3.Bölüm

Ebu Ubeyde'nin ifadesine göre hicretin elliüçüncü senesinde vefat etmiştir. Başkalarına göre ise hicretin altmışyedinci senesinde vefat etmiştir. "El-Muntazam" adlı eserinde İbn Cevzî dedi ki: "Fudale, hicretin ellibeşinci senesinde vefat etmiştir." Doğrusunu Allah bilir. [1]

Kuşem B. Abbas B. Abdülmuttalib

Bu zat, insanlar arasında Rasûlullah (s.a.v.)'a en çok benzeyen kimse idi. Hz. Ali'nin zamanında Medine naibliğini üstlendi. Semerkand'm fethine asker olarak katıldı ve orada şehid edildi. [2]

Ka'b B. Amr Ebu'l-Yüsr

Ensârfdir. Sülemi kabilesindendir. Akabe bey'atma ve Bedir gazvesine katıldı. Bedir savaşında Abbas b. Abdülmuttalib'i esir aldı. Sonraki gazvelerin tamamında Rasûlullah'la birlikte savaştı. Ebu Hatim'Ie diğerlerinin ifadesine göre Kaİ3, hicretin ellibeşinci senesinde vefat etmiştir. Başkaları dediler ki: "KaT), Bedir savaşma katılan mücahidlerin en son vefat edenidir." [3]

Hicretin Ellialtıncı Senesi

Muaviye'nin zamanına denk gelen bu senede Cünade b. Ebi Ümey-ye, Rum diyarına giderek kışı orada geçirdi. Başka bir rivayete göre Rum diyarına giderek kışı orada gaza niyetiyle geçiren kişi, Abdurrah-man b. Mesud'dur. Anlatıldığına göre bu senede Yezid b, Semüre, deniz savaşma gitmiştir. Karada da îyad b. Haris gaza yapmıştır. Bu senenin receb ayında Muaviye, umre yaptı, yine bu senede Velid b. Utbe b. Ebi Süfyan, insanlara haccettirdi. Muaviye, bu senede Said b. Osman'ı Horasan beldelerinin valiliğine tayin etti. Orada vali olarak bulunan Ubeydullah b. Ziyad'ı azletti. Said, Horasan'a gidip Semerkand'a bağlı Suhud mevkiinde Türklerle karşılaştı, onlardan çok kimseyi öldürdü, bu gazada yanında Müslümanlardan bir topluluk vardı. Anlatıldığına göre bu topluluk arasında Kuşem b. Abbas b. Abdülmuttalib de vardı.

İbn Cerir dedi ki: Hz. Osman'ın oğlu Said, Muaviye'den kendisini Horasan'a vali olarak tayin etmesini istemiş ve ancak Muaviye, Ubeydullah b. Ziyad'ın orada vali olduğunu söyleyince Said, ona şöyle demişti:

"Vallahi senin asla ulaşamayacağın bir noktaya gelmen için babam her türlü iyiliği yaptı ve seni iyi bir mevkiye getirdi. Ancak sen onun başına gelen musibetten dolayı teessürünü bildinnedin. Ardından da kimseyi ödüllendirmedin, tutup şu oğlunu öne geçirdin. Ona Müslümanlardan bey'at aldın, oysa ki ben şahsen ondan çok daha hayırlı olduğum gibi babam ve annem de onun babasından ve annesinden çok daha hayırh-

Onun bu sözleri üzerine Muaviye şöyle konuşmuştu: "Babanın başına gelen musibetten dolayı seni ödüllendirmem gerekirdi. Ancak ben elde ettiğim bu mevkiden dolayı teşekkür olarak babanın kanını talep ettim. Senin babanın onun babasından daha hayırlı olduğu meselesine gelince; evet, vallahi baban benden daha hayırlı idi. Ananın daha hayırlı olduğu meselesine gelince; hayır, vallahi Kureyş'ten bir kadın, Kelb o-ğullanndan bir kadından çok daha hayırlıdır. Senin ondan daha faziletli ve üstün olduğun meselesine gelince; senin gibi adamların Şam'a dolup taşmasına pekte razı değilim."

Bu konuşma üzerine Yezid, babasına: "Ey mü'minlerin emin! Sen, amcanın oğlunun işlerini halletme konusunda herkesten daha çok hak sahibi olan bir kimsesin. O sana serzenişte bulunmuştur. Senin de onun bu serzenişlerini gidermen gerekir." demiş, bunun üzerine Muaviye, Said b. Osman'ı Horasan'ın harp işlerine tayin etmiş. Said de Semer-kan'da gitmişti. Türklerden Sogd halkı ona karşı çıkmış ve iki taraf savaşmıştı. Said, onları yenilgiye uğratıp şehirlerini de kuşatma altına almıştı. Soğdlu Türkler, onunla barış yapmışlar ve eşraftan olan kimselerin elli oğlunu ona rehin olarak vermişlerdi. Said, Tirmiz'de ikamet etmiş, onlara birşey yapmamış, rehin edilen çocukları yanma alıp Medine'ye getirmişti.

Muaviye, bu senede insanların, oğlu Yezid'e veliaht olarak be/at etmeleri çağrısında bulundu. Muaviye, Muğire b. Şube hayatta iken de daha önce bu işe niyetlenmişti. ŞaTrî tarikiyle İbn Cerir'in rivayetine göre Muğire, daha önce Muaviye'nin yanına giderek kendisini Küfe valiliğinden af etmesini istemiş, yaşlılığından ve zayıflığından Ötürü Muaviye onu bu görevden affetmişti. Yerine Said b. As'ı, Kûfe'ye vali olarak atamaya karar vermişti. Muğire, bunu duyunca pişman olur gibi oldu. Kalkıp Muaviye'nin oğlu Yezid'in yanma gitti ve ona, babasından, kendisini veliaht olarak ataması talebinde bulunmasını tavsiye etti. Yezid de bunu babasından istedi, Muaviye ona: "Bunu sana kim söyledi?" diye sorunca o, "Muğire teklif etti." diye cevap verdi. Muaviye, Muğire'nin bu teklifinden hoşlandı ve onu tekrar Küfe valiliğine atadı. Ona, bu işiçin çalışmasını emretti, bunun üzerine Muğire de bu işi başa çıkarmak için olanca gayretini gösterdi. Muaviye, Ziyad'a bir mektub göndererek bu konudaki fikrini sordu. Ancak Ziyad, Yezid'in oyuna ve ava meyilli olduğunu bildiği için bundan hoşlanmadı. Muaviye, Ziyad'ı bu görüşünden vazgeçirmek için yanma samimi arkadaşı olan Ubeyd b. Ka'b b. Numeyrfyi gönderdi. Ubeyd, önce Dımaşk'a gidip Yezid'le görüştü. Ona Ziyad'dan bahsetti ve kendisine veliahtlık talebinde bulunmamasını öğütledi.

Eğer bu işten vazgeçerse, bu iş için çalışmasından daha hayırlı olacağını söyledi. Yezid de bu talebinden vazgeçti. Babası ile görüşerek vazgeçtiğini bildirdi ve ikisi de bu hususta o zaman anlaştılar, ancak bu senede Ziyad vefat edince, Muaviye işi sonuçlandırmak için teşebbüse geçti. İnsanları Yezid'e veliaht olarak bey'ata davet etti. Oğlu Yezid için bey'at akdetti ve bunu bütün beldelere birer mektubla bildirdi, diğer beldelerdeki insanlar da veliaht Yezid'e bey'at ettiler, ancak Hz. Ebu Bekir'in oğlu Abdurrahman, Hz. Ömer'in oğlu Abdullah, Hz. Ali'nin oğlu Hüseyin, Zübeyr'in oğlu Abdullah ve Abbas'm oğlu Abdullah, Yezid'e bey'at etmediler. Bu sırada Muaviye, umre için Mekke'ye gitti. Mekke dönüşünde Medine'ye uğradığında o beş kişiden herbirini ayrı ayrı çağırıp tehdit etti, bey'at etmediklerinden ötürü korkuttu. Bunlardan Mua-i karşı şiddetle karşı koyan ve sert konuşan Abdurrahman b. Ebu Bekir oldu, en yumuşak cevap veren de Abdullah b. Ömer oldu. Sonra bu beş kişi, minberin alt tarafında hazır beklemekte iken Muaviye, minbere çıkıp bir hutbe okudu. Halk Yezid'e be/at ettiler. Bu beş kişide orada oturmaktaydılar. Ne muvafakat ettiler, ne de muhalefette bulundular. Çünkü Muaviye, onları tehdit edip korkutmuştu. Bundan sonra diğer şehirlerde de Yezid'e bey'at edilmişti. Diğer ülkelerden heyetler, Ye-zid'in yanına geldiler, gelenler arasında Ahnef b. Kays da vardı. Muaviye ona, gidip Yezidle konuşmasını emretti. O da gidip Yezidle sohbet etti, konuştu. Sonra Yezid'in yanından ayrıldığında Muaviye, Ahnefe şöyle dedi:

- Yeğenini nasıl buldun?

- Yalan söylersek Allah'tan korkarız, doğru söylersek de sizden korkarız. Sen, gecesinde, gündüzünde, gizlisinde, açığında, girdisinde, çıktısında, Yezid'i bizden daha iyi bilirsin. Benim ne demek istediğimi çok iyi anlarsın, bize düşen, emri dinleyip itaat etmektir. Sana düşen de, ümmete nasihat etmektir."

Muaviye, Hz. Hasan'la barış yaptığı zaman kendisinden sonra Hz. Hasan'ın veliaht olmasını kararlaştırmıştı. Ancak Hz. Hasan, vefat e-dince Yezid'in durumu Muaviye nezdinde kuvvetlendi ve Muaviye, onu veliahtlığa layık gördü, bu da babanın evladına olan sevgisinden dolayı idi. Yezid'de dünyevi necabet ve asaleti görüyordu. Özellikle hükümdar çocuklarının savaş taktiklerini bildiklerini, yönetimi düzgünce yürütebileceklerini, idari görevleri layıkı veçhiyle ifa edebileceklerini biliyordu. Bunu sahabelerden herhangi birinin hakkıyla yerine getiremeyeceğini sanıyordu. Bu sebepledir ki Muaviye, Abdullah b. Ömer'e şöyle demişti:

- Benden sonra reayanın (halkın) başıboş koyunlar gibi yöneticisiz kalmasından korktuğum için Yezid'i veliaht tayin ettim.

Ibn Ömer de ona şöyle demişti:

Herkes Yezid'e bey'at ettikten sonra ben de kendisine -organları kesik bir köle olsa bile- bey'at ederim.

Yezid'i veliaht tayin ettiğinden dolayı Said b. Osman b. Affan da Muaviye'yi kınamış ve Yezid'in yerine kendisini veliaht tayin etmesini istemişti. Ona şöyle demişti:

- Babam seninle ilgilendi. Nihayet şeref ve onurun doruk noktasına yükseldin ama kendi oğlunu benden öne geçirdin, oysa ben şahsen ondan daha üstünüm, babam ve annem de onun babasından ve annesinden daha üstündürler.

Muaviye, böyle diyen Hz. Osman'ın oğlu Said'e şu karşılığı verdi:

- Babanın bana iyilik ettiğini söylüyorsun. Bu, inkar edilmeyecek birşeydir. Babanın, Yezid'in babasından daha üstün ve hayırlı olduğunu söylüyorsun, bu gerçektir. Senin annen Kureyşf dir. Onun annesi Kelp kabilesindendir ve ondan da daha hayırlıdır. Senin Yezid'den daha hayırlı ve üstün olmana gelince, Allah'a yemin ederim ki, senin gibi adamlar, Dımaşk'ın Gota mıntıkasına dolup dolaşsalar bile Yezid, benim nazarımda hepinizden daha sevimlidir.

Muaviye'nin bir gün hutbe irad ederken şöyle dediğini önceki kısımlarda rivayet etmiştik:

"Allah'ım! Yezid'i bu idari işe ehil gördüğüm için veliaht tayin etmiş olduğumu biliyorsan, Yezid'in yönetime geçme işini başarıyla sonuçlandır. Eğer kendisini sevdiğim için veliaht tayin ettiğimi biliyorsan, onun yönetime geçme işini tamamlama."

Hafız İbn Asakir'in anlattığına göre Muaviye, bir gece arkadaşlarıyla sohbeti derinleştirmiş. Çocuğu asil doğacak bir kadın hakkında arkadaşlarıyla konuşmuş, arkadaşları da çocuğu asil olacak bir kadının evsafını kendisine anlatmışlardı. Bunun üzerine Muaviye şöyle demişti: "Bu nitelikte bir kadını tanımak isterdim." Meclisinde oturan arkadaşlarından biri ona şöyle demişti:

- Ey mü'minlerin emin! Sen bu nitelikte bir kadın buldun.

- Kimdir o?

- Kızımdır, ey mü'minlerin emiri!

Bunun üzerine Muaviye, o kızla evlendi. Bu evlilikten oğlu Yezid, asil, necip, zeki ve mahir bir insan olarak doğdu. Muaviye, daha sonra başka bir kadınla evlendi. Bu kadın, onun yanında itibar sahibi oldu. Ona başka bir erkek çocuk doğurdu. Bunun üzerine Yezid'in annesi gözden düştü ve Muaviye'nin evinin bitişiğindeki bir eve yerleşti. Muaviye, bir ara makamında diğer karısıyla oturmakta iken Yezid'in annesine baktı. Kadın, oğlu Yezid'in saçlarım tarıyordu. Diğer kadın, Yezid'in annesini kastederek şöyle dedi: "Allah, bu kadını ve saçım taradığı çocuğunu kahretsin." Bunun üzerine Muaviye de ona şöyle dedi:

"Niçin böyle söylüyorsun? Allah'a yemin ederim ki, onun oğlu, senin oğlundan daha asil ve daha neciptir. İstersen bunu sana açıklarım." Böyle dedikten sonra Muaviye, ikinci karısının oğlunu çağırdı, ona şöyle dedi:

"Şu anda mü'minlerin emiri, senin her isteğini yerine getirmeye hazırdır, dile benden ne dilersen.

- Senden isteğim şudur ki, bana av köpekleri, atlar ve avcılar veresin, av partisine katılacak arkadaşları bana veresin.

- Bu isteklerini yerine getirmek üzere adamlarıma emir verdim. Bundan sonra Muaviye, Yezid'i çağırdı ve ona diğer oğluna söylediklerinin aynısını söyledi. Yezid de şu karşılığı verdi:

- Şu vakitte böyle bir istekte bulunmaktan mü'minlerin emiri beni affetmez mi?

- Hayır, mutlaka isteğini söylemelisin.

- Allah, mü'minlerin emirinin ömrünü uzatsın. İsteğim, kendisinden sonra beni valiaht tayin etmesidir. Zira öğrendiğime göre halka bir gün adaletle hükmetmek, 500 sene süreyle ibadet etmek kadar sevaptır.

- Senin bu isteğini yerine getirdim.

Böyle dedikten sonra Muaviye, karısına şöyle dedi: "Yezid'i nasıl gördün?" Kadın da Yezid'in kendi oğlundan daha üstün ve faziletli olduğunu kesin olarak anlamış oldu. [4]

Ümmü Haram Bînti Milhan

İbn Cevzfnin.anlattığına göre bu sene de, yani hicretin elîialtına. senesinde Ümmü Haram binti Milhan el-Ensârîye vefat etmiştir. Bu kadın, Ubade b. Ubade b. Samit'in zevcesi idi. Alimlerin naklettikleri sahih kavillere göre bu kadın, Hz. Osman'ın halifeliği zamanında hicretin yirmiyedinci senesinde vefat etmiştir. Bu kadın, kocası ile birlikte Muaviye komutasında Kıbrıs'a girişte katın tarafından yere atılıp ezilerek Ölmüş ve Kıbrıs'a demedilmiştir, tuhaf olan şudur ki; îbn Cevzî, bu kadının biyografisinden bahsederken Buharî ve Müslim'in sahihlerinde yer alan bir hadisi nakletmiştir. Şöyle ki: "Peygamber (s.a.v.), bu kadının evinde öğle uykusuna yatmış iken rüyasında ümmetinden bir topluluğun hükümdarlar gibi denizin ortasına gaza için gittiklerini görmüş ve rüyasını Ümmü Haram'a anlatınca o da Hz. Peygamber (s.a.v.)'den, kendisinin de bu deniz gazasında giden topluluk arasında bulunması için dua etmesini talep etmiş, Peygamber (s.a.v.) de ona bu şekilde dua etmişti. Sonra tekrar uyumuş, aynı rüyayı görmüş. Kadın yine şöyle demişti: "Ya Rasûlallah, beni de bu deniz gazasına giden topluluk arasına katması için Allah'a dua et." Rasûlullah (s.a.v.) da ona: "Hayır, sen ilk gruba dahilsin," demişti. Bunlar, Kıbrıs'ı fetheden topluluk idi ve bu kadın da onlarla beraber hicretin yirmi yedinci senesinde Kıbrıs'a gitti. Hicretin yirmi yedinci senesinde Muaviye'nin oğlu Yezid'le birlikte Rum beldelerine giden ikinci grupta bulunmadı, o grupta da Ebu Eyyüb el-Ensârî vardı. Ö zat, Kostantiniyye'de (İstanbul) vefat etti, mezarı Konstantiniyye surlarının yakınındadır, bunu peygamberlik delilleri bölümünde de nakletmiştik. [5]

Hicretin Elliyedîncî Senesi

Bu senede Abdullah b. Kays, Rum diyarına gazaya giderek kışı orada geçirdi.

Vakidî'nin ifadesine göre bu senenin şevval ayında Muaviye, Medine valisi Mervan b. Hakem'i görevden azlederek yerine Velid b. Utbe b. Ebi Süfyan'ı vali tayin etti. Bu senede insanlara haccettiren kişi de odur. Çünkü Medine valiliği, onun uhdesine verilmişti. Bu senede Küfe valisi Dahhak b. Kays, Basra valisi Ubeydullah b. Ziyad, Horasan valisi Said b. Osman'dı.

İbn Cevzî dedi ki: Bu sene, Osman b. Hanif el-Ensârî el-Evsî vefat etti. Bu zat, Ubade üe Sehl b. Hanifin kardeşidir. Hz. Ömer, onu Irak'taki Sevad haracım toplamak üzere göndermiş ve onu Küfe valiliğine atamıştı. Talha ile Zübeyr, Hz. Aişe ile birlikte oraya geldiklerinde o, emirliği onlara teslim etmeye yanaşmadığı için sakalı, kaşları ve kirpikleri yolundu, ayrıca kendisine işkence yapıldı. Hz. Ali, Kûfe'ye geldiğinde şehri ona teslim etti. O, şöyle dedi: "Ey mü'minlerin emiri, senin yanından ayrılıp buraya geldiğimde sakallı idim ama şimdi seninle sakalsız olarak buluşuyorum." Hz. Ali, onun bu deyişine gülümsedi ve: "Senin bu halinin sevabı Allah katandadır." dedi. Bu zatın, gözleri kör bir adamın Rasûlullah'a müracaat ederek gözlerinin aydınlığım kendisine geri vermesi için Allah'a dua etmesini istemesi ve Rasûlullah'm da duası sayesinde Allah'ın gözlerini ona geri vermesine dair rivayet ettiği bir hadis vardır. Neseî tarafından da nakledilen bir hadisi vardır. Bu zatın, hicri elliyedinci senede vefat ettiğim İbn Cevzfden başkası söylemiş değildir. Doğrusunu Allah bilir. [6]

Hicretin Ellisekîzînct Senesi

Bu senede Malik b. Abdullah el-Has'amî, Rum diyarına (Anadolu) gazaya gitti.

Vakidî dedi ki: Bu senede Yezid b. Şecere, deniz gazasına gidip kışı orada geçirdi. Başka bir rivayette anlatıldığına göre Cünade b. Ebi Ümeyye, Rum illerine ve deniz seferine gitti. Rum diyarında kışı geçiren kişinin Amr b. Yezid el-Cühenî olduğu da söylenmiştir.

Ebu Maşer ile Vakidî dediler ki: Bu senede Velid b. Utbe b. Ebi Süf-yan, insanlara haccettirdi. Bu senede Muaviye, Abdurrahman b. Abdullah b. Osman b. Rabia es-Sakafî tbn Ümmii Hakem'i Küfe valiliğine atadı. Ümmü Hakem, Muaviye'nin kızkardeşidir. Muaviye, Küfe valisi Dahhak b. Kays'ı görevden azletti. İbn Ümmü Hakem, Kûfe'ye vali olarak gittiğinde güvenlik kuvvetlerinin başına Zaide b. Kudame'yi atadı. îbn Ümmü Hakem'in valiliği zamanında Hariciler baş kaldırdılar. Bu hadisede onların reisleri Havyan b. Dahyan es-Sülemî idi. îbn Ümmü Hakem, onların üzerine bir ordu gönderdi, bu ordu bütün Haricileri öldürdü, sonra İbn Ümmü Hakem Kûfelilere kötülük yaptı. Yönetimi alt üst etti. Kûfeliler de onu aralarından çıkarıp kovdular. O da dayısı Muaviye'nin yanma dönerek durumu ona anlattı. Muaviye ona: "Seni Mısır'a vali olarak tayin edeceğim. Mısır senin için daha hayırlıdır." dedi ve onu Mısır valiliğine atadı. Mısır'a gitti. Şehre girmeden iki konak dışarıda Muaviye b. Hadic onu karşıladı ve kendisine: "Dayın Muaviye'nin yanına dön, ömrüme yemin ederim ki, seni Mısır'a sokmayacağız ki burada Kûfeli kardeşlerimize yaptığın gibi bize de kötülük yapmaya-sm ve kötü bir idare tarzı sergileyemiyesin." dedi. Bunun üzerine İbn Ümmü Hakem, Muaviye'nin yanma döndü. Muaviye b. Hadic te bir heyetle birlikte onun peşi sıra yola çıkarak Muaviye'nin yanma geldi. Muaviye'nin huzuruna gittiğinde Muaviye'nin kızkardeşi Ümmü Hakem'i de orada buldu. Bu kadın, Kûfelilerin ve Mısırlıların kovduğu vali Ab-durrahman'm annesi idi. Muaviye onu görünce: "Aferin aferin işte bu, Muaviye b. Hadic'tir." dedi. Ümmü Hakem de: "Buna merhaba değil, bunun adını işitmek, kendisini görmekten daha iyidir." dedi. Muaviye b. Hadic te şu karşılığı verdi: "Yavaş ol bakalım ey Ümmü Hakem! Allah'a yemin ederim M, sen evlendin ama şereflenmedin, çocuk doğurdun ama asil bir çocuk doğurmadın. Fasık oğlunun bize vali olmasını istedin ki,

kardeşlerimiz Küfelilere yaptığı kötülüğü bize de yapsın, ama Allah bu fırsatı ona vermeyecektir, eğer o bize kötülük yapacak olursa, ona bir darbe vururuz. Senin yanında oturmakta olan şu Muaviye bundan hoş-lanmasa bile bunu yaparız." Muaviye de Ümmü Hakem'e dönerek "Yeter." dedi. [7]

Garip Bir Kıssa

Bu kıssayı "el-Muntazam" adlı kitabında İbn Cevzî senediyle birlikte anlatır. Şöyle ki: Beni Özre kabilesinden bir genç ile îbn Ümmü Hakem arasında bir kıssa cereyan etmişti. Bu kıssanın özeti şudur: Muaviye, bir gün sofrada iken Beni Özre kabilesinden bir genç gelip karşısına dikildi ve ona, zevcesi Suad'a olan iştiyakını anlatan bir şiir okudu. Mu-aviye; onu yanma oturtup başından geçenleri anlatmasını istedi. Genç te şöyle dedi:

- Ey mü'minlerin emiri, ben amcam kızı ile evliydim, develerim ve koyunlarım vardı. Bunları ona harcadım, elimdeki malım azalmca.ba-bası benden yüz çevirdi ve beni Kûfe'deki valin İbn Ümmü Hakem'e şikayet etti. Küfe valisi, zevcemin güzelliğini duymuştu, beni zincire vurup hapse attı. Eşimi boşamam için bana baskı yaptı, ben de boşamak mecburiyetinde kaldım. Zevcemin iddeti tamamlanınca babası onu 10.000 dirhem karşılığı olarak Kûfe'deki valine verdi. Onunla evlendirdi, işte şimdi sana geldim. Ey mü'minlerin emiri, sen hüzünlenenlerin, darda kalanların, yandım diyenlerin imdadına koşarsın. Mahndan yoksun bırakılanların dayanağısın, şimdi benim bu sıkıntıdan kurtulacak bir yolum yokmu? Böyle dedikten sonra ağladı ve şöyle dedi:

"Yüreğimde ateş vardır, ateş kıvılcımlanıyor. Vücudum bitkin düştü, rengim sarardı.

Gözlerim keder yaşlarını akıtıyor, bu yaşlar sağnak yağmurlar gibidir.

Aşkından ağlıyorum, bu halime tabip şaşıyor.

Büyük bir bela ile karşılaştım, buna dayanacak güç yoktur.

Gecem gece değil, gündüzüm de gündüz değil."

Muaviye, o gence acıdı ve Küfe valisi îbn Ümmü Hakem'e bir mek-tub yazarak bu davranışından dolayı onu ayıplayıp kınadı ve gencin karısını itirazsız boşamasını emretti. Mektubu alan Küfe vahşi İbn Ümmü Hakem, derin bir ah çekip: "Keşke mü'minlerin emiri beni bu kadınla bir yıl başbaşa bıraksaydı da sonra boynumu kılıçla vursaydı." dedi ve kadını boşamaya kendini zorladı ama buna güç yetiremedi. Nefsi de boşama isteğine icabet etmedi. Fakat ulak, Muaviye'nin azarlayıcı mektubunu ona teslim edince mektuptaki ifadeler kendisini o kadını boşamaya zorladı. O da çaresiz kadını boşadı, yolundan çıktı. Bir heyetle birlikte Mu-aviye'ye gönderdi, kadın gidip Muaviye'nin huzurunda durunca Muaviye, çok güzel bir manzara ile karşılaştı. Kadını konuşturunca onun çok fasih ve tatlı konuştuğunu gördü. İnsanların en güzeli ve en nazlısı olduğunu müşahede etti. Kocası ve aynı zamanda amcası oğlu olan o gence şöyle dedi: "Ey bedevi! Sana daha güzel şeyler versem bu kadının yolundan çıkar mısın?" Genç şu karşılığı verdi: "Evet, başımı gövdemden ayırırsan bu kadının yolundan çıkarım." dedi. Sonra da şu şiiri söyledi:

"Beni yağmurdan kaçarken doluya tutulmuş kimse gibi darb-ı mesellere konu yapma.

Suad'ı, kendisine hayran olan üzüntü ve anma ile akşamlayıp aynı şekilde sabahlayan kederli kimseye geri ver.

Istıraplar beni bitkin düşürdü, yüreğim yanıyor, hem de ne yanma.

Allah'a yemin ederim ki, Suad'ın aşkım unutmayacağım, mezarımda taşlar altında gövdem kayboluncaya dek onu aklımdan çıkarmayacağım.

Onun yolundan nasıl çekilebilirim ki, gönlüm ona tutkundur, kalbim onsuz yapamıyor, sabredemiyor."

Muaviye dedi ki: "Kadına seçme hakkı verelim, ya seni ya da tbn Ümmü Hakem'i seçsin." Muaviye'nin böyle demesi üzerine Suad, şöyle dedi:

"Bunun her ne kadar işi kırığa gitmişse de,

Serveti azalmışsa da,

Benim nazarımda babamdan da, komşumdan da, dirhem ve dinar sahiplerinden de daha sevgilidir.

Kendisine ihanet edersem Cehennem ateşinin sıcaklığından korkarım."

Muaviye güldü ve ona 10.000 dirhem para, binek ve sergi verilmesini emretti, iddeti tamamlanınca da onu eski kocasına teslim edip onunla evlendirdi.

Bu senede yani hicretin ellisekizinci senesinde Ubeydullahb. Ziyad ile Hariciler arasında çok hadiseler cereyan etti. Ubeydullah, onlardan çok sayıda adam Öldürdü, kalanları da hapsetti. O da babası gibi atılgan ve Hariciler hakkında kararlı bir kimse idi. Noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah, elbetteki doğruyu daha iyi bilir. [8]

Bu Senede Vefat Eden Bazı Şahsiyetler

Bu senede Said b. As b. Ümeyye b. Abdü'ş-şems b. Abdumenaf el-Kureşi el-Umevî vefat etti. Onun babası Bedir savaşında kafir olarak öldürüldü. Onu, Hz. Ali öldürmüştü. Said, Hz. Osman'ın kucağında büyüdü. Rasûlullah'm vefatı esnasında dokuz yaşında idi. Müslümanların Önde gelen şahsiyetlerinden ve meşhur cömert kişilerdendi. Dedesi Said b. As Ebu Ecniha, Kureyş kabilesinde reisti. Ona taç sahibi anlamına gelen züttaç deniliyordu, çünkü o sarık sardığı zaman ona hürmeten o gün başkası sarık sarmazdı. Said, Hz. Ömer tarafından Sevad valiliğine atanmıştı. Hz. Osman da fasihliğinden ötürü onu Mushafları yazan görevliler arasına katmıştı, sakalı Rasûlullah'm sakalına çok benzerdi. Kur'ân'ı derleyip yazan ve talim eden on iki kişiden biri idi. Übey b. Ka*b ile Zeyd b. Zabit'te bu oniki kişi arasında idi. Hz. Osman, Velid b. Uk-be'yi azlettikten sonra Said'i Küfe valiliğine atadı. Said, Taberistan ve Cürcan'ı fethetti. Azerbaycanlılar, antlaşmayı bozunca Said, üzerlerine gitti ve orayı fethetti. Hz. Osman vefat edince fitneden uzaklaşıp bir köşeye çekildi. Cemel ve Sıffin savaşlarına katılmadı. Yönetim Muaviye'nin eline geçince yanma gitti. Muaviye onu kınadı. O da mazeretini beyan etti. Bu hususta uzun uzadıya ağır bir konuşma yaptı. Muaviye, onu iki kez Medine valiliğine atadı. İki kez de Mervan b. Hakem sebebiyle onu bu görevden azletti. Bu zat, Peygamber (s.a.v.)'den, Ömer b. Hat-tab'tan, Osman'dan ve Aişe'den hadis rivayet etmiştir. Oğulları Amr b. Said el-Eşdak ile'Ebu Said, Salim b. Abdullah b. Ömer, Urve b. Zübeyr ve diğerleri de kendisinden hadis rivayet etmişlerdi. Onun, "Müsnet" ve Kütüb-ü Sitte'de hadisleri yoktur, güzel bir hayat tarzı vardı. İyi su* saklardı, çoğu kez arkadaşlarını cuma günleri toplar, onlara yemek yedirir ve elbise giydirirdi. Evlerine çeşitli hediyeler, armağanlar ve bol miktarda buğday gönderirdi. Keseleri doldurup mescitte ihtiyaç sahibi namaz kılan kimselerin önüne bırakırdı.

îbn Asakir dedi ki: "Said'in Dımaşk'ta Dar-ı Naim denen bir evi ve Hammam-ı Naim denen bir hamamı vardı. Evi ile hamamı Dimas taraf-larındaydı, sonra Medine'ye döndü ve vefat edinceye kadar orada ikamet etti. Alicenâb, cömert ve övgüye layık bir kimse idi."

Ibn Asakir, onun şu hadislerini rivayet etmiştir:

Said b. As'tan rivayet olunduğuna göre Rasûlullah (s.a.v.), şöyle buyurmuştur: "Sizin İslâmiyet dönemindeki seçkinleriniz, cahiliye dönemindeki seçkinlerinizdir."

Said b. As'tan rivayet olunduğuna göre îbn Ömer, şöyle demiştir: Kadının biri, Rasûlullah (s.a.v.)'a bir hırka getirdi ve şöyle dedi: "Bu hırkayı Arapların en şereflisine vermeyi adadım." Rasûlullah (s.a.v.) 'da: "Öyle ise şu gence (Said b. As'a) ver, dedi. Bu sebeple o tür elbiselere Saidî elbiseleri denildi. Şair Fer ezdak da bu konuda şöyle bir şiir söylemiştir.:

"Gece ve gündüz işin hedeften saptığı esnada, Kureyş'in önde gelen şahsiyetlerinin durnp Said'e baktıklarını görürsün, onlar sanki Said'te hilali görüyorlar."

Hz. Osman, Muğire'yi Küfe valiliğinden azledince oraya Sa'd b. Ebi Vakkas'ı vali olarak tayin etti. Onu da azledince yerine Velid b. Utbe'yi tayin etti. Onu da azledince yerine Said b. As'ı vali olarak tayin etti. Sa-id, orada bir süre vali olarak görev yaptı, ancak yaşantısı beğenilmedi. Onu sevmediler, sonra Malik b. Haris (Ester en-Nehaî), bir cemaatla Hz. Osman'ın yanına gitti. Hz. Osman'dan, Said'i Küfe valiliğinden azletmesini :"itedi. Ancak Hz. Osman, onu bu görevden azletmedi. Said, Medine'de Hz. Osman'ın yanındaydı. Onu tekrar Kûfe'ye gönderdi. Ester, ondan önce Kûfe'ye giderek insanlara bir nutuk irad etti ve onları Said'in1 Kûfe'ye girmesine engel olmaya teşvik etti. Eşter'in kendisi de bir askeri birlikle yola çıkarak Azib denen mıntıkada Said'i karşıladı ve onu Kûfe'ye girmekten menetti. Said ise, Ra'sa'da konakladı.- Onlar oraya gidip kendisini Kûfe'ye girmekten menettiler, sıkıştırmaya devam ettiler. Nihayet onu, Hz. Osman'a geri gönderdiler. Ester, Ebu Musa el-Eş'arî'yi imamlığa ve sınır muhafızlığına, Hüzeyfe b. Yeman'ı da ganimet görevinin başına tayin etti. Kûfeliler de bunu onayladılar ve durumu Hz. Osman'a bildirdiler. O da bunu onayladı ve zahiren bu durumdan memnun, olduğunu gösterdi. Ancak bu, Hz. Osman'ın yönetimindeki ilk gevşeme oldu. Said b. As, Hz. Osman'ın kuşatma altına alınışına kadar Medine'de ikamet etti. Onun konağında kaldı. Talha ile Zübeyir, Hz. Aişe ile birlikte Mekke'den çıkıp Hz. Osman'ın katillerim yakalamak istediklerinde Said, onlarla birlikte oldu. Sonra Muğire b. Şube ve başkaları ile birlikte bu gruptan ayrılarak Taife gitti ve savaş sona erinceye kadar orada ikamet etti. Daha sonra Muaviye, hicretin kırkdoku-zuncu senesinde onu Medine valiliğine atadı. Mervan'ı valilikten azletti. Said, yedi sene Medine valiliğini yaptıktan sonra Muaviye, Mervan'ı oraya tekrar vali olarak atadı.

Abdülmelik b. Umeyr, Kabise b. Cabir'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ziyad, bir iş için beni Muaviye'ye gönderdi, işimi tamamladıktan sonra dedim ki:

- Ey mü'minlerin emiri, senden sonra yönetim kimin eline geçecektir?

Muaviye bir süre sustu, sonra şöyle cevap verdi:

- Bu iş bir topluluğun arasında olacaktır. Ya Kureyş'in âlicenâb şahsiyeti Said b, As'm eline geçecektir ya Kureyş'in yiğidi, dahisi ve cömerdi Abdullah b. Amir'in eline, ya Hasan b. Ali'nin eline geçecektir ki oda lider, efendi ve âlicenâb bir şahsiyettir. Yada Allah'ın dininde fakih olan ve kitabını okuyan, Allah'ın hudutları hususunda çok titiz olan Mervan b. Hakem'e geçecektir veya fıkhı iyi bilen Abdullah b. Ömer'in eline geçecektir, yahut şeriatı yırtıcı canavarlara göre hareket ettiren ve tilkiler gibi hile yapan Abdullah b. Zübeyr'in eline geçecektir."

Önceki kısımlarda da rivayet ettiğimiz gibi Said b. As, günün birinde Medine sokaklarının birinden geçerken su istemiş ve kendisine bir evden su çıkarılıp verilmiş, verilen suyu içmişti. Bir müddet sonra kendisine su veren adamın, evini satılığa çıkardığını görünce evini niçin sattığını sormuş, adam 4000 dinar borcu bulunduğu için satmak istediğini söyleyince Said, o adamın alacaklısına haber gönderek: "Alacağın bana ait, ben sana ödeyeceğim." demiş. Ev sahibine haber göndererek: "Evini satma. Dilediğin gibi evinde otur." demişti.

Meclisinde oturan kurrâlardan biri yoksul düşmüş, şiddetli derecede muhtaç olmuştu. Karısı kendisine şöyle demişti:

- Bizim valimizin çok cömert olduğu söyleniyor. Eğer durumunu kendisine anlatacak olursan, belki sana bir miktar bağışta bulunur.

- Yazıklar olsun sana, yüz suyumu döktürme.

Karısı ısrar edince adamcağız gidip vali Said b. As'm makamına girdi, insanlar çevresinden dağılıp gittiklerinde o yoksul adam hala yerinde oturuyordu. Said ona dedi ki:

- Öyle sanıyorum ki sen, bir ihtiyacın olduğu için oturmaya devam ediyorsun.

Adam sustu, Said, kölelerine:

- Buradan çıkın, diye emretti, sonra o muhtaca şöyle dedi:

- Şimdi ikimiz başbaşa kaldık, burada başka kimse yok. Adamcağız sustu, Said kandili söndürdü, sonra tekrar o yoksula

şöyle dedi:

- Allah, sana rahmet etsin yüzümü dahi göremiyorsun, artık ihtiyacını söyle.

- Allah, emiri ıslah etsin, biz yoksul düştük, iııriyacımız fazla derecede arttı, durumumu sana anlatmak istedim ama utandım.

- Sabah olunca vekilim olan falan adamın yanma git. Sabah olunca vekilin yanma gitti, vekil ona şöyle dedi:

- Vali, sana birşeyler vermemi emretti, git bu eşyaları seninle beraber taşıyacak olan adamları getir.

- Eşyaları taşıyacak adamlarım yok.

Böyle dedikten sonra yoksul adam karısına gidip azarladı ve şöyle dedi:

- Yüz suyumu valinin huzurunda dökmeye beni zorladuı. O da bana birşeyler verilmesini emretti, ama o şeyleri taşıyacak adamlar gerek. Herhalde bana bir miktar un ve gıda maddesi verecek, eğer para verecek olsaydı, parayı taşımak için hamala gerek olmazdı ve bizzat bana verirdi.

Karısı da dedi ki:

- Sana vereceği şey ne olursa olsun mutlaka bize azık olacaktır, git al.

Adam vekilin yanına döndü. Vekil ona şöyle dedi:

- Eşyaları seninle beraber taşıyacak kimsen olmadığını valiye bildirdim. Oda şu üç Sudanlıyı eşyaları seninle beraber taşımaları için buraya gönderdi. Adam gitti, evine vardığında o üç Sudanlıdan her birinin başının üzerinde 10.000 dirhem olduğunu gördü. Sudanlı kölelere şöyle dedi:

- Başınızın üzerindeki eşyayı indirip gidin. Onlar da dediler ki:

- Vali, bizi de sana armağan etti. O, hizmetçilerle birlikte bir kimseye hediye gönderecek olursa, mutlaka o hediyeyi taşıyan hizmetçiyi de o adama hibe eder, o yoksul adamın durumu iyileşti, sıkıntıdan kurtuldu.

İbn Asakir'in anlattığına göre Ziyad b. Ebi Süfyan, Said b. As'a bir miktar mal ve hediyelerle bir de mektup gönderdi. Mektubunda kızı Ümmü Osman'ı Amine binti Cerir b. Abdullah el-Becelfden kendisi için istediğini yazmıştı. Bu hediyeler, mallar ve mektup Said b. As'a ulaşınca mektubu okudu. Sonra hediyeleri meclisinde oturan adamlara dağıttı ve nazik ifadeli bir mektup yazıp Ziyad'a gönderdi, mektup şöyleydi: "Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla! yüce Allah buyurdu ki: "Ama insanoğlu kendini müstağni sayarak azgınlık eder." vesse-

lam".

Önceki sayfalarda da rivayet ettiğimiz gibi Said, Hz. Ali ile Fatı-

ma'nın kızı ve daha önce Hz. Ömer'in zevcesi olan Ümmü Külsüm'le evlenme talebinde bulundu. Ümmü Külsüm, onun bu talebine muvafakat etti, bu hususta kardeşleri Hasan ile Hüseyin'e danıştı. Onlar bu evliliğe razı olmadılar. Başka bir rivayette anlatıldığına göre bu evliliğe Hüseyin muvafakat etmedi, ancak Hasan muvafakat etti. Neticede Ümmü Külsüm evini hazırladı. Kanapeyi kurdu ve iki taraf nikah akdi için sözleştiler. Ümmü Külsüm de Hz. Ömer'le olan evliliklerinden doğan oğlu Zeyd'e, kendisine vekaleten nikah akdini yapması için emir verdi. Said de Ümmü Külsüm'e mehir olarak 100.000 (başka bir rivayete göre 200.000) dinar gönderdi. Arkadaşları, yanında toplandılar M, nikah akdi yapmaya gitsinler, o esnada Said: "Annem Fatıma'yı evden çıkarmak istemiyorum." dedi ve bu evlilikten vazgeçti, gönderdiği başlığı da Ümmü Külsüm'e bıraktı.

İbn Main ile Abdülalâ b. Hammad dediler ki: "Arabinin biri, Said b. As'tan yardım istedi. Said, ona 500 dirhem verilmesini emretti. Hizmetçi:

- 500 dirhem mi yoksa dinar mı vereyim? diye sorunca Said, şu cevabı verdi:

- Ben 500 dirhem vermeni emretmiştim, ama gönlünden kopan dinar ise sen ona 500 dinar ver.

Bu parayı alan Arabi, oturup ağlamaya başladı. Said, ona sordu:

- Niçin ağkyorsun> neyin var? Sana verdiğim malı almıyacak mı-

- Alacağım ama toprağın senin gibi bir kimsenin cesedini nasıl ye-yip çürüteceğini aklım almıyor, işte ona ağlıyorum."

Abdülhamid b. Cafer dedi ki: "Adamın biri, üzerine düşen dört diyetin parasını toplamak için Medine'ye geldi. Halktan yardım talebinde bulunmaya başladı. Kendisine: "Hz. Ali'nin oğlu Hasan'a veya Abdullah b Cafer'e veya Said b. As'a veya Abdullah b. Abbas'a git." dediler. O da mescide gitti. Said b. As'm mescide girmekte olduğunu gördü. "Bu adam kimdir?" diye sorunca Said b. As olduğunu söylediler. O da Said'e yöneldi yanına gitti. Medine'ye geliş sebebini ona anlattı. Said de cevap vermedi. Nihayet mescitten çıkıp evine gideceği zaman o Arabiye şöyle dedi:

- Seninle beraber mal taşıyacak birini de getir.

- Allah sana rahmet etsin, ben senden para istiyorum, hurma değil-

- Biliyorum, seninle beraber mal taşıyacak birini getir

Adam, Said'in evine gitti. Said, ona 40.000 dinar verdi, o Arabi de paraları aldı. Başkalarına gidip dilenmeden Medine'den ayrılıp gitti."

Said b. As, oğluna şöyle demişti: "Ey oğulcuğum, Allah için iyilik yap, senden istenmeden sen ver. Bir adam yüzü kızarmış, âdeta kanı yüzüne sıçramış yada kendisine verip vermiyeceğini bilmediği için tereddüt içinde iken sana gelirse, vallahi sen ona malının tamamım versen bile onun bu haline denk bir iyilikte bulunmuş olamazsın. Benim meclisimde oturacak olan kimseler üçtür: Biri, yaklaştığında kendisine merhaba dediğim ve yer gösterdiğim kimsedir. Biri de, meclisimde oturduğunda kendisine yerini genişlettiğim kimsedir. Biri de, konuştuğumda kendisine yöneldiğim ve dinlediğim kimsedir.

Oğlum, şerefli kimseyle şakalaşma, aksi takdirde sana kin besler, şerefsiz kimse ile de şakalaşma zira böyle yaparsan, onun nazarında küçülürsün, ya da o sana karşı cür'etlenir."

Said, bir hutbesinde şöyle dedi: "Bir kimseye Cenâb-ı Allah, güzel bir rızık ihsan ederse o kimse kendisine ihsan edilen rızıkla insanların en mutlusu olsun. Çünkü o, kendisine ihsan edilen o rızkı şu iki kimseden birine bırakacaktır: Ya salih bir kimseye bırakacaktır ki, o salih kimse kendisi için yığılan mal sayesinde mutlu olur. Salih bir kimseye hiçbir mal az değildir. Veya kötü bir kimsedir. Kötü kimseye gelince ne kadar çok olursa olsun ona bırakılan mirastan hiçbirşey geride kalmaz, hepsini tüketip yok eder."

Ebu Muaviye dedi ki: "Ebu Osman (yani Said b. As), sözün İM ucunu bir araya getirmiştir."

Asmaî, Hakim b. Kays'tan rivayet ederek Said b. As'm şöyle dediğini nakletmiştir: "Cahil veya beyinsiz kimseyle konuşmaktan çekinirim. Kendi ihtiyacımı söylemekten utanırım."

Said b. As, Küfe valisi iken ibadetle fazla meşgul olan kadınlardan biri yanma geldi. Said, ona ikram ve ihsanda bulundu, kadın ona şöyle dedi:

"Allah, seni namerde muhtaç etmesin, şerefli kimselere karşı da lüt-funu devam ettirsin ve hep onları senin minnetin altında bıraksın. Şerefli bir kimsenin elindeki bir nimeti Cenâb-ı Allah giderdiği zaman o nimeti o şerefli kimseye geri vermek için seni sebep kılsın."

Said'in kız ve erkek olmak üzere toplam on çocuğu vardı. Zevcelerinden biri, Mervan b. Hakem'in kızkardeşi Ümmül- Benin binti Hakem b. Ebi'1-As'tı. Said, vefat edeceği zaman çocuklarını topladı ve onlara şöyle dedi: "Arkadaşlarım sadece benim yüzümü görmekten mahrum kalacaklar, onlara hayatta iken nasıl davrandıysam, siz de öyle davranın. Aradaki dostluk bağlarım koparmayın. Onlara yaptığım iyilikleri sürdürün, ihtiyaçlarım giderin. Kişi ihtiyacını gidermek için birisinden bir talepte bulunduğu zaman vücudu sarsılır, eklemleri tiril tiril titrer ve reddedilmekten korkar. Allah'a yemin ederim ki, sizi ihtiyacını giderecek kimseler olarak gören bir adamın kendi yatağında kıvranması, sizin ona vereceğiniz yardımdan ve bahş edeceğiniz ikramdan sizin için daha büyük bir minnettir."

Böyle dedikten sonra Said, çocuklarına daha birçok vasiyetlerde bulundu. Mesela, borçlarım ödemelerini, verdiği sözleri yerine getirmelerini, kız çocuklarını denkleri olan kimselerden başkalarıyla evlendirmemelerini, büyüklerini başlarına lider yapmalarını vasiyet etti. Bu vasiyetlerinin yerine getirileceğini de oğlu Amr b. Said el-Eşdak tekeffül etti. Said vefat edince oğlu Amr, onu Baki mezarlığına defnetti. Sonra da Muaviye'nin yanma gitti. Muaviye'ye üzüntüsünü bildirdi. Mua-viye de üzüldüğünü bildirip hüzünlendi. "înna lillah ve inna aleyhi raci-un" ayetini okuyup şöyle dedi:

- Babanın borcu var mıydı?

- Evet.

- Ne kadardır?

- 300.000 dirhemdir (başka bir rivayette anlatıldığına göre borcu 3.000 dirhemmiş.).

- O borçları ben ödeyeceğim.

- Ey mü'minlerin emiri, babam bana borcunu kendi arazisinin parasıyla ödememi vasiyet etti.

Amr'ın böyle demesi üzerine Muaviye, ondan bu borcu karşılayacak kadar arazi satın aldı. Amr, Muaviye'den bu paralarla birlikte kendisini jyledine'ye göndermesini istedi. Yola çıkan Amr, babasının borçlarını ödemeye başladı ve alacaklı kimse kalmadı. Alacaklılar arasında, üzerinde 20.000 rakamı yazılı bir deri parçasını elinde tutan bir genç vardı. Amr ona dedi ki:

- Sen bu parayı nasıl babamdan hak ettin?

- Baban birgün yalnız başına yürüyordu, evine gidinceye kadar kendisiyle beraber yürümek istedim. Bana: "Bir deri parçası getir." dedi. Ben de kasaplara gidip şu deri parçasını alıp ona götürdüm. Üzerine su 20.000 rakamını yazdı. Ancak o gün yanında para bulunmadığını söyleyerek benden özür diledi. Amr, o gence 20.000 dirhemi ve fazlasını

verdi.

Rivayete göre Muaviye, Said'in oğlu Amr'a şöyle demiş:

- Senin gibi bir evladı geride bırakan kimse ölmüş sayılmaz. Allah, Ebu Osman'a (babana) rahmet etsin, gerçekten de yaşça benden küçük ama rütbece benden büyük olan bir kimse vefat etti. Bir kimsenin önü sıra arkadaşları çekip gider ve kendisi kardeşsiz, arkadaşsız, yalnız başına kalırsa demek ki o da gidecektir.

Said b. As'm vefatı, hicri ellisekizinci senede vuku buldu. Elliyedin-ci senede veya ellidokuzuncu senede vefat ettiğini söyleyenler de vardır. Bazılarının ifadesine göre Said'in vefatı, Abdullah b. Amir'den bir hafta önce olmuştur. [9]

Şeddad B. Evs B. Sabit

Bu zatın soy kütüğü şöyledir: Şeddad b. Evs b. Sabit b. Münzir b. Haram Ebu Yala el-Ensarî el-Hazrecî. Kadri yüce bir sahabe idi. Hassan b. Sabit'in kardeşidir. îbn Mendeh'in, Musa b. Ukbe'den naklettiğine göre bu zat, Bedir gazvesine katılmıştır. Ancak îbn Mendeh, bu ifadenin yan- -hş olduğunu söylemiştir. Şeddad b. Evs, çok ibadet eden bir kimse idi. Yatağına uzandığında kıvrılıp durur, sağa sola döner, yılan gibi bükülür ve: "Allah'ım, ateşin korkusu beni huzursuz etti." der. Sonra kalkıp namaza dururdu."

Ubade b. Samit dedi ki: "Şeddad, kendisine ilim ve yumuşak huylu-luk verilen kimselerdendi." Şeddad, Filistine gidip Kudüs'e yerleşti ve hicretin elli sekizinci senesinde yetmişbeş yaşındayken vefat etti. Hicretin altmışdördüncü veya kırkbirinci senesinde vefat ettiğine dair rivayetler de vardır. Doğrusunu Allah bilir. [10]

Abdullah B. Amîr

Bu zaün soy kütüğü şöyledir: Abdullah b. Amir b. Küreyb b. Rabia b. Habib b. Abdü'ş-şems b. Abdumenaf b. Kusay el-Kureyşi el-Abşemî. Hz.Osman'ın dayısı oğludur. Rasûlullah, hayatta iken dünyaya gelmiştir. Rasûlullah (s.a.v.), bebek iken Abdullah'ın ağzına tükürmüş, Abdullah. da Rasûlullah'm tükürüğünü yutmaya başlamıştı. Rasûlullah da: "Bu su aletidir." demişti. Bunun içindir ki Abdullah, her nereye elini vurursa oradan su çıkardı. Şerefli, övgüye layık, sağlam karekterli bir adamdı. Hz, Osman, Ebu Musa'dan sonra onu Basra valiliğine tayin etti. Osman b. Ebu'l As'tan sonra da Fars iline vali olarak tayin etti. O zaman yaşı yirmi beşti. Horasan'ın tamamını fethetti. Fars illerinin çevresi Si-cistan, Kirman ve Gazne illerini fethetti. Zamanında krallar kralı Şe-hinşah Yezdücürd'ü öldürdü, sonra da hac için ihrama girdi. Bazılarının ifadelerine göre umre için ihrama girmişti. İhrama, bulunduğu beldelerde girmiş ve bunu Allah'a şükür için yapmıştı. Bu zat, Medinelilere bol miktarda mal dağıtmıştı. Basra'da ilk olarak ibrişim giyen kimse idi. Doğrusunu, noksanlıklardan münezeh olan yüce Allah daha iyi bilir. Arefede ilk olarak havuz yapan, oraya tatlı su akıtan kimse Abdullah'tır. Hz. Osman'ın öldürülüşüne kadar Basra valiliğinde kaldı. Bey-tü'1-maldaki malları aldı. Talha ile Zübeyir onunla karşılaştılar. O da onlarla birlikte Cemel savaşma katıldı. Sonra Dımaşk'a gitti. Sıran savaşma katıldığına dair herhangi bir kayıt yoktur. Ancak Muaviye, Hasanla barış yaptıktan sonra Abdullah'ı Basra valiliğine tayin etmiştir. Abdullah, bu senede Arafat'taki arazisinde vefat etmiştir. Vasiyetini Abdullah b. Zübeyr'e yapmıştır. Rivayet ettiği bir hadis vardır. Onunla ilgili olarak kitaplarda herhangi birşey yoktur. Mus'ab ez-Zübeyr, Abdullah b. Amr'dan rivayet etti ki, Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Malı uğruna öldürülen kimse şehiddir."

Muaviye, Abdullah b. Amir'i kendi kızı Hind ile evlendirdi. Hind, güzel bir kadındı. Kocası Abdullah'ı çok sevdiği için bizzat ona hizmet ederdi. Abdullah, bir gün aynaya baktı, sakalının ağardığını gördü. Karısının yüzünü parlak görünce onu boşadı. Babası Muaviye'ye de gönde-rek kızını, Mushaf yaprağı gibi yüzü parlak bir gençle evlendirmesini istedi. Abdullah, hicretin ellisekizinci senesinde vefat etti. Ellidokuzuncu senesinde vefat ettiğine dair bir rivayet de vardır. [11]

Hz. Ebu Bekir'in Oğlu Abdurrahman

Zübeyr b. Bekkar'm ifadesine göre Abdurrahman, Hz. Ebu Bekir'in en büyük oğludur. Şakacı idi, mizahı severdi, anasının adı Ümmü Ru-man'dı. Ümmü Ruman, Hz. Aişe'nin de annesidir. Böyle olunca Abdurrahman, Hz. Aişe'nin öz kardeşi olmaktadır. Abdurrahman, Bedir ve Uhud savaşlarında müşriklerin saflarında yer alarak Müslümanlarla savaştı. Babası Ebu Bekir'i öldürmek istedi. Ebu Bekir, onu öldürmeye kastedince Rasûlullah (s.a.v.) ona: "Ey Ebu Bekir, vücudunla bizi yararlandır."[12] dedi. Abdurrahman, bundan sonra barış döneminde Müslüman oldu. Mekke fethinden önce hicret etti. Rasûlullah (s.a.v.), her sene Hayber ürünlerinden ona kırk yük mal verirdi. Abdurrahman, Müslümanların önderlerindendi. Rasûlullah (s.a.v.), başını Hz. Aişe'nin göğsüne dayamış olarak vefat edeceği esnada Abdurrahman, onun odasına girmişti. Abdurrahman'm elinde o esnada bir misvak vardı. Rasûlullah'm gözü o misvaka takılınca Hz. Aişe, misvakı Abdurrahman'm elinden alıp ucunu kesti, düzeltti, sonra Rasûlullah (s.a.v.)'a verdi. Rasûlullah da çok güzel bir şekilde ağzım misvakladı. Sonra: "Allah'ım, beni Refik-i A'lâya götür." dedi ve ruhunu teslim etti. Vefat edişinden sonra Hz. Aişe de şöyle dedi: "Allah, benim tükürüğümle onunkini birleştirdi. Başı göğsümle gerdanım arasında iken evimde vefat etti. O günümde kimseye haksızlık etmedim."

Abdurrahman, Yemame fethine katıldı ve o günde yedi kişiyi öldürdü. Muhkem b. Tufeyl'i öldüren odur. Muhkem, yalancı peygamber Mü-seyleme'nin dava arkadaşı idi. Muhkem, bir duvarın gediğinde durmakta iken Abdurrahman, ona bir ok attı. Muhkem yere düştü. Müslümanlar, o gedikten içeri girdiler, Müseyleme'yi yakalayıp Öldürdüler.

Abdurrahman, Şam fethine de katıldı. Müslümanlardan saygı görüyordu. Şam Araplarınm hükümdarı Cudi'nin kızı Leyla, Hz. Ömer'in emri üzerine Halid b. Velid tarafından Abdurrahman'a hediye edildi. Bununla ilgili açıklama ileride gelecektir. Abdürrezzak, Said b. Müsey-yeb'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Abdurrahman b. Ebi Bekir ki, onun yalan söylediği görülmüş değildir." Bana şöyle bir olay anlattı: Muaviye'nin oğlu Yezid'e bey'at için Medine'ye emir geldiğinde Mer-van'a şöyle dedim: "Vallahi siz bu işi Heraklius'un ve Kisra'nm bey'aü-na döndürdünüz, yani hükümdarlığı babadan oğula aktarıyorsunuz." Mervan da bana şöyle dedi: "Sus, sen o kimsesin ki, senin hakkında Allah şu ayeti indirmiştir:

"Annesine babasına: "Öf ikinizden; beni tekrar diriltümekle mi tehdit ediyorsunuz?" diyen kimseye?" (el-Ahkâf, 17.)

Hz. Aişe de bu olay üzerine şöyle demişti: "Allah, bizim ailemiz hakkında Kur'ân ayeti indirmiş değildir. Ancak benim suçsuzluğuma dair ayet indirmiştir."

Rivayete göre Mervan'ı kınayan ve azarlayan bir haber göndermiş, ve bu haberde, Mervan'ı ve babasını yeren sözler varmış. Hz. Aişe'nin böyle birşey yaptığı doğru değildir, bu rivayet sahih değildir.

Zübeyr b. Bekkar, Abdülaziz ez-Zührî'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Muaviye, Yezid b. Muaviye'ye bey'at etmeye yanaşmamasından ve itiraz etmesinden sonra Hz. Ebu Bekir'in oğlu Abdurrahman'a 100.000 dirhem para göndermişti. Ancak Âbdurrahman bu parayı reddetmiş ve almaya yanaşmayıp: "Dünya için dinimi mi satacağım?" diyerek, çıkıp Mekke'ye gitmiş ve orada vefat etmiştir."

Ebu'z-Zür'â ed-Dımaşkî, Malik'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Âbdurrahman b. Ebi Bekir, uyku halinde iken vefat etti." Hz. Aişe de onun için köleler azad etti. Mekke'ye altı mil veya oniki mil mesafedeki Habşi mıntıkasında vefat etti. Cenazesi omuzlar üzerinde taşındı ve Mekke'nin üst tarafina defnedildi. Hz. Aişe, Mekke'ye geldiğinde mezarını ziyaret edip şöyle dedi: "Allah'a yemin ederim ki, seni görmüş olsaydım, senin için ağlamayacaktım. Eğer yanında olsaydım öldüğün yerden seni başka yere taşıyıp defne tmezdim." Böyle dedikten sonra Hz. Aişe, Mütemmim b. Nüveyre'nin kardeşi Malik hakkında söylemiş olduğu şu şiiri, kardeşi Âbdurrahman için okudu:

"Bir zaman Cezime'deki iki arkadaş gibi beraber olduk. Öyle ki bunlar hiç ayrılmayacaklar denildi.

Ben ve Malik, birbirimizden ayrıldığımızda birleşmemiz uzun sürdüğü halde sanki bir gece dahi bir arada olmamış gibi olduk."

îbn Sa'd'm rivayetine göre bir defasında îbn Ömer, Abdurrah-man'ın mezarı üzerine bir çadır kurulduğunu görmüş. Bunu vefatından sonra Hz. Aişe oraya kurdurmuştu. İbn Ömer, bu çadırın sökülmesini emretmiş ve: "Abdurrahman'ı sadece ameli gölgelendirir." demişti. Tarih âlimlerinin çoğuna göre Âbdurrahman, hicretin ellisekizinci senesinde vefat etmiştir. Vakidî, katibi Muhammed b. Sa'd, Ebu Ubeyd ve diğer bazı tarihçilerin ifadelerine göre Âbdurrahman, hicretin elliüçüncü senesinde vefat etmiştir. Hicri ellidördüncü senede vefat ettiğine dair zayıf bir rivayet de vardır. Doğrusunu Allah bilir. [13]

Abdurrahmaısrin, Şam Arapları Hükümdarı Cudi'nîn Kızı Leyla Île Olan Hikayesi

Zübeyr b. Bekkar, Dahhak el-Hizamfnin şöyle dediği rivayet etmiştir: Cahiliyeti zamanında Âbdurrahman b. Ebi Bekir, ticaret için Şam'a geldi. Orada Cudi'nin kızı Leyla'yı hurma lifinden örülmüş bir sergi üzerinde gördü. Leyla'nın çevresinde hizmetçileri vardı. Âbdurrahman onu çok beğendi.

İbn Asakir'in ifadesine göre Âbdurrahman, Leyla'yı Busra şehrinde gördü ve onun için şu şiiri söyledi:

"Leyla'yı andım, ama arada Semave gölü var.

Bana ve Cudi'nin kızı Leyla'ya ne olmuş, o, nerden bana gelecek. Onun gönlü Harisidir, Basra'ya inanır veya gönüllere konaklar.

Ben ona, ölüp çürüdükten sonra kavuşabilirim.

Belki de insanlar seneye hac ettikten sonra ona kavuşabilirim."

Hz. Ömer, ordusunu Şam'a gönderdiği zaman komutana şu talimatı verdi: "Cudi'nin kızı Leyla'yı ele geçirirsen, onu Ebu Bekir'in oğlu Ab-durrahman'a ver." Komutan Leyla'yı ele geçirdi ve Abdurrahman'a teslim etti. Âbdurrahman, onu beğendi ve zevce edindi. Diğer zevcelerinden üstün tuttu. Nihayet zevceleri, bundan rahatsız olarak Leyla'yı Hz. Aişe'ye şikayet ettiler. Hz. Aişe de bu tercihinden dolayı Abdurrahman'ı kınadı ve şöyle dedi: "Allah'a yemin ederim ki sanki Leyla'nın dişleri ile nar tanelerini emer gibi oluyorum." Bir süre sonra Leyla'nın dişleri ağrıyıp döküldü, yüzü çirkinleşti. Âbdurrahman, ondan hoşlanmadı ve ona eziyet etmeye başladı. Bunun üzerine Leyla da Abdurrahman'ı, Hz. Aişe'ye şikayet etti. Hz. Aişe, Abdurrahman'a şöyle dedi: "Ey Âbdurrahman, önceleri Leyla'yı çok sevdin ve aşırı gittin. Şimdi de ona kızıyorsun ve onu sevmemekte aşın gidiyorsun, ya ona insaflı ol veya onu ailesine gönder."

Zübeyrî, Hişam'm babası Urve'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Hattab oğlu Ömer, Şam'ı fethettiği zaman Cudi kızı Leyla'yı Ebu Bekir'in oğlu Abdurrahman'a hediye etti. Leyla, Dımaşk çevresindeki Arapların hükümdarının kızıydı." Doğrusunu Allah bilir. [14]

Ubeydullah B. Abbas

Bu zatın soy kütüğü şöyledir: Ubeydullah b. Abbas b. Abdülmutta-lib el-Kureyşi el-Haşimî. Peygamber (s.a.v.)'m amcasının oğluydu. Kardeşi Abdullah'tan bir yaş küçüktü. Anası, Ümmü'1-Fadl Lübabe binti Haris el-Hilaliye'dir. Ubeydullah, kerem sahibi, mert, yakışıklı, endamı güzel bir kimseydi, güzellikte babası Abbas'a benzerdi. Önceki kısımlarda rivayet ettiğimiz gibi Rasûlullah (s.a.v.), Abdullah'ı, Ubeydul-lah'ı ve Kesir'i saf halinde yanyana dizer, sonra onlara: "Hanginiz önce bana gelirse, ona şunu ve şunu vereceğim." der, onlar da koşarak gelir, Rasûlullah (s.a.v.)'ın sırtına ve göğsüne otururlar. Rasûlullah (s.a.v.) da onları kucaklayıp Öperdi.

Hz. Ali, halifeliği zamanında Ubeydullah'ı Yemen valiliğine atadı. Ukeydullah, hicretin otuz altıncı ve otuz yedinci senelerinde insanlara hac ettirdi. Hicretin otuz sekizinci senesi olunca Ubeydullah ile Muavi-ye tarafından hac emin olarak gönderilen Yezid b. Semüre er-Ruhavî arasında çıktı. Sonra ikisi, Şeybe b. Osman el-Hacbî'nin hac emirliği yapması hususunda anlaştılar. Bunun üzerine Şeybe, o senede insanlara hac ettirdi. Muaviye, daha sonra iktidan ele geçirince Büsr b. Ertat,

Ubeydullah'a musallat oldu, onun iki çocuğunu öldürdü. Bunun üzerine Yemen'de bazı çarpışmalar cereyan etti ki, bunların bir kısmını önceki sayfalarda anlatmıştık. Ubeydullah ile kardeşi Abdullah, Medine'ye gelir. Abdullah, Medinelilere ilim ziyafeti çeker, Ubeydullah da onlara cömertlikte bulunurdu.

Rivayet olunduğuna göre Ubeydullah, kölesi ile birlikte bir seferde bedevilerden bir adamın çadırına uğrayıp konuk olmuş. Bedevi, onu görünce izzet ve ikramda bulunup saygı göstermişti. Güzelliğini ve şeklinin nıünasipliğini görünce karısına:

- Ey kadın, şu misafirimize ikram edecek neyin var? diye sormuş, karısı da:

- Yanımızda sadece şu koyun var. Kızım, bu koyunun sütü ile beslenmektedir, demişti. Bunun üzerine bedevi:

- Şu koyunu mutlaka kesmemiz gerekir, demiş, karısı da:

- Kız çocuğunu açlıktan öldürecekmisin? diye sorunca, bedevi şu cevabı vermişti:

- Kız çocuğun ölse bile şu koyunu keseceğim.

Böyle dedikten sonra bedevi, bıçağı alıp koyunu kesmiş, derisini yüzmüştü. Koyunu keserken şu şiiri söylemişti:

"Ey komşum, çocuğu uyandırma, eğer uyandırırsan koyunun kesilmesine ağlar. Bıçakta elimden düşüp gider"

Kestiken sonra koyunu pişirip hazırlamış, Ubeydullah ile kölesinin önüne koyup onlara yedirmişti. Ancak Ubeydullah, koyunu keserken bedevi adam ile karısı arasında geçen konuşmaları duymuştu. Evden ayrılacağı zaman kölesine şöyle demişti:

- Yanında ne kadar para var?

- 500 dinar var, nafakamdan arttı.

- O 500 dinarı şu bedeviye ver.

- Subhanallah! Ona 500 dinar mı vereceksin? O sana ancak değeri 500 dirhem olan bir koyun kesti.

- Yazıklar olsun sana. Allah'a yemin ederim ki, o bizden daha cömert ve kerem sahibidir. Ben ona malımın sadece bir kısmını veriyorum, oysa o bütün varlığını bize ikram etti. Kendini ve çocuğunu aç bırakma pahasına da olsa koyunu kesip bize ikram etti."

Bu olaydan haberdar olan Muaviye, şöyle demişti: "Allah, Ubeydul-lah'm hayrını versin. O, hangi yumurtadan çıkmış ve hangi rahime girmiştir?" Yani onun anası ve babası kimdir, biliyor musunuz?

Halife b. Hayyat'm ifadesine göre Ubeydullah, hicretin elli sekizinci senesinde vefat etmiştir. Başkalarına göre o, Muaviye'nin oğlu Yezid döneminde vefat etmiştir. Ebu Ubeyd Kasım b. Sellam dedi ki: Ubeydullan hicretin seksen yedinci senesinde vefat etti, vefatı Medine'de oldu. Vemen'de vefat ettiğine dair bir rivayet de vardır. Peygamberimiz , )'den rivayet ettiği bir hadis vardır: imam Ahmed b. Hanbel,

Ubeydullah b. Abbas'm şöyle dediğini rivayet etmiştir:

Umeysa (veya Rumeysa) kocasını şikayet için Rasûlullah (s.a.v.) 'in vanma geldi. Kocasının kendisiyle cinsel ilişkide bulunmadığını iddia etti az sonra kocası geldi. Karısının yalan söylediğini ileri sürdü. Böyle söylemekle kendisinden ayrılıp ilk kocasına dönmek istediğini iddia etti Bunun üzerine Resulullah (s.a.v.), Umeysa'ya şöyle dedi: "Başka bir erkek senin balçığını tatmadıkça ilk kocana dönemezsin." [15]

Mü'mînlerîn Annesi Hz. Aişe

Hz. Aişe, Ebu Bekir Sıddık'm kızı ve Rasûlullah (s.a.v.)'m zevcesi-dir. Rasûlullah'm zevceleri arasında en çok sevdiği Hz. Aişe idi. Onun suçsuzluğu, yedi kat gökten bildirilmişti. Anası, Ümmü Ruman binti Âmir b. Üveymir el-Kinaniye'dir. Hz. Aişe'nin künyesi, Ümmü Abdullah'tır. Rivayete göre ona bu künyeyi Rasûlullah (s.a.v.) takmıştır. Abdullah'ın annesi diye künyelenmesinin sebebi, kız kardeşinin oğlu Abdullah b. Zübeyr'dir. Başka bir rivayete göre Hz. Aişe, Rasûlullah'tan bir düşük yapmış, buna da Abdullah adını vermiştir. Rasûlullah, ondan başka bakire bir kadınla evlenmiş değildir. Ondan başka herhangi bir karısının yatağında iken kendisine vahiy nazil olmuş değildir. Zevceleri arasında ondan daha çok sevdiği bir kadın yoktu. Hz. Hatice'nin vefatından sonra Mekke'de onunla evlendi, bir melek onu ipek örtü içerisinde Rasûlullah (s.a,v.)'a iki yada üç kez getirerek: "îşte zevcen budur." demişti. Bundan sonra Rasûlullah (s.a.v.), Hz. Aişe'yi anlatmıştı. Şöyleki: "Örtüyü kaldırdığımda seni gördüm ve dedim ki: Eğer bu Allah'tansa Allah bu işi başa çıkaracaktır."

Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v.) Aişe'yi, babası Ebu Bekir'den istedi. Babası da şöyle dedi:

- Ya Rasûlallah, Aişe sana helal olur mu?

- Evet.

- Ben senin kardeşin değil miyim?

- Evet, ama islâm da kardeşimsin. Aişe, bana helaldir.

Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v.), Aişe ile evlendi. Aişe, onun yanında adet görme çağına geldi. Bunu "es-Sire" bölümünün başında anlatmıştık. Bu hadise, yani Rasûlullah'm Aişe ile evlenmesi, hicretten iki sene önce olmuştu. Bir sene önce olduğuna dair rivayetler de vardır. Nikah akdi esnasında Hz. Aişe, altı yaşındaydı. Dokuz yaşma girdiğinde Bedir savaşından sonra Resulullah (s.a.v.), hicretin ikinci senesinin Şevval ayında onunla gerdeğe girdi ve onu çok sevdi, iftiracılar ona bühtan sürüp yalan söyledikleri zaman bu hadise Cenâb-ı Allah'ın çok ağrına gitti. Bunun üzerine Cenâb-ı Allah, zamanla onun suçsuzluğuna dair on Kur'ân ayeti indirdi. Bunu önceki kısımlarda detaylı olarak anlatmıştık. Müreysi gazvesi esnasında onunla ilgili olarak nazil olan ayet ve hadisleri şerh etmiş, bunu tefsirimizde ikna edici bir şekilde açıklamıştık. Hamd ve minnet Allah'adır. Hz. Aişe'nin suçsuzluğunun Kur'ân ayetleri ile bildirilmesinden sonra ona iftira edenlerin kafir olacaklarına dair âlimlerin icması vardır. Peygamberimizin diğer zevcelerine iftira atanların kafir olup olmayacakları hususunda âlimler ihtilafa düşerek iki görüş ileri sürmüşlerdir. Bu görüşlerin en doğru olanına göre diğer zevcelere iftira sürenler de kafir olurlar. Çünkü iftiraya uğrayan, Rasûlullah (s.a.v.)'m zevcesidir. Hz. Aişe'ye iftira atıldığı zaman Cenâb-ı Allah gazaba gelmişti. Çünkü o, Rasulûllah (s.a.v.)'m zevcesi idi. Demek ki Hz. Aişe ile peygamberin zevceleri bu hususta eşittirler. Hz. Aişe'nin ayrıcalıklarından biri de şu idi ki, Rasûlullah (s.a.v.), gece sıralaması hususunda ona iki gece ayırmıştı. Bu gecelerden biri, Sevde'nin payı idiki Şevde, Rasûlullah'm gözüne girmek için hakkını Hz. Aişe' ye devretmişti. Rasûlullah (s.a.v.) vefat ederken Hz. Aişe'nin sırasında, onun odasında, başı onun göğsü ile gerdanı arasında iken vefat etti.

Peygamber (s.a.v.), dünyadan ayrılışının son deminde ve ahirette intikalinin ilk anında iken Cenâb-ı Allah, onun tükürüğüyle Hz. Aişe'nin tükürüğünü birleştirdi ve Peygamber Efendimiz vefat edince Hz. Aişe'nin odasına defnedildi.

İmam Ahmed b. Hanbel, Hz. Aişe'den rivayet etti ki, Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Ölüm bana kolay geliyor. Çünkü Cennet'te Aişe'nin avucunun beyazlığını gördüm." Bu da Peygamber Efendimiz'in Hz. Aişe'ye olan büyük sevgisini gösteriyor. Cennet'te Aişe'nin avucunun beyazlığım görmekle rahatladığını söylüyor.

Hz. Aişe'nin özelliklerinden biri de onun, Peygamber (s.a.v.)'m zevceleri arasında en fazla bilgi sahibi hatta mutlak surette bütün kadınların en bilgilisi olmasıdır. Zührî dedi ki: Hz. Peygamberin zevcelerinin ilmi ile diğer bütün kadınların ilmi toplansa, Aişe'nin ilmi bunlarınkin-den daha üstün olur."Ata b. Ebi Rebah dedi ki: "Aişe, insanların en faki-hi ve en âlimi idi, genel olarak insanların en iyi görüşlüsüydü."

Urve dedi ki: "Aişe'den daha iyi fikıh, tıp ve şiir bilen başka bir kimse görmedim. Ebu Hüreyre dışında onun kadar Rasûlullah'tan çok rivayette bulunan başka bir kadın ve erkek mevcut değildir. Allah ondan razı olsun."

Ebu Musa el-Eş'arî dedi ki: "Muhammed'in ashabından bir hadisi anlamakta güçlük çeken biri yanımıza gelip de o hadisi Aişe'ye sorduğumuzda mutlaka o hadisle ilgili olarak onun yanında bilgi bulurduk."

Ebu Duha, Mesruk'un şöyle dediğini rivayet etmiştir:" Muhammed'in büyük sahabelerinin, Hz. Aişe'ye feraizi sorduklarını gördüm." "Dininizin yarısını şu Hümeyra'dan (Aişe'den) alın", mealinde nakledilen ve birçok fıkıhçı ile usul âliminin aldandığı hadise gelince, bunun aslı yoktur. Islâmî kaynaklarda böyle birşey sabit değildir. Ben bunu şeyhimiz Ebu Haccac el-Mizzî'ye sorduğumda: "Bunun aslı yoktur." dedi. Sonra Hz. Aişe'nin talebesinden Amre binti Talha kadar başka bilgin kadın mevcut değildir. Mü'minlerin annesi Aişe, sahabelerin arasında sadece kendisinin bildiği bazı meselelerle şöhret bulmuştu. Yine bazı seçme meseleler onun yanında vardı ki, bunların hilafına bir nevi teville ilgili haberler varid olmuştur. Birçok imam derlemeler yapmışlardır. Mesela Sabi dedi M: Mesruk, Aişe'den hadis rivayet ettiği zaman şöyle derdi: "Sıddık'm kızı Sıddıka ve Rasûlullah (s.a.v.)'m sevgilisi, yedi kat gökten suçsuzluğu ilan edilen Aişe bana dedi ki:"

Sahih-i Buharî'den rivayet olunduğuna göre Amr b. As, şöyle demiştir:

"Dedim ki:

- Ya Rasûlallah, insanlar arasında en çok kimi seversin?

- Aişe'yi severim.

- Ya erkeklerden en çok kimi seversin?

- Aişe'nin babasını severim."

Yine Sahih-i Buharı ile Ebu Musa'dan rivayet olunduğuna göre Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Erkeklerden birçok kimse olgunluğa ermiştir, ama kadınlara gelince onlardan sadece İmran kızı Meryem, Hüveylid kızı Hatice ve Firavn'm zevcesi Asiye olgunluğa ermişlerdir. Aişe'nin diğer kadınlara nisbetle üstünlüğü, tiridin diğer yemeklere nisbetle üstünlüğü kadardır." Âlimlerden, Hz. Aişe'nin Hz. Hatice'den üstün olduğu görüşünde olan birçok kimse, bu hadisi delil olarak ileri sürerek kendi görüşlerini takviye etmişlerdir. Çünkü bu hadiste anılan üç kadın ile diğerlerinin adları dahil olmuştur. Bunu Buharf nin rivayet ettiği hadis de teyid etmektedir. Şöyle ki: ismail b. Halil, Aişe'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Hatice'nin kızkardeşi Hüveylid kızı Hale, Rasûlullah (s.a.vjm yanma gelmek için izin istedi. Rasûlullah (s.a.v.), onun sesini Hatice'nin sesine benzeterek heyecanlandı ve: "Allah'ım, bu Hale'dir." dedi. Ben de, onun bu hareketini yadırgayıp kıskandım ve şöyle dedim: "Kureyş'in avurtları kızarmış ve ilk zamanlarda ölüp gitmiş yaşlı bir kadınını (Ha-pce yi) ne de çok anıyorsun! Oysa Allah, onun yerine sana ondan daha m bir kadın vermiştir (ki o da benim)."

- Başka bir rivayette ise Rasûlullah (s.a.v.)'ın Aişe'ye şu cevabı verdi-S kaydedilmektedir: "Andolsun ki Allah, bana Hatice'den daha hayırlı £ir kadını vermiş değildir." Ancak bu rivayetin senedi sahih değildir. ız> Hz. Hatice'nin vefatından bahsederken bunu uzun uzadıya anlatmıştık. Yine o bölümde Hz. Hatice'nin, Hz. Aişe'ye üstün olduğunu ileri sürenlerin delillerini de nakletmiştik. O delili burada tekrarlamaya gerek yoktur.

Buharı, Aişe'den rivayet etti ki, Peygamber (s.a.v.) günün birinde Aişe'ye şöyle demiştir:

"Ey Aişe! îşte Cebrail burada olup sana selam söylüyor." Aişe diyor ki:Ben de şöyle cevap verdim:"Allah'ın selamı, rahmeti ve bereketi onun üzerine olsun ey Allah'ın Rasûlü. Benim görmediğimi görüyorsun."

Sahih-i Buharf de sabit olan bir rivayette anlatıldığına göre insanlar, Rasûlullah (s.a.v.)'a, Aişe'nin yanında bulunduğu günde hediye ve-rirlermiş. Aişe'nin yanma hangi günde gideceğini araştırırlar, o günde ona hediyelerini takdim ederlermiş. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v.)-'m zevceleri Ümmü Seleme'nin yanma gidip toplandılar ve ona şöyle dediler: ''Rasûlullah (s.a.v.)'a de ki; kendisi hangi zevcesinin yanında olursa olsun insanlara, kendisine her zaman ve her yerde hediye verebileceklerini anlatsın."

Ümmü Seleme diyor M: "Rasûlullah (s.a.v.), yanıma geldiğinde bunu kendisine söyledim. Ancak o benim bu sözümü dinlemedi."

Kadınlar yine Ümmü Seleme'ye aynı şeyi söylediler. Ümmü Seleme, bu dileğini Rasûlullah'a tekrar arzetti, ancak o yine dinlemedi. Tekrar Rasûlullah yanına geldiğinde Ümmü Seleme aynı şeyi söyleyince Rasûlullah (s.a.v.), ona şu karşılığı verdi:

"Ey Ümmü Seleme! Aişe hakkında bana eziyet etme. Allah'a yemin ederim ki, Aişe dışında sizlerden herhangi birinizin yatağında bulunduğum zaman bana vahiy nazil olmuş değildir."

Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v.)'m zevceleri, Hz. Fatıma'ya haber gönderip dileklerini ona ilettiler, o da gidip Rasûlullah (s.a.v.)'a şöyle dedi:

- Zevcelerin Ebu Bekir'in kızı Aişe konusunu dile getirerek, kendileri hakkında adil davranmalarım diliyorlar.

- Ey kızcağızım! Benim sevdiğimi sen sevmez misin?

- Evet severim.

- Sen de şu Aişe'yi sev."

Sonra Rasûlullah'm zevceleri, Zeynep binti Caljş'ı Rasûlullah'a gönderdiler. O da gidip onunla görüştü. Yanında Aişe de vardı. Zeynep, konuşmaya başladı ve Aişe'ye dil uzattı, Aişe de kendini savundu ve onu cevap veremez hale getirdi. O esnada Rasûlullah (s.a.v.), Aişe'ye baktı: "İşte bu, Ebu Bekir'in kızıdır." dedi.

Önceki kısımlarda da anlattığımız gibi Ammar, Cemel savaşı esnasında insanları Talha ile Zübeyr'e karşı savaşmaya davet etmek üzere geldiğinde Hz. Ali'nin oğlu Hasan'la birlikte Küfe camimin minberine çıkıp nutuk irad etmeye başladı. O esnada adamın birinin Hz. Aişe'ye tahkir edici sözler sarfettiğini işitince Ammar, ona şu karşılığı verdi: «Sus; tard edilmiş, yerilmiş olarak sesini kes! Allah'a yemin ederim ki Aişe, dünyada ve ahirette Rasûlullah (s.a.v. )'m zevcesidir ama Cenâb-ı Allah, kendisine mi yoksa ona mı itaat ettiğinizi tesbit etmek için sizi imtihan etti."

îmam Ahmed b. Hanbel, Aişe'nin kapıcısı Zekvan'm şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Abdullah b. Abbas, Aişe ile görüşmek için izin istemeye geldi. Ben de içeri girdiğimde Aişe'nin başucunda kardeşi Abdurrah-man'ın oğlu Abdullah duruyordu. îbn Abbas'm içeri girmek için izin istediğini söyledim. Yeğeni Abdullah, onun üzerine kapanarak: "Aişe ölüyor, Abdullah b. Abbas ise onunla görüşmek için izin istiyor öyle mi!" dedi. Aişe de: "İbn Abbas'ı bırak da gelsin." dedi. Kapıda duran îbn Abbas şöyle dedi: "Ey anacığım! Doğrusu Ibn Abbas, senin salih oğullanndan-dır. Sana selam veriyor ve seninle ve dalaşıyor." Bunun üzerine Aişe bana: "İstersen izin ver de gelsin. Ben de İbn Abbas'ı içeri aldım. îbn Abbas, içeri girip oturunca şöyle dedi:

- Sana müjdeler olsun ey anacığım.

- Ne müjdesi?

- Muhammed ve dostlarla buluşman için sadece ruhun bedenden çıkması gibi bir engel kalmıştır. Sen Rasûlullah (s.a.v.)'ın zevceleri arasında en çok sevdiği kadınsın. Rasûlullah (s.a.v,) da iyi ve temizden başka birşeyi sevmezdi. Ebva gazvesi gecesinde gerdanlığın düşmüştü. Rasûlullah (s.a.v.) ve insanlar sabahladıklarında yanlarında su yoktu. Bunun üzerine Cenâb-ı Allah, teyemmüm ayetini inzal buyurdu. Bu da senin sebebinle olmuştu. Bu ruhsatı Cenâb-ı Allah, bu ümmete senin sebebinle indirdi. Allah, senin suçsuzluğunu yedi kat göğün üzerinden bildirdi. Bu suçsuzluğunu bildiren ayetleri ruhu'1-emin getirmişti. Bu

ayetler, Allah'ın mescidîerinin tamamında gece ve gündüz okunmaktadır.

^ Ey İbn Abbas, beni rahat bırak, nefsim kudret elinde bulunan Allah'a yemin ederim ki, ben unutulmuş, hatırlanmaz biri olmayı çok isterdim."

Hz. Aişe'nin fazilet ve menkıbelerine dair pek çok hadis vardır. O bu senede (hicretin ellisekizinci senesinde) vefat etti. Bir sene önce vefat ettiğine dair bir rivayet bulunduğu gibi, bir sene sonra vefat ettiğine daır ır fiyayette bulunmaktadır. Meşhur kavle göre hicretin ellikesizinci senesinin ramazan ayında vefat etmiştir. Şevval ayında vefat ettiğine aır zayıf bir görüş yardır. En meşhur kavle göre hicretin ellisekizinci -

senesinin ramazan ayının on yedinci gecesinde, (salı) vefat etmiştir. Ba-

mezarlığına gece defnedilmesini vasiyet etmiştir. Namazım, vitir naazından sonra Ebu Hüreyre kıldırmıştır. Mezarına beş kişi inmiş ve işini tamamlamıştır. O beş kişi şunlardı: Zübeyr b. Avvam ile kızkardeşi Esma'mn oğulları Abdullah ile Urve, kardeşi Ebu Bekir oğlu Muhammed'in oğulları Kasım ile Abdullah ve Ebu Bekir'in oğlu Abdur-rahman'm oğlu Abdullah. Vefat ederken Hz. Aişe altmış yedi yaşındaydı. Rasûlullah (s.a.v.) vefat ederken Hz. Aişe, on sekiz yaşında idi. Hicret senesinde Hz. Aişe'nin yaşı sekiz veya dokuz idi. Doğrusunu Allah bilir. Allah, ondan, onun babasından ve bütün sahabelerden razı olsun. [16]

Hicretin Ellîdokuzuncu Senesi

Vakidfnin ifadesine göre bu senede Amr b. Mürre el-Cuhenî, Rum diyarına karayoluyla gidip gaza yapmak üzere kışı orada geçirdi. O senede Rum diyarına deniz yoluyla gidip gazve yapılmış değildir. Başkalarının ifadelerine göre bu senede Cünade b. Ebi Ümeyye, deniz seferine gidip gaza yapmıştır. Yine bu senede Muaviye, Ibn Ümmü Hakem'i kötü yönetimi yüzünden Küfe valiliğinden azletmiş, yerine Numan b. Beşir'i vali olarak atamıştır. Yine bu senede Muaviye, Abdurrahman b. Osman b. Affan'ı görevden almıştır. Ubeydullah, Basra valiliğine atanmış, kardeşi Abdurrahman da Horasan valiliğine tayin edilmişti. Abbad b. Ziyad ise, Sicistan valiliğine atanmıştı. Abdurrahman, Yezid'in zamanına kadar Horasan valiliğini sürdürmüştü. Hz. Hüseyin'in öldürülmesinden sonra Abdurrahman, Yezid'in yanına gitmiş, Yezid ona şöyle sormuştu:

- Ne kadar mal getirdin?

- 20 000 000.

- İstersen seninle hesaplaşırız. İstersen de bu malı sana verir ve seni valilikten azlederiz. Yalnız Abdullah b. Cafer'e 500 000 b. dirhem vermeni şart koşuyorum.

- Bu malı bana bırak. Abdullah b. Cafer'e gelince, ona dediğin kadarın iki mislini vereyim.

Yezid, Abdurrahman'ı valilikten azletti, yerine başkasını atadı. Abdurrahman b. Ziyad da, Abdullah b. Cafer'e 1 000 000 dirhem gönderdi' ve: "500 000 dirhem mü'minlerin emirinden, 500 000 dirhem de bendendir." dedi.

Bu sene Ubeydullah b. Ziyad, Basra ve Irak eşrafıyla birlikte Mua-yıye'nin yanma geldi. Ubeyduîlah, eşrafın mertebelerine göre sırayla içeri girmeleri için izin aldı. Son olarak Ahnef b. Kays'ı Muaviye'nin huzuruna aldı. Ubeydullah, Ahnef e saygı göstermezdi, ancak Muaviye, Ahnef i görünce ona hoşgeldin dedi, saygı gösterdi, ikramda bulundu ve tahtında yanında oturttu, mertebesini yükseltti. Sonra gelen misafirler konuşmaya başladılar. Ubeydullah'ı övdüler, Ahnef ise susuyordu Muavi ona sordu:

Ey Ebu Bahr, neyin var, niçin konuşmuyorsun?

- Eğer konuşacak olursam halkın söylediklerinin aksine konuşurum.

- Öyle ise ey heyet, yanımdan çıkıp gidin. Ben, Ubeydullah'ı valiliğinizden azlettim. Beğeneceğiniz bir vali arayın. Günlerce beklediler. Emevilerin eşrafından herbirine ayrı ayrı gidip vali olmasını istediler. Ancak hiç kimse valiliği kabul etmedi. Sonra Muaviye, onları toplayıp: "Kimi seçtiniz?" diye sordu. Onlar da anlaşmazlığa düştüler, Ahnef yine susuyordu. Muaviye ona şöyle sordu:

- Neyin var, niçin konuşmuyorsun?

- Ey mü'minlerin emiri, eğer kendi aşiretinden başka birini vali tayin edeceksen, görüş senindir, sen bilirsin.

- Öyle ise Ubeydullah'ı yine size vali olarak atadım."

İbn Cerir'in rivayetine göre Ahnef, Muaviye'ye şöyle demişti:

- Ey mü'minlerin emiri! Eğer kendi aşiretinden birini bize vali tayin edeceksen o zaman biz, Ubeydullah b. Ziyad'a başka birini denk tutmayız. Ubeydullah'tan iyisi yoktur. Eğer aşiretin dışında başka birini vali tayin edeceksen o zaman bekle de biz kararımızı verelim.

- Öyle ise Ubeydullah'ı yine size vali olarak atadım." Bundan sonra Muaviye, Ahnefi Ubeydullah'a tavsiye etti. Ona iyi

davranmasını söyledi. Ahnef hakkındaki düşüncesini ve ondan uzak duruşunu beğenmedi. Bundan sonra Ahnef, Ubeydullah'm has adamı oldu. Fitne koptuğu zaman Ubeydullah'a, Ahnef b. Kays'tan başka vefa gösteren biri görülmedi. Doğrusunu Allah bilir. [17]

Yezid B. Rebia İle Zîyad'ın Oğulları Ubeydullah Ve Abbad Arasında Geçen Kıssa

îbn Cerir'in, Ebu Ubeyde Mamer b. Müsenna ile diğerlerinden naklettiğine göre Yezid b. Rebia şairdi. Sicistan'da Abbad b. Ziyad'la beraber bulunuyordu. Ancak Türklerle savaştığı için onunla ilgilenmedi. O esnada halkın hayvan yemi azalmış, sıkıntı baş göstermişti. Bunun üzerine Yezid b. Rebia b. Müferiğ, bir şiir söyleyerek Abbad b. Ziyad'ı yerdi:

"Keşke şu sakallar ot olsaydı da onu, Müslümanların atlarına yem olarak yedirseydik."

Abbad b. Ziyad'm, hayli uzun bir sakalı vardı. Bunun için orada bulunanlar Abbad b. Ziyad'a, Yezid b. Rebia'nın söylediği bu şiirle kendisini kasdettiğini söylemişlerdir. Abbad b. Ziyad, onu yakalamak isteyince kaçmış ve onu bir kaside ile hicvetmişti. Onun hakkında söylediği şiirin bir kısmı şöyleydi:

"Harb'm oğlu Muaviye estiğinde sen kendi yandaşlarına haber ver, dağılanlar.

Annenin Ebu Süfyanla yatmadığım isbatlamak için şahitler bul.

O annen ki, örtüsünü başından sıyırıp atmıştı.

Ancak bu iş son derece karışıktı.

Ve bunun sonucunda korku ve endişeler vardı.

Muaviye b. Harb'e şunu bildirin:

Yemen'den gönderilmiş bir mektup vardır.

"Senin baban yoktur." diye söylense mi kızarsın?

Yoksa baban zina eden bir adamdır, dense mi razı olursun?

Haberin olsun ki senin Ziyad'a olan akrabalığın, filin merkebin oğluyla olan akrabalığı gibidir."

Abbad b. Ziyad, bu durumu bir mektupla kardeşi Ubeydullah'a bildirdi. Ubeydullah, bu beyitleri alarak Muaviye'nin yanına gitti, beyitleri ona okudu. Yezid b. Rebia b. Müferiğ'i öldürmek için ondan izin istedi, ancak Muaviye: "Onu öldürme, onu cezalandır, işi öldürmeye kadar götürme." dedi. Ubeydullah, Basra'ya döndüğünde Yezid'i huzura çağırttı. Ancak Yezid, Ubeydullah b. Ziyad'm kayınpederi Münzir b. Carud'a sığınmıştı. Münzir'in kızı Bahriye, Ubeydullah'm zevcesiydi. Münzir, Yezid'i himayesine alıp evinde barındırmıştı ve Ubeydullah'a gidip selam vermişti. Ancak Ubeydullah, arkadan muhafızlarını Münzir'in evine göndermiş, Yezid'i yakalatıp huzuruna getirmişti. Bu manzarayı gören Münzir: "Onu himayeme aldım." deyince, Ubeydullah şöyle dedi:

"Yezid seni ve babanı övüyor, sen bu durumu beğeniyorsun ama beni ve babamı yeriyor, sonra da onu bana karşı himayene alıyorsun." Böyle dedikten sonra Ubeydullah, emir verdi, Yezid'e müshil içirtti. Onu semerli bir eşeğe bindirerek altına pisler vaziyette çarşıda dolaştırdı. Altına pisliyordu, halk onu seyrediyordu. Bundan sonra Ubeydullah, emir verdi, onu Sicistan'a kardeşi Abbad'm yanma sürgün etti. Yezid b. Rebia b. Müferriğ, bu sebeple Ubeydullah b. Ziyad'a şöyle dedi:

"Senin bana yaptığını su yıkar, temizler. Ama benim yaptığım kemiklere işler ve oradan hiçbir zaman silinmez."

Ubeydullah, Yezid b. Rebia b. Müferriğ'in Sicistan'a sürgün edilmesini emrettiği zaman Yemenliler, bu hususta Muaviye ile konuştular. Ubeydullah'm, Yenid'i kardeşi Abbad'm yanma göndererek onu öldürtmek istediğini anlattılar. Bunun üzerine Muaviye, Yezid b. Rebia b. Mü-ferriğ'e haber gönderek huzuruna çağırttı. Yezid, onun huzuruna varınca ağlamaya ve Ubeydullah b. Ziyad'm kendisine yaptıklarını şikayet etmeye başladı. Muaviye de ona şöyle dedi: "Sen onu hicvettin. Sen, şöyle ve şöyle diyen adam değil misin?" Yezid de böyle birşey demediğini söyleyip inkar etti. Bu sözleri söyleyenin, Mervan'm kardeşi Abdurrah-man b. Hakem olduğunu iddia etti ve: "Onlar, bu sözleri bana isnad etinek istediler." dedi. Muaviye de Abdurrahman b. Hakem'e kızdı ve Ubeydullah b. Ziyad affedinceye kadar maaşını kesmeye karar verdi. Yezid b. Rebia b. Müferriğ de yolda gelirken bineğine hitaben söylemiş olduğu şu şiiri Muaviye'nin huzurunda okudu:

"Çüş! Abbad artık sana hükmedemez, sen kurtuldun ve serbest olarak yolunda gidiyorsun.

Ömrüme yemin olsun ki, Muaviye gibi bir önder seni çukura düşmekten kurtardı. O, halkın sağlam ipidir.

Bana bahşettiği güzel nimetlerden dolayı şükredeceğim.

Benim gibi biri de nimet sahiplerine karşı teşekkür etmeye layıktır."

Muaviye, Yezid'e şöyle dedi:

- Her ne kadar bizi hicvettinse de biz sana eziyet dokunduracak değiliz, bunun için sana ilişmeyeceğiz.

- Ey mü'minlerin emiri, beni kullandılar, bir Müslümanın bir Müs-lümana suçsuz yere yapmayacağı şeyleri bana yaptılar.

- Sen şöyle ve şöyle diyen adam değil misin? Ama suçunu bağışladık. Bize iyi muamelede bulunsaydm, bu durumlarla karşılaşmazdın. Şimdi sen hitap edeceğin adamlara .dikkat et. Herkes hicve tahammül edemez. Muamele edeceğin kimseye güzellikle muamele et. Nereye gitmek istiyorsan söyle, seni oraya gönderelim.

Yezid de Musul'u tercih etti. Muaviye, onu Musul'a gönderdi. Daha sonra Basra'ya gidip ikamet etmek için Ubeydullah'tan izin istedi. Ubeydullah da ona bu izni verdi. Bundan sonra Abdurrahman, Ubey-dullah'm yanına gidip gönlünü aldı. Ubeydullah, onu affetti. Abdurrahman da şu şiiri ona okudu:

"Sen Harb'm oğullarına katılmış birisin,

Bana iki kızımdan bile daha çok sevimlisin,

Ben seni yalnızca kardeş, amca ve amcaoğlu olarak görüyorum.

Ancak sen beni nasıl görüyorsun?"

Ubeydullah da ona: "Vallahi ben seni kötü bir şair olarak görüyorum." demiş, sonra onu affetmiş ve kestiği maaşını yeniden ödemeye başlamıştı.

Ebu Maşer ile Vakidî dediler ki: Bu senede (hicretin ellidokuzuncu senesinde) Osman b. Muhammed b. Ebi Süfyan insanlara hacc ettirdi. Bu senede Medine valisi, Velid b. Utbe b. Ebi Süfyan'dı. Küfe valisi Nu-man b. Beşir'di. Kûfe'nin kadısı Şureyh'ti. Basra valisi Ubeydullah b. Ziyad idi. Sicistan valisi Abbad b. Ziyad'dı. Kirman valisi Şerik b. Aver el-

Harisi idi- Daha önce oranın valisi Ubeydullah b. Ziyad idi. [18]

Bu Sene Vefat Eden Bazı Şahsiyetler

Ibn Cevzî dedi ki: Bu senede Üsame b. Zeyd vefat etti. Sahih kavle göre -önceki kısımlarda da anlatıldığı gibi- Üsame, hicretin elli sekizinci senesinde vefat etmiştir. [19]

Şairhatie

Asıl adı Cervel b. Malik b. Cervel b. Malik b. Cüveyye b. Mahzum b. Malik b. Katia b. İsa b. Melike'dir. Kısa boylu olduğu için kendisine Ha-tie denilmiştir, şairdir. Cahiliye döneminde yaşamış ve Hz. Ebu Bekir'in zamanında Müslüman olmuştur. Çok hicvederdi, öyleki babasını, annesini, dayısını, amcasını, kendini ve karışım hicvetmiştir. Anasını hicveden bir şiirinde şöyle demiştir:

"Uzak dur, benden uzak bir yerde otur. Allah âlemleri senden kurtarsın ve rahata kavuştursun.

Sen kalbur musun, sana bir sır verdiğimde onu hemen elersin.

Konuşan kimseler için bir ocak mısın?

Ey acuze, Allah sana kötülük versin, oğullarından da sana işkence ulaştırsın."

Babasını, amcasını ve dayısını hicveden bir şiirinde de şöyle demiştir:

"Allah, seni kahretsin ve lanetlesin, sana hakkıyla lanet etsin ey baba, ey amca ve dayı. Allah sizi de kahretsin.

Sen rüsvaylıklar yanında ne iyi bir ihtiyarsın, Sen yücelikler yanında da ne kötü bir ihtiyarsın."

Kendini yeren bir şiirinde de şöyle demiştir:

"Bugün dudaklarım kötü söz söylememe müsaade etmedi. Kötü sözleri kime söyleyeceğimi bilmiyorum.

Kendimde Öyle bir surat görüyorum ki, Allah onun yaratılışım çirkinle ştirmiştir.

Bu ne çirkin bir surattır. Bu suratı taşıyan adam da-ne çirkindir."

Halk onu mü'minlerin emiri Hattaboğlu Ömer'e şikayet etti. Müminlerin emiri, onu huzuruna çağırtıp hapsetti. Bu hapsin sebebi de şuydu: Zibrikan b. Bedir onu kendisini hicvettiği gerekçesiyle- Hz. Ömer'e şikayet etmişti. Zibrikan'ı şu şiiri ile hicv etmişti:

tyi ahlakı aramayı bırak, bunun için yola koyulma ve arama. Otur oturduğun yerde! Sen, sadece yiyen ve giyen bir kimsesin."

Hz. Ömer de Zibrikan'a şöyle demişti: "Seni hicvettiğini sanmıyorum, sen yiyen ve giyen bir kimse olmak istemez misin?" Zibrikan da: "Ey mü'minlerin emiri, bundan daha sert bir hiciv olamaz." demişti. Bunun üzerine Hz. Ömer, Hassan b. Sabit'e haber gönderip, yanına çağırmış ve bu şiirin manasını ona sormuş. Hassan da şöyle demişti: "Ey mü'minlerin emiri! Hatie bu şiiri ile Zibrikan'ı hicv etmemiş, ancak onun yemekten başka birşey düşünmediğini, göbekli bir kimse olduğunu söylemek istemiştir." Bunun üzerine Hz. Ömer, şair Hatie'yi hapsetti ve ona: "Ey habis! Müslümanların ırzına dil uzatmana engel olacağım!" dedi. Sonra Amr b. As araya girerek Hz. Ömer'den onu affetmesini istedi. Hz. Ömer de artık kimseyi hicv etmemesi için ondan söz aldı. Tev-be etmesini istedi ve tevbe ettirip onu salıverdi. Başka bir rivayette anlatıldığına göre Hz. Ömer, onun dilini kesmek istemiş, ancak araya bazı şefaatçiler girmiş, nihayet Hz. Ömer'in serbest bırakmasını sağlamışlardı.

Zübeyr b. Bekkar, Zeyd'in babası Eslem'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Hz. Ömer, Şair Hatie'nin hapisten çıkarılmasını emretti. Çünkü onun için Amr b. As şefaatçi olmuştu. Başkaları da araya girmişlerdi. Hatie hapisten çıkarıldı, ben de orada hazır bulunuyordum. Hapisten çıkarken Hatie şu şiiri okumaya başladı:

"Zi Merah'ta ince tüylü küçük çocuklar için ne dersin, ey Ömer orada ne su vardır, ne de ağaç.

Karanlık dipsiz bir çukurda onlar için azık kazanmak amacıyla kendilerini terk edip gelmişim.

Merhamet et, insanların Rabbı seni doğru yola iletsin ey Ömer.

Sen o imamsın ki, kendi peygamberinden sonra gelmişsin, insanlar yasakların kilidini sana vermiştir.

O çocuklar sana geldiklerinde seni tercih etmezler ama, onların canları için senin nefsinde infial meydana gelir. Kumlukta meskenleri olan, vadileri arasında kaderin perdesi altında yaşayan küçücük çocuklara lütfet.

Canım sana feda olsun. Benimle onlar arasında vadinin genişliği vardır, öyle bir vadi ki ondan haber alınamaz"

Hatie: "Zi Merah'taki yavrular için ne dersin ey Ömer?" derken Hz. Ömer ağlamış, Amr b. As ta şöyle demişti: "Gök kubbe, Hatie'yi terk ettiİn için ağlayan adamdan (Ömer'den) daha adaletli birini altında bulundurmamış, yerküre de, üzerinde taşımamıştır."

Anlatıldığına göre Hz. Ömer, insanları artık hicv etmemesi için Hatie'nin dilini kesmek üzere onu bir kürsünün üzerine oturtup bıçağı getirtmişti. İnsanlar da: "Ey mü'minlerin emiri; Hatie, artık kimseyi hicv etmeyecektir." demiştiler ve ona: "Artık kimseyi hicv etmeyeceğim de.M diye işaret etmişlerdi. Hz. Ömer de: "Ancak böyle yaparsan kurtulursun." demiş, arkasını döndüğünde Hz. Ömer ona: "Ey Hatie, hicivden vazgeç." demiş, o da vaz geçmişti. Hz. Ömer de ona şöyle demişti: "Ey Hatie, seni Kureyş'ten bir gencin yanında görüyor gibi oluyorum. Sana bir yastık katlamış, bir yastığı da sermiştir, sen bize bir şarkı oku ey Hatie" Hz. Ömer böyle deyince, Hatie de insanların ırzlarına dokunan bir şarkı okumaya başlamıştı.

Ben, daha sonra Hatie'yi Hz. Ömer'in oğlu Ubeydullah'm yanında gördüm. Ona bir yastık katlamış, başka bir yastığı da sermişti. Ubey-dullah, ona: "Ey Hatie, bize şarkı oku." deyince o da bir şarkı okumaya başladı. Ben kendisine dedim ki: "Ey Hatie! Hz. Ömer'in sana şöyle ve şöyle dediği günü hatırlıyor musun?" Ben böyle deyince Hatie ürktü ve şöyle dedi: "Allah, Ömer'e rahmet etsin, eğer o hayatta olsaydı böyle yapamazdık." Bundan sonra Ubeydullah'a dönüp şöyle dedim: "Babanın şuna şöyle dediğini işittim, babanın sözünü ettiği o Kureyşli genç de sensin."

Zübeyr, Dahhak'm şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Hz. Ömer, Ha-tie'ye şöyle dedi:

- Şiir söylemeyi bırak.

- Bırakamam.

- Niçin?

- Şiir okumakla çoluk çocuğumun nafakasını temin ediyorum. Ayrıca dilimin arzusunu da tatmin ediyorum.

- Öyle ise övmeyi ve yermeyi bırak.

- Övme ve yerme nasıldır ey mü'minlerin emiri?

- Falan oğulları falan oğullarından daha üstündür, demendir. Sen sadece öv, ama aşırı gitme.

- Ey mü'minlerin emiri, sen benden daha şairsin." Hatie'nin meşhur ve güzel övgülerinden biri de şudur:

"Onları az kınayın, babanızın babası yok olsun, ya da onların kapattığı yeri kapatın.

Onlar benim kavmimdir, eğer bina ederlerse güzel bina ederler. Söz verirlerse sözlerini yerine getirirler, akidlerine sağlamca bağlı kalırlar.

Nimet onlarda olursa karşılığını verirler.

Kendileri nimet verirlerse onu bulandırırlar ve gayret göstermezler."

Anlatıldığına göre şair Hatie, can çekişirken kendisine: "Vasiyetini yap" dediler. "Size vasiyetimi şiirle yapacağım." dedi, bir şiir okudu:

"Şiir zordur, merdiveni uzundur.

Onu bilmeyen kimse merdivenine çıktığı zaman,

Ayakları kayıp aşağıya düşer,

Hakkını veremeyen kimse şiir okuyamaz.

"Onu Arapça okumak isterse de Acemce okur, düzgün okumak ister ancak ifadeyi bozar."

"el-Muntazam" adlı eserde Ebu'l-Ferec İbn Cevzî dedi ki: Şair Hatie, hicretin elli dokuzuncu senesinde vefat etmiştir. Abdullah b. Amir b. Küreyz de bu senede vefat etmiştir. [20]

Abdullah B. Malik B. Kaşeb

Bu zatın asıl adı, Cündeb b. Nadle b. Abdullah b. Rafi el-Ezdf dir. Künyesi, Ebu Muhammed'dir. Abdülmuttalib oğullarının müttefikidir. İbn Bahine diye bilinir. Annesinin adı, Bahine Binti Eret'tir. Eret'in adı da Haris b. Muttalib b. Abdumenaf tır. Abdullah b. Malik, İslâmiyet'in ilk zamanlarında Müslüman oldu. Rasûlullah'ın sahabeleri arasına katıldı. Çokça ibadet eden, namaz kılan, oruç tutan bir kimseydi. Hemen hemen zamanının tamamını oruçlu geçirirdi. İbn Sa'd dedi ki: Abdullah b. Malik, Medine'ye otuz millik mesafede Batnu Rim'de ikamet ederdi. Mervan'm ikinci valiliği zamanında vefat etti. Mervan'm ikinci valiliği, hicretin kırk beşinci senesi ile elli sekizinci senesi arasında olmuştu. Tuhaftır ki İbn Cevzî, Muhammed b. Sa'd'm bu husustaki sözlerini naklediyor. Orada Abdullah b. Malik'in hicri elli dokuzuncu senede vefat ettiğini söylüyor. Doğrusunu Allah bilir. [21]

Kays B. Sa'd B. Ubade El-Hazrecî

Babası gibi kadri yüce bir sahabedir. Buharı ve Müslim'in sahihlerinde onun tarafından rivayet edilen bir hadis vardır ki bu hadis de, cenazeyi görünce onun hatırına ayağa kalkmayı emretmektedir. Yine bu zatın "Müsned"de aşura orucu ile ilgili bir hadisi ve Rasûlullah (s.a.v.)'m onların evlerinde yıkandığına dair bir hadisi ve diğer hadisleri vardır. Bu zat, on sene süreyle Rasûlullah (s.a.v.)'a hizmet etmiştir. Sa-hih-i Buharf de Enes b. Sabit'in şöyle dediği sabittir: " Rasûlullah (s.a.v.)'m nezdinde Kays b. Sa'd, valinin muhafız komutanı gibi idi."

Kays b. Sa'd, bazı gazalarda Rasûlullah (s.a.v.)'ın sancağını taşımıştır. Rasûlullah (s.a.v.), onu zekat toplamakla görevlendirmiştir.

Rasûlullah (s.a.v.), Ebu Ubeyde b. Cerrah'ı Muhacir ve Ensâr'dan 300 kişinin başında seriye komutanı olarak yola çıkardığında bu seriye-deki askerlere şiddetli bir yorgunluk çökmüş, hepsi bitkin düşüp acıkmışlar, Kays b. Sad da onlara dokuz deve kesip yedirmişti. Nihayet gidip deniz kıyısında büyük bir balık bulmuşlar, onun etini yemişler ve kıyıda bir ay ikamet edip o balığın eti ile beslenmişler, hatta şişmanlamışlardı.

Kays b. Sa'd, lider, efendi, sözüne itaat edilen, âlicenâb, Övgüye layık ve cesaretli bir kimseydi. Hz. Ali, onu Mısır valiliğine atadı. Dehası, taktik ve siyaseti ile Muaviye ve Amr b. As'a karşı direniyordu. Muavi-ye onunla uğraşmaya devam etti, nihayet Hz. Ali, onu Mısır valiliğinden azletti. Yerine Hz. Ebu Bekir'in oğlu Muhammed'i atadı. Ancak Muaviye, Muhammed'i hafife aldı, horlayıp küçümsedi, onunla uğraşmaya devam etti. Nihayet -önceki kısımlarda da anlattığımız gibi- Mısır'ı onun elinden aldı.

Kays b. Sa'd, Hz. Ali'nin yanında kaidu Onunla birlikte Siffin ve Nehrevan savaşlarına katıldı. Hz. Ali'nin şehadetine kadar yanından ayrılmadı. Hz. Ali şehid edilince, Medine'ye gitti. Yönetim, Muaviye'nin eline geçince arkadaşları gibi o da be/at etmek için Muaviye'nin yanına

gitti.

Abdürrezzak, İbn Uyeyne'nin bu konuda şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Kays b. Sa'd, Muaviye'nin yanma geldi. Muaviye, ona şöyle dedi:

- Ey Kays! Diğerleri ile birlikte sende mi bana karşı beratı engelliyordun? Ama Allah'a yemin ederim ki, ben isterdim ki bugün benim huzuruma tırnaklarımdan biri senin vücuduna geçmiş ve sana işkence verir bir vaziyette huzuruma geleydin.

- Allah'a yemin ederim ki, ben de bu makama gelmek ve sana emirlik selamını vermek istemiyordum.

- Niçin? Sen Yahudi âlimlerinden bir âlimden başka biri değilsin.

- Ey Muaviye! Sen de cahiliye putlarından bir putsun. İstemeyerek İslâm'a girdin ve gönüllü olarak ta İslâm'dan çıktın.

- Allah'ım affet. Ey Kays, sen de bey'at için elini uzat.

- İstersen daha da söylerim, sen de daha fazla konuş."

Musa b. Ukbe dedi ki: 'Yaşlı kadının biri, Kays b. Sa'd'a şöyle dedi:

- Ey Kays! Evimdeki farelerin açlığım sana şikayet ediyorum.

- Bu ne güzel bir kinayedir! Şu kadının evini ekmek, et, yağ ve hurma ile doldurun."

Rivayete göre Kays b. Sa'd'm büyük bir yemek kabı vardı. Gittiği her yere kendisiyle birlikte o kab da dolu olarak götürülür ve ünleyicisi Şöyle bir duyuruda bulunurdu: "Et ve tiride gelin." Kays'tan önce babası ve dedesi de böyle yaparlarmış.

Urve b. Zübeyr dedi ki: Kays b. Sa'd, 90 000 dirheme bir arazisini Muaviye'ye sattı. Medine'ye geldi. Ünleyicisi şöyle bir duyuruda bulundu: "Borç para isteyen varsa buraya gelsin!" Kays, bu 90 000 dirhemin 50 000 başkalarına ödünç olarak verdi. Kalan kısmı da öylece sadaka olarak dağıttı. Bundan sonra da hastalandı. Ziyaretine çok az kimse geldi. Karısı ve Hz. Ebu Bekir'in kız kardeşi Karibe Binti Ebi Atika: "Şu hastalığımda çok az kimsenin ziyaretime geldiğim görüyorum, belki de insanlardan alacağım olduğu için yanıma gelmek istemiyorlar," dedi ve borçlularına alacağını bağışladığına dair birer pusula gönderdi. Onlardaki malını onlara bağışladı ve ünleyicisine şöyle bir duyuru yapmasam emretti:

"Kays b. Sa'd'a borçlu olan kimselerin borçları kendilerine helal edilmiştir." Bu duyurunun yapılmasından sonra akşama varmadan gelen ziyaretçilerin çokluğundan Kays'm evinin kapısının eşiği kırıldı. Kays şöyle derdi: "Allah'ım, bana mal, hayır ve hasenat nasib et, doğrusu hayır ve hasenat ancak mal ile olur."

Süfyan-ı Sevrî dedi ki: "Adamın biri, Kays b. Sad'dan 30 000 dirhem borç aldı. Bir süre sonra borcunu ödemeye geldiğinde Kays, ona şöyle dedi: Biz bir kimseye birşey verdiğimizde verdiğimiz malı geri alan bir kavim değiliz."

Heysem b. Adiy dedi ki: "Ka'be'nin yanında üç kişi, zamanlarındaki en cömert adamın kim olduğu hususunda tartıştılar ve anlaşmazlığa düştüler. Bunlardan biri: "Zamanımızın en cömerdi, Abdullah b. Cafer'dir." dedi. Diğeri: "Kays b. Sa'd'dır." dedi. Üçüncüsü de: "Arabe (İra-be?) el-Evsf dir" dedi. Tartıştılar, sesleri ve gürültüleri Ka'be'nin her ta-ranndan duyulur oldu. Adamın biri, onlara şöyle dedi: "Sizden herbiri-niz, cömert olduğunu iddia ettiği adamın yanma gitsin, kendisine yapacağı bağışlara baksın ve sonra da kesin olarak hükmünü versin." Zamanlarında en cömert adamın Abdullah b. Cafer olduğunu söyleyen adam, Abdullah b. Cafer'in yanma gitti. Abdullah b. Cafer'in, tarlasına gitmek üzere ayağını bineğinin üzengisine koymuş ve harekete hazır vaziyette olduğunu gördü. Abdullah'a: "Ey Rasûlullah'ın amcası oğlu! Ben yolda kalmış bir kimseyim, bana yardım et." dedi. Abdullah da ayağını üzengiden çıkardı ve: "Ey adam, benim yerime sen gel, ayağını şu üzengiye koy, bineğime bin ve şu bineğim, yükü ile birlikte senin olsun. Heybedeki malda senindir, yalnız şu kılıç hakkında seni aldatmasınlar. Bu, Hz. Ali'nin kılıçlarmdandır." dedi.

Adam, arkadaşlarının yanma Abdullah'ın devesi ile döndü, muazzam bir deveydi. Heybeyi açıp baktıklarında içinde 4000 dinar ve ipek şalvar gördüler. Hz. Ali'nin kılıcına da çok kıymet biçtiler.

Zamanlarındaki en cömert adamın Kays b. Sa'd olduğunu söyleyen adam, kalkıp Kays'ın yanına gitti. Kays'm cariyesi gelen adama: "İhtiyacın nedir?" diye sorunca gelen adam: "Ben yolda kalmış bir kimseyim." diye cevap verdi. Cariye de: "Öyleyse senin ihtiyacını karşılamak için Kays'ı uyandırmaya gerek yok. Çünkü ihtiyacını karşılamak kolaydır. Al şu kese senin olsun, içinde 700 dinar var. Bu gün Kays'm evinde bundan başka mal ve para yok. Havuz başında develerimizin bulunduğu yere git, adamımızı gör, bir deve ve bir de köle al. Doğruca yoluna devam edip git." dedi. Kays, uykudan uyanınca cariye gelen adama yaptığı yardımı anlattı. Kays ta yaptığından ötürü teşekkür ederek cariyeyi azad etti ve: "Keşke beni uyandırsaydın da o adama ömrünün sonuna kadar yetecek mal verseydim. Ona verdiğin mal, ihtiyacım belki de tam olarak karşılamayabilir." dedi.

Arabe el-Evsî'nin cömert olduğunu iddia eden adam, Arabe'nin yanma gitti, onun iki kölesinin omuzlarına dayanarak namaz kılmak için evden çıkmakta olduğunu gördü. Arabe'nin gözleri görmüyordu, âmâ idi, yanına giden adam ona şöyle dedi:

- Ey Arabe!

- Evet, söyle bakalım.

- Yolcuyum, yolda kalmışım.

Arabe, elini iki köleden çekti. Sağ elini sol eline vurarak "Oh, oh, Allah'a yemin ederim ki, her sabaha vardığımda ve her akşama vardığımda malımdan alakamı keserim. Şimdi sen şu iki köleyi al, senin olsunlar." dedi. Adam da: "Hayır, ben bunu yapmam." deyince Arabe: "Eğer bunları almazsan ikisini azad ederim, şimdi ikisi de hür olurlar. Dilersen sen al, azad et, dilersen köle olarak alıp çalıştır." dedi ve el yardımı ile duvarı aramaya başladı. Adam da köleleri alıp arkadaşlarının yanına döndü.

Bu hadise üzerine insanlar, Abdullah b. Cafer'in bol miktarda mal vererek cömertlik yaptığını söylediler ve bunun ondan beklenmeyen birşey olmadığını ifade ettiler. Yalnız verdiği mal arasında en kıymetli şeyin Hz. Ali'nin kılıcı olduğunu söylediler. Kays da cömert kimselerdendi, kendi bilgisi dışında cariyesi onun malını vermiş, ne kadar bağışta bulunacağına cariyesi hükmetmişti. Kendisi de uyandığında cariyesinin yaptığı bağışı güzel bulmuş ve bu iyi davranışından Ötürü onu azad etmişti. İnsanlar bu üç kişiden en cömert şahsın Arabe el-Evsî olduğuna karar verdiler. Çünkü o bu hadisede bütün malvarlığını bağışlamıştı. Bu da: "Az veren candan, çok veren maldan" atasözünün bir ifadesiydi."

Süfyan-ı Sevrî, Amr b. Ebi Salih'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Sa'd b. Ubade, malını çocuklarına paylaştırdı. Kendisi çıkıp Şam'a gitti ve orada vefat etti. Vefatından sonra da bir çocuğu doğdu. Hz. Ebu Bekir ile Hz. Ömer, Sa'd'ın oğlu Kays'a gidip şöyle dediler: "Baban malını siz-tere paylaştırdı ama şu çocuğun ana karnında olduğunu bilmiyordu. Siz bu^çocuğa da bir pay verin" Kays da şöyle karşılık verdi: "Ben, babam Sa'd'ın yaptığı taksimat oranım değiştirecek değilim, ama payımı şu çocuğa veriyorum."

îbn Ebi Hayseme, Mabed b. Halid'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Kays b. Sa'd, sürekli olarak işaret parmağını şöylece kaldırır (yani dua eder)di."

Hişam b. Ammar, Kays b. Sa'd'm şöyle dediğini rivayet etmiştir;

Rasûlullah (s.a.v.)'m: "Hile ve desise ateştedir." dediğini duymuş olmasaydım, ben bu ümmetin en hilekarı ve en desisecisi olurdum."

Zührî dedi ki: "Fitne alevlendiği zaman Arapların dahileri şu beş kişidir: Muaviye, Amr b. As, Muğire b. Şube, Kays b. Sa'd ve Abdullah b. Büdeyl.

Kays b. Sa'd ile Abdullah b. Büdeyl, Hz. Ali ile beraber idiler. Muğire, Taif te uzlete çekilmişti. Hakem olayından sonra Muaviye tarafına geçti."

Önceki kısımlarda da anlatıldığı gibi Muhammed b. Ebi Hüzeyfe Mısır'da ayaklanıp yönetimi ele geçirdi. Vali Abdullah b. Sa'd b. Ebi Serh'i oradan çıkarıp kovdu. Abdullah, Hz. Osman'ın, Amr b. As'tan sonra Mısır'a tayin ettiği vali idi. Hz. Ali de Abdullah'ı bir süre Mısır valiliğinde bırakmış, sonra onu azlederek yerine Kays b. Sa'd'ı atamıştı. Kays b. Sa'd, vali olarak Mısır'a girince güzel bir yönetim tarzı sergiledi, disiplini sağladı. Bu da hicretin otuz altıncı senesinde olmuştu. Ancak Muaviye ile Amr b. As bu durumdan rahatsız oldular. Kendisine mektup yazarak Ali'ye karşı kendilerinin yanında yer almasını istediler. Ancak Kays, onların bu isteğine uymadı, zahirde onlarla iyi geçindiğini insanlara gösterdi ama, aslında o Hz. Ali ile beraberdi. Ancak Hz. Ali, bu durumdan haberdar olunca Kays'ı valilikten azletti. Mısır'a Ester en-Nehaf yi vali olarak gönderdi. Ancak Ester de Mısır'a varmadan Rem-le'de öldürüldü. Bunun üzerine Hz. Ali, Hz. Ebu Bekir'in oğlu Muham-med'i Mısır'a vali olarak atadı. Muhammed, Muaviye ve Amr'a göre kolay bir lokma idi, bunlar uğraştılar, nihayet Mısır diyarını Muham-, med'in elinden aldılar. Muhammed öldürüldü ve eşek leşleri arasında yakıldı. Sonra Kays Medine'ye gitti, oradan da Irak'ta bulunan Hz. Ali'nin yanma gitti, onunla birlikte omuz omuza savaştı. Nihayet Hz. Ali öldürülünce Kays, Hasan'la beraber oldu. Kays, Hasan ordusunun Öncü kuvvetlerinin komutanı oldu. Hasan, Muaviye'ye be^at edince bu Kays'm ağrına gitti. Bundan hoşlanmadı. Muaviye'ye itaata yanaşmadı. Sonra kalkıp Medine'ye göçtü, daha sonra Ensâr'dan bir heyetle Mu-aviye'nin yanma geldi, aralarında geçen ağır sözlerden ve azarlamalardan sonra Muaviye'ye bey'at etti. Bundan sonra Muaviye, ona ikramda bulundu, onu ön saflara geçirdi. Yanında itibar gösterdi. Kays, heyetlerle birlikte Muaviye'nin yanında iken Bizans hükümdarından Muaviye'ye bir mektup geldi. Mektupta Muaviye'ye: "Araplar arasında en uzun boylu adamın pantolonunu bana gönder." diye yazıyordu. Muaviye de Kays'a: "Herhalde senin pantolonunu göndermemiz gerekecek." dedi. Kays, gerçekten çok uzun boylu idi, en uzun boylu adamın başı dahi onun göğsüne ulaşmıyordu. Kalkıp meclisin bir kenarına çekildi, sonra pantolonunu çıkarıp Muaviye'nin önüne attı. Muaviye de ona "Evine gidip sonra bu pantolonunu bize gönderseydin olmaz mıydı?" deyince, Kays ona karşı şu şiiri okudu:

"Böyle yapmakla insanların, bu pantolonun Kays'm pantolonu olduğunu bilmelerini heyet huzurunda tesbit etmek istedim.'

Ki insanlar ve Semud kabilesi; Kays kayboldu ve bu, gübre yiyenin pantolonudur, demesinler.

Ben, Yemen kabile sindenim, liderim, zaten insanların bir kısmı lider, bir kısmı da tebaadır.

Benim gibilerle onlara karşı tuzak kur, benim gibi kimseler onlara karşı çok sert ve şiddetlidir.

İnsanlar arasında benim boyum çok uzundur.

Benim soyum, babam ve atam, insanlar arasında beni üstün kıldı.

Şerefim beni onlara karşı yüceltti. Ben diğer adamlara karşı çok yükseğim, uzun boyluyum."

Kays'm pantolonunu eline alan Muaviye, meclisinde bulunan en uzun boylu adama bu pantolonu alıp ucunu burnuna tutarak yere sarkıtmasını emretti. Adam alıp pantolonu burnunun ucuna tuttu, yere sarkıtınca pantolonun ucu yere değdi.

Başka bir rivayette anlatıldığına göre Muaviye'ye Bizans hükümdarı ordusundan iki adam gönderdi. Adamlardan birinin Bizanslıların en kuvvetlisi, diğerininde en uzun boylusu olduğunu iddia ediyordu. Bunları gönderirken Muaviye'ye şu haberi de göndermişti: "Milletine bak, milletin arasında bunlardan daha güçlü ve daha uzun boylu bir kimse var m\? Eğer halkın arasında bunludan daha güçlü ve daha uzun boylu biri varsa, sana şu kadar ve şu kadar esir, şu kadar ve şu kadar da armağan göndereceğim. Eğer halkın arasında bunlardan daha güçlü ve daha uzun boylu kimse yoksa, üç yıl süreyle benimle barış antlaşması yap."

Bizans hükümdarının gönderdiği o iki kişi, Muaviye'nin yanına geldiklerinde o, etrafındaki adamlara şöyle sordu:

- Şu Bizanslı adam kadar kuvvetli bir kimse var mı? Yanında bulunanlar şu cevabı verdiler:

- Bunun kadar güçlü olan, ya Muhammed b. Hanefiye'dir, ya da Abdullah b. Zübeyr'dir.

Hz. Ali'nin oğlu Muhammed b. Hanefîye getirildi, halk toplandığı zaman Muaviye, yanma gelen Muhammed b. Hanefiye'ye şöyle dedi:

- Seni buraya niçin getirttiğimi biliyor musun?

- Hayır.

Muaviye, yanına gelen Bizanslı adamın durumunu ve son derece güçlü olduğunu ona anlattı, o da gelen Bizanslı adama dönüp şöyle dedi:

- İstersen sen yere oturup elini bana uzat ya da ben yere oturayım ve elimi sana uzatayım. Hangimiz yerde oturanı yerinden kaldırabilirse, onu mağlup etmiş olur, aksi takdirde kendisi mağlup olur. Şimdi söyle bakalım, ben mi yere oturayım, yoksa sen mi yere oturacaksın?

- Sen otur.

Muhammed b. Hanefîye yere oturdu, elini Bizanslı adama uzattı. Bizanslı olanca gücü ile onu yerinden kaldırmaya veya kımıldatmaya çabaladı, ama beceremedi. Bu işin çaresini bulamadı ve mağlup oldu. Bizanslının beraberinde gelen diğer kimseler de arkadaşlarının yenildiğini gördüler, sonra Muhammed b. Hanefİye ayağa kalkıp Bizanslıya sen otur, dedi ve elini ona uzattı. Bizanslının elini tutar tutmaz onu hemen yerden kaldırdı, hatta havaya kaldırdı, sonra yere bıraktı. Muaviye, bu manzara karşısında çok sevindi.

Öte yandan Kays b. Sa'd, meclisten kalkıp kenara çekildi. Sonra şalvarını indirip o uzun boylu Bizanslıya verdi, o da şalvarı giyince uçkuru göğsüne kadar ulaştı. Şalvarın paçaları da yere sürünüyordu. Bunu gören Bizanslı uzun adam yenildiğini itiraf etti, hükümdarları da Muavi-ye'ye vad ettiği şeyleri (esirleri ve armağanları) gönderdi.

Ensâr, şalvarım halkın huzurunda soyduğu için Kays b. Sa'd'ı kınadığında Sa'd onlara Önceki sayfada nakletmiş olduğumuz şiiri okuyarak kendini savundu. Bunu Bizanslıları susturmak ve mağlup etmek için yaptığını söyledi.

Kümeydi, Amr b. Dinar'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Kays b. Sa'd, iri yarı, ama küçük başlı bir adamdı, çenesinde seyrek bir sakalı vardı. Büyük bir merkebe bindiği zaman dahi ayakları yerde sürünür-dü."

Vakidî, Halife b. Hayyat ve diğerleri dediler ki: "Kays b. Sa'd, Mua-viye'nin hilafetinin son zamanlarında Medine'de vefat etmiştir."

Ibn Cevzî, onun bu senede (hicretin elli dokuzuncu senesinde) vefat ettiğini söylemiştir. Biz de onun bu görüşüne katıldık. [22]

Ma'kîl B. Yesar El-Müzenî

Kadri yüce bir sahabedir, Hudeybiye'ye katıldı. Ağacın altında insanlarla bey'atleşirken, ağaç dallarım -yüzüne değmesin diye-Rasûlullah'm başının üzerinden kaldırıp tutuyordu. Bu bey'atten Kur'ân-ı Kerîmde şöyle bahsedilmektedir:

"Ey Muhammed! Allah, inanlardan, ağaç altında sana baş eğerek el verirlerken, and olsun ki hoşnut olmuştur." (ei-Fetih, ıs.)

Hz. Ömer, onu Basra valiliğine atadı. Basra nehrini kazdı. Bu sebeple o nehire Ma'kil nehri denilmiştir. Onun Basra'da bir evi vardı.

Hasan-ı Basrfnin anlattığına göre ölümle neticelenen hastalığı esnasında Ubeydullah b. Ziyad, Ma'kil b. Yesar'ın ziyaretine gitti. Ma'kil

ona şöyle dedi:

- Ben, Rasûlullah (s.a.v.)'dan işittiğim bir hadisi sana nakledeceğim, eğer bu can çekişme halinde bulunmasaydım bu hadisi sana nakle tmeyecektim. Rasûlullah (s.a.v.)'m şöyle buyurduğunu işittim:

"Cenâb-ı Allah, bir kimseyi bir halkın başına yönetici tayin eder de o yönetici, halkını nasihatla kuşatmazsa Cennet'in kokusunu duymaz. Oysa Cennet'in kokusu yüz senelik yoldan duyulur."

Ma'kil b. Yesar, bu senede, (hicri elli dokuzuncu senede) vefat edenlerdendir. [23]

Ebu Hüreyre

Ebu Hüreyre'nin gerek cahiliye gerekse îslâmî dönemdeki ismi hususunda ihtilaf edilmiştir. Babasının adı hususunda da ihtilaf vardır. Bu hususta çeşitli görüşler ileri sürülmüştür ki, "Tekmil" adlı kitabımızda bu isimlerin çoğunu nakletmiştik. İbn Asakir de bunu tarihinde nakleder. Meşhur rivayete göre Ebu Hüreyre'nin adı, Abdurrahman b. Sahr'dır. Ezd kabilesinden sonra da Devs kabile sindendir. Başka bir rivayette anlatıldığına göre cahiliye döneminde adı Abdüşems idi. Abdi-nehim, Abdiganem olduğuna dair bazı zayıf kaviller de vardır. Ebul-Es-ved künyesi ile çağrılırdı. Rasûlullah (s.a.v.), ona Abdullah adını taktı. Abdurrahman adını taktığına dair bir rivayet de vardır. Rasûlullah (s.a.v.), ona Ebu Hüreyre künyesini de taktı. Rivayete göre o şöyle demiştir: "Yabani bir kedi gördüm, onun yavrularını yanıma aldım. Babam bana: "Şu kucağındaki nedir?" diye sorunca ben de kedi yavrusu olduğunu söyledim. Bunun üzerine babam bana: "Sen Ebu Hüreyre'sin." yani kedi babasısın, dedi."

Sahih hadiste rivayet olunduğuna göre Rasûlullah (s.a.v.), ona "Ebahirr" demiştir. "Ebu Hüreyre" dediği de sabittir.

Muhammed b. Sa'd, îbn Kelbî ve Taberanî dediler ki: Ebu Hüreyre'nin anasının adı, Meymune binti Safıh b. Haris b. Ebi Sa'd b. Hibbe b. Sa'd b. Salebe idi. Bu kadın Müslüman oldu ve Müslüman olarak vefat etti.

Ebu Hüreyre, Rasûlullah (s.a.v.)'dan çok güzel sözler ve hadisler nakletmiştir. sahabelerin hafızlarındandı. Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Ub b. Ka'b, Üsame b. Zeyd, Nadre b. Ebi Nadre, Fadıl b. Abbas, ve mü'minlerin annesi Hz. Aişe'den hadis rivayet etmiştir. İlim ehlinden birçok kimse de ondan hadis rivayet etmişlerdir. "Tekmil" adlı eserimizde bu rivayetleri alfabetik sıraya göre naklettik. Şeyhimiz, "Tenzih" adlı eserinde bunu böyle anlatır.

Buharı dedi ki: 800 veya daha fazla sayıda sahabe ve tabiinden ilim adamı, Ebu Hüreyre'den hadis rivayet etmişlerdir.

Amr b. Ali el-Fellas dedi ki: "Ebu Hüreyre gelip Medine'ye yerleşti ve Hayber senesinde Müslüman oldu."

Vakidî dedi ki: "Ebu Hüreyre'nin Zül-Hüleyfe'de bir evi vardı." Başkalarının anlattıklarına göre Ebu Hüreyre, esmer tenli ve omuzlarının arası geniş bir kimse olup Ön dişleri birbirine bitişik bir kimse idi.

Ebu Davud et-Teyalisî, Ebu Aliya'nm şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Ebu Hüreyre, Müslüman olduğunda Rasûlullah (s.a.v.) ona: — Sen kimlerdensin? diye sorunca o, Devs kabilesinden olduğunu söyledi. Rasûlullah (s.a.v.) da elini alnının üzerine koyarak şöyle dedi: "Devs kabilesinde hayırlı bir adam olduğunu sanmıyordum."

Zührî, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: " Rasûlullah (s.a.v.yia birlikte Hayber gazvesine katıldım."

Abdürrezzak, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Müslümanlar savaşı tamamladıktan sonra Hayber gününde ben geldim."

Yakub b. Süfyan, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasûlullah (s.a.v.) (Hayber'e gitmek üzere) Medine'den çıktı ve Medine'ye vekil olarak Siba b. Urfuta'yı bıraktı. Ben Medine'ye geldiğimde onlar gitmişlerdi. Sabah namazım Siba'mn arkasında kıldım. Birinci rekatta Meryem sûresini, ikinci rekatta ise Mütaffinn sûresini okudu. Mütaffifm sûresini okuyunca ben kendi kendime dedim ki: Falan adamın babasının vay haline! Ezd diyarında bir adam alış veriş yaparken iki ölçek kullanır. Bunlardan biri tam ölçektir ki, bununla bir mal satın aldığında onu kullanır. Diğeri de eksik ölçektir ki, insanlara mal satarken onu kullanır."

Sahih-i Buharî'de sabit olan bir rivayette anlatıldığına göre sabahında Rasûlullah (s.a.v.)'la buluşacağı gecede Ebu Hüreyre'nin bir kölesi kayıp olmuş, Ebu Hüreyre de bunun üzerine şöyle bir şiir okumuştu:

"Bu gece ne uzun ve meşakkatli bir gecedir.

Sanki bu küfür diyarından dönüp gelen bir gecedir."

Ebu Hüreyre yanma geldiğinde Rasûlullah (s.a.v.), ona: "İşte kölen budur." demiş, o, kölesini görünce: "Bu, yüce Allah'ın rızası uğruna azad edilmiştir." diye cevap verdi. Müslüman olduktan sonra Rasûlullah

(s a.v.)'m yanında kaldı. Hazar'da ve seferde yanından asla ayrılmadı. Ondan hadis dinlemeye çok tutkun idi. Dini bilgileri ondan öğrenmek için çok çaba harcıyordu. Karın tokluğuna onun yanında kalıyordu.

Ebu Hüreyre, bir gün ketenden bir gömlek giyinmiş olarak yürürken vere düşer gibi olmuş ve kendi kendine şöyle demişti: "Ebu Hüreyre, keten gömlek giydiği halde yere düşecek gibi oluyor. Ben minber ile hüc-re-i saadet arasında iken açlıktan dolayı yere düşecek gibi olduğumu hissettim, yere düştüm, yanımdan geçen biri: "Bu delirmiş" diyordu. Oysa ben delirmemiştim, açlıktan öyle yapıyordum. Kendisinden başka ilah bulunmayan Allah'a yemin ederim ki, açlıktan dolayı karnımı yere dayıyor ve yine açlıktan dolayı karnıma taş bağlıyordum. Kendisinden daha iyi bildiğim halde bir ayeti başka bir adama okuyor ve yanlışım olup olmadığım kendisine soruyordum. Böyle yapmakla da beni yanma alıp evine götürmesini, bana birşeyler yedirmesini ümit ediyordum."

îmam Ahmed b. Hanbel, Yezid b. Abdurrahman b. Ezine es-Sahimi el-A'mâ'dan rivayet etti ki, Ebu Hüreyre şöyle demiştir: "Allah'a yemin ederim ki, Allah'ın yaratmış olduğu mü'minlerden her kimse benim adımı işitir veya görürse mutlaka beni sever." Ravi Yezid b. Abdurrahman diyor ki: Ben kendisine şöyle dedim:

- Bunun böyle olduğunu nereden biliyorsun ey Ebu Hüreyre?

- Benim annem müşrike bir kadındı. Ben onu İslâm'a davet ediyordum, ama o bu davetime icabet etmiyordu. Yine günün birinde onu İslâm'a davet ettim. Rasûlullah hakkında hoşuma gitmeyecek şeyleri söyledi, ben de ağlayarak Rasûlullah (s.a.v.)'ın yanına gidip şöyle dedim:

- Ey Allah'ın Rasûlü! Ben annemi İslâm'a davet ediyorum, ama o benim bu davetime icabet etmiyor. Bugün yine onu davet ettim ve senin hakkında hoşuma gitmeyecek şeyler söyledi. Allah'a dua et de Ebu Hüreyre'nin annesine hidayet nasib etsin.

Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v.) şöyle dua etti: "Allah'ım, Ebu Hüreyre'nin annesine hidayet nasib et." Rasûlullah'm bu duasından sonra koşarak yanından çıkıp gittim. Rasûlullah'm duasını anneme müjdelemek istedim. Kapıya vardığımda kapının kapalı olduğunu gördüm. İçeriden ayak sesleri duydum, annem bana dedi ki: "Ey Ebu Hüreyre! Ger-Çek, senin dediğin gibiymiş." Sonra kapıyı açtı, elbisesini giymişti. Başını Örtmek için aceleyle elini başörtüsüne uzatıp şöyle dedi: "Allah'tan başka ilah bulunmadığına ve Muhammed'in de onun kulu ve elçisi olduğuna şahadet ederim." Bu sözü duyar duymaz hemen Rasûlullah (s.a.v.)'m yanma döndüm, daha Önce üzüntüden ağlamıştım. Bu defa da sevinçten ağlıyordum, ona şöyle dedim:

- Ya Rasûlallah, sana müjdeler olsun. Allah, senin duana icabet etti. Ebu Hüreyre'nin annesine hidayet nasib etti. Ya Rasûlallah, beni ve annemi, mü'min kullarına sevdirmesi için Allah'a dua et.

Rasûlullah (s.a.v.) de şöyle dua etti: "Allah'ım, Şu kulcağızını ve annesini mü'min kullarına sevdir, onları da bunlara sevdir."

Cenâb-ı Allah'ın yarattığı mü'min kullardan her kim benim adımı duyar, beni veya annemi görürse mutlaka bizi sever." Bu hadis, peygamberlik delili erindendir. Zira Ebu Hüreyre, bütün insanlara sevdi-rilmiştir. Cenâb-ı Allah, onun namını yaymıştır. Cuma günlerinde hatip minberde iken her ülkede ve her camide cemaatın huzurunda onun hutbe esnasında konuşulmamasına dair rivayet ettiği hadis okunmaktadır. Bu da Allah'ın bir takdiridir. Böylelikle onun namı her tarafa yayılmış olmaktadır. Bu, herşeyi bilen güçlü ve muktedir olan yüce Allah'ın takdiridir, insanlar böylece onu severler. Allah ondan razı olsun.

Hişam b. Ammar, Ebu Hüreyre'den rivayet etti ki, Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Ben sadece bir beşer olan Muhammed'im. Bir beşerin öfkelenişi gibi ben de öfkelenirim. (Ey Rabbim), ben senden bir söz almışım, o sözü mutlaka yerine getirmeni dilerim. Müslümanlardan bir kimseye eziyet etmiş veya sövmüş veya kırbaçlamış isem o adama yaptığım bu hakareti kıyamet gününde kendi katında o adam için sana yakın olma vesilesi yap."

Ebu Hüreyre dedi ki: "Rasûlullah (s.a.v.), günün birinde beni dövmek için kırbacım kaldırdı, keşke vursaydı. Vurmuş olsaydı kızıl tüylü davarlara sahip olmaktan benim için daha iyi olurdu. Bana vuracağı o darbe sebebi ile mü'min bir kimse olacağımı ve Allah'a yaptığı duanın Allah tarafından kabul edileceğini ümid ederdim."

Ibn Ebi Zib, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Dedim ki:

- Ya Rasûlallah! Senden çok hadis dinliyorum ama unutuyorum.

- Abanı yere ser.

Abamı yere serdim. Sonra Rasûlullah (s.a.v.):

- Abanı topla, dedi. Ben de abamı topladım. Ondan sonra artık hiçbir hadisi unutmadım."

İmam Ahmed b. Hanbel, Abdurrahman el-A'rec'den rivayet etti ki, Ebu Hüreyre şöyle demiştir: "Siz, Ebu Hüreyre'nin çok hadis rivayet ettiğini iddia ediyorsunuz. Allah sanidinidir ki, ben daha önceleri miskin bir adamdım. Karın tokluğuna Rasûlullah (s.a.v.)'a arkadaşlık ediyor, yanında bulunuyordum. Muhacirler pazarda alış verişle meşgul oluyorlardı. Ensâr da mallarının idaresiyle uğraşıyorlardı. Bir gün Rasûlullah (s.a.v.) meclisinde hazır bulundum. Şöyle dedi:

- Sözümü tamamlayıncaya kadar kim abasını yere serer, ben sözümü tamamladıktan sonra o abasını toplar ve bundan sonra benden duyduğu hiçbir sözü unutmaz.

Rasûlüllah'm böyle demesi üzerine abamı çıkarıp yere serdim. Konuşmasını tamamladıktan sonra toplayıp kaldırdım. Nefsim kudret elinde bulunan Allah'a yemin ederim ki, ondan sonra artık Rasûlul-lah'tan duyduğum hiçbir sözü unutmadım."

Anlatıldığına göre bu hadis, Rasûlüllah'm o esnada yaptığı konuşmayla ilgilidir. Yani Ebu Hüi'eyre, Rasûlullah'ın o esnada yaptığı konuşmadaki kelimelerden hiçbirim unutmamıştır. Ama başka zamanlarda ve yerlerde yapmış olduğu konuşmalardan Ebu Hüreyre'nin unuttuğu olmuştur. Nitekim bu husus, sahih rivayetlerde de açıkça anlatılmaktadır. Çünkü Ebu Hüreyre: "Hastalıkların (kendiliklerinden) bulaşmaları ve uğursuzlukları yoktur." ile "Sakın sağlıklı deveyi, hasta devenin yanına getirmeyiniz." hadislerini unutmuştur. Başka bir rivayete göre ise Rasûlullah (s.a.v.)'m mezkur duası, Ebu Hüreyre'nin bütün hadisleri rivayet edişiyle ilgilidir. Doğrusunu Allah bilir.

Deravurdi, Said el-Makberî'den rivayet etti ki, Ebu Hüreyre, Rasûlullah (s.a.v.)'a şöyle demiştir:

'Ya Rasûlallah, kıyamet gününde insanlar arasında senin şefaatin sebebi ile en mutlu olacaklar kimlerdir?

- Ey Ebu Hüreyre, bu soruyu senden önce başkasının sormayacağını anlamıştım. Çünkü sen insanlara çok tutkulusun. Onlar üzerine titrersin. Kıyamet gününde benim şefaatim sebebi ile en fazla mutlu olacak kimse, gönülden ve ihlasla lâilahe illallah diyendir."

İbn Ebi Zib, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Rasûlullah (s.a.v.)'dan iki kap hıfzettim, bunlardan birisini insanlar arasına saçtım, diğerine gelince eğer onu da saçsaydım şu boğazım kesilirdi."

Ebu Hüreyre'nin açıklamadığı kap, fitneler ve savaşlarla ilgili kaptı. İnsanlar arasında meydana gelen çarpışma ve mücadeleler kabı idi. İleride meydana gelecek anlaşmazlık, ihtilaf ve kavgalar kabı idi. Eğer onu zamanından önce açıklayacak olsaydı, insanların çoğu onu hemen yalanlayacaktı, onun nakledeceği gerçek haberi reddedeceklerdi. Nitekim kendisi de demişti ki: "Eğer sizin imamınızı öldüreceğinizi, kılıçlarla birbirinizi vuracağınızı önceden söylemiş olsaydım beni tasdik etmezdiniz." Batıl bid'at ve fasid amel sahibi birçok gruplar ve taifeler, bu hadise dayanmışlardır. Yaptıkları kötülükleri, çıkardıkları kargaşalıkları da Ebu Hüreyre'nin açıklamadığı o söz kabına dayandırmışlardır. Kendilerinin de, tuttukları yolda Ebu Hüreyre'nin açıklamadığı söz kabı içinde olduğuna inanmışlardır. Batıl yolda olan herkes -sözleri çelişik olmakla birlikte- bunu iddia etmektedir. Hepsi de yalan söylüyorlar. Ebu Hüreyre, bunu açıklamadığına göre ondan sonra kimin bu konuda bılŞİsi olabilir? İçinde fitneler, savaşlar, kavgalar bulunan söz kabına gelince Ebu Hüreyre ve diğer sahabeler, onu sonraları açıklamışlardır ki, bunu "el-Fiten ve Mealim" adlı kitapta anlattık.

Hamraad b. Zeyd, Mervan b. Hakem'in katibi Ebu Zuayzia'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir; Mervan, Ebu Hüreyre'yi yanına çağırdı ve onu tahtın arkasına oturttu. Mervan sormaya başladı, bende yazıyordum. Sene başına kadar böylece devam ettik. Sonra onu çağırdı ve onu perdenin arkasına oturttu. Şu yazdıklarımı ona sormaya başladı, o da bu yazılanları ne fazlalaştırdı ne de eksiltti, ne iler" aldı, ne de geri aldı.

Ebu Bekir b. Ayyaş ve diğerleri, Ebu Salih'in şöyle dediğini rivayet etmişlerdir:

"Ebu Hüreyre, Rasûlullah (s.a.v.)'ın sahabelerinin en faziletli ve en üstünü olmadığı halde onların arasında hafızası en sağlam olandı."

Rebi, Şafii'nin bu hususta şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre, kendi zamanındaki hadis ravileri arasında hafızası en sağlam olan kimse idi."

Ebu'l-Kasım el-Beğavî, Mekhul'ün şöyle dediğini rivayet etmiştir: "İnsanlar bir gece Muaviye'nin kubbelerinden birinin altında toplanıp bir araya geldiler. ElAi Hüreyre kalkıp onlara sabaha dek Rasûlullah'tan hadisler rivayet etti."

Süfyan b. Uyeyne, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Rasûlullah'm sahabeleri arasında benden daha çok hadis rivayet eden kimse yoktur. Ancak Abdullah b. Ömer müstesnadır. O yazardı, ben yazmazdım."

Ebu Zur'a ed-Dımaşkî, Saib b. Yezid'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Ömer b. Hattab'ın, Ebu Hüreyre'ye şöyle dediğini işittim: "Ya Rasûlullah'dan hadis rivayetini terk edeceksin ya da seni Devs diyarına sürerim."

Ömer b. Hattab, Ka'bül-Ahbar'a da şöyle demişti: "Önceki kavimler hakkındaki hadisleri rivayet etmeyi terk et, yoksa seni maymunlar diyarına sürerim."

Hz. Ömer, bazı kimselerin hadis uydurmalarından korktuğu veya hadisi yerine göre nakletmediği ve ruhsatlarla ilgili hadisleri naklettiklerinden endişe ettiği için böyle bir tedbir almıştı. Bir adam çok hadis rivayet edince bazı hata ve yanlışlıklar yapabilir. Bunu duyan kimseler de o yanlışlıklan başkalarına aktarabilirler. Fakat daha sonra gelen rivayetlerden anlaşıldığına göre Hz. Ömer, hadis rivayet etmesi için bilahare Ebu Hüreyre'ye izin vermiştir.

Müsedded, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: " Benim hadis rivayet ettiğimi duyan Ömer bana haber gönderdi. Yanma gittim. Bana şöyle bir soru sordu:

- Falan günde falan adamın evinde Rasûlullah (s.a.v.)'la birlikte iken sen de yanımızda miydin?

- Evet, bunu biliyorum, ama niçin soruyorsun?

- Niçin sorduğumu sen söyle.

- Rasûlullah (s.a.v.) o gün şöyle buyurmuştu: "Kim kasıtlı olarak

bana yalan isnad ederse, ateşteki yerini hazırlasın."

- Eh madem böyle, git, o zaman hadis rivayet et."

imam Ahmed b. Hanbel, Asım'ın babası, Küleyb'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre'nin hadis rivayet ederken söze şöyle başladığını işittim: Allah'ın, sözü doğru ve sözü tasdik edilmiş Rasûlü dedi ki: Her kim kasıtlı olarak bana yalan isnad ederse, ateşteki yerini hazırlasın."

İbn Vehb, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ben öyle

hadisler rivayet ediyorum ki, eğer bunları Ömer'in zamanında söylemiş olsaydım veya onun yanında nakletmiş olsaydım Ömer benim başımı yarardı."

Salih b. Ebul-Ahdar, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: «Ömer vefat edinceye kadar biz: "Rasûlullah (s.a.v.) dedi İd" diyemi-yorduk.»

Muhammed b. Yahya ez-Zühelî, Zührî'den rivayet etti ki; Hz. Ömer şöyle demiştir: "Rasûlullah (s.a.v.)'dan mamulün bih(kendileri ile amel edilen) olanlar dışındaki hadisleri az rivayet edin." Sonra Ebu Hüreyre şöyle diyordu: Ömer hayatta iken bu hadisleri size nakledebilir miydim? Vallahi eğer o hayatta iken ben bu hadisleri size nakledecek olsaydım, kesin olarak biliyorum ki sırtım kırbaçlanır di."

Hz. Ömer, Müslümanlara şöyle dedi: "Kurân'la meşgul olun. Çünkü Kur'ân Allah kelamıdır." Bu sebepledir ki Hz. Ömer, Ebu Musa'yı Irak'a gönderirken ona şöyle demiştir: "Sen öyle bir milletin yanma gidiyorsun ki, onların mescitlerinde arı vızıltısı gibi Kur'ân okuma sesleri duyulur. Onları kendi hallerine bırak. Kur'ân okusunlar, onları hadislerle meşgul etme. Bu hususta ben de sana yardımcı olurum."

îmam Ahmed b. Hanbel, îbn Ömer'in şöyle dediğim rivayet etmiştir: Ebu Hüreyre'nin yanma uğradım. Peygamber (s.a.v.)'den şöyle bir hadis nakletti: "Bir kimse bir cenazenin peşine gidip namazını kılarsa, onun için bir kırat sevap vardır. Defni esnasında hazır bulunursa iki kırat sevap vardır. Bir kırat, Uhud dağından daha büyüktür." Ben de Ebu Hüreyre'ye dedim ki: "Ey Ebu Hirr! Dikkat et, sen Rasûlullah'tan nasıl bir hadis rivayet ediyorsun?" Ebu Hüreyre kalkıp beni Aişe'nin yamna götürdü. Ona şöyle dedi: "Ey mü'minlerin annesi! Allah aşkına söyle. Sen, Rasûlullah (s.a.v.)'m şöyle buyurduğunu işitmedin mi: "Bir kimse bir cenazenin arkasından gider, onun namazını kılarsa onun için bir kırat sevap vardır. Eğer defni esnasında hazır bulunursa onun için iki kırat sevap vardır." Hz. Aişe: "Allah için evet, duydum." dedi. Bunun üzerine Ebu Hüreyre de şöyle dedi: "Vadide ağaç dikmek veya pazarda alış veriş etmek beni Rasûlullah'm yanından alıp götürmedi. Ben Rasûlullah'tan sadece bana öğreteceği bir kelime veya bana yedireceği bir lokma istiyordum."

Ben de kendisine dedim ki: "Ey Ebu Hirr, sen bizden daha çok Rasûlullah'm yanında bulunuyordun ve onun hadisini de bizden daha iyi bilirsin."

Vakidî, Abdullah'ın babası Nafi'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre'nin cenazesinde İbn Ömer'le beraberdim. O, cenazenin önünde yürüyor ve ona çok rahmet okuyor, sonra da şöyle diyordu: "Ebu Hüreyre, Rasûlullah (s.a.v.)'dan hadis hıfz edip Müslümanlara nakleden kimselerdendi."

Rivayet olunduğuna göre Hz. Aişe, Ebu Hüreyre'nin rivayet ettiği hadislerin çoğunu tevil etmiş, bir kısmında da yanılgı bulunduğunu ifade etmiştir. Sahih rivayette anlatıldığına göre Hz. Aişe, Ebu Hüreyre'nin aynı anda birçok hadis rivayet etmesinden ötürü Ebu Hüreyre'yi kınamıştır.

Ebu'l-Kasım el-Beğavî, Hz. Aişe'nin Ebu Hüreyre'ye şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Ey Ebu Hüreyre! Sen Rasûlullah (s.a.v.)'dan çok hadis rivayet ediyorsun.

- Vallahi ben onun yanında sürekli bulunuyordum. Sürme çekmek, kına yakmak gibi işler beni ondan alıkoymuyordu. Sen benim rivayet ettiğim hadisleri çok görüyorsun. Bu, senin sürme çekmek ve kına yakmakla meşgul olduğundandır.

- Olabilir."

Ebu Ya'lâ, Ebu Rafı'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Kureyşli bir adam, gösterişli bir elbisesi ile Ebu Hüreyre'nin yanına geldi. Ona şöyle dedi:

- Ey Ebu Hüreyre! Sen Rasûlullah (s.a.v.)'dan çok hadis rivayet ediyorsun. Benim şu elbisem hakkında ondan birşey duymuşluğun var mıdır?

- Vallahi siz bize eziyet ediyorsunuz. Eğer Cenâb-ı Allah'ın ehli kitaptan almış olduğu: "Onu insanlara açıklayacaksınız, onu gizlemeyeceksiniz." şeklinde bir ahdi olmasaydı, ben size birşey söylemez ve hadis nakletmezdim. Ebu'l-Kasım (s.a.v.)'m şöyle buyurduğunu işittim: "Sizden önceki milletlerden bir adam bir ara kendi elbisesi içinde salınarak gururla yürümükte iken Cenâb-ı Allah, onu aniden yere batırdı. O, yere batmaya kıyamete dek devam edecektir." Allah'a yemin ederim ki, bilmiyorum, belki de o adam senin kavmindendir."

Muhammed b. Sa'd, Velid b. Rebah'm şöyle söylediğini rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre'nin Mervan'a şöyle dediğini işittim: "Sen vali değilsin. Vali senden başkasıdır. Sen bu işe karışma (Hz. Hasan'ı Rasû-lullah'ın yanında defnetmek istedikleri zaman Mervan, men etmek is-

temişti). Seni ilgilendirmeyen işlere müdahale ediyorsun, böyle yapmakla da burada bulunmayan Muaviye'yi hoşnud etmek istiyorsun." Bu konuşması üzerine Mervan, öfke ile Ebu Hüreyre'ye dönüp şöyle dedi- "Ey Ebu Hüreyre, insanlar, senin Rasûlullah'tan çok hadis rivayet ettiğini söylüyorlar. Oysa sen, Rasûiullah'ın vefatına az bir zaman kala Medine'ye gelmiştin." Ebu Hüreyre de Mervan'a şöyle cevap verdi:

"Evet, hicretin yedinci senesinde Hayber vak'ası esnasında Medine'ye geldim. Rasûlullah, o zaman Hayber'deydi. Otuz yaşını geçmiştim, yanında kaldım. Vefat edinceye kadar yanından ayrılmadım. Zevcelerinin odalarına onunla beraber gidip dolaşıyor, ona hizmet ediyordum. Vallahi o zaman ben yoksul bir kimseydim, onun arkasında namaz kılıyor, onunla beraber hac ediyor, onunla birlikte gazaya gidiyordum. Allah'a yemin ederim ki, insanlar arasında onun hadisini en çok bilen ben oldum. Evet, vallahi bazı kimseler, benden önce ona arkadaş oldular. Sohbetinde bulundular. Ona hicret ettiler. Kureyş'ten ve Ensâr'dan olup da benden daha kıdemli kimseler vardır ama onlar benim Rasûiullah'ın yanında kaldığımı hep bilirler. Onun hadisini benden sorarlar, soranlar arasında Ömer, Osman, Ah, Talha ve Zübeyr de vardır. Allah'a yemin ederim M, Medine'de onun söylediği hadislerin tamamı benden saklı değildir. Allah Rasûlünün sevdiği herkesi tanırım. Rasûlullah yanında mertebesi ve itibarı bulunan herkesi, onun bütün arkadaşlarını bilirim. Ebu Bekir, onun mağaradaki arkadaşı idi. Rasûiullah'ın ondan başka arkadaşı da vardı. Ancak o diğer arkadaşı, Medine'de yanında ikamet etmesin diye sürgün etmişti (Ebu Hüreyre'nin kasdettiği sürgünlük adam, Merva'nm babası Hakem b. As'tı.). Ebu Abdilmelik bunu ve benzeri kimseleri bana soruyor, bu hususta benim yanımda da söylenecek çok söz ve kapsamlı bilgiler bulunuyor."

Allah'a yemin ederim ki bundan sonra Mervan, Ebu Hüreyre'den çekinmeye, onun cevabından ve şahsiyetinden korkmaya başladı.

Başka bir rivayette anlatıldığına göre Ebu Hüreyre, kendisiyle tartışan Mervan'a şöyle demiştir: "Ben kendi irademle gönüllü olarak Müslüman oldum ve hicret ettim. Rasûlullah'ı da çok sevdim. Siz Darü'n-Nedve sahibi olup davet mahalli idiniz, ama davetçiyi diyarından, Rasûlullah (s.a.v.)'ı beldesinden sürdünüz. Ona ve ashabına eziyet ettiniz. Siz benden sonra Müslüman oldunuz, sıkıştığınızda İslâm'a girdi-nız-" Mervan, Ebu Hüreyre ile konuştuğuna pişman oldu. Artık ona kar-Şi tedbirli oldu. Ondan sakınmaya başladı."

*°n Hayseme, Urve b. Zübeyr'in şöyle söylediğini rivayet etmiştir: Baban Zübeyr bana dedi ki:

- Şu Yemenliyi (Ebu Hüreyre'yi) yanıma yaklaştır. O, Rasûlullah ^s-a.v.)'dan çok hadis rivayet ediyor.

Ben de Ebu Hüreyre'yi babamın yanına yaklaştırdım. Ebu Hüreyre,

hadis rivayet etmeye başladı. Babam da:

- Doğru söyledi, yalan söyledi, doğru söyledi, yalan söyledi, demeye başladı.

Ben de dedim ki:

- Babacığım, şu: "Doğru söyledi, yalan söyledi." demenin anlamı ne?

- Oğlum, eğer bu hadisleri Rasûlullah (s.a.v.)'dan duymuş ise benim bunda bir şüphem yok. Ama bunlardan bazısını yerli yerince ifade ediyor ve yerine oturtuyor. Bir kısmını da yerine oturtamıyor."

Ali b. el-Medinî, Ebu Yüsr b. Ebi Amir'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ben, Talha b. Ubeydullah'ın yanında idim. O esnada adamın biri gelip ona şöyle dedi:

- Ey Ebu Muhammed! Vallahi bilemiyoruz. Şu Yemenli (Ebu Hüreyre), Rasûlullah'ı sizden daha mı iyi biliyor, yoksa duymadığı şeyleri mi Rasulullah'a isnad ediyor veya Rasûlullah'ın söylemediklerini mi söylüyor?

Talha, o adama şöyle cevap verdi:

- Vallahi bizim duymadıklarımızı onun Rasûlullah'tan duyduğunu, bizim bilmediklerimizi onun bildiğini bilmekteyiz. Çünkü biz zengin bir kavimdik. Bizim evlerimiz ve ayalimiz vardı. Gündüzün iki ucunda yani sabah ve akşam Rasûlullah'a gelir, sonra evlerimize dönerdik ama Ebu Hüreyre yoksul bir kimseydi. Mal ve ailesi yoktu, o hep Rasûlullah'ın yanında bulunuyordu. Rasûlullahla beraber dolaşırdı, böyle olunca da bizim bilmediğimizi Ebu Hüreyre'nin bildiği, bizim duymadığımızı Ebu Hüreyre'nin duyduğu hususunda şüphemiz kalmamaktadır."

Şube, Eş'as'm babası Selim'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Eyyüb'ün, Ebu Hüreyre'den hadis rivayet ettiğini işittim. Bunun üzerine Ebu Eyyüb'e dediler kî:

- Sen, Rasûlullah'ın sahabesisin. Ama yine de Ebu Hüreyre'den hadis rivayet ediyorsun. Olacak şey mi bu?

- Ebu Hüreyre, bizim duymadığımızı duymuştur. Benim ondan hadis rivayet etmem, kendisinden duymadığım şeyi Rasûlullah'tan rivayet etmemden daha çok hoşuma gider."

Müslim b. Haccac, Bişr b. Said'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Allah'tan korkun, hadis hususunda dikkatli olun, iyi ezberleyin. Allah'a yemin ederim ki, Ebu Hüreyre ile aynı mecliste otururduk, o bize Rasûlullah'tan ve Ka'bu'l-Ahbar'dan rivayetlerde bulunur, sonra da kalkıp giderdi. Ama o mecliste bulunanlardan birinin, Rasûlullah'a ait bir hadisi, Ka'bu'l-Ahbar'a aitmiş gibi ezberlediğini, Kab'a ait bir sözü de Rasûlullah'ın hadisiymiş gibi ezberlediğini gördüm. Onun için Allah'tan korkun ve hadis hususunda çok dikkatli olun. Hadisi iyi ezberleyin."

Yezid b. Harun, Şube'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre, Ka'b'dan ve Rasûlullah'tan duyduğu sözleri birbirinden ayırd et-menıeksizin rivayet ederdi. Bunları birbirine karıştırırdı." Şube, bununla, Ebu Hüreyre'nin rivayet etmiş olduğu "Cünüb olarak sabahlayan kimsenin orucu yoktur." hadisine işarette bulunmuştur. Bu hadis tahkik edildiği zaman Ebu Hüreyre şöyle savunma yapmıştır: "Bunu bize haber veren bir kişi bana nakletti, ben bunu bizzat Rasûlullah'tan işitmedim."

Şureyk, Muğire tariki ile ibrahim'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Bizim ashabımız (arkadaşlarımız), Ebu Hüreyre'nin rivayet ettiği hadislere itibar etmezlerdi."

Sevrî, İbrahim'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Bizim ashabımız, Ebu Hüreyre'nin rivayet ettiği hadislerde birşeyler görürlerdi ve bu sebeple onun rivayet ettiği hadislerin hepsini delil olarak ele almazlar, ancak Cennet veya Cehennem'in evsafını bildiren veya salih bir amel işlemeye teşvik eden veya Kur'ân'ın bildirdiği bir kötülükten men eden bir hadis olursa onu kabul ederlerdi."

îbn Asakir, bu sözlerle ilgili olarak Ebu Hüreyre'yi müdafaa etmiş ve İbrahim en-Nehaf nin yukarda söylediği sözleri reddetmiştir. Ancak bazı Kûfeliler de İbrahim en-Nehaf nin sözünü teyid etmişlerdir. Ancak cumhur onlara muhaliftir.

Ebu Hüreyre'nin, sadakat, diyanet, ibadet, zahidlik, salih amel ve hadis hıfzı hususunda Önemli derecede payı vardı. Hammad b. Zieyd, Ebu Osman en-Nehdî'nin bu konuda şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Ebu, Hüreyre'nin kendisi gecenin üçte birinde, karısı gecenin ikinci üçte birinde, kızı da üçüncü üçte birinde ibadet ederlerdi. Biri nöbetini tamamlayınca diğerini uyandırdı. Ö da nöbetini tamamlayınca üçüncüsünü uyandırırdı. Böylece geceyi sabaha dek evlerinde ibadetle geçirirlerdi."

Buharı ve Müslim'in sahihlerinde sabit olan bir rivayette Ebu Hüreyre şöyle demiştir: "Dostum Rasûlullah (s.a.v.), bana her aydan üç gün oruç tutmayı, iki rek'at kuşluk namazı kılmayı ve uyumadan önce vitr namazı kılmayı vasiyet etti."

İbn Cüreyc, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Ben geceyi üç dilime ayırırım. Bir dilimini Kur'ân okumaya, bir dilimini uyumaya, bir dilimini de Rasûlullah'ın hadisini okuyup tekrarlamaya tahsis ederim."

Muhammed b. Sa'd, Ebu Eyyüb'ün şöyle dediğini rivayet etmiştir: Ebu Hüreyre'nin yatak odasında bir mescidi, evinde bir mescidi, odasında bir mescidi ve evinin kapısında bir mescidi vardı. Evden çıkarken *>u naescidlerin tamamında namaz kılardı. Eve girerkende bu mescidle-

tamamında namaz kılardı. "

tkrime dedi ki:"Ebu Hüreyre, her gece 12 000 teşbih yapardı ve: "Diyetim, kadar teşbih ederim." derdi."

Hüşeym, Meymun b. Ebi Meysere'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Ey Hüreyre hergün iki çığlık atardı. Günün başlagıcmda ilk çığlığı atarak şöyle derdi:

- Gece geçip gitti, gündüz geldi. Firavun ailesi ateşe arzedildi. Akşam olunca da şöyle derdi;

- Gündüz gitti, gece geldi. Firavun ailesi ateşe arzedildi.

Onun bu çığlını duyan herkes ateşten Allah'a sığınırdı."

Abdullah b.Mübarek, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

" Facir ve günahkar kimseye verilen nimete imrenme. Çünkü onun arkasında onu yakalamak isteyen Cehennem vardır. Onun ateşi ne zaman sönmeye yüz tutsa hemen alevini artırırız."

İbn Luhey'a.Ebu Yunus'un şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre, bir gün insanlara namaz kıldırdı. Selam verdikten sonra sesini yükselterek şöyle dedi:" Dini dosdoğru ayakta tutan ve karın tokluğuna ayaklarını dik tutubilmek için yetecek miktarda yemek karşılığında Gazvan'ın kızma ücretli bir işçi olduktan sonra Ebu Hüreyre'yi imam yapan Allah'a hamd olsun."

İbrahim b. îshak el-Harbî, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Öksüz olarak büyüdüm, yoksul olarak hicret ettim. Karın tokluğuna ve ayaklarımı yürütebilecek kadar çorba karşılığında Gazvan'ın kızına ücretli bir hizmetkar oldum. Onlar, bineklerine bindiklerinde peşleri sıra yürürdüm. Onlar, bineklerinden indiklerinde de onlar için odun toplardım. Dini dimdik ayakta tutan ve Ebu Hüreyre'yi imam yapan Allah'a hamd olsun. Ey Müslümanlar, Allah'a yemin ederim ki, benim onlara yaptığım hizmetkarlık kuru bir ekmek parçası ve karanlık tozlu gecede bir tas çorba karşılığında idi. Sonra Allah, Gazvan'ın kızını bana zevce olarak verdi. Onlar, bineklere bindiklerinde ben de biniyordum. Onlar, hizmet gördüklerinde ben de hizmet görüyordum. Onlar, binekten indiklerinde ben de iniyordum."

İbrahim b. Yakup el-Cürcanî, Ebu Seleme'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre ile Ebu Zerr dediler ki:"Bir ilim babını öğrenmek bizim için 1000 rekat nafile namaz kılmaktan daha hoştur. Kendisi ile amel ettiğimiz veya etmediğimiz bir ilim babım öğrenmek, bizim için yüz rekat nafile namaz kılmaktan daha hoştur. Biz, Rasûluîlah (s.a.v.)'m şöyle buyurduğunu işttik:

"Bir ilim talebesi, ilim tahsili halinde iken ölürse şehit olur."

Birçok kişinin rivayetine göre Ebu Hüreyre, secdeye kapanarak zina yapmaktan veya kafir olmaktan veya büyük günah işlemekten Allah'a sığınırmış, kendisine:

- gen bu durumlardan korkuyor musun? diye sorulduğunda şu cevabı vermiş:

- iblis hayatta olduğu surece ben kendimi güvende hıssedemem.

Kalpleri çeviren Allah, onları dilediği gibi çevirir, dilediği şekle sokar, ben nasıl güvende olabilirim. Kızı kendisine demişti ki:

- Babacığım, başka kızlar beni ayıplayarak şöyle diyorlar: Baban sana niçin altın takı takmıyor?

- Ey kızcağızım, sen onlara de ki: "Benim babam, Cehennem alevinin sıcaklığından korkuyor."

Ebu Hüreyre diyor ki: "Ömer b. Hattattın yanına gittim. Onu ayakta bekledim. O namazdan sonra tesbihatla uğraşıyordu, bekledim. Tes-bihatı tamamladıktan sonra yanma yaklaştım,ona dedim ki:

- Bana Allah'ın kitabından birkaç âyet okut (böyle demekle ben, onun bana yemek yedirmesini istiyordum. Başka bir amacım yoktu.)"

Bana, Al-i îmrân sûresinden birkaç ayet okuttu. Evine varınca içeri girdi. Beni kapıda bıraktı. Ben de herhalde elbiselerini çıkaracak, ailesine benim için yemek hazırlamalarım emredecek diye düşündüm. Ama birşey hazırlamalarını emredecek diye bekledikten sonra kalkıp yürümeye başladım. Yolda Rasûluîlah (s.a.v.) benimle karşılaştı, konuştu ve dedi ki:

- Ey Ebu Hüreyre, bu gece senin ağzından çok şiddetli bir koku geliyor.

- Evet ya Rasûlallah, ben oruçluydum, ama henüz iftar edemedim. İftar için yiyecek birşey de bulumadım.

- Benimle gel. Kendisiyle birlikte yürümeye başladım, evine vardık. Siyahı bir cariyesini çağırdı. Ona şu emri verdi:

- Bize o yemek tabağım getir. Cariye bir yemek tabağı getirdi. Tabakta yağ ve süt bulaşığı vardı.Biraz arpa ekmeği kırıntısı vardı, yenilmişti. Kenarında azıcık birşeyler kalmıştı. Besmele çekip yemeğe başladım. Doyuncaya kadar yedim."

Taberanî, Ebu Hüreyre'nin kendi kızma şöyle dediğini rivayet et-miştir:"Altm takı takınma. Çünkü ben, Cehennem ateşinin sıcaklığının sana zarar vermesinden korkarım."

^ İmam b. Hanbel, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiş-hr:"Şu süprüntüler (şehvetler ve yediğiniz şeyler) dünyanızı ve ahireti-nizi mahveder."

Taberanî, İbn Sirin'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Hz. Ömer, kendisine valilik vermek için Ebu Hüreyre'yi yanma çağırdı, ancak Ebu Hüreyre valilik yapmak istemedi. Hz. Ömer, ona şöyle dedi:

- Sen valilik yapmaktan hoşlanmıyormusun? Oysa senden daha

hayırlı kimseler de valilik ve yöneticilik yapmışlardır.

- Kim?

- Yusuf (a.s.)

- Yusuf (a.s) peygamberdir. Peygamber oğludur. Ben ise Ümey-me'nin oğlu Ebu Hüreyre'yim. Üç ve ikiden korkarım.

- Üç ve iki diyeceğine beş desen olmaz mı?

- îlimsiz konuşmaktan ,akılsızca hüküm vermekten, bu sebeple de sırtıma kırbaç vurulmasından, malımın elimden alınmasından ve ırzıma sövülmesinden korkarım."

Said b. Ebi Hind, Ebu Hüreyre'den rivayet etti ki, Rasûlullah (s.a.v.) kendisine şöyle demiştir: "Arkadaşlarının istediği şu ganimetlerden isteme. Bunun için benden talepte bulunma.

- Ya Rasûlallah, ben Allah'ın sana Öğrettiği şeylerden bana öğretmeni istiyorum. Ben böyle dedikten sonra Rasûlullah (s.a.v.) sırtındaki örtüyü çıkarıp yere benimle kendi arasına serdi. Ben de sanki o sergi üzerinde yürümekte olan bir karıncayı takip eder gibi pür dikkat kesildim. Rasûlullah (s.a.v.) konuşmaya başladı,sözünü bitirdi. Sonra da:

- Şu yerdeki sergiyi topla, dedi. Ben de artık Rasûlullah (s.a.v.) 'in bana söylediği sözlerden bir harfi dahi unutmaz oldum."

Ebu Osman en-Nehdf den rivayet edildiğine göre kendisi:

Ebu Hüreyre'ye demiş ki:

- Sen nasıl oruç tutuyorsun?

- Ayın başında üç gün oruç tutarım, ama başıma bir hadise gelir de tutamazsam, o ayın sevabını kazanırım.

Hammad b. Seleme Ebu Osman en-Nehdfnin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre, bir yolculuğa çıkmıştı. Beraberinde bir topluluk ta vardı. Bunlar mola verdiklerinde sofrayı kurdular. Kendileri ile birlikte yemek yemesi için Ebu Hüreyre'ye teklifte bulundular, ancak o,1 oruçlu olduğunu söyledi. Onlar yemeğe başladılar. Yemeğin sonuna gelindiğinde Ebu Hüreyre gelip yemeğe başladı. Arkadaşları yemeğe gelmesi için Ebu Hüreyre'ye göndermiş oldukları habercilerine bakmaya başladılar. Haberci de onlara şöyle dedi:

- Görüyorum ki bana bakıyorsunuz. Vallahi Ebu Hüreyre bana oruçlu olduğunu söylemişti.

Bunun üzerine Ebu Hüreyre'de arkadaşlarına şöyle dedi:

- Arkadaş doğru söyledi, ancak ben Rasûlullah (s.ı\v.)'ın şöyle buyurduğunu işittim: "Ay boyunca oruç tutmak sabır orucudur. Her aydan üç gün oruç tutmaksa, bütün zamanı oruçlu geçirmiş kadar fazilet ve sevap getirir." Ben de ay başında üç gün oruç tuttum ve Allah'ın ruhsat vermesi sebebiyle orucumu açtım. Aziz ve Celil olan Allah'ın sevabı kat kat vermesi sebebiyle de oruç tuttum."

îmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Mütevekkil'in şöyle dediğini rivayet

trniştir:"Ebu Hüreyre ile arkadaşları oruç tuttuklarında mescitte otu-6 rlar ve: "Biz orucumuzu temizliyoruz." derlerdi." rJ İmam Ahmed b. Hanbel, Ferkad es-Sabhfnin şöyle dediğini rivayet etmiştir:"Ebu Hüreyre, Beyt'i tavaf ediyor ve şöyle diyordu:

"Vay şu karnımın elinden! Onu doyurursam beni rahatsız eder. Aç bırakırsam beni zayıflatır."

İmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet et-İştir-"Ben hergün Aziz ve Celil olan Allah'tan 12 000 kez mağfiret dilemi

nm. Bu da benim diyetim miktanncadır.'

îmam Ahmed b. Hanbel'in oğlu Abdullah'tan rivayet olunduğuna göre Ebu Hüreyre'nin 12 000 düğümlü bir ipi varmış.Uyumadan önce bu düğümler sayısınca teşbih çekermiş. Başka bir rivayette anlattığına göre ise o ipinin üzerinde 2 000 düğüm varmış, Uykuya varmadan o düğümler sayısınca teşbih çekermiş. Bu ikinci rivayet, öncekine nisbetle daha doğrudur.

Ebu Hüreyre, can çekişirken ağladı. Kendisine niçin ağladığını sorduklarında şu cevabı verdi: Şu dünyamza ağlamıyorum. Ama ben, seferimin uzunluğuna, azığımın azlığına ağlıyorum. Ben, Cennet'e giden yokuşta ve Cehennem'e giden uçurumda bulunuyorum. Hangisine götürüleceğimi bilemiyorum."

Kuteybe b. Said, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Mescidlerinizi yaldızlayıp Mushaflarımzı süslediğiniz zaman harap oldunuz demektir."

Taberanî, Mamer'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Bana ulaşan bir habere göre Ebu Hüreyre'nin önünden bir cenaze geçtiği zaman yanında bulunan kimselere şöyle dermiş: "Gelin biz de gidelim, çünkü biz de bunun gideceği yere gideceğiz. Ölüm, tesirli bir vaazdır. Hızlı bir düşünmedir. Öndeki gidiyor, arkadaki kalıyor ama bunu düşünemiyor."

Hafiz Ebu Bekir b. Malik, Ebu Yezid el-Medinî'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Ebu Hüreyre,Rasûlullah (s.a.v.)'ın minberine çıktı. Ancak onun durduğu basamağın bir aşağısında durdu ve şöyle dedi:

"Yaklaşmakta olun bir serden Ötürü Arapların vay haline. Çocukların onlara emirlik yapmalarından ötürü Arapların vay haline. Bu çocuk emirler, onlar arasında hevesleri doğrultusunda hüküm verirler ve öfkelenerek adam öldürürler."

îmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

Benim on beş tane meyvem vardı. Beş tanesi ile iftarımı açtım.Beş

^esi üe sahur yaptım, beş tanesini de ikinci günün iftarına bıraktım."

İmam Ahmed b. Hanbel, Ebu Mütevekkil'in şöyle dediğini rivayet

e«mştir: "Ebu Hüreyre'nin zenci bir cariyesi vardı. Düzgün çalışmadığından Ebu Hüreyre'yi Öfkelendirdi. Ebu Hüreyre bir gün kırbacını kaldırdı. Cariyeyi dövmek istedi. Sonra şöyle dedi:

- Eğer kıyamet gününde kısas olmasaydı şu kırbacı vücuduna vuracaktım, ama seni, bedelim bana tam olarak ödeyecek birine satacağım. Zaten onun vereceği bedele de çok ihtiyacım var. Haydi git bakalım sen, Aziz ve Celil olan Allah rızası için hür ve serbestin."

Hammad b. Seleme, Ebu Seleme'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre hastalandı, ziyaretine gittim." Allah'ım, Ebu Hüreyre'ye şifa ver" diye dua ettim.Ebu Hüreyre ise:"Allah'ım, Ebu Hüreyre'yi tekrar hayata döndürme." diye <Jua ettti. Sonra da bana şöyle dedi:

"Ey Ebu Seleme, yakında insanlar Öyle bir devre ulaşacaklar ki, onlardan birine ölüm, kızıl altından daha sevimli olacaktır."

Ata, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Altı şeyi görürseniz o zaman eğer ruhunuz elinizde ise ruhunuzu salıverin (yani ölümünüz elinizde ise ölün). Bunun içindir ki ben ölmek istiyorum. O zamana ulaşmaktan korkuyorum. Beyinsizler yönetici olurlarsa,hüküm para ile satılırsa, can güvenliği kalmaz ise, dostluk ve akrabalık bağları koparsa, güvenlik görevlileri çoğalırsa ve Kur'ân'ı müzik malzemesi yapan bir zümre meydana çıkarsa, o zaman ölümünüz elinizde ise ölün."

Ibn Vehb, Salebe b. Malik el-Kurazf nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Hüreyre, Mervan b. Hakem tarafından tayin edilmiş bir yönetici iken iki bağ odun sırtında taşıyarak pazara gitti. Pazar girişinde: "Emire yol verin ey İbn Ebi Malik!" diye seslendi. Ben de kendisine ^Allah sana rahmet etsin. Yeter artık, bu kadarı da fazla." dedim.Ama o yine -odun bağı sırtında olduğu halde-:"Emire yol verin!" dedi.

Ebu Hüreyre'nin birçok faziletleri, üstünlük ve menkibeleri ile güzel sözleri, öğüt ve nasihatları vardır. Önceki kısımlarda da anlattığımız gibi Hayber senesinde Müslüman olmuş,Rasûlullah (s.a.v.)'m yanında ikamete başlamıştır. Onun yanından hiç ayrılmamıştır. Sadece Rasûlullah (s.a.v.)'m onu Ala b. Hadremî ile birlikte Bahreyn'e gönderişi esnasında Rasûlullah'm yanından geçici bir süre için ayrılmıştı. Rasûlullah(s.a.v.), Ala b. Hadremfye, Ebu Hüreyre'ye iyi bakmasını, onu gözetmesini tavsiye etmişti. Ala da onu yanında müezzin yapmıştı. Ebu Hüreyre, Ala'ya şöyle dedi:"Ey emir, benden önce amin deme."

Hz. Ömer, hilafeti zamanında onu yönetici yapmıştı. Diğer valilerle birlikte ona da yöneticilik vermişti.

Abdürrezzak, İbn Sirin'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Hz. Ömer, Ebu Hüreyre'yi Bahreyn'e vali olarak gönderdi. O da dönüşünde 10 000 dirhem getirdi. Hz. Ömer, ona şöyle çıkıştı:

- Ey Allah'ın ve kitabının düşmanı olan adam, sen şu malları kazanmayı mı tercih ettin?

- Ben, Allah'ın ve kitabının düşmanı değilim, ama Allah'a ve kitabına düşman olanların düşmanıyım.

- O halde bu malları nereden getirdin?

- Atım doğurdu, kölem çalışıp kazandı. Bir de maaşlarımdan biriktirdim.

Durumu araştırdılar ve Ebu Hüreyre'nin ifadesinin doğruluğunu tesbit ettiler. Bundan sonra Hz. Ömer, onu valiliğe tayin etmek istediği zaman o kabul etmedi. Hz.Ömer de ona şöyle dedi:

- Yöneticilik yapmaktan hoşlanmıyorsun, oysa bu işi senden daha hayırlı olun kimseler taleb etmiştir.

- Kim?

- Yusuf(a.s.)

- Yusuf (a.s.), peygamber oğlu peygamberdir. Bense Ümeyme'nin oğlu Ebu Hüreyre'yim. Üç ve ikiden korkarım.

- Üç ve iki diyeceğine beş desen olmaz mı?

- Ben ilimsiz konuşmaktan, akılsızca hüküm vermekten ve bu yüzden sırtıma kırbaç vurulmasından, malımın elimden alınmasından ve ırzıma sövülmesinden korkarım."

Başkalarının anlattıklarına göre Hz.Ömer, ilk valiliğinde Ebu Hüreyre'ye 12 000 dirhem para cezasına vermişti. Bu sebepten Ebu Hüreyre, ikinci valilik teklifinde görev kabul etmemişti.

Abdürrezzak, Muhammed b. Ziyad'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Muaviye, Ebu Hüreyre'yi Medine'de vali olarak görevlendirdi. Ancak ona kızınca görevden aldı. Yerine Mervan b.Hakem'i vali olarak atadı. Ebu Hüreyre, Mervan'm yanma girmek istediğinde kapıcılar engel oluyorlardı. Mervan azledilip Ebu Hüreyre yeniden valiliğe atandığında kapıcısına şu talimatı verdi:"Yanıma gelip görüşmek isteyen olursa asla geri çevirme. Sadece Mervan'ı geri çevir. Onu benimle görüştürme." Mervan valiliğe geldiğinde kapıcı onun göğsüne bir yumruk vurdu. İçeri girmesine engel oldu. Ancak büyük bir zorlukla içeriye girebildi. Girince de: "Kapıcın seninle görüşmemize engel olmak istedi." dedi. Ebu Hüreyre de ona: "İnsanlar arasında bu duruma kızmaması gereken biri varsa o da sen olmalısın." dedi.Doğrusu şu ki, Ebu Hüreyre'yi Medine valiliğine tayin ettirmek isteyen kimse Mervan'm kendisi idi.Ancak bunu Muaviye'nin/izni ile yapmıştı. Doğrusunu Allah bilir.

Hammad b. Seleme, Ebu Rafı'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Mervan, bazen Ebu Hüreyere'yi Medine'ye vali vekili olarak tayin ederdi. O da merkebe biner, sokalarda dolaşır ve karşılaştığı adama: 'Yol ver emir geliyor." derdi. Emir kelimesiyle kendisini kastederdi, bazen de bedevi oyunu oynamakta olan çocukların yanına geceleyin uğrar. Onlar farkında değillerken kendini aralarına atar, deliler gibi ayaklarını birbirine vurur, böylece çocukları güldürmek isterdi. Çocuklar da paniğe kapılarak sağa sola gülüşerek kaçışırlardı."

Ebu Rafi dedi ki: "Ebu Hüreyre, beni bazen akşam yemeğine çağırı-rır ve: "Eti parçalama işini bana bırak." derdi.Ben de yemeğe bakar-dım.Yaptığı yemeğin zeytin yağından yapılma tirit olduğunu görürdüm."

İbn Vehb, Salebe b. Ebi Malik'in şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Ebu Hüreyre, Medine valisi Mervan'ın vekili olduğu sıralarda bir gün odun bağına omuzuna vurmuş olarak pazara geldi ve bana hitaben: "Ey İbn Ebi Malik, valiye yol ver." dedi. Ben de kendisine: "Allah seni ıslah etsin, bu ne haldir." dedim, o odun bağı sırtında olduğu halde yine: "Valiye yol ver." dedi.Mervan'ın katibi Ebu Zuayzia dedi ki: Mervan, Ebu Hüreyre'ye 100 dinar gönderdi. Ertesi gün ona haber salarak: "Ben bu parayı yanlışlıkla sana gönderdim. Aslında başkasına göndermek istemiştim, parayı geri ver." dedi.

Ebu Hüreyre de şu karşılığı verdi: "Ben, göndermiş olduğun parayı sarfettim,aybaşında bu parayı aylığımdan kes." Ebu Hüreyre, Mervan tarafından kendisine gönderilen o paraları sadaka olarak dağıtmıştı. Mervan böyle yapmakla onu denemek istemişti.

İmam Ahmed b. Hanbel, Yahya b. Said b. Müseyyeb'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Muaviye, Ebu Hüreyre'ye mal verdiği zaman susardı. Vermediği zaman konuşurdu."

Birden fazla ravinin rivayetine göre gencin biri, Ebu Hüreyre'ye gelip şöyle demişti:

"Ey Ebu Hüreyre, ben oruçlu olarak sabahladım.Sabahleyin babamın yanına gidip oturdum. Bana et ve ekmek getirdi, ben de oruçlu olduğumu unutarak yemeği yedim, durumum nedir?

- O, Allah'ın sana yedirdiği bir yemektir. Bunun oruca bir zararı olmaz.

- Sonra ailemin yanma gittim. Bana deve sütü getirdiler, oruçlu olduğumu unutarak o sütü içtim, durumum nedir?

- Sonra uy udum, uy andığım da su içtim(veya oruçlu olduğumu unutarak karımda cinsel ilişkide bulundum) durumum nedir?

- Ey kardeşimin oğlu! Sen orucunun dışına çıkmış olmadın (orucun bozulmadı."

Birden fazla ravinin rivayetlerinde anlatıldığına göre Ebu Hüreyre bir cenaze gördüğü zaman şöyle dermiş:"Siz gidin. Biz de peşiniz sıra geleceğiz."

Yine birden fazla ravinin rivayetlerinde anlatıldığına göre Ebu Hüreyre, öleceği esnada ağlamış, kendisine sormuşlar:

- Niçin ağlıyorsun?

- Azığımın azlığına ve tarlanın çoraklığına ağlıyorum. Ben yokuş aşağı inmekteyim.Ya Cennet'e yada Cehennem'e gideceğim. Bu ikisinden hangisine gideceğimi bilemiyorum.

Malik, Said b.Said el-Makberî'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Vefat edeceği esnada Mervan, Ebu Hüreyre'nin yanma uğradı ve ona: "Ey Ebu Hüreyre, Allah sana şifa ihsan etsin." dedi. Ebu Hüreyre de şu karşılığı verdi:"Allah'ım, ben senin huzuruna varmak istiyorum, sen de benimle buluşmayı iste."

Mervan, oradan ayrılıp gittikten sonra Ashabu'1-Kutn mıntıkasına varır varmaz Ebu Hüreyre vefat etti.

Yakup b. Süfyan, Ebu Hüreyre'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Allah'ım, beni hicretin altmışıncı senesine ulaştırma." Ebu Hüreyre, ya hicretin altmışına senesinde ya da ondan bir sene önce vefat etti. Vakidî, Ebu Hüreyre'nin hicri elli dokuzuncu senesinde ve yetmiş sekiz yaşında vefat ettiğini söylemiştir. Yine Vakidfnin ifadesine göre aynı sene Ramazan ayında vefat eden Hz.Aişe'nin cenaze namazı ile yine aynı senenin şevval ayında vefat eden Ümmü Seleme'nin de cenaze namazını Ebu Hüreyre kıldırmış tır. Bu iki peygamber zevcesinden sonra da Ebu Hüreyre'nin kendisi aynı yıl vefat etmiştir. Vakidî, her ne kadar böyle dese de doğrusu Ümmü Seleme, Ebu Hüreyre'den sonra vefat etmiştir. Birden fazla ravinin rivayetlerine göre Ebu Hüreyre hicretin elli dokuzuncu senesinde vefat etmiş olduğuna dair rivayetlerde vardır. Meşhur kavle göre hicri ellidokuzuncu senede vefat etmiştir. Cenaze namazım Velid b. Utbe b. Ebu Süfyan ( Medine valisi) kıldırmıştı, cenaze namazım kılan topluluk arasında İbn Ömer, Ebu Said ve diğer bazı sahabeler de vardı. Cenaze namazı, ikindi namazından sonra kılınmıştı. Akik mevkiindeki evinde vefat etmişti. Oradan alınarak Medine'ye getirilmiş ve orada cenaze namazı kılındıktan sonra Baki mezarlığına def-nedilmişti. Allah ona rahmet etsin ve ondan razı olsun. Medine valisi Velid b. Utbe, Ebu Hüreyre'nin vefatım Muaviye'ye bir mektupla bildirdi. Muaviye'de cevabi mektubunda şöyle demişti:"Ebu Hüreyre'nin varislerini gözet, onlara ihsanda bulun, onlara 10 000 dirhem harca, onlarla güzel bir komşu ol, onlara iyilikte bulun.Çünkü Ebu Hüreyre, Hz. Osman'a yardım edenlerdendi, kuşatma altında bulunduğu sırada onunla birlikle evinde kalmıştı. Allah onlara rahmet etsin." [24]

[1] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/137.

[2] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/137.

[3] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/137.

[4] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/138-142.

[5] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/142.

[6] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/143.

[7] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/144-145.

[8] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/145-146.

[9] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/146-153.

[10] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/153.

[11] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/153-154.

[12] Hz. Ebu Bekir'in bir parçası olan oğlunun Müslüman olup islâm'a hizmet edeceğine işaret edilmektedir.

[13] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/154-156.

[14] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/156-157.

[15] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/157-159.

[16] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/159-164.

[17] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/165-166.

[18] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/166-169.

[19] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/169.

[20] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/169-172.

[21] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/172.

[22] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/172-178.

[23] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/178-179.

[24] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 8/179-197.