile 18 - 23 Temmuz 2000 arası, San Marino, Napoli ve Roma'yı kapsayan bir İtalya turnesine çıkmış bulunmaktadır.

İlk yer olan San Marinoda 1250 kişinin hayranlıkla izlediği Konser ve sema törenin ardından uzun bir yolculuktan sonra Napoli'ye gidilmiş ve grubumuz buradada 1500 kişiden fazla bir seyirci kitlesine konser ve sema törenini icra etmiştir. Programın ardında italyan televizyonun ve basınının yoğun ilgisi ile karşılaşan manevi başkanımız Hasan dede burada yaptığı konuşmalarla Hz.Mevlana'nın barış ve sevgi mesajını tüm italyan halkına taşımıştır.

Grubumuz Napoli'de gördüğü yoğun ilgiden sonra yeni hedefi olan Roma'ya doğru yola çıkmıştır. Roma'nın tarihi açık hava sahnesinde icra edilen konser ve sema töreni 2000 kişiden fazla bir topluluk tarafından bir ilgiyle izlenirken tören sonrası oluşan kalbalığın Hz.Mevlana ile ilgili soruları Hasan dede tarafından cevaplanmıştır. Din ,dil,ırk,cinsiyet farkı gözetmeden tüm insanlık alemine sevgiyle seslenen Mevlana Celaleddin Rumi şöyle diyor: '' Farklılık muhakkakki herkesin dini ibadet şeklindedir; ama herkes aynı Allah'a koşuyor.'' Herşey aşk, ilahi aşktır.

17.Ağutos .1999 depreminin ardından hasar nedeniyle bir süren beri hizmetlerine ara vermek zorunda kalan Tarihi Galata Mevlevihanesi ,derneğimizin yoğun gayret ve hassasiyeti ile yenilenmiğ olan bu kültür yuvası tekrar hizmet verme aşamasına gelmiştir.

Galata Mevlevihanesini Yaşatma Derneği tarafından restore edilerek Türk ve dünya kültürünün hizmetine tekrar kazandırılan tarihi yapı 18 Haziran 2000 tarihinde halka açık olarak düzenlenecek olan Tasavvuf Müziği Konseri ve Sema Töreni ile tekrar konuklarına kapısını açacaktır.

Tüm halka açık olan programımız bundan böyle her zamanki gibi her ayın ikinci ve son pazarı olmak üzere devam edecektir.Grubumuz Tasavvuf müziği konserleri ve sema töreni ile yerli ,yabancı tüm izleyicilere hizmet vermeye devam edecektir. Mayıs'dan Ekim ayına kadar saat 17:00'de başlayacak olan programımız ,kasım'dan Nisan ayına kadar saat 15:00'de başlayacaktır. Konser ve Sema Ayini birlikte iki saat sürmektedir.

LOGOS(KELAM-SÖZ), BEKTAŞİLİK, MEVLEVİLİK, AHİLİK VE ANADOLU HÜMANİZMİ

İsa’dan beş yüz yıl önce Ege kıyılarında yaşayan Herakleitos “Nasıl ateşe yaklaştırılan kömürler ateşlenir, uzaklaştırılınca da sönerse, ruhumuz da ortaklaşa olanın ardından giderse logostan giderse, logostan pay alır, ayrılırsa logossuz kalır. Us ile konuşmak isteyenler herkesle ortaklaşa olan ile kendini güçlendirmelidir. Dünya birdir, ne bir tanrı tarafından ne de insan tarafından yaratılmamıştır. Bir yasaya göre yanan, bir yasaya göre sönen ve başı sonu olmayan bir ateştir.” diyerek evrenin sürekliliğini ve birliğini ifade etmiştir. Evren, Herakleitos’a göre logoslu ve “us”ludur. Bizler tanrısal logosu nefes alırken içimize çekiyor ve sonra nefes verirken de evrenin ruhuna dönüyor. Herakleitos’un bu düşüncesi Hıristiyanlıkta dinsel bir nitelik kazanmıştır. Aziz Jean’ın İncil’i şu sözlerle başlar: “Başlangıçta söz vardı ve söz tanrı ile beraberdi ve söz tanrı idi” Logos kavramının Anadolu’da bir din felsefesine dönüşmesinde ise Anadolu’ya İran’dan gelen ve Bektaşi inançlarının şekillenmesinde katkısı olan Hurufilerin etkisiyle olmuştur. Hurufilere göre Tanrı gizli bir hazinedir, varlığı ve özü sesten oluşur. Sesin ortaya çıkmasıyla evren meydana gelmiştir. Tanrı kendi silüetini insanda göstermiştir. İnsanı tanrıdan ayıran sözdür. Hurufilik ve Tanrıya ulaşmanın tek yolunun gerçek anlamda sevgiyle mümkün olacağını savunan Yeni Platoncuların etkisiyle oluşan Tasavvuf inancının özü yoktan varolma değil, tanrının evrende tezahür etmesidir. İnsan ve tanrı birdir, tanrı insanın ağzından konuşur, insan da konuşan bir tanrıdır (en-el Hak). Dinler, tanrının yüceliğini ulaşılmaz kılar ve insanın tanrı tarafından yoktan yaratılmasını ön plana çıkarır. Tasavvufa göre ölüm yoktur, sürekli varoluş vardır. Tasavvufta din, korku üzerine değil sevgi üzerine kurulmuştur. Klasik din anlayışlarında tanrı doğayı yaratmış ve insanı en öne koymuştur. Tasavvuf ise canlı cansız bütün varlıkları tanrının kendisi olarak görür. Bu görüşlerin en önde gelen savunucularından birisi Hacı Bektaş Veli’dir. Hacı Bektaş-ı Veli M.Ö.1248’de İran Horasan’ının Nişabur kentinde doğmuş ve çocukluğu, gençliği Horasan’da geçmiş, Hoca Ahmet Yesevi Ocağı’nda; felsefe, sosyal ve fen bilimleri öğrenmiş ve İran, Irak, Arabistan’ı gezip inceledikten sonra M.Ö. 1275/80 tarihinde Anadolu’ya gelip eski ismi Sulucakarahöyük olan bugünkü Hacıbektaş’a yerleşmiştir. Bu tarihte Anadolu, bir yandan Moğol istilası altında ezilirken bir yandan da büyük bir siyasi ve ekonomik buhran ile beraber taht kavgalarına sahne oluyordu. İşte böylesi bir ortamda Sulucakarahöyük’e yerleşen Hacı Bektaş-ı Veli burada felsefesini geliştirmiş ve öğrenci yetiştirmeye başlamıştır. Hoşgörü ve insan sevgisine dayalı düşünce sistemi kısa bir sürede, Hıristiyanlığın büyük bir merkezi durumundaki Kapadokya’da geniş halk yığınlarına ulaşmış ve benimsenmiştir.

Onun felsefi düşüncesinin temelinde İnsanın varoluşu ve insan sevgisi vardır. Bu dünya görüşü, 1948 İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile aynı anlayışı yansıtmaktadır.

“Din ayrılığı gereksiz. Dinler insanlar arasında anlaşmazlıklara neden oluyorlar. Aslında tüm dinler dünyada barış ve kardeşliği sağlamak içindir” diyen Hacı Bektaş-ı Veli bu görüşlerini Velayetname adlı eserinde ortaya koymaktadır. Hacı Bektaş-ı Velinin bu düşünce sisteminden yola çıkarak halifesi Balım Sultan tarafından kurulan ve sistemleştirilen Bektaşiliğin öncelikli hedefi, temelini sevginin oluşturduğu “Evren-Tanrı-İnsan” birliğini kavramaktır. İnsan bir sevgi varlığıdır. İnsan tanrısal niteliklerle donatılmıştır. Başarının ilk aşaması kişinin kendisini tanıması ve sevmesidir; çünkü insan kendisinde tanrısal bir öz taşır ve kendini seven insan tanrıyı da sever. Bektaşilikteki tanrı sevgisinin en güzel ifadesi aşağıdaki şu dörtlükte en güzel şekilde ifade edilmektedir:

İnsan yaşadığı ortamda bağımsız bir varlıktır. Onun görevi alçak gönüllü davranmak, özünü arındırmak, olgunlaşmak, gösterişten uzak durmak ve tanrı sevgisiyle doldurmaktır. İnsani bedenler amaç için sadece birer araçtır. Bu nedenle insanları kadın-erkek diye ayırmak, ya da sosyal konumlarına ve ya ırklarına bakarak küçük görmek yapılabilecek en büyük yanlıştır. Kadın-erkek tüm insanlar eşittir.

Bektaşiliğin eşitlik, kardeşlik ve sosyal adalete verdiği büyük önem aynı zamanda Bektaşiliğin Batıni karakterini de belirlemektedir. Bu özelliğinden dolayı çok uzun zaman Bektaşilikle ilgili yeterince bilgi sahibi olunamamasından dolayı bir çok önyargı da oluşmuştur. Bektaşiliğin ancak tarikata bağlı olanların bildiği sırları bulunmaktaydı. Tarikatın ilkelerine göre her insan yeterince bilgiye erişememiştir; ancak bu bilgiye erişenler “kutup” lardır. Nasıl değirmen taşı kutupların çevresinde döner ise dünya da bu “kutup”ların çevresinde dönmektedir. Çok sayıda olan bu “kutup”ların içlerinde en yetkin olanı “kutuplar kutbu”dur. Kutuplar kutbunun sağ ve sol yanında iki tane yetkin insan daha oturur ki bunlardan sonra gelen ve evreni yöneten dört direk gelir. Bu rütbenin ardından abdallar en yetkili organı oluştururlar ve dört direkle birlikte beşler adını alırlar. Bunların ardından yediler ve üçyüzler en yetkili organları oluştururlar.

Bektaşilikte tarikata girecek olan kişi talip ismini alır. Rehber(yol gösterici)in kılavuzluğunda mahfilin kapısına getirilir. Kapının dışında harici muhafız denilen bir dış bekçi ve içeride olan dahili muhafız denilen bir iç bekçi bulunur. Talibin üzerinde dünya malı olarak değerlendirilen para vb. tüm şeyler dışarıda bırakılarak başı açık ve gözleri bağlı bir şekilde içeri alınır. Talibin boynuna tığ-ı bend denilen bir ip bağlanır ve bu ipe eline, beline, diline sahip olmasını simgelemek için üç düğüm atılır. Rehber, tarikata yeni girecek olan talibin o ana kadar işlemiş olduğu günahlardan arınması amacıyla abdest aldırır. Talibin elleri yıkatılırken “bu eller bundan sonra kimseyi incitmesin”, ağzını yıkatırken “bu ağız bundan sonra yalan söylemesin”, ayaklar yıkatılırken “bu ayaklar doğru yoldan şaşmasın”, havlu verilip yüzü kurulanırken de “bu ana kadar işlediğin bütün günahlardan yüzünü sil” denilir. Daha sonra Rehber “Bismişah, Allah, Allah, eli erde, yüzü yerde, özü darda, erenlerin dar-ı mansurunda, Muhammed Ali divanında, Pir huzurunda, boynu bağlı, başı açık, canı kurban, teni terceman, müteehhil ikrarı vermek isteyen falanca isimli bir koç kuzulu kurbanımız var. Hanedan-ı ehl-i beyte tevella ve teberra kılmak şartıyla pirimiz, hünkarımız Hacı Bektaş Veli Efendimizin katarına katılmak ister. Getirelim mi? Ne buyrulur şahım erenler?” diyerek içeri alınması için izin ister. Bektaşi babası topluluğun iznini ister, topluluk tarafından izin verildiği takdirde talip içeriye üç adımda bir durarak, peymançeye geçerek girer. (Peymançe, çocuğun ana karnındadaki duruşuna benzer. Bu duruş şekliyle tarikata giren kişinin yeni bir hayata doğduğu simgelenir.) Daha sonra rehber talipyi mürşide teslim eder. Mürşit talipye “Ey talip, Hacı Bektaş Efendimizin yoluna girmek istiyorsun, bu yol çetindir, kıldan ince, kılıçtan keskindir.Erenler gelme gelme, dönme dönme, gelenin malı, dönenin canı buyurmuşlar. Erenlerin nasihatıyla hareket edecek azmi kendinde buluyor musun?” diye seslenir. Talip mürşidin bu sorusuna Allah Eyvallah diyerek karşılık verir. Mürşit bu sözleri duyunca talibe “nefsinle mücadele et, herkese iyilikte bulun, batıla uyma, kudretin varsa affet, eline, diline, beline sahip ol, hakikat sırlarını açık etme” der. Daha sonra talibin başına taç giydirilerek kulağına “şeriatta üstün olması, tarikattan haberdar olması, marifete payidar olması ve gerçeğe ulaşması” dilenir. Daha sonra rehber talibi yere oturtarak sol eline bir kap su, sağ eline bir tutam tuz verir. (Su, bilgeliği ve saflığı, tuz ise erdemi simgeler) Daha sonra rehber “Halil İbrahim Peygamber Tanrı’ya itaat ederek nefsini rahmana, malını konuklara, cesedini ateşe, oğlunu kurban olmaya teslim ettiği halde genede hamdetmekte kusur etmedi. Lanet olsun ahtini bozana” diye seslenerek acı tuzu tatlı suya atar ve talibe içirir. Su kabı elden ele dolaştırılarak orda bulunan herkes bu sudan bir yudum alır. En son mürşitte bir yudum alarak “bu kişi teslim oldu ve erenler yoluna itaat kıldı, huzurunuzda tuza ve suya and verdi ki yüz döndürmeye, her zaman bu yolda ve kapıda ola” der. Bu şekilde talip tarikata girmiş kabul edilir.

Hacı Bektaş-ı Veli’nin görüşleri günümüzde de varlığını devam ettirmekte ve her yıl 15-16-17 Ağustos tarihlerinde Nevşehir iline bağlı Hacıbektaş ilçesinde gerçekleştirilen törenlerle büyük bir coşku içerisinde kutlanmaktadır.

Anadolu halklarının siyasi ve ekonomik anlamda ortak bir kültür oluşturmasında çok önemli katkısı olan görüşlerden birisi de din ve mezhep farkı gözetmeyen Ahiliktir. Ahiler, meslek sahibi olmaları nedeniyle kırsal alanlardan çok kentsel alanlara yerleşmişlerdir. Ahilik, bir meslek örgütü olmasının yanı sıra, giriş-davranış töreleri ve sırları olan Batıni bir kuruluştur. Anadolu Ahilerinin örgütlü bir güç haline gelmelerini, yine Hacı Bektaş-ı Veli gibi Anadolu Erenlerinden olan Ahi Evran Veli sağlamıştır. Ahi Evran’ın karısı Fatma Bacı Kadın Ana olarak tanınmış ve dünyanın ilk kadın örgütü olan “Bacıyan-ı Rum” teşkilatını kurmuştur. Bu, ilk kadın örgütü Tasavvuf düşüncesinin özüne uygun olarak kadın-erkek ayrımını reddetmiş ve kökleri Anadolu’nun binlerce yıl öncesine dayanan anaerkil yapıyı savunmuştur. Ahi Evran’ın şeyhliği altında 13. Yüzyılda Ankara ve Kırşehir’de toplanan Ahiler kısa sürede Selçuklu şehirlerine yayıldılar. Osmanlı devletinin kuruluşunda Ahiler oldukça önemli bir rol oynamış ve bazı kaynaklara göre Osmanlının kurucusu Osman Gazi’yi, oğlu Orhan Gazi’yi ve 3. Sultan Birinci Murad’ı saflarına katmışlardı.

Ahilikte temel ilke, örgüte üye olanların mutlak eşitliğidir. Üyelerin hepsi birbirinin kardeşidir. Ancak, aşama bakımından küçükten büyüğe doğru sonsuz bir saygı vardır. Üyelik için kişinin, örgüt bünyesinden birisi tarafından önerilmesi gerekir. Küçültücü işlerle uğraşanlar, çevresinde olumsuz tanınanlar, örgüte kötü söz getirebileceği düşünülenler Ahi olamazlar. Örneğin insan öldürenler, hayvan öldürenler(kasaplar), hırsızlar, zina ettiği ispatlananlar örgüte katılamazlar. Örgüte giriş Bektaşilikte olduğu gibi özel bir törenle ile olur. Törende Ahi adayına Şed kuşanılır ve tüm insanlara karşı sevgi dolu, saygılı olması, doğruluktan ayrılmaması öğütlenir. Üyelerden kesin bağlılık ve örgüte karşı sonsuz itaat istenir. Dinsizler örgüte kesin olarak giremezler ancak sofuların da Ahiler arasında işi yoktur. Ahilikte de Mevlevilik ve Bektaşilikte olduğu gibi bilgi edinme, sabır, ruhun arındırılması, sadakat, dostluk, hoşgörü gibi özelliklerin kazandırıldığı aşamalardan geçilir. Bu özelliklere sahip olmanın yanı sıra Ahiliğin önemli olan altı ilkesi şunlardır:

Ahilikte belli aşamalardan geçilir. Bu aşamalarda müride mesleki beceriler, tasavvuf ve dinsel bilgiler, okuma-yazma, Türkçe, Arapça, Farsça, müzik, matematik ve askeri bilgiler ile Ahiliğin anayasası niteliğindeki Fütüvvetname öğretilir. Ahilikte dokuz dereceli bir sistem bulunmaktadır. Bunlar:

“Körün ayağına bir engel takıldı, yaygıyı yayan iyi yaymamış dedi.

İnsanlığa ışık tutan diğer bir Anadolu Ereni de Mevleviliğin fikir babası Mevlana Celaleddin Rumi’dir. Mevleviliğin kurucusu ise Mevlana’nın oğlu Sultan Velet’tir. Mevlana 1207’de Horasan’da doğdu, 1273’de Konya’da öldü. İlk derslerini bilginler sultanı ismiyle anılan babası ve Bahaeddin Veled’ten aldı. Tasavvuf düşüncesiyle iç içe büyüyen Mevlana bir Ahi olan Şems Tebrizi ile karşılaşınca kendi düşünceleri de şekillenmeye başlamıştır. Mevlana’nın bu gün dahi tüm dünyada tanınmasını sağlayan tasavvuf düşüncesini şiirle anlatma yeteneğidir. Semazen

Mevlana’ya göre tanrıya ulaşmak için gerekli olan en önemli şey aşktır. Bir bitki hayvan da sevebilir; ancak, hem bedeniyle, hem bilinciyle, hem düşüncesiyle, hem de belleğiyle sevebilen tek varlık insandır. Mevlana bir kadına duyulan aşkı yüceltir; çünkü, bir başkasını seven insan kendisini, tüm insanlığı, evreni ve tanrıyı sevebilir. Ve aşkların en güzeli bu bilince ulaşıldığı zaman başlayan “Hakikat” aşkıdır.

Batıni inanca göre evren, göklerin ve yıldızların dönmeleriyle oluşmuştur. Mevlevilikte de Tanrıya ulaşma, hakikati görme, dönülerek ve müzik eşliğinde yapılan semayla mümkün olabileceği savunulmaktadır. Olduğu yerde dönülerek yapılan sema insanı vecde getirir. İnsan bu baş dönmesiyle, vecdle tanrılaşır. Bunun yanında insanın olgunlaşması çileyle ve hizmetle gerçekleşir. Çile rıza sözcüğünün ebced hesabında tutarı olan 1001 gün sürer. Mevlevilikte Muhib, Derviş, ve Şeyh dereceler bulunmaktadır. Muhib, şeyhe bağlanmak isteyen kişidir, henüz Mevlevi olmamıştır. Muhibe, en başta sema dönmesi ve isterse ney çalması, ilahi okuması öğretilir. Belli zamanlarda bir dede kontrolünde Mevlevi törenlerine katılması sağlanarak eğitimi sağlanır. Çile doldurduktan sonra dede ya da derviş mertebesine yükselir. Çile çıkarmayı kabul eden muhibe aşık ve nevniyaz denir. Aşık önce mutbak kapısından içeri alınır, sol yanda bulunan saka postuna dizleri üstüne çöker ve bu durumda üç gün sessizce oturur, buna murakaba denir, kendi kendine düşünecek ve bir karara varacaktır. İsteğinde kararlıysa üç gün sonra kendisine bir tennure (yakasız, kolsuz, etekleri çok geniş ve ağır bir giysi) giydirilir, beline elifnamet(kuşak) bağlanır, sırtına ve tennurenin üstüne destegül (kollu ve kısa hırka), başına da bir sikke (başlık) giydirilir. Bu kılığa girmeye Mevlevilikte soyunmak denir. Artık çileye girmiştir ve mutfağa gerekli şeyleri pazardan taşımaya başlayacaktır.

Mevlevilerin dönerek yaptıkları sema tüm dünyayla aşkta birleşmek, onun evrensel dönüşüne ayak uydurmaktır. Ellerin birinin gökyüzüne dönük, diğerinin yeryüzüne bakar olması da, tanrıdan aldığı aşkı tüm dünyaya sunmaktır. Ruh tanrıdan fışkıran bir özdür, ölümsüzdür. Ruh ilk çıktığı kaynağa, tanrıya dönmenin özlemi içerisindedir. “Ney”den çıkan ses, ruhun acı dolu, ilk kaynağa dönme özleminin sesidir. Mevlana “Ey tanrıyı arayan, aradığın sensin...” diyerek evrenin tanrının sonsuz varlık alanı olduğunu ve insanın da bu bütünün bir parçası olarak kendisinde bir tanrısal öz taşıdığını ifade etmiştir. Nesimi’nin “en-el Hak” görüşüne benzeyen Mevlana’nın insanı ve Tanrı’yı birbirinden ayırmayan Batıni görüşlerini en güzel ifade edecek olan tanınmış anlatım şöyledir: “Mevlana’nın öğrencileri arasında Süryanos adında, açık sözlü bir Rum delikanlısı varmış. Uluorta konuşmalarından dolayı yakalayıp Kadının önüne götürmüşler. Kadı, sen Mevlana’ya Tanrı diyormuşsun, doğru mu? Diye sormuş. Süryanos hep o açık sözlülükle yalan demiş, ben Mevlana’ya Tanrı demedim, Tanrı’yı yaratandır dedim. Tanrı benim ama yıllardır bunu bilmiyordum, bana Tanrı olduğumu Mevlana öğretti. Süryanos’u iyice delirmiş sanarak bırakmışlar. O da gelip olanı biteni Mevlana’ya anlatmış. Mevlana Süryanos’u dinledikten sonra kadıya deseydin ki yazıklar olsun sana, eğer sen de Tanrı olamadıysan.”

Mevleviler, varlıkbirliğini yani vahdet-i vücudu savunurlar. Buna göre Tanrı yaratan değil evrende, doğada tezahür edendir.

Yukarıdaki dizelerde de görülebileceği gibi Mevlana tüm insanlığın kardeşliğine inanmakta ve dinler arasındaki ayrılığın tanrısal varlıkla bağdaşmayacağını düşünmekteydi.

Dini Türk müziğinin en ِnemli eserleri şüphesiz, Mevlevi müziği içinde yer almaktadır. Mevlevi müziğinin ِnemli bir alanı da "Sema" denilen dinsel danstır. Mevlevilik, din ile müziği bağdaştıran, ibadette müziğe ِzel yer veren tarikatlerden biridir. Ayin-i şerifler, belirli bir amaçla yani Mevlevi Sema'ına eşlik etmek için bestelenmiştir. Ayin- i şerifler başlı başına bir müzik varlığıdır. Bir Ayin meydana getirebilmek, bestecilikte üstün olmayı gerektirir. Müzik tarihine bakıldığında kilometre taşı sayılabilecek bir çok bestecinin de Ayin-i şerif besteledikleri gِrülür.

Ayin-i şerifler her birine "Selam" denilen dِrt kısımdan meydana gelir. Her selâm değişik usullerle bestelenir. Bu usullerin seçilmesindeki gaye Sema'ya uygun olmasıdır. Mevlevi Ayinlerinde kullanılan bu usuller ِnce semazenlerin dِnüş "اark-ı" sonrada güfte- beste münasebetiyle ilgilidir. Güfte genellikle Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin şiirlerinden seçilir. Araya başka tasavvuf şairlerinin bazı şiirleri de katılabilir. Fakat şiir sahiplerinde yine Mevlevilik aranır. Bu şiirler Farsça olduğu için güfteler de Farsça'dır.

Müzik tarihimizde ilk Ayin-i şerifler 15. ve 16. yüzyıllarda bestelendiği tahmin edilen ve Beste-i Kadim adı ile tanınan Pencgâh, Dügâh, Hüseyni Ayin-i şerif'leridir. Bestekarı bilinen ilk Ayin-i şerif olan Bayati Ayin-i 17.yüzyılda Kِçek Derviş Mustafa Dede( ? - 1684) tarafından bestelenmiştir. Bayati Ayin-i, Aruzun değişik kalıplarıyla yazılmasından doğan ritim zenginliğinin yanında, metin olarak ilahi aşkı ve Mevlevi düşüncesini yansıtması açısından da ayrı bir ِnem taşımaktadır.

BAYATİ AYİN-İ ŞERİFİ

şaha zikerem ber meni derviş niger ( Hey hey sultanimen vay hey hey hünkarimen vay)

Ber halimeni hastei dilriş niğer ( Hey hey sultanimen vay hey hey hünkarimen vay)

Her çend neyem layıkı bahşayişi tü (Hey hey sultanimen vay hey hey hünkarimen vay)

(Heyyar) Bermen meniger ber keremi hiş niger (Hey hey sultanimen vay hey hey hünkarimen vay)

(Ah hey hey ihsan meded vay vay hey hey gufran meded vay hey yar yar yüreğim yar ah gِr ki neler var hey yar)

Ey Allah'ım, kereminle, cِmertliğinle bu daima horlanan, hakir gِrülen, zavallı kuluna bir kez nazar et, onun durumunu değerlendir. Tüm yüceliğinle o kalbi yaralı aşığın derdine çare bul (burada, ilahi aşka kendini kaptırmış, tüm benliğiyle kendini ilahi sevgiliye adamış bir aşığın gِnül sızısı dile getiriliyor. İlahi aşkın filizlendiği yer gِnüldür. Gِnül kutsal yerdir. Bu yüzden ilahi sevgilinin de taht kurduğu yerdir. Aşkların en güzeli orada yaşanır. Ancak bu aşkın kendine gِre dayanılmaz ıstırapları vardır. Bu ıstıraplar aşığın gِnlünde yara açar; bu yaraya aşk yarası denir. Aşık ilahi sevgiliden uzak kaldığı, kavuşma anı uzadığı sürece, bu yara, durmadan kanar, aşık da daha çok ıstırap çeker. İşte bu dizelerde, gِnlündeki aşk ıstırabının çaresizliği içinde kıvranan ve Allah'a sığınıp ondan niyazda bulunan aşığın hali dile getiriliyor). Ancak aşık, ilahi sevgili uğrunda çektiği bunca çileye rağmen, gene de O'nun keremine kendini layık gِrmüyor. Aşık, tüm gِnül temizliğiyle kendini yaratanın ilahi takdirine adar; çünkü takdir edecek olan O'dur. İnsan kendi içindeki büyüklüğü bilmelidir. اünkü tanrı ona Ruh verdi. Bu Tanrının büyüklüğünün ihsanından başka bir şey değildir. İnsan olan maddenin ِtesinde manen ruhtan ibaret olduğunu, ruhen olgunlaşmanın diğer bir deyişle manaya dalmanın, onu incelemenin yüce yaratanı tanımak, ona ulaşmak olduğunu asla unutmamalıdır. İnsan iç yapısı itibariyle yaratılmışların en gelişmişi olduğunu, Allah'ın kendine ait bir çok ِzelliği üstünde taşıdığını unutmamalıdır.

Allahım beni iki varlıktan da hür kıl (Burada insanın iki benliği üzerinde durulmuştur. İnsan dış benlik, yani objektif varlığıyla, iç benlik, yani Ruhtan ibarettir. Dış benliğin aslında hiç bir anlamı yoktur. Esas olan Ruhtur. اünkü Allah'a olgun, kemale ermiş, nefis terbiyesinden geçmiş bir ruhla gidilebilir. Madem ki esas olan Ruhtur, o halde Ruhu çevreleyen, dış benliği eritmek, Ruhu ِzgürlüğüne kavuşturmak gerekir. Bunun için de ilahi aşk ıstırabı çekmek gerekir. Zira aşk ıstırabı dış benliği eritecek, ruh da bedenden soyutlanarak, ait olduğu yere, yani asıl vatana Tanrının olduğu yere yِnelecektir. Burada da dünya zevkinden, maddeden soyutlanıp, ilahi sevgiliye yِnelme arzusu dile getirilmiştir. Nitekim aşık, fakirlik tacını giymek istediğini belirtiyor. Demek ki onu dünyanın renkli yaşamı, serveti, eğlencesi hiç ilgilendirmiyor. İnsan bu dünyada ne kadar yoksul olursa, kendini ne kadar garip hissederse Allah'a o kadar yakın olur. Ayrıca aşık, Allah'ın sırrına aşina olan veliler gibi olmak istiyor.

Ey sevgili her şeyi yaratan sensin. Bu sema senin eserindir. Her şey seninle bir anlam taşıyor. Semayı ve dünyayı dolduran bütün güzellikler senin eserindir. Sen ezeli aleminde yaşarken, yalnız kendinde var olan güzellikle iyiliklerin bir başka varlık üzerinde de gِrünmesinin istediğin için bu varlıkları yarattın. Bu nedenle hangi varlığa bakılsa sen gِrülürsün. اünkü bütün zerreler senin güzelliğini, kudretini, yansıtır. Işık kaynağı olan sensin, nur kaynağı olan sensin. Velhasıl sen hayatın ve mutluluğun kaynağısın. Senin   kudretinin sırrı, nice yıldızları, çoban yıldızını, gِkyüzü, içinde tutmaktadır.

Bizim Sultana, gِnüller sultanına inanıp, yِnelsen, ona kul olsan, tüm benliğinle ona bağlansan, ebedi mutluluğa kavuşmuşsun demektir. Dünya insanlığı ıstırap içinde inlese, sen, gerçek sevgiliyi bulmanın gِnül rahatlığı içinde olursun. Daima şen, mutlu ve kutlu, mübarek olursun. Hele şems-i Tebriz'inin aşkına mana şarabını da içince asıl vatanda yeni Tanrı diyarında huzur bulursun

Sabah rüzgarı aniden güzel kokular getirdi. Rüzgar misk ve safran taşıdı. Bahçede güller baştan başa açılmış. Rüzgar, bülbülün yüzlerce sevda nağmeleriyle esti. şems-i Tebrizi, yürekler parçalayan, gِnüller yakıcı, bir hüzün elem duygusunu bildiren Saba makamından bahsetti. Velhasıl rüzgar aşıkların canına can kattı.

Binlerce yaratan, yaratıcı olan bu Sultandır. O Sultana kul olan kişiler daima yücelir. Kimi, Hüsrev-ü şirin masalının kahramanı olan ve şirin'e kavuşmak için dağları delen, aşkın, fedakarlığın, çile çekmenin sembolü Hüsrev gibi olur. Kimi de unvan kazanır, hakan olur. Her kim ki VELED'e inanır. O kişi yoksul iken zengin, zengin iken sultan olur (burada Veled sِzüyle Mevlana Celaleddin-i Rumi'nin büyük oğlu kastedilmiştir. 1273de babası ِldüğünde 47 yaşında idi ve yerine o değil Hüsamettin اelebi geçti. 1284'de Hüsamettin اelebi ِlünce Sultan Velet posta oturdu ve ِlümüne kadar 28 yıl kaldı. Mevlevi tarikatının gerçek kurucusu oldu).

Ay parçası gibi çok güzel kırmızı bir giysi ile geldi. O sevgili bu yıl da gِsterişsiz, kirli eski bir hırka ile geldi (Hırkanın gِsterişsiz olması şeyhin dünyadan elini ayağını çekmesi, dünya zevkinden soyutlanması anlamındadır). Hep Allah'ın nuru Tebriz erişti deyiniz. O ay yüzlü ebedi mutluluk diyarından nurlarıyla geldi.

Kim ki aşk yolundan kaçıcıdır, sonra bundan büyük pişmanlık duyacaktır. اünkü aşk, Zatı ile var olan, hiçbir şeyde kayıtlanmış bulunmayan Tanrı, "Mutlak Varlık"tır. Her şey ondan var olmuştu ve her şey onundur. Mutlak varlık Alemi mertebesinde, Tanrı'nın hiçbir belirtisi yoktur ve bilinmesinede imkan bulunamaz. Bütün tarikatların esası aşktır. Yol ve erkân, hakiki aşka ulaştıran vasıtalardır. Bu yüzden aşktan kaçılmaz. Mana şarabının içinde bulunduğu testiyi kim taşısa, seçkinlerin bulunduğu meşk meclisine sultan olur.

Dünyamız nurlandı, her taraf nurla dolup taştı. Müritlerine doğru yolu gِsteren pirimiz onları gafletten uyandıran şeyhimiz, ayın on dِrdü gibidir. Gِnlümüzdeki ilahi aşk sanki Süreyya yıldız kümesi gibi parıldamakta. Ona temiz bir gِnülle, imanla bağlanmışım. Bir tenhaya çekilip yalnızlığımı yaşar, ruhumu dinlerken çevre güzelliklerinde yaratanın, ilahi sevgilinin güzelliğinde, yaratanın güzelliğini gِrürüm. Her şey onu yansıtmaktadır. Ağaçlar samimi can dostumdur.

Hazreti Muhammet'in nuru ortaya çıktığından beridir kafirler, ağlamaktadır. ölümsüzlük mülkünü bize bakilik davulu sağladı. Gِnül, yedi kat gِkler için sanki yükseklik ِlçen araç oldu. ( Suturban , yıldızların yere gِre yükseklik derecesini bulmakta kullanılan alet). Ahmedi'nin dilinin açıklanması tam yedi cilt oldu. Kıyamet günü Hazreti İsrafil boruyu üfledi, kıyamet davulu çalmaya başladı. Sırrına ehl olmayanlar, yani anlamayanlar için ağzıma kilit vurdum. اalgıcı, davulunu biraz daha hızlı çal. اünkü kıyam, yani yeniden diriliş başladı, ruhlar canlandı onların eğlencesi başladı.

Sultanım. Sultanımsın. İçten gelerek, isteyerek sana inanmışım. Senin nefesinle dirilir, canlanırım. Sen benim bir canıma karşılık yüz cansın. Sen beni hayata dِndüren yüz cana bedelsin.

BARUT, Zeynep. "Bayati Ayin-i şerifi Bِlümleri ve Ritim açısından incelemeler ve düşünceler." İ.T.ـ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (Yayınlanmamış) İstanbul-1989.

KـRELİ-ZEREN Leyla. "Mevlevi Ayinlerinde Kullanılan Usuller ve Yapısı" İstanbul 1988

öZKAN, İ.Hakkı. "Türk Musikisi Nazariyat ve Usulleri" öTـKEN yayınları, üçüncü baskı İstanbul 1982

* İTـ TMDK اalgı Bِlümü Yaylı Sazlar Ana Sanat Dalı öretim Gِrevlisi.

İstanbul'da doğdu. Oruç Gazi İlkokulu ve اemberlitaş Kız Lisesi'ni bitirdi. 1968 yılında İstanbul Belediye Konservatuarı (İstanbul ـniversitesi Devlet Konservatuarı) Keman Bِlümü'ne girerek uzun süre Prof. Ayhan TURAN ile çalıştı. Daha sonraki çalışmalarını Madam Lily STATZER ile sürdürdü.

1979 yılında Türk Müziği Devlet Konservatuarı'na (İTـ Türk Musıkisi Devlet Konservatuarı) girdi. Bu dِnemde Erdoğan SAYDAM'la keman ve viyola, Prof. özer SEZGİN'le viyola, Demirhan ALTUذ ile solfej ve armoni derslerine devam ederken Türk Müziği üzerine çeşitli çalışmalar yaptı, konserler verdi.

Uluslararası İstanbul Festivali çerçevesinde ve Boğaziçi ـniversitesi Türk Müziği Kulübü bünyesinde, şef Doç. Ruhi AYANGİL yِnetiminde verilen bir çok konserlere keman sanatçısı olarak katıldı.

1984 yılında İTـ TMDK Temel Bilimler Bِlümü'nü bitirdi. 1985-1990 yılları arasında Yıldız ـniverisitesi'nde "Müzik Teorileri" üzerine dersler ve bunun yanısıra açıklamalı konserler verdi.

İTـ Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde eğitimine devam etti. 1989'da Yüksek Lisans ve 1995'te Sanatta Yeterlik Programından mezun oldu.

1985 yılından itibaren İTـ Türk Musıkisi Devlet Konservatuarı'nda Sanatçı öretim Gِrevlisi olarak viyola ve keman dersleri vermektedir.

Isa’dan bes yüz yil önce Ege kiyilarinda yasayan Herakleitos “Nasil atese yaklastirilan kömürler ateslenir, uzaklastirilinca da sönerse, ruhumuz da ortaklasa olanin ardindan giderse logostan giderse, logostan pay alir, ayrilirsa logossuz kalir. Us ile konusmak isteyenler herkesle ortaklasa olan ile kendini güçlendirmelidir. Dünya birdir, ne bir tanri tarafindan ne de insan tarafindan yaratilmamistir. Bir yasaya göre yanan, bir yasaya göre sönen ve basi sonu olmayan bir atestir.” diyerek evrenin sürekliligini ve birligini ifade etmistir. Evren, Herakleitos’a göre logoslu ve “us”ludur. Bizler tanrisal logosu nefes alirken içimize çekiyor ve sonra nefes verirken de evrenin ruhuna dönüyor. Herakleitos’un bu düsüncesi Hiristiyanlikta dinsel bir nitelik kazanmistir. Aziz Jean’in Incil’i su sözlerle baslar: “Baslangiçta söz vardi ve söz tanri ile beraberdi ve söz tanri idi” Logos kavraminin Anadolu’da bir din felsefesine dönüsmesinde ise Anadolu’ya Iran’dan gelen ve Bektasi inançlarinin sekillenmesinde katkisi olan Hurufilerin etkisiyle olmustur. Hurufilere göre Tanri gizli bir hazinedir, varligi ve özü sesten olusur. Sesin ortaya çikmasiyla evren meydana gelmistir. Tanri kendi silüetini insanda göstermistir. Insani tanridan ayiran sözdür. Hurufilik ve Tanriya ulasmanin tek yolunun gerçek anlamda sevgiyle mümkün olacagini savunan Yeni Platoncularin etkisiyle olusan Tasavvuf inancinin özü yoktan varolma degil, tanrinin evrende tezahür etmesidir. Insan ve tanri birdir, tanri insanin agzindan konusur, insan da konusan bir tanridir (en-el Hak). Dinler, tanrinin yüceligini ulasilmaz kilar ve insanin tanri tarafindan yoktan yaratilmasini ön plana çikarir. Tasavvufa göre ölüm yoktur, sürekli varolus vardir. Tasavvufta din, korku üzerine degil sevgi üzerine kurulmustur. Klasik din anlayislarinda tanri dogayi yaratmis ve insani en öne koymustur. Tasavvuf ise canli cansiz bütün varliklari tanrinin kendisi olarak görür. Bu görüslerin en önde gelen savunucularindan birisi Haci Bektas Veli’dir. Haci Bektas-i Veli M.Ö.1248’de Iran Horasan’inin Nisabur kentinde dogmus ve çocuklugu, gençligi Horasan’da geçmis, Hoca Ahmet Yesevi Ocagi’nda; felsefe, sosyal ve fen bilimleri ögrenmis ve Iran, Irak, Arabistan’i gezip inceledikten sonra M.Ö. 1275/80 tarihinde Anadolu’ya gelip eski ismi Sulucakarahöyük olan bugünkü Hacibektas’a yerlesmistir. Bu tarihte Anadolu, bir yandan Mogol istilasi altinda ezilirken bir yandan da büyük bir siyasi ve ekonomik buhran ile beraber taht kavgalarina sahne oluyordu. Iste böylesi bir ortamda Sulucakarahöyük’e yerlesen Haci Bektas-i Veli burada felsefesini gelistirmis ve ögrenci yetistirmeye baslamistir. Hosgörü ve insan sevgisine dayali düsünce sistemi kisa bir sürede, Hiristiyanligin büyük bir merkezi durumundaki Kapadokya’da genis halk yiginlarina ulasmis ve benimsenmistir.

Onun felsefi düsüncesinin temelinde Insanin varolusu ve insan sevgisi vardir. Bu dünya görüsü, 1948 Insan Haklari Evrensel Bildirgesi ile ayni anlayisi yansitmaktadir.

“Din ayriligi gereksiz. Dinler insanlar arasinda anlasmazliklara neden oluyorlar. Aslinda tüm dinler dünyada baris ve kardesligi saglamak içindir” diyen Haci Bektas-i Veli bu görüslerini Velayetname adli eserinde ortaya koymaktadir. Haci Bektas-i Velinin bu düsünce sisteminden yola çikarak halifesi Balim Sultan tarafindan kurulan ve sistemlestirilen Bektasiligin öncelikli hedefi, temelini sevginin olusturdugu “Evren-Tanri-Insan” birligini kavramaktir. Insan bir sevgi varligidir. Insan tanrisal niteliklerle donatilmistir. Basarinin ilk asamasi kisinin kendisini tanimasi ve sevmesidir; çünkü insan kendisinde tanrisal bir öz tasir ve kendini seven insan tanriyi da sever. Bektasilikteki tanri sevgisinin en güzel ifadesi asagidaki su dörtlükte en güzel sekilde ifade edilmektedir:

Insan yasadigi ortamda bagimsiz bir varliktir. Onun görevi alçak gönüllü davranmak, özünü arindirmak, olgunlasmak, gösteristen uzak durmak ve tanri sevgisiyle doldurmaktir. Insani bedenler amaç için sadece birer araçtir. Bu nedenle insanlari kadin-erkek diye ayirmak, ya da sosyal konumlarina ve ya irklarina bakarak küçük görmek yapilabilecek en büyük yanlistir. Kadin-erkek tüm insanlar esittir.

Bektasiligin esitlik, kardeslik ve sosyal adalete verdigi büyük önem ayni zamanda Bektasiligin Batini karakterini de belirlemektedir. Bu özelliginden dolayi çok uzun zaman Bektasilikle ilgili yeterince bilgi sahibi olunamamasindan dolayi bir çok önyargi da olusmustur. Bektasiligin ancak tarikata bagli olanlarin bildigi sirlari bulunmaktaydi. Tarikatin ilkelerine göre her insan yeterince bilgiye erisememistir; ancak bu bilgiye erisenler “kutup” lardir. Nasil degirmen tasi kutuplarin çevresinde döner ise dünya da bu “kutup”larin çevresinde dönmektedir. Çok sayida olan bu “kutup”larin içlerinde en yetkin olani “kutuplar kutbu”dur. Kutuplar kutbunun sag ve sol yaninda iki tane yetkin insan daha oturur ki bunlardan sonra gelen ve evreni yöneten dört direk gelir. Bu rütbenin ardindan abdallar en yetkili organi olustururlar ve dört direkle birlikte besler adini alirlar. Bunlarin ardindan yediler ve üçyüzler en yetkili organlari olustururlar.

Bektasilikte tarikata girecek olan kisi talip ismini alir. Rehber(yol gösterici)in kilavuzlugunda mahfilin kapisina getirilir. Kapinin disinda harici muhafiz denilen bir dis bekçi ve içeride olan dahili muhafiz denilen bir iç bekçi bulunur. Talibin üzerinde dünya mali olarak degerlendirilen para vb. tüm seyler disarida birakilarak basi açik ve gözleri bagli bir sekilde içeri alinir. Talibin boynuna tig-i bend denilen bir ip baglanir ve bu ipe eline, beline, diline sahip olmasini simgelemek için üç dügüm atilir. Rehber, tarikata yeni girecek olan talibin o ana kadar islemis oldugu günahlardan arinmasi amaciyla abdest aldirir. Talibin elleri yikatilirken “bu eller bundan sonra kimseyi incitmesin”, agzini yikatirken “bu agiz bundan sonra yalan söylemesin”, ayaklar yikatilirken “bu ayaklar dogru yoldan sasmasin”, havlu verilip yüzü kurulanirken de “bu ana kadar isledigin bütün günahlardan yüzünü sil” denilir. Daha sonra Rehber “Bismisah, Allah, Allah, eli erde, yüzü yerde, özü darda, erenlerin dar-i mansurunda, Muhammed Ali divaninda, Pir huzurunda, boynu bagli, basi açik, cani kurban, teni terceman, müteehhil ikrari vermek isteyen falanca isimli bir koç kuzulu kurbanimiz var. Hanedan-i ehl-i beyte tevella ve teberra kilmak sartiyla pirimiz, hünkarimiz Haci Bektas Veli Efendimizin katarina katilmak ister. Getirelim mi? Ne buyrulur sahim erenler?” diyerek içeri alinmasi için izin ister. Bektasi babasi toplulugun iznini ister, topluluk tarafindan izin verildigi takdirde talip içeriye üç adimda bir durarak, peymançeye geçerek girer. (Peymançe, çocugun ana karnindadaki durusuna benzer. Bu durus sekliyle tarikata giren kisinin yeni bir hayata dogdugu simgelenir.) Daha sonra rehber talipyi mürside teslim eder. Mürsit talipye “Ey talip, Haci Bektas Efendimizin yoluna girmek istiyorsun, bu yol çetindir, kildan ince, kiliçtan keskindir.Erenler gelme gelme, dönme dönme, gelenin mali, dönenin cani buyurmuslar. Erenlerin nasihatiyla hareket edecek azmi kendinde buluyor musun?” diye seslenir. Talip mürsidin bu sorusuna Allah Eyvallah diyerek karsilik verir. Mürsit bu sözleri duyunca talibe “nefsinle mücadele et, herkese iyilikte bulun, batila uyma, kudretin varsa affet, eline, diline, beline sahip ol, hakikat sirlarini açik etme” der. Daha sonra talibin basina taç giydirilerek kulagina “seriatta üstün olmasi, tarikattan haberdar olmasi, marifete payidar olmasi ve gerçege ulasmasi” dilenir. Daha sonra rehber talibi yere oturtarak sol eline bir kap su, sag eline bir tutam tuz verir. (Su, bilgeligi ve safligi, tuz ise erdemi simgeler) Daha sonra rehber “Halil Ibrahim Peygamber Tanri’ya itaat ederek nefsini rahmana, malini konuklara, cesedini atese, oglunu kurban olmaya teslim ettigi halde genede hamdetmekte kusur etmedi. Lanet olsun ahtini bozana” diye seslenerek aci tuzu tatli suya atar ve talibe içirir. Su kabi elden ele dolastirilarak orda bulunan herkes bu sudan bir yudum alir. En son mürsitte bir yudum alarak “bu kisi teslim oldu ve erenler yoluna itaat kildi, huzurunuzda tuza ve suya and verdi ki yüz döndürmeye, her zaman bu yolda ve kapida ola” der. Bu sekilde talip tarikata girmis kabul edilir.

Haci Bektas-i Veli’nin görüsleri günümüzde de varligini devam ettirmekte ve her yil 15-16-17 Agustos tarihlerinde Nevsehir iline bagli Hacibektas ilçesinde gerçeklestirilen törenlerle büyük bir cosku içerisinde kutlanmaktadir.

Anadolu halklarinin siyasi ve ekonomik anlamda ortak bir kültür olusturmasinda çok önemli katkisi olan görüslerden birisi de din ve mezhep farki gözetmeyen Ahiliktir. Ahiler, meslek sahibi olmalari nedeniyle kirsal alanlardan çok kentsel alanlara yerlesmislerdir. Ahilik, bir meslek örgütü olmasinin yani sira, giris-davranis töreleri ve sirlari olan Batini bir kurulustur. Anadolu Ahilerinin örgütlü bir güç haline gelmelerini, yine Haci Bektas-i Veli gibi Anadolu Erenlerinden olan Ahi Evran Veli saglamistir. Ahi Evran’in karisi Fatma Baci Kadin Ana olarak taninmis ve dünyanin ilk kadin örgütü olan “Baciyan-i Rum” teskilatini kurmustur. Bu, ilk kadin örgütü Tasavvuf düsüncesinin özüne uygun olarak kadin-erkek ayrimini reddetmis ve kökleri Anadolu’nun binlerce yil öncesine dayanan anaerkil yapiyi savunmustur. Ahi Evran’in seyhligi altinda 13. Yüzyilda Ankara ve Kirsehir’de toplanan Ahiler kisa sürede Selçuklu sehirlerine yayildilar. Osmanli devletinin kurulusunda Ahiler oldukça önemli bir rol oynamis ve bazi kaynaklara göre Osmanlinin kurucusu Osman Gazi’yi, oglu Orhan Gazi’yi ve 3. Sultan Birinci Murad’i saflarina katmislardi.

Ahilikte temel ilke, örgüte üye olanlarin mutlak esitligidir. Üyelerin hepsi birbirinin kardesidir. Ancak, asama bakimindan küçükten büyüge dogru sonsuz bir saygi vardir. Üyelik için kisinin, örgüt bünyesinden birisi tarafindan önerilmesi gerekir. Küçültücü islerle ugrasanlar, çevresinde olumsuz taninanlar, örgüte kötü söz getirebilecegi düsünülenler Ahi olamazlar. Örnegin insan öldürenler, hayvan öldürenler(kasaplar), hirsizlar, zina ettigi ispatlananlar örgüte katilamazlar. Örgüte giris Bektasilikte oldugu gibi özel bir törenle ile olur. Törende Ahi adayina Sed kusanilir ve tüm insanlara karsi sevgi dolu, saygili olmasi, dogruluktan ayrilmamasi ögütlenir. Üyelerden kesin baglilik ve örgüte karsi sonsuz itaat istenir. Dinsizler örgüte kesin olarak giremezler ancak sofularin da Ahiler arasinda isi yoktur. Ahilikte de Mevlevilik ve Bektasilikte oldugu gibi bilgi edinme, sabir, ruhun arindirilmasi, sadakat, dostluk, hosgörü gibi özelliklerin kazandirildigi asamalardan geçilir. Bu özelliklere sahip olmanin yani sira Ahiligin önemli olan alti ilkesi sunlardir:

Ahilikte belli asamalardan geçilir. Bu asamalarda müride mesleki beceriler, tasavvuf ve dinsel bilgiler, okuma-yazma, Türkçe, Arapça, Farsça, müzik, matematik ve askeri bilgiler ile Ahiligin anayasasi niteligindeki Fütüvvetname ögretilir. Ahilikte dokuz dereceli bir sistem bulunmaktadir. Bunlar:

1-Yigit,
2-Yamak,
3-Çirak,
4-Kalfa,
5-Usta,
6-Ahi,
7-Halife,
8-Seyh,
9-Seyh ül Mesayih.

Insanliga isik tutan diger bir Anadolu Ereni de Mevleviligin fikir babasi Mevlana Celaleddin Rumi’dir. Mevleviligin kurucusu ise Mevlana’nin oglu Sultan Velet’tir. Mevlana 1207’de Horasan’da dogdu, 1273’de Konya’da öldü. Ilk derslerini bilginler sultani ismiyle anilan babasi ve Bahaeddin Veled’ten aldi. Tasavvuf düsüncesiyle iç içe büyüyen Mevlana bir Ahi olan Sems Tebrizi ile karsilasinca kendi düsünceleri de sekillenmeye baslamistir. Mevlana’nin bu gün dahi tüm dünyada taninmasini saglayan tasavvuf düsüncesini siirle anlatma yetenegidir.

Mevlana’ya göre tanriya ulasmak için gerekli olan en önemli sey asktir. Bir bitki hayvan da sevebilir; ancak, hem bedeniyle, hem bilinciyle, hem düsüncesiyle, hem de bellegiyle sevebilen tek varlik insandir. Mevlana bir kadina duyulan aski yüceltir; çünkü, bir baskasini seven insan kendisini, tüm insanligi, evreni ve tanriyi sevebilir. Ve asklarin en güzeli bu bilince ulasildigi zaman baslayan “Hakikat” askidir.

Batini inanca göre evren, göklerin ve yildizlarin dönmeleriyle olusmustur. Mevlevilikte de Tanriya ulasma, hakikati görme, dönülerek ve müzik esliginde yapilan semayla mümkün olabilecegi savunulmaktadir. Oldugu yerde dönülerek yapilan sema insani vecde getirir. Insan bu bas dönmesiyle, vecdle tanrilasir. Bunun yaninda insanin olgunlasmasi çileyle ve hizmetle gerçeklesir. Çile riza sözcügünün ebced hesabinda tutari olan 1001 gün sürer. Mevlevilikte Muhib, Dervis, ve Seyh dereceler bulunmaktadir. Muhib, seyhe baglanmak isteyen kisidir, henüz Mevlevi olmamistir. Muhibe, en basta sema dönmesi ve isterse ney çalmasi, ilahi okumasi ögretilir. Belli zamanlarda bir dede kontrolünde Mevlevi törenlerine katilmasi saglanarak egitimi saglanir. Çile doldurduktan sonra dede ya da dervis mertebesine yükselir. Çile çikarmayi kabul eden muhibe asik ve nevniyaz denir. Asik önce mutbak kapisindan içeri alinir, sol yanda bulunan saka postuna dizleri üstüne çöker ve bu durumda üç gün sessizce oturur, buna murakaba denir, kendi kendine düsünecek ve bir karara varacaktir. Isteginde kararliysa üç gün sonra kendisine bir tennure (yakasiz, kolsuz, etekleri çok genis ve agir bir giysi) giydirilir, beline elifnamet(kusak) baglanir, sirtina ve tennurenin üstüne destegül (kollu ve kisa hirka), basina da bir sikke (baslik) giydirilir. Bu kiliga girmeye Mevlevilikte soyunmak denir. Artik çileye girmistir ve mutfaga gerekli seyleri pazardan tasimaya baslayacaktir.

Mevlevilerin dönerek yaptiklari sema tüm dünyayla askta birlesmek, onun evrensel dönüsüne ayak uydurmaktir. Ellerin birinin gökyüzüne dönük, digerinin yeryüzüne bakar olmasi da, tanridan aldigi aski tüm dünyaya sunmaktir. Ruh tanridan fiskiran bir özdür, ölümsüzdür. Ruh ilk çiktigi kaynaga, tanriya dönmenin özlemi içerisindedir. “Ney”den çikan ses, ruhun aci dolu, ilk kaynaga dönme özleminin sesidir. Mevlana “Ey tanriyi arayan, aradigin sensin...” diyerek evrenin tanrinin sonsuz varlik alani oldugunu ve insanin da bu bütünün bir parçasi olarak kendisinde bir tanrisal öz tasidigini ifade etmistir. Nesimi’nin “en-el Hak” görüsüne benzeyen Mevlana’nin insani ve Tanri’yi birbirinden ayirmayan Batini görüslerini en güzel ifade edecek olan taninmis anlatim söyledir: “Mevlana’nin ögrencileri arasinda Süryanos adinda, açik sözlü bir Rum delikanlisi varmis. Uluorta konusmalarindan dolayi yakalayip Kadinin önüne götürmüsler. Kadi, sen Mevlana’ya Tanri diyormussun, dogru mu? Diye sormus. Süryanos hep o açik sözlülükle yalan demis, ben Mevlana’ya Tanri demedim, Tanri’yi yaratandir dedim. Tanri benim ama yillardir bunu bilmiyordum, bana Tanri oldugumu Mevlana ögretti. Süryanos’u iyice delirmis sanarak birakmislar. O da gelip olani biteni Mevlana’ya anlatmis. Mevlana Süryanos’u dinledikten sonra kadiya deseydin ki yaziklar olsun sana, eger sen de Tanri olamadiysan.”

Mevleviler, varlikbirligini yani vahdet-i vücudu savunurlar. Buna göre Tanri yaratan degil evrende, dogada tezahür edendir.

Yukaridaki dizelerde de görülebilecegi gibi Mevlana tüm insanligin kardesligine inanmakta ve dinler arasindaki ayriligin tanrisal varlikla bagdasmayacagini düsünmekteydi.

RUH EBEDفDفR

قimdi ruhun bekas‎ bahsine gelelim:

Akil insan, adil insan kadar hangi mahlûk bulunur ki Cenab‎ Vacibü'l-Vücuda ibadet ve muhabbet etmi‏ olsun. Bununla beraber dünyada ve h‎zla son bulan ِmürlerinde Cenab‎ Hak'a muti', müstakim bir a‏‎k olan insanlardan baz‎s‎n‎ fakirlik ve buna benzer ‎zd‎raplarla vakitlerini geçirdiklerini hatta baz‎ defa o ‎zd‎raplar içindeyken hayat‎ terk edip gittiklerini gِrürüz . Tam aksi münkirler ve mürtekiplerden haylisi konaklar, emlak, emval, evlat ve bu gibi çe‏itli surî nimetlere nail olurlar. Dünyay‎ terk edinceye deًin bir çok zahirî rahatl‎klara vas‎l olurlar. Bunca maddelerine bunca âlemlerine ‏ahitlik ettiًimiz bu azim intizam ile yaratan ve koruyan Erhamü'r-Rahimin münkirleri ve uygunsuz adamlar‎ dünyada bahtiyar etsin. Kendine itaat ve muhabbet eyleyen adilleri dünyada zarar içinde b‎raks‎n. Ayr‎ca bir de vefatlar‎yla yok etsin, tarumar etsin ? Ve ba‏ka alemde mükafat olarak ihsanlar buyurmas‎n ?

Bütün bunlar, kalben ve aklen kabul olunabilir mi ?

Ha‏a ! Bu fikir bizden uzakt‎r. Bِyle ak‎l d‎‏‎ bir fikri kabul etmek ya esasen alemin intizam‎n‎ ve binaenaleyh maazallah Cenab‎ Halik'‎ inkar edecek ve yahut mecnun kadar ahmak olacak bir adi adam‎n vücuduna baًl‎d‎r. ضzellikle ruhanî ruh, manevî ruhun eserleri her vecihle feyiz vericidir. Dünyada da gِrülebilir. Manevî ruh, insan‎, diًer hayvanattan nutuk, ak‎l ve a‏k ile mümtaz k‎lar. Münkirlerin inkar ve cahilâne iddialar‎ malûmdur. فnsanda gِrünen feyiz, ba‏‎ndaki sinirlerin ve sair azan‎n intizam‎ndand‎r derler. Evet insan‎n sinirleri ve sair azas‎ harikulade bir makine olduًu bahis yeri deًildir. Fakat bu makine insan‎n ruhu gibi azim ve mükerrem bir manevî keyfiyetin merkezi, mekan‎ olmak için alemlerin, gِklerin makinelerini yaratan ve icat eden Cenab‎ Vacibü'l-Vücud taraf‎ndan yarat‎lm‎‏t‎r. Ve her dimaً ve kalp tabi' olacaً‎ ruha mütenasip surette yarat‎ld‎. Zira hane, sahibinin ehemmiyetine gِre in‏a olunur. Sinirler ve bedenin azas‎ ruhun vücudunun yokluًunu duyurmak deًil, bilakis ruhun ispat‎ için hiç ba‏ka eserler ve deliller bulunmam‎‏ olayd‎ bedenin muntazaman yarat‎lm‎‏ olmas‎ insaf sahibi bir adam için ruhun ispat‎na kâfi bir delil olurdu. Hikmetle yarat‎lm‎‏ olan beden, Yarat‎c‎, Halik-i küllün yaratma kudreti olmasa tabiat ve tesadüf denilen hayal vas‎tas‎yla hiçbir vakit vücut bulamazd‎. Bu hakikat, münkirlerin cehaleti kadar ve güne‏ gibi bedihidir. O aptall‎k güruhu ve kalabal‎ً‎; "sinirler ve ba‏ka bedenî aletlere bir fenal‎k gelir veyahut bedenin azas‎n‎ çocukluk halinde noksan ve ufak bulunursa ruh ne için feyiz ve icray-‎ vazife edemez" derler. Bu garip sual ve iddiaya verilecek cevap meydandad‎r. Azan‎n noksanl‎ً‎ ve tamam olamay‎‏‎ hâlinde zaruri olarak ruh vazifesini icra edemez. اünkü dünyada ruh bedene muhtaçt‎r. Muhtaç olmasa yaln‎z ruhun halk edilmesi lâz‎m gelip beden halk olunmazd‎. ضzellikle ruh bedende üstat gibidir. Hangi üstat, aletleri ve edavat‎ k‎r‎ld‎ktan sonra i‏ gِrebilsin ? Ve ak‎l kâr‎ m‎d‎r aletler ufak ve yaramaz bir halde bulunmas‎ndan veya aletlerin k‎r‎lmas‎ndan ve binaenaleyh üstad‎n i‏ gِrememesinden üstad‎n vücudu inkâr edilsin?

Bِyle bir davada bulunmak çar‏‎daki adi üstatlar‎ dahi bilmemeًe baًl‎d‎r. Bilakis ruhun sinirlere ve bedenin bütün azas‎na olan tesiri ve kuvvetini gِrün. Ruh sahibi olan insan her ne vakit murat etse bedenini bile ate‏e atabilir. Suya dalarak kendini boًabilir. Veya ba‏ka suretlerle kendini telef eyleyebilir. Nitekim Rabbanî emanet olan kendi bedenini kendi arzusuyla telef eden alçaklar ve zalimler meydandad‎r. Ruh olmasa ba‏ ve cisim kendi kendini hiçbir vakit telef etmezdi. Bu cihet dahi ‏ayan-‎ dikkattir ki insan‎n bedenî parçalar‎ g‎da ve hava münasebetiyle her defa bir miktar ve tedrici olarak dِrt be‏ senede bir kere kâmilen deًi‏ip bedende yeniden ecza has‎l olur. Eًer insan yaln‎z bedenden ibaret olsayd‎ -çünkü tabiplerin fikrine gِre beden dِrt be‏ senede bir tedricen ve kâmilen deًi‏mekte ve tebdil etmektedir -- bu müddet sonunda kendini unutup ba‏ka bir isim almak ve ba‏ka bir insan olmak lâz‎m gelirdi. Fakat dِrt be‏ senede bir deًil insan‎n cismi her ne kadar deًi‏mi‏ ve ba‏kala‏m‎‏ olsa velev parçalansa ruhu baki oldukça ‏ahsiyetini muhafaza eder. فyi veya kِtü ahlâk‎ndan has‎l olan neticeleri, vicdan‎n‎n ulvî veya süflî derecesi oran‎nda teemmül eder. Deًerlendirir. Kendini unutmaz. Zira insan‎ insan eden deًi‏mekte olan beden deًil deًi‏mez olan ruhtur. Her an bir miktar ve birkaç senede bir defada insan‎n bedeni kâmilen deًi‏tiًi halde yine ruh baki ve manen ‏ahsiyet sahibi olduًu apaç‎k iken dِrt be‏ senede bir deًil de birkaç gün veya birkaç saat veya birkaç dakika zarf‎nda hastal‎k ve ba‏ka sebeplerden gelen ِlüm üzere o vakte kadar bunca deًi‏im ve bedenî zayiatla ‏ahsiyetini kaybetmeyen ruh-u manevi nas‎l manevî ‏ahsiyetini kaybedebilir ?

Hay‎r, ruh zerre kadar kendini kaybetmez. Zira yok olan kaybolan beden ba‏ka ve yok olu‏ sebeplerinden ve fenadan azade olarak yarat‎lan insan ruh-u ba‏kad‎r. Velhas‎l birçok deliller ile ruhun bekas‎ ve âhiret' te devam‎ güne‏ gibi ispata muhtaç deًildir. Ama baz‎ insanlar dü‏ünmez de bu hükmü ve hakikati anlayamazlar ise kusuru ferasetlerinin, malumatlar‎n‎n yokluًunda aras‎nlar. Me‏hur Feylesof (Bakon) derdi ki; "فnsanlar‎n çoًunluًunun yanl‎‏ üzere kurulmu‏ fikirleri yar‎m tahsil ve maarif ettiklerinden doًar. Onlar tekebbür eder ve avama bakarak derler ki: avam hiçbir aklî delile dayanmadan ruh ve âhiret' e inan‎r, biz ise tahsil ve maarif etmi‏ iken ‏imdi avam gibi ‏unun bunun sِzlerine nas‎l inanal‎m ? Halbuki avam‎n aklî bilgiler konusunda gerçekten mahareti yoksa da kabul ettiًi yol ve itikat ak‎l ve rûhaniyet menba‎ olan Peygamberlerin vazettiًi esasa istinat eder. Münkir, büyük bir kumandan‎n maiyetinde bulunan askerin, kumandan‎n emrine ittiba edince zafere nail olacaً‎n‎ dü‏ünmez mi? Münkir ruhaniyet'i hiçbir vakit gِrmedim der. Ruhaniyet'i gِrmek için kendi ak‎l, nutuk, vicdan ve bedenine ve ِzellikle bunca muntazam kainata hikmetle nazar atfetmez. Daha doًru bir tabirle nazar etmek i‏ine elvermez. اünkü mezhep ve ruhaniyet günahlar‎ i‏lemekten insan‎ men eder. Haris ve ‏ehvet sahibi olanlar ise men edilenlerden kurtulmak için ruhaniyet'i, ceza ve mükafat‎ güya aklen inkâr ederler. فnkâr ettikçe kalpleri soًur. Sonra hakikaten münkir olurlar. قâyan-‎ hayrettir ki ak‎ldan dem vuran ak‎ls‎z münkirler ruhaniyet ve ak‎l deryas‎na gark olan Peygamberlerden ba‏ka, dahiler ve ruhaniyet'i itiraf eden büyük hekimlerin eserlerini de hiçbir vakit mütalâa edemezler. Etseler de zekâ yokluًundan ve inat ‏iddetinden anlayamazlar.

Yine o kِtülüًü a‏‎r‎ olan münkirler güruhu, fenal‎k etmemek ve iyilik etmek için vicdan‎m‎z kâfidir derler. Evet insan‎n vicdan‎ büyük bir nimettir. Ama vicdan denilen derûnî his ancak gidilen yolun, fena ve iyi gِsteren esas‎ muhafaza edebilir. Yoksa meselâ Afrika'da baz‎ malum kabileler kat‎nda insan yiyenler için bir ceza bir günah gِsterici mezhep olmad‎ً‎ndan insan‎ katletmek ve yemek gibi bir vah‏iyane ve zalimane fiilden vicdanlar‎ onlar‎ hiçbir vakit men' ve tekdir etmez. Eًer vicdan mezhebin vazettiًi kanunlara muhtaç olmayan bir ِzel güç olsa her kavimde bir siyakta bulunmal‎yd‎. فnsan‎ katleden ve yiyen bu zalimleri men' ve tekdir etmeliydi.