5.Bölüm

Bu senede Bizans İmparatoru Romanos, dağları andıran Rumlarla Kerhlilerden ve Franklardan oluşan büyük bir orduyla İslâm ülkesine yöneldi. Yanında çok sayıda askeri teçhizatı, 35.000 komutanı, (her komutanın maiyyetinde 200.000 süvari vardı), 35.000 Frank askeri, Kons-tantiniyye'de ikamet eden 15.000 şövalye, 100.000 gedik delici, 1.000 levazımcı, 400 tane at nah ve çivi taşıyan arabası, silah, eğer arrade ve mancınık taşıyan 1.000 arabası vardı. Mancınıklardan herbiri 1.200 savaşçıya bedeldi. Onu bu savaşa azmettireni Allah kahretsin. İslâm'ı ve müslümanlan hezimete uğratmaya onu kışkırtanı Allah lanetlesin.

Romanos ve askerleri yola koyuldular. Nihayet Bağdat'a ulaştılar. Naibi, halifeye iyi davranmasını tavsiye etti ve ona «Bu yaşlı adama merhamet et. Bu bizim dostumuzdur» dedi. Sonra Irak ve Horasan mıntıkasını ele geçirdiler Şam'a, Şamlılara aniden hücum ettiler. Orayı müslümanlarm ellerinden aldılar. Kader şöyle diyor:

«Ey Muhammedi Senin hayatına andolsun ki onlar sarhoşlukları içinde bocalayıp duruyorlardı.» {ei-Hicr, 72).

Sultan Alparslan 20.000'e yakın askeriyle Ahlat yakınlarındaki hva düzlüğünde zilkade ayının bitimine beş gün kala çarşamba günü R manos'un ordusuyla karşı karşıya geldi. Sultan Alparslan Bizanslı kerierin çokluğunu görünce ürktü. Fakih Ebu Nasr Muhammed b. Abdülmelik el-Buharî, savaşın cuma günü hatiplerin mücahitlere dua A cem esnada zeval vaktinden sonra başlatılmasını teklif etti. Belirle-Gen vakit gelip iki ordu karşı karşıya durduğunda ve savaşçılar yüzyüze 11 kliklerinde Sultan Alparslan atından inip Aziz ve Celil olan Allah'a fecde etti. Yüzünü toprağa sürdü. Allah'a yalvarıp yakardı. Zafer diledi. Cenâb-ı Allah ta müslümanlara zaferini müyesser kıldı. Yapılan savaş neticesinde müslümanlar düşmana saldırarak çok sayıda Bizans askerini Öldürdüler. İmparator Romanos'u Rum bir köle esir aldı. Esir alındıktan sonra Sultan Alparslan'ın huzuruna getirildiğinde Alparslan ona elindeki kırbaçla üç kez vurdu ve şöyle sordu:

- Eğer ben senin eline esir düşseydim bana nasıl muamele ederdin?

- Her türlü kötülüğü yapardım.

- Peki benim sana nasıl muamele edeceğimi düşünüyorsun?

- Ya öldürürsün ya da ülkende beni sokak sokak, diyar diyar dolaştırıp teşhir edersin veyahut benden kurtuluş akçesi alıp affeder, beni ülkeme geri gönderirsin.

- Hayır sadece kurtuluş akçesini alıp seni affedeceğim. Bizans imparatoru kurtuluş akçesi olarak 1.500.000 dinar ödedi.

Sultan Alparslan'ın huzurunda ayakta durdu. Sultan ona biraz su içirdi. Sonra Romanos onun huzurunda yeri öptü. Bunu Alparslan'a saygı için yaptı. Alparslan da ihtiyaçlarını karşılaması için ona 10.000 dinar verdi ve onu bir grup komutanla birlikte yola koydu. Kendisi de bir fersah öteye kadar bizzat uğurladı. Muhafaza etmeleri için onu ülkesine kadar ulaştıracak askerleri de refakatine verdi. Muhafız askerlerin ellerinde üzerinde "Lâ ilahe illallah Muhammedün Rasûlullah" Kelime-i Tevhidi'nin yazılı olduğu bayraklar vardı.

Romanos ülkesine vardığında Bizanslıların onu bırakıp başka birini başlarına geçirdiklerini gördü. Sultana haber salarak özür diledi. Ay-nca 300.000 dinara yakın altın ve mücevher gönderdi. Kendini dünyadan kopardı. Zahidane bir hayat yaşadı. Yün hırka giydi. Sonra Ermeni hükümdarından yardım istedi. Ermeni hükümdarı da onu yakalayıp gözlerine mil çekti ve Sultan Alparslan'ın gözüne girmek için Romanos u ona gönderdi.

Bu senede Mahmud b. Mirdas, halife Kaim ve Sultan Alparslan adına hutbe okuttu. Sultan Alparslan da ona hü'atler, hediyeler, armağan-

r £°nc*erdi. Tarrad'la birlikte ona bir ferman da göndermişti, h r?U ®enede Ebü'l-Ganaim el-Alevî insanlara haccettirdi. Mekke'de al«e Kaim Bi-Emrillah adına hutbe okundu. 100 seneden beri orada

Fatımîler adına hutbe okutulmaktaydı. Artık onlar adına hutbe okunmasına son verildi. [1]

Hicretin Dörtyüzaltmışüçüncü Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Ahmed B. Ali

Ahmed b. Ali b. Sabit b. Ahmed b. Mehdi Ebu Bekir el-Hatib el-Bağdadî. Meşhur hadis hafizlanndandır. Tarih-i Bağdat'ın ve diğer bir çok eserin sahibidir ki eserleri altmış'a yaklaşmaktadır. Hatta 100 tasnif eseri bulunduğu da söylenmiştir. Doğrusunu Allah bilir.

Künyesi Ebu Bekir Hatib Bağdadî'dir. Evet, Hatib Bağdadî hicretin 391. senesinde doğdu. 392. senede doğduğuna dair zayıf bir rivayet de vardır. İlk olarak hicretin 403. senesinde hadis dinlemeye başladı. Bağdat'ta yetişti. Ebu Tayyib et-Taberî'den ve Şeyh Ebu Hamid el-İsferainî'nin arkadaşlarının bir çoğundan fıkıh dersleri aldı. Çok hadis dinledi. Basra'ya, Nisabur'a, İsfahan'a, Hemedan'a, Şam'a ve Hicaz'a seyahatlerde bulundu. Kendisine hatib adı verildi. Çünkü o, Derbi Reyhan Camii'nde hutbe irad ederdi. Mekke'de Kadı Ebu Abdullah Muham-med b. Sülame el-Kudaî'den hadis dinledi. Sahih-i Buharî'yi İmam Ah-med'in kızı Kerime'nin huzurunda beş günde okudu.

Bağdat'a döndü. Vezir Ebü'l-Kasım b. Mesleme'nin yanında itibar sahibi oldu. Hayber Yahudileri kendilerinden cizye alınmayacağına dair Peygamber mektubu bulunduğunu iddia ettiklerinde Vezir Ebü'l-Kasım b. Mesleme, Hatib Bağdadîye bu uydurma mektubu gösterdi. Hatip de şöyle cevap verdi:

- Bu uydurma bir mektuptur.

- Uydurma olduğunu ispatlayacak delilin nedir?

- Çünkü bu mektupta Muaviye b. Ebi Süfyan'm şahitliğinden söz edilmektedir. Oysa Muaviye, Hayber savaşında henüz Müslüman olmamıştı. Çünkü Hayber savaşı hicretin yedinci senesinde vuku bulmuştu. Muaviye, hicretin sekizinci senesinde Mekke'nin fetni zamanında müslüman olmuştur. Yine bu mektupta Sâ'd b. Muaz'ın şahidliğin-den bahsedilmektedir. Oysa Sa'd, Hayber savaşından önce hicretin beşinci senesinde vefat etmiştir.»

İnsanlar, Hatib Bağdadî'nin bu konuşmasını takdirle karşıladılar.

Hicretin 450. senesinde Bağdat'ta Besasirî savaşı meydana geldiğinde Hatib Bağdadî Şam'a gitti. Dımaşk'ta Emevi Camii'nin doğu tarafındaki minaresinin alt tarafında insanlara hadis okumaya başladı. Gür sesliydi. Sesi caminin her tarafından duyuluyordu. Bir gün insanla-

tt Abbas'ın faziletlerinden bahsederken Fatimî taraftarları olan R3 fziler ona hücum ettiler. Onu öldürmek istediler. O da Şerif ez-7nebî'den kendisine eman vermesini diledi. Şerif de onu himayesine İH Sonra Dımaşk'tan gitti. Sur şehrinde ikamet etti. Ebu Abdillah es- "'i birçok tasnifatım zevcesinden emanet alarak kendi el yazısıyla etti. Sonra Bağdat'a döndü. Dinlediği ve duyduğu bazı şeyleri Allh't kdii 1000 di

1 kletti. Cenâb-ı Allah'tan kendisine 1.000 dinar vermesini ve Mansur Tamü'nde tarjh okutmasını dilemişti. 1.000 dinara yahut o miktara yakın altına sahip oldu. Can çekişirken yanında 200 kadar dinar vardı. Bu paraların hadisçilere verilmesini vasiyet etti. Sultandan da bunu onaylamasını rica etti. Çünkü geride mirasçı bırakmayacağını ifade etti. Sultan da onun bu isteğini kabul etti.

Hatib Bağdadî'nin faydalı birçok eserleri vardır: Tarih-i Bağdat, Ki-tabü'l'Kifaye, el-Câmi, Şerefu Ashabi'l-Hadis, el-Müttafak ve'1-Müfte-rak, es-Sabit ve'1-Lahid, Telhisü'l-Müteşabih fi'r-Resm, Fadlü'î-Vasıl, Rivayetü'1-Abâ Ani'1-Ebnâ, Rivayetü's-Sahabe ani't-Tabiin, İktizâül-İlm li'1-Amel. el-Fakih vel-Mütefakkih.

İbnü'l-Cevzî, onun eserlerini el-Muntazam adlı kitabında sıralamış ve şöyle demiştir: «Denilir ki bu eserlerin çoğu Ebu Abdullah es-Surî'ye aittir. Yahut Ebu Abdullah es-Surî bunları yazmaya başlamış, Ancak Hatib Bağdadî bunları tamamlamış ve kendisine ait olduklarını söylemiştir.»

Hatib Bağdadî'nin kıraati güzel lafızları fasihti. Edebiyatı bilir, şiir söylerdi. Önceleri Hanbelî mezhebine mensub olup bu mezhebin savunuculuğunu yapardı. Daha sonra Şafiîliğe intikal etti. Ardından da Hanbelî mezhebinin taraftarlarını elden geldiğince eleştirmeye ve imam Ahmed b. Hanbel'in adamlarının aleyhinde konuşmaya başladı. Onları kötülemekte acaip desiseleri vardı.

Sonra Îbnül-Cevzî, İmam Ahmed'in arkadaşlarım savunmaya ve Hatib Bağdadinin bu hususda işlediği ayıpları ve yaptığı desiseleri anlatmaya başladı. Onun dünya muhabbeti beslediğini, dünya ehline me-yılu olduğunu uzun uzadıya açıkladı ve onun güzel anlamlı sağlam vezinli bir kasidesini şiirlerine örnek olarak nakletmiştir:

yemin ederim ki bir evin resmi beni hüzünlendirmedi. H UruP baktım; şarkıcıların resimleri de beni hüzünlendir-

evguınin kaldığı çadırın izi de gözlerimden yaş akıtmadı. A tu ^ar^cı okuyanların hatırası beni hiç de hüzünlendirmedi. ^ŞK hiçbir gün bana hakim olamadı.

en de ona karşı koymadım; O benim yulanmı salıverdi, kendime tamahlandırmadım.

Aşkın Öldürdüğü nice kimseler vardır. Bunların sayısı belirsizdir.

Aşk beni serbest bıraktı.

Onun aşıklara ne gibi kötülükler yaptığım,

Onların ne kadar alçaklıklarını bilirim.

Samimi ve menfaat beklemeden dostluk gösterecek bir kardeş aradım.

Ayıpsız kusursuz ve dilini de tutan birini istedim.

Ama karşılaştığım her kardeşte mutlaka uzaklıkta ve yakınlıkta nifak gördüm.

Zamanımız daki insanlarda hayır yoktur.

Onlarda anlam ifade etmeyen suretler görürsün.

Hepsi bu niteliktedirler.

Sadece bir iki kişi gösterebilirim. Falan samimidir, falan samimidir

diyebilirim.

Zamanın felaketleri karşısında bana muvafakat edecek hiç bir kimse göremeyince zamanımın boşluğundan dolayı kendim feragatte bulunarak sabrettim.

Karşılaştığım musibetlerden ötürü sızlanmadım.

Zorlu hallerde miskinlik göstermedim.

Yeter artık benden vazgeçmez misin? demedim.

Aksine ben yürekli, kalbi metin, direniş gösteren biri oldum.

İffetimi korudum. Kılıcımın ve mızrağımın ucuyla gelen rızıktan başka bir rızkı tercih etmedim.

Alevler içinde aranan bir izzet,

Cennetler içindeki zilletten daha lezzetlidir benim için.»

İbn Asâkir, kendi tarihinde Hatib Bağdadî1 nin biyografisini kendi adeti üzere güzelce nakletmiş ve onun şu şiirini de bize Örnek olarak göstermiştir:

«Ey Dünya kardeşi, dünyanın aldatıcı süsüne aldanma. Sevinci burada peşin olarak verilen yaşamın lezzetlerine de heveslenme.

Zaman o kadar çabuk dönmektedir ki,

Onun yaptıkları, insanlara apaçık görünmektedir.

Nice bal içen var ki onun ölümü o baldadır.

Nice kılıç kuşanan var ki, o kılıcıyla boğazlanmıştır.»

Hatib Bağdadî bu senenin zilhicce ayında pazartesi günü kuşluk vaktinde öldü. Vefat ederken yetmişiki yaşındaydı. Bağdat'ın Nizamiye medresesi civarında Derbü's-Silsile'deki evinde ruhunu teslim etti. insanlar onun cenazesine katıldılar. Naaşı taşındı. Naaşım taşıyanlar arasında Şeyh Ebu İshak eş-Şirazî de vardı. Hatib'in cenazesi Bişr-i flfî'nin mezarının yanına defnedildi. O mezarı daha önce bir başkası , jj şahsı için hazırlatmıştı. Ona bu mezarını Hatib'e bırakmasını söy-1 diler. Adam cimrilik yaptı. Kabul etmeyince orada hazır bulunanlardan biri kendisine şöyle sordu:

- Allah aşkına söyle. Sen ve Hatib, Bişr'in yanında oturacak olursanız Bişr hanginizi kendi yanına oturtur?

- Hatib'i oturtur.

- Öyleyse bu mezarı Hatib'e bağışla.

Adam da mezarını Hatib'e bıraktı. Hatib oraya defnedildi. Allah rahmet etsin. Günahlarını bağışlasın.

Hatib, kendisi ve emsalleri hakkında şöyle denen bir kimsedir:

«Her tarih üzerinde çalıştın.

Nihayet adının tarihe yazıldığını gördün.» [2]

Hassan B. Said

Hassan b. Said b. Hasan b. Muhammed b. Ahmed b. Abdullah b. Mu-hammed b. Meni b. Halid b. Abdurrahman b. Halid b. Velid el-Mahzumî el-Meniî. Gençliğinde ticaretle zühdü bir arada yürütürdü. Öyle ki kendi zamanının insanlarının fevkine çıktı. Sonra ticareti bıraktı. İbadete, zühde, iyiliğe, sadaka vermeye, insanlarla güzel ilişkiler kurmaya ve diğer hayrata yöneldi. Mescidler ve hanlar yaptırdı. Sultan yanma gelir, ondan uğur ve bereket ürhid ederdi. Kıtlık meydana geldiğinde her gün bol miktarda yemek ve ekmek dağıtır, fakirlere sadaka verirdi. Her sene 1.000 kadar yoksula elbise ve cübbe giydirirdi. Aynı şekilde dullara ve diğer yoksul kadınlara da elbise giydirirdi. Öksüz kızlara ve yoksul kimselerin kızlarına da çeyiz hazırlardı. Nisabur'daki bir çok harçları, vergileri, sultani rüsumları kaldırdı. Kendisi de son derece eski püskü elbiseler içinde dolaşırdı. Arzu ve emellerini terketti. Şehvetlerin peşine düşmedi. Nihayet bu halinde bu senede Mervi Ruz şehrinde vefat etti. Allah onu kendi rahmetiyle örtsün derecesini yükseltsin, emeğini boşa götürmesin. [3]

Emin B. Muhammed B. Hasan B. Hamza

bünyesi Ebu Ali el-Caferfdir. Kendi zamanında şia fakihi idi. Asıl ™« Muhammed b. Vişah b. Abdullah Ebu Ali'dir. Ebu Temmam ammed b AH b . Ebu Temmam

b" AH b' Hasan ez-Zevnebî'nin azatlısıdır. Hadis dinledi. 1 ve Şairdi. Mutezile'ye ve Rafıziliğe mensub olduğu söylenir, en biri şudur:

n biri şudur:

ı' ?sJ;Pn.ta§ııIıaya başladım. Zayıflık beni bu bastonu taşımaya zor- Ş egi^r Yaşlılkt ötüü fldğ i

lamı ?sJ;Pn.ta§ııIıaya başladım. Zayıflık beni bu bastonu taşımaya zor-v« k Ş ı egi^r- Yaşlılıktan ötürü zayıfladığım için de bu bastonu taşıma-ya bulamış değilim.

Ama ben mukim kimsenin sefere çıkmak üzere olduğunu bildirmek için baston taşımayı kendime zorunlu kıldım.[4]

Şeyhü'l-Ecell Ebu Ömer Abdu'l-Berr En-Nemirî

Muazzam ve güzel tasnif eserlerin sahibidir. et-Temhid, el-İstizkâr, el-İstiab ve diğer eserler ona aittir. [5]

İbn Zeydun

Şairdi. Asıl adı Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. Galip b. Zeydun Ebul-Velid'dir. Usta şairdir. Endülüs'ün Kurtuba şehrindendir. İşbili-ye valisi Mutemed b. Abbad ile irtibat kurdu. Onun yanında itibar sahibi oldu. Vezir rütbesinde müşavirlik yaptı. Hem ona hem oğlu Ebu Bekir b. Ebul-Velid'e vezirlik yaptı. İbn Zeydun, Kaside-i Firakiye'nin sahibidir. Kasidesinde şöyle der:

«Birbirimizden ayrıldık ayrılalı, göğüslerimiz gözyaşlarına doymadı.

Size olan özlemimizden ötürü gözlerimizin yaşı kurumadı. - Sizinle fısıldaşırken gönüllerimiz üzüntüden nerdeyse duracak hale gelmişti eğer sabretmeseydik.

Bizden uzak oluşunuzdan ötürü günlerimiz karardı.

Daha önce sizinle beraberken gecelerimiz bembeyazdı aydınlıktı.

Dün bir aradayken ayrılmaktan endişe etmiyorduk. Ama bu gün buluşmayı dahi ümid edemiyoruz.»

Uzun bir kaside olan Firakiye kasidesinde insanı ağlamaya teşvik eden kuvvetli bir sanat vardır. Bunu okuyan veya dinleyen herkes ağlamaya karşı kendini tutamaz. Zira mutlaka herkesin başından; dostundan, akrabasından veya sevgilisinden ayrılıp vedalaşma gibi bir olay geçer.

Şu şiir de İbn Zeydun'a aittir:

«Eğer istersen benimle senin aranda hiçbir sır kaybolmaz.

Bütün sırlar etrafa yayılsa da bizimki yayılmaz.

Ey payını bana satan kişi!

Hayatını dahi bana peşkeş çeksen.

Ben ortak sırdaki payımı satmam.

Bütün insanların kalplerinin taşımaya güç yetifemiyeceğini,

Benim kalbime yüklesen o taşımaya güç yetirir.

Bu da senin için yeterlidir.

Sen aciz kalsan ben taşırım.

Sen dayanamazsan ben dayanıp sabrederim.

Sen yücel, ben küçüleyim. Sen dönersen ben yönelirim. Sen söyle, ben dinleyeyim. Sen emret, ben itaat edeyim.»

İbn Zeydun bu senenin receb ayında vefat etti. Oğlu Ebu Bekir, Mu-temid b. Abbad'a vezirlik yapmaya devam etti. Nihayet İbn Yasin, hicretin 484. senesinde Kurtuba'yı onun elinden aldı ve o da o savaşta öldürüldü. İbn Hallikan böyle demiştir. [6]

Kerime Binti Ahmed

Kerime binti Ahmed b. Muhammed b. Ebi Hatim el-Merveziye. Alim ve Saliha bir kadındı. Keşhinî'den Sahih-i Buhari'yi dinledi. Hatib Bağdadî, Ebu Muzaffer es-Semanî ve diğer alim imamlar da bu hanımın huzurunda Sahih-i Buhari'yi okudular. [7]

Hicretin Dörtyüzaltmışdördüncü Senesi

Bu senede Şeyh Ebu İshak eş-Şirazî, Hanbelîlerle elbirliği yaparak fesatçılara ve içki satanlara karşı ayaklandı. Fahişe kadınların icrai sanat yapmalarına engel olunmasını istedi. O ve taraftarları sultana bu hususta mektup yazdılar. Sultan ise aksi cevaplar gönderdi.

Bu senede Bağdat'ta büyük bir deprem meydana geldi. Yer, altı kez sarsıldı.

Bu senede şiddetli bir kıtlık meydana geldi. Buna bağlı olarak ta çok sayıda hayvan öldü. Öyle ki Horasan'da çobanın biri sabahleyin sürüsünü otlatmaya götürmek için kalktığında sürüdeki bütün hayvanların öldüğünü görmüştü. Büyük bir sel baskını ve yağan iri taneli dolular sebebiyle Horasan'da çok miktarda ekin ve ürün yok oldu.

Bu senede halifenin oğlu Emir Uddetü'd-Din, Sultan Alparslan'ın kızı Sefra Hatunla Nisabur'da evlendi. Sultan Alparslan'ın vekili Niza-mülmülk, Emir Uddetü'd-Din'in vekili de Amidü'd-Devle b. Cüheyr idi.

.ıkan a^di yapıldığında davetlilerin üzerine kıymetli mücevher taneleri saçıldı. [8]

Hicretin Dörtyüzaltmışdördüncü Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

2ekeriya B. Muhammed B. Hayde

lal • Uyesi ^u Mansur'dur. Nisaburludur. Kendisinin Hz. Osman sü-esınden geldiğini iddia ederdi. Ebu Bekir b. Zeheb'den hadis rivayet

etti. Sıka bir ravi idi. Bu senenin muharrem ayında seksen yaşına yaklaşmış iken vefat etti. [9]

Muhammed B. Ahmed

Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdullah b. Abdüssaıned b. Mühtedi Billah. Künyesi Ebü'l-Hasan'dır. Haşimi soyundandır. Man-sur Camii'nin hatibi idi. Uzun kalensuve giyenlerdendi. İbn Rızka-veyh'ten ve diğerlerinden hadis rivayet etti. Hatib Bağdadî de kendisinden hadis rivayet etti. Sika ve adil bir ravi idi. Kadı İbn Damiganî ile İbn Makûla'mn huzurunda şahitlik yaptı. Bunlar da onun şahitliğini kabul ettiler. Bu senede seksen yaşında vefat etti. Bişr-i Hafî'nin mezarının yanına defnedildi. [10]

Muhammed B. Ahmed B. Şare

Muhammed b. Ahmed b. Şare b. Cafer Ebu Abdullah. İsfahanlıdır. Düceyl şehrinde kadılık yaptı. Şafiî mezhebine mensubtu. Ebu Amr b. Mehdî'den hadis rivayet etti. Bağdat'ta vefat etti. Vâsıt'a bağlı Düceyl kasabasına cenazesi nakledildi. Doğrusunu noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah daha iyi bilir. [11]

Hicretin Dörtyüzaltmışbeşinci Senesi

Bu senenin muharrem ayının onbirinde perşembe günü Ebül-Vefa b. Muhammed b. Ukayl el-Ukaylî el-Hanbelî divana getirildi. Bu, Mute-zililikten tevbe ettiğini, Hallac-ı Mansur'un hak ve hayır ehli kimselerden olduğuna dair inancından vazgeçtiğini, bu hususta yazdığı cüzden vazgeçtiğini, Hallac-ı Mansur'un, kendi çağının alimlerinin zındıklığına dair icma sebebiyle öldürüldüğünü, bu icmaı yapan alimlerin onu öldürmek ve onu zındıklıkla suçlama hususunda isabetli olduklarını, Hallacın hatalı olduğunu beyan eden bir yazı yazdı. Oradaki katiplerden bir topluluğu bu yazıya şahit tuttu. Sonra divandan ayrılarak Şerif Ebu Cafer'in evine gitti. Ona selam verdi. Barıştı. Özür diledi. Şerifte ona saygı gösterdi. [12]

Alparslan'ın Vefatı, Yerine Oğlu Melikşahtn Geçmesi

Bu senenin başında Sultan Alparslan Maveraünnehir'e gaza yapmaya giderken bir konakta Yusuf el-Harezmî adındaki bir adama ga-zaplandı. Onu huzuruna getirtti. Yaptığı bazı işlerden ötürü onu azarladı. Sonra da yere dört kazık çakılmasını ve bu kazıklar arasında çarmıha gerilmesini emretti. Yusuf da «Ey Muhannes! Benim gibi biri böyle mi öldürülür?» deyince Sultan Alparslan ona çok hiddetlendi onun ileri-götürülmesini emretti. Yerden ok ve yay alarak ona bir ok attı. Fakat oku ona isabet ettiremeyince Yusuf dönüp ona doğru gelmeye başladı. Sultan da tahtından kalkıp yere indi. Ondan korktuğu için yere inerken aVaeı tükezledi. Yere düştü. Yusuf yan tarafına sakladığı bir hançeri çekip sultana sapladı. Askerler yetişip Yusuf u öldürdüler, ama sultan çok a^r yaralanmıştı. Bu senenin rebiyülevvel ayının onunda cumartesi

günü vefat etti.

Anlatıldığına göre Sultan Alparslan Buhara'dan geçmekteyken askerleri Buharalılann pek çok eşyalarını yağmalamışlar, bu yüzden Bu-haralılar ona beddua etmişler ve o da ölmüştü.

Alparslan vefat edince oğlu Melikşah babasının saltanat tahtına oturdu. Ümerâ onun huzurunda durdular. Vezir Nizamülmülk ona «Konuş Ey sultan!» deyince Melikşah söyle dedi:

« Yaşlılarınız babamdır. Orta yaşlılarınız kardeşimdir. Küçükleriniz oğlumdur. Daha Önce yapmadığım iyilikleri size yapacak ve daha önce göstermediğim faaliyetleri sizinle beraber göstereceğim.»

Ümera ve heyet sustular. Melikşah sözünü tekrarlayınca onlar emir dinleyip itaat edeceklerini söylediler. Yönetim işini Vezir Nizamülmülk üstlendi. Askerlerin maaşına 700.000 dinar ekledi. Merv şehrine doğru yürüdü. Sultan Alparslan'ı orada defnettiler. Alparslan'ın ölüm haberi Bağdat'a ulaşınca halk onun için yas tuttu. Çarşı ve pazarlardaki işyerleri kapandı. Halife de üzüldüğünü belirtti. Sultan Alparslan'ın kızı ve halifenin zevcesi, elbiselerini çıkararak toprak üzerine oturdu. Melikşah'm mektubu halifeye ulaştı. Mektubunda babasının ölümü sebebiyle üzüldüğünü belirtiyordu. Irak'ta ve diğer yerlerde kendisi adına hutbe okutulmasını istedi. Halife de bu isteğini yerine getirdi.

Melikşah, Vezir Nizamülmülk'e kıymetli hil'atler giydirdi. Ona çok armağanlar verdi. Verdiği armağanlar arasında 20.000 dinar para da vardı ve Nizamülmülk'e büyük komutan, Ata anlamına gelen Atabe-kü'1-Cüyuş lakabını taktı. Güzel bir yönetimde bulundu.

Alparslan'ın kardeşi Kavurt, kardeşi Alparslan'ın ölüm haberini «uyunca kardeşi oğlu Melikşah'la savaşmak üzere büyük bir orduyla harekete geçti. İki taraf karşı karşıya gelip savaşa tutuştular. Ka-J^rtun askerleri hezimete uğradılar. Kendisi de esir düştü. Kardeşioğ-lu Melikşah onu azarladı. Sonra onu tutukladı ve onu öldürmeleri için cellatları harekete geçirdi.

, . u Senede Kerh mahallesi sakinleriyle Babül-Basra ve Kalayın ma-allesi sakinleri arasında büyük bir kavga meydana geldi. İki taraftan a çok sayıda adam öldürüldü. Kerh mahallesinin büyük bir kısmı yan-*• Kerh mahallesinin mütevellisi, Bab'ül-Basra mahallesinin sakinlerinden intikam aldı. Bu yaptıklarından ötürü ceza olarak onlardan çok miktarda mal ve para aldı.

Bu senede Beyt-i Makdis'te Abbasiler adına propaganda yapıldı. Onlara bey'ate davette bulunuldu.

Bu senede Semerkand valisi Muhammed Tekin, Tirmiz şehrini ele geçirdi. Bu senede Ebü'l-Ganaim el-Alevî insanlara haccettirdi. [13]

Hicretin Dörtyüzaltmışbeşinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Sultan Alparslan

Sultan-ı Alem lakabım taşırdı. Babası Davud Çağrı Bey'dir. Çağrı Bey de Mikâil b. Selçuk et-Türkî'nin oğludur. Sultan Alparslan geniş bir memleketin hükümdarıydı. Amcası Tuğrul Bey'den sonra yedi sene, altı ay ve bir kaç gün süreyle hüküm sürdü. Adil bir hükümdardı. İnsanlara güzel muamele ederdi. Âlicenâb, merhametli ve şefkatliydi. -Yoksullara karşı yufka yürekliydi. Aile efradına, arkadaşlarına ve emri altında çalışan herkese ihsanda bulunurdu. Nimetler kendisine devamlı ve kesintisiz geldiğinden çok dua ederdi. Çok sadaka verirdi. Her ramazan ayında yoksullara 15.000 dinar para yardımında bulunurdu. Kendisinin zamanında cinayet işlendiği, kimsenin malının gasbedildiği bilinmemektedir. Kimsenin malına el koymadı. Reayadan haracı iki taksitte alırdı. Bunu da onlara karşı yufka yürekli olduğundan yapardı. Jurnalcinin biri, veziri Nizamülmülkun aleyhinde ona bir mektup yazdı. Kölelere kötü davrandığını söyledi. Halka eziyet ettiğini bildirdi. Alparslan, Ni-zamülmülk'ü huzuruna çağırıp ona şöyle dedi: «Bu adamın dediği eğer doğruysa ahlakını düzelt ve kendini toparla, eğer yalan söylemişse de hatasını affet.»

Alparslan, halkın malım muhafaza etmeye çok özen gösterir, bu hususta titiz davranırdı. Kölelerinden birinin, adamlarından birinin izarı-m aldığını duyunca köleyi idam etti. Diğerleri sultanın bu konuda acımasız olduğunu anlayınca başkalarının malına göz dikmekten sakındılar.

Sultan Alparslan vefat ederken geride Melikşah, Ayaz, Nekşer, BÖ-ribars, Arslan, Argu, Sara, Aişe ve adını bilmediğimiz bir kız çocuğu bıraktı.

Sultan Alparslan bu senede kırkbir yaşında vefat etti. Rey şehrinde babasının mezarının yanma defnedildi. Allah rahmet etsin. [14]

Ebü'l-Kasım El-Kuşeyrî

Risale-i Kuşeyriye adlı eserin sahibidir. Asıl adı Abdülkerim b.

Hevazin b. Abdülmuttaüb b. Talha'dır. Künyesi Ebü'l-Kasım'dır. Annesi Beni Süleym kabilesindendir. Kendisi küçük yaştayken babası vefat tmişti. Arap dili ve edebiyatını öğrendi. Şeyh Ebu Ali ed-Dakkak'm sohbetinde bulundu. Ebu Bekir b. Muhammed et-Tusî'den fıkıh öğrendi Ebu Bekir b. Furek'ten kelam öğrendi. Çok tasnif eser yazdı. Tefsir, risale gibi eserleri vardır. Risalesinde salih meşayihten bir grubun biyografisini verdi. İmamü'l-Harameyn ve Ebu Bekir el-Beyhakî ile birlikte hacca gitti. İnsanlara vaaz ve öğüt verirdi. Bu senede yetmiş yaşında Nisabur'da vefat etti. Şeyhi Ebu Ali ed-Dakkak'ın mezarının yanma defnedildi. Aile efradından herhangi biri onun kütüphanesine ancak bir kaç sene sonra girebildi. Ona olan saygılarından ötürü vefatından sonra kütüphanesine hemen girmemişlerdi. Bir kaç sene geçtikten sonra girmişlerdi. Kendisine hediye edilen bir ata binerdi. Vefat ettiğinde o atı üzüntüsünden ötürü yem yemedi. Bir kaç gün böylece yaşadıktan sonra o at da öldü. İbnü'l-Cevzî böyle demiştir. İbn Hallikan da onu çok övmüş, onun şiirlerinden bazı örnekler sunmuştur:

«Allah o vakte rahmet suyunu içirsin ki sizinle başbaşaydım.

O esnada ünsiyet bahçesinde aşkın ağzındaki dişler gülümsemek-ten Ötürü görünüyorlardı.

. Bir zaman öyle kaldı. Gözler aydınlanıp rahatladılar. Ama öyle bir güne düştüm ki şimdi gözlerden yaşlar akıyor.»

«Aramızda bir ayrılış saatinde görseydin ki ne halde vedalaşıyor-duk.

O zaman anlardın ki gözyaşlarının da dili vardır.

İnsanların gözyaşlarıyla da konuşabildiklerini görürdün.»

«Uzun aşka müptela olan kimse teselliyi tadar.

Leyla'dan başka onun tadacağı bir şey yoktur.

Onun vuslatında en çok elde ettiğim şey, kuruntulardır.

Asılsız olan bu kuruntular bir ışık gibi çarpıp geçerler.» [15]

İbn Surruba'r

Şairdir, asıl adı Ali b. Hüseyin b. Ali b. FadTdır. Künyesi Ebu Man-sur'dur. İbn Surruba'r lakabıyla meşhur bir katiptir. Nizamülmülk ona «Sen Surruba'r değil Surrudür'sün» derdi (Surruba'r dışkı kesesi, Sur-rudür ise inci kesesi demektir). Şairin biri İbn Surruba'r'ı hicvederek Şöyle demişti:

«Önceleri insanlar senin babana lakap takmış. Cimriliğinden ötürü ona Surruba'r adını takmış iseler. Onun tuttuğu dışkıları yerden toplayarak ona eziyet ediyor. Ve topladığın bu dışkılara şiir diyorsun.»

İbnü'l-Cevzî dedi ki: «Bu şiir, İbn Surruba'r'a karşı aşırı bir haksızlıktır. Çünkü onun şiirleri son derece güzeldir». Böyle dedikten sonra İb-nül-Cevzî, SurrubaVa ait güzel şiirler nakletmiştir. Biz de onun naklettiği şiirlerden birini örnek olarak sunuyoruz:

«Ey Numan'ın mıntıkasında yaşayan ve konuşanlar

Dostlardan bahsetmek, eğlence ve zevktir.

Sizden taraf estikçe bütün rüzgarları kontrol ediyorum.

Onlardan misk kokusu alıyorum.

Sizin diyarınız misk ve ıtırdır.»

İbnü'l-Cevzî dedi ki: «İbn Surruba'r, Kur'an'ı ezberledi. İbn Şiran'dan ve diğerlerinden hadis dinledi. Çok sayıda hadis rivayet etti. Günün birinde annesiyle birlikte bir bineğe bindiler. Şoniziye'de bu binekten düşüp bir kuyuya yuvarlandılar ve öldüler. Berer mıntıkasında defnedildiler. Bu hadise bu senenin safer ayında vuku bulmuştu. Ben, İbn Akil'in el yazısından okuduğuma göre İbn Akil,"Surruba'r bizim Ru-safe'de komşumuzdu» demiştir. İbn Surruba'r mülhidîikle itham edilirdi. İbn Hallikan onun şiirlerinden çok örnekler sunmuş, sanatında onu övmüştür. Onun durumunu elbetteki yüce Allah daha iyi bilir. [16]

Muhammed B. Ali

Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah b. Abdüssamed b. Muhtedi Billah. Künyesi Ebü'l-Hüseyin'di. İbn Arif diye meşhur olmuştur. Hicretin 370. senesinde doğdu. Darekutnî'den hadis dinledi. Dünyada en son ondan hadis rivayet eden, kendisi olmuştur. İbn Şahin'den de rivayette bulundu. Başka bir çok hadis alimini de dinledi. Sıka, dindar çok namaz kılan, çok oruç tutan bir kimseydi. Kendisine Haşimoğul-larının rahibi denilirdi. Derin bir ilmi ve büyük bir aklı vardı. Çok Kur'an okurdu. Yufka yürekliydi. Çok gözü yaşlıydı. Talebeler bir çok memleketten yanma geldiler. Sonra kulakları ağır duymaya başladı, insanlara Kur'an ve hadis okurdu. Gözlerinden birini de kaybetti. Onal-tı yaşındayken hutbe okumaya başladı. Hicretin 406. senesinde hakimler nezdinde şahitlik yaptı. Hicretin 409. senesinde hakimlik görevine başladı. Yetmişaltı sene müddetle Mansur Camii'nde ve Rusafe Ca-mii'nde hatiplik yaptı. Ellialtı sene hakimlik yaptı. Bu senenin zilkade ayının sonunda doksan yaşım aşmış iken vefat etti. Cenazesine büyük bir kalabalık katıldı. O gün görülmeye değer muazzam bir gündü. Vefatından sonra onun hakkında güzel rüyalar görüldü. Allah rahmet etsin, Bağışlasın. Bizi de onu da merhametiyle örtsün. Günahlarımızı yarlığa-sın. Yüce Allah, kullara yakındır. Dualara icabet edendir. Merhametlidir. Çok sevendir. [17]

Hicretin Dörtyüzaltmışaltıncı Senesi

Bu senenin safer ayında halife, halkın karşısında cülus yaptı. Yanı-basında torunu Emir Uddetü'd-Din Ebü'l-Kasım Abdullah b. Mühtedi Billah da duruyordu. O günde Uddetü'd-Din onsekiz yaşındaydı. Son de-reCe yakışıklıydı. Bu cülus merasimine ümera, büyükler ve ileri gelenler de gelmişlerdi. Halife kendi eliyle Sultan Melikşah'ın sancağım hazırladı Bu merasim çok kalabalık olmuştu. İnsanlar birbirlerine selâmet ve iyi dileklerini sundular. [18]

Bağdat'ın Sular Altında Kalması

Bu senenin cemaziyelahir ayında çok miktarda yağmur yağdı. Kuvvetli ve peşpeşe gelen sel baskınları oldu. Dicle'nin suyu kabardı. Öyleki Bağdat'ın büyük bir kısmı sular altında kaldı. Sel, hilafet sarayına ulaştı. Cariyeler saçlarım başlarım yolarak saraydan dışarı fırladılar. Bağdat'ın batı yakasına gittiler. Halife de meclisinden kaçtı. Gidecek bir yol bulamadı. Hizmetçilerden biri onu tahtın üzerine koydu. O gün büyük bir belâ ve korkunç bir durumla karşılaşılmıştı. Halkın çok mah telef olmuştu. Yıkıntılar altında Bağdatlılardan ve gariplerden çok sayıda adam ölmüştü. Sular üzerinde tahtalar, ağaçlar, vahşi hayvanlar, yılanlar çok miktarda gelmişti. Bağdat'ın iki tarafında da çok sayıda ev çökmüş, bir çok mezar sular altında kalmıştı. Hayzuran Mezarlığı ile Ahmed b. Hanbel Mezarlığı tamamen su altında kalmıştı. Adudi hastanesinin pencerelerinden içeriye sular akmış, Musul'da da sel bir çok e§yayı yok etmişti. Sincar surları yıkılmış ve sur kapısı dört fersahlık öteye süreklenmişti.

Bu senenin zilhicce ayında Basra'da şiddetli bir firma kopmuş, bu yüzden 10.000 kadar hurma ağacı kökünden sökülmüştü. [19]

Hicretin Dörtyüzaltmışaltıncı Senesinde Vefat Den Meşhur Şahsiyetler

Ahmed B. Muhammed B. Hasan Es-Semnanî

g , nefî mezhebine mensuptur. İtikadda da Eş'arî mezhebine men-dat İT?" i°nu'l-Cevzî «bu cidden garip bir durumdur» demişti. Kadilku-ne t DarmSarıî'nin kızı ile evlenmiş, kadilkudat da onu kadı vekilliği-di 9 aJnıştı- Akraed b. Muhammed güvenilir, asil ve itibarlı bir kimsey-• öeKsen yaşını aşmış iken bu senede vefat etti. [20]

Abdulazız B. Ahmed

Abdülaziz b. Ahnıed b. Ali b. Süleyman. Künyesi Ebu Muhammed el-Kenanî'dir. Hadis hafızıdır. Dımaşklıdır. Çok sayıda hadis dinledi. Ezbere hadis yazdırır, imla ettirirdi. Hatib Bağdadî, ondan sadece bir hadis dinleyip yazmıştır. Kendi beldesinde itibarlı ve saygın bir kimseydi. Sıka, asil ve kadri yüce bir ravi idi. [21]

El-Maverdiye

İbnü'l-Cevzî'nin anlattığına göre bu kadın Basralıdır. Saliha ve çok yaşlı bir kadındı. Kadınlar ondan öğüt alırlardı. Yazar ve okurdu. Ömrünün elli senesinde gündüzleri hiç birşey yemez, geceleri de uyumazdı. Bakla ekmeğiyle geçimini sağlardı. Biraz kuru incir yerdi, tazesini yemezdi. Biraz da üzüm ve zeytin yağı yerdi. Az miktarda et yediği de vaki-dir. Vefat ettiğinde şehir halkı cenazesine katılmıştı. Salihler mezarlığına defnedümişti. [22]

Hicretin Dörtyüzaltmışyedînci Senesi

Bu senenin safer ayında halife Kaim Bi-Emrillah şiddetli bir hastalığa yakalandı. Boğazı şişti. Kan aldırmaya yanaşmadı. Veziri Fahrü'd-Devle bu hususta ona ısrar edince kan aldırdı. Durumu düzeldi. İnsanlar onun hastalığı yüzünden tedirgin olmuşlardı. Durumu düzelince sevinmişlerdi.

Bu senede büyük bir sel baskını görüldü. Bu sebepten insanlar büyük sıkıntıya maruz kaldılar. Önceki sel baskınında yıkılan Bağdat evlerinin çoğu henüz onarılmamışken bu defa ikinci bir sel baskınına maruz kaldılar ve sahraya çıkıp tepebaşlarında, yağmur altında oturdular. Rahbe'de de büyük bir veba salgım görüldü. Bu yüzden Rahbelile-rin 10.000 kadarı öldü. Aynı şekilde Vâsıt, Basra, Huzistan, Horasan ve diğer yerlerde de veba salgını görülmüştü. Doğrusunu Allah bilir. [23]

Halife Kaim Bi-Emrillah1 İn Vefatı

Bu senenin receb ayının yirmi sekizinde perşembe günü basur yüzünden halifenin vücudundan kan aldırıldı. Bunu öteden beri yaptırmaktaydı. Kan aldırdıktan sonra uykuya daldı. Kan aldırdığı yer patladı. Uyandı. Gücünü kaybetmişti. Artık iyileşmesinden ümid kesilmişti. Torunu ve veliahdı Uddetü'd-Din Ebu'l-Kasım Abdullah b. Muhammed b. Kaim'i yanına çağırdı. Kadıları ve fakihleri huzura davet etti. Onu kendisinden sonraki dönem için veliahd tayin ettiğine onları ikinci kez şahid tuttu. Onlar da şahitlik yaptılar. Bundan sonra şaban ayının onü-

çünde perşembe gecesi vefat etti. Vefat ederken kırkdokuz sene, sekiz ay sekiz günlük ömrünü noktaladı, kırkdört sene, sekiz ay, yirmibeş OTİn süreyle halifelik yapmıştı. Ondan Önce hiç bir Abbasi halifesi bu kadar uzun süre hilafette kalmış değildi. Kendisinden önce halifelik yapan babasına göre dört sene fazla halifelik yaptı. İkisinin toplam süresi sek-senbeş sene altı aydı. Bu da bütün Emevi hakimiyeti kadardı.

Kaim Bi-Emrillah, yakışıklı, güzel yüzlü, beyaz tenli, pembemsi bir renge sahip, fesahatti, takvalı, zahid, edip, belağatli, şair ve yazardı. Nitekim onun şiirlerinden bir kısmını önceki sayfalarda nakletmişizdir. Hicretin 450. senesinde Hadisetü Ane'de ikamete mecbur tutulmuştu. Adaletli olup insanlara çok ihsanda bulunurdu. Allah rahmet etsin.

Vefat edince vasiyeti üzere Şerif Ebu Cafer b. Ebi Musa el-Hanbelî onu yıkadı, yıkadığında âna çok miktarda mal ve para teklif edildi. Ama o bunları kabul etmedi. Mezkur perşembe sabahında namazını kıldırdı. Halife Kaim, dedesinin mezarlarının yanma defnedildi. Sonra Rusa-fe'ye nakledildi. Mezarı şu ana kadar ziyaret edilmektedir. Vefatı sebebiyle bütün çarşı ve pazardaki işyerleri kapatıldı. Dükkanların üzerine bornozlar asıldı. Haşimi kadınları ve diğer kadınlar ona ağıt yaktılar. Vezir İbn Cüheyr ve oğlu, taziye için oturdular. İnsanlar matem tutarak elbiselerini parçaladılar. O gün çok zorlu bir gündü. Yas üç gün sürdü. Kaim Bi-Emrillah, Abbasoğulları arasında diyaneti, itikadı ve devlet yönetimi bakımından seçkin bir kimseydi. Besasirî fitnesine maruz kaldı. Bu yüzden evinden çıkıp gitti. Ailesinden, çocuklarından ve vatanından uzakta yaşadı. Tam bir sene müddetle Hadisetü Ane'de ikamet etti. Sonra Cenâb-ı Allah onu tekrar hilafete ve nimete kavuşturdu. Şair şöyle demiştir:

«Cenâb-ı Allah onları tekrar nimetlerine kavuşturdu.

Çünkü onlar Kureyşidirler. Onlar gibi kimse yoktur.»

Onun yaşantısından güzel örnekler önceki sayfalarda anlatılmıştı. Nitekim yüce Allah şöyle buyurmuştur:

«Andolsun ki Süleyman'ı denedik hükümdarlığını zayıf düşürdük. Sonra eski haline döndü» <es-Sâd, 34).

Müfessirlerin, es-Sâd sûresinde anlattıklarım özetledik: Bu, Abbasi kıssasında ve hicretin 450. ve 451. senelerinde cereyan eden Besasirî fitnesinde de detaylı açıklamalarda bulunduk. [24]

Muktedi Bi-Emrîllahın Hilafeti

Ebü'l-Kasım Uddetü'd-Din Abdullah b. Emir Zahiretü'd-Din Ebü'l-Kasım Muhammed b. Halife Kaim Bi-Emrillah b. Kadir el-Abbasî. Annesi Arcuvan adında Ermeni bir kadındı. Ona Kurratü'1-Ayn denirdi. u °ğlunun ve bundan sonra Müstazhir ve Müsterşid adındaki iki oğlunun halifeliklerini gördü.

Muktedi'nin kendisi ana rahminde iken babası vefat etmişti. Annesi bir erkek çocuğu doğurduğunda dedesi ve Müslümanlar çok sevinmişlerdi. Çünkü Cenâb-ı Allah hilafeti Kadiri hanedanında bırakarak muhafaza altına almış bulunuyordu. Bunlardan başkaları ise çarşı pazarlarda müptezel hareketlerde bulunuyor, halk arasına karışıyorlardı. İnsanların kalpleri bu gibi kimselerin hilafete geçmelerine razı değildi, Muktedi Bi-Emrillah, dedesi Kaim Bi-Emrülah'ın gözetiminde büyüdü. Onu layık olduğu şekilde eğitip büyüttü. Onu en güzel karakterlere sahip kılarak yetiştirdi. Allah'a hamd olsun.

Muktedi hilafete geçtiğinde yirmi yaşındaydı. Son derece yakışıklıydı. Yaratılışı ve ahlakı güzeldi. Bu senenin şaban ayının onüçünde cuma günü kendisine bey'at edildi. Sarayın Darü'ş-Şecere kısmında oturdu. Beyaz gömlek giydi. Başına beyaz ve güzel bir sarık taktı. Elinde bir kırbaç vardı. Vezirler, emirler, eşraf ve önde gelen kimseler ona gelip beyitlerini sundular. Ona ilk be/atini sunan kişi Ebu Cafer b. Ebi Musa el-Hanbelî oldu. bey'atini sunduğunda ona şu şiiri okudu:

«Bir efendi göçüp gidince yerine bir başka efendi gelir.»

Sonra gürültü koptu. Bu şiirin ardından neler söylediği anlaşılamadı. Halife'de şöyle dedi:

«Seçkin ve yüksek şahsiyetlerin söylediklerini söyleyip yapar.» Meşhur şeyhlerden Şeyh Ebu İshak eş-Şirazî, Şeyh Ebu Nasr b. Sabbağ (bu ikisi Şafii idiler), Şeyh Ebu Muhammed et-Temimi el-Hanbelî ona bey'at ettiler. Sonra Muktedî Bi-Emrillah çıkıp halka ikindi namazım kıldırdı. Bir saat sonra da dedesinin tabutu sukün ve vakar ile ortaya çıkarıldı. Çağrışıp bağrışma olmadı. Dedesinin cenaze namazını kıldırdı. Cenaze mezarlığa taşındı.

Muktedi Bi-Emrillah, yürekli ve şecaatli bir kimseydi. Zamanı rahat ve sükûn içinde geçti, rızık bollaştı. Hilafet otoritesi kuvvetlendi. Bütün hükümdarlar, ona bey'at ettiler. Karşısında zayıf ve cılız kaldılar. Mekke'de, Medine'de, Şam'da, Kudüs'te ve bütün İslâm beldelerinde onun adına hutbe okundu. Urfa'da ve Antakya'daki müslümanlar düşman elinden kurtarıldılar. Bağdat ve diğer İslâm şehirleri onarıldı. İbn Cüheyr, sonra da Ebu Şüca vezirliğe atandı. Ebu Şüca'dan sonra Ibn Cübeyr yeniden vezirliğe getirildi. Kadısı da Damiganî idi. Sonra Ebu Bekir eş-Şaşî kadılığa getirildi. Bunlar, seçkin vezir ve kadılardı. Allah'a hamdolsun.

Bu senenin şaban ayında Bağdat'taki fesatçılar, kötülük yapanlar sürgün edildiler. Bunların, kötülük yaptıkları, rezalet irtikâb ettikleri hususunda ikrarda bulunmaları emredildi. Meyhaneler, fuhuş yerleri ve gazinolar tahrip edildi. Bu kötü işleri irtikâb edenler alçaltıhp tahkir edilerek Bağdat'ın batı yakasına yerleştirildiler. Hamamların burçları tahrip edildi. Buralarda oynamak menedildi. Hamama giden insanların avretlerini muhafaza etmeleri emredildi. Hamamcıların artık suları Dicle'ye dökmeleri yasaklandı. İçme suları kirletilmesin diye hamamların artık sularının kazılan çukurlara dökülmesi yükümlülüğü getirildi.

Bu senenin şevval ayında Bağdat'ın müteaddid mahallelerinde yangın çıktı. Hilafet sarayına da yangın düşmüş, Bağdat'ın birçok evleri ve dükkânları yanmıştı. Vâsıt'ın da dokuz mıntıkasında yangın çıkmış, bu nedenle seksendört ev ve altı han ile bir çok eşya yanmıştı. İnnâ lillah ve innâ ileyhi raciun (doğrusu biz Allah'a aidiz ve O'na dönücüleriz).

Bu senede sultan Melikşah için büyük bir rasathane yaptırıldı. Burada astronomlardan bir cemaat toplandı. Bu rasathane için çok para sarfedildi. Rasathane, Sultan Melikşah'ın ölümüne kadar faaliet gösterdi. Sonra iptal edildi.

Bu senenin zilhicce ayında Mısır hükümdarı daha Önce memleketindeki kıtlık sebebiyle zayıflamış, otoritesini kaybetmiş iken kuvvetini toparlayınca artık Mısır'da Abbasiler adına hutbe okutulmasına son verildi ve Mısır hükümdarı adına hutbe okutuldu. Mısır'daki kıtlık sebebiyle hükümdarın otoritesi zayıflamıştı, ama ürün bollaşıp ucuzluk meydana geldiğinde insanlar tekrar onun etrafında toplandılar. Mısır'da yaşam güzelleşti. Mekke'de de kırk sene ve beş aylık bir süreden beri Abbasiler adına hutbe okutulmaktaydı. Yeri gelince tekrar bu konuya değinilecektir.

Yine bu senenin zilhicce ayında Sevad mıntıkasında şiddetli bir veba görüldüğünden, Dicle suyunun azalmasından ötürü halk oradan kaçışmaya başladı.

Bu senede Şerif Ebu Talib el-Hüseyni b. Muhammed ez-Zeynebî insanlara haccettirdi. Mekke'de ve Medine'de halife Muktedi adına bey'at aldı. [25]

Hicretin Dörtyüzaltmışyedînci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Halife Kaim Bi Emrillah

Asıl adı Abdullah'tır. Biyografisini vefatından bahsederken anlatıştık. Bu senede vefat etti. [26]

Davudi

-i Buhari'nin ravisi olan bu zatın şeceresi şöyledir: Abdurrah- b. Muhammed b. Muzaffer b. Muhammed b. Davud b. Ebi'l-Hasan kbı Talha ed-Davudî. Hicretin 374. senesinde doğdu. Çok hadis dinledi. Şeyh Ebu Hamid el-İsferayinî'den ve Ebu Bekir el-Kaffal'dan fıkıh Öğrendi. Ebu Ali Ed-Dakkak ile Ebu Abdurrahman es-Sülemî'nin sohbetinde bulundu. Çok hadis yazdı. Ders verdi. Fetva verdi. Eser tasnif etti. İnsanlara va'zu nasihatlerde bulundu. Nazımda ve nesirde otorite idi. Bununla beraber çokça zikrederdi. Dili yüce Allah'ı zikretmekten ayrı durmazdı. Bir gün vezir Nizamülmülk yanına geldi. Önünde oturdu. Şeyh Davudi ona şöyle dedi:

«Allah seni kullarının başına hakim kıldı. Yarın kıyamet gününde bu hususta Allah sana soru yönelttiğinde ne cevap vereceğini şimdiden düşün.»

Davudi, bu senede doksan yaşını aşmış iken Yuşah'ta vefat etti. Onun güçlü ve güzel şiirlerinden biri şudur:

«İnsanlarla bir araya gelip toplanmakta nur vardı. Ama şimdi nur gitti. Karanlık bastırdı. İnsanlar da, zaman da bozuldu. İnsanlara ve zamana selam olsun.» [27]

Ebu'l Hasan Ali B. Hasan

Ebü'l-Hasan Ali b. Hasan b. Ali b. Ebi't-Tıyb el-Bahrezzî. Meşhur şairdir. Önceleri Şeyh Ebu Muhammed el-Cüveynî'den ders aldı. Sonra onu terkedip yazarlığa ve şairliğe yöneldi. Akranlarım geride bıraktı. Yükseldi. Meşhur şiir divanı vardır. Şiirlerinden biri şudur:

«Akrepleri yanaklarında yıldız gibi duran, Şakaklarının ısırışından şikayetçiyim ben. Ön dişlerini görünce ağlıyordum ben babam varken, Şimdi ben yetimken nasıl gülmeye devam ederiz?» [28]

Hicretin Dörtyüzaltmışsekizinci Senesi

Ibnü'l-Cevzî dedi ki: Bu senenin şaban ayında kum ve çakıl fırtınasından sonra çekirge sürüsü Bağdat'ı istila edip ürünleri yedi. İnsanlar eziyetlere maruz kalıp acıktılar. Açlık yüzünden keçi boynuzunu darı unuyla karıştırarak yediler. Veba salgını meydana geldi. Sonra Cenâb-ı Allah çekirgelerin etrafi istila etmelerine, ekin tahrip etmelerine mani oldu. Çekirgeler bundan sonra zarar vermeksizin oralardan geçip gidiyorlardı. Neticede bolluk meydana geldi. Fiyatlar ucuzladı. Dımaşk'ta da şiddetli bir kıtlık meydana geldi. Bu kıtlık üç sene devam etti.

Bu senede Melik Nasr Mahmud b. Salih b. Mirdas Menbic şehrini ele geçirdi. Oradaki Rumları kovdu. Bu hadise zilkade ayında cereyan etti. Hamd ve minnet Allah'adır.

Bu senede Aksis, Drmaşk şehrini ele geçirdi. Orada Mustansır el-Ubeydî'nin naibi olarak bulunan Mualla b. Haydar kaçıp Banyas şehrine gitti. Dımaşk'ta artık halife Muktedî adına hutbe okunmaya başlandı. Mısırlılar adına hutbe okunmasına son verildi. Hamd ve minnet Allah'adır. Mısır hükümdarı Mustansır, naibini yanma çağırdı ve bu senede zindanda vefat edinceye kadar onu hapsetti.

Ben derim ki: Aksis, Atsız b. Of el-Harezmî'dir. Kendisine Melikü'I-Muazzam lakabı verilmişti. O, Şam mıntıkasını Fatimilerin elinden kurtaran ilk kişidir. Orada ezanda "Hayye ala hayril amel" cümlesinin okunmasına engel oldu. Daha önce Dımaşk'm ve sair Şam mıntıkasının minberlerinde de 106 sene müddetle ezanda "Hayye ala hayril amel" ibaresi okunuyordu. Ayrıca camilerin ve mescitlerin kapılarının üzerinde sahabilere lanet içeren ibareler yazılıydı. Sultan, müezzinlere ve hatiplere, sahabilerden razı olduklarını bildiren ifadeler kullanmalarım emretti. Adaleti yaydı. Sünneti kuvvetlendirdi. O, Dımaşk'ta ilk kale inşa eden zattır. Daha Önceleri orada müslümanlann düşmanlardan kaçıp sığınacakları bir kale yoktu. Of bu gün Babü'l-Hadid denilen yerde kaleyi inşa ettirdi. Bu kale Rıdvan Sarayının karşısında bulunuyordu. Hicrî 469. senede bu kalenin inşasına başlandı. Kendisinden sonra Selçuklu sultanı Alparslan'ın oğlu Muzaffer hükümdar Tutuş bu kalenin inşaatını tamamladı. Nitekim bu husus ileride de anlatılacaktır.

Bu senede Küfe şehrinin kendisine ikta olarak verildiği, Emir Sekini Cenfel et-Türkî, insanlara haccettirdi. Bu hükümdara Tavil lakabı verilmişti. Haface'yi hezimete uğratıp kaçmasına sebep olmuştu. Hafa-ce kaçmakta iken beraberinde sadece onaltı Türk vardı. Kaçıp salimen Mekke'ye ulaştı. Mekke'nin varoşlarına vardığında kölelerinden bazıları evlere baskın yaptılar. Mekkelilerden çok sayıda adam öldürdüler. Onları çirkin ve feci bir hezimete uğrattılar. Bundan sonra Haface, Za~ hir'de konakladı. İbn Sâi, Tarih'inde böyle demiştir.

Bu senenin zilhicce ayında tekrar Abbasiler adına hutbe okunmaya başlandı. Mısırlılar adına hutbe okunmasına son verildi. Hamd ve minnet Allah'adır. [29]

Hicretin Dörtyüzaltmışsekizinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Muhammed B. Ali

Muhammed b. Ali b. Ahmed b. İsa b. Musa Ebu Temmam b. Ebi'l- b. Kadi Ebu Ali el-Haşimî. Haşimîlerin nakibi idi. Şerif Ebu Cafer Musa'nın amcası oğludur. Şerif Ebu Cafer, Hanbelî fakihi idi.

Muhammed b. Ali hadis rivayet etti. Ebu Bekir b. Abdülbaki kendisinden hadis dinledi. Muhammed b. Ali bu senede vefat etti ve Bab-ı Harb mezarlığına defnedildi. [30]

Muhammed B. Kasım

Muhammed b. Kasım b. Habip b. Abdus Ebu Bekir es-Seffar. Nisa-burludur. Hakim'den, Ebu Abdurrahman es-Sülemî'den ve başka hadis şeyhlerinden hadis dinledi. Ebu Muhammed el-Cüveynî'den fıkıh öğrendi. Onun yokluğunda ders verirdi. [31]

Muhammed B. Muhammed B. Abdullah

Muhammed b. Muhammed b. Abdullah Ebü'l-Hüseyin el-Beydavî eş-Şafıî. Ebu Tayyib et-Taberî'nin damadıdır. Hadis dinledi. Hayırlı, güvenilir ve sıka bir ravi idi. Bu senenin şaban ayında vefat etti. Cenaze namazını Şeyh Ebu Nasr b. Sabbağ kıldırdı. Ebu Abdullah ed-Damiganî de onun cenaze namazım kıldı ve Muhammed b. Muhammed, Bağdat'ın Katiatü'1-Kerh mıntıkasında ki evine defnedildi. [32]

Muhammed B. Nasr B. Salih

Halep emirinin oğludur. Hicretin 459. senesinde oraya hakim oldu. Suret ve davranış bakımından insanların en güzeliydi. [33]

Mesud B. Muhsin

Mesud b. Muhsin b. Hasan b. Abdürrezzak b. Cafer el-Beyadî. Şairdi. Şiirlerinden bazıları şunlardır:

«Yardımcı bir arkadaşım yoktur geceden başka,

Aksine o, hicranla üzerime uzandığında da arkadaşımdır.

Sevgiliden sonra şikayetimi ona yaparım.

O da bana sabahtan sonra şikayetini söyler.»

«Ey beni terkedişinden ötürü uzun süre hastalığa maruz kaldığım sevgili.

Nihayet ziyaretçilerden de kendimi gizledim.

Uzun süre geceleri uykusuzlukla arkadaşlık kurdum.

Gözlerimin kirpiklerini unuttum. Artık nasıl uyurum.

Yusuf Peygamber, güzelliğiyle başkalarının ellerinin kesilmesine sebep oluyorduysa,

Sen de güzelliğin sebebiyle ciğerleri parçalıyorsun.» [34]

Tefsircî Vahidî

Asıl adı Ali b. Hasan b. Ahmed b. Ali b. Büveyh el-Vahidî'dir. İbn

Hallikan dedi ki: «Kendisine Vahidî nisbetinin takılmasının sebebini bilemiyorum.» Vahidî'nin el-Basit, el-Vasit ve el-Veciz adında üç tefsiri vardır. Gazali de kitaplarının adını ondan almıştır. Vahidî'nin Esba-bü'n-Nüzul, et-Tahbir fi Şerhi'l-Esmâ'il-Hüsnâ adlı eserleri de vardır. Mütenebbî'nin divanını şerhetmiştir: Bu divan çokları tarafından şer-hedilmişse de onun bu şerhi kadar muazam bir şerh yoktur. Tasnifatm-da saadete nail olmuştu. İnsanlar onun eserlerinin güzelliği hususunda ittifak etmişler, müderrisler derslerinde onun eserlerini okutmuşlardır. Tefsiri, Saalibî'den öğrendi. Bir süre hastalandı. Sonra bu senenin cemaziyelahir ayında Nisabur'da vefat etti. [35]

Nasır B. Muhammed

Nasır b. Muhammed b. Ali Ebu Mansur et-Türki es-Safirî. Hafiz Muhammed b. Nasır'm babasıdır. Kur'an okumuş, çok hadis dinlemiştir. Mansur Camii'nde Hatib Bağdadînin yanında tarih okumuştur. Ze-rafetli, güleç yüzlü bir kimseydi. Bu senenin zilkade ayında otuz yaşına varmadan genç yaşta vefat etti. Şairin biri ona uzun bir kaside ile ağıt yakmıştı ki İbnü'l-Cevzî bu ağıdın tamamım el-Muntazam adlı eserinde nakletmiştir. [36]

Yusuf B. Muhammed B. Hasan

Künyesi Ebül-Kasım'dır. Hemedanlıdır. Hadis dinlemiş, hadis derlemiş, hadis eserleri tasnif etmiştir. Rivayetler kendisinden yayılmıştır. Bu senede doksan yaşma yaklaşmış iken vefat etti. [37]

Hicretin Dörtyüzaltmışdokuzuncu Senesi

Bu senede Dımaşk kalesinin onarımına başlandı. Melikü'1-Muaz-zam Atsız b. Of el-Harezmî Dımaşk şehrini geçen senede Ubeydilerin elinden alınca bu müstahkem kalenin inşasına başladı. Kalenin yerinde şehrin bu günkü giriş kapılarından biri vardı ki, buna Babü'l-Hadid demliyordu. Bu kapı Rıdvan Sarayının karşısında idi ve Berranî denen su sarnıcının yanındaydı. Burçlanndan bazıları yükseldi. Ama tamamlanmadı. Nihayet Alparslan'ın oğlu muzaffer hükümdar Tutuş, şehire ha-kiT d a bU kalenin in§asmı tamamladı. Güzelleştirdi. Orada hü-M h a*7ç*n ^ıc*van sarayını yaptırdı ve bu sarayın inşası Nureddin annıud b. Zenginin zamanına kadar sürdü. Selahattin b. Yusuf b. Ey-rin ° ?r£i hakim olunca kalede yeni bir şeyler yaptırdı. Bu inşaat işle-nak H ı Ibn Mukaddem baktı ve oraya hükümet için muazzam bir ko-kale dİ' S°nra Selahaddin-i Eyyübî'nin kardeşi Melik Adil'de bu

y1 Çocuklarıyla paylaştı. Bunlardan her biri orada bir burç yaptırdı.

Burcu sağlamlaştırıp yükseltti. Sonra Melik Zahir Baybars, ön taraftaki batı burcunu yeniledi. Daha sonra Eşref Halil b. Mansur'un zamanında da şimal tarafındaki kısımlar mavi kubbe ve çevresi kaleye eklendi.

Bu senenin muharrem ayında halife şiddetli bir hastalığa yakalandı. İnsanlar tedirgin oldular. Halife de bineğine binip halkın karşısına çıktı. Halk onu ayan beyan görünce sakinleşti.

Bu senenin cemaziyelahir ayında Dicle'nin suyu fazlalaştı. Yirmibir buçuk zira' kadar yükseldi. İnsanlar mallarını taşıdılar. Telef olmasından korktular. Bu yüzden mallarım hilafet sarayına götürdüler. Kaim Bi-Enırillah'ın tabutu geceleyin Rusafe'deki türbesine taşındı.

Bu senenin şevval ayında Hanbelîlerle Eş'arîler arasında çatışma meydana geldi. Şöyle ki: İbn Kuşeyrî Bağdat'a gelmiş, Nizamiye medresesinde oturarak Hanbelîleri eleştirmeye, aleyhlerinde konuşmaya başlamış, onları Mücessime mezhebine mensup olmakla itham etmişti. Ebu Sa'd es-Sufî de bu hususta ona destek vermişti. Şeyh Ebu İshak eş-Şirazî de onunla aynı görüşleri paylaşmıştı. Nizamülmülk'e bir mektup yazarak Hanbelîlerden şikâyetçi olmuş, onlara karşı kendilerine yardımcı olmalarını istemişti. Bir cemaatle Hanbelîlerin şeyhi Şerif Ebu Cafer b. Ebu Musa'nın mescidine giderek onunla görüşmüş, başkaları da onu müdafaa etmişlerdi. Bu sebeple iki taraf çatışmış ve bu çatışma esnasında Suku't-Tıbn (saman çarşısı)daki bir terzi Öldürülmüş, başkaları da yaralanmıştı. Fitne alevlenmişti. Şeyh Ebu İshak ve Ebu Bekir eş-Şaşî, Nizamülmülk'e bir mektup yazarak olanları protesto etmişlerdi. Kendisinin inşa ettirdiği Nizamiye Medresesinde bu gibi şeylerin meydana gelmesinden rahatsız olan Nizamülmülk bu gibi durumların kendisine nisbet edilmesinden hoşlanmadı. Şeyh Ebu İshak bu fitnelerden ötürü öfkelenerek Bağdat'tan göç etmeye karar verdi. Halife haber salarak onu yatıştırdı. Sonra onu ve Şerif Ebu Cafer ile Ebu Sa'd es-Sufî ve Ebu Nasr b. Kuşayrî'yi vezirin yanında toplantıya çağırdı. Yapılan toplantı esnasında vezir, Ebu Cafer'in sözlerini ve fiillerini övgüyle anlattı. Şeyh Ebu İshak da kalkıp Ebu Cafer'in yanına gitti ve ona şöyle dedi: «Ben tanıdığın bir gencim. Usul hakkında yazdığım kitaplar da şunlardır. Ben bu kitaplarımda Eş'arilere muhalif bir şey söylemiyorum.» Böyle dedikten sonra Ebu Cafer'in başını öptü. Ebu Cafer de ona şöyle karşılık verdi:

«Doğru söylüyorsun. Yalnız daha önce sen yoksul bir kimseydin. İçindekileri bize açıklamamıştın. Yardımcılar, sultan ve büyük efendi Nizamülmülk gelince karnın doydu karnın doyunca da içinde gizlediğin şeyleri açığa vurdun.»

Şeyh Ebu Sa'd es-Sufî kalkıp Şerif Ebu Cafer'in başını öptü. Ona iltifat etti. Şerif Ebu Cafer de gazablanarak ona dönüp şöyle dedi:

«Ey şeyh! Fakihler, usul meseleleri hakkında konuşurlarsa onların bu konuda konuşmaya hakları vardır. Sana gelince sen oyun ve eğlence ehli bir kimsesin. Dinlersin, ama şüpheleri ortaya sürersin. Bu batıl fikirlerin hususunda kim bize karşı sana destek verir? Ey vezir, nasıl aramızı bulacak ve bizi anlaştıracaksın? Aramızda nasıl bir sulh meydana gelecek? Biz inandığımız şeylere uyulması gerektiğini söylüyoruz. On-larsa inandığımız şeyleri haram sayıyor ve bizi tekfir ediyorlar. Bu olacak şey midir? İşte halifenin dedesi Kadir ve kendisi şahitler huzurunda Ehl-i Sünnet ve'1-Cemaat mezhebine bağlı olduklarını, Selef-i Salihin'in yolunda gittiklerini halka açıklamışlardır. Iraklılarla Horasanlıların da muvafakat ettikleri gibi biz de bu itikada sahibiz ve onların bu açıklamaları bütün divanlarda halkın önünde yapılmıştı.»

Vezir bu toplantıda geçen konuşmaları halifeye bildirdi. Halife de gönderdiği cevapta toplantıya katılanlara, özellikle Şerif Ebu Cafer'e teşekkür ettiğini bildirdi. Sonra Ebu Cafer'i tebrik etmek ve duasını almak üzere hilafet sarayına davet etti.

İbnü'l-Cevzî dedi ki: «Bu senenin zilkade ayında Bağdat, Vâsıt ve Irak sevadında çok sayıda insan hastalandı. Şam'ın da aynı durumda olduğu yolunda haberler geldi.»

Bu ayda Bağdat'ta münkerat, çirkinlikler, fuhuş ve rezaletler yok edildi. Fâsıklar Bağdat'tan kaçıp gittiler.

Bu senede babasının vefatından sonra Nasr b. Mahmud b. Mirdas Halep şehrine hakim oldu.

Bu senede Emir Ali b. Ebi Mansur b. Feramis b. Alaü'd-Devle b. Ka-leveyh, Sultan Alparslan'ın amcası Davud'un kızı Arslan Hatunla evlendi. Bu hatun daha önce halife Kaim Bi-Emrillah'ın zevcesiydi.

Bu senede Atsız, Mısır'a bağlı Dımaşk'ı muhasara altına aldı. Vali Mustansır Lillah'ı sıkıştırdı. Sonra Dımaşk'a dönerek hücuma geçti.

Bu senede Küfe şehrini ikta olarak almış olan Emir Cenfel et-Türkî insanlara haccettirdi. [38]

Hicretin Dörtyüzaltmışdokuzuncu Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

İsfahdost B. Muhammed

Isfahdost b. Muhammed b. Hasan Ebu Mansur ed-Deylemî. Şairdi. Ebu Abdillah b. Haccac, Abdülaziz b. Nebate ve diğer şairlerle karşılaş-fcı- Şiî idi ama sonra tevbe etti. Bu husustaki inancıyla ilgili şöyle bir ka-sı<le inşad etmişti:

«itikadımın ne olduğu sorulduğunda derim ki: Ben iyi kimselerin ve hayırlıların mezhebi üzereyim. Muhammed (s.a.v.)'den sonra insanların en hayırlısı,

Onun samimi dostu ve mağaradaki arkadaşıdır, derim.

Ondan sonraki üç kişi ise yaratıkların en hayırlısıdır.

Onlar çok alicenap ve kıymetli kimselerdir.

Temiz efendilerdir.

İtikadım işte budur.

Bu sayede Cehennem azabından azad olup kurtulacağımı umuyorum.» [39]

Tahir B. Ahmed B. Babşaz

Künyesi Ebü'l-Hasan'dır. Basralıdır, Nahivcidir. Mısır'da Amr b. As Camii'nin damından düşmüş ve o saatte vefat etmiştir. Bu hadise bu senenin receb ayında vuku bulmuştu. İbn Hallikan dedi ki: «Mısır'da kendi zamanının nahiv üstadı idi. Faydalı eserleri vardır. Eserlerinden biri Mukaddinıe'dir ve Zeccacî'ye ait el-Cümel adlı eseri de şerh etmiştir. Mısır'daki görevi, inşa divanında yazılan mektupları tashih etmekti. Yazılan mektuplar kendisine getirilir, gözden geçirilir. O, eksiklikleri ve yalnışlıklan düzeltir, sonra gönderileceği yere gönderirdi. Bu iş için kendisine dolgun bir maaş verilirdi.

Bir gün arkadaşlarıyla birlikte yemek yemekte iken bir kedi geldi. Ona birşeyler verdiler. Kedi, verileni aııp hep götürdü. Tekrar geldi. Yine birşeyler verdiler. Yine çabucak alıp götürdü. Üçüncü kez geldi. Yine birşey verdiler. Kedinin bu verilenleri yemediğini anladılar. Onu takip ettiler. Oradaki bir evin damındaki başka bir kör kediye götürüp yedirdiğini gördüler. Ve buna hayret ettiler. Şeyh Tahir b. Ahmed dedi ki:

«Ey noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allahım bu dilsiz bir hayvandır. Sen bunun rızkını başka bir hayvan vasıtasıyla kendisine getirtiyorsun. Ben, senin kulun olup sana ibadet ettiğim halde elbetteki rızkımı vereceksin.» Böyle dedikten sonra görevini bıraktı. Eşyalarını toplayıp ibadete yöneldi. Amr b. As Camii'nin bir hücresine kapandı ve vefat edinceye kadar orada kaldı. Orada onbeş ciltlik nahivle ilgili Talik adlı eserini hazırladı. İbn Berrî gibi arkadaşları yanına geliyorlar, ondan ilmî istifadede bulunuyorlardı. Bu eserine de hücrede yazılan Talik anlamına gelen Talikulğurfe adım verdiler. [40]

Abdullah B. Muhammed B. Abdullah

Abdullah b. Muhamed b. Abdullah b. Ömer b. Ahmed b. Mücmi b. Muhammed b. Yahya b. Mabed b. Hazarmerd Ebu Muhammed es-Sarifinî. İbn Muallim adıyla tanınmıştır. Meşhur hadis ulemasından-dır. Ömrü uzun olduğundan birçok hadis aliminden rivayetlerde bulunmuştur. İbn Hibbane tarikiyle Ebu Kasım el-Bagavî ve onun tarikiyle de Ali b. Ca'd'dan hadis rivayet etmiştir ki, biz de kendisinden hadis dinle-imsizdir. Bu vasfı sebebiyle insanlar başka ülkelerden, şehirlerden gelip kendisinden hadis dinliyorlardı. Aralarında Hatib Bağdadî'nin de bulunduğu birçok hadis hafızı ondan hadis dinledi. Güvenilir, gidişatı Övgüye layık, kalbi saf bir kimseydi. Bu senenin cemaziyelevvel ayında seksenbeş yaşında Sarifinde vefat etti. [41]

Hayyan B. Halef

Hayyan b. Halef b. Hüseyin b. Hayyan b. Muhammed b. Hayyan b. Vehb b. Hayyan Ebu Mervan el-Kurtubî. Ümeyye oğulları ile vela bağı vardır. Altmış ciltlik Mağrip Tarihi'ni yazmıştır. Hafız Ebu Ali el-Gassanî; fesahati, doğru sözlülüğü ve belağati hususunda onu övmüş ve şöyle demiştir: «Hayyan b. Halefin şöyle dediğini işittim:

«Üç günden sonra tebrikte bulunmak, dostluğu hafife almaktır. Üç günden sonra baş sağlığı dilemekse musibeti tazelemektir.»

İbn Hallikan dedi ki: «Hayyan b. Halef, bu senenin rebiyülevvel ayında vefat etti. tanıyanlardan biri vefatından sonra onu rüyasında görmüş, ona «Rabbin sana nasıl muamele etti, durumun nicedir?» diye sormuş o da şu cevabı vermişti:

«Allah beni bağışladı. Tarihe gelince ona pişman oldum ama Cenâb-ı Allah kendi lutfuyla beni affetti ve bağışladı.» [42]

Ebu Nasr Es-Secezî El-Vabilî

Sicistan'a bağlı Vabil köyündendir. Çok hadis dinledi. Eser tasnif etti. Hadis rivayet etti. Haremde ikamet etti. el-İbane fi'1-Usûl ve el-İbane fi'1-Füru adlı eserleri vardır. Bazı kimseler hafızası hususunda onun Surî'den daha üstün olduğunu söylemişlerdir. [43]

Muhammed B. Ali B. Hüseyin

Künyesi Ebu Abdullah'tır. Enmatlıdır. İbn Sekine adıyla tanınmıştır. Hicretin 390. senesinde doğdu. Çok hadis dinledi. Yetmişdokuz ya-Şmda bu senede vefat etti. Doğrusunu noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah daha iyi bilir. [44]

Hicretin Dörtyüzyetmişinci Senesi

İbnü'l-Cevzî dedi ki: Bu senenin rebiyülevvel ayında Bağdat'ın batı yakasının Nûbe mahallesine yıldırım düştü. Bu yıldırım bir mescidin avlusundaki iki hurma ağacına isabet etti. Ağaçların tepe kısımlarını yaktı. İnsanlar ağaca tırmanarak ateşi söndürdüler. İndiklerinde hurma ağacı yine yanmaya devam ediyordu.

Bu senede Nizamülmülk'den, Şeyh Ebu İshak eş-Şirazî'ye daha önce kendisine Hanbelîlerle ilgili olarak yazılan bir mektubun cevabı geldi.»

Böyle dedikten sonra îbn Cevzî mektubun özetini nakletmiş ve şöyle demiştir: «Mezhepleri değiştirmek, bir mezhepten başka bir mezhebe intikal etmek mümkün değildir. Bu mıntıkalarda İmam Ahmed b. Han-bel'in mezhebinin taraftarları diğer mezheplere nisbetle daha fazladır. Hanbelî mezhebi, imamlar ve halk nazarında büyük kıymeti haizdir. Sünnetteki payı da bilinmektedir.

İbn Cevzî bu mektuptan uzun uzadıya bahsederek neticede sözünü şöyle sürdürmüştür:

«Bu senenin şevval ayında Hanbelîlerle Nizamiye fakihleri arasında kavga çıktı. İki taraf için halk birbirine düştü. Kimi Hanbelîleri, kimi Nizamiye fakihlerini tuttu. Bu yüzden yirmi kadar adam öldürüldü. Diğerleri yaralandılar. Sonra fitne dindi.

Bu senenin şevval ayının ondokuzunda halife Muktedî'nin, Müstaz-har Ebu'l-Abbas Ahmed adındaki oğlu doğdu. Ülkenin her taran süslendi. Vezir, tebrikleri kabul etmek için makamında oturdu.

Sonra yine şevval ayının yirmi altısında pazar günü halife Mukte-di'nin Ebu Muhammed Harun adındaki diğer oğlu da doğdu.

Bu senede Tâcü'd-Devle Arslan, Şam'ı ele geçirdi. Haleb'i de kuşatma altına aldı.

Bu senede Küfe şehri kendisine ikta olarak verilen Cenfel, insanlara hac ettirdi.»

İbnül-Cevzî'nin anlattığına göre vezir İbn Cüheyr Mekke'de üzerinde hutbe okunması için muazzam bir minber inşa ettirmişti. Mekke'ye vardığında hutbenin orada Mısırlılar adına yeniden okutulmaya başlandığını görünce o minberi kırıp yaktı. [45]

Hicretin Dörtyüzyetmişinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Ahmed B. Muhammed B. Ahmed

Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Yakub b. Ahmed Ebu Bekir el-Yerbuî, Kurrâ idi. Ebü'l-Hüseyin b. Sem'un'dan en son hadis rivayet eden kişiydi. Rivayaette güvenilir, abid ve gidişatı güzel bir kimseydi. Hatib Bağdadî ondan hadis dinleyip yazmış ve «O doğru sözlü bir kimseydi» demiştir. Ahmed b. Muhammed bu senede seksenyedi yasında vefat etti. [46]

Ahmed B. Muhammed

Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Abdullah Ebü'l-Hasan İbn Na-kur el-Bezzaz. Uzun bir ömür yaşayan müsned sahiplerindendir. İbn Hayyan tariki ile Bağavî'den ve dolayısıyla onun üstadlarmdan çok hadis nüshalarını rivayet etmiştir. Mesela Hedbe'nin, Kamil b. Talha'mn, Amr b. Zürare'nin ve Ebu Seken el-Bekrî'nin nüshalarını yalnız kendisi nakletmiştir. Çok hadis rivayet eden derya misali bir kimseydi. Talut., Ubade'ye her bir hadis okuması karşılığında ondan bir dinar alırdı. İşini gücünü bırakıp hadisle iştigal ettiğinden ötürü Şeyh Ebu İshak eş-Şirazî ona, hadis okuması karşılığında ücret almasının caiz olacağı yolunda fetva vermişti. Ahmed b. Muhammed bu senede seksendokuz yaşında vefat etti. [47]

Ahmed B. Abdülmelik

Ahmed b. Abdülmelik b. Ali b. Ahmed. Künyesi Ebu Salih'ti. Müezzindi. Nisaburluydu. Hadis hanzi idi. Çok kitaplar yazdı, derledi ve tasnif etti. Bin şeyhten hadis yazdı. Va'zü nasihat verir, müezzinlik yapardı. Seksen yaşını aşmış iken vefat etti. [48]

Abdullah B. Hasan B. Ali

Künyesi Ebü'l-Kasım'dır. Soy kütüğü şöyledir: Abdullah b. Hasan b. Alı b. Ebi Muhammed el-Hellalî. Ebu Hafs el-Kenanî1 den en son hadis rivayet eden kişidir. Çok hadis aliminden hadis dinledi. Hatibi Bağdadî an rivayetlerde bulundu ve onun rivayette güvenilir bir şahsiyet oluğunu söyledi. Bu senede seksenbeş yaşında vefat etti ve Babü'1-harp rhğa defnedildi. [49]

Abdurrahman B. Mendeh

Abdurrahman b. Mendeh b. Muhammed b. İshak b. Muhammed b.Yahya b. İbrahim Ebü'l-Kasım b. Ebu Abdullah. Hadis'te imamdı. Babasından, İbn Merdeveyh'ten ve çeşitli ülkelerdeki hadis alimlerinden hadis dinledi. Kendisi de birçok beldelere seyahatlerde bulunarak çok miktarda hadis topladı. Vakarlı, ağır başlı, tavrı güzel bir kimseydi. Sünnete tabi idi. Güzel bir hafızası ve sağlam bir zekâsı vardı. Çokça iyiliği emreder, kötülüğü menederdi. Allah yolunda insanların kendisini kınamasından korkmazdı. Mes'ad b. Muhammed er-Reyhanî onun hakkında şöyle demiştir:

«Cenâb-ı Allah İslâmiyeti onun ve Abdullah el-Ensari el-Herevî vasıtasıyla muhafaza etmiştir.»

Abdurrahman b. Mendeh bu senede seksenyedi yaşında İsfahan'da vefat etti. Çok sayıda insan onun cenazesine katıldı. Katılanların sayısını ancak Aziz ve Celil olan Allah bilir. [50]

Abdülmelik B. Muhammed

Abdülmelik b. Muhammed b. Abdülaziz b. Muzaffer b. Ali Ebü'l-Kasım el-Hemedanî. Veli, fakih ve hadis hafızlarındandır. Büceyr lakabını taşırdı. Çok miktarda hadis dinledi. Talebelere çok hadis okurdu. Bu senenin muharrem ayında Rey şehrinde vefat etti ve İbrahim el-Havas'ın mezarının yanına defnedildi. [51]

Şerif Ebu Cafer El-Hanbelî

Soy kütüğü şöyledir: Abdülhalik b. İsa b. Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Abdillah b. Mabed b. Abbas b. Abdilmuttalib el-Haşimi b. Ebi Musa el-Hanbelî el-Abbasî. Fakih, alim, abid, zahid, diyaneti, fazileti, ibadeti, Allah yolunda emri bi'1-ma'ruf ve nehyi anil münker vazifesini yapması ile şöhret bulmuş ve Allah yolunda kınayıcıların kınamasından korkmayan bir kimse idi. Hicretin 411. senesinde doğdu. Kadı Ebu Ya'la b. Ferra'dan ders aldı. Şeyhi onu, kadı İbn Damiganî'nin yanında tezkiye etti, o da onu kabul etti. Ama daha sonra şahidliği terketti. Sa-lihliği ve dindarlığıyla meşhur olmuştu. Halife Kaim Bi-Emrillah can çekişirken kendisini Şerif Ebu Cafer'in yıkamasını ve ona çok şeyler verilmesini, bol miktarda para ödenmesini vasiyet etmişti. Ancak Şerif bunları kabul etmemişti.

Hanbelîlerle Eş'arîler arasında İbn Kuşeyrî yüzünden kavga çıktığı zaman Şerif Ebu Cafer, kendisine saygıda kusur etmeksizin hilafet sarayında gözaltında tutuldu. Fakihler ve diğerleri yanına gelip elini ve başını öpüyorlardı. Sarayda bir müddet kaldı. Nihayet hastalanınca ailesinin yanına gitmesine izin verildi. Bu senenin safer ayının ortasında Perşembe gecesi ailesinin yanında vefat etti ve imam Ahmed b. Han-bel'in mezannın yanma defnedildi. Halk her çarşamba gecesi mezarına lip Kur'an okuyor ve hatim indiriyordu. Kış mevsimine kadar bu hal bövlece devam etti. Kendisine hediye edilen hatimlerin sayısı onbini buldu. Doğrusunu Allah bilir. [52]

Muhammed B. Muhammed B. Abdîllah

Künyesi Ebu'l-Hasan el-Beydavî'dir. Rubul-Kerh mıntıkasındaki Safîî fukahasındandır. Bu senede vefat etti ve babasının mezarının yanına defnedildi. [53]

Hicretin Dörtyüzyetmişbirinci Senesi

Bu senede muzaffer hükümdar ve Tâcü'l-Müluk Tutuş b. Alparslan es-Selçukî Dımaşk şehrini zaptetti. Dımaşk hükümdarı Atsız'ı öldürdü. Atsız Mısırlılara karşı kendisine yardım etmesi için ona haber salmıştı. Tutuş oraya vardığında Atsız onu karşılamak için yola çıkmamıştı. Bu sebeple Tutuş, Atsız'm öldürülmesini emretti ve Atsız hemen öldürüldü. Hazinesinde onyedi miskal ağırlığında kızıl bir yakut, altmış tane inci (incilerin her biri bir miskalden daha ağırdı), 10.000 dinar, ikiyüz altın, eğer ve diğer eşyalar bulundu. Sözünü ettiğimiz Atsız, Harezmli Offun oğlu olup Muazzam lakabını taşımaktaydı. Hayırlı ve sakin hükümdarlardan biri olup gidişatı çok güzeldi. Kalbi temiz, itikadı sağlamdı. Şamlılar arasında Rafızîliği yoketti. Ezanda "Hayya ala hayril amel" cümlesini kaldırdı. Bütün sahabilere rahmet okunmasını, onlar için Allah onlardan razı olsun anlamına gelen (Radiyallahü anhüm) duasının okunmasını emretti. Allah tarafından korunmakta olan ve müslüman-ların sığınağı olan Şam'daki kaleyi onardı. Allah ona rahmet etsin. Toprağını rahmetle ıslatsın. Makamım Firdevs Cenneti yapsın.

Bu senede vezir İbn Cüheyr, Nizamülmülk un önerisi üzerine görevden azledildi. Azil sebebi olarak da Şafiîlerle işbirliği içinde olduğu gösterildi. Sonra halife Muktedî, onu vezirliğe iadesi hususunda Nizamül-mülk'e mektup yazdı. Nizamülmülk de onu serbest bıraktı. Ancak oğlunu vezirliğe tayin etti.

Bu senede Sa'dü'd-Devle Gevherayin, emir olarak Bağdat'a geldi. Namaz vakitlerinde kapısında davul çalındı. Halifeye karşı edepsizlik etti. Atının yularını Firdevs kapısına bağladı. Sultana onun emriyle mektup yazıldı. Sultandan da ona karşı protesto mahiyetinde cevap gel-

Bu senede Küfe şehri kendisine ıkta olarak verilmiş olan Türk emir fl insanlara hac ettirdi. Allah sevabını ve mükâfatını versin. [54]

Hicretin Dörtyüzyetmişbirinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Sa'd B.Alî

Sa'd b. Ali b. Muhammed b. Ali b. Hüseyin Ebü'l-Kasım ez-Zencanî, Hadis toplamak amacıyla çeşitli beldelere seyahatlerde bulundu. Çok hadis alimini dinledi. İmam, hafız ve abid bir kimseydi. Ahir ömründe Mekke'de kötürüm oldu. İnsanlar gidip ondan hayır ve bereket elde etmeye çalışıyorlardı. İbnü'l-Cevzî dedi ki: «Hacer-i Esvedi öper gibi elini öpüyorlardı.» [55]

Süleym B. El-Cevzî

Cevz, Düceyl'e bağlı köylerden birinin adıdır. Süleym, abid ve zahid bir kimseydi. Anlatıldığına göre o her gün bir kuru üzüm tanesi yiyerek yaşamım uzun bir süre böylece devam ettirmiştir. Hadis dinledi, kendisine hadis okundu. Bu senede vefat etti. Allah rahmet etsin. [56]

Abdullah B. Şem'un

Künyesi Ebu Ahmed'dir. Kayravanlıdır. Maliki fakihidir. Bağdat'ta vefat etti. Babü'1-Harp mezarlığına defnedildi. Doğrusunu noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah daha iyi bilir. [57]

Hicretin Dörtyüzyetmişikinci Senesi

Bu senede Gazne hükümdarı Mahmud b. Mes'ud b. Mahmud b. Se-büktekin Hindistan'da birçok kaleyi fethetti. Sonra ganimet elde ederek salimen ülkesine döndü.

Bu senede halife Muktedi Billah'm oğlu Emir Ebu Cafer doğdu. Onun doğumu şerefine Bağdat şehri süslendi.

Bu senede babasının vefatından sonra Musul hükümdarı Emir Şe-refü'd-Devle Müslim b. Kureyş b. Bedran el-Ukaylî hakimiyeti ele aldı.

Bu senede Mansur b. Mervan, bahasının vefatından sonra Bekir diyarına hakim oldu.

Bu senede sultan, Basra mültezimi Yahudi İbn Alla'nın boğulmasını emretti. Zahirelerinden 400.000 dinar aldı. Basra şehrini yıllık 100.000 dinar ve 100 at karşılığında Humartekin iltizam olarak aldı.

Bu senede Nizamulmülk'ün oğlu Ubeydullah Tikrit'i fethetti.

Bu senede Cenfel et-Türkî insanlara hac ettirdi. Mekke'de Mısırlılar adına hutbe okutulmasına son verdi ve Muktedî ile Selçuklu Sultan, Melikşah adına hutbe okutmaya başladı. [58]

Hicretin Dörtyüzyetmişikinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Abdülmelik B. Hasan

Abdülmelik b. Hasan b. Ahmed b. Hayrun. Künyesi Ebu Nasırdır. Cok sayıda hadis dinledi. Zahid ve âbid bir kimseydi. Sürekli oruç tutardı Her gece bir hatim indirirdi. Allah rahmet etsin. [59]

Muhammed B. Muhammed B. Ahmed

Muhammed b. Muhammed b. Ahmed b. Hüseyin b. Abdülaziz b. Mehran el-Akberî. Hilal el-Haffar'dan, İbn Rızkaveyh'ten, Hamma-mî'den ve diğerlerinden hadis dinledi. Faziletli, güzel ve şiir yazan bir kimseydi. Şiirlerinden biri şudur:

«Eskiden göçüp gitmiş olanlarla zamanımızda yaşayan bazı kimseleri düşünüyorum. Bunlar hakkında uzun uzadıya kafa yoruyorum.

Bunlar Ölümlerinden sonra da hatıralarıyla yaşıyorlar.

Bizlerse pasiflik ve pısırıklığımızdan dolayı hayatta iken ölü gibiyiz.»

Muhammed b. Muhammed, bu senenin ramazan ayında yetmiş yaşında vefat etti. [60]

Heyyac B. Abdullah

Şam'lı hatiptir. Hadis dinlemiştir. Zühd, fikıh ve çokça ibadet hususunda zamanının tek şahsiyeti idi. Bir süre Mekke'de ikamet etti. Mek-kelilere fetva veriyordu. Her gün yaya olarak üç kez umre yapıyordu. Mekke'de ikamet ettiği süre zarfında ayakkabı giymedi. Mekkelilerle birlikte yaya olarak Peygamber (s.a.v.)'in mezarını ziyarete giderdi. Aynı şekilde Taif te bulunan İbn Abbas'm mezarım da ziyaret ederdi. Mal biriktirmezdi. Sadece bir gömlek giyerdi. Rafizilerin çıkardıkları savaşlardan biri esnasında Mekke emirlerinden biri onu dövdü. Birkaç gün hasta yattı. Sonra da vefat etti. Vefat ederken seksen küsur yaşındaydı. Allah rahmet etsin.

Doğrusunu noksanlıklardan münezzeh olan yüce Allah daha iyi bilir. [61]

Hicretin Dörtyüzyetmişüçüncü Senesi

Bu senede Sultan Melikşah'm kardeşi Tekiş, Horasan'ın bir kısmını istilâ etti.

Bu senede vaizlerin vaaz vermek için oturmalarına izin verildi. Daha önce İbn Kuşeyrî fitnesi esnasında vaaz etmekten men edilmişlerdi.

Bu senede başlarına Abdülkadir el-Haşimî'yi reis olarak geçiren bir gurup genç tutuklandı. Bunlar, çeşitli yerlerden Abdülkadir'le mektup-laşarak bir örgüt meydana getirmişlerdi. Bunları jurnalleyen kişi İbn Rasul adında biri idi. Bunlar Barasa Camii'nde toplanmaya başlamışlardı. Durumlarından korkuldu. Mısırlılarla işbirliği yapmalarından endişe edildi. Tutuklanmaları emredildi.

Bu senede Cenfel, insanlara hac ettirdi. [62]

Hicretin Dörtyüzyetmişüçüncü Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Ahmed B. Muhammed B. Ömer

Ahmed b. Muhammed b. Ömer b. Muhammed b. İsmail Ebu Abdullah b. Ahdar. Muhaddisti. İbn Şazan'dan hadis dinledi. Zahirî mezhebine mensuptu. Çok Kur'an okurdu, yaşantısı güzeldi. Dünya malı hususunda çok kanaatkardı. Az şeyle yetinirdi. Allah rahmet etsin[63]

Suleyhî

Yemeni istila eden kişidir. Künyesi Ebül-Hasan'dır. Asıl adı AH b. Muhammed b. Ali'dir. Suleyhî onun lakabıdır. Babası Yemen'de kadıydı. Sünniydi. Kendisi büyüyüp ilim öğrendi. Birçok ilimde yükseldi. Karmatî mezhebine mensup bir şiiydi. Sonra onbeş sene müddette hacılara delillik yaptı. İnsanlar arasında onun Yemen'e hakim olacağı söylenmeye başlandı. Yemen mıntıkasında nâmı yayıldı. Tihame hükümdarı Necah'ı öldürdükten sonra şöhreti daha da fazlalaştı. Kısa sürede Yemenin tamamım eline geçirdi. Hicret'in 455. senesinde otoritesi tam olarak yerleşti. Yemen'de Mısır hükümdarı Müstansır el-Ubeydî adına hutbe okuttu. İşte bu senede 2.000 süvari ile hacca gelmek üzere yola çıktı. Said b. Necah hac mevsiminde az sayıdaki adamıyla karşısına çıktı. Suleyhî onlarla savaştı. Hem kendisi hem kardeşi öldürüldü. Said b. Necah da onun memleketine ve malına el koydu. Suleyhî'nin şiirlerinden biri şudur:

«Hindi kılıçlarının beyazlığını hindi mızrakların siyahığıyla nikahladım.

Onların başları enli olup kesicidirler.

Aynı şekilde süngü uçlarının da ancak ömürler serbest bırakıldığı yerde nikâhlanmaları mubah olur.» [64]

Muhammed B. Hüseyin

Muhammed b. Hüseyin b. Abdullah b. Ahmed b. Yusuf b. Şiblî. Künyesi Ebu Ali'dir. Şairdir. Bağdatlıdır. Hadisleri senedleriyle rivayet etmiştir. Yüksek seviyede şiirleri vardır. Şiirlerinden bazılarını örnek olarak sunuyorum:

«Özür beyan edene de kınayıcıya da sevinç ve sıkıntı anlarında durumunu belli etme.

Acıyanların merhameti için tıpkı düşmanca sevinen kimselerinki gibi kalpte bir acılık vardır.»

«Cimri kişi mal toplamakla ömrünü tüketir.

Oysa olaylara ve varislere malini bırakır.

Tıpkı ipek böceği gibi ki, ürettiği şey kendisini boğar

Ama başkaları onun ürettiğinden yararlanır.» [65]

Yusuf B. Hasan

Yusuf b. Hasan b. Muhammed b. Hasan. Künyesi Ebü'l-Kasım el-Askeri'dir. Horasan'ın Zencan şehrindendir. Hicretin 395. senesinde doğdu. Ebu İshak eş-Şirazî'den fıkıh öğrendi. Ebu İshakin en büyük öğ-rencilerindendi. Abid, takvalı huşulu, zikir esnasında çok ağlayan, kendini ibadete veren bir kimseydi. Bu senede seksen yaşına

merdiven dayamış iken vefat etti. [66]

Hicretin Dörtyüzyetmişdördüncü Senesi

Bu senede Ebu Kamil Mansur b. Nuru'd-Devle Debis, babasının sahip olduğu mıntıkalara sahip oldu. Sultan ve halife ona hiîât giydirdiler.

Bu senede Şerefü'd-Devle Müslim b. Kureyş Harran'ı zaptetti. Urfa emiri ile barış anlaşması yaptı.

Bu senede Dımaşk valisi Tutuş b. Alparslan Antartus şehrini fethetti.

Bu senede halife, İbn Cüheyrî Sultan Melikşah'a göndererek kızıyla evlenmek istediğini bildirdi. Kızın annesi bu evliliğe olumlu cevap verdi. Yalnız halifenin ondan başka bir kadınının veya cariyesinin bulunmamasını halifenin onun yanında yedi gün müddetle kalmasını şart koştu. Bu şarta uyuldu. [67]

Hicretin Dörtyüzyetmişdördüncü Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Davud B. Sultan B. Melikşah

Babası vefatına çok üzüldü. Neredeyse kendini öldürecekti. Emirler onu intihardan men ettiler. Bulunduğu şehirden başka bir şehre göçtü. Kadınlar ona ağıt yaktılar. Bu haber Bağdat'a ulaşınca halifenin veziri, taziyetleri kabul etmek için bir meclis kurup oturdu. [68]

Kadı Ebü'l-Velîd El-Bacû

Soy kütüğü şöyledir: Süleyman b. Halef b. Sa'd b. Eyyub et-Tecibi el-Endülüsi el-Baccî. Maliki fakihi idi. Fıkıhta ve hadiste çok eser veren hafızlardan biriydi. Hadis dinledi. Hadis toplamak için hicretin 426. senesinde maşrık diyarına seyahatte bulundu. Orada çok hadis dinledi ve zamanın hadis imamlarıyla buluştu. Mesela kadı Ebu Tayyip et-Taberî ve Ebu İshak eş-Şirazi ile görüştü. Üç sene müddetle Şeyh Ebu Zer el-Herevî ile birlikte Mekke'de mücavir olarak kaldı. Üç sene de Bağdat'ta ikamet etti. Musul'da da kadı Ebu Cafer es-Semmanî'nin yanında bir sene kaldı. Ondan fikıh ve usul öğrendi. Hatib Bağdadî'den hadis dinledi. Hatib de ondan hadis dinlemiştir. Kendisinden şu iki güzel beyti rivayet etmiştir:

«Bütün ömrümün bir saat kadar olduğunu Kesin olarak anladığıma göre Ne diye bu dünyada bir misafir gibi olmayayım Ve ömrümü salah ve itaatle geçirmiyeyim?»

Onüç seneden sonra kendi beldesine döndü ve orada kadılık yaptı. Anlatıldığına göre Halep kadılığı da yapmıştır. İbn Hallikan böyle demiştir. Yine İbn Hallikan dediki:

«Onun çeşitli eserleri vardır. Muvatta'ın şerhi olan el-Münteka, İhkâmu'l-Fusûl fi Ahkâmil Usul, el-Cerh ve't-Ta'dil gibi eserleri ve daha başka eserleri de vardır.»

Kadı Ebu Velid, hicretin 403. senesinde doğdu. Bu senenin yani hicretin 474. senesinin receb ayının yirmi dokuzunda Perşembe gecesi akşamla yatsı arasında vefat etti. [69]

Ebü'l-Ağar Debis B. Ali B. Mezyed

Nurü'd-Devle lakabını taşırdı. Bu senede seksen yaşında vefat etti. Altmış küsur sene emirlik yaptı. Kendisinden sonra yerine oğlu Ebu Kamil geçti. Ona da Behaü'd-Devle lakabı verildi. [70]

Abdullah B. Ahmed B. Rıdvan

Künyesi Ebü'1-Kasım'dır. Bağdatlıdır. Reislerdendi. Şakika'da üç sene hastalık çekti. Karanlık bir odada kaldı. Ne ışık görebiliyor, ne de ses duyabiliyordu. Bu senede vefat etti. Allah rahmet etsin. [71]

Hicretin Dörtyüzyetmişbeşinci Senesi

Bu senede Müeyyedü'I-Mülk Bağdat'a gelip babasının medresesine konakladı. Üç namaz vaktinde kapısında davullar çalındı.

Bu senede şeyh Ebu İshak eş-Şirazî, Sultan Melikşah ile Vezir Niza-mülmülk'e elçi olarak gitti. Ebu ishak hangi şehirden geçerse mutlaka o şehir halkı çoluk çocukları ve kadınlarıyla onu karşılamaya çıkarlar, ondan uğur ve bereket beklerler, yüzlerini ve ellerini üzengisine sürerlerdi. Bazan da katırının toyuğunun bastığı yerin toprağını teberrüken alırlardı. Savâ'ya ulaştığında şehir halkı onu karşılamaya çıktı. Kunduracı pazarından geçmekte iken esnaf dükkanlarmdaki çocuk ayakkabılarını onun ve etrafindakilerin üzerine saçtı. Şeyh Ebu İshak bu duruma hayretle baktı.

Bu senede Sultan Melikşah'ın kızma halife yeniden talip oldu. Kızın annesi de 400.000 dinar mehir istedi. Sonra 50.000 dinar üzerinden anlaştılar.

Bu senede Sultan Melikşah, kardeşi Tutuş'la savaştı. Onu esir aldı. Sonra salıverdi. Dımaşk'a ve oraya bağlı mıntıkalara otoritesini yerleştirdi.

Bu senede Cenfel, insanlara hac ettirdi. [72]

Hicretin Dörtyüzyetmişbeşinci Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Abdülvehhab B. Muhammed

Abdülvehhab b. Muhammed b. İshak b. Muhammed b. Mendeh. Künyesi Ebu Ömerdi. Hadis hafızıydı. Hadis dinlemek ve toplamak amacıyla çeşitli memleketlere seyahatlerde bulundu. Çok hadis dinledi. Bu senede İsfahanda vefat etti. [73]

İbn Makûla

Emir Ebu Nasır Ali b. Vezir Ebül-Kasım Hibetullah b. Ali b. Cafer b. Alkan b. Muhammed b. Dülef b. Ebi Dülef et-Temünî el-Emir Sa'dü'l-Mulk Ebu Nasr İbn Makûla. Hadis imamlarından ve önde gelen ümerâ-I a^ , Hadis derlemek için çeşitli yerleri dolaştı. Birçok yerlere seyahat- ^lundu- Çok sa^da hadis dinledi. el-İkmal fi'1-Müştebeh min Es-"~TCal adİ1 eseri tasnif etti. Bu, daha önce misli yazılmamış daha da derecesine ulaşılamamış kıymetli bir kitaptır. Ancak İbn Nok-maml ldrâkadh bir kitap yazarak bunun atladığı bazı kısımları tatar fT^"*' Ibn Makûla> bu senede Kirman şehrinde kölelerinden biri atından öldürüldü. Hicretin 420. senesinde doğmuş, ellibeş sene ^Şamıştı İbn Hallikan dediki: İbn Makûla'nın hicri 479. senede, 487. senede öldürüldüğüne dair çeşitli zayıf rivayetler vardır. Babası, halife Kaim Bi Emrillah'ın veziriydi. Amcası Abdullah b. Hüseyin, Bağdat kadılığı yaptı. İbn Makûla'ya niçin emir adı verildiğini bilemiyorum. Yalnız dedesi emir Ebu Dülefe mensubiyeti sebebiyle kendisine bu ad verilmiş olabilir. Aslı Cerbazkan şehrindendir. Hicretin 421. senesinin şaban ayında Akbera'da doğdu. Hatib Bağdadî "el-Mü'fenef adlı bir kitap tasnif etmiş. Bu kitabında Darekutnî ile Abdülgani b. Said'in el-Mu'tenef vel-Muhtelef adlı eserini bir araya getirmişti. İbn Makûla geldi. Hatibin eserine ilaveler yaptı ve bu kitabına el-İkmal adını verdi. Bu kitabında kullandığı ifadeler son derece açık seçikti. Karışıklıkları ve kelimelerin, baş ve orta kısımlarının okunuşu hususundaki şüpheleri izale etti. Bunun gibi bir eser daha önce yazılmış değildi. Emir b. Makûla bu eseri vermekten başka bir fazilet ve üstünlüğe muhtaç değildir. Bu eserinde geniş ilimlere sahip olduğu, zaptının sağlam olduğu, imlasının güzel olduğu, sanatında muhkem olduğu ispatlanmaktadır. Şu şiir kendisine nis-bet edilmiştir:

«Horlandığın bir yerden, çadırını yıkıp göç

Zilletten uzak dur. Çünkü zillet, kendisinden uzak durulması gereken bir şeydir.

Bulunduğun vatanda küçük düşürtilürsen başka bir yere göç Çünkü taze öd ağacı kendi vatanında odun sayılmaktadır.» [74]

Hicretin Dörtyüzyetmişaltıncı Senesi

Bu senede Amidü'd-Devle b. Cüheyr, halifenin vezirliğinden azledildi. O da ailesi ve çoluk çocuğuyla sultan Melikşah'm yanma gitti. Sultanın veziri Nizamülmülk'le görüştü. Nizamülmülk de onun oğlu Fahrü'd-Devle'yi Diyarbakır valiliğine tayin etti. Fahrü'd-Devle de hi-latlar, davullar ve askerlerle Diyarbakır yoluna koyuldu. Nizamülmülk ona, Diyarbakır'ı İbn Mervan'm elinden almasını ve orada kendi adına hutbe okutmasını, adını sikkeler üzerine yazdırmasını emretti. Fahrü'd-Devle gidip Diyarbakır'ı İbn Mervan'm elinden aldı. Oradaki hakimiyetlerine son verdi. Nitekim bu husus ileride de anlatılacaktır.

Amidü'd-Devle b. Cüheyr'den boşalan hilafet vezirliğine Ebü'l-Fe-tih Muzaffer b. Reissü'r-Rüesa atandı. Sonra o da bu senenin şaban ayında bu görevden azledildi. Yerine Ebu Şüca Muhammed b. Hüseyin atandı. Ona Zahirü'd-Din lakabı takıldı.

Bu senenin cemaziyelahir ayında Şeyh Ebu İshak eş-Şirazî'nin vefatından sonra Müeyyedü'1-Mülk Ebu Said Abdurrahman b. Me'mun Nizamiye medresesi müderrisliğine atandı.

Bu senede Harranhlar Şerefü'd-Devle Müslim b. Kureyş'e isyan ettiler. O da gelip şehri kuşatma altına aldı. Fethetti. Surlarını yıktı. Harran kadısı İbn Halbe ile iki oğlunu sur üzerinde astı.

Bu senenin şevval ayında Ebü'l-Mehasin b. Ebi Rıza öldürüldü. Bu olay Şöyle gelişmişti: Ebü'l-Mehasin, Nizamülmülk'ü Sultan Melikşah'a iurnallemiş ve «Onları bana teslim et ki onlardan bir milyon dinar alıp sana vereyim» demişti. Derken Nizamülmülk büyük bir ziyafet hazırlamış, binlerce Türkten oluşan kölelerini ziyafette hazır bulundurmuş, ziyafete gelen Melikşah'a şöyle demeye başlamıştı:

«Bütün bunlar senin malların, paraların, vakfettiğin medreselerle kervansarayların gelirlerinden elde edilmiştir. Bunların dünyada sana şükran borcu, ahirette de sevab ve mükâfatı vardır. Malların, paraların ve bütün sahip olduğun şeyler senin önündedir. Senin olsun. Ben bir hırka ve zaviye ile yetineceğim.»

Nizamülmülk'ün böyle deirîesi üzerine Sultan Melikşah, Ebü'l-Me-hasin'in öldürülmesini emretti. Çünkü Nizamülmülk onun nazarında büyük, itibarlı ve gözde bir şahsiyetti. Ebu'l-Mehasm öldürdükten sonra babasını da Tuğra katipliğinden azletti ve bu göreve Müeyyedül-

mülk'ü atadı.

Bu senede Küfe şehri kendisine ikta olarak verilmiş olan Cenfel et-Türkî insanlara hac ettirdi. [75]

Hicretin Dörtyüzyetmişaltıncı Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Şeyh Ebu İshak Eş-Şirazî

Asıl adı İbrahim b. Ali b. Yusuf el-Firuzabadîdir. Firuzabad, Fars eyaletinin köylerden biridir. Başka bir rivayete göre burası Harezm şehrinin başka bir adıdır. Ebu İshak, Şafiîlerin şeyhi ve Bağdat'taki Nizamiye medresesinin müderrisi idi. Hicretin 393. senesinde, zayıf bir riyasete göre ise 396. senesinde doğdu. Fars eyaletinde Ebu Abdullah el-Beydavî'den fıkıh öğrendi. Kadı Ebu Tayyip et-Taberî'den fıkıh dersleri aldı. İbn Sazan'dan ve Berkanî'den hadis dinledi. Zahid, abid, takvah, kadri yüce, saygın, fıkıh ve usul ile hadiste imam idi. Bir çok ilimden haberdardı. Faydalı birçok tasnif eserleri vardır. Mesela el-Mühezzeb fil Müzehheb, et-Tenbih, en-Nüket fı'1-Hilaf, el-Lüma' fi Usuli'1-Fıkh, et-abrısa, Tabakatü'ş-Şafnye gibi eserler ve daha bir çok eserler ona ait-

Ben derim ki; onun biyografisini Şerhü't-Tenbih adlı eserin baş ta-rafinda uzun uzadıya anlatmışımdır. Şeyh Ebu İshak bu senenin cema-zıyelahir ayının yirmibirinde pazar gecesi Ebü'l-Muzaffer b. Reisü'r-Rü-esa'nın evinde vefat etti. Ebu'1-Vefa b. Ukayl el-Hanbelî, cenazesini yikadı. Namazını da hilafet sarayının Babü'l-Firdevs kısmını da kıldırdı. Cenaze namazına Muktedi Bi Emrillah da katıldı. Cenaze namazını kıldırmak için Ebu'1-Feth Muzaffer b. Reisü'r-Rüesa öne geçti. O gün vezirlik elbisesi giymişti. Camiü'l-Kasır'da ikinci kez cenaze namazı kılındı. Bab-ı İbriz'de mezarlığın köşesinde bir türbeye defnedildi. Yüce Allah rahmet etsin. Sağlığında ve ölümünden sonra şairler onu övdüler. Yüksek ve güzel manalar içeren şiirleri vardır. İbn Hallikan onun şu şiirini nakletmiştir:

«İnsanlara vefalı bir dost sordum.

Bunu bulmana imkân yok dediler.

Eğer bulursan hür kimsenin eteğine tutun.

Çünkü dünyada hür kimse gerçekten azdır.»

İbn Hallikan dedi ki: Şeyh Ebu İshak eş-Şirazî vefat edince fakihler Nizamiye medresesinde onun için taz'iyet kabul ettiler. Müeyyedü'l-Mülk Ebu Sa'd el-Mütevellî onun yerine müderrisliğe atandı. Nizamül-mülk bu durumdan haberdar olunca şöyle yazdı: «Şeyh Ebu İshak eş-Şirazî için medresesinin bir sene kapatılması vacip oldu.» Böyle dedikten sonra onun yerine Şeyh Ebu Nasr b. Sebbağ'ın ders vermesini emretti. [76]

Tahir B.Hüseyin

Tahir b. Hüseyin b. Ahmed b. Abdullah el-Kawaf. Kur'an okudu, hadis dinledi. Kadı Ebu Tayyib et-Taberî'den fıkıh dersleri aldı. Fetva verdi. Müderrislik yaptı. Mansur Camii'nde münazara ve fetva için teşkil ettiği bir meclisi ve halkası vardı. Takvalı ve zahid bir kimseydi. Elli sene müddetle mescidine kapandı. Bu senede seksenaltı yaşında vefat etti. İmam Ahmed b. Hanbel'in mezarının yakınma defnedildi. Allah ona da bize de rahmet etsin. [77]

Muhammed B. Ahmed B. İsmail

Künyesi Ebu Tahir'dir. Enbarlıdır. Hatipti. İbn Ebi Sefer adıyla meşhur olmuştur. Birçok beldeleri dolaştı. Çok hadis dinledi. Güvenilir, salih, faziletli ve abid bir kimseydi. Hatib Bağdadî ondan hadis dinledi. Tasnifatını ondan rivayet etti. Muhammed b. Ahmed bu senenin cema-ziyelahir ayında Enbar şehrinde yüz yaşına yaklaşmış iken vefat etti. Allah rahmet etsin. [78]

Muhammed B. Ahmed B. Hüseyin B. Cerrade

Bağdat'taki reislerdendi. Servet sahibi, mürüvvetli bir kimseydi. Serveti 300.000 dinar olarak tahmin edilirdi. Aslen Akberalıydı. Bağdat'ta ikamet etti. Bağdat'ta müstakil otuz mesken içeren büyük bir evi (çiftliği) vardı. Evinde hamamı ve bostanı da vardı. Evi iki kapılıydı. Her kapısında bir mescid vardı. Evi o kadar genişti ki bir mescitteki müezzin ezan okurken diğer mescidler o ezanı duymazlardı. Hicretin 450. senesinde Besasirî savaşı esnasında halife Kaim'in zevcesi saraydan çıkıp o eve yerleşmişti. Emir Kureyş b. Bedran'a, kendi evini himaye etmesi için onbin dinar para göndermişti. Muhammed b. Ahmed Bağdat'ta kendi adıyla bilinen mescidi inşa ettirmiş, orada binlerce insan Kur'an'ı hatm etmiştir. Bu büyük servete sahip olmakla birlikte tüccar kılığını üzerinden çıkarmazdı. Bu senenin zilkade ayının sonunda vefat etti ve Kazvinî'nin türbesinin yanına defnedildi. Allah ona da bize de rahmet etsin, amin. [79]

Hicretin Dörtyüzyetmişyedinci Senesi

Bu senede halifenin veziri Fahrü'd-Devle b. Cüheyr ile Diyarbakır valisi İbn Mervan arasında savaş vuku buldu. İbn Cüheyr Arap mülkünü istila etti. Kadınlarını, çocuklarını esir aldı. Ülkeyi ele geçirdi. Beraberinde Seyfü'd-Devle Sadaka b. Mansur b. Debis b. Ali b. Mezyed el-Esedî de vardı. Esir aldığı araplardan bazısını salıverdi. İnsanlar bu iyiliğinden ötürü ona teşekkür ettiler. Şairler onu övdüler.

Bu senede Sultan Melikşah, Amidü'd-Devle b. Cüheyr'i büyük bir ordunun başında Musul'a sevk etti. Beraberinde Şam ve Musul Atabeg-lerinin dedesi Kasîmü'd-Devle Aksungur da vardı. Bunlar gidip Musul'u ele geçirdiler.

Bu senenin şaban ayında Süleyman b. Kutalmış Antakya'yı zaptetti. Şerefü'd-Devle Müslim b. Kureyş şehri ondan kurtarmak istedi. Ancak Süleyman onu hezimete uğratıp öldürdü. Müslim b. Kureyş, halkına çok iyi davranan hayırlı ve seçkin hükümdarlardandı. Her şehrinde ve kasabasında bir vali, kadı ve haber sahibi vardı. Sindiye'den Menbic'e kadar hükmederdi. Öldürülmesinden sonra yerine kardeşi İbrahim b. Kureyş geçti. İbrahim, senelerden beri zindandaydı. Salıverildi ve tahta geçti.

Bu senenin receb ayının yirmisinde Sancar'da Sultan Sencer b. Melikşah dünyaya geldi.

Bu senede Sultan Melikşah'ın kardeşi Tekiş isyan etti. Sultan Me-ukşah onu yakalayıp gözlerine mil çektirdi ve onu zindana attırdı.

Bu senede Emir Humartekin el-Hasnanî insanlara hac ettirdi. Çünkü insanlar emir Cenfel'in yolda kendilerini çok zorladığını söyleyerek Şikâyetçi oldular. Kendilerinden haraç aldığını ifade ettiler. Bir defasın-a ^ufe'den yola koyduğu hacıları zorla onyedi günde Mekke'ye ulaştır[80]

Hicretin Dortyuzyetmışyedıncı Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Ahmed B. Muhammed B. Dubest

Künyesi Ebu Sa'd en-Nisaburî'dir. Sofilerin şeyhiydi. Nisabur şehrinde fakir sofilerin sığındıkları bir tekkesi vardı. Bu tekkenin kapısından bir deve, binicisiyle birlikte girebiliyordu. Kapı çok yüksekti. Mekke yolu kesildiğinde Tecrit ve Bahreyn üzerinden defalarca hacca gitti. Fakir bir cemaatı etranna topladı. Arap kabilelerinden yardım toplayarak Mekke'ye ulaştı. Bu senede doksan yaşını aşmış iken vefat etti. Allah ona da bize de rahmet etsin. Vefatından önce yerine oğlu İsmail'in geçmesini vasiyet etti. O da babasının yerine tekkenin şeyhliğine geçti. [81]

İbn Sabbağ

eş-Şamil adlı eserin sahibidir. Asıl adı Abdüsseyid b. Muhammed b. Abdülvahid b. Ahmed b. Cafer'dir. İmamdı. Künyesi Ebu Nasr b. Sab-bağ'dı. Hicretin 400. senesinde doğdu. Bağdat'ta Ebu Tayyib et-Taberî'den fikıh dersleri aldı. Nihayet Irak'ta bütün Şafiîlerin reisi oldu. Faydalı eserler tasnif etti. "eş-Şâmil fi'1-Mezheb" bu eserlerden biridir. Nizamiyede ilk ders veren odur. Bu senede vefat etti ve Kerh mahallesindeki evinde defnedildi. Sonra Bab-ı harb mezarlığına nakledildi. Allah rahmet etsin.

İbn Hallikan dedi ki: «İbn Sabbağ Iraklıların fakihi idi. Ebu İshak'a benzerdi.»

İbn Sabbağ, mezhebi Ebu İshak'tan daha iyi bilirdi. Bu hususta insanlar uzak diyarlardan yanına gelirler, ondan ders alır, fetva sorarlardı.

İbn Sebbağ; eş-Şamil fi'1-Fıkh, el-Utnde fi Usulfl-Fikh adlı eserleri tasnif etti. Nizamiyede ilk müderrislik yaptı. Yirmi gün sonra azledilerek yerine Şeyh Ebu İshak getirildi. Şeyh Ebu İshak vefat edince yerine Ebu Sa'd el-Mütevellî getirildi. Ondan sonra da İbn Sabbağ yerine müderris olarak atandı. Güvenilir, hüccet ve salih bir kimseydi. Hicretin 400. senesinde doğdu. Ahir ömründe gözlerini kaybetti. Allah ona da bize de rahmet etsin. [82]

Mes'ud B. Nasır

Mes'ud b. Nasır b. Abdullah b. Ahmed b. İsmail. Künyesi Ebu Sa'd es-Secerîdir. Hadis hafızıydı. Hadis derlemek amacıyla çeşitli beldelere seyahatlerde bulundu. Çok hadis âliminden ders aldı. Hadis dinledi. Kıymetli kitaplar derledi. Yazısı düzgündü. Nakli sahihti. Hafızası sağlamdı. Bu senede vefat etti. Allah ona da bize de rahmet etsin.[83]

Hicretin Dörtyüzyetmişsekizinci Senesi

Bu senenin muharrem ayında Ercan'da deprem oldu. Çok sayıda Rum ve bunların davarları öldü.

Bu senede Irak, Hicaz ve Şam'da humma ve taun gibi hastalıklar çoğaldı. Bu hastalıkların ardı sıra ani ölümler meydana geldi. Sonra çöl-lerdeki vahşi hayvanlar Öldü. Bunun ardı sıra davarlar da öldü. Bu yüzden süt ve et çok pahalandı. Bulunamaz oldu. Bununla birlikte Bağdat'ta Rafizîlerle Sünnîler arasında büyük bir çatışma meydana geldi. Bu çatışma yüzünden çok sayıda insan öldürüldü.

Bu senenin rebiyülevvel ayında ortalığı karartan, kumları savuran şiddetli bir fırtına çıktı. Hurma ağaçları ve diğer çok sayıda ağaç kökünden söküldü. Ülkenin birçok yerine yıldırım düştü. Öyleki bazı kimseler kıyamet koptuğunu sandılar. Sonra ortalık aydınlandı. Etraf sakinleş-ti. Allah'a hamd olsun.

Bu senede halifenin oğlu Ebu Abdillah el-Hüseyin doğdu. Bu doğum sebebiyle Bağdat şehrinin her tarafı süslendi. Davullar ve zurnalar çalındı. Çokça sadaka verildi.

Bu senede Fahrü'd-Devle b. Cüheyr, Amid, Meyyafarikin, Ceziretü İbn Ömer ve daha birçok beldeleri istila etti. Bu senede Mervani hakimiyetine son verildi.

Bu senenin ramazan ayının onikisinde Ebu Bekir Muhammed b. Muzaffer eş-Şamî, Bağdat kadilkudatı Ebu Abdillah ed-Damiganî'nin vefatından sonra kadilkudathğa atandı. Divanda kendisine hilât giydirildi.

Bu senede Cenfel insanlara hac ettirdi. Gidişinde de dönüşünde de Peygamber (s.a.v.)'in mezarını ziyaret etti ve «Öyle sanıyorum ki bu benim son haccını olacaktır» dedi ve öyle de oldu.

Bu senede halife Muktedî'nin, her mahallede emri bil maruf ve neh-yi anilmünker görevinin yenilenmesine dair fermanı çıktı. Zımmilerin de değişik elbiseler giymeleri, oyun ve eğlence aletlerinin kırılması, içki küplerinin boşaltılması, fesatçıların ülkeden kovulması bu fermanda emrediliyordu. Allah mükâfatını versin ve ona rahmet etsin. [84]

Hicretin Dörtyüzyetmişsekizincî Senesinde Vefat Eden Şahsiyetler

Ahmed B. Muhammed B. Hasan

Ahmed b. Muhammed b. Hasan b. Muhammed b. İbrahim b. Eyyub Bekir el-Furekî. Üstad Ebu Bekir b. Furek'in torunudur. Bağdat'ı edindi. Nizamiye medresesinde insanlara vaaz verirdi. Onun se-

bebiyle mezhepler arasında fitne meydana geldi.

İbnü'l-Cevzî dedi ki: «Ahmed b. Muhammed dünyayı tercih ederdi. İpekli elbiseler giyinmekten sakınmazdı. Kömür vergisi alırdı. Hanbelî-lerle Eş'arîler arasına düşmanlık bıraktı. Altmış küsur yaşında iken bu senede vefat etti ve Meşraatü Zaviye de Eş'ari'nin mezarının yamna defnedildi.» [85]

Hasan B. Ali

Künyesi Ebu Abdullah el-Merdusî'dir. Kendi zamanının insanlarının reisiydi. Mürüvvet bakımından onların en mükemmeliydi. Büvey-hiler zamanında hizmet etti ve bu zamana kadar yaşadı. Hükümdarlar ona saygı gösterirler, ona gönderdikleri mektupların altım «kulu ve hizmetkârı» diyerek imzalarlardı. Çokça sadaka verir, namaz kılar, iyilik ve ihsanda bulunurdu. Doksanbeş yaşına varmıştı. Vefatından beş sene önce kendi şahsı için bir mezar ve kefen hazırlamıştı. [86]

Ebu Sa'd El-Mütevellî

Abdurrahman b. Me'mun b. Ali Ebu Sa'd el-Mütevelli. et-Tetimme adlı eserin musannifidir. Ebu İshak eş-Şirazî'den sonra Nizamiye medresesinde müderrislik yapmıştır. Fesahat ve belagat sahibi olup birçok ilimde üstad idi. Bu senenin şevval ayında ellialtı yaşında iken vefat etti. Allah ona da bize de rahmet etsin. Cenaze namazını kadı Ebu Bekir eş-Şaşî kıldırdı. [87]

İmamü'l-Haremeyn

Abdülmelik b. Şeyh Ebu Muhamnled Abdullah b. Yusuf b. Abdullah b. Yusuf b. Muhammed b. Hayaveyh Ebü'l-Meali el-Cüveynî. Cüveyn, Nisabur'un kasabalarından birinin adıdır. Abdulmelik'e İmamü'1-Ha-rameyn lakabının verilmesinin sebebi, onun dört sene müddetle Mekke'de mücavir olarak yaşamış olmasıdır.

İnıanıü'l-Harameyn hicretin 419. senesinde doğdu. Hadis dinledi. Babası şeyh Ebu Muhammed el-Cüveynî'den fıkıh dersleri aldı. Babasından sonra onun yerinde ders vermeye başladı. Kadı Hüseyin'den fıkıh öğrendi. Bağdat'a geldi. Orada da fıkıh dersleri aldı. Hadis rivayet etti. Mekke'ye gitti. Dört sene müddetle orada mücavir olarak kaldı. Sonra Nisabur'a döndüğünde müderrislik, hatiplik ve vaizlik görevleri kendisine verildi. el-Matlab fi Dirayeti'l-Mezheb, el-Burhan fi Usuli'l-Fıkh ve diğer birçok ilme dair eserler verdi. Talebeler yanına gelip ders aldılar. Çeşitli şehirlerden, beldelerden öğrenciler yamna geldiler. Meclisine üçyüz fıkıh Öğrencisi gelirdi. Onun biyografisini Tabakat adlı eserde detaylı olarak anlatınışımdır. Bu senenin rebiyülevvel ayının virmibeşinde elliyedi yaşında vefat etti. Kendi evinde defnedildi. Sonra babasının mezarının yanma nakledilerek oraya gömüldü.

İbn Hallikan dedi ki: İmamü'l-Harameyn'in annesi bir cariye idi. Babası onu, kitap istinsahı yaparak sağladığı parayla satın almıştı ve ona kendisinden başka bir kadının İmamü'l-Harameyn'i emziremeye-ceği'ni söyledi. Bir defasında kadının biri gelip İmamü'l-Harameyn'i em-zirdi. Babası bunu farkedince gelip İmamü'l-Harameyn'i başaşağı çevirdi. Elini karnının üzerine koydu. Diğer elinin de parmağıyla boğazına bastırdı ve o kadından emdiği sütü kusturdu. Îmamü'l-Harameyn'in meclisinde münazara yaptığı esnada bazan durakladığı olurdu ve «bu o kadından emdiğim ama sonradan kusmuş olduğum süt sebebiyle oluyor» derdi.

Hicazdan kendi memleketi Nisabur'a döndüğünde imam-hatiplik müderrislik ve vaizlik görevleri kendisine verildi. Otuz sene müddetle hiç kimseyle tartışmadı. Münazara yapmadı. Bütün ilimlere dair eserler tasnif etti. en-Nihaye adlı eserinin bir benzeri İslâm tarihinde yazılmış değildir.

Hafiz Ebu Cafer dedi ki: Şeyh Ebu Ishak eş-Şirazî'nin Imamü'1-Ha-rameyn'e şöyle dediğini işittim: «Ey maşrık ve mağripte yaşayan insanlara fayda veren kişi! Sen bugün imamlar imamısın.»

Eserlerinden bazıları şunlardır:

eş-Şamil fi Usuli'd-Din

el-Burhan fi Usuli'1-Fıkh

Telhisü't-Takrib

el-İnşâd

el-Akidetü'n-Nizamiye

Gıyasü'1-Ümem.

Bunlar ve bunlardan başka adlarını verdiği ama tamamlayamadığı bazı eserleri de vardır. Vefat edince cenaze namazını oğlu Ebü'l-Kasım kıldırdı. Cenazesi sebebiyle çarşı pazardaki işyerleri kapatıldı. 400 kadar olan öğrencileri de kalemlerini ve okkalarım kırdılar ve bir sene öylece kaldılar. İmamü'l-Harameyn için birçok ağıt yakıldı. Onun için yakılan ağıtlardan biri şudur:

«Alemlerin kalpleri ateş üzerindedir.

Halkın günleri artık geceleri andırmaktadır.

imam Ebü'l-Mealî artık ölmüştür.

Bundan sonra birgün dahi ilim ehlinin dalları hiç meyve verir mi?[88]

Muhammed B. Ahmed B. Abdullah B. Ahmed

Künyesi Ebu Ali b. Velid'dir. Mutezile şeyhi idi. Onlara müderrislik yapardı. Ehl-i Sünnet mensupları onu protesto ettiler. Bunun üzerine o elli sene müddetle evine kapanıp kaldı ve nihayet bu senenin zilhicce ayında vefat etti. Şoniziye mezarlığına defa edildi. Cennet'teki çocuklarla dübürlerinden cinsel ilişki kurmanın mubah olduğu hususunda Şeyh Ebu Yusuf el-Kazvinî ile tartışan ve münazara yapan bu kişidir. Şeyh Ebu Yusuf el-Kazvinî Mutezili olup tefsirciydi. İbn Ukayl onların bu konuda tartıştıklarını söylemiştir. Yanlarında bizzat kendisinin de bulunduğunu söylemiştir. İbn Ukayl'ın naklettiğine göre Muhanımed b. Ahmed b. Abdullah Cennet'teki çocuklarla dübürlerinden ilişki kurmanın mubah olduğunu, orada bir kötülük ve mefsedetin söz konusu olamayacağını söylemiş, Ebu Yusuf el-Kazvinî ise ona şu karşılığı vermiştir:

- Böyle bir şey ne dünyada ne de ahirette mubah olamaz. Hem Cennet'teki çocukların dübürlerinin olacağım nereden çıkarıyorsun? Dübür yani mak'at dünyada defi hacette bulunmak için yaratılmış bir organdır. Bu, insandaki sıkıntıyı ve pisliği giderir. Ama Cennet'te böyle bir durum söz konusu değildir. Cennetliklerin yedikleri şeylerin artıkları ter olarak cildlerinden dışarıya çıkar. Onlar zayıf kimselerdir. Karınları şişkin değildir. Dolayısıyla mak'atlarının olmasına da ihtiyaçları yoktur. Bu sebeple senin bu söylemiş olduğun mesele Cennet'te söz konusu değildir.»

Muhammed b. Ahmed b. Abdullah, şeyhi Ebu Hüseyin el-Basrî'den sadece bir hadis rivayet etmiştir ki o da şudur: Rasûlullah (s.a.v.) buyurdu ki:

«Utanmadığın takdirde dilediğini yap.»

Ka'nebî bunu Şube'den rivayet etmiş, ondan, bundan başkada bir hadis rivayet etmemiştir. Rivayet olunduğuna göre hadis ilmiyle iştigal etmeden önce Ka'nebî içki içen bir kimseydi. Abdest bozmakta olan Şu-be'nin yanına gitmiş, ona kendisine bir hadis nakletmesini söylemiş, o da bu durumda hadis nakletmekten imtina edince Ka'nebî ona bıçak çekmiş ve «eğer bana bir hadis okumazsan seni mutlaka öldürürüm.» demiş. Şube de ona yukarıdaki hadisi rivayet etmişti. Bu hadisi duyan Ka'nebî tevbe edip Allah'a yönelmiş ve, İmam Malik'in sohbet meclislerine devam etmişti. Sonra da Şube'den bu hadisten başka bir hadis dinleme imkânını bulamamıştı. Doğrusunu Allah bilir. [89]

Kadı Ebu Abdullah Ed-Damiğanî

Muhammed b. Ali b. Hüseyin b. Abdülmelik b. Abdülvehhab b. Ha-meveyh ed-Damiganî. Bağdat kadilkudatı idi. Hicretin 418. senesinde doğdu. Bağdat'ta Ebu Abdullah es-Saymeri'den, Ebü'l-Hasan el-Kudu-rî'den fıkıh öğrendi. Bu ikisinden, İbn Nakur'dan, Hatib Bağdadî'den ve

diğerlerinden hadis dinledi, fikıhta yükseldi. Çok akıllı ve aşırı derecede alçak gönüllü idi. Fakihlerin reisliği kendisine verildi. Fesahatlı ve çok ibadet eden bir kimseydi. Talebeliğinin ilk zamanlarında fakirdi. Üzerinde eski püskü elbiseler vardı. Hicretin 449. senesinde İbn Makû-la'dan sonra kadılık ve reislik görevlerine atandı. Halife Kaim Bi Emril-lah ona ikramda bulunur, Sultan Tuğrul Bey de ona saygı ve tazim gösterirdi. Otuz sene müddetle kadılık yaptı ve bu görevi çok güzelce adaletli olarak yürüttü. Görevinde gayet güvenilir ve dindar bir kimseydi. Kısa bir süre hasta yattı. Sonra bu senenin receb ayının yirmidördünde seksen yaşına yaklaşmış iken vefat etti. Derbü'l-Allabin'deki evine defnedildi. Sonra Ebu Hanife şehidliğine nakledildi. Allah rahmet etsin. [90]

Muhammed B. Ali B. Muttalib

Künyesi Ebu Said idi. Edebiyatçıydı. Nahiv, edebiyat, lügat, siyer ve tarih okudu. Sonra bütün bunları bırakarak kendini namaza oruca ve sadaka dağıtmaya verdi. Nihayet bu senede seksenaltı yaşında vefat etti. Allah rahmet etsin. [91]

Muhammed B. Tahîr El-Abbasî

İbn Recihî adıyla tanınmıştır. İbn Sabbağ'dan fıkıh öğrendi. Kadı. naibliği yaptı. İyi yoldaydı. İbn Damiganî'nin huzurunda şahidlik yaptı, ibn Damiganî de şahidliğini kabul etti. [92]

Mansur B. Debis

Mansur b. Debis b. Ali b. Mezyed. Künyesi Ebu Kamil'di. Seyfü'd-Devle'den sonra emirlik yaptı. Çokça namaz kılar, sadaka dağıtırdı. Bu senenin receb ayında vefat etti. Şair ve yazardı. Edebiyatçıydı. Bu alanda çok üstünlükler gösterdi. Şiirlerinden biri şudur:

«Büyük işlerin sorumluluğunu taşımadan büyük şeref sahibi olmadan, büyük orduları sevk ve idare etmeden, bütün musibetlere sabretmeden,

Caniyi suçundan caydırıp zulmüne engel olmadan, Yarın övünerek yüksek neseplerden geldiğimi çağıracak olursam, O zaman benim Arap şerefine yükselmeye himmetim olamaz. Ki ancak o himmet sayesinde bütün saygınlığın zirvesine yükselebilirim.» [93]

Hibetullah B. Ahmed B. Seybî

Nehri Mauila'da harem kadılığı yaptı. Halife Muktedi Bi-Emril-m vekil harcı idi. Hadis dinledi. Bu senenin muharrem ayında seksen yaşını aşmış iken vefat etti. Güzel şiirleri vardır. Şiirlerinden biri şudur:

«Mustafa peygamberin müjdesine dayanarak Rabbimden beni seksen yaşına ulaştıracağını ümid ettim.

Ona şükranlarımı arzettim ve o da seksene üç yaş ekleyerek vefakârlık gösterdi.

Ben vaadini yerine getireceğini bekliyorum ve vefakârlar gibi davranmasını ümid ediyorum.» [94]

Hicretin Dörtyüzyetmişdokuzuncu Senesi

Bu senede Dımaşk valisi Tutuş ile Haleb, Antakya ve yöresinin valisi Süleyman h. Kutalmış arasında bir savaş meydana geldi. Süleyman'ın askerleri bozguna uğradı. Kendisi de yanındaki bir hançerle kendini öldürüp intihar etti. Sultân Melikşah, İsfahan'dan gelerek Haleb'i zaptetti ve o yörelerde geçtiği her mıntıkayı, mesela Harran, Urfa ve Ca'ber kalesini ele geçirdi. Ca'ber, gözlerini kaybetmiş yaşlı bir adamdı. İki oğlu vardı. Yol kesiciler gidip ona sığınırlar, onun yanında korunurlardı. Sultan Melikşah, Ca'ber'in oğlu Sabıkla mektuplaşarak kaleyi kendisine teslim etmesini istedi. Ancak Sabık, Ca'ber kalesini ona teslime yanaşmadı. Bunun üzerine Sultan Melikşah oraya mancınıklar ve arradeler dikerek şehri taşlattı ve fethetti. Sonra da Sadık'm öldürülmesini emretti. Sadık'm zevcesi, Sultan Melikşah'a «beni de kendisiyle birlikte öldürmedikçe, kocamı öldürme» dedi. Sadık kaleden tepe üstü düşerek öldü. Sonra sultan, düşman askerlerinin ortasına gidilmesini emretti. Sadık'm karısı da kocasının peşisıra kendini burçlardan atarak ölmek istedi, ama ölümden kurtuldu. Bazıları onu bu hareketinden ötürü kınadıklarında şöyle cevap verdi: «Bir Türk'ün bana ulaşmasını istemedim. Bu benim üzerimde bir utanç lekesi olarak kalırdı.» Bu cevabı hoş karşılandı.

Sultan Melikşah, Haleb üzerine Kasimü'd-Devle Aksungur et-Türkî'yi naib olarak bıraktı. Aksungur, Şehid Nureddin'in dedesiydi. Sultan Melikşah, Rahbe, Harran, Rakka, Suruç ve Habur'a da Muham-med b. Şerefü'd-Devle Müslim'i naib olarak bıraktı ve onu kızkardeşi Züîeyha Hatun'la evlendirdi. Fahrü'd-Devle b. Cüheyr'i Diyarbakır valiliğinden azletti ve orayı Amid Ebu Ali el-Belhî'ye teslim etti. Seyfü'd-Devle Sadaka b. Debis el-Esedî'ye hil'at giydirdi ve onu babasının hüküm sürdüğü yerlerde naib olarak bıraktı. Bu senenin zilkade ayında Bağdat'a girdi. O ilk defa Bağdat'a giriyordu. Şehitlikleri ve mezarları ziyaret ettikten sonra halifenin huzuruna girdi. Elini öpüp alnına götürdü. Halife de ona kıymetli hil'atler giydirdi ve insanların idaresini ona verdi. Halife de karşısında Nizamülmülk durduğu halde diğer emirleri

birer birer onunla tanıştırdı. Adlarını ve askerlerinin miktarı ile ikta' arazilerini bildirdi. Sonra halife onun üzerine kıymetli hil'atler giydirdi. Bundan sonra Sultan Melikşah halifenin huzurundan çıkıp Nizamiye medresesine gitti. Orayı daha önce görmüş değildi. Görünce çok beğendi. Yalnız küçük olduğunu söyledi. Medrese hocalarını, öğrencilerini ve orada bulunanları beğendi. Allah'a hamdetti ve bunu kendi rızası için yapılan halisane bir iş kılmasını diledi. Sonra medresenin kütüphanesine indi. Orada kendi duyduğu hadisleri yazdırarak bir cüz meydana getirdi. Muhaddisler onu dinlediler.

Şeyh Ebü'l-Kasım Ali b. Hüseyin el-Haseni ed-Debusî büyük bir alâyişle Bağdat'a geldi. Şeyhi, Ebu Sa'd el-Mütevellî'den sonra Nizamiye medresesi müderrisliğine tayin edildi.

Bu senenin rebiyülahir ayında Camiü'l-Kasır'daki minarenin onarımı tamamlandı ve orada ezan okundu. Bu senede Irak, Cezire ve Şam'da korkunç bir deprem meydana geldi. Bu yüzden birçok bina yıkıldı. İnsanların çoğu çöle çıktılar. Sonra yerlerine döndüler.

Bu senede emir Humartekin el-Hasnanî insanlara hac ettirdi. Mekke ve Medine'de Mısırlılar adına hutbe okutulmasına son verildi. Mısır halifesinin adının yazılı olduğu levhalar Ka'be'nin kapısından söküldü. Yerine yeni levhalar konuldu ve üzerine Muktedî'nin adı yazıldı.

İbnü'l-Cevzî dedi ki; «Sindiyye ile Vâsıt arasında sol eli kesik bir adam ortaya çıktı. Yol kesmeye başladı. Asma kilitleri kısa bir sürede açıyor, iki dalışta Diclenin dibine dalıyor ve atlarken yirmibeş zira yüksekliğinde atlıyordu. Düz duvarlara tırmanıyor ve hiç kimse ona güç ye-tiremiyordu. Salimen Irak'tan çıktı.

Bu senede Mansur Camii'ndeki bir fakir vefat etti. Çıkınında altı-yüz mağribi dinarı bulundu. Bu dinarlar büyük ve sağlamdı. En güzel ve en katıksız altından yapılmışlardı.

Bu senede Seyfü'd-Devle, Sultan Celalü'd-Devle Ebu'1-Feth, Melikşah için büyük bir ziyafet verdi. Bu ziyafet için 1.000 koyun ve yüz deve ve diğer hayvanları kesti. 20.000 men şeker sarfetti (bir men 920 gram) ayrıca çeşitli türden kuşlar ve diğer hayvanlar da kesti. Tatlılar yaptırdı. Sultan bundan çok az birşeyi alıp yedi. Sonra davetlilere işaret etti. Hepsi yemeye başladılar. Yemek tüketildi. Buradan da kalkıp bir çardağa geçti ki o büyük çardağın eşi ve benzeri görülmemişti. Orada emsalsiz ipekler serilmiş, perde olarak kullanılmıştı. Orada beşyüz gümüş ve çe-Şitlı heykellerde anber, misk ve Öd ağacı vardı. Diğer güzel şeyler de o çardağa konulmuştu. Seyfü'd-Devle orada özel bir sofra hazırlattı. Sulan Melikşah orada da yemek yedi. Kendisine yirmibin dinar para verildi. O çardak ve içindeki herşey tümüyle sultana arzedildi. Sultan oradan kalkıp gitti. Doğrusunu Allah bilir.» [95]

Hicretin Dörtyüzyetmişdokuzuncu Senesinde Vefat Eden Meşhur Şahsiyetler

Emir Ca'ber B. Sabık El-Kuşeyrî

Sabiku'd-Din lakabını almıştı. Ca'ber kalesini uzun süre elinde tuttu. Kale ona nisbet edildi. Kendisinden önce o kaleye Devşiriye kalesi deniliyordu. Devşiriye adı da Numan b. Munzir'in bir kölesine nisbetle o kaleye verilmişti. Daha sonra Emir Ca'ber yaşlandı. Gözlerini kaybetti. Yol kesicilik yapan iki oğlu vardı. Sultan Melikşah b. Alparslan es-Selçukî, Haleb'e gitmekteyken oradan geçti. Kaleyi aldı ve emir Ca'ber'i öldürdü. Nitekim bu husus önceki sayfalarda da anlatılmıştı. [96]

Emir Cenfel Kutluğ

Hac emirliği yapmıştır. Küfe mültezimi idi. Araplarla birkaç kez savaştı. Bu savaşta şecaatini gösterdi. Arapların kalplerine korku saldı. Onları çeşitli beldelere çil yavrusu gibi dağıttı. Topluluklarını darma dağın etti. İdaresi güzeldi. Namazlarına devanı ederdi. Çokça Kur'an okurdu. Mekke yolunda güzel eserleri vardır. Atölyeleri ve hacılarla diğer yolcuların ihtiyaç duyduğu mekanlan ıslah etti. Kûfe'deki Yunus şe-hidliğinde Hanefî mezhebine göre ders okutulan bir medresesi vardı. Bağdat'ın batı yakasında Dicle kıyısında bir mescit yaptırdı. Bu senenin cemaziyelevvel ayında vefat etti. Allah rahmet etsin. Nizamülmülk vefatım duyunca, «1.000 adam öldü» demişti. Doğrusunu Allah bilir. [97]

Ali B. Feddal El Muşaciî

Künyesi Ebu Ali idi. Mağribliydi. Nahivciydi. Alimliğini ve derin zekasını ispatlayan eserleri vardır. Hadisleri senedleriyle rivayet etti. Müsned hazırladı. Bu senenin rebiyülevvel ayında vefat etti ve Bab-ı Ib-riz mezarlığında defnedildi. [98]

Ali B. Ahmed Et-Tüsterî

Mal, zenginlik ve itibar hususunda Basralılarm önde geleniydi. Denizde çalıştırdığı gemileri vardı. Kur'an okudu. Hadis dinledi Ebu Davud'un sünenini rivayet etti. Bu senenin receb ayında vefat etti. [99]

Yahya B. İsmail El-Hüseynî

Zeyd b. Ah b. Hüseyin'in mezhebine göre fikıh öğrenmiş fakih bir kişiydi. Usul ve hadis bilgisi vardı. [100]

Hicretin Dörtyüzsekseninci Senesi

Bu senenin muharrem ayında Sultan Melikşah'ın kızının çeyizi 130 deve ile hilafet sarayına getirildi. Develerin çullan Rum ipeğinden dokunmuştu. Bu develerin üzerindeki çeyizlerin çoğu altın ve gümüş kaplardı. Ayrıca çeyizleri yetmişdört katır taşımaktaydı ki bunların da çulları meliki ipeğinden dokunmuştu. Canlan ve yularlan da altın ve gümüşten yapılmıştı. Altı katınn üzerinde oniki gümüş sandık vardı. Bu sandıklarda çeşitli mücevherler ve ziynet eşyaları vardı. Katırların önünde de otuzüç at vardı ki, bunlann eğerleri murassa mücevher ve altından yapılmıştı. Çeyizler arasında meliki ipeğiyle örtülü bir beşik vardı. Halife bu çeyizleri getirenleri karşılamak üzere veziri Ebu Şüca'ı yola çıkardı. Vezirin yanında da üçyüz asker vardı. Bunlar ellerinde meşalelerle yola çıkmışlardı. Sultan Melikşah'ın kansı Türkan Hatun'a, yani halifenin kayın validesine hizmet edeceklerdi. Vezir Ebu Şüca, Türkan Hatun'dan şerefli emaneti hilafet sarayına getirmesini istedi. O da bu isteği kabul etti. Vezir Nizamülmülk, Önde gelen komutanlar ellerinde meşaleler ve mumlarla geldiler. Aynca emirlerin kadınları da geldiler. Her birinin beraberinde maiyet erkânı ve cariyeleri vardı. Ellerinde mumlar ve meşaleler vardı. Sonra Sultan Melikşah'ın kızı ve halifenin yeni kansı herkesten sonra muazzam bir mahfe içinde geldi. Üzerinde altınlar ve mücevherler vardı ki kıymeti takdir edilemez. Mahfenin çevresinde de 200 Türk cariye vardı. Bu cariyeler de acayip derecede süslenmiş ve göz kamaştırıcı bineklere binmişlerdi. Gelin bu halde hilafet sarayına girdi. Sarayın haremi süslenmiş ve mumlar yakılmıştı. O gece halife için cidden göz alıcı muazzam bir geceydi. Ertesi sabah halife, sulanın emirlerini davet etti. Misli görülmemiş büyük bir sofra kurdurdu, azırda bulunanlara ve bulunmayanlara armağanlar verdi. Sultan e ıkşah'ın kansı ve gelinin annesi Hatun'a hil'atler giydirdi. O gün gö-meyedeğCT muazzam bir gündü. Sultan Melikşah ise ava çıkmıştı.

kade nra geidİ Sene ba§ında Bağdat'a girdi. Halifenin zil- ad bİr erkek Ç-ocuİ|u doğdu. Bu doğum sebebiyle Bağdat şehri

kade süsle ?

SuItan MelikSah'm da bir °glu d°ğdu- Ona Mahmud badın! hU Senede SuItan MelikSahm da bir glu dğdu- Ona Mahmud verdi ki o, babasından sonra hükümdar oldu. Bu senede Sultan Melikşah, oğlu Ebu Şüca Ahmed'i kendisinden sonraki dönem için veliaht tayin etti ve ona Melikül-Mülûk, Adüdü'd-Devle, Tâcü'1-Müle Ud-detü Enıirü'l-Mü'minin lakabını verdi ve bu lakabıyla onun için minberler üzerinde hutbe okuttu. Oğlunun adı zikredildiği esnada hatiplerin üzerine altın saçtırdı.

Bu senede Babü İbriz'de Taciye binasının yapımına başlandı. Bahçe (bostan) hazırlandı. Ağaçlar, hurma ağaçları dikildi. Meyveler ekildi. Sultanın emri üzerine oraya bir sur yapıldı. Doğrusunu Allah bilir. [101]

[1] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/218-220.

[2] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/220-223.

[3] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/223.

[4] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/223-224.

[5] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/224.

[6] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/224-225.

[7] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/225.

[8] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/225.

[9] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/225-226.

[10] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/226.

[11] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/226.

[12] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/226.

[13] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/226-228.

[14] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/228-229.

[15] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/229-230.

[16] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/230.

[17] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/231.

[18] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/231.

[19] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/231.

[20] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/232.

[21] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/232.

[22] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/232.

[23] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/232.

[24] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/232-233.

[25] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/233-235.

[26] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/235.

[27] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/235-236.

[28] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/236.

[29] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/236-237.

[30] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/237.

[31] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/238.

[32] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/238.

[33] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/238.

[34] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/238.

[35] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/238.

[36] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/239.

[37] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/239.

[38] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/239-241.

[39] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/241-442.

[40] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/242-243.

[41] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/243.

[42] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/243.

[43] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/243.

[44] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/244.

[45] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/245.

[46] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/245.

[47] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/245.

[48] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/245.

[49] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/245.

[50] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/245-246.

[51] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/246.

[52] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/246-247.

[53] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/247.

[54] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/247.

[55] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/248.

[56] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/248.

[57] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/248.

[58] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/248.

[59] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/248.

[60] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/249.

[61] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/249.

[62] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/249-250.

[63] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/250.

[64] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/250.

[65] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/250-251.

[66] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/251.

[67] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/251.

[68] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/251-252.

[69] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/252.

[70] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/252.

[71] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/252.

[72] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/253.

[73] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/253.

[74] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/253-254.

[75] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/254-255.

[76] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/255-256.

[77] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/256.

[78] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/256.

[79] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/256-257.

[80] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/257.

[81] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/258.

[82] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/258.

[83] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/258.

[84] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/259.

[85] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/259-260.

[86] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/260.

[87] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/260.

[88] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/260-261.

[89] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/261.

[90] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/261-263.

[91] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/263.

[92] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/263.

[93] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/263.

[94] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/263-264.

[95] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/264-265.

[96] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/266.

[97] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/266.

[98] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/266.

[99] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/266.

[100] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/266.

[101] İbn Kesîr, El Bıdaye Ve'n-Nihaye, Çağrı Yayınları: 12/267-268.