92- TATARLAR (MOĞOLLAR)2

92- TATARLAR (MOĞOLLAR)

 

Haçlı yayılmacılığının, Suriye topraklan üzerinde gerilemeye başladı ve ilk sıralarda hakim oldukları yerlere artık çekilerek, aynı zamanda onlardan bazı toplulukların bulundukları yörelerde bas­kınlara uğrayarak, tutunmaktan ümitlerinin kesildiği ve hezimet­lere uğradıkları sıralarda, bütün vahşetlerini ortaya sererek bura­ları nihai şekilde terke deri erken yerli halka barbarca tattırdıkları acılardan sonra ve bu bölgelerde kurdukları prensliklerine veda etmeden önce bu kez de islam topraklarının doğusunda büyük bir güç ortaya çıkmaya başladı. Bu gücün çok büyük ölçüde manevra kudreti ve korkunç savaşma imkanları vardı ki işte bunlar Tatarlar (Moğollar)dı.

Haçlılar, esasen Selçuklu Türkleri, Oğuzlar ve diğer boylardan amca çocukları olan Türkler gibi Tatarların da müslümanlarla ku­racakları ilişkinin tabii sonucu olarak İslama gireceklerinden en­dişe ediyorlardı. Tabi böyle bir olay cereyan edecek olursa müslü-manlar sahip oldukları güce güç katmış olacaklardı. Bu suretle de yalnız Suriye'deki Haçlılara karşı değil, hatta tüm Avrupa üzerinde bile bir tehdit unsuru olacaklardı. Bu nedenle Haçlılar öncelikle bu olayın gerçekleşmesine engel olmalı, sonra da Tatarların müs-lümanlara karşı savaşmasını temin etmeliydiler. Müslümanlar bu takdirde iki ateş arasında kalmış, olacaklardı. Bunlardan biri doğu­da Tatarlar diğeri ise batıda Haçlılar olacaktı. İşte bu noktadan ha­reketle Haçlılar Tatarlar'a sürekli olarak elçiler gönderdiler. Onlara İslam topraklarını, bu toprakların bereketini, bol mahsulünü, zen­ginliklerini, imkanlarını, güzelliğini, önemini ve bunlardan istifa­de etme yollarını devamlı surette anlattılar. Ve cazip göstermeye çalıştılar. Onları bu topraklara saldırmaya özendirerek buraları ele geçirmek için Tatarları teşvik etmeye çabaladılar.

Buna ilaveten şunu kaydetmek gerekir ki: Haçlılar elçi olarak hıristiyan kadınları görevlendiriyorlardı. Bu kadınlar daha çok Ta­tarlarla evlenerek ya da metres olarak Moğol evlerine giriyor. Ve dâvalarına sürekli ve kalıcı şekilde hizmet etmeye çalışıyorlardı. İşte bu taktiklerin sonucu olarak Tatarlar da batıya doğru hareket etme ve İslam topraklarım ele geçirme düşüncesi oluşmaya başla­dı. Bu raddede onların, İslam topraklarına s aldırabilmeleri için yalnızca bir bahaneden ve doğrudan itici güç olabilecek bir teşvik unsurundan başka bir engel kalmamıştı.

Tatarlar göçebe bir kavim idiler. Gobi Çölü yani Çin ülkesinin kenar bölgelerinde yaşıyorlardı. Şer ve ihanetle meşhur olmuş bir topluluk idiler. Hayatları çobanlık üzerine kuruluydu. Kabile dü­zeninde yaşıyor, reislerine büyük bir bağlılıkla boyun eğiyor, savaş ve çopulu seviyor, yıldızlara ibadet ediyor ve güneş doğarken ona karşı secdeye kapamyorlardı.Tatarlar bütün hayvanların hatta kö­peklerin bile etlerini yerlerdi. îbahiyecilik i!) aralarında yaygındı. Eski dinleri Şamanizm'di. Yırtıcı hayvanlara kurban keser, ataları­nın ruhlarını kutsal sayarlardı.

Tatarlar daha sonraları kollara ayrılmış bulunan Moğollar, Türkler, Selçuklular ve diğer boylar gibi kabilelerin köküdürler. Ba-zan öyle bir zaman gelirdi ki tarihin herhangi bir aşamasında Mo­ğollar Tatarlar'a hakim olur. Bu takdirde de Moğol adı bütün bun­ların genel bir simgesi haline gelirdi. Tatar ve Moğol adlarında vak­tiyle iki kardeş yaşadığını söyleyenler de vardır. Bunlara göre Mo­ğollar, Cengiz Han ortaya çıkıp da devletleri çiğnemeye başlayınca bu her iki kola da hakim oldu. Ancak her halükârda bugün Tatar ke-

di İbahiyecilik; Cinsellite hiç bir yasak tanımayan görüş, özellikle kadını ve serveti toplumun ortak malı olarak kabul eden görüştür. (Mütercim)

limesi Rusya'nın doğusunda Sibirya'da ve Kırım yarımadasında ya­şamakta olan kabilelerin adı olmuştur. Aynı zamanda bu kelime yi­ne bugün Çin ve Afganistan'da yaşamakta olan kabilelere de ad ola­rak verilmektedir. Cengiz Han'ın döneminde bunlardan hakim olan kavim Moğollardı. Dolayısıyla aynı asıldan aynı kökten gelen bu kabilelerin hepsine birden o gün için Moğol deniliyordu. Aynı zamanda Timur döneminde de hakim olan dolayısıyla adları diğer tüm kabileleri de kapsayan kavim yine bu Tatarlar idi.

Cengiz Han Tatar kabilelerini etrafında toplayarak Çin ülkesi­nin kuzey doğusuna hareket edip buraları topraklarına katmaya çalışınca İslam topraklarına saldırması için Haçlılar tarafından ona tahrikler gelmeye başladı. Bunun üzerine Cengiz Han batıya doğru yöneldi. Bu sıralarda hicri 606 yılı dolaylarında Fergana'da Tatarlardan bir topluluk ortaya çıkmıştı. Harzem Şahı Muham-med Tokuş Tatarların istilasına uğrayacağı korkusuyla Fergana, Şaş ve Kaşan kentlerini yerle bir etti. Tatarlar da bu taraflara doğru sızmaya çalışıyorlardı. Bu durum hicri 615 yılına kadar sürdü.

Sonra Cengiz Han bir ara Harzem Şahı Muhammed Tokuşa elçiler göndererek mütareke yapmak istedi. Cengiz tüccarların bu iki ülke arasında serbestçe dolaşmasını arzu ediyordu. Harzem Şa­hı da bu teklifi kabul etti. Bunun üzerine Tatarlardan bir grup tüc­car, (Türkistan'ın bu sırada bazı bölgelerine açılmış bulunan Cen­giz Han'a) elbise almak üzere Maveraünnehir kentlerine gelmiş bulunuyorlardı. Bu adamlar Harzem topraklarına ulaşınca Har­zem Şahı'nın bu bölgedeki naibi {yani Eyalet valisi) ona bunu bil­dirdi. Harzem Şahı da buradaki valisine bu tüccarları öldürüp mallarına da el koymasını emretti. Bunun sebebi de şuydu:

Harzem Şahı Maveraünnehir topraklarım, hatta ülkesinden kopararak memleketine kattıktan sonra Türkistan'la ülkesi arasın­daki yolu, bu ülkenin, kendi topraklarına saldırılarını önlemek için kesmişti. Bu yolu kesmesinin bir sebebi de ülkesinden Türkistan'a mal ve ihtiyaç maddelerinin gitmesini önlemekti. Tatarlar Türkis­tan'ı ele geçirdikten sonra ihtiyaçlarını karşılayabilmek, bu arada çopul ve yağmadan da istifade edebilmek için Maveraünnehir toprakları üzerine akınlar düzenlemeye başladılar. İşte bu teca­vüzlerin bir intikamı olmak üzere Harzem Şahı, onların ülkesine gelmiş bulunan tüccarlarının öldürülmesini emretti. Ve bu hadiseden sonra da ne olup bittiğini öğrenmek için Tatarlardan haber toplamak, istihbarat yapmak ve onların sayısı hakkında bilgi ver­mek üzere Türkistan'a casuslarını gönderdi. Ancak Tatar'ların sa­yıca çok kalabalık oldukları, onların üstün savaşma gücü ve kul­landıkları silahları bizzat kendileri tarafından imal edildiği hak­kında ona haberler gelince yaptığından pişmanlık duymaya ve bir kurtuluş yolu bulmak üzere adamlarına akıl danışmaya başladı. Harzem Şahı bu şekilde meşveretle meşgul iken ona Cengiz Han'dan tehdit dolu bir mesaj geldi.

Cengiz Han mesajında şöyle diyordu: "Tüccarlarımı öldürü­yorsunuz ve mallarına el koyuyorsunuz. Öyle mi? Öyleyse asla karşı koyamayacağınız bir orduyla üzerinize geliyorum!" Har­zem Şah'ı bu kez de Cengiz Han'ın bu mesajını getirmiş bulunan elçisini öldürdü. Ve beraberinde bulunan heyet üyelerinin de sa­kallarını traş ettikten sonra başlarına gelenleri Cengiz Han'a bil­dirmek ve Harzem Şah'ın üzerine yürüyeceğini haber vermeleri için onları geri gönderdi. Harzem Şahı azmettiği gibi fiilen Tatar ülkesi üzerine hareket etti. Buradaki halk ise bu sırada uzaklarda liderlerinden birine karşı savaşmakla meşgul idiler. Bu yüzden Harzem Şahı bulduğu çoluk çocuk ne varsa öldürdü. Ve kadınları da kaçırdı. Tatarlarsa döndüler ve henüz yolda iken bu olup biten­leri haber aldılar. Derhal harekete geçerek Harzem Şahmı henüz topraklarını terk etmemişken yakaladılar. Aralarında korkunç bir savaş cereyan etti. Biribirlerine karşı savaşırken gösterdikleri di­renç ve metanet sebebiyle neredeyse iki taraf da yok olacaklardı. Dolayısıyla iki taraf da birbirlerini yenmekten ümitlerini keserek ayrıldılar. Bu arada Harzem Şahı Buhara'ya dönerek savaş için ha­zırlıklara başladı. Buhara ve Semerkant şehirlerini tahkim etti. On­dan sonra da asker toplamak üzere Harzem ve Horasan'a gitti.

Neden sonra Tatarlar bu ülkeyi bastılar. Ne var ki Harzem Şahı ortalıkta yoktu. O, savaş hazırlıkları için uzaklardaydı. Tatarlar Bu­hara şehrine halkın güven istemesinden sonra girdiler. Ancak halk­tan kimileri korunmak için kaleye sığındı. Nihayet Tatar'lar şehre zorla girdiler. Zalim Cengiz Han bu şehrin halkına dehşetli işkence­ler ve korkunç katliamlar yaptı. Ondan sonra da Semerkant'a doğru yöneldiler. Halk Cengiz Han'ın ordusu karşısında direndi. Bu se­beple Tatarlar geri çekildiler. Semerkant halkı da bunu bir üstünlük zannederek onların peşine düştüler. Ne var ki önlerinde pusular ku­rulmuştu. Bu yüzden Semerkantlılar pusuya düştüler. Zalim Cengiz onlara da Buhara halkına yaptıklarının aynısını reva gördü. Ve yirmi bin kişilik bir süvari ordusunu Harzem Şahın peşine düşürdü. Har­zem Şahı Mazenderan'a oradan da Hemedan'a kaçtı. Sonra tekrar Mazenderan'a döndü. Ondan sonra da Hazar denizi adalarından birine kaçtı.Ve hicri 620 yılında burada öldü.

Tatar süvarileri Mazenderan üzerine yürüyerek burayı zaptet-tiler. Ondan sonra da Rey ve Hemedan'a yöneldiler. Daha sonra ise Azerbaycan üzerine yürüyerek burayı da zaptettüer. Ve Kürtler, Türkmenler ile Gürcülere karşı üstünlükler elde ettikten sonra Ba-bülevbaba (Derbent'e) girdiler. Oradan da Kafkasya'ya hareket ederek burada Lan ve Çerkez'lerle savaştılar. Onları da yendikten sonra hicri 620 yılında Rusya topraklarına girerek burayı yağmala­dılar. Burada Bulgarlar Tatarlar'a karşı savaşarak onları bozguna uğrattılar.Ve Tatarlar'dan çok sayıda insan da öldürdüler. Kurtu-lanlarsa gerisin geri Cengiz Han'a gelip kavuştular. Bu suretle Rus­ya ve Kafkas toprakları onlardan temizlenmiş oldu.

Cengiz Han'a gelince o, Semerkand'da kaldı ve beraberindeki kuvvetlerin bir kısmım Fergana'ya bir kısmını da Tirmiz' e şevketti. Her iki kuvvet de gittikleri şehirleri işgal ederek Tatarlar'in daha önce girdikleri memleketlerde işlediklerinin aynısını da burada yaptılar. Sonra bu kuvvetler tekrar Cengiz Han'a döndüler. Ordu­lar ikinci kez Cengiz Han'ın etrafında yeniden toplanınca oğulla­rından birinin komutasında Harzem'e büyük bir ordu şevketti. Horasan'a da başka bir kuvvet gönderdi. Bu kuvvet Belh şehrine ulaşınca buranın halkı Cengiz Han'ın bu ordusundan aman dile­di. Onlara güven verdiler. Ancak bu ordu Tâlegân'a ulaşınca bura­nın kalesine giremediler. Bu durum Cengiz Han'a haber verildi. Bu kez Cengiz Han'ın kendisi buraya sefer düzenleyerek gelip ka­leyi ele geçirdi. Ve tekrar Semerkant'a döndü. Fakat ordusu Merv üzerine yürüyerek şehri kuşattılar. Verdikleri sözden ise şehre gir­dikten sonra caydılar. Burada arzu ettiklerini işledikten sonra Ni-sabor'a, daha sonra Tus'a oradan da Herat'a geçtiler. Horasan'daki harekâtı bitirdikten sonra tekrar Cengiz Han'a döndüler.

Harzem'e giden kuvvetler ise buraya girmiş sonra da Cengiz Han'a dönmüştü. Bütün bu askerler tekrar Cengiz Han'a dönüp yanında bir araya geldikten sonra onlardan çok güçlü bir ordu teş­kil ederek Gazne üzerine şevketti. Gazne'nin başında Harzem Şah'm oğlu Celaleddin bulunuyordu. Bu karşılaşmada müslü-manlar zafer kazandılar. Tatarlar ise Tâlegân'a gerisin geri kaçtılar. Müslümanlar ikinci bir kez daha Tatarlarla Kabil'de yüzyüze geldi­ler. Bir kez daha onlara karşı üstünlük elde ettiler. Ancak sonra ih­tilafa düştüler. Bu sırada Seyfeddin Halaci onlardan ayrıldı. (Hala-cüer bir Türk hanedanıdır.} Ve Hindistan'a giderek burayı ele geçir­di. Celaleddin onu her vesileye baş vurarak geri döndürmek iste­diyse de bir türlü başaramadı.

Celaleddin bu sırada müslümanlarm içine düştükleri çökün­tüyü hissederek Sint taraflarına doğru seferlerine devam etti. Müs­lümanlarm bu durumunu, Cengiz Han da farkederek Celaled-din'in peşine düştü. Celaleddin Sint Nehrini geçemediği için Ta­tarlarla savaşmak zorunda kaldı. Netice olarak da müslümanlar yenilgiye uğradılar. Fakat nihayet nehri geçmeyi başardılar. Tatar­lar ise Gazne'ye dönerek burayı ele geçirdiler. Burada gerek yapı gerekse insan ve canlı olarak ne varsa hepsini tamamen ortadan kaldırdı, yok ettiler. Bu arada insan cesetlerini parçaladılar. Ve an­latılamayacak kadar korkunç cinayetler işlediler.

Sonra Cengiz Han, Rey ve Hemedan'a, ordusundan bir kuvvet şevketti. Bu iki şehir yeniden imar edilmişti. Cengiz'in kuvvetleri oranın halkını da öldürüp her iki şehri tekrar yerle bir ettiler. Tatar­lar ne gariptir ki esirleri meydana çıkarıp onlardan kendilerine karşı savaşmalarını istiyor, esirler böyle bir şey yapmaktan çeki-nince de tutup onları kılıçtan geçiriyorlardı. Onun için Tatarlar çok büyük sayıda insan öldürüyor ve bu taktikle de düşmanları üze­rinde sayı olarak çok kalabalık oldukları intibaını uyandırmaya ve işledikleri cinayetlerle de onlara göz dağı vermeye çalışıyorlardı. Düşmanları da bu korku ile savaş alanından kaçıyor, hatta Tatarlar ile karşılaşmadan önce bile korkudan kalpleri duruyordu.

Harzem Şahı, Alaaddin Muhammed Bin Tokuşun oğlu Gıya-şeddin, İsfahan'da direnerek onun bu kentine bir türlü giremeyen Tatarlara karşı kendini kahramanca savundu. Tatarlar çekilip git­tikten sonra Gıyaseddin sınırlarım genişleterek Fars topraklarının bir kısmını da zaptetti. Hicri 622 yılında Hindistan'dan dönen kar­deşi Celaleddin ona iltihak ederek Huzistan'ı ele geçirmek maksadıyla İsfahan'dan buraya yürüdü. Fakat bunu başaramayınca sa­dece yağmaladı. Oradan da Irak'a gitti.

Bu esnada halifenin ordusu, karşısına çıkarak onu durdurdu­lar. Ve ilerlemesine engel oldular. Celaleddin, sonra Azerbaycan'a yürüyerek burayı ele geçirdi. Gürcüler onun kuvvetleri karşısında bozguna uğradılar. Sonra Celaleddin onların da ülkesini ele geçire­rek sorumlu olarak buraya kardeşi Gıyaseddin'i tayin etti. Kendisi ise Tebriz' e döndü. Oradan da Gürcistan'ın merkezi Tiflis' e geçti. Ve bura halkım İslam'a girmeye zorladı. Bu suretle de zalim bir fatih gibi davrandı. Ne gariptir ki müslümanlar bu sırada Tatarlarla sava­şırlarken aynı zamanda birbirlerine karşı da savaşıyor, bibirlerinin topraklarına girerek yağma yapıyor, dolayısıyla musibet onların başında dönüp duruyor, felaketler üzerlerine yağıyordu.

Hal böyle iken savaşan taraflardan her biri sözde Tatarlara kar­şı durabilmek için müslümanları bir araya topladığını, müslü­manlarm birliğini sağladığını sanıyordu. Dolayısıyla bu aşamada­ki hadiseler, işte esas musibetlerin ve gelecekteki çöküntünün başlangıcı oldu. Sonra Celaleddin, naibinin, basma buyruk bir şe­kilde hareket etmeye başladığı Kirman'a giderek burada Tatarlarla temas kurmaya başladı. Ondan sonra da halkının kendisine karşı baş kaldırmış bulundukları Tiflis'e döndü. Oradan da Karadeniz sahili üzerinde bulunan Abazya'ya yürüyerek yine Gürcü'lerle çar­pıştı. Sonra Ahlat'da El-Melikul Eşrefe karşı savaştı. Sonra da Türkmenlerle savaştı.

Gürcüler Tiflis'e döndüler. Artık îslam askerlerinden burada kimse yoktu. Şehre girip burayı yaktılar. Celaleddin de Rey kenti yakınlarında Tatarların üzerine yürüdü. Onların îslam toprakları­na doğru sefere çıkmış bulunduklarını haber almıştı. Tatarlarla karşılaşarak onları bozguna uğrattı.

Hicri 624 yılında Cengiz Han ölünce yerine üçüncü oğlu Öge-day geçti. Bu olaydan Cengiz'in büyük oğlu Çağatay çok etkilendi. Bu hadise, aynı zamanda enbüyük oğulun, babasının yerine geç­mesini öngören Moğol geleneklerine aykırı ikinci bir tayin olmuş­tu. Ögeday babasının ruhunu şadetmek için kırk tane gencecik ve güzel kız ile çok sayıda at boğazlayarak kurban etti. Ve Moğolların merkezi olan Mongolya'daki Karakurum'a yerleşti.

Ögeday sonra Kuzey Çin İmparatorluğunu yani Kin Devletini, güney Çin'deki Song İmparatorluğu yardımıyla yıktı. Sonra batıya yönelerek bu yöne doğru yüz elli bin savaşçıdan oluşan bir kuvvet sevketti.Ve bu kuvvete, Harzem iline doğru hareket etmesi için emir verdi. Bu sırada Harzem Şahı Celaleddin'in İsmaililere sığı­narak onlar tarafından himaye gören kardeşi Giyaseddin'le arası bozulmuştu.

Tatarlar Celaleddin'e karşı savaşmak üzere yeniden Rey taraf­larına ulaştılar. Celaleddin'in, Hindistan'dan döndükten sonra ye­niden bu kadar açılmış olmasını endişeyle karşılıyorlardı. Nihayet Celaleddin de onların üzerine yürüdü. Ve iki taraf arasında birçok savaşlar cereyan etti. Bu savaşların çoğunda Harzem kuvvetleri yenilgiye uğruyordu. Ancak en sonunda zafer Celaleddin'e nasip oldu. Ne varki sonraları tekrar hezimete uğrayarak İsfahan'a dön-dü.Ve yeniden Tatarlarla savaşa tutuştu. Bu savaştan önce kardeşi Gıyaseddin ordudan bir birlikle beraber ondan ayrıldı. Tatarlar bunu bir savaş taktiği zannederek çekildiler. Bizzat Celaleddin de böyle zannediyordu. Nitekim o da savaş alanından çekildi. Sonun­da Tatarlar gerçeği anlayarak döndüler. Ve İsfahan'ı kuşattılar. Bu kez Celaleddin de üzerlerine geldi. Ve Tatarlar perişan oldular. Ce­laleddin Rey kentine kadar onları kovaladıktan sonra Ermenye'ye dönerek burayı yağmaladı. Ancak tam bu sırada başka bir Tatar or­dusu daha üzerine gelince, kaçtı. Ve başını alarak belirsiz bir isti­kamete doğru uzaklaşmaya çalışırken hicri 629 yılında Kürtlere ait bir köyde bir Kürt çiftçisi tarafından öldürüldü.

Sonra Tatarlar (Moğollar) hicri 628 yılında Azerbaycan'a gele­rek burayı istila ettiler. Buradan da Diyarbakır'a ve El-Cezire'ye yö­neldiler. Moğollardan bir kalabalık da Erbil üzerine yürüyerek şeh­ri kuşattılar. Bu sırada halife Erbil halkına bir imdat kuvvet gön­derdi. Bu sayede Tatarlar çözülerek buradan geri dönerken halkı ezmiş ve en çirkin cinayetler işlemiş bulunuyorlardı; fitne ve fesa­dın en korkunç şekillerini icra etmişlerdi. Öyle ki halk onlara karşı sürekli bir ürküntü, bir korku ve dehşet duygusu taşıyordu. Tatar­lar bu bölgede gerek Kürtlerden gerekse Türkmenlerden çok sayı­da insan öldürdüler. Bir çok insan toplulukları da onların dehşet saçtığı yerlerden kaçıp göçtüler. Tarihçi El-Muvaffak Abdüllatif Moğol istilasını şu ifadelerle dile getirmeye çalışıyor:

"Bu olay dünyadaki bütün olayları yutacak kadar dehşetlidir. Bu olayın haberi bütün haberleri basacak kadar korkunçtur. Bu öyle bir tarihtir ki bütün tarihleri insana unutturacak kadar feca-atlarla doludur. Öyle bir musibettir ki bütün musibetleri küçülte­cek kadar büyüktür. Öyle bir rezalettir ki enine boyuna bütün yer­yüzünü doldurmuştur.

Bu Moğol halkına gelince dilleri Hint diline benziyor. Çünkü bu kavim Hindistan'a yakın bir bölgede bulunuyorlar. Onların ül­kesiyle Mekke arası dört aylık kadar bir mesafe çeker. Fizik yapıla­rına gelince Türklere kıyasla çehreleri daha enli, omuzlan daha ge­niş, gövdeleri daha kısa, kol ve bacakları daha ufak tefekçedir. Ge­rek bedeni, gerekse fikri bakımdan çok seri bir hareket ve manev­ra kabiliyetleri vardır. Milletlerin çeşitli haberleri onlara ulaşırken onlar arasında cereyan eden olaylardan, başka milletler kolay ko­lay haberdar olamazlar. Bir casus kolayca aralarına giremez. Çün­kü bir yabancı onlara kendisini benzetemez,

Moğollar bir istikamete doğru gitmek istedikleri zaman bunu son derece gizli tutarlar Ve ani bir silkinişle harekete geçerler. Do­layısıyla bunlar bir şehre girinceye kadar o şehrin halkının haberi olmaz. Keza bir orduyla karşılaşıncaya kadar o ordunun haberi ol­maz. Onun için insanlar onlara karşı nasıl tedbir alacağı konusun­da çaresiz kalırlar. Ve kaçış yollan dahi insanların önünde daral­maya başlar. Tatarlarda kadınlar da aynen erkekler gibi savaşırlar. Silahlan genellikle oktur. Hangi cinsten et bulunursa onu yerler. Katliamlarında hiçbir istisna ve sıradışı bırakma yoktur. Erkek, ka­dın, çocuk kime rastlarlarsa öldürürler. Esasen Moğolların amacı toprak ve mal ele geçirmek değil bilakis insan türünü yok etmek ve insanlık alemini ortadan silmekti.

Tarihçi İbnül Esir de yine Moğollarla ilgili olarak şunları kay­dediyor: "Yıllarca bu olayı yazmaktan yüz çevirdim. Bu Moğol is­tilasını dile getirmekten nefret ettiğim için yazmak istemiyor­dum. Adeta bir adım ileriye atıyor, tekrar geriliyordum. Yani te­reddütlüydüm. Düşünüyorum; İslam'ın ve müslümanların ölüm haberini kim kolayca yazabilir? Hangi insana bu olayı anlatmak kolay gelebilir. Bunu yazmak bir yana keşke annem beni doğur-masaydi. Ya da bu olaydan önce ölmüş olup tamamen unutulan­lardan olsaydım. Ne varki arkadaşlarımdan bir grup bu olayı kaleme almam için hep beni teşvik ettiler. Bense, hep direnip dur­dum. Sonra baktım ki bunu yazmamamın hiç bir faydası yok. Onun için önce diyorum ki işte benim bu çalışmam, korkunç bir hadiseyi, gecelerin ve gündüzlerin bir eşine daha şahit olama­dıkları, bütün yaratıkları genellikle kapsayan ve müslümanları özellikle ilgilendiren büyük bir musibeti içermekte ve anlatmak­tadır. Öyle ki eğer bir kimse "Allah-u Teala, Adem'i yarattığı gün­den beri şimdiye kadar insanlık dünyasını böyle bir sınavdan ge-çirmemiştir." dese doğru söylemiş olur. Tarihler hiç bir zaman ne buna yakın ne de eşi ve benzeri bir olayı şimdiye kadar kaydet­miş değildir. Tarihçilerin anlattığı en büyük olaylardan biri de Nabukad Nazar'ın» İsrail oğullarına reva görmüş olduğu katliam­lar ve onun Beytül Makdis'i yıkıp yerle bir etmesi olayıdır. Halbu­ki bu mel'unlarm yıkmış oldukları şehirlerin her biri Beytül Mak-dis'ten kat kat daha büyüktü. Keza bunların öldürdükleri her şehrin halkı, İsrailoğullarından sayıca daha fazla idiler. İnsanlar, kıyamet kopuncaya kadar ve dünya yok oluncaya kadar Ye'cüc ve Me'cüc hadisesi hariç, belki de bu olayın artık bir eşini daha gör­meyecek ve yaşamayacaklardır. Deccala gelince, o bile kendisine uyacak olanlara asla dokunmayacak, ancak kendisine karşı ge­lenleri Öldürecektir. Halbuki Moğollar hiç kimseyi sağ bırakmı­yor. Bilakis kadın, erkek, çocuk demeden herkesi katlediyorlardı. Moğollar hamile kadınların bile karınlarını deşerek rahimlerin-deki ceninleri dahi çıkarıp Öldürüyorlardı. Öyleyse kıvılcımları her tarafa yayılan, meydana getirdiği yıkım ve tahribatın her ta­rafı sardığı, rüzgarın önüne katıp götürdüğü bulutlar gibi zarar­ları dünyanın her tarafına yayılan bu hadise için söyleyeceğimiz tek söz şundan ibarettir. "înnâ lillah ve înna îleyhi Raciun. Vela havle vela kuvvete illa bülahil aliyyil azim."

Gene aynı tarihçi şunları anlatıyor. Diyor ki "Moğol orduları arkadan gelecek bir yiyecek yardımına ya da takviye güçlere ihti­yaç duymazlardı. Çünkü beraberlerinde koyun, sığır, at ve daha başka hayvan sürüleri de bulunuyordu. Sırf bunların etlerini yer­lerdi. Başka bir şey yemezlerdi. Bindikleri savaş atları bile o ka­dar vahşi idiler ki durmadan toynaklarıyla yeri, toprağı eşeleyip dururlardı. Bu hayvanlar sırf bitki kökü yer. Arpanın ne olduğu­nu bile bilmezlerdi. İstilacı Moğol orduları bir alanda konakla­dıkları zaman dışarıdan hiçbir şeye ihtiyaç duymazlardı. Din ve inançlarına gelince, bunlar güneşe, doğuşu esnasında secde ederlerdi. Hiçbir şeyi haram ve yasak saymaz. Köpek, domuz ve başka ne cins olursa olsun, her türlü hayvanın etini yerlerdi. Ni­kahın ne olduğunu ise bilmezlerdi. Bir çok erkek aynı kadınla cinsel ilişkide bulunur. Çocuk dünyaya gelince de babasının kim olduğunu tanımazdı [1]

Cengiz Han'ın oğlu Ögeday hicri 637 yılında değişik istikamet­lere üç ordu şevketti. Birini Kore üzerine, ikincisini daha dün onu Çin'in kuzeyindeki Kin İmparatorluğuna saldırırken destekleyen, Çin'in güneyindeki Song İmparatorluğu üzerine, üçüncüsünü ise Avrupa'nın doğusu üzerine gönderdi. Bu üçüncü ordunun basma da en büyük kardeşi Batu'nun oğlu Cuci'yi görevlendirdi. Batu, Bulgar topraklarına (Kazan'a) girdi. Ondan sonra da Moğollar Moskova'yı işgal ederek buradan da Rusya'nın o gün için en büyük kenti olan Kiev'e yöneldiler. Bu noktadan sonra Batu'nun ordusu iki grubu ayrıldı. Bunlardan biri bizzat onun sevk ve komutası al­tında Macar topraklarına doğru, ikinci birlikler ise Beydar'm ko­mutasında Polonya üzerine yürüdüler.

Birinci kısım birlikler Macarlar'a karşı üstünlük elde edip bü­tün Macar ordusunu kılıçtan geçirdiler. İkinci kısım birlikler ise güçlerinin yettiği Polonya şehirlerini yaktılar. Ondan sonra hicri 644'te Ögeday öldü. Durum onun yeğeni olan Batu'nun tekrar Mo­ğolistan'a dönmesini gerektirdi. Ögeday, yerine ise sonraları hicri 646'da ölen oğlu Güyük'ü bırakmıştı. Onun da yerine Karaku-rurn'da meydana gelen bir sürü taht kavgalarından sonra amcası Tuluy'un oğlu Mengü geçti. Kardeşi Kubilay'ı Çin üzerine gönder­mişti. O da Pekin'de kendine bir merkez edinerek diğer kardeşi Hulagu'yu Oğuzlar ülkesi Fars, Irak ve Suriye üzerine yolladı. Men­gü ise hicri 655'te öldü. Ve yerine kardeşi Kubilay geçerek Çin'i egemenliği altına aldı. Böylece bundan sonra Karakurum yerine Pekin şehri Moğolistan'ın merkezi oldu.

Tatarlar Azerbaycan'a ulaşarak onlardan bir kısım, hicri 634 yı­lında Erbü'e yönelerek burayı kuşattılar. Ve şehre girdiler. Ancak kale direndi. Bu sırada halife Erbil halkına bir imdat kuvvet gön­derdi. Nitekim bu sayede Tatarlar bozguna uğradılar. Bu arada Tatarlarm karşısına yenilgiye uğramış bulunan Harzem kuvvetleri de batıya doğru ilerleyerek Suriye'de meydana gelen olaylarda rol oy­nadılar. Ve burada birbirleriyle çekişen Eyyubi hükümdarlarından bazıları aleyhinde diğerleriyle işbirliği yaptılar.

Hicri 638 yılında Tatarların en büyük hanı Ögeday, bütün İs­lam ülkelerinin hükümdarlarına mesajlar göndererek onları ken­disine boyun eğmeye davet etti. Tatar ordularının sevk ve idaresi­ni Mengü üstlenince, batıya doğru sefere çıkmak ve Fars toprakla­rına, Irak ve Suriye'ye girmek üzere kardeşi Hülagü komutasında bir ordu hazırladı. Ordunun hazırlanmasından sonra Maveraün-nehir topraklarına doğru harekete geçti. Bu sırada hükümdarlar ona gelerek bağlılıklarını açıkladılar. Sonra Hülagü Fars'a doğru yürüdü. Ve civar ülkelerin hükümdarlarından İsmaililere karşı destek istedi. Nitekim bu davet üzerine Horasan, Azerbaycan ve Gürcistan hükümdarları ona yardıma geldiler. Bu sayede de İsma-üileri yenme imkanını buldu. Liderleri olan Rükneddin Hor Şah'ı esir alarak öldürdü. Ve Hemedan kentini kendine emir ve komuta merkezi haline getirdi. Sonra devrin Abbasi halifesi El-Mustasım' a mesaj göndererek İsmaililere karşı giriştiği mücadele sırasında kendisine yardımda bulunmadığı için onu kınadı ve azarladı. Aynı zamanda halife El-Mustasım'dan kalelerini yıkmasını tahkimat maksadıyla kazdırdığı hendekleri tekrar doldurtmasını, makamın­dan oğlu lehine feragatte bulunmasını ve bizzat gelerek kendisiy­le görüşmesini ya da kendi yerine vekaleten veziri Süleyman Şah'ı göndermesini istedi. Hülagü bu mesajında öğütlerini ve buyrukla­rım dinlemediği takdirde halifeyi tehdit de ediyordu.

Halife ise elçisi Şerafeddin İbnül Cevzi'yi görevlendirerek onun vasıtasıyla Hülagu'ya bir mesaj yolladı. Ancak bu mesajında halife güçlü olduğunu ve onun tehditlerine karşı hazırlıklı bulun­duğunu hissettiren bir ifade kullanmıştı. Hülagü bu konuyla ilgili olarak heyeti içinde bulunan müslüman şahsiyetlerle istişarede bulundu. Bu zevattan Hüsameddin El-Felek'i Bağdat'taki hilafet makamına saldırmamasını bu makamın müslümanlar nezdinde-ki kutsal yerine saygı göstermesini tavsiye etti. Ne varki yine bu heyet içerisinde bulunan şahsiyetlerden Nusayruddin Et-Tusi ise, Hülagu'yu Bağdad üzerine yürümesi konusunda cesaretlendir­meye çalışıyordu. Hatta bizzat kendisi Bağdad'ı, doğu yönünden kuşatan Hülagü ordusunun bir bölümünün sevk ve komutasını üzerine aldı. İlginçtir ki bu sırada Musul emiri, Şiraz emiri ve Nu-sayr Et-Tusi gibi bazı müslüman liderler de beraberinde bulunu­yordu. Bir diğer birliğin komutanlığım da Baco'ya havale ederek ona da Bağdad'ı, batı yönünden kuşatma görevini verdi.

Hicri 655 yılında Bağdad'ta müslüman Sünnilerle Rafiziler ara­sında olaylar cereyan etmişti. Bunun sebebi de Rafızilik inancına bağlı olan baş vezir El-Alkami'nin Moğol diktatörü Hülagu'ya ya­taklık yapmaya çalışmasıydı. Nitekim Baş vezir tbnü'l-Alkami Hü-lagu ile bir araya gelmiş ve onunla görüşmüştü. Halife, Hülagu'ya karşı nasıl davranacağına dair ona akıl danışınca Moğollara karşı tâvizkâr olması tavsiyesinde bulunarak şöyle cevap verdi. "Ben şimdi barış için gidip konuşacağım." Ardından da İbnü'l-Alkami, kendisine dokunulmaması konusunda teminat aldıktan sonra gi­dip görüştü. Ve dönerek halifeye şunları söyledi:

"Kral, kızını senin oğlun Ebu Bekir ile evlendirmek ve Bizans imparatorunu tahtında bıraktığı gibi seni de hilafet makamında bırakmak istiyor. Senden ona karşı bağlılık göstermenden başka bir arzusu yoktur. Bu, tıpkı ecdadının (yani atalarının) Selçuklu sultanlarına karşı gösterdikleri davranışın aynısı olacaktır. Bu takdirde de ordularını alıp topraklarından çekilecektir. Bu ne­denle lütfen efendimiz hazretleri onun bu teklifini kabul buyur­sunlar. Çünkü böyle bir karar müslümanların kanlarının dökül­mesini önlemiş olacaktır. Ondan sonra da ne ki ferman buyurur­sanız onu icra edersiniz. Ancak görüşüme bakarsanız ona gitme­nizi gerekli görüyorum."

Bunun üzerine halife, devletinin ileri gelenlerinden bir heyet­le birlikte Hülagu'ya gitti. Onu bir çadıra indirdiler. Sonra vezir El-Alkami hilâfet merkezine dönerek fukahadan ve diğer ileri gelen şahsiyetlerden, sözde barış görüşmelerinde hazır bulunmaları için davette bulundu. Onlar da Bağdad merkezinden ayrıldılar. Ancak Moğol kuvvetleri tarafından teslim alınarak hepsinin boynu vuruldu. Hadise aynen şöyle cereyan ediyordu: İslam devletinin ileri gelen şahsiyetleri hilafet merkezinden bölük bölük çıkıyor. Ve Hülagü'nun karargahına girer girmez hemen Öldürülüyorlardı. Bu suretle alimlerden, komutanlardan, saray görevlilerinden ve dev­let büyüklerinden kim var kim yok hepsi öldürüldüler. Ondan sonra köprü kurularak Moğol ordusu Bağdad'a girip halkı kılıçtan ge­çirmeye başladı. Katliam bu şehirde kırk gün dolaylarında devam etti. Bir milyondan fazla insan öldürüldü. Hasbel kader bir kuyu veya kanalizasyon içinde gizlenen tek tük insan hariç, hiç kimse kurtulamadı. Aynı zamanda halifenin bizzat kendisi dahi savaş at-larmn tekmeleriyle çiğnetilerek Öldürüldü.

Moğolların bu saldırısı sırasında Bagü, batı yönünden Bağ­dad'a saldırıyordu. Halifenin kuvvetleriyle burada aşure günü çe­tin bir savaşa tutuşmuş. Bu suretle de doğu yönünden hücum eden Hülagu'nun önünde meydan boşalmıştı. Bu saldırıya katılan Tatar ordusu iki yüz bin savaşçıdan oluşuyordu. Bu çarpışmalarda İslam ordusu da Tatarlara karşı direnmiş ve bu direniş Muharrem aymm ondokuzuncu gününe kadar devam etmişti. Ne var ki so­nunda halife artık teslim olmanın gerekliliğine inanmış. Ve dikta­tör Hülagu'ya ikinci kez elçisi Şerafeddin İbnül Cevzi'yi hediye­lerle yollayarak teslim olmak istediğini ve savaşı durdurmak rağ­betinde olduğunu haber vermişti. Ancak Moğollar onu yalan vaat­lerle aldattılar.

Hadise şöyle cereyan etti:

Dört Safer günü halife El-Musta'sım Hülagu ile görüşmek üze­re yanma her üç oğlu Ahmed Ebul Abbas, Abdurrahman Ebul Fa-zail ve Mübarek Ebul Manakıb'ı, aynı zamanda kadılar, fükaha, komutanlar ve şehrin ileri gelenlerinden üç bin kişilik bir heyeti de yanına alarak Hülagu ile görüşmek üzere yola çıktı. Hülagu'nun karargahına yaklaşınca halife ayrı bir çadıra alınarak diğerleri ise onun goremiyeceği bir yere götürüldüler. Sonra kendisine Bağdad halkına silahlarını bırakmaları emrinde bulunması için baskı ya­pıldı. O da bunu yerine getirdi. Halk silahı bırakınca Hülagu, ordu­suna derhal şehre girerek halkı kılıçtan geçirmeleri emrini verdi. Bunun üzerine Moğol ordusu şehre girerek yağmaya, ırz ve namu­sa tecavüz etmeye, evleri ve sarayları yerle bir etmeye, kitapları yakmaya başladılar. Bu olay kırk gün kadar sürdü. Sonra halife be­raberinde Nusayrüddin Et-Tusi ve İbnül-Alkami de bulunmak üzere Hülagu'nun ordusuna altın ve mücevherat hazinelerinin bulunduğu yerleri göstermek üzere Bağdad'a gönderildiler. Dö­nüşte halife Hülagu'ya gelir gelmez, Hicri 656 yılı Safer aymm on dördüncü Çarşamba günü öldürüldü.

Bu kırk günlük yakıp yıkmadan sonra Bağdad perişan bir ha­yalet şehir haline girdi. Ondan sonra halka güven içinde oldukları ilan edilince kanallardan, kuyu ve dehlizlerden, mezarlardan tek tük insanlar ortaya çıktı. Bunlar da aynen mezardan çıkmış hort­laklara benziyorlardı. Bütün bunlarla birlikte salgın hastalıklar or­talığa yayıldı. Ve bunun neticesi olarak ta büyük sayıda insanlar te­lef oldu.

Sonra Hülagu aynı yılın cemaziyel evvel ayında kendi merke­zine dönerek Bağdad'm yönetimini emir Ali Bahadır'a bıraktı. Onunla beraber bu yönetimde İbnü'l-Alkami de vardı. [2]

İşte bu suretle nihayet Abbasi devleti de beşyüz yirmi dört yıl sonra tarihe karışmış oldu. [3]