CİLT-2

 

GENEL DİN KONULARINA İLİŞKİN KAYNAK REFERANSLARI

 

 

AÇIKLAMA:

İslâm hariç, diğer bütün din ve mezheplerin gerek temel konularına, gerekse ayrıntılarına ilişkin kavramların, terimlerin, tanrı adlarının ve kut­sal değer adlarının kaynak referansları bu bölümde bulunmaktadır.

İslâm inanç sisteminin kapsamına giren bütün temel konuların ve ayrıntılarının kaynak re­feransları ise AKAİD KAYNAKLARI bölümünde­dir. İslâmdan kopmuş kampların adları da, kısmen bu bölümde bulunsa bile yine Akaid Kaynakları Bölümü'nde aranmalıdır.

 Tasavvuf ve tarikatlarla ilgili kaynak referansları ise Tasavvuf ve Tarikat Kaynakları bölü­mündedir.

Bu kitabın Alfabetik Genel Dizin'den sonra gelen ikinci bölümünü (Yani Grupsal Dizin Bölümünü), aşağıda başlıkları sunulan birinci ve ikinci derecedeki alt dizinler oluşturmaktadır:

1. Anadolu Türklerinde Boş İnanışlar Dizini,

2. Arap Cahiliyesinde Din ve İnanışlar Dizini,

3. Eski Avrupa Din ve İnanışları Dizini,

4. Eski Hint Dinleri Dizini,

•Hint Dinleri Dizini,

•Hint Dinleri Kavramlar Dizini,

5. Eski İran Dinleri Dizini,

•Eski İran Dinlerine İlişkin Kavramlar Dizini,

6. Eski Mezopotamya ve Suriye Dinleri Dizini,

•Sümer Din ve İnanışları Dizini,

•Akadlara İlişkin Din veİnanışlar Dizini,

• Asurlulara İlişkin Din ve İnanışlar Dizini,

•Fenikelilere İlişkin Din ve İnanışlar Dizini,

7. Eski Mısır Dinleri Dizini,

•Eski Mısır Dinlerine İlişkin Terim ve Kavramlar

•Mısır Tanrıları Dizini

8. Eski Yunan Din ve İnanışları Dizini,

•Yunan Tanrıları Dizini,

9. Roma Din ve İnanışları Dizini,

10. Hıristiyanlık

•Hıristiyanlık Kavram ve Terimleri Dizini,

•Hıristiyanlık Mezhep ve Tarîkatları Dizini,

11. İslâm

•İslâm Kavramı,

•İslâm Amel Mezhepleri Dizini,

12. Türk Câhiliyesi Din ve İnanışları Dizini,

13. Uzakdoğu Din ve İnanışları Dizini,

14. Yahudilik,

•Yahudi İnanışları Dizini,

•Yahudiliğe İlişkin Kavramlar ve Terimler Dizini,

15. İlkel Dinler Dizini,

16. Çeşitli Din ve İnanışlar Dizini,

 

 

 ALFABETİK GENEL DİZİNİ

 

A

 

Ab-ı Hayat: (İksîr-i hayat-Bengisu): İçenleri ölümsüzleştirdiğine inanılan su. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 8;  Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 7

 

Âb-ı Kevser: Bk. Kevser kelimesi. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 8;  Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 7

 

Ab-ı rû (Abıru, âbıru): Yüz suyu, Allah sevgisi ve Allah korku­suyla dö­külen ter.

 

 Abiron: Hz. Musa'ya isyan eden adam. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 9

 

Abrakadabra Yah.: Sihirli kelime. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 9

 

 Adâlet (Adalet): Kimseyi zarara uğratmamak için hak ve hukukun dengeli ve belli ölçülere göre dağıtılması demek olan adâlet, dinde hem se­küler, hem de ruhânî olmak üzere çok yönlü bir kavramdır. Adâlet, genelde İslâm Fıkhı'nın ve beşerî hukuk sistemlerinin konusudur. Ancak ahlak ve İslâm Akaidi'nin de konularındandır.

 

Adamotu: Büyüde kullanılan bir bitki. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 10

 

Adem: İnsanlığın İlk atası. Bk. Tefsir; Bk. Akaid. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 11

* Adem Çukuru: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 11; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 10

* Ademönceliği: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 11

 

Aden-Adn: Cennet. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 2; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 11

 

 Adl: Dürüstlük. Hz. İsâ'nın İncildeki adlarından (fr.  Le Juste); 

 

Ağa Hân- Ağa Han-Ağahan: Bk. İsmaililik Maddesi; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 15; Bk. Biyografya (Grupsal Dizin, Ağahanlar Dizini)

 

Ağıt: Şamanlıkta ölü ruhuna okunan dinsel şarkı. Bk. Türk Dili ve Edebiyatı (Alfabetik Dizin; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 4;

 

 Ahd: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 12; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 19;

 

Ahir-i Çarşamba: Hint İslâmımsı toplumunda bir gelenek. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 14

 

Âl-i Abâ: Bk. O. Hançerlioğlu, İslâm İnançları sözlüğü (Âl-i Abâ Maddesi) s. 22; Bk. Age. (Ehl-i Abâ Maddesi) s. 79; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 7; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 28;

 

Amentü: İslâm'da iman şartlarının sembolü. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 36;

 

 Amîn: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 8; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 37; Bk. O. Hançerlioğlu, İslâm İnançları sözlüğü s. 24;

 

 Anma töreni: Laik-materyalist eğitim sistemlerinin bir sonucu olarak yaygınlaşma eğilimi gösteren ahlak çöküntüsünün ve manevi boşluğun et­kisiyle özellikle Türkiye'de ortaya çıkan bir modern tapınma biçimi. Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten putçuluk Maddesi. 

 

Aşûrâ-Aşûre: Bk. O. Hançerlioğlu, İslâm İnançları sözlüğü s. 28; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 59;

 

Ayin: Dinî tören. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.15; Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 68; Bk. Age. (Kült Maddesi) s. 281; Bk. Age. (Rit Maddesi) s. 433; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 29; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 68;

 

Azâzîl: Yahudilerin her yıl keffaret olarak kendisine bir keçi hediye et­tikleri cin ya da şeytan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 30;

 

 

B

 

Baba: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 32;

 

Bâtıl:

* Bâtıl Dinler: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 23;

 

 Bâtıl inanç: Bk. Alfabetik Dizin: Bid'at ve Hurâfe Maddeleri; Bk. Grupsal Dizin, Anadolu Türklerinde boş inanışlar Dizini.

 

Beddua: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 38;

 

Bel'âm: İsrailoğulları tarihinde sahte bir dinadamı. Türkiye'de küfür sis­temine alet olan dinadamları hakkında, müslüman aydınlar tarafından kul­lanılır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 42; Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi (Dinadamı Sıfatı ve Hiyerarşi Maddesi) s. 34;

 

Berat-Berâat-Kandili: Bk. Kandil kelimesi.

 

Bersîsâ-Barsisa: İsrailoğulları tarihinde, şeytana uyduğu ve tüm ibâdetle­rinin boşa gittiği ileri sürülen «Bedbaht Âbid» Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 43; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 83;

 

Berzah: Perde, cennetle cehennem arasındaki geçici âlem. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 43;

 

Beytullah: Bk. Mescid'ul-Harâm Maddesi.

 

Beyt'ul-Mâ'mûr: Bk. Mescid'ul-Harâm Maddesi.

 

Bid'at: Dine daha sonra eklenen ve dinin ruhuna uyma­yan sapkın inanış ve uygulamalar. Bk.  Ebu Hâtem Ahmed b. Hamdân er-Râzî. (Tahkıyk: Dr. Abdullah Sellûm es-Samerrâî),  Kitâb'uz-Zîneh s. 249-251; Bk. Yusuf Kerimoğlu, Kelimeler, Kavramlar s. 57; Bk. Selîm el-Hilâlî, El-Bid'atu wa Ethar'uha es-Seyyi'u F'il-Ummah (kitabın tamamı);

& Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Bid'at Maddesi.) s. 44; Bk. Age. (Hîle-i Şer'iyye maddesi) s. 162; Bk. Age. (İskât maddesi) s. 173; Bk. Age. (Mevlid maddesi) s. 334;

& Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Sapkınlık Maddesi) s. 447;

* Bid'atçılar:

* Bid'at çeşitleri: Cincilik, Ölücülük-türbecilik, çaput bağlama, tütsüleme vb. Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini: İlkel Dinler Maddesi: Kökten Putçuluk Şıkkı); Bk. Cilt-8. Tefsir ve Kur'ân Bilimleri Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Bâtıl Kelimesi);

& Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü (Bâtıl Maddesi) s. 35; Bk. Age. (Bid'at Maddesi) s. 44; Bk. Age. (Sakal-ı Şerîf  Maddesi) s. 503; Bk. Age. (Salât-ı Tefrîciye  Maddesi) s. 506; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Tecdîd-i İman maddesi) s. 627;

& Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. (Sakal-ı Şerîf Maddei) s. 443; Ayrıca bk. Aynı dizin: Hurâfe maddesi; Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik dizin: Olağanüstü ve Benzeri Olaylar maddesi, 1. 2. 3. 4. 5. ve 6. şık); Bk. Cilt-15. Genel Kültür Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Mitoloji Maddesi);

* Bid'atların (Sapkın düşünce ve inanışların) doğuş nedenleri: Bk. Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed el-Bağdâdî el-Esferâînî, El-Farq'u Beyn'el-Firaq (Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd'in önsözü) s. 4; Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal (Bişr b. Marwân, kâne min seby'i Jurjân, maddesi) s. 1/216;

 

Bi'r-u Hûd-Berehut: «Hadramut'ta, İçinde dinsizlerin ruhları bu­lunduğundan pis koktuğuna inanılan kuyu.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 42; 

 

 

Bismi Şâh: Bektaşîlerin besmelesi. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 27

 

Burak: İsrâ gecesinde Hz. Muhammed'i taşıyan binek. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 29; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 44;

 

 

 

 

C

 

Câhiliyye-Câhiliyet-Cahiliyet kavramı:

* Câhiliyye İnanışları: Bk. Muhammed Abdulwahhâb, Mesâil'ul-Câhiliyye. El-Mektebe'tul-Wataniyya Bağdat-1989.

 

* Cahiliyette İlahların bulunduğu yüksek yerler : 

- Eski Türklerde : Tanrı Dağı,

- Perslerde : Elburz Dağı,

- Yunanlılarda : Olympos Dağı.

 

Cefir-Cefr-Cafr-Cifr: Şifre. Harflere gizli anlamlar yüklemek. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.31; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 50;

 

Cevâz: Müsaadeli, ruhsat, olabilirlik. 31; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Câiz maddesi) s. 48;

 

 

 

 

Ç

 

Çarpıtma (Tahrif): Bk. Tefsir (Alfabetik Dizin, Tahrif kelimesi)

 * Dini çarpıtma ve şekilleri: Bk. İbn Kayyım el-Cevziyye Şemsuddin Muhammed b. Ebibekr, Hidaye'tül-Hayârâ Fi ecwibe'il-Yehud'i wa'n-Nasârâ s. 49; Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa s. 1/347-352; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 18-22, 31-41, ;Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 603;

 

 D

Dâî: İsmâîlîlik Dini'nin Propagandacısına verilen ad. Çoğulu «Duât»'dır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 107;

 

DİN:   

* İslâm'a göre din kavramı : İslâm'da din, kâinat düzenin tamamı de­mektir. İki yönlü bir anlam taşır. Bir yönü, Allah'ın koyduğu değişmez ya­salarla;  yani «Kewnî kanunlar» la işler. ikinci yönü ise, peygamberlere indi­rilen vahiy kanunları ile yani «Teşrii kanunlarla» işletilir. Bk. Feriduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi, s. 17-43; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 3; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 28-31;

* Dinin çeşitli tanımları: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 4; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 19-23, 28-30; Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 69;  Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 116;

* Dinin Menşei: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 37; Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs s. 430-433;

* Din Grupları: Bk. Grupsal Dizin (Din Adları Dizini)

* Diğer dinlere göre din kavramı: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 19-23, 28-30

* Dindarlık kavramı: Bk. Feriduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi, s. 32

* Dindar: Muhafazakar, mütedeyyin, ruhânî eğilimi, seküler eğiliminden daha ağır ba­san dinci tip. Dine, herkesten daha çok bağlı olduk­ları sanılan kimseler için, Türkiye'de övgü amacıyla kullanılır. Bk. İsl. Alm. Ans. S. 5/333; Bk. Feriduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi, s. 32

* Din fenomenolojisi:

* Din Sosyolojisi: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 35

* Din Psikolojisi: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 35; Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs (Et-Tıb'bun-Nefsiyy wa'd-Dîn maddesi) s. 146; Ayrıca bk. Aynı dizin: İnanma içgüdüsü maddesi.

* Din Felsefesi:

* Dinler Tarihi: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 19-23, 28-30 (Kitabın tamamı)

* Dinadamı Kavramı: Bk. Feriduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi, s. 34

DİNLER:

* Semâvî Dinler: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 121-128;

* Hak ve Geçerli Din: Bk. Alfabetik Dizin: İSLÂM maddesi.

* Bâtıl ve ilkel dinler: Bk. Grupsal dizin, Dinve İnanışlar Dizini.

 

 

 

E

 

Engizisyon: Ortaçağ Hıristiyanlık anlayışında dine aykırı davrananlara verilen ceza. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 136;

 

Ehl-i Beyt: Bk. Aynı Dizin, Kült Maddesi: Ehl-i Beyt Kültü alt başlığı.

 

Ehl-i Bid'at: Kitaba ve Sünnete aykırı yorum yapanlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 79; Bk. Age. (Ehl'ül-Ehvâ Maddesi) s. 81; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129; Ayrıca bk. Aynı dizin:  Bid'at Maddesi.

 

Ehl-i Fetret: Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs s. 391;

 

Ehl-i Hadîs: Ehl-i Re'y'in alternatifi olan mezhêb ricâli, (Mâlikîler). Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 79;

 

Ehl-i Kıble: Müslümanların geneli. Özellikle namaz kılanlar. Bk. Ebulhuseyn Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Maltıy, Et-Tenbîh'u wa'r-Radd Alâ Ehl'il-Ehwâ'i Wa'l-Bida' s. 35; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129;

 

Ehl-i Kitâb - Ehl-i Kitap - Ehl'ul-Kitâb: Kitap ehli; Semâvî kitaplara inanan ümmetler (Yahudiler ve Hıristiyanlar); Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini: Hıristiyanlık ve Yahudilik Maddeleri); Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/247-272; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129;

 

Ehl-i Re'y: Ehl-i Ehl-i Hadîs'in alternatifi olan mezheb ricâli, (Hanefîler). Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 80; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 130;

 

Ehl-i Sünnet: Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 182-185; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.130;

 

Ehl-i Tevhîd: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.130;

 

Ehl-i Beyt: Bk. Aynı Dizin, Kült Maddesi: Ehl-i Beyt Kültü alt başlığı.

 

Ehl-i Bid'at: Kitaba ve Sünnete aykırı yorum yapanlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 79; Bk. Age. (Ehl'ül-Ehvâ Maddesi) s. 81; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129; Ayrıca bk. Aynı dizin:  Bid'at Maddesi.

 

 Ehl-i Hadîs: Ehl-i Re'y'in alternatifi olan mezhêb ricâli, (Mâlikîler). Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 79;

 

Ehl-i Kıble: Müslümanların geneli. Özellikle namaz kılanlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129;

 

Ehl-i Kitap: Kitap ehli; Semâvî kitaplara inanan ümmetler (Yahudiler ve Hıristiyanlar); Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini: Hıristiyanlık ve Yahudilik Maddeleri); Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129;

 

Ehl-i Re'y: Ehl-i Ehl-i Hadîs'in alternatifi olan mezheb ricâli, (Hanefîler). Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 80; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 130;

 

 Ehl-i Sünnet ve'l-cemâat : Bk. Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed el-Bağdâdî el-Esferâînî, El-Farq'u Beyn'el-Firaq s. 313;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

F

 

Fetvâ-Fetva: Yetkili bir Fakîh (İslâm hukûku uzmanı)'in, yöneltilen so­ruya verdiği cevap ve yaptığı açıklama. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Fetvâ Maddesi) s.156;

 

 G

 

Günah: Zenb, suç. Kur'ân-ı Kerim'de geçen «Cünâh» sözcüğü, türkler tarafından yalnızca (Dinî suç) anlamıyla sınırlarak çarpıtılmıştır.

 

 

 Gâliye-Gâliyyeh-⁄haliye: Şîîlik ortak paydasında birleşen bütün İslâm'dan sapmış ve kopmuş inanç kamlarını, mezhep ve tarikatları kapsa­yan bir addır. Bk. Grupsal Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini (Gâliye Maddesi)

 

 

H

 

Halâ-Khalâ': Boşluk. Sâbiîlere göre kâinâtı oluşturan beş unsurdan biri. Bu unsurlar: Allah, akıl, nefs, mekân ve boşluktur. Bâtınîler de bunlardan ilham alarak farklı adlar altında beş unsur tasarlamışlardır. Bk. Grupsal Dizin, Dinler ve İnanışlar Dizini: Sâbiîlik Maddesi; Bk. Grupsal Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Bâtınîlik Maddesi.

 

Hanîf: Puta tapmayan, Allah'a eş koşmayan. Eskilerden, Hz. Muhammed (s) dönemine kadar hiç bir dine bağlanmayan, bununla birlikte Allah'a eş koşmayan mekke'li topluluk. Bk. Cilt-8. Tefsir ve Kur'ân Bilimleri Kaynak Referansları (Alfabetik dizin, konularına göre âyetler dizini: Hanîf ve Hunefâ maddeleri);

 

Hıdırellez:  Türk ortodoks sünniliğinin geleneklerindendir. Her yıl 6. Mayıs günü kutlanır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 193;

 

Hint Putları: Bunlar daha çok canavar biçimli ve korkunç gö­rünüm­lü­dür. Bk. Grupsal Dizin, Hint Dinleri Kavramlar Dizini.

 

Hulûl: Allah'ın (haşa!) İnsan yapısına işlemesi inancı. Bk. Cilt-7. Mistisizm, Tasavvuf ve Tarîkat Konuları Kaynak Referansları. (Alfabetik dizin: Hulûl, ittihâd ve vahdet-i Vücûd madde­leri)

 

 Hurâfe: Bk. Shawqî Abdulhakîm, Qaamûs'ul-Kâinâ'il-Khurâfiyyeh (Kitabın tamamı); Bk. Cemâluddîn el-Afgânî, Ustûra'tul-Khawf (Kitabın tamamı); Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs (Khurâfât'u İsrâîl maddesi) s. 324;

& Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Hurâfe Maddesi) s. 168; Bk. Age. (Abbas'ın eli maddesi) s. 7; Bk. Age. (Ab-ı Hayât maddesi) s. 8; Bk. Age. (Gâv-ı Arz maddesi) s. 111; Bk. Age. (Güvercin maddesi) s. 118; Bk. Age. (Hâce Hızır maddesi) s. 126; Bk. Age. (Hacı maddesi) s. 126; Bk. Age. (Hatem maddesi) s. 135; Bk. Age. (Hayâlet maddesi) s. 147; Bk. Age. (Hıdırellez maddesi) s. 153; Bk. Age. (Hızır maddesi) s. 158; Bk. Age. (Hortlak maddesi) s. 164; Bk. Age. (Hurâfe maddesi) s. 168; Bk. Age. (İhtilâc maddesi) s. 186; Bk. Age. (İhtiyârât maddesi) s. 186; Bk. Age. (İksîr maddesi) s. 187; Bk. Age. (İsrâîliyyât maddesi) s. 210; Bk. Age. (Kaf Dağı maddesi) s. 226; Bk. Age. (Hızır maddesi) s. Bk. Age. (Kurşun dökmemaddesi) s. 277; Bk. Age. (Muska maddesi) s. 374; Bk. Age. (Mübârek Gâzî maddesi) s. 378; Bk. Age. (Nazar boncuğu maddesi) s. 420; Bk. Age. (Nazarlık maddesi) s. 420; Bk. Age. (Rukye maddesi) s. 486; Bk. Age. (Tütsü maddesi) s. 663; Bk. Age. (Uc bin Anak maddesi) s. 664; Bk. Age. (Uğursuzluk maddesi) s. 665; Bk. Age. (Uriya maddesi) s. 674; Bk. Age. (Vefk maddesi) s. 701; Bk. Age. (Zümrüd-ü Anka maddesi) s. 758;

& Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. (Cadı Maddesi) s. 95; Bk. Age. (İsrâîliyyât Maddesi) s. 225; Bk. Age. (Nazarlık Maddesi) s. 360; Bk. Age. (Şahmerân Maddesi) s. 476;

Bk. Meydan Larousse (İsrâîliyyât Maddesi) s. 483; Bk. Age. (Zümrüd-ü Anka Maddesi) s. 575; Ayrıca bk. Aynı dizin: Bid'at maddesi; Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik dizin: Olağanüstü ve Benzeri Olaylar maddesi, 1. 2. 3. 4. 5. ve 6. şık); Bk. Cilt-15. Genel Kültür Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Mitoloji Maddesi);

* Hurâfelerin doğuş nedenleri:  ; Ayrıca bk. Aynı dizin: Bid'at  maddesi, Bid'atların doğuş nedenleri alt başlığı.

 

 

 

I

 

 

 

İ

 

İbâdet-İbadet: İslâm terminolojisinde tapım. Bk. Murtaza Mutahharî, En-Nazra'tut-Tewhîdiyye'tu L'il-Âlem (küçük bir risâledir) s. 23 ; Bk. Seyyid Kutub, Khasâis'ut-Tasawwur'il-İslâmiy'yi We Mukawwimât'u-Hu (Er-Rabbâniyye'tu) s. 71; Bk. Ebu'l-A'lâ el-Mewdûdî, Nizâm'ul-Hayât'i Fi'l-İslâm (En-Nizâm'ur-Rûhâniy'yu) s. 65; Bk. Ebu'l-A'lâ el-Mewdûdî, Mebâdi''ul-İslâm (Hukûk'ullah) s. 165 Muhyiddhin, Ebu Zekeriyye Yahya b. Şarafiddîn (el-İmam en-Nawawî), el-Ezkâr S. 6 ; Bk. El-Mu'cem'ul-Arabiy'yul-Esâsiyy (Laroesse ALECSO-1989) Madde : İbâdeh S. 815 ; Bk. Şah Veliyyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa, s. 1/155; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü ( Tapım Maddesi) 493; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 175;

* İbadet, Allah'ın kul üzeindeki hakkıdır : Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa. S. 1/200

* İbadetlerin hikmet ve amaçları : Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa. S. 1/27-46

 

İfrât-İfrat (⁄uluww-Gulüvv-Gulüv): Aşırılığa kaçmak; bir şeye gerekenin üzerinde önem vermek, ya da niteliklerinden uzaklaştıracak kadar onu abartmak. Tersi: Tefrıyt (Tefrit). Bk. ⁄uluww ve Tefrıyt madde­leri. Bk. Ali b. Ali b. Muhammed b. Ebi'l-İzz ed-Dımışkıyy, Şerh'ul-Akıyda'tit-Tahâwiyya s. 788-792; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 115;

 

İlâh-İlah: İbâdete yaraşır olsun veya olmasın, kendisine ibâdet edilen şey. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 188;

 

İlâhiyât-İlahiyat: Teoloji, tanrıbilim. Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/510, Md. 2; Bk. Orhan Hançerlioğlu Dünya İnançları Sözlüğü s. 491; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Tanrıbilim Maddesi) s. 614;

* İlâhiyat kavramının eleştirisi: Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi s. 31-32; Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 271.

 

İlk Günah: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 189;

 

İnanma içgüdüsü: Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs s. 95-108;

 

 İskenderiye Okulu: Hz. İsâ'nın çağdaşı, Yahudi Filon (Philon)'un fel­se­fesi. Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 122;

----------

 İttihâd: Allah'ın (haşa!) İnsan yapısına işleyerek onunla bütünleşmesi inancı. Bk. Cilt-7. Mistisizm, Tasavvuf ve Tarîkat Konuları Kaynak Referansları. (Alfabetik dizin: Hulûl, ittihâd ve vahdet-i Vücûd madde­leri)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

J

 

 

 

 

 

 

K

 

 Kadir gecesi: Ramazan ayının 21'inden sonuna kadar tekli gecelerden biridir. Kur'ân-ı Kerîm'de bin yıldan daha hayırlı olduğu bildirilmiştir. Bk. Muhyiddîn Ebu Zekeriyya Yahya b. Şarafiddîn enNawawî, El-Ezkâr s. 173; Bk. Tefsir.

 

Kalde Tanrıları: İnsan başlı kanatlı boğalar olarak temsil edilir­lerdi. 

 

Kandil: Anadolu'lu Ortodoks Sünnî Türkler tarafından kutsallaştırılan bazı geceler.

Kur'ân-ı Kerîm'de bin yıldan daha hayırlı olduğu bildirilen Kadir gece­sine ek olarak yılda 4 gecenin daha kutsal olduğu, Türkler tarafından, öte­denberi gelenek haline getirilmiş ve Türk Modeli İslâm anlayışı içinde ku­rumlaştırılmıştır. Bk. Meydan Larousse 6/863; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 229; Bk. Age. (Mübârek Geceler Maddesi) s. 378; Bk. Age. (Regâib Maddesi) s. 476; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 238; Bu geceler Şunlardır:

* Mevlit Kandili: 12. Rabîul'evvel. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 147; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 334; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 327; M. Larousse s. 6/863;

* Regâib Kandili: Zamanı türkler arasında ihtilaflıdır: Recep Ayının ilk Cuması veya 30 Camâziyel'âhir. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 189; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 476; Bk. Türdav, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lügat s. 823; M. Larousse s. 6/863;

* Berâat Kandili: 15. Şaban. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 26; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 42; Türdav, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lügat s. 110; M. Larousse s. 6/863;

* Miraç Kandili: Zamanı türkler arasında ihtilaflıdır: 27. Recep veya 17. Rabîul'evvel. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 149; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 344; Türdav, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lügat s. 649; M. Larousse s. 6/863;

* Kadir Gecesi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 225;

-----------------------------

 Kitap -Kitâb- (İslâm terminolojisindeki çok yonlü anlamda): Bk. Cilt-14. Usûl Konularına İlişkin Kaynak Referansları, İslâm'da yasamanın kaynak ve dayanakları Maddesi.

 

 Kitâb-ı Mukaddes: Eski Ahit ve Yeni Ahit (Ahd-i Atîq ve Ahd-i Cedîd), yani Tevrât ve İncîl. Ayrıca Bk.  Grupsal Dizin, Hıristiyanlık Maddesi, Hıristiyanlık Kavram ve Terimleri Bölümü)

 

Kurban (Yu. Thsia, Lâ. Sacrificium, fr., İng. Sacrifice; Alm. Opfer): Hayvan boğazlamak şeklinde bütün tevhid dinlerinde varolagelmiş temel bir ibâdet şeklidir. Zamanla yozlaşarak tevhidden sapan putperest dinlerde de bu ibadetin sapkın ve korkunç örnekleri yaşanmıştır. Çocuk kurban etmek gibi. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi (Yahudi Dininin İman Esasları maddesi) s. 149; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Kurban maddesi) s. 275-276; Bk. Age. (Moloh maddesi);

Kutsallık : Dinlere, mezheplere ve tarikatlara ait saygıdeğer, doku­nulmaz ve ilahi kabul edilen yer, eşya, inanç ve kavramlara ilişkin ma­nevi yücelik ve ayrıcalık.

* Kutsal Değerler  (Şeâirullah): Bk. Tefsir; Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa. S. 1/206-209 ; Buharî 2/160, İst. 1315, Tecrid Terc. 6/136 Hadis No. 791'den Hz. Ömerin, Hacer'ul-Esved hakkındaki sözü : “ Çok iyi biliyorum ki sen, faydası da zararı da olmayan bir taş parçasısın. Eğer Rasulullah'ın öptüğünü görme­seydim, seni öpmezdim.“ ; Ayrıca bk. Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi S. 28-31; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 364;

* Kutsama: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Takdîs Maddesi) s. 607; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Takdîs Maddesi) s. 488;

----------------------

Kült: Tapım, tapılan kutsal değer. Tanrılaştırılan kişilik, kişi, sülâle ve kavramlar, âyin, rit.  Bk. Grupsal Dizin: Kültler Maddesi.

 

 

 

 

 

L

Lânet: Tanrının ya da onu temsil eden bir otoritenin verdiği en şiddetli ceza. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 283; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Aforoz Maddesi s. 14; Bk. Age. (Aigisthos Maddesi) s. 23; Bk. Age. (Antigone Maddesi) s. 46; Bk. Age. (Atreus  Maddesi) s. 63; Bk. Age. (Lânet Maddesi) s. 285;

 

Logos: «Herakleitos'un felsefesinde: Varlığın yasası, evrensel zorunluluk; Eflatun'da: ideaların kaynağı olarak tanrı; Stoa'cılar'da: Kader ve akıl; Yeni Eflatuncular'da: Tanrılığın özelliklerinden biri; Hıristiyan İlâhiyâtı'nda: Teslîs'in ikinci kişisi. (Dünyanın yaratılışından önce de vardır ve İsâ ile özdeştir.); Hegel'in sisteminde: Kavram, akıl, mantık, ruh.» Bk. Meydan Larousse 8/36; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 95, 109, 186; Ayrıca bk. Grupsal dizin, Eski Yunan Din ve İnanışları Maddesi.

 

 

 

 

M

  

Mâbed-Ma'bed: İbâdethâne, tapınak. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 292;

 

Ma'bûd-Mâbûd-Mabut: İlâh, tanrı. İbadete yaraşır olsun veya olmasın, insanların taptığı şey. Allah Teâlâ Ma'bûd-i bihakk, diğerleri ise Ma'bûd-i bigayri hakk'tırlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 292; Ayrıca bk. aynı dizin: İlâh ve Tanrı Maddeleri.

 

Mana: Amerika kızılderililerin inancında tabiat olaylarında bulunan ve evreni yönetip yönlendiren üstün güç. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 46

 

Manastır: Hıristiyanlıkta bir çeşit tekke. Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini, Hıristiyanlık Kavram ve Terimleri Dizini: Manastır Maddesi; Ayrıca bk. Bibliyobank Klavuzu: Rıbat, tekke ve vihara kelimeleri.

 

Mecûsî: Ateşe tapan, eski İran dinlerinin bağlısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 311; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 302;

 

Mehdî ve Mehdîlik inancı: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 91;Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 313; Bk. Age. (Mahdi-i Muntazar Maddesi) s. 314; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü (Hayy-i Muntazar Maddesi) s. 151; Bk. Age. (Kaaim-i Muntazar Maddesi) s. 216; Bk. Age. (Mehdî ve Mehdîcilik Maddeleri) s. 306-308; Bk. Aynı dizin: Mesîh Maddesi.

* Sahte Mehdîler: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 93-94;

Mesîh: İnsanlığın fitne ve fesâda boğulduğu kıyhamete yakın bir zamanda ortaya çıkacağına ve yeryüzünü adâletle yöneteceğine :«Yamla'ul-arda adlan kamâ muliet jawra.» inanılan kurtarıcı kişilik. İslâm'da ve Hıristiyanlık'ta bu isim Hz. İsâ'ya verilmektedir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 327; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 12; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Mesih Maddesi) s. 324; Bk. Age. (Sabatay Sevi  Maddesi) s. 439; Bk. Aynı dizin: Mehdî ve Mehdîlik Maddeleri; Ayrıca bk. Cilt-13. Arap Dili ve Edebiyâtı Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, Arapça Deyimler Dizini: Yamlau Maddesi)

 

Mevlid-Mevlit-Kandili: Bk. Kandil kelimesi.

 

Mezheb-Mezhep: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 328;

 • Hıristiyanlık Mezhep ve Tarikatları: Bk. Grupsal Dizin (Hıristiyanlık Tarîket ve Mezhepleri Dizini)

 • İslâm Amel Mezhepleri: Bk. Grupsal Dizin (İslâm Amel Mezhepleri Dizini)

• Yahudilik Mezhepleri: Bk. Grupsal Dizin (Yahudilik Mezhepleri Dizini)

 

Mezar: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Kabir Maddesi) s. 232;

 

Mi'râc-Miraç-Kandili: Bk. Kandil kelimesi.

 

Misyonerlik faaliyetleri: Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 93-100; 

 

Monoteizm: Tektanrıcılık. Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Tevhîd Maddesi.)

 

Mukaabele: Anadolu'lu Ortodoks Sünnî Türkler tarafından ramazan ayında sürdürülen toplu Kur'an okuma geleneği. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 343; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 364;

 

Mum yakma geleneği: Bir dilek karşılığında ermişlere adak amacını taşır. İran mecûsîliğinin süregelen tapım biçimlerinden biridir. Hıristiyanlığa ve Türk ortodoks sünniliğine iyice yerleşmiştir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 343;

 

Mumsöndü: Eski İran'ın ibâhiyeci din ve düşüncelerinin devamı ola­rak günümüzde de bazı sapkın dînî azınlıklar tarafından gizlice düzen­lendiği ileri sürülen bir dinsel geleneğin halk dilindeki adıdır. Babekîlikten kalma bir âyin olduğu sanılmaktadır. Türkiye'de kökten putçu çevrelerin, 1997 yılının başlarından itibaren Mazdekist-Bâbekîlerle işbirliği yaparak Gelenekçi-Sünnî yönetime karşı her gece bir dakika ışık söndürmek ve gü­rültü çıkarmak suretiyle günlerce giriştikleri kampanya bu geleneğin, canlılığını yitirmediğini kanıtlamaktadır. Bk. Akaid (İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini, Bâbekîlik- Maddesi); Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 54; Bk. Mahmud Şakir, İslâm Tarihi (Çeviri: Ferit Aydın) s. 7/177(Dipnot); Bk. M. Larousse 9/58; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Şebekler Maddesi) s. 573;

 

Müslümanlarda eski dinlerin etkisi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü (Behişt Maddesi) s. 40;

 

 

 

N

Nâsût: Din terminolojisinde insanın maddi vücudu, bedeni.

 

Nevrûz-Nevruz: «Baharın ilk günü sayılan ve güneşin hamel (kuzu) burcuna girdiği 22 Marta rastlayan gün. Bu tarihte gece ve gündüz müsâvî olur. İranlıların yılbaşısıdır.» Kürtler, Mecûsîlikten kalma bir gelenek olarak bu günü ateş yakarak kutlarlar. Bk. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lûgat s. 785; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 363; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 426;

 

 

 

 

 

 

O

 Ocak: İlkel dönemde ve yakın geçmişe kadar evlerin içinde ısınma ve yemek pişirmede kullanılan ateş yakma yeri. Son zamanlarda modern konutların içinde de şömine adı altında kullanılan ocak, Mecûsîlik inanışlarını çok yakından çağrıştırır!  Tarîkatlarda kutsal sayılan şeyh sülâleleri için kullanılmıştır. Yeniçeri Ocağının kutsal sayılması da bu nedene dayanır. Bk. Aynı Dizin: Nevrûz Maddesi. Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini, İran Dinleri -Zerdüşizm- Maddesi. Bk. Cilt-10. Tarih Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Yeniçeri Ocağı Maddesi.);

 

 

 

 

 

Ö

Ölüm: Bk. Cilt-15. Genel Kültür Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Ölüm Maddesi)

* Ölümsüzlük Efsânesi: Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini: Çeşitli İnanışlar Maddesi.

* Ölüm Törenleri: Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten Putçuluk Maddesi.

* Ölüye Tapım: Bk. Aynı yer

 

 

 

 

P

 

Papa:

 

Papalık:

 

Papalar:

 

Paraklit: 

 

Politeizm: Çok tanrıcılık. Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, Vicdânî Statüler Dizini: Şirk Maddesi)

 

Profan: Seküler, tamamen dünyevî, dînî olmayan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 419;

 

Put: Hangi yorum ve gerekçe ile olursa olsun tanrılaştırılan, ya da aşırı saygı duyulan her fanî, bir puttur. İslâm'ın ve ilmin putçuluğa karşı açtığı savaştan korkan çevreler. Özellikle çağımız Türkiye'sinde putlarını hedef olmaktan kurtarmak için düzenledikleri tapım törenlerine spekülatif ve modern bir ad takmışlardır: «Saygı duruşu» (!)

& Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Put Maddesi.) s. 422; Bk. Age. (Sanem Maddesi) s. 446;

& Bk. Orhan Hançerlioğlu İslâm İnançları Sözlüğü (Heykel Maddesi.) s. 153;  Bk. Age. (Put Maddesi) s. 467; Bk. Age. (Sanem Maddesi) s. 509; Bk. Age. (Sûret Maddesi) s. 555; Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Saygı Duruşu Maddesi);

 

 

R

 

 

Râhib-Rahip:   Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 470; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 427; Ayrıca bk. Ruhban maddesi.

 

Rabb: Sahip, terbiye edici. Araplar işvrene «Rab'bul-Amel» derler. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 469; Ayrıca bk. Cilt-8. Tefsir ve Kûr'ân Bilimleri Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, Konularına Göre Ayetler Dizini: Rabbb Maddesi.

 

Reenkarnasyon (Ar.-İng. Métempsychose-Reincarnation): «The belief that a dead person's spirit returns to life in enother body, or a person or animal in whose body a dead person's spirit returns to life • Hindus and Budhists belive in reincarnation» Cambridge İnternational Dictionary Of English. Pg., 1195. Reprinted-1995; «Réincarnation de l'âme après la mort dans un corps humain ou celui d'un animal ou dans un vegetal.» Larousse, direction: Claude Kannas 1995; Bk. Ruhgöçü maddesi.

 

Regâib-Regaip-Kandili: Bk. Kandil kelimesi.

 

Ric'at: Şiilikte, özellikle İmâmiye Mezhebi'nde: 12. İmam Muhammed b. Hasan El-Askerî'nin, yeniden ortaya çıkacağına ve yönetimi ele alacağına ilişkin inanç.  Bk. Dr. Abdullah Sellûm es-Sâmerrâî, El-⁄ulw'wu wa'l-Firak'ul-⁄âliyeh. S. 169; Bk. Ebu Hâtem Ahmed b. Hamdân er-Râzî. (Tahkıyk: Dr. Abdullah Sellûm es-Samerrâî),  Kitâb'uz-Zîneh s. 311, 312; Ayrıca bk. Gaybûbet Maddesi

 

Rit: Kült, Tapım, tapılan kutsal değer. Tanrılaştırılan kişilik, kişi, sülâle ve kavramlar, âyin. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 433; Ayrıca bk. Aynı dizin: Ayin ve Kült Maddeleri.

* Ritualizm: «İngiliz Anglikan kilisesine kimi katolik törenlerini getir­mek isteyenlerin tutumu.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 433;

* Geçiş Ritleri: Doğum, evlenme ve ölüm yıldönümü dinsel törenleri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 165; Ayrıca bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini: İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten Putçuluk Maddesi.

 

Ruhban sınıfı: Başta Brahmanizm ve Hıristiyanlık olmak üzere birçok dinde «dinadamı sınıfı». Önemle belirtmek gerekir ki İslâm'da böyle bir sınıf yoktur!

 

Ruhbanlık  (Ruhbaniyet): Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 35

 

 

Ruhgöçü: (Ar. Tenâsukh;fr.-İng. Métempsychose-Reincarnation-Samsara): «Bir ruhun bir bedenden diğerine yâhut çeşitli bedenlere geçmesi olayının genel adı.»

&Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal (El-Qawl'u Bi't-Tenâsikh maddesi) s. 2/366;

& Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 93;

&Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 268;

& Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 437; Bk. Age (Yeniden dünyaya gelme  Maddesi) s. 558;

& Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Tenâsuh Maddesi) s. 639; 

& Bk. Ahmed Hulûsi, Ruh-İnsan-Cin S. 57;

& Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi (Bölüm III Ruh);

& Bk, Dr. Jabbour Abdel-Nur-Souheil İdriss, Al-Manhal Al-Kabir S. 884;

& Bk. Munir Baalbeki, Al-Mawrıd S. 773;

& Bk. Meydan Larousse S. 10/739;

& Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 21;

& Dr. Abdullah Sellûm es-Sâmerrâî, El-⁄ulw'wu wa'l-Firak'ul-⁄âliyeh. S. 129-134;

& Bk. Ebu Hâtem Ahmed b. Hamdân er-Râzî. (Tahkıyk: Dr. Abdullah Sellûm es-Samerrâî),  Kitâb'uz-Zîneh s. 308;

&Ayrıca Bk. Reenkarnasyon ke­limesi.

 

 

 

S

 

Sanem: Bk. Aynı dizin: Put Maddesi.

 

 Sevap : Bk. Tefsir; Bk. Hadis. Bk. Şah Veliyyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa, s.1/268 

 

Sünnîlik: Uygulamada, Kur'ân-ı Kerim'in ruhuna, Hz. Peygamber'in hayat ve gidişatına uygun olduğu ileri sürülen (dondurulmuş, içtihada ka­palı) Ortodoks-İslâmî anlayış. Sünnî Mezhepleri için Bk. Grupsal Dizin (İslâm Amel Mezhepleri Dizini)

 

 

 

Ş

 

 Şerîat: Rejim, düzen, anayasa, kanunlar manzumesi; Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa. S. 1/341, 489-490; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 579; Bk. Age. (Şer'î hükümler maddesi) s. 581;

 

 Şiilik: Hz. Ali taraftarlığı. Bk.  Ebu Hâtem Ahmed b. Hamdân er-Râzî. (Tahkıyk: Dr. Abdullah Sellûm es-Samerrâî),  Kitâb'uz-Zîneh s. 259-261; Ayrıca bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini)

 

Şuttâr: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 485;

 

T

 

Tabu: : Amerika kızılderililerin inancında, yasaklı, haram. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 46; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 486;

 

Tahrîf-Tahrif: Çarpıtma, maksatlı olarak değiştirme. Bk. Alfabetik Dizin Çarpıtma Kelimesi.

 

Tahrif edilmiş dinler: Bk. Grupsal Dizin (Din Grupları Dizini: Muharref Dinler Maddesi)

 

 

Takiyye: Gerçeği farkederlerse kötülük yapacaklarından kor­kulan kimse ya da kimselerin yanında kişisel kanaat ve inançların gizli tutul­masına de­nir. Takiyye, şiilikte önemli bir din kuralıdır. Bk. Muhammed Abdüssettâr et-Tunsewî, Butlan'u Akıyda'tiş-Şia S. 72 ; Bk. Muhibbuddîn el-Khatıyb, el-Khutut'ul-Ariyda s. 54 ; Bk. İsav, Milletlerarası Şiilik sempozyumu s. 682 -739 - 750 ; Bk. Ferîduddin Ferit Aydın, İslâmda İnanç Sistemi s. 159, 160: Bk. Dr. Abdullah Sellûm es-Sâmerrâî, El-⁄ulw'wu wa'l-Firak'ul-⁄âliyeh. S. 167; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 607; Bk. Yusuf Kerimoğlu, Kelimeler, Kavramlar s. 148; Ayrıca bk. Cilt-8. Tefsir ve Kûr'ân Bilimleri Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, Konularına Göre Ayetler Dizini: Takiyye Maddesi.);

 

Tanrı: İlâh'ın türkçe karşılığı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 490; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (İlah  Maddesi) s. 188; Bk. Ages. (Tanrı maddesi) s. 614; Ayrıca Bk. Aynı dizin İlâh Maddesi.

* Tanrı kelimesiyle ilgili eleştiri: 

 

Tanrıbilim: Bk. Alfabetik Dizin: İlâyât Maddesi.

 

Tefrıyt-Tefrît: Daha çok konularda bir şeye, gerektiği kadar önem ver­memek, me­seleye il­gi­siz kalmak. Tersi: İfrat. Bk. İfrât ve ğuluww maddeleri. Bk. Ali b. Ali b. Muhammed b. Ebi'l-İzz ed-Dımışkıyy, Şerh'ul-Akıyda'tit-Tahâwiyya s. 788-792;

 

Tektanrıcılık (Monothéisme): Bk. Cilt-4. Felsefe ve Mantık Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Monoteizm Maddesi)

 

Tanrıcılık (Théisme): Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 491;

 

Tanrıtanımaz (Athéist): Ateist, kâfir, imansız. Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, İman Prensipleri Dizini, Vicdânî Kimlikler Dizini: Kâfir Maddesi)

 

Tanrıtanımazlık (Athéisme): Küfür. İmansızlık. Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, İman Prensipleri Dizini, Vicdânî Statüler Dizini: Küfür Maddesi)

 

Tenebbu': Peygamberliğe kalkışmak. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 639;

 

Teokrasi (fr. Théocratie): Rûhâni devlet yönetimi. Şer'î devlet biçimi ile karıştırılmamalıdır! Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi. s. 40-43

 

Teoloji (fr. Theologie-İlâhiyât): Tanrıbilim. Bk. Alfabetik Dizin (İlâhiyat Maddesi); 

 

Teslîs-Teslis: «Üç tanrılık gücün tek tanrıda birleşmesi»: Bk. Grupsal Dizin, Hıristiyanlık Kavram ve Terimleri Dizini: Teslîs Maddesi.

 

 

 

 

 

U

 

 

 

 

Ü

Ümmet Kavramı: Bk. Grupsal Dizin: İslâm'da Usûl Terimleri Dizini: Ümmet Maddesi.

 

 

 

 

V

 

 

Va'z- Vaiz: Dinsel öğüt. (Türkiye'de)  

 

 Vicdân: İçsel yargı, Kişinin örtülü inanma ve yargılama duygusu.

 

 

 

Y

Yahova: İbrancada Allah'ın adı.  Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnaç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özel Bilgiler Bölümü) s. 13;  

 

Yaradancılık: İlk nedenin zorunluluğu ilkesine dayanan yaratıcıya inanma felsefesi. Cilt-4. Felsefe ve Mantık Konuları Kaynak Referansları (lfabetik Dizin: Deizm Maddesi.)

  

Yaratıcı:

 

Yasak Meyve: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 715;

 

 

Z

 Zenb: Bk. Aynı dizin: Günah Maddesi.

 

 

 

GRUPSAL DİZİN

 

DİN VE İNANIŞLAR DİZİNİ (Dinler)

 

ANADOLU TÜRKLERİNDE BOŞ İNANIŞLAR DİZİNİ:

1. Çarpılma ile İlgili İnanışlar: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 36;

2. Çaput bağlama İnancı: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 36;

3. Evliyacılık: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Veliyyullah Maddesi) s. 541; İslâm Alimleri Ans. (18 cildin tamamı); Ahmet Yaşar Ocak, Menâkıbnâmeler. (Kitabıh tamamı).

4. Ölücülük, Ölü Ruhuna Kur'an Okumak: Bk. Behce'tül-M'arife Ans. (El-Mecmu'atü's-Saniye= İkinci koleksiyon) 2/79, Ölü ruhuna kur'an okuyan kadınlara ait bir tablo); Bk. Ferit aydın, İslâm'da İnanç sistemi S. 141,148; Bk. Mehmed Akif Ersoy, Safahât, İkinci Kitap: Çin ve Mançurya'da, s. 169:

« İbret olmaz bize, her gün okuruz ezber de !

    Yoksa, bir maksat aranmaz mı bu âyetlerde ?

    Lafzı muhkem yalınız, anlaşılır Kur'ân'ın ;

    Çünkü kaydında değil, hiç birimiz mânânın :

    Ya açar Nazm-ı Celîl'in bakarız yaprağına ;

    Yahud üfler geçeriz bir ölünün toprağına .

    İnmemiştir hele Kur'ân, bunu hakkıyle bilin,

    Ne mezarlıkta okunmak, ne de fal açmak için !»

 5. Sakat Tevekkülcülük (Tevâkülcülük): Bk. Mehmed Akif Ersoy, Safahât, Dördüncü Kitap: Vaiz Kürsüde, s. 253-276;

6. Nazarlık takma İnancı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü (Abbas'ın eli Maddesi) s. 10; Bk. Age. (Nazar boncuğu, Nazarlık ve Nazar Takımı Maddeleri) s. 420;

 ------------------------------------

 

ESKİ TÜRKLERDE DİN VE İNANIŞLAR:

•Şamanizm: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 34, sözlük (Akşaman Maddesi): s. 6; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 477; Bk. Age (Türklerin Dini Maddesi) s. 524; Bk. Age. ( Yakut şamanlığı Maddesi) s. 551; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 571; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 64-67;

Eski Türk Putları:

* Gök Tanrısı:

* Sular Tanrısı:

* Yer Tanrısı:

 Bunlar birinci derecedeki tanrılar idi. İkinci derecedeki tanrılar bun­lara bağlı idiler.

Akana: Eski Şaman Türklerine ait tanrıça. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s. 7;

Ak Din: Şamanlığın 20. Yüzyılda aldığı yeni ad. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 7; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 25;

Akşaman: İyi ruhlarla yaşayan dinadamı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 28;

Angakok: eskimoların, şamanlarına verilen ad. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 10;

Arbağ: Büyü. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 50;

Atasagun: Kutsal hekim-dinadamı (Kökten putçuluğun esin kaynağı). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 61;

Ay Han: Oğuz Han'ın göksel oğlu. Türk putçuluğunun önemli esin kaynaklarındandır. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 68;

Ayı tanrı: Eski türklerde orman tanrısı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 68;

Bumçak: Göktanrıya giden kutsal yolun bekçi tanrılarından biri. (Digeri buzul Toyun). Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 93;

Burkan: Eski türklerde Budizm'e verilen ad. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 92;

Burkat: Eski Türklerde puta verilen ad. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 29;

Cıgr: Savaş cinleri. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 100;

Çor: Kötü ruh. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 106;

Dağ Han: Oğuz Han'ın göksel oğlu. Türk putçuluğunun önemli esin kaynaklarındandır. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 107;

Deniz Han: Doğa tanrısı olduğuna inanılan, Oğuz Han'ın küçük oğlu. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.113;

Ergenekon: Milâdî 1900'lerin başından beri Türk ırkçılarının malzeme olarak kullandıkları bir masal. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 141; Bk. Meydan Larousse s. 4/313;

Erlik Han: Yeraltı tanrısı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.143;

Kam: Şamanlıkta dinadamı. Ermiş. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.237;

Oğuz Han: Eski türkler tarafından tanrılaştırılan kral. Çağdaş türk kök­ten putçuluğunun önemli esin kaynaklarındandır. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 374;

Olcay Han: Yafes'in Oğuznamedeki adı. Bu kitapta adı geçen bütün kişiler türk putçuları tarafından kutsal sayılmaktadır. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.377; Ayrıca bk. Aynı dizin: Oğuz Han Maddesi.

Şaman: Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.477; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 571;

Ülgen: Göktanrı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 533;

--------------------------------

 

 ARAP CAHİLİYESİ DİN VE İNANIŞLARI:

GENEL: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/579-600;

•Eski Arap Putları ve kutsal değerleri:

Nasb-Nusub: Put, Putlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 370;

Hubel : Khuzeyme b. Mudrike'nin putuydu. (Bk. İbni Kesir Tefsiri : 7/431); Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 203; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 170; Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/585;

İsâf: Amr b. Luhay tarafından getirilmiş ve Safâ ve Marwa tepelerine dikilmişti. Adları Kur'ân-ı Kerim'de geçmez. Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/585;

Kuzah: Arap câhiliyesinde bulutlar meleği. Bk. Orhan Hançerlioğlu. Dünya İnançları Sözlüğü (Alâimüssemâ Maddesi) s. 28; Bk. Age. (Kuzah Maddesi) s. 281; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Kuzah Maddesi) s. 279;

Lât : Güneş Tanrıçası. Taif civarında bulunurdu. (Kitab'ul-Asnam); Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/585; Bk. Kur'ân-ı Kerîm: Necm Sûresi-53/19;

Menâf: Arap Câhiliyesinde bir put adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 320; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 319;

Menât: Evs ve Hazrec'in ölüm Tanrıçasıydı. Sahilde El-Muşellel Mevkiinde bulunurdu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 320; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 320; Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/585; Bk. Kur'ân-ı Kerîm: Necm Sûresi-53/19;

Nusb: Arap Câhiliyyesinde put olarak tapılan heykeller. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 437;

Ukaysir: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 669;

Uzzâ: Kinane ve Kureyş'in putu idi, En-Nakhle Mevkiinde bulunur, Kabe'de putuyla temsil edilirdi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 678; Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/585; Bk. Kur'ân-ı Kerîm: Necm Sûresi-53/19;

Vedd, Suva, Yağus, Yaûk, Nesr : Vaktiyle Nuh Peygamber'in kav­min­den salih kimser olan bu zevat daha sonra tanrılaştırılmışlardır. Çok sonra­ları araplar tarafından da putlarına tapılmıştır. (Bk. İbni Kesir Tefsiri : 8/261,262); Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Suvâ Maddesi) s. 555; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Sanem Maddesi) s. 446; Bk. Safiy'yurrahmân el-Mubharekforî, er-Rahıyq'ul-Makhtûm s. 27; Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/585; Bk. Kur'ân-ı Kerîm: Nûh Sûresi-71/23;

•Eski Arap İnanışları:

Beliyye: Tekrar dirildiğinde binmesi için zenginlerin mezarına bağlanan binek. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 42;

Nesnâs: Tek gözlü ve tek ayaklı cin. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 363; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 426;

--------------------------------

ESKİ ANADOLU DİN VE İNANIŞLARI:

GENEL: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 39;

Attis: ilkbahar tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 64;

Kybele: «Anaerkil Anadolu halklarının en eski ve en büyük tanrıçası.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 282;

Kumru: Eski anadolu inanışlarında Kybele'nin simgesi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 275;

-------------------------

•Frigyalılar'da Din ve İnanış:

•Frigya Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 160;

Askaenos: «Frigyalıların en önemli putu. Tapınak yeri yalvaçtadır.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 55;

------------------------------------

•Hititlerde Din ve İnanış:

 •Hitit Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 199;

Arinna: Güneş tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 52;

Dolikhenos: Fırtına tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 120;

Hurriş: Boğa tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 202;

İlluviyanka: Fırtına tanrısıyla dövüşen ejder. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 214;

Kamuşşaba: Koruyucu tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 237;

Kaşku: Ay tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 244;

Kuaba: Ana tanrıça Kybele'nin Hitit dilindeki adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 273;

Lelvani: Savaş tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 288;

Levanis: Fırtına tanrısının kız kardeşi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 289;

Narik: Fırtına tanrısı. Zas Hazua'nın yardımcısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 358;

Vuruşemu: Güneş tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 546;

Zas-Hazuna: Fırtına tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 568;

Zintuhi: «Fırtına tanrıları ailesindendir.». Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 574;

 

------------------------------------

•Hurriler'de Din ve İnanış:

•Hurri Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 202;

Kumarbi: Hurrilerde bütün putların atası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 275;

Kuşuk: Ay tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 279;

-------------------------------

•Lidyalılar'da Din ve İnanış:

--------------------------

 •Mitanniler'de Din ve İnanış:

Uruvanassel: «Mitanni pentaonu'nun büyük tanrı üçlüsünden biri.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 530;

--------------------------

•Urartular'da Din ve İnanış:

Haldi: Urartuların en büyük putu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 180;

----------------------------

•Luviler'de Din ve İnanış:

Uruvanda: Luvilede geyik tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 530;

Zibarva: Eski bir put. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 573;

---------------------------

 

 ESKİ AVRUPA DİN VE İNANIŞLARI:

§ Cermenlerin Dini:

 Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 32; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 98;

------------------------------

 

 ESKİ-YENİ HİNT DİNLERİ VE İNANIŞLARI:

GENEL: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/601-616;

§ Hint Dinleri Dizini:

•Brahmanizm: Temel Hint dini. Hinduizm'i de içine alır. Hindistan'ın sosyo-ekonomik ve politik yapısını bu din biçimlen­dirmiştir. Hurafelerle Hinduizm'e dönüşmüştür. Ruhban kastının egemenliği bu dinin en büyük özelliğidir. Kastlar, 1947'de anayasa ile kaldırıldı. Bu dinde ilah kavramı pek belirsiz­dir. Brahmanizm'e göre âlem kadimdir, ruhlar ise bedenler arasında göçerek devam eder.

 •Hint Dinleri: (Genel). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 196;

 

•Budizm: Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 70-76; Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 45-47; Bk. Süleyman Hayri bolay, Felsefî Doktrinler Söslüğü s. 36; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 20-25; Age. (Sözlük) s. 28; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 91; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 99-103;

--------------

•Brahmanizm: Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 58; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 89; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 93;

--------------------

•Hinduizm: Gelişmiş Brahmanizm; Hintlilerin milli dini ya da brah­ma­nizmin dejenere edilmiş şeklidir. Hinduizm ve Jainizim, Brahmanizm4den doğmuştur. Onun istihaleye uğramasının bir sonucudur. Brahmanizm'in kutsal metinleri olan Vedalar'a, Brahmanalar'a ve Upanişadlar'a halkın, sıradan ve sonradan doğma inançlarının karışımı so­nucu Hinduizm doğmuştur. Bk. Brahmanizm, Budizm; Bk. Hint dinlerin­deki terimlere: ve­dizm, jainizm, maharabha­rata, sudra, veda, brahmana, brahman, brahma, upanişad, arhant, atman, kast, vişnu, siva, trimutri, hi­na­yana, mahayana, ramayana, bodhisatva, kaodizm, mantra. Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 58-63; Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 107; Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 101-105; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 197; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 93-98;;

--------------

•Jainizm-Jainisme (Cainizim-Caynizm-el-Yâniyye): Hinduizm'den tü­reyen din. Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 49-54; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 228;

----------------

•Kaodaizm: Budizm'le Vietnam ispiritizmacılığının sentezin­den doğan yeni din. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünyü İnançları Sözlüğü s. 239;  Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 98

-----------------­­

•Konfüçyüs Dini: Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 163-169; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Konfüçyanizm Maddesi) s. 265; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 61-

-----------------

•Sihizm-Sikhisme-Sih Dini: İslâm-Hinduism sentezi bir din. Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 257-261; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 461; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 103;

-----------------

•Vedizm: Hindistanın çok tanrıcı en eski dini. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 540; Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 91;

-----------------

•Vişnuizm: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 544;

---------------------

§ Hint Dinleri Kavramlar Dizini:

 Abhaya Hint  : Sanskritçe korkusuzluk. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 8

Abhidhama Hint: Budizmin erkanını içeren eserin son bö­lümü. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 8

Abhişeka Hint: Hinduizmde bir tören. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 2;  Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 8;

Abnoba: Kutsal ağaç. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 9

Aditi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 11;

Advaita: Hinduizm'in altı mezhebinden biri. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 13;

Agni: Ateş tanrısı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 17;

Ahalya: Hint dinlerinde Havva. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 18;

Ahimsa: Hiç bir varlığı incitmeme ilkesi. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 20;

Aitareya: «Hint Brahmanlarının mukaddes kitaplarından biri» Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s. 6; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 24;

Ajivika: Atom inancı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 24;

Akrama: Hinduizm'de manastır. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.27;

Alara: Her şeyi bildiğine inanılan bilgin. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 29;

Amrita: Hint Mitolojisinde cennet yemeği ve içkisi. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 10;

Ananta: Tanrısal yılan. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 43;

Annapurna: Tanrıça Burga'nın öbür adı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 45;

Arhant: Hint dininde ermiş. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 51;

Arya Somaj: Hint Dinlerinden bir mezhep. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.12;

Aslan Vişnu: Vişnu'nun dokuz tecellisinden biri. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 56;

Asura: Kötülükçü şeytanlar. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 57;

Asvinler: Işık tanrıları. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.58;

Aşvamedha: Veda Dini'nde at kurban etmek. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.14; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 60;

Aşvinler: İkiz tanrılar. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 60;

Atharva Veda: Vedizm'in dört kutsal kitabı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 62;

Atman: Brahmanizm'de hayat soluğu, ruh. Bk. Meydan Larousse 1/839; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 20

Avadona: Buda Dini'nde hikayeler. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.15;

Avalokitesvara: Tanrısız Budizm'i putperestliğe dönüştüren Mahayana Budizmi'nde Şefkat Tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.15; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 66;

Avatar: Vişnu'nun dünyaya onuncu gelişinde alacağı ad. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 66;

Avatora: Bir ilâhın yeryüzünde tecelli etmesi. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.15;

Bala Rama: Vişnu'nun çeşitli tecellilerinden. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 75;

Bali: Şeytanlar kralı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 76;

Benares Kraliçesi: Buda'nın ilk karısı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 82;

Bhagavat Ghita: Vişnu'nun sözlerinde oluşan kitap. 83;

Bhagavat: Hint Dini'nde Tanrı Vişnu ve onun cismânî bir şikli olan Krişna'ya verilen ad. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 26; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 83;

Bhagirathi: Kutsal Ganj Nehri'nin kaynağına verilen ad. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 84;

Bhakti: Hinduizm'de sofuluk. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 84;

Bhakti Sutra: Mistik söylemler. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 84;

Bodhi (Bodhisatva) : Budacılıkta en yüksek velilik mertebesine ulaşan kişi. Bk. Orhan Hançerlioğlu. Dünya İnançları Sözlüğü s. 83, 86;

Bosatsu: Bk. Bodhisatva.

Brahma: Hint dinlerinde, kâinâtı yarattığına inanılan ilâh. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 88; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 27;

Brahma-loka: Hint dinlerinde tanrıların oturduğu en yüksek gök taba­kası. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 28; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 89;

Brahman: Mutlak kâinat, bütün eşya ve âlemlerin ilâhi ve maddi vasfını anlatmak için kullanılır. «Vahdet-i vücûd»'un te­meli bu olsa gerek­tir. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 28; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 89;

Brahmanlar: Hint rahipleri. Brahma'dan vahiy aldıklarına inanılan bu adamlar, karıları olan brahminler ile 1947'ye kadar en yüksek kast sayılırlardı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 89;

Brahmanalar: Vedaların tefsiri. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 89;

Brahmoizm: Vişnuizm, Budizm ve Hıristiyanlık karışımı bir Hint mezhebi. 19. yy. da Raca Ram Mohan Roy tarafından ku­ruldu. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 89;

Budha-Buda: Seyr-u Sülûk ile tanrılaşmış insan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 90; Ayrıca bk. Cilt-16. Biyografya Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Budha Maddesi.) 

Bud-Zat: Tibet Budist mabedinde ilâhi korosunu yöneten rahip. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 29;

Çri: Mutluluk tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 106;

Dadu-Panti: Vişnuizm'in bir kolu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 107;

Dasalar: Kötülükçü cinler. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 109;

Dhamapada: Budha'nın sözlerinde oluşan kitap. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 114;

Dharma: Doğruluk tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 114;

Dharmasutra: Vedizm'in emirlerini kapsayan kitap. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 114;

Dhyan: Transa geçebilmek için yapılan konsantrasyon. (Murakabe). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 115;

Dhyanı- Bodhisatva: Arif-i Billah. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 115;

Diaus-Pitar: Gökyüzünün babası tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 115;

Dipavali: Hindistan'ın on gün süren bayramı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 118;

Dul Kadın: Kocasının cesediyle yakılan, ya da kendini yakan Hintli kadın. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 124; Ayrıca bk. Aynı dizin:  Sati  Maddesi.

Dvarapala: Kötü ruhların içeri girmesine engel olan bekçiler. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 125;

Fakirizm: Hint fakirlerinin, kerâmet ve dogaüstü olaylar diye sergiledik­leri çeşitli gözboyayıcılık örnekleri. Rufai ve Kadiri gibi tarikatların dervişleri tarafından yapılan gösteriler de bu kaynaktan beslenir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 152;

Gana: Toprak tanrıları. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 163;

Gandharva: Su tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 163;

Ganga: Kutsal Ganj Nehri'nin adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 163;

Gangotri: Hac için Hinduların toplandığı Ganj'ın kaynak yeri. S. 163;

Gaya: Budistlerce kutsal sayılan kent. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 164;

Gayatri: Brahmanlarca güneşe yapılan dua. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 164;

Hiranyakasipu: Hint dinlerinde şeytan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 198;

Hinayana: Budizm'in doktrini. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 196;

Hum: Hint Dinlerinde -konsantre olabilmek için- yogiler tarafından bin­lerce kez tekrarlanan mantralardan bir sözcük (Hint dinlerinde bir zikir lafzı); Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 379; Ayrıca bk. Aynı Dizin: Mantra, Om, Mani ve Padme Maddeleri.

İndra: «Göksel güçlertanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 218;

Kali: Ölüm tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 236;

Kama: Aşk tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 237;

Kartikeye: Savaş tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 243;

Kastlar: Hint dinlerinde katı kurallara dayalı sosyal sınıflar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 244; Bk. M. Larousse s. 7/56; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 94;

Krişna: Sürüleri koruyan tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 271;

Krişne-Vişnu: Tanrı Vişnu'nun çeşitli tecellilerinden biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 271;

Linga: Siva adlı putun kutsal penisi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 291;

Lokapala: Brahmanizm'de II. Derece tanrılar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 292;

Lokesvara: Bk. Aynı dizin: Avalokitesvara Maddesi.

Madhyamika: «Evrende her şeyin boş ve insan için hiç bir şeyin değmez olduğu inancı.»'na dayalı mezhep. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 294;

Maharabharata: «Hint mitolojisinin, Vedalar ve Ramayana ile birlikte üç önemli kaynağından biri.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 294;

Mahadevi: Tanrı Siva'nın eşlerinden biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 295;

Mahamaya: Buda'nın kutsal annesi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 295;

Mahasanghika: Budizm'de bir mezhep. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 295;

Mahatma: Hint dinleri terminolojisinde ermiş ve bilge kişi. Türkçedeki «Hazretleri» kavramının karşılığıdır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 295;

Mahavira: Ulu kişilik demektir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 295;

Mahayana: Budizm'in iki öğretisinden biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 295;

Maitreya: Budizm'de beklenen mesih, ya da mehdi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 296;

Mandala: Eski Hint inanışlarına göre evrenin yaratılış tasarımı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 300;

Mani: Hint Dinlerinde -konsantre olabilmek için- yogiler tarafından bin­lerce kez tekrarlanan mantralardan bir sözcük (Hint dinlerinde bir zikir lafzı); Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 379; Ayrıca bk. (Aynı Dizin: Mantra, Om, Padme ve Hum Kelimeleri)

Mantra: Hint dinlerinde zikir, wird. (Om, mani, padme, hum) sözcük­le­rinin çok tekrarıyla yapılır. Bk. Robert E. Ornstein,The Psychology of Consciuness (Yeni bir psikoloji), Çevirenler: Dr. Erol Göka-Feray Işık. s. 110, 117-118-İnsan Yayınları; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 302, 379; Bk. Sir James Bolevard, Meditasyon s. 12, Çeviri: Şebnem Gürpınar. OHM Yayınları, İstanbul-1993; Ayrıca bk. Aynı Dizin: Om, mani, padme ve hum sözcük­le­ri

Manu: Hint inanışlarında, yaratılan ilk insan (Adem). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 302;

Manu Yasaları: Brahmanizm'in, M. S. II. yy. da yazılmış önemli kaynağıdır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 303;

Mara: Budizm mitolojisinde şeytan. 303;

Marichi: «Brahma'nın zihninden doğup insanlar arasına indiklerine inanılan on bilgeden biri.» 304;

Mathura: Krişna-Vişnu'nun doğduğu yer. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 308;

Matrika-Devis: Dişi bodhisatvalar. Bk. Aynı dizin: Bodhisatva Maddesi.

Maya: «Yaratıcı güç ve yarattığı düşsel görüntü.» 309;

Mimansa: Brahmanizm'in altı tarîkatından biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 332;

Mithra-Mithra Dini-Mitraizm: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 334-336;

Muni: Zâhid, sofu, derviş...Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 344;

Nandi: Tanrı Siva'nın bindiği boğa. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 357;

Naraşima: Tanrı Vişnu'nun yarı aslan yarı insan tecellisi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 357;

Narayana: Sularda yüzen tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 358;

Nasuki: Kutsal yılan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 358;

Niruti: Ölüm, kötü ruhlar ve cehennem tanrısı. 367;

Nirvana: Hint tasavvufunda «Fenâfillah» inancı. Bk. Aynı dizin: Samadhi Maddesi; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 21; Bk. Sir James Bolevard, Meditasyon (Çeviri: Şebnem Gürpınar) OHM Yayınları, s. 17

Om: Hint Dinlerinde -konsantre olabilmek için- yogiler tarafından bin­lerce kez tekrarlanan mantralardan bir sözcük (Hint dinlerinde bir zikir lafzı) Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 379; Ayrıca bk. Aynı Dizin: Mantra, Mani, Padme ve Hum Maddeleri.

Padme: Hint Dinlerinde -konsantre olabilmek için- yogiler tarafından binlerce kez tekrarlanan mantralardan bir sözcük (Hint dinlerinde bir zikir lafzı)Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 379; Ayrıca bk. Aynı Dizin: Mantra, Mani, Om ve Hum Maddeleri

Parsavantha: «Jainizm'in mitolojik kurucusu.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 398;

Parvati: Doğa tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 398;

Patanjalizm: Hintli Budist Rahip Patanjali'nin Sutralar  adlı kitabında düzenlediği ve ifade ettiği dinsel doktrin. Bk. Ferîduddîn Ferit Ayın, İslâm'da İnanç Sistemi s. 61, 182, 220; Bk. Ferîduddîn Ferit Ayın, Tarikatta Râbıta ve Nakşibendîlik s. 174, 204, 240, 247, 331, 333

Pragiapatiler: Brahmanizm'e göre ilk canlılar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 416;

Prakriti: Brahmanizm'e göre insan ruhlarını ve olaylar dünyasını mey­dana getiren temel ilke. 416;

Pranca-Paramita: «Mahayana Budizmi'nin kişileştirilmişi.» Tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 416;

Puranalar: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 422;

Puruşa: Brahma, Vişnu ve Siva adlı tanrıların ortak ruhu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.422;

Pusari: Güneş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.422;

Rahu: Şeytanın başı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 427;

Rama:  Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 428;

Ramananda Tarîkatı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.428;

Ramayana: Birçok kutsal destanın genel adı. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 428;

Ravana: «Şeytanların başkanı olan dev» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 429;

Rig-Veda: Veda Dininin en eski kutsal kitabı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.433;

Rudra: Veda Dini'nde savaş tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.436;

Rukmini: Tanrı Krişna'nın karısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.437;

Rupadhatu: Budizm tarminolojisinde tanrıların yaşadığı yer. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.438;

Sadu:  Zâhid kişi. Dünyadan el etek çekmiş kimse.

Samadhi sansk. : Budacılık'ta «fenâfillâh». Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 444;

Samkhya: Brahmanizm'in altı usûlünden biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 445;

Samnyasin: Çilesi sona ermiş velî. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 45;

Samsara: Ruhgöçü. Bk. Ruhgöçü ve reenkarnasyon maddeleri. Ayrıca Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 21; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 445;

Samskara: «Bir insanın, yaşamının çeşitli dönemlerinde yapılan on din­sel törenin genel adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 445;

Sarasvati: Yeraltı ırmağı-tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 447;

Satapatha-Brahmana: «Brahmanizmin ünlü kutsal kitapları olan Brahmanalardan biri. » Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 449;

Sati: «Kocasının cesediyle birlikte ateşe atılıp yanan kadın.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 449; O. Hançerlioğlu, adı geçen yapıtında: «Bu çağdışı gelenek, Hindistan'da çok yakın zamanlara kadar sürmüş, İngilizlerce yasaklanmıştır.» demekten kendini alamamasına karşın, bu ülkeyi asırlarca yöneten türklerin, bahsedilen cinayetlere yüzyıllar boyu göz yumduklarına ilişkin tek kelime yazmamıştır! Ayrıca bk. Aynı dizin: Dul kadın Maddesi.

Savitri: Brahma'nın karısı. Güneş tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 450;

Siva (Şiva): «Brahmanizm'in üç büyük tanrısından biri.» Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 464;

Sivaratri: «Brahmanizm'in beş büyük bayramından biri.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 464;

Skra: Budist efsanelerinde adı geçen putlardan biri. 465;

Soma: Sarhoşluk tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 467;

Sruti: «Brahmanizm'im kutsal kitaplarının genel adı. Sanskritçe vahiy» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 468;

Sthavira: Budizm'de bir tarîkat. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 468;

Sudra: Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 470;

Sukhavati: «Mahayana Budizmi'nde cennet.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 471;

Surya: Güneş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 471;

Sutralar: Patanjali'nin düzenlediği dinsel doktrin. Bk. Meydan Laroussa s. 11/633;

Suvaliyatta: Fırtına tanrılarından biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 471;

Svarga: Brahmanizm'de cennet. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 474;

Svetembara: «Jainizm'in iki mezhebinden biri.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 475;

Şatarupa: Brahmanizm'de Havva. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 478;

Tanta: İbâdet usûlü. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 492;

Tengala: Brahmanizm'de bir mezhep. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 501;

Tevaram: Siva ibâdet metinleri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 505;

Theravada: M. Ö. III. yy. da bir heyet tarafından saptanmış olan Budha Doktrini. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 508;

Thuglar Tarîkatı: İnsan öldürerek ibâdet etme ilkesi üzerinde kurulu bir terör tarîkatıdır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 510;

Tilaka: «Brahmanist Hintlilerin, vücut ya da alınlarına yaptıkları kutsal işaret ve dövmeler. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 513;

Trimutri: Eqânîm-i Selâse, teslis, Üçleme, trinité:  Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 518;

Tripitaka: Budizm'in kutsal kitabı.

Upanişad: Kutsal Hindu Metinleri. Bk. Meyden Larousse s. 12/426;

Urvaşi: Gök perisi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 530;

Uşaş: Gündoğuşu tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 531;

Vandagala: «İnsanın kurtuluşu konusunda Tengala öğretisine karşı çıkan öğreti.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 535;

Vaişesika: Brahmanizm'de altı büyük tarîkattan biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 537;

Varuna: «Vedaların en eski ve en büyük tanrısı». Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 539;

Vedalar: Veda dininin dört kutsal kitabı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 540;

Vedanta: Brahmanizm'in altı büyük mezhebinden biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 540;

Vihara: sansk. Budacılıkta tekke. Türk tarikatçıları tarafından tekke ya da te­kiyye adı altında oluşturulan ve kurumsallaştırılan mistik tapınağın ilham kaynağı budur. Bk. M. Larousse s. 12/600; Bk. Prof. Dr. Zekeriya Kitapçı, Orta Asya'da İslâmiyet'in Yayılışı ve Türkler. S. 115

Vişnu: Vedaların üç büyük tanrısından biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 544;

Yabandomuzu-Vişnu: Vişnu'nun -sözde- girdiği şekillerden. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 548;

Yama: Hint mitolojisinde ilk erkek (Adem). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 551;

Yama: Hint mitolojisinde ilk kadın (Havva). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 551;

Yontra: Yogada meditasyon objesi. Nakşi râbıtasındaki şeyhin silueti gibi. Bk. Sir James Bolevard, Meditasyon (Çev. Şebnem Gürpınar) OHM Yayınları s. 35;

 

ESKİ İRAN DİNLERİ:

GENEL: Bk. Orhan Hançerlioğlu Dünya İnançları Sözlüğü s. 221; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 84;90;

•Kiyomartizm: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/278;

•Manişeizm (Manicheisme-Maniheizm-Mani doktrini): İranlı Ünlü Ressam Fatik oğlu Erjeng  (Mani M. 215-276) tarafından kurulan (Zerdüşizm ve hıristiyanlık sentezi) düalist-düzmece din. Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 158; Bk. Biyografya (Mani); Al-Manhal/640; Bk. M. Larousse: 8/332; El-Müncid : 474; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi S. 89-90; Bk. Tahaviyye Şerhi: 1/27 Dipnot; Bk. Biyografya (Mani Maddesi)

•Mazdeizm (Mecûsîlik): Eski İran dinlerinden. Fr. Mazdéisme: Al-Manhal s. 652- ; İng. Mazdaizm: Dictionary Of Arabic Literary - M.Wahba, K. Muhandes/194 ; « İyilikçi Ahura Mazda'nın dini» Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/274-290; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 309; Bk. Ebulhuseyn Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Maltıy, Et-Tenbîh'u wa'r-Radd Alâ Ehl'il-Ehwâ'i Wa'l-Bida' s. 92;

•Mazdekizm: Eski İran dinlerinden. «Zerdüştçülük ve Manicilik re­form­cusu olarak ortaya çıkan devrimci İran'lı Mazdek, ya da Mazdak»'ın kurduğu ibâhiyeci dinsel hayat düzeni. Bk. Biyografya (Mazdek Maddesi); Ayrıca Bk. Mumsöndü Maddesi; Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Bâbekîlik. Khurremîlik ve İbâhiyye Maddeleri); Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 310;

•Mecûsîlik: Eski İran dinlerinden. Bk. Aynı dizin: Mazdeizm Maddesi. Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs s. 205; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 309; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 84; Bk. Es'ad es-Semahrânî, el-Bahâiyye'tu wa'l-Qadyâniyyeh s. 14;

•Mitraizm: Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 88;

•Parsîlik: Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 88;

•Zarwanizm: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/279;

•Zerdüşizm (Zoroastrizm) : Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/281; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnaç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özel Bilgiler Bölümü) s. 18-20; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 86, 87; Bk. A. Hamdi Akseki, İslâm Dini s. 17, 18; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 86;

Ayrıca bk. Mehmet Zeki Canan,­ Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 12-47; Bk. Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi, s. 47-72; 

 

•Eski İran Dinlerine İlişkin Kavramlar:

Ahuramazda (Ahura Mazda): Eski İran'da (Zerdüşizm ve Mazdeizm'de) ilah. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 21; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 18-20; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s. 6;

Ameşas Spentas: Ölmez Ermişler. Ahura Mazda'nın altı yardımcısı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.36;

Andra: Ara bozucu şeytan. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.43;

Asuralar: İyilikçi ruhlar. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.57;

Atar: Kutsal ateş. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.60;

Ateşgede: Zerdüşizmde ateş tapınağı. Bk. A. Hamdi Akseki, İslâm Dini s. 17, 18; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 18, 19 (Sözlük: S. 14; Bk. Ahmet Kahramah, Dinler Tarihi s. 86, 87;

Avesta (Zendavesta): Zerdüşizm'in kutsal Kitabı; Zerdüşt'ün sözleri olduğuna inanılan kitap.  Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.14;  Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.67;

Azer Burzin Mihr: Çiftçilerin kutsal ateşi. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 69;

Behişt: Mazdeizm'in cenneti. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 81;

Bundahisjin: Avestadan sonra gelen kutsal kitap. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 92;

Dakhma: Ölüler için yapılan sessizlik kuleleri. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 108;

Dayvas: Tabiatın iyi ruhları. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.109;

Denkart: Mazdeizm'in din ansiklopedisi. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 113;

Efrâsyâb: İran'ın eski mitolojik kahramanlarından. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 128;

Ehrimen (Ahriman): Zerdüşizm'de kötülükler ve karanlıklar tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 18-20; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.130;

Ender: Kötücül ruhlar. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.42;

Erdibihişt: Erdemin simgesi ve ateşin koruyucusu. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.140;

Fravhaşîler: Zerdüş Dini'nin koruyucu melekleri. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 159;

Ghanbar: Zerdüşizm'de bir bayram. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.162;

Gav-ı Arz: İranlıların, Dünyayı boynuzunun üstünde taşadığına (İslâm'a girdikten sonra da) inanmaya devam ettikleri mitolojik öküz. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s.164;

Hürmüz: Zerdüşizm'de İyilikler ve aydınlıklar tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 19; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 204;

Vahu Manah: İranlıların eski bir putu. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 545;

 Vendidat: Avesta'nın önemli bir bölümü. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 541;

Visjered: Avesta'nın dua kitabı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 541;

Zerdüşt: Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 570;

Zervan: İran'ın Zerdüşizm'den önceki tanrısı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 571;

 ---------------------------------

ESKİ MEZOPOTAMYA VE  SURİYE DİNLERİ:

GENEL:

Baal: «Eski İbrânîlerin büyük tanrısı. Eski çağlarda, Fenike. Kartaca ve bütün Güney Arabistan Baal'lere tapardı.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 71; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 131; Bk. Kur'ân-ı Kerîm: Sâffât-37/125 «E'ted'ûne Ba'len, Wa tezerûne Ahsen'el-Khâlikıyn?!»; Hz. Musâ'dan sonra Civar toplumların etkisiyle zaman zaman putperestleşen yahudilerin, muhtemelen, Bâbilliler ve Fenikeliler gibi Mezopotamya ve Akdeniz kavimlerinin etkisiyle taptıkları putlardan biri de budur. Bir diğeri ise Dagon'dur. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 149;

 

Aglibol: Ay tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 17;

Anatu: Göktanrısı Anu'nun karısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 42;

Astarte: İştar'ın farklı telaffuz edilmiş şekli olabilir. Yahudiler de bir ara buna ve Baal'e tapmışlardır.            Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 131;

Atargatis: Suriye bereket tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 61;

İştar: Savaş ve aşk tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 226; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 81;

Meşarru: Mezopotamya eski milletlerinde bir put. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 325;

Ramma: Adad putunun başka adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 428;

Zigurrat: Kule biçiminde tapınak. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 573;

----------------------------

 

•Akadlar'da Din, İnanış ve Putlar:

  --------------------------

•Arâmîler'de Din. İnanış ve Putlar:

Haddad: Arâmilerde baş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 179;

--------------------------

•Asurlular'da İlişkin Din, İnanış ve Putlar:

•Asur-Babil Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 58;

Asur: Asurluların en büyük tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 57;

Dagan: Gökyüzü tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 107;

Lamassu: İyilik perileri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 285;

----------------

•Babil Din ve İnanışları:

Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 20;

Akitu:  Dini bayram. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 7;

Bâbil Kulesi: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s. 20; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 33; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 73;

Babil Herkülü:

Babil Talmudu: Bk. Aynı dizin: Yahudilik maddesi.

 Bel: Babil tanrılarından biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 81. Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 81;

Edimmu: Ölülere giren kötü ruh. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 128;

Marduk: Babillilerde büyük tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 303; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 81;

Nabu: Marduk'un oğlu. Bilgelik tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 354;

Nebo: Babil tanrısının kutsal kitaptaki adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 360;

Nergal: Babil güneş tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 363;

Ninurta: Savaş tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 366;

Nusku: Ateş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 370;

Şamaş: Güneş tanrı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 81; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 477;

  --------------------------------

•Elamlılar'da Din, İnanış ve Putlar:

Elemlılar'ın putları: Şutaian, Şuşinak, Sumutu, Lagamar, Partikira, Ammakasipar, Turan (Hutran), Sapak, Ragipa, Sumungursar, Karsa, Kirsamas, Aiapaksin, Bilala, Panintimri, Silagara, Napsa, Napirtu, Kintakarpu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Şutaina  Maddesi) s. 485;

-----------------------------

•Fenikeliler'de Din, İnanış ve putlar:

•Fenike Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 154;

•Fenike Putları:

Adonis : Avlamak istediği yaban domuzu ta­rafından öldürü­len Fenike Tanrısı. Karısı Aştart'ın, O'nu kurtar­mak için cehen­neme indiğine inanılırdı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 12-13;

Adonia: Adonis'in ölüm yıldönümü yortusu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 13;

Astapte: Bir tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 56;

 Baalat: Fenikelilerin ve diğer sâmî kavimlerin en büyük tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s.19; O. Hançerlioğlu Baalat'ı Baal'ın dişil çoğulu gibi yorumlamış tır. Bu da dişi tanrılar, ya da tanrıçalar demektir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Baal Maddesi) s. 71;

Baal Haman (Hammon): Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s.19;

Baal Tsefon: Bir elinde hayat ağacı, diğeriyle şimşek fırlatan bir şekilde temsil edilirdi.

El: Fenikelilerde büyük tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 132;

Eşmun: Fenike bitki tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 146;

Haddad:

İştar: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 105; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 81;

Tanit:

Kaynaklar: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü. 57;

Milkat: Tanrıçalar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 332;

Mot: Ölüm tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 341;

-----------------------------

•Ken'ânîlerde Din, İnanış ve Putlar:

---------------------------

•Moablılar'da Din, İnanış ve Putlar:

Kemoş: Moablılarda bir tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 250;

--------------------------

•Sümer Din ve İnanışları:

•Sümer Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 472;

------------------

Ab-Zu: Sümer yeraltı suları tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 9

Adad: (Sümer, Asur, Babil, Hitit) Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 10; Aynı zamanda Arâmilerde fırtına tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 2;

Annunaki'ler: Sümerlerin II. Derece tanrıları. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 45;

 Aruru: Bir tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 54;

Anu: Sümer Gök Tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 10; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 81;

Anşar: Gökyüzü tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 45;

Asuskunamir: Tanrı Ea'nın yarattığı insan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 57;

Bo: Sümer sağlık tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 86;

Darak: Sümerlerde orman tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 109;

Dumuzi: Sümer bitki tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 124;

Ea: Sümerlerde su tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 126; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 81;

Enlil: yeryüzü tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 136; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 81;

Ereskigal: Yeraltı ülkesi tanrıçasi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 141;

Gaca: Bir sümer tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 162;

Gula: Can verici tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 175;

İnnina: Sabah tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 219;

Kişar: Yeryüzü tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 262;

Kumbaba: Sedir ormanlarını bekleyen tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 274;

Ma: Kybele'nin sümerce adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 294;

Melkart: Fenike ülke tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 320;

Namatura: Yeraltı ülkesi tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 356;

Nannar: Ay tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 357;

Nin: Sümer putlarından. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 365;

Nina: Su yolları tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 365;

Ningirsu: Savaş tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 366;

Ninhur sag: Sümer kış bölgesi tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 366;

Ninlil: Enlil adlı sümer putunun karısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 366;

Samukan: Sürüleri koruyan tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 446;

Sin: Ay tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 462;

Şullat: Fırtına tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 484;

Şumaliya: Krallığı koruyan tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 484;

Tiamat: Sümer, tuzlu su tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 512;

Utnapiştim: Sümer dilinde Hz. Nuh'un adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 531;

------------------------

 

•KARTACALILARDA DİN VE İNANIŞ:

GENEL:

Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 242;

-------------

Moloh: Güneş tanrı. Kendisine çocuk kurban edilen put. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 338;

Baal Hammon: Güneş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 71;

------------------------------

•KALDE TOPLUMUNDA DİN VE İNANIŞ

 

 ------------------------------------------

 

 

ESKİ MISIR DİN VE İNANIŞLARI

GENEL:

Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 329-331; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 75-79;

Aton Dini: Günümüzde mensupları bulunmayan eski Mısır'ın tek tanrıcı dini. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 15-17; Bk. Age. (sözlük: Firavunlar Maddesi) s. 7; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 62;

Hermetizm: Eski Mısır tasavvufu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 191;

 --------------------

•Eski Mısır Dinlerine ilişkin terim ve kavramlar:

*Amenti: Eski Mısır'da ölüler ülkesi. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 9; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 36;

Aşhlu: Cennet. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 58;

Ölüler Kitabı: Eski Mısır inançlarını içeren papirüslere yazılı çok eski bir eser. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 386;

 

----------------------

•Mısır Tanrıları Dizini: 

 Anubus : Mısır'ın ölüler Tanrısı. Gövdesi insan, başı çakal veya vahşi köpek, kuyru ise çalı biçimide temsil edilirdi.

Abouk: Mısır yağmur Tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 9

Ammon: Mısır baştanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 9; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 37;

Anat: Savaşçıların tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 42;

Anubis: Mezanlık tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 47;

Apis: Eski Mısır'ın öküz şeklindeki güneş tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 11;

Besi: Çocukları koruyan tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 83;

Firavun ve Firavunlar: İlah olduklarını ileri süren eski Mısır kralları. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 158; Bk. Cilt-8. Tefsir ve Kûr'ân Bilimleri Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, Konularına Göre Âyetler Dizini: Firavun Maddesi)

Gebeb: Yeryüzü tanrısı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 165;

Harmankis: Firavun IV. Tutmes'in, düşünde gördüğü tanrı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 183;

Hathor: Yaratıcı tanrıça. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 184;

Horus: Güneş tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 200;

Hunum-Khunum: Bereket tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 15;

İsis: Ana tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 223;

Keops: İlahlaştırılmış firavun. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 251;

Kepre: Güneş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 251;

Memphis (Menfis): Nil tanrısı Neilos'un kızı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Agenor Maddesi) s. 16;

Mentu: Güneş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 221;

Mikerinos: Tanrılaştırılan firavun. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 331;

Mini: Penis tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 332;

Nefertum: Mısırlılarda bir tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 360;

Neftis: Set'in karısı tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 361;

Neilos: Nil tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Agenor Maddesi) s. 16;

Nit: Güneşin annesi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 367;

Osiris: Kral tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 382;

Re-Ra: Güneş tanrı. Sonradan Khepri adını alan kurs başlıklı Mısır tanrısı. İlk Firavun kabul edilir. 426;

Seth: Karanlık tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 456;

Thot: Ay tarı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 510;

 

----------------

 

ESKİ YUNAN DİN VE İNANIŞLARI:

 •Eski Yunan Tanrıları, Kutsal Değerleri ve Çeşitli İnanışları Dizini (Yunan Mitolojisi):

GENEL: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 105-109; «Yunanlılar tanrılarını cesur,fedâkâr, iyilik sever ve bereket verici olarak düşündükleri gibi sefîh, hırsız, hilekâr ve fâhişe olarak da tasavvur etmişlerdir.» Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 107;

Adrasteia: Öc alıcı kader tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 13;

Afrodit : Aşk ve güzellik tanrıçası, Zeus ile Dione'nin kızı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 47; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 107;

Agasthos Daimon: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 16;

Agdos: Tanrıça Kybele'nin kaya biçimi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 16;

Aglaia: Sevimlilik tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 17;

Agnostika: Dinî yarışlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 17;

Agoraios: Pazar yeri tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 17;

Agron: Yağmur kuşu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 17;

Agyrtes: Kybele'nin dilenci râhipleri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 17;

Aiakos: Antikçağ Yunan kanramanlarından tanrılaştırılmış biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 21;

Aigaion: Yüz kollu dev. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 22;

Aigina: Zeus'un kaçırdığı peri kızı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 23;

Akheloides: Deniz kızları. Nehir tanrı Akheloos'ur çocukları. (Sirenler) 26;

Akheloos: Nehir tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 26;

Akhelon: Çamur tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 26;Akropolis: Yunan tapınaklarının bulunduğu tepe. Bk. Orhan Hançerlioğlu. Dünya İnançları Sözlüğü s. 27;

Alekto: Öfke tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 29;

Amatheia: Zeus'ün süt annesi olan keçi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 35;

Amazonlar: Savaş tanrısı Ares'in savaşçı kızları. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 35;

Ambrosia: Tanrıların yiyeceği. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 36;

Ampelos: Bağ tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 38;

Amphiaraos: Tanrılaştırılan bilgin. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 38;

Anathena: Adak ve kurban. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 42;

Andromache: Hektor'un karısı. Bk. Munîr Baalbaki, Al-Mawrid, Biographical Names pg., 8; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 42;

Apollon : Güzellik ve aydınlık tanrısı, Zeus ile Leto'nun oğlu ; Artemis'in kardeşi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 49; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 106;

Apotheosis: İnsanı tanrılaştırma. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 49;

Ares: Savaş tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 13; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 50; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 106;

Aresthanas: Hekimlik tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 51;

Aritmos: Yunan hurûfîliği. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 52;

Arkos: Zeus'un oğlu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 53;

Artemis: Doğa tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 53; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 106;

Asopos: Nehir tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 56;

Astraia: Zeus'un kızı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 56;

Athena: Saydam elbiseli koruyucu ve savaşçı sevgi tanrıçası. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.14; Bk. Orhan Hançerlioğlu. Dünya İnançları Sözlüğü s. 62; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 106;

Atropos: Üzüntü Tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 63;

Aura: Yel tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 65;

Boreas: Poyraz tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 87;

Daimon: Cin tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 107;

Damaskos: Tanrı Hermes'in oğlu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 108;

Dafnis: Çoban tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 109;

Dardanos: Zeus'un Elektra'dan doğma oğlu. (Dardanel adı buradan gel­mektedir). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 109;

Demeter: Ekin ve bereket tanrısı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 107;

Demiurgos: Yapıcı tanrı (Sâni-i Kâinât). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 112;

Deukalyon: Yunanca'da Nuh peygamber. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 113;

Didimeion: Miletos'daki Apollon tapınağı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 116;

Dike: Adâlet tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 116;

Dionysos: Tarım Tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 117; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 107;

Dionizos Tapımları:  Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Dionysos Dini Maddesi) s. 117-118;

Efaestüs: Ateş tanrısı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 107;

Eirene: Barış tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 131;

Eleusis: Halkı yoksul yaşamdan mumnun kılma propagandasına daya­nan gizli din. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 133;

Elyson: Eski yunan inanışlarında cenet. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 134;

Enyo: Savaş tanrısı Ares'in kızı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 138;

Eos: Gündoğuşu tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 138;

Epaphos: Zeus'un oğlu (Mısır Kralı). Menphis'le evlenmiş, Libya'nın babası olmuş. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 138;

Epihania: Eski yunan inancında tanrının fizik olarak görünmesi. Eski mücessime inancı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 139;

Erinyler: Öc tanrıçalar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 142;

Eris: Kavga tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 142;

Eros: Aşk tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 143;

Erymantos: Tanrı Apollon'un oğlu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 144;

Estiya: Zeus'un kızkardeşi ve doğum tanrıcası. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 107;

Europa: Zeus'un boğa şekline girerek kaçırdığı fenike kralının kızı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 148;

Ekstatis: Eski yunan inancında cezbe haâli. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 150;

Ex Consensu Gentium: Herkesin aynı şeyi düşünüyor olması nedeniyle Tanrı'nın var olması gerektiği inancı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 150;

Gaiya: Kâinâtın yaratıcısı dişi ilke. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 162;

Ganymedes: Zeus'un aşık olup kaçırdığı delikenlı (sapık tanrı!). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 164;

Gök tanrıları: Yunan-Roma. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 173;

Hades: Yunanlılarda ahiret inancı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 179; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 107;

Harmonia: Uyum tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 183;

Hektor: Troialı ünlü savaşçı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 187; Bk. Munîr Baalbaki, Al-Mawrid, Biographical Names pg., 43;

Helen Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 188;

Helios: Güneş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 188;

Hephaistos: Ateş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 189;

Hera: Evlilik tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 189; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 106;

Hermes : Sürüleri koruyan çobanlar tanrısı. Sonradan Olimpos'a ka­bul edildiğine inanıldı. Zeus ile Maia'nın oğlu. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 77; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 191; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 107;

 Herkül : Roma'da Yarıtanrı. M. Ö. 399 dan sonra Roma'da Yunan tan­rısı olarak kabul edildi.

Hermaphroditos: Hermes ile Aphrodite'nin erdişi (Hunsâ-i müşkül) oğlu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 190;

 Homeros-Hesiodos Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 200;

Hyakinthos: Erkeklerarası cinsel ilişkinin sembolü olduğuna inanılan yakışıklı delikanlı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 204;

Hymenaios: Düğün tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 205;

idea: Bk. Orhan Hançerlioğlu. Dünya İnançları Sözlüğü (Logos Maddesi) s. 291; Bk. Meydan Larousse s. 6211;

 İo: Zeus'un baştan çıkardığı râhibe. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 220;

Kabeiroi («Kabir»'ler): Sonraları yunanlılarca tapılan eski Anadolu'nun arkaik dönem tanrıları. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Kabir'ler Maddesi) s. 232;

Khloeia: Yeşillik tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 256;

Khloris: Çiçek tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 256;

Kirke: Büyücü tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 262;

Kore: Buğdaykız tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 267;

Logos: Platon Terminolojisinde ideaların kaynağı olan tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu. Dünya İnançları Sözlüğü (Logos Maddesi) s. 291; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 109;

Mantika: Kehânet. Bk. Orhan Hançerlioğlu. Dünya İnançları Sözlüğü s. 302; Ayrıca bak. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Olağanüstü ve benzeri olaylar Maddesi); 

Miletos: Milet (Söke)'nin kurucusu olduğuna inanılan tanrıoğlu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 331;

 Minos: Mitolojik Girit kralı. «Yunanlılar onu Zeus'un Europa'dan doğan oğlu sayarlar.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 332;

Moira: Tanrılardan da üstün bir güç olan kader. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 337;

Moros: Ölüm tanrı. (Yani Azrâîl). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 341;

Mysteria: Antik helen mistisizmi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 353;

Narkissos: Narsizmi temsil eden mitolojik yakışıklı erkek. Bk. Orhan Hançerlioğlu. Dünya İnançları Sözlüğü s. 358;

Neilos: Nil Nehri tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 362;

 Keto: Kadının, erkek kardeşiyle cinsel ilişkide bulununca yılan doğuracağı inancının simgesi. (Fücûrun çok çirkin karşılandığının tarihi kanıtı). Bk. Orhan Hançerlioğlu. Dünya İnançları Sözlüğü s. 253;

Olympos: Tanrıların oturduğu dağ. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 378;

Palaimon: Deniz tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 391;

Pan: Bütün anlamına gelen doğa-tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 393;

Pandora: Yunan mitolojisinde Havva Ana. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 395;

Persefon: Hadesin karısı ve yeraltı kraliçesi. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 107;

Pontos: Su tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 415;

Portunus: Liman tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s.  515;

Poseidon: Deniz tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 415; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 107;

Pythagorasçılık: Yunan mistisizmi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 424;

Selene:Ay tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 453;

Serapis: Mısır-Yunan ortak tek tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 455;

Skamandros: Irmak tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 465;

Themis: Adalet tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 508;

Titanlar: İnsanların atası olan tanrılar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 513;

Tukhe: Kader tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 525;

 Zeus: En büyük yunan tanrısı ve tanrıların babası. Kronos ile Rea'nın oğlu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 571; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 106;

--------------------------------

 

ROMA DİN VE İNANIŞLARI:

 •Roma Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 435; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 110-115;

Roma putları ve kutsal değerleri:

 Abeona: Roma tanrılarından.  Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 8;

 Acca Larentia: Roma Toprak Tanrıçası.   Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 9;

Adoroto: İmparatora tapma töreni. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 13;

Aedicula: Ölünün heykelinin konduğu mihrap. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 13;

Albuna: Kâhin kadınlar. Neffâsât. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 29;

Alemona: Cenin tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 31;

Anna Perenna: Toprak tanrıça. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 10; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 44;

Apollon: Müzik, ok, doğruluk, ışık ve güneş tanrısı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 111;

Augirum öğretisi: Gaybın bilinebileceği inancı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 65;

Augustus: İmparatorlara verilen kutsal ünvan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 65;

Aurora: Şafak tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 65;

Bellona: Savaş tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 82;

Bona dea: İyilik tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 87;

Bona Fides: Ahde vefa tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 87;

Capitolinus: Roma'nın en büyük tanrısı. Jüpiter'in diğer adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 96;

Carmentalia: Romalılarda bir bayram. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 96;

 Concordia: Barış tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 102;

Consus: Ürün tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 102;

Diana: Vahşi doğa tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 115; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 111;

Egeria: kaynak tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 128;

Fatum: Roma inancında kader. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 153;

Faunus: Çoban tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 153;

Feralia: Ölüler bayramı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 155;

Flamen: Putperest Roma döneminde dinadamı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 158;

Flora: Bahar tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 159;

Fortuna: Şans tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 159;

Genius: Roma inancında cin kavramı. Arapça «cin» sözcüğünün kökü­nün de bu latince kelimeye dayandığı iddia edilir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 166;

İlkbahar kurbanları: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 213;

Juno: Roma'nın en büyük tanrısı Jüpiter'in karısıdır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 230;

Jüpiter: Roma'nın büyük tanrısı. Yunanlılardaki Zeus gibi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 230;

Magna Mater: Tanrılar anası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 2094;

Mars: Roma savaş tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 305; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 112;

Mater Matuta: Doğum tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 307;

Megalesia: Kybele bayramı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 312;

Mercurius: Ticaret ve hırsızlık tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 322; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 112;

Minerva: Jüpiter'in kızı, şehir ve uygarlık tanrıçası. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 111;

Murtia: Merhamet tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 344;

Neptunus: Su tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 362; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 111;

Ops: Verimlilik tanrıçası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 380;

Plüton: Jüpiterin 3. kardeşi, yeraltı tanrısı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 111;

Saturnus: Tarım tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 450;

Venüs: Güzellik ve aşk tanrıçası. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 112;

Vesta: Jüpiter'in kızkardeşi, çocukların koruyucusu. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 112;

Vülken: Ateş ve yanardağların tanrısı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 112;

Yunon: Jüpiter'in kızkardeşi ve karısı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 111;

Romalılar Yunan tanrılarını taklit etmiş, oldukça büyük ve süslü hey­kellerle onları temsil etmişlerdir.

 

----------------

 

HIRİSTİYANLIK-İsevîlik: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 9, 13-24, 29-34, 59-60, 64-67; Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/262-272; Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 85-92; Bk. İbn. Kayyım el-Cevziyye, Hidâye'tul-Hayârâ (Kitabın tamamı); Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 28-30; Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs s. 88-94; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 30-57; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 154; Bk. Age. (Yoksul Maddesi) s. 726; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 193-194; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 182-228;

 Hıristiyanlıkta İman Esasları: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 194-201;

 

Hıristiyanlıkta İbhadet: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 202-206;;

Hıristiyanlıkta Reform: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 210-213;

 

------------------------

 •Hıristiyanlık Kavram ve Terimleri Dizini:

Absolüsyon: Günah bağışlama. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 9;

Adventist: İsâ'nın yeniden dünyaya geleceği inancı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 13;

Aforoz (Aphoros. Gr.- Excommunication,fr. İng-- Tahrim, Ar.) Hıris. : Dinden tard etmek, dinden kovmak. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 3; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 14; Ayrıca bk. Alfabetik dizin: Lânet Maddesi.

Ahasverus: Serseri yahudi demektir. Bununla, Hz. İsâ'ya eziyet eden adam amaçlanır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 18;

«Allah Baba»: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 194;

Albigeois'lar: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 29;

Aleksis: Ermişliğine inanılan mitolojik kişilik. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 29;

Amictüs: «Ayin esnasında papazın, boyun ve omuzunu örten takdis edilmiş giysi.» Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s.  9;

 Antisemitizm: Yahudi düşmanlığı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 47;

Anonsiyasyon: Kilisenin kurulu. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 10;

Arbon: Eski kiliselerde incilin okunduğu veya vazedilen kürsü. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s.  12;

Asansiyon-Ascention: Urûc, Hz. İsa'nın göğe çıkışı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s.  12; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Uruç Maddesi) s. 530; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü (Urûc Maddesi) s. 674;

Asampsiyon. Hz. Meryem'in göğe kaldırılışı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 12; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 56;

Aya: Rumca aziz demektir. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 16; 

Ayazma: Suyunun şifa verdiğine inanılan bazı kuyu veya çeşmeler üze­rinde kurulan kilise. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 68; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 16; 

Apostolet: Peygamberlik. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 11; 

Auto de fe: İspanyol engisizyonunun kutsal idam töreni. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 65;

Aya Nikola: Noel Baba. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 67; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 434;

Ayasofya: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 67;

Azir: İsâ'nın dirilttiği adam. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 69;

Aziz: Hıristiyanlıkta kutsallığına inanılan kişi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 69;

Bağışlanmak: Günah çıkarmak. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 73; Bk. Age. (Günah çıkarma Maddesi) s. 176;

Başdiyakoz: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s.  23, 40; 

Bazilik: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s.  23; 

Belzebut: Şeytan. Ken'anlıların Baalzebul adını vererek taptıkları ve si­nekleri yönettiğine inandıkları bir puttan Hıristiyanlığa geçmiş olabilir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 71; Ayrıca bk. Age. (Baalzebul Maddesi) s. 71;

Beşâret-İ Meryem: Hz. Meryem'in İsa'ya gebe kaldığı farzedilen 25. Mart günü yapılan tören . Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 26; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 83;

Cena: İsâ'nın yediği son yemek. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 98;

Communio: İsâ'nın eti ve kanı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 34; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 102;

Congreatio: Tüm tarîkatlar anlamında bir terim. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 102;

Conseeratio: Hıristiyanlıkta, bir insan veya eşyayı kutsama töreni. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 34; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 102;

Consolamentum: Albigeos (Katarlar) Tarîkatı'na girerken yapılan arınma töreni. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 102;

Consubstantialitas: «Allah-İsâ»' daki cevherî birlik. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 102;

Dimas: -Sözde- Hz. İsâ ile birlikte çarmıha gerilen adam. (İyi haydut). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 116;

Dinadamları: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 47-49;

Diyakoz: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 119;

Dolorizm: Çilecilik. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 9;

Ebyon-Ebyonculuk: Fukaralık felsefesi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 127;

Ekânîm-i Selâse:  Üç unsurlu tek ilah inancı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 131; Ayrıca bk. Teslis Maddesi.

Emanasyon: Kâinatta her şeyin Allah'dan sudûr ettiği inancı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 135;

Erastusçuluk: Kiliseyi devlete bağlı kılan öğreti. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 140;

Eukharistia: Katolik Mezhebinde bir tören. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 147;

Fideizm: Teslîmiyet. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 157;

Figürizm: Tevrât'ın Hıristiyanca tefsîri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 157;

Günah Çıkarma: Bk. Ayın dizin: Bağışlanma Maddesi.

Haç, Salîb, put, istavroz, cross, croix ; Bk. Meydan Larousse: 5/501; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 178; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 126;

Havârî : Bk. Şah Veliyyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa s. 2/260; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 145; Bk. Orhan Hançerlioğlu Dünya İnançları Sözlüğü s. 185;

Hesukhia: Bizans dönemi Hıristiyanlık tasavvufu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 193;

Hıristiyanlık Efsâneleri: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 229;

Hıristiyanlığın Uğradığı tahrifat:

Hıristiyanlıkta Günah bağışlama:

İlk günah: Adem'in elma yemesi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 213;

İncîl-İncil-İnciller: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 124-129; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 50-53;

* Mettâ-Matta İncîli: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 119; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 42; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 189;

* Markos İncîli: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 119; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 44; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 190;

* Luka İncîli: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 119; 45; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 190;

* Yuhannâ İncîli: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 119; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 45; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 191;

* Ebyon İncîli: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 121;

* Barnabas İncîli: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 122; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 49; Bk. Aynı dizin: Kitâb-i Mukaddes'in Bölümleri Maddesi- Ahd-i Cedîd altbaşlığı.

* Resullerin İşleri: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 191;

---------------------

İncillerde tahrîf ve çelişkiler: Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 38-41, 47-48;

-------------------

Katolik Bayramları: Septuagesima, Quinquagesima, Quasimodo, Urûc ve Hamsîn Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü (Paskalya) s. 180; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü (Paskalya) s. 399;

Keşiş-Keşişlik: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 245; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 253; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 245;

Kitâb-ı Mukaddes: Eski Ahit ve Yeni Ahit (Ahd-i Atîq ve Ahd-i Cedîd), yani Tevrât ve İncîl. Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 119-120; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Enâcîl-i Erbaa Maddesi) s. 86; Bk. Age. (Kitâb-I Mukaddes  Maddesi) s. 257; Bk. age. (İncîl Maddesi) s. 195; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü  (Kitâb-I Mukaddes  Maddesi) s. 262; Bk. Age. (İncîl  Maddesi) s. 217-218; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (İncîl  Maddesi) s. 195-197;

Kilise: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 261; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 256; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 202-206;

Kiyetizm: Uzlet ve ruhbâniyet. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 263;

Komünyon: Bir takdis şekli. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 265;

Kudas: Şarap-ekmek takdis töreni. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 279;

Manastır: Bk. M. Larousse s. 8/315; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 296; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 300;

Maskara (Maschera): Karnaval keşişi. İlkel dinlerden hıristiyanlığa geçmiş bir gelenektir ve kökten putçuluğun canlı kanıtlarındandır. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 306;

Menphistopheles: Şeytan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 321;

Mezmûr: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 337; Bk. Age. (Süleyman'ın Mezmurları Maddesi) s. 559; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 328;

Missa: Ekmek şarap töreni. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 334;

Misyonerlik faaliyet ve örgütleri: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 40;

Nâkûs: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 403;

Nasârâ: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 418;

Noel Baba (Ayanikola):  Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.15; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 434; Bk. Aynı dizin: Aya Nikola Maddesi.

Noel Günü: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 367; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 434;

Oğul: Bk. Age. s. 440;

Paskalya: Hıristiyanlara göre Hz. İsa'nın çarmıha gerildikten sonra di­rildiği gün. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s. 180; Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 399;

Piskopos: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 441;

Reformasyon: Yenileşme ve protestanlık. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 436;

Rûh'ul-Kudüs: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 486; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 186, 196;;

Takdîs: Kutsama. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 607; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 488;

Teofaji: Tanrıyı yeme inancı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 502;

Teslîs: Trinité, Eqânîm-i selâse inancı. Teslis: «Üç tanrılık gücün tek tanrıda birleşmesi»: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 504; Bk. Age. (Üçtanrıcılık Maddesi) s. 533; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inanç­ları sözlüğü (Ekaanîm-i Selâse Maddesi) s. 81; Bk. Age. (Teslîs Maddesi) s. 646; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 194;

Urûc-Uruç: Bk. Aynı dizin: Asansiyon Maddesi.

Üçtünrıcılık: Bk. Aynı dizin: Teslîs Maddesi.

Yortu (Yun. Eorti'den): Hıristiyanlıkta özel gün, bayram. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü (Yortu maddesi) s. 256; Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Yortu maddesi) s. 563;

Yoksulluk: Klasik hıristiyanlıkta yoksulluk en büyük erdemdir. Müslümanımsı sûfîlerin esin kaynağı bu olsa gerektir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 563; Ayrıca bk. Aynı dizin: Ebion-Ebionizm Maddeleri.

Vaftiz fr. Baptême: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s. 21, 242; Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 535; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 687;

 

Kitâb-ı Mukaddes'in Bölümleri:

1. Ahd-ı Atîq (Ahdiatik-Eski Ahit): Tevrat. Yahudilerle hıristiyanların birlikte kabul ettikleri bölüm. Ancak onlardan her birine göre Tevrât'ın nüshaları farklıdır. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 4, 12; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 19; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi, s. 138-148; Ayrıca bk. YAHUDİLİK maddesi, Tevrât alt başlığı.

 * Ahd-ı atîq 'ın bölümleri Tevrat (Tora): Tekvîn, Çıkış, Levililer, Sayılar, Tesniye, Yeşû, Hâkimler, Rut, I. Samuel, II. Samuel, I. Krallar, II. Krallar, I. Tarihler, II. Tarihler, Ezrâ, Nehemya, Ester, Eyyub, Mezmurlar, Süleyman'ın Meselleri, Vaiz, Neşîdeler Neşîdesi, İşaya, Yeremya, Yeremya'nın Mersiyeleri, Hezekiel, Daniel, Hoşea, Yoel, Amos, Obedya, Yunus, Mika, Nâhûm, Habakkuk, Tsefanya, Haggay, Zekarya, Malaki. Bk. Kitâb-ı Mukaddes; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi, s. 138-148; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 12; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Levililer Maddesi) s. 286;

2. Ahd-ı Cedîd (Ahdicedit): İncil. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 19;  Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 195; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 5; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi, s. 189-193; 

* Ahd-ı Cedîd'in bölümleri: Matta İncîli, Markos İncîli, Luka İncîli, Yuhanna İncîli, Rasuller'in İşleri, Romalılara Mektup, Korintoslular'a Birinci Mektup, Korintoslular'a İkinci Mektup, Galatyalılara Mektup, Efesoslulara Mektup, Filipililere Mektup, Koloselilere Mektup, Selaniklilere Birinci Mektup, Selaniklilere ikinci Mektup, Timoteos'a Birinci Mektup, Timoteos'a İkinci Mektup, Titus'a Mektup, Filimona Mektup, İbrânîlere Mektup, Ya'kûb'un Mektubu, Petrus'un Birinci Mektubu, Petrus'un İkinci Mektubu, Yuhanna'nın Birinci Mektubu, Yuhanna'nın İkinci Mektubu, Yuhanna'nın Üçüncü Mektubu, Yahuda'nın Mektubu, Vehiy. Bk. Kitâb-ı Mukaddes.

*Rasuller'in İşleri: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 478;

 * Süleyman'ın Mezmurları: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 559;

* Zebûr: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 739; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 568;

--------------------------

• İnciller:

Matta İncîli: Bk. Kitâb-ı Mukaddes.

Markos İncîli: Bk. Kitâb-ı Mukaddes.Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 299;

Luka İncîli: Bk. Kitâb-ı Mukaddes.

Yuhanna İncîli: Bk. Kitâb-ı Mukaddes. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 727; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s.564;

Apokrypos İnciller: M. S. 325 yılında İznik Konsilinde geçersiz ilan edi­len incil nüshaları, ya da var olduğuna inanılan gizli inciller. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 11; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 48;

 

-----------------------

 •Hıristiyanlık Mezhep ve Tarîkatları Dizini:

Agnoet Mezhebi: İsâ'daki beşerî zekânın Allah'ı kavrayamayacağı inancına dayanır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 17;

Anglikan Mezhebi: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 10; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 43;

Aphtartodoset'ler Mezhebi: Halikarnas'lı Julianus'çuların mezhebi. Hıristiyanlarca sapkın sayılmıştır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 48;

Apollinaryanızm Mezhebi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 48;

Apostolikler Mezhebi: XIII. yüzyılda kuruldu. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 11;

Arianizm-Aryanizm-Ariusçuluk: İskenderiye'li Ariyus'un kurduğu Mezhep. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 11; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Akakios'çuluk Maddesi) s. 25; Bk. Age. (Arianizm Maddesi) s. 51; Bk. Meydan Larousse s. 1/657; Bk. Şemsuddîn Muhammed b. Ebîbekr b. Qayyim el-Cevziyyeh, Hidâye'tul-Hayârâ Fi ejwibe'til-Yehûd'i wa'n-Nasârâ s. 172-177;

 

Anabaptizm Tarîkatı: Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 39;

Asompsion Tarîkatı: Bir kadınlar tarîkatıdır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 56;

Barnabasçılar Tarîkatı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 77;

Basileios Tarîkatı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 77;

Batizm Mezhebi: Anabatizm'in yeni bir biçimi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 79;

Benediktin Tarîkatı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 82;

Bogomilizm: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 27; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 86;

Cizvit Tarîkatı: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 34; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 101;

Christian Scientist Mezhebi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 99;

Clarissa Kadınlar Tarîkatı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 101;

Dominiken Tarîkatı: Katarlarla savaşmak için kurulmuştur. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 121;

 El-Opus Dei İnstituto Secular: Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 69-72;

Eukhitai Tarîkatı: Duacılar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 147;

Evtikes Mezhebi: Nastûrîliğe karşıdır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 150;

Flagellanti Tarîkatı: Kendini kamçılayarak bağışlanacağına inananların tarikatı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 158;

Fransisken Mezhebi: Gezgin dilenciler mezhebi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 159;

Gayanitler Mezhebi: İsâ'nın hiç bir acı çekmediğine inananlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 164;

Gregoryen Mezhebi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 174;

Hieronimus Keşişleri Tarîkatı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 195;

Kalvinizm-Calvinisme: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 95; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 30;

Karmelit Tarîkatı: Fanatik bir Hıristiyan tarîkatı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 242;

Katarlar-Cathares: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 244; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 30;

Katolik Mezhebi: Hıristiyanlıkta bir mez­hep. Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 81; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 55; Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 129; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 245; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 207;

Makedonios Mezhebi: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 78; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 297;

Markionculuk: Hıristiyanlarca sapkın sayılan gnostik-hıristiyan Tarîkatı. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 305;

Mâronîlik (Maronisme): Lübnan'lı arap hıristiyanlar arasında tutunmuş mistik bir hıristiyan mezhebi. Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 83; Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 180-182; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 306;

Melekî Mezhebi-El-Melekâniyye: İmparator Markianus'un Mezhebi. Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/266; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 319; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 318;

Mennoizm Tarîkatı: Antimilitarist bir hıristiyanlık akımıdır. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 321;

Metadizm: Bir hıristiyan tarîkatı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 326;

Molina: Cizvit Tarîkatı'nın kolu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 338;

Monofizizm (Monophysisme): Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 348; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 339;

Monoteizm: Tanrı irâdesinin İsa'da tecelli ettiği inancına dayalı mez­hep. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 339;

Montanus Mezhebi: Hıristiyanlıkta sapkınlık sayılmıştır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 339;

Moravyalı Kardeşler Tarîkaktı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 340;

Mormonizm: Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 209-217; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 340;

Nastûrîlik: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/268; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 358; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 418;

Nicolaus Tarîkatı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 365;

Noetus Tarîkatı: Sapkınlık sayılmıştır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 358;

 Ortodoks Mezhebi: Hıristiyanlık mezheplerinden biri. Doğru inanç an­lamına gelir. Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 82; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 56; Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 197; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 382; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 208;

Palamasizm: Hıristiyanlıkta mistik bir doktrin. Gregorius Palamas'ın Mezhebidir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 392;

Paulusçuluk: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 400;

Piyetizm: Bir protestan tarîkatı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 411;

Presbiteryanizm: Calvin'ci İngiliz Protestanlığı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 417;

Protestan Mezhebi: Reformist Alman Luther'in kurduğu bir hıristiyanlık mezhebi.  Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 81; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 57; Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 220; Bk. Biyografya (Martin Luther); Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 420; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 208;

Sabbatios Tarîkatı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 439;

Shakers Tarîkatı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 457;

Tampliye: Hıristiyan şövalyeleri Tarîkatı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 489;

Teslîs Tarîkatı: Fanatik teslisçilerin kurduğu bir hıristiyanlık tarîkatı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 504; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 646;

Tomizm (Thomisme): Aziz Tomas (Saint Thomas d'Aquin)'in, Aristo felsefesiyle Hırıstiyanlığı sentezliyerek meydana getirdiği inanç şekli; Skolastik hıristiyanlık anlayışı. Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 272; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 515;

 Valdoculuk Tarîkatı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 537;

Valentinizm: İsâ'nın her şeyi aslına döndüreceğine inananların tarîkatı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 537;

Yakobenizm (Jacobinisme-el-Ya'kûbiyye-Ya'kûbîlik): Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/270; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 21; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 550; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 714; Bk. Biyografya: Baradai (Yakub) Zanzalos.

--------------------------

 

UZAKDO⁄U DİN VE İNANIŞLARI:

 Uzakdoğu Dinleri:

•Çin Budizmi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 105;

•Çin Dinleri: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 105;

•Bon: Tibet Dininin adı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 27; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 87; Bk. Age. (Tibet Dinleri Maddesi) s. 512;

•Japon Budizmi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 228; Bk. Age. (Zen Budizmi Maddesi) s. 570;

•Japon Dinleri: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 228;

•Japon Konfüçyanizmi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 228;

•Kaodaizm: Vietnam Budizmi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 239;

•Lamaizm: Tibet Budizmi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 285;

•Sinizm: İlkel Çin Dini. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 463; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 59-61;

•Şintoizm (Şinto Dini): Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 27; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 482; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 68;

•Taoizm (Taoculuk-Tao Dini): Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 25, 26; Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 289-292; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 492; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 62;

------------

Şinto Dininde Kavramlar:

 

Aizen Myöö: Japon Budizmi'nin tanrılarından biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 24;

Amaterasu: Japonların Güneş Tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 10; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 35;

Ama no İva: Japon güneş tanrıçasının mağarası. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 35;

Ame no Futotama no Mikoto: Ameterasu'nun yanındaki tanrılardan biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 36;

Ame no Minaka Nuşi: Göklerin efendisi tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 36;

Ame no Toko Taci: Japon göktanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 36;

Amida: (Japon) Budha'nın beş yönünden biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 36;

Atago: Japonya'da şehirleri yangından koruduğuna inanılan tanrı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.14; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 60;

Bonten: Brahma'nın japonca adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 87;

 Buga: Doğu Sibirya Tunguzlarının Gök Tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 29; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 91;

Ce-Mon: (Çin). Yağmur tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 97;

Ce-Ngü: (Çin). Gökyüzü tanrısının kızı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 98;

Cizo: (Japon). Çocuksever tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 101;

Codoşu: Japon Budizmi'nin bir kolu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 102;

Çang-ti: (Çin). Tanrının yerini tutan en üstün ilke. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 104;

Dalai-Lama: (Tibet). Tanrılaştırılan insan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 108;

Dahaşi: (Japın). Dînî törenin başladığını ve bittiğini haber vermek için çalınan çan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 120;

Doice: (Tibet). İbadet sırasında kullanılan bir cihaz. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 121;

Dokajin: (Japon). Toprak tanrıları. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 120;

Dung: Budistlerin ibadete çağrı için kullandıkları çan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 124;

Dzıbay-Cınrıg: (Tibet) «Bütün günahların da onunla birlikte yandığına inanılan kurban.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 125;

Ebisu: (Japon). Şintoizm'in yedi mutluluk tanrısından biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 127;

Emma Hoo (Japon). Cehennem tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 135;

Fei-Lien: (Çin). Rüzgar tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 154;

Fugen: Bir Japon putu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 160;

Fukeşu: Japon Budizmi'nde bir mezhep. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 160;

Go Çi Niyoray: (Japon). Beş bilgelik tanrısının ortak adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 171;

Hao Hao: Vietnam Budizmi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 119;

Hokke: Bir japon tarîkatı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 199;

Hamusubi: Japonlarda ateş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 200;

Hope: Çinlerde okyanus tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 200;

Hsieng-Niu: (Çin). Samanyolunun batısına oturan tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 201;

İppen: Japon Budizmi'nde bir tarîkat. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 220;

Jigoku: Japon inanışında cehennem. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 229;

Kami: (Japın). Şinto Dini'nde ölü ruhları. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 237;

Kannon: (Japon). Budha tanrılarından biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 239;

Koan: Zen Budizmi öğretme yöntemi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 264;

Kuannon: (Japon). Dişi ilke-tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 273;

Kuan-Yin: (Çin). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 273;

Lha: Tibet Dininde bir tanrı adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 290;

Miroku: «Japon Budizminin Budha'larından biri.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 333;

Mutluluk tanrıları: Bunlar Japon Budizminde yedi tanrıdır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 347;

Ngu-Ho: (Çin). İnsanı yaratan yengeç elli tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 364;

Ninighi no Mikato: (Japon). Şinto Dininin tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 377;

Okinunişi: Tanrı Susanova'nın oğlu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 377;

Oyamatsumi: Bir japon tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 383;

Pan-ku: Çin inanışında ilk insan (Adem). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 396;

Ra-Kan: Japon Budizminin terminolojisinde: Ermiş. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 428;

Roşana Butsu: (Japon). Budha'nın nur şeklindeki tecellisi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 436;

San Senjin: (Japon). 3 savaş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 447;

Sikimi: (Japon). Kutsal ağaç. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 461;

Susanoo: Japon fırtına tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 471;

Şang-Ngo: (Çin). Ay tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 477;

Şang-Ti: (Çin). «Tanrılar hiyerarşisinde üst ilah» 477;

Şi-vang-mo: (Çin). Tanrıça. Lha: Tibet Dininde bir tanrı adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 290;

Miroku: «Japon Budizminin Budha'larından biri.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 333;

Mutluluk tanrıları: Bunlar Japon Budizminde yedi tanrıdır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 347;

Ngu-Ho: (Çin). İnsanı yaratan yengeç elli tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 364;

Ninighi no Mikato: (Japon). Şinto Dininin tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 377;

Okinunişi: Tanrı Susanova'nın oğlu. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 377;

Oyamatsumi: Bir japon tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 383;

Pan-ku: Çin inanışında ilk insan (Adem). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 396;

Ra-Kan: Japon Budizminin terminolojisinde: Ermiş. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 428;

Roşana Butsu: (Japon). Budha'nın nur şeklindeki tecellisi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 436;

San Senjin: (Japon). 3 savaş tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 447;

Sikimi: (Japon). Kutsal ağaç. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 461;

Susanoo: Japon fırtına tanrısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 471;

Şang-Ngo: (Çin). Ay tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 477;

Şang-Ti: (Çin). «Tanrılar hiyerarşisinde üst ilah» 477;

Şi-vang-Mo: (Çin). Tanrıça. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s.483;

Taka-Mi-Musubi: (Japon). Yaratıcı tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 488;

Tao-Di-Cing: (Çin). Taoizm'in akaid kitabı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s.493;

Tat-Tvam-Asi: Sanskritçe: Vahdet-İ Vücûd. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 496;

 Tenday: (Japon). Budizm'de bir mezhep. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 500;

Tenno: (Japon). Güneş tanrıça Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 501;

Tien: Çinlilerde Zeus. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 512;

Toyotama bime: (Japon). Deniz tanrının kızı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 518;

Tsuki no Kami: (Japon). Ay tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 521;

Yu-Huang-Şianti: (Çin). Yüce tanrı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s.565;

 

 

---------------------

 

 YAHUDİLİK-Yahudi Dini-Musevîlik: Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 15; Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 6, 11, 27-28, 37-38, 52-58, 62-63; Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/250-262; Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 303-310; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnaç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özel Bilgiler Bölümü) s. 12-14; Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi s. 49-51; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 345; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 709-712; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 129-181;

 Yahudilikte İman: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 149-153:

Yahudilikte İbâdet: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 154-157;

A'dâd: Tevrât'ın 4. bölümü. Bk. Aynı dizin: Sayılar maddesi.

Ağlama Duvarı: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü  s. 4;  Bk.  Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 18;

Aforoz: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 14; Ayrıca bk. Alfabetik dizin: Lânet Maddesi.

Aggoeus: Tevrat'da adları geçen oniki peygamberden biri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 16;

Ahd: Allah ile sözleşme. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 19;

Alenu: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü  s. 7;   

Amina: Hz. Süleyman'ın hanımlarından. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 37;

Amorâîm: Eski yahudilikte bilginler, aydınlar ve filozoflar anlamında kullanılan«Tannâîm» tabiri yerine daha sonra bu kullanılmıştır.. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 147; 

Amos: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 38;

Ariel: Zebaniler. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 52;

Azazel-Azâzîl:Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü  s. 18; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 69;

 Belia: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü  s. 26;   

 Bâbil Talmudu: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü  s. 20; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 33;

Çıkış: Tevrât'ın 2. bölümü. Bk. Aynı dizin: Hurûc maddesi.

Dagon: Civar toplumların etkisiyle zaman zaman putperestleşen yahudilerin, muhtemelen, Bâbilliler ve Fenikeliler gibi Mezopotamya ve Akdeniz kavimlerinin etkisiyle taptıkları putlardan biridir. Bir diğeri de Baal'dir. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 149;

Daniel: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143;

Dinadamları: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 46;

Elkasaid Tarîkatı: Ruhgöçüne inancı bu tarîkatın özelliklerindendir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 134;

Elohim: İbranca Allah demektir. Aslında «Eloh» Allah demektir, «Elohîm» ise, arapçada (haşa!} «Allahûn, ya da Allahîn» şeklinde çevirisi yapılabilecek bir anlam vermektedir ve «Allahlar» demektir! Bu da Yahudilerin, Hz. Musâ'dan sonra saplandıkları şirkin açık izlerini kanıtlamaktadır. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 150; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 134;

Eremyâ ve Esbât: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 89; 

Ester: Eski Ahd'in bölümlerinden. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143;

Eş'iyâ (İşaya) : Mevcut Tevrât'a göre Eski Ahid'de, adını taşıyan bir bölümün yazarı ve peygamberlerden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 144;

Evâmir-i Aşere: Bk. Aynı dizin: On emir maddesi.

Eyyûb: Peygamberlerden birinin adı ve aynı zamanda Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143;

Ezrâ: Tevrât'ı düzenleyen hahamın adı ve aynı zamanda Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143;Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 151;

Ferîsîlik: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 74; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 102;

Fısıh: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 105; 

Habakkuk: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 119; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 178;

Haggay: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143;

Hamân: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 132; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 179;

Hamursuz: «Fatıyr'u Sıhyûn-Siyon yufkası»> Pesah- Pπaques: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 155; Bk. Nejîb el-Kîlânî, Dem'un L'i-Fatıyr'i Sıhyûn (Roman,kitabın tamamı)

Hanuka: Yunanlılardan kurtuluş günü. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 156;

Hârûn: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 139; 

Hezekiel: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 153; 

Hoşea: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s.164; 

Hûd: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 165;

Hurûc: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 139;

Hüdhüd: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 170; 

İlyâs: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 191; 

İshâk: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 205; 

İsrâîl: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 209;  

İşaya: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 213; 

Kârûn: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 217; 

Kabal-Kabala-Kabalizm:Yahudilikte bâtınîliğin ve tasavvufun kaynağı olan kitap. Tevrât'ın mistik tefsîridir. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü  s. 35; Bk. Age. s. 124; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 218; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 231; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 147-148;

 

Kamış Bayramı: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 229; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 237;

Kelîmullhah: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s.241;

Kenan: İncile göre dört peygamberin adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 250;

Kerrûbî: Allah'a en yakın melek. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 252; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 244;

Ketûbîm: «Yahudilerin kutsal kitabının üçüncü bölümü.» Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 246; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 253;

Kidron: Kıyâmet vâdisi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 261;

Kipur: Büyük oruç.Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 156;

Kurayza Gazâsı: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 271; 

Levi'liler: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 286; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 290; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 139;

Malaki: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 295;

Medyen Keşişleri: İsrâiloğulları peygamberlerini yalanlayan sapkın bir gruptur. Bk. Kur'ân-ı Kerîm, Hacc Suresi (Ashâb'u Medyen sözleri) âyet: 44; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 312;

Mesyanizm: Yahudilikte mesin inancı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 325;

 Mezmûr: Kutsal şiirler; Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 337; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 328;

Mezuah: Muska. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 328;

Mika: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü 338; 

Mişnah: Talmud'un bir bölümüdür. Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç sistemi s. 50; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 347; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 334;

Nâhûm: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 402; 

Nehemya: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 424; 

Neşîdeler Neşîdesi: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 426; 

Obadya: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 440; 

On Emir: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü (Evâmir-i aşere maddesi) s. 92; Bk. Age. s. 440;  Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 149; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 136;

Pentateuque: Yunanca beş kitap anlamında Tevrat'ın adıdır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 402; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 129;

Peygamber: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 463;  

Peygamberler: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 466;

Purim: Esâretten kurtuluş bayramı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 156;

Reşâbîler: Tevrât'a göre bir topluluk. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 418;

Roş Aşana: Yılbaşı bayramı (16. Eylül). Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 436; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 156;

Sabatay Sevi: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s.495;

Sadûqîlik: Ahiret inancına yer vermeyen mezhep. Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 75;

Sâmiriyy: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 508; 

Samuel I.  ve II. : Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 509; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 142;

Sayılar: Tevrât'ın 4. bölümü. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 139; 

Sebt: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 516;

Sodom: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 544; 

Sukkot: Kamış bayramı, çölün anısı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 156;

Süleymân'ın Meselleri: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143;

 Şabbat: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 155; Cumartesi tatili. Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 567; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 476;

Şebaot:Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 574; 

Şavvot-Şabbuot (Pentécôte): Gün bayramı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 156;

Tabût'ul-ahd: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 599; 

Talmûd-Talmut-Telmûd: Tevrat'ın yahudilerce yapılan tefsiri. Biri Kudüs Talmud'u, diğeri ise Bâbil Talmud'u olmak üzere iki tanedir. Kudüs Talmud'u yahudilerce reddedilmiştir; Bâbil Talmud'u ise M. S. III. yy. da Mişna tarafından yazılan Talmud'a dayanır. Bu yüzden iki bölümden oluşur: Biri asıl metin olan Mişna'dır; Diğeri ise Bâbil dili ile karışık olarak yazılmış bulunan Guemara'dır. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 23-25; Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 115-118; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 14; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 613; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 489;

Tâlût: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 613; 

Tannâîm: Eski yahudilikte bilginler, aydınlar ve filozoflar anlamında kullanılmıştır. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 147; 

Tekvîn: Tevrât'ın birinci Bölümü: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 139; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 635;

Terah: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 640;

Tesniye: Tevrât'ın 5. bölümü. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 504; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 646; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 139;

TEVRAT-Tevrât: Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 17-22; Bk. Age. (Tevrat'da Allah-Peygamber Kavramı maddesi) s. 26-29; Bk. Age (Tevratta tahrif maddesi) s. 18-22; Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 110-114; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 653; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 506; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 138-148, 173-181; Ayrıca bk. HIRİSTİYANLIK maddesi, Tevrât altbaşlığı.

Tevrât'ın Tefsirleri: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 147-148;

Tsefanya: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 659; 

Tûr:  Allah Teâlâ'nın Hz. Mûsâ'ya hitap ettiği kutsal tepe. Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 662; 

Tuvâ: Allah Teâlâ'nın Hz. Mûsâ'ya hitap ettiği, Sînâ Dağı'ndaki kutsal vâdî. Bk. Kur'ân-ı Kerîm: Tâhâ-20/12; Nâziât-79-/16; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 662; 

Uriel: «Yahudi meleklerinden biri» Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 673; 

Urim: «Kutsal büyü zarları, ya da çubukları». Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 673; 

Uriya: «-Sözde- Hz. Davud'un, karısını elinden almak için uzaklaştırdığına inanılan subayın adı.». Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 674; 

Uşmuîl: Peygamber olduğu ileri sürülen bir şahsiyet. Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 676; 

Uzeyr-Üzeyir: Kur'ân-ı Kerîm'de adı geçen ve peygamber olup olmadığında ihtilaf bulunan şahsiyet.  Bk. Kur'ân-ı Kerîm: Tewbe-9/30; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 684; 

Vaşti: «Yahudi inançlarına göre İran hükümdârı Ahasverus'un karısının adı.» Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 698; 

Vaaz: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143;

Yabusi: Yahudi terminolojisinde Kudüs'ün adı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 707;

Yahova: Yahudilikte Allah'a verilen ad. Onlara göre Yahova milli ilhah'tır. Tarîkatçılar, Kur'ân-ı Kerim'de Allah Teâlâ'yı simgeleyen «Hu» zamirine spekülatif yorumlar getirerek bunu «Ya hu» şekline çevirmiş ve İslâm'a mal etmek istemişlerdir. Bk. Ahmet Kahraman, Denler Tarihi s. 151; Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 708; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 558;

Yahova Günü: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 709; 

Yahova'nın sesi: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 709;  

Yahuda: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 709; 

Yahudi: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 709; 

Yahudilik: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 710-712; 

Yahya: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 712; 

Yedi kollu Şamdan: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 718; 

Yeroboam: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 723; 

Yetro: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 723; 

Yoab: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 726;

Yoel: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; 

Yom Kipur: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 727;

Yûnus: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143; 

Zebûr: Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 739; 

Zekeriyya: Eski Ahd'in bölümlerinden biri. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 143;

Zohar: Kabala'nın bir bölümü. Bk.  Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 754; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 574;

--------------------

•Yahudi Mezhep ve Tarikatları Dizini:

 Ferisîlik ve Ferîsiler: Tutucu bir yahudi mezhebi. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnaç Sözlüğü s. 54, 58; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 155; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 158;

Essenîler Mezhebi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 145; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 159;

İnânîler: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/256;

İsevîler: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/257;

Karâîler: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 1160; Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 75; Bk. Yrd. Doç. Dr. Şaban Kuzgun, Hazar ve Karay Türkleri (kitabın tamamı).

Mandeizm: Yahudilere göre sapkın bir tarîkat. Asıl adı Sâbiîlik'dir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Mandeizm Maddesi) s. 300; Bk. Age. (Sâbîlik Maddesi) s. 440;

Muşkânîler: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/258;

Sâbiîlik: Sâbiîlerce, ilk proto-din olarak tanımlanır. İslâm'dan önceki muharref semêvî dinlerin birçok geleneklerini korumaktadır. Bu nedenle Sâbiîliğin, Yahudîliğin ya da Hıristiyanlığın yozlaşmış bir şekli olduğunu ileri sürenler bile vardır. Bk. Dr. Şinaşi Gündüz, SABİİLER -Son Gnostikler- (Kitabın tamamı); Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 239-245; Ayrıca bk. Aynı dizin: Mandeizm  Maddesi.  Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 497; Bk. Age. (Halâ=Khalâ-Boşluk-) s. 130; Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/307; Bk. Age. (El-Hırnâniyye maddesi) s. 365; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 55-58;

Sadûkîler: Ferîsîliğe karşı kurulmuştur. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 441; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 158;

Sâmirîciler-Sâmira: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/260;

Terapötler (Thérapettes): İskenderiye yahudileri tarafından kurulan bir mezheptir. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 160;

Yoz'ânîler: Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/258;

-----------------

•Sâmî İnançları: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 444;

--------------------

 

İLKEL DİNLER:

İlkel dinlerin en büyük ortak özelliği putperestlik ve şirktir. Yani fâ­niyi tanrılaştırmak ve herhangi bir yorumla yaratığı Allah'a ortak koşmaktır. Türkiye'de Selanikliler Lobisi tarafından Milâdî 1950 yıllarından beri yerleştirilen Kökten Putçuluk gibi. Aşağıdaki sayılan çeşitli örnekleri vardır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Çoktanrıcılık Maddesi) s. 106; Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, İman Prensipleri Dizini, Vicdânî statü­ler Dizini: Şirk Maddesi); Bk. Alfabetik Dizin Hurâfe Maddesi; Bk. Cilt-15. Genel Kültür Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Mitoloji Maddesi); Bk. Aynı Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten Putçuluk Maddesi)

* Animizm: (Ruhlara Tapma): «RUHİLİK BEŞERİN İLK DİNİ DE⁄İYDİR. Ruhlara perestiş şeklini insanların ilk dini diye göstermek is­temiş­lerse de doğru değildir. (...) Taylor ve emsalinin ileri sürdükleri bu id­dialar Herbert Spenser ve daha birçok filozoflar tarafından uzun uzadıya tenkid edilerek bunun çü­rük bir iddia olduğu meydana çıkarılmıştır.» Bk. A. Hamdi akseki, İslâm Dini S. 11-15 ; Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi s. 133; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 43; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 18; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 149;

*Animalizm: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 40-41, 150; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 43; 

* Animatizm: Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 43

* Atalara Tapma: Bk. Aynı dizin: Kökten putçuluk Maddesi; Bk. Alfabetik Dizin Kültler Maddesi;

* Kökten putçuluk (Türklerde Modern Tapınma Dini): Bk. Aynı Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten Putçuluk Maddesi. 

* Düalizm-Düalizm (fr. Dualisme-İkicilik, İkitanrıcılık, seneviyye): Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 61; Bk. Meydan Larousse 6/246; Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 98; Bk. Ahmed Hamdi Akseki, İslâm Dini s. 17; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (İkitanrıcılık Maddesi) s. 212; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 528;

* Fetişizm: Korku ve büyü dini. Fetişizm ilkel bir dindir. Genellikle Afrika vahşileri arasında tutunmuştur. Bk. Ahmed Hamdi Akseki, İslâm Dini s. 15; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 156;

* Manizm: Atalara ve ölülere tapma. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 301; Ayrıca bk. Aynı dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten putçuluk Maddesi;

* Monoteizm: İlkel insanda doğal olarak ortaya çıkan saf, Allah'ın birliği inancı. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 49-50;

* Natürizm: tabiatçılık: İlkel bir din şeklidir. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 42, 150; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü (Ağaç tapımı Maddesi) s. 17; Bk. Age. (Natürizm  Maddesi) s. 359;

* Nekrofaji: «Güç kazanmak için ölü eti yeme inancı.» Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 362;

* Totemizm: İlkel bir aşiret dinidir. Bu dinin mensuplarına, Avusturalya ve Amerika yerlileri arasında rastlanmaktadır. Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra (Et-Tutamiyya maddesi) s. 12; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 44; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü (BireyselTotem Maddesi) s. 85; Bk. Age. (Totemizm Maddesi) s. 517;

-------------------------

•İlkel Dinlerde Çeşitli tapım biçimleri: Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü (Ağıt ve Ağlama Maddesi) s. 18; Bk. Age. (Mimetik âyin­ler Maddesi) s. 332;

-------------------------

•İlkel Dinlerde Çeşitli İnanışlar: Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü (Akuakular Maddesi) s. 28; Bk. Age (Alşeringa Maddesi) s. 34; Bk. Age. (Ateş Maddesi) s. 61; Bk. Age. (Ay tanrı ve tanrıçaları Maddesi) s. 67; Bk. Age. (Aya tapma Maddesi) s. 68; Bk. Age. (Baştanrı Maddesi) s. 78; Bk. Age. (Endokanibalizm Maddesi) s. 135; Bk. Age. (Hayvan Tapımı Maddesi) s. 186; Bk. Age. (Korkutma Maddesi) s. 268; Bk. Age. (Kötü ruhlar Maddesi) s. 270; Bk. Age. (Maske Maddesi) s. 306; Bk. Age. (Yılan tapımı Maddesi) s. 561; Bk. Age. (Yıldız Maddesi) s. 562; Bk. Age (Zapoteklerin Dini Maddesi) s. 568; Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi (Saygı Duruşu Maddesi) s. 129-135, 145-153, 217; Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, Tarîkatta Râbıta ve Nakşibendîlik (Saygı duruşu Maddesi) s. 307, 308, 312, 338;

----------------------------

 

Kültler:

Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 281;

* Arhant Kültü: Bk. Grupsal Dizin (Hint Dinleri Kavramlar Dizini: Arhant Maddesi)

* Aziz Kültü: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü, («Aya» Maddesi) s. 16; Age. («Aziz» Maddesi) s. 17; 

* Ehl-i Beyt Kültü: Hz. Muhammed'in aile halkı ve soyundan gelen­lere verilen ad. Bu soy zaman içinde bazı çevreler tarafından kut­sallaştırılmıştır. Ancak İslâm buna kapalıdır. Bk. Dr. Abdullah Sellûm es-Sâmerrâî, El-⁄ulw'wu wa'l-Firak'ul-⁄âliyeh. S. 164;  Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 79; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129;

* Ermişlik Kültü: Bk. Mistisizm, Tasavvuf ve Tarîkat Kaynakları (Grupsal Dizin, Tasavvuf Terimleri Dizini: Veli Maddesi); Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü, («Velî» Maddesi) s. 245; Age. (Masum Maddesi) s. 138;

* Fallus Kültü (Culte de Phallus): Penis Tapımı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 152; Bk. Age. (Phallopheria ve Phallophoria Maddeleri.) s. 407;

* İsmet Kültü: Şii fırkaları inancında Ehl-i Beyt imamlarının günahsız ve yanılmaz olduklarına ilişkin inanç. Bk. Dr. Abdullah Sellûm es-Sâmerrâî, El-⁄ulw'wu wa'l-Firak'ul-⁄âliyeh. S. 156; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 224; Ayrıca bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, İman Prensipleri Dizini: Peygamberlerin Sıfatları Dizini)

* Kam Kültü: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 7;

* Atalar Kültü Atalara tapma. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Ecdâda İbâdet Maddesi.) s. 76; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü (Ata  ve Atalara Tapma Maddeleri) s. 60; Ayrıca bk. Grupsal Dizin: Din ve İnanışlar Dizini: İlkel Dinler Maddesi.

 * Baba Kültü: Tarîkat şeyhlerine Türk, fars ve berberi dillerinde baba ünvânı altında bir kutsallık mal edilmiş ve bu inanç kurumlaştırılmıştır. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü (Baba Maddesi) s. 72;

-----------------------------

 

  YAŞAYAN DİNLER:

Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 556; Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra (kitabın tamamı); Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, el-Edyân wa'l-Firaq wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra (kitabın tamamı);

------------------------------

 

 

ÇEŞİTLİ DİN VE İNANIŞLAR

 

A- Çeşitli Dinler:

•Akla tapma: Bk. Cilt-4. Felsefe ve Mantık Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Hébertçilik Maddesi); Ayrıca bak. Aynı Cilt (Alfabetik Dizin: Pozitivizm, Rasyonalizm ve akılcılık Maddeleri.)

---------------------

 •Anadolu İnançları: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 39-42;

* Hitit Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 199;

   ---------------------   

•Azteklerin Dini: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 17; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 70; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 72;

---------------------

•Bon Dini: Tibet Dini. Şamanlığa benzeyen bir dindir. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 87;

* Lamaizm: Tibet Dini. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 285;

------------------

•Cermenlerin Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 98;

------------------------

•Dehrîlik: Materyalizm: Bk. Cilt-4. Felsefe ve Mantık Kaynak Referansları (Alfabetik dizin: Dehrîlik ve Materyalizm maddeleri)

-------------------------

•Evrensel Din: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 150;

------------------------

• Güneşe Tapanlar: Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs s. 216;

---------------------------

•İberlerin Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 209;

----------------------------

•İnkaların Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 218; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 73;

------------------------

 •İskandinav Dinleri: Bk. Orhan Hançerlioğlu Dünya İnançları Sözlüğü s. 223;

-----------------------

•İskitlerin Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu Dünya İnançları Sözlüğü s. 224;

---------------------

•Japon Dinleri: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 228;

------------------------

•Kalkolitik Çağ Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 236;

------------------------

•Kamutanrıcılık: Panteizm. «Tanrının doğada içkin bulunduğu inancı.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 238;

-------------------------

•Kelt Dini: Eski Avrupa halkının dini. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 249; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 116;

------------------------

•Luvi İnanışları: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 293;

------------------------

•Mikenai Dini: Yunan öncesi Giritlilerin Dini. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 352;

---------------------------

•Mithra Dini (Mitraizm): Milattan Ö. II-III yılları arasında Ortadoğuda an yaygın olan ve İran kaynaklı olduğu sanılan din. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 335-337;

-----------------------

•Monolatri: Arap câhiliyyesinde olduğu gibi, Allah'ın birliğine inanılmakla beraber, aynı zamanda putlara tapma inancı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 339; Ayrıca bk. Aynı dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten putçuluk Maddesi.

-----------------------

•Mayaların Dini: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 309; Bk. Ahmet Kahraman, Dinlar Tarihi s. 74;

-----------------------

•Nanak Dini: Sikh Dini. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 357;

-------------------------

•Nilotların Dini: Eski Mısır'da bazı kabîlelerin yılana taparak yaşadıkları din. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 365;

-----------------------

•Orfizm (Orphisme), Orphik Dini: Orpheus adındaki efsanevi bir şarkıcının adından ilhamını alan ve M. Ö. 6. Y. yılda ortaya çıkan gizli bir din. Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 196; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 381;

-------------------------

Rûhânîlik: Yunan mitolojisinde Çoban tanrı olarak adı geçen, bazı kaynaklara göre ise, İdris peygamber olduğu ileri sürülen Hermes'i, ilk mürşit ve klavuz kabul edenlerin inanışları. Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/308; Bk. Age. (Hukm'u Hermes'il-Azıym maddesi) s. 353-358;

----------------

Sarliyye: İslâm-Hıristiyan sentezi bir mezhep. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 448; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 511;

--------------------

Tasavvuf Dini-Sofizm-Sûfilik-Teozofi: Bk. Cilt-7. Mistisizm, Tasavvuf ve Tarîkat Konuları Kaynak Referansları (Cildin tamhamı);

--------------------

Tötonların Dîni: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 117;

-----------------------

Vodu Dîni: Antil adalarında yaşayan zencilerin dini. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 545;

---------------------

Yurttaş Dîni: «Arkaik din tasarımlarının, devlet adamlarınca düzene konulmuş biçimi.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 565;

------------------------

Zapoteklerin Dîni: Ölü tapımı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 568;

-------------------------

 

B- Çeşitli İnanışlar:

Ata ruhlarına tapma: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü ( Ata Maddesi) s. 60;

 

Ateşle ilgili tapım ve İnanışlar: Bk. Alfabetik Dizin: Nevrûz ve Ocak Maddeleri; Bk. Cilt-10. Tarih Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Yeniçeri Ocağı Maddesi.); Bk. Grupsal Dizin: İran Dinleri: Zerdüşizm Maddesi; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Ateş Maddesi.) s. 61;

-----------------------

Ateşin diriltici olduğu inancı: Örneğin, Sarakus, Hamilkar, Krezüs ve Semiramis adındaki hükümdarlar, yeniden dirilsinler diye kendilerini ateşe atarak yakmışlardır! Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 552;

----------------------

Chac Mool: Eski Amerika yerlilerinden Toltek ve Maya'ların yağmur Tanrısı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 17;

----------------------

Contraria Contraris: Zıtların Çağrışımı. İlkel bir inanış şeklidir. Bir şeyden söz edilirken onun tam karşıtı olan bir olayın meydana gelebi­leceğinden endişe ediliri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 102;

--------------------

Fallus Tapımı: Erkeğin cinsel organına tapım. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 152; Bk. Age. (Phallopheria ve Phallophoria Maddeleri.) s. 407;

---------------------

Fuhuş: Kutsallığına inanılan cinsel ilişki. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 160;

---------------------

Gün: Uğur konusu olarak. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 117;

----------------------

Heykel Tapımı: 1950'den sonra Anadolu türklerinde din olarak be­nimsendi. Bk. Aynı dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten Putçuluk Maddesi.

---------------------

Horoz:  Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 164;

---------------------

Kadın Tanrılar: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 234

-----------------------

Keffâret Törenleri: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 247; Bk. Age. (Konuşmama  Maddesi) s. 267;

------------------------

Kerkûr: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 243;

-------------------------

Kharon: Eski dinlerde Azrâil. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü s. 255;

---------------------

Kutsal sayılar: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Kırk sayısı Maddesi) s. 249; Bk. Age. (Seb'a Maddesi) s. 515; Bk. Age (Üç sayısı) s. 679; Ayrıca bk. İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini (Hurûfîlik Maddesi).

-----------------------

Kutsal Dil: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Kutsal dil Maddesi) s. 279;

-------------------------

Ölümsüzlük Efsânesi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inanç­ları sözlüğü (Adapa Maddesi) s. 10; Bk. Age. (Ölümsüzlük Maddesi) s. 388;

--------------------------

Ölülere tapma: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Ölülere Tapma Maddesi) s. 385

------------------------

Prehellenik Tanrılar: Helen öncesi, Anadolu ve Girit gibi yerlerdeki ilâh tasarımları. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 417;

------------------------

Prehistorya İnançlar: «Yazılı tarih belgelerinin bulunmasından önce toprakaltı kalıntılarıyla değerlendirilen inançları.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 417;

-----------------------

Primitif İnançlar: İlkellerin inançları. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 418;

-------------------------------

Sayı: Kutsallaştırılan sayılar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 451; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 514; Bk. Age. (Seb'a Maddesi) s. 515;

--------------------------

Su ile ilgili İnanışlar: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 469-471;

-----------------------

Taş Tapımı: 1950'den sonra Anadolu türklerinde din olarak benimse­nen heykel tapımı, aynı zamanda bir çeşit taş tapımıdır. Bk. Aynı Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten Putçuluk Maddesi. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 495;

--------------------------

Ur-Monoteizm: İlkçağ tektanrıcılığı. (P.W. Schmit'in savıdır.) Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 674;

--------------------------

Yarış: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 554;

-----------------------

Yarıtanrı: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.554;

-------------------------

Yas: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 555;

--------------------------

Ayrıca bk. Aynı dizin:

1. İlkel Dinler;

2. İlkel dinlerde çeşitli tapım biçimleri;

3. İlkel dinlerde çeşitli inanışlar;

4. Kültler.

--------------------

İSLÂM: Müslümanlık.

•İslâm kavramı: Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa s. 1/469;  Bk. Ali b. Ali b. Muhammed b. Ebi'l-İzz ed-Dimaşkıyy, Şarh'ul-Akıyda'tit-Tahâwiyya s. 2/482-490; Bk. Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed el-Bağdâdî el-Esferâînî, El-Farq'u Beyn'el-Firaq s. 230-232; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 5, 30-33; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Söslüğü s. 350; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 207; Bk. Age. (Müslümanlık Maddesi.) s. 391-394; Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal (El-Muslimûn maddesi) s. 1/53; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 238-251;

 

  -------------------

 

İslâm İtikâd Mezhepleri Dizini (Sünnî Mezhepler)

Sünnîlik: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 563;

* Eş'ariye-Eş'ariyye-Eş'arîlik-Eş'arilik: Kel. Ebu'l-Hasan'il-Eş'arî'ye mal edilen kelâmî İslâm mezhebi. Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/106, Md. 1; Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 80; Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 89, 230; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Eş'arîlik Maddesi) s. 145; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 91;

  * Mâtürîdiyye-Mâtürîdîlik-Matüridilik: Semerkantlı Alim Ebu Mansur Mâtürîdi'nin İslâm inancı. Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s.168; Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 230,249; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 308; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 300;

* Sıfatiyye: Mu'tezilîler'in, Allah'ın sıfatlarını inkâr etmesine karşın, ehl-i Sünnet bu sıfatları ikrar edince onları «Sıfatiyye», Mu'tezilîler de «Muattıla» denildi. Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 248;

* Selefiyye-Selefîlik: İtikatta (İmânî meselelerde) Selef-i salihîn'in (İslâm'ın temel kaynaklarına-Kitap ve sünnete- bağlı ilk üç kuşak)'ın izinde olan sünnî kamp. Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 234; Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 253-256; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 453; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 523;

------------------

•İslâm Amel Mezhepleri Dizini: (Sünnî Mezhepler)

Hanefî Mezhebi: Bk. Şah Veliyyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa, s. 1/419; Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 148; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 182; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 134;

Şâfiî Mezhebi: Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 225; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 476; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 567;

Hanbelî Mezhebi: Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 144; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 182; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 134;

Mâlikî Mezhebi: Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 323-326; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 297; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 295;

Zâhirî Mezhebî: Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 275; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 568; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 737;

 

--------------------

 İSLÂM'IN EVRENSEL VE TEMEL GERÇEKLERİ

İslâm'ın evrensel ve temel gerçekleri üçtür:

1. Tevhid: Allah'ın birliği inancı.

2. Bütünlük. İslâm bir bütündür. Ya hep, ya hiçtir.

3. Tevhid ve bütünlük temeline dayalı yaşam tarzı: Gerek kişi, gerek toplum, İslâm'ı, tevhid ve bütünlük temelleri üzerinde hayata geçirise ancak müslümandır.

 

•İslâm'n Dünya Görüşü:

• İslâm «religion» değildir; İslâm, toplumsal, moral, sosyal, düşünsel ve psiko-entellektüel bir yaşam tarzıdır.

--------------------------