ASR-I SAADETTE EĞLENCE VE DÜĞÜN.. 2

Yrd. Doç. Dr. Akif Köten. 2

Giriş. 2

Birinci Bölüm.. 3

ASR-I SAADETTE EĞLENCE. 3

I. Eğlence İhtiyacı3

II. Asr-I Saadet'teki Eğlenceler4

A- Yarışmalar:4

1. Hayvan Yarışları:4

2- Koşular:4

3- Ok Atma:4

B- Yüzmek. 4

C- Çalgı Ve Davul Çalma. 4

D- Çeşitli Harp Oyunları5

E- Avlanmak. 5

F- Güreşmek Ve Güreş Seyretmek. 5

İkinci Bölüm.. 5

ASR-I SAADET'TE DÜĞÜN.. 5

Düğün Eğlencesinin Cevaz Şartları7

Üçüncü Bölüm.. 7

GÜNÜMÜZ DÜĞÜN EĞLENCELERİ NASIL OLMALIDIR?. 7

1. İkram:8

2. Eğlence:8

3. Çeşitli Yarışmalar:9

4. Halk Oyunları:9

5. Çeşitli Güldürüler:9

6. Halk Hikayeleri:9

7. İslâm Tarihinden Çeşitli Anektodlar:9

ASR-I SAADETTE EĞLENCE VE DÜĞÜN

 

Yrd. Doç. Dr. Akif Köten

 

(Uludağ Üniversitesi, îlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi, Bursa)

Akif Köten 1951 yılında Samsun'un Ladik ilçesinde doğdu. 1969 yılında Çorum I.H.L.nden, 1973 yılında tz-mir Yüksek İslam Enstitüsünden mezun oldu. 1977-1982 yılları arasında Bursa Yüksek îslâm Enstitüsünde Hadis Asistanlığı ve öğretim üyeliği yaptı. 1982 yılında Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hadis öğretim görevliliği yaptı. 1983 yı­lında "Kadı İyaz'ın Hayatı, Eserleri ve Hadis Şerh Metodu" konusunda tez vererek doktor oldu. 1992 yılında yardımcı doçent oldu. Halen aynı fa­kültede Hadis anabilim dalında öğretim üyeliği görevine devam etmektedir. Eserleri:

- Hz. Peygamber'in Devlet Başkanlığı

- Hz. Peygamber Döneminde Şaka ve Bazı Şakacı Sahabiler [1]

 

Giriş

 

İlâhi Sünnet'in bir gereği olarak insanoğlu da, bütün canlılar gibi çoğalarak neslini devam ettirir. Fakat o, diğer canlılardan farklı olarak, Allah'ın kendisine verdiği üstünlüklere layık bir şekilde neslini devam ettirmelidir. Bunun tek yolu da, nikâhla ku­rulan ve karşılıklı sevgi-saygı ve şefkate dayanan aile hayatıdır. Evlenme, insanın yaşayacağı en sevinçli olayların başında geldiği için eğlence ile kutlanmış ve bu törenlere de "Düğün"[2] adı veril­miştir. Düğün bir taraftan yeni kurulan bir aileyi cemiyete tanı­tırken, diğer taraftan da insanların eğlenme ihtiyacını gidemektedir.

Eğlenme, insani yapıdan (fitrat) kaynaklanan bir istek ve ih­tiyaçtır. Beşeri yapının gereği olan hiçbir istek ve ihtiyaç dinimiz­de cevapsız bırakılmamış, önüne duvar çekilmemiştir. Fakat, bu isteklerin tatmini başıboş ve sınırsız da değildir. Günlük hayatın çeşitli problemleri karşısında yorulan, bunalau insanın, meşruiy-yet sınırını aşmamak şartıyla eğlenmesi, dinlenmesi, ferahlama­sı... caizdir. Fakat eğlence, hayatın gayesi değildir. Eğlenceyi, hayattaki realiteden geçici bir süre kaçış, realitenin bir parçasını onun ait olduğu bütünden ayırarak seMbol ve tasavvur niteliğine sokmak olarak değerlendiren merhum Prof.Dr.Erol Güngör, "Eğlencenin Sosyal ve Psikolojik Yönü" isimli araştırmasında bu hususu şöyle ele almaktadır.[3]

"Psikoloji bakımından eğlenme olayı, herşeyden Önce bir he­yecan halidir. Eğlence insana haz veren bir faaliyettir ve gayesi de haz vermektir. Bu yüzden eğlenceyi insanın öbür faaliyetlerinden ayırtederken "gayesi kendinde olan bir davranış" diyoruz. Ama bu tarifin üzerinde biraz durmalıyız. Haz dediğimiz şeyin psikolojik mahiyetini iyice incelediğimiz takdirde onun insan için ilk bakışta fark edilmeyen derin ve önemli bir takım fonksiyonları yerine ge­tirdiğini görürüz. Gayesinin kendinde oluşu, onun asgari yaşama şartlarını yerine getirmek üzere yapılan faaliyetlerden biri olma­yışı ve mecburiyet ifade etmeyişi yüzündendir. Karnımızı doyur­mak için eğlenmeyiz; belli birşeyi elde etmek için de eğlenmeyiz. Ama eğlencenin sonucu olarak hiçbirşey doğmadığım, insanın eğ­lenceden önce ne ise sonra da aynı olacağını söyleyemeyiz."

insandaki eğlence ihtiyacım ve yaşlara göre bunur nasıl kar­şılanacağını da merhum Güngör şöyle açıklamaktadır.[4]

"Bunun psikolojik mekanizması sinir sisteminin uyarılma ih­tiyacıyla ilgilidir. Günlük hayatımız sürekli biteviyelik içinde geç­tiği için, sinir sistemimizin aldığı uyarıcılar hep birbirinin tekrarı mahiyetindedir ve bu yüzden organizmamızın uyanıklık seviyesi düşer. Organizmanın normal fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için, yenilik ifade eden uyarıcılar alması gerektir. Fakat her türlü yeni uyarıcı optimal uyanıklık seviyesini tutturmaya yetmez. Alı­şılmışın dışında uyarıcıların uyanıklık seviyesini uygun ölçüde tutabilmeleri için bunların yenilikle birlikte uyuşmazlık, karma­şıklık veya giriftlik, beklenilmezlik, gayrimuntazamlık gibi özel­likler taşıması gerekmektedir. Bu özellikler bir uyarıcı grubunun dikkati çekmesi ve organizma tarafından incelenmesini, keşfedil­mesini sağlayan şeylerdir. Bunlar bizim dikkat ve ilgimizi uyan­dırdığı için, insana hitab eden her türlü bildirişim (communicati-on) teşebbüslerinde de gözönüne alınması gerekir.

Uyanıklık seviyesinin teşekkülü hakkında kantitatif ölçüle­rimiz yoktur. Bir bildirişim vasıtasının nasıl bir tertiple insanda en çok haz uyandıracağı herşeyden önce yaşa bağlı bulunuyor. Çocuklar, gençler, orta yaşlılar farklı şiddette uyarıcılardan haz duyuyorlar. Genellikle erken yaşlarda aktif eğlenceler büyük zevk veriyor. Yetişkinlik çağının başlangıcında şiddetle uyarıcılar artık eskisi kadar zevk vermiyor. Fakat eğlence bir şekilden ibaret olmadığına göre, zevk bakımından muhtevanın yeri nedir? Bura­da yaş grubu kadar, hatta ondan daha fazla şahsi kabiliyetin, yetişme tarzının, içinde bulunan sosyal ve kültürel çevrenin bü­yük rolü olduğu görülüyor. Yetişme tarzı ve kabiliyet, eğlencenin kalitesini belirleyen temel faktörler olmaktadır."

İnsanlık tarihi evlilikle başlar denilse, yanlış olmaz kanaa­tindeyiz, insanlık tarihi kadar eski olan evlilik, dolayısıyla düğün törenleri, değişik şekillerde de olsa tarih boyunca bütün toplum­larda varlığını sürdürmüştür. Bu törenlerin ortak özellikleri, du­yurma Cilan), ikram (velime) ve eğlence (saz-söz) dir. Evlenen eşler ve onların kurdukları yeni aile topluma duyurulmak suretiyle, neslin sıhhatli bir şekilde, yozlaşmadan devamı sağlanmakta, yapılan ikramlarla sosyal tesanüd güçlenmekte, bu törenlerde eğlenmek suretiyle insanlar maddi ve manevi (psikolojik) bir doyuma ulaşmaktadır. Atalarımızın dediği gibi; "Ölüde ağlanır, düğünde oynanır." [5]

 

Birinci Bölüm

 

ASR-I SAADETTE EĞLENCE

 

I. Eğlence İhtiyacı

 

Asr-ı Saadet ve eğlence kavramlarım bir arada düşünmek, ilk-bakışta bize zor gelebilir. Çünkü bize anlatılan, hatta kitaplarda yazılan şekliyle Asr-ı Saadet ve o günün müslümanları, böyle basit işlerle değil, sadece ilim, ibadet, dua, zikir, hayr-hasenât, cihad, çalışma, ticret, ziraat... gibi önemli işlerle meşgul oluyor­lardı. Vakıa, bu tür işler en güzel şekliyle onlar tarafından yapılı­yordu. Fakat onların hayatında da, eğlenme, dinlenme, şakalaş­ma... gibi sıradan işler de vardı. Çünkü, o günün insanları da bi­zim gibi, beden ve ruhtan, et ve kemikten müteşekkil idi. Dünya aynı dünya, insanlar aynı insan, bugünün insanı nelere ihtiyaç duyuyosa, o günün insanı da aynı şeylere ihtiyaç duyuyordu, in­san fıtratı bugün ne ise, o gün de aynı idi. Beşerî yapıda varolan hiçbir isteği karşılıksız bırakmayan İslâm, o günün insanlarının bu tür isteklerini karşılamalarını mubah görmüş ve beşer bir pey­gamber olan Resûlullah (s.a.v.) da, bu tür faaliyetlere katılmış ve bu konuda da onlara Örnek olmuştur.

insan için vazgeçilmez dünyevî ihtiyaçlardan biri de, yorulan, usanan insanların dinlenmesi, eğlenmesi, şakalaşması...dır. Ce­vaz hududlarını aşmamak şartıyla dinen mubah görülen bu tür davranışlar, insanların, çalışma, ibadet... gibi aslî ve ciddî görev­lerini daha güzel yapmalarına imkan sağlar. Bu konuda Gazzalî şöyle demektedir: "Oyun ve eğlence kabli ferahlatmak için mubah kılınmıştır. Dinlenen ve neşelenen kalpte ticaret gibi dünyevî iş­lerle veya namaz ve tilavet gibi ahiret işleriyle ciddî bir şekilde meşgul olma arzusu uyanır. Ciddî işlerle fazla meşgul olma yanın­da az mikdarda eğlence olursa, bu hoş görülür. Mesela, yanakta bir iki siyah ben (hâl)in bulunması yanağa güzellik verir, fakat benler çok olursa, yüzü çirkini eştirir. Azı güzel olan her şeyin çoğu da güzel olmaz. Bunun gibi azı mubah olan her şeyin çoğu da mubah olmaz. Mesela, ekmek yemek mubahtır, fakat tıka basa karnı ekmekle doldurmak haramdır. Mubah olan musikî (ve eğlence) bu bakımdan diğer mubahlar gibidir."[6] zamanımızda bu hususun önemi daha da iyi anlaşılmıştır. Devlet hayatında, fabri­kalarda, imalathanelerde ve işyerlerinde oyun, eğlence, musikî, tatil, gezi ve spor gibi hususlara büyük önem verilmekte, böylece zihnen ve bedenen çalışanların iş gücü arttırılmaktadır.[7]

Asr-ı Saadet'in bariz vasfı -zannedildiği gibi- bu tür bedehi is­tekleri tamamen dışlamak değil, dengeli bir şekilde onları tatmin etmektir.

Asr-ı Saadet'i çok iyi kavradığında şüphe olmayan Gazalîyi tekrar dinleyelim:[8]

"Habeş oyuncularının eğlencesinden daha büyük ve açık han­gi eğlence vardır. Halbuki bu eğlencenin mubah olduğu nass'Ia sa­bittir. Bu konuda benim kanaatim şudur: "Eğlence kalbe rahatlık verir, fikrî yorgunlukları hafifletir, daima zorlanan ve ciddi işlerle meşgul edilen kalpler körleşir, eğlence ile kalbi rahatlandırmak ciddi iş görmesi için ona yardım etmek demektir. Mesela devamlı olarak fıkıh okuyan bir kimsenin cuma günü tatil yapması icabe-der. Çünkü bir gün tatil, diğer günlerde neşe ve istekle çalışmayı sağlar. Devamlı olarak nafile namaz kılan bir kimsenin bazan mo­la vermesi icabeder. Kerahet vakitlerinde namaz kılmak bunun için mekruh sayılmıştır. Tatil ve dinlenme çalışmaya yardımcı olur. Eğlence hayatı ciddî hayata hizmetçi olur. Daima ciddi bir-hayat yaşamaya takat getirilemez, buna sabr edilemez. Peygam-ber'in nefis ve ruhları hariç, sürekli olarak hak üzere olmak her­kes için acıdır. Şu halde eğlence; yorulan, bıkan, usanan ve sıkılan kalbin devasıdır. Öyle olunca da mubah olması gerekir. Fakat ilaçta olduğu gibi eğlencenin dozunun fazla olmamasına dikkat edilmesi lazım gelir. Şu halde bu niyetle yapılan eğlence, ibadet (kurbet) haline gelir. Bir kimse sema dinlese, dinlediği sema onun kalbinde bulunan iyi ve güzel hasletleri açığa çıkarmasa ve onu iyi hareketlere teşvik etmese, dinlediği musikiden hükmü işte budur. Yani böyle birisi için musikî dinlemenin müstahap olması lazım gelir. Ta ki bu vasıta ile anlattığımız gayeye vara. Evet, bu durum kemalin zirevesinde olanlara nazaran eksikliktir. Çünkü kâmil insan, nefsini hak olandan başkasiyle rahatlandırmaya ve neşelendirmeye muhtaçtır. Unutmamak lazımdır ki: "Hasenat-i ebrâr seyyiât-i mükarrebîndir, yani iyi insanlara göre yapılması sevap olan işleri kamil olan insanların yapması günah olur. Kalbi tedavi etmenin ve gönlü hoş bir şekilde Hakka sevketmenin usu­lüne vakıf olanlar kesinlikle bilirler ki; kalbi bu gibi işlerle neşe­lendirmek müstağni kalınmayacak olan faydalı bir ilaçtır"[9]

 

II. Asr-I Saadet'teki Eğlenceler

 

Hz. Peygamber zamanına baktığımızda şu tür eğlencelerin ic­ra edildiğini görürüz: [10]

 

A- Yarışmalar:

 

1. Hayvan Yarışları:

 

Birbirinin hayatına kasdedecek veya yaralayacak şekilde bo-ğuşturulması caiz olmayan hayvanların, birbirlerine zarar ver­meden yarıştırılmaları dinen caizdir. Yarış denilince akla ilk ge­len hayvanlar da, insanlar için binek olarak yaratılan at, eşek, katır[11] ve deve gibi hayvanlardır. Asr-ı Saadet'te at ve deve yarışla­rının yapıldığına şahid olmaktayız: "Ok atma, at ve deve yansı dı­şında ödül caiz değildir"[12] hadisiyle teşvik de edilen bu yarışların mesafesi, idmansız atlar için bir mil uzunluğunda Seniyyetü'l-vedâ ile Benî Züreyk Mescidi arası, özel olarak yanşa hazırlanmış atlar için ise, 6-7 mil uzunluğunda Hafyâ ile Seniyyetü'1-vedâ ara­sı idi. Bir defasında Abdullah Ibni Ömer'in de katıldığı ve atından düştüğü bu yarışlar,[13] bizzat Hz. Peygamberin öncülüğüyle yapılı­yor yansı kazananlar ödüllendiriliyordu. Deve yarışları da Asr-ı Saadet'te başvurulan eğlencelerden biriydi. Hz. Peygamber'in Abda isimli bir devesi vardı ki, katıldığı bütün yarışları kazanırdı. Birgün genç bir deve (daylak) üzerinde gelen bir bedevi yarışta Abdâ'yı geçince, sahabiler buna çok üzüldü, Hz. Peygamber, "Yükselen her dünyevî şeyin alçalması, ilahî hikmet gereğidir."[14] sözle­riyle onları teskin etti.

Muhtemelen bu yarışlara kadın-erkek, genç-ihtiyar, çoluk-çocuk... herkes seyirci olarak katılıyor, yarışın heyecanını yaşıya-rak eğleniyor, ferahlıyordu. Yukarıda zikredilen hadislerden bazı atların yarışlara özel olarak hazırlandığını da öğrenmekteyiz. [15]

 

2- Koşular:

 

Asr-ı Saadette yapılan meşru ve mubah eğlencelerden biri de insanların kendi aralarında yaptığı koşulardır. Bir sefer esnasın­da, Hz. Peygamber hanımı Hz. Aişe ile geride kalmış ve ikisi koşu yapmış, yarışı Hz. Aişe kazanmıştı. Yıllar sonra tekrar yapılan ya­rışı, Hz. Aişe şişmanladığı için Hz. Peygamber kazanmış ve ona, "Bu birincilik o birinciliğe karşılıktır"[16] diyerek latife yapmıştı. Hz. Peygamber'in izniyle Seleme b. Ekvâ ensardan biriyle Medine'ye kadar yarışmışlardı. [17]

 

3- Ok Atma:

 

Ok atma o günlerin en önemli silahlarından biri olduğu gibi, okçuluk talimleri ve yarışmaları da harbe hazırlık yanında Önemli bir eğlence vasıtasıydı. "Çocuklarınıza ok atmayı, ata binmeyi ve yüzmeyi öğretiniz"[18] "Müslüman bir adamın, yayı ile ok atması, atını eğitmesi ve hanımı ile sevişmesi dışındaki bütün eğlenceleri batıldır. Bunlar ise batıl değil, haktır"[19] hadisleri ok atma ve at eğitmenin sıradan bir eğlence olmayıp, kişiye sevab da getiren bir eğlence olduğunu göstermektedir. Bu hadisten, bu üç eğlencenin dışındakilerin caiz olmadığı hükmü de çıkarılamaz. Hadiste ge­çen bâtıl kelimesi, sevab getiren bir şey değil anlamındadır. Bâtıl kelimesi burada mubah anlamındadır ki, mubah olan şeylerde de sevap ve günah yoktur, yani boş bir şeydir. [20]

 

B- Yüzmek

 

Yüzmek suretiyle spor yapmak ve eğlenmek mubahtır. Yuka­rıdaki hadiste de geçtiği gibi çocuklara öğretilmesi tavsiye edilen şeylerden biri de yüzmedir.[21]

 

C- Çalgı Ve Davul Çalma

 

Asr-ı Saadet'te düğün, bayram, sefere çıkış ve dönüş (bilhassa ordu için), ticaret karvanlannı karşılama ve uğurlama... zaman­larda çalgı ve davul çalınması ve eğlenilmesi bir âdet idi. İleride daha genişçe ele alacağımız gibi, bir bayram günü Hz. Aişe'nin iki cariye ile def çalarak eğlenmesi, düğünlerde def çalıp şarkı söylen­mesi tavsiysi... bu tür eğlencelerin yapıldığını ve mubah olduğunu göstermektedir. Bir kıtlık zamanında, beklenen kervanın gelişini müjdeleyen davulların sesi duyulunca cemaatin çoğunun, cuma hutbesini irat etmekte olan Hz. Peygamber'i ayakta bırakarak mescidden dışarı çıkmaları üzerine, "Onlar bir ticaret ve eğlence gördüklerinde hemen dağılıp ona giderler ve seni ayakta bırakır­lar. De ki: Allah'ın yanında bulunan, eğlenceden ve ticaretten da­ha hayırlıdır. Allah, nzık verenlerin en hayırlısıdır." (Cuma, 62-11) âyeti nazil oldu. Bu âyeti kerime, eğlencenin ibadete tercih edilmesinin yanlış olduğunubildirmekle birlikte, zımnen de iba­dete mani olmayan meşru eğlencenin cevazını ifade etmektedir. [22]

 

D- Çeşitli Harp Oyunları

 

İleride daha geniş bir şekilde ele alınacağı gibi, Habeşlilerin Mescid-i Nebevi'de yaptıkları mızrak oyunları kadın-erkek pek-çok kimse tarafından seyredilmiştir. Bu eğlenceler de caizdir. [23]

 

E- Avlanmak

 

Hem bir spor, hem de eğlence olan avcılık caiz olmanın yanın­da Mâide sûresinin 2. ayeti ile tavsiye de edilmiştir. Aynı zaman­da bir geçim kaynağı da olan avcılık, Asr-ı Saadet'te yapılan meş­ru eğlence vasıtalarından biri idi. [24]

 

F- Güreşmek Ve Güreş Seyretmek

 

Çok eski bir spor olan güreş de Asr-ı Saadet'te meşru eğlence­lerden biri idi. Hatta bir defasında bizzat Hz. Peygamber de güreş-mişti. Rükâne isminde meşhur bir güreşçi vardı. Bir gün Bathâ'da Hz. Peygamber'le karşılaşan Rukâne O'na (s.a.v.) güreşme tekli­finde bulunmuş, yapılan güreşi Hz. Peygamber kazanmış ve Ödui olan koyunu almıştı. Rükâne kendisine çok güvendiği için tekra: tekrar güreşmek istemiş, fakat her defasında yenilmişti. Netice olarak Rukâne, "Ya Muhammed, şimdiye kadar hiçbir kimse beni yenemedi, beni yenen sen değilsin (sahip olduğun manevi güçtür dedi ve müslüman oldu. Hz. Peygamber de koyunları kendisine iade etti.[25]

 

İkinci Bölüm

 

ASR-I SAADET'TE DÜĞÜN

 

Uygulamaları ve sözleriyle evliliği teşvik eden Rasûlullah (s.a.v.)[26] nikâhın gizli tutulmayıp duyurulmasını, çalgı çalınıp şarkılar söylenerek kutlanmasını tavsiye etmektedir;

"(Cinsel ilişkide) helal ile haramı birbirinden ayıran, saz (def) ve sözdür."[27]

"Nikâhı mescidlerde kıyın, herkese duyurun ve defle kutla-ym"[28] hadisleri bunu göstermektedir.

Hz. Aişe Ensardan bir yakınının düğününü yapar. Eve gelen Hz. Peygamber;

— Gelini, güveyi evine gönderdiniz mi? deyince oradakiler,

— Evet, derler. Bunun üzerine Rasûlullah (s.a.v.):

—  Gelinle beraber, def çalıp şarkı söyleyecek cariyeler de gön­derdiniz mi? deyince Hz. Aişe;

— Hayır, der. Peygamberimiz;

— Ensarın pek çok gazelleri vardır, onlar eğlenceyi de çok se­verler. Keşke,

Size geldik, size geldik Size selam, Bize selam Olmasaydı kızıl altınlar Görünmezdi alınlar olmasaydı siyah buğdaylar Semirmezdi vücudlar diye şarkı söyleyecek birini gönderseydiniz,"'[29] demek suretiyle düğünde bulunması gereken eğlence eksikliğine işaret eder.

Bir Aşure günü Medine'de genç kızların def çahp şarkı söyle­diklerini göYen Halid b. Zekvân el-Medenî, bu durumu öğrenmek için ashabdan Muavviz kızı Rübeyyi'ye gider ve sorar. Rübeyyi

— Düğünümüz sabahı RasûluUah (s.a.v.) geldi, yatağıma oturdu. Yanımda, Bedirde şehid edilen ecdadımla ilgili mersin­ler söyleyip def çalan iki cariye vardı. Şarkılarının bir yerinde "Aramızda, yarın olacağı da bilen Peygamber var" devire Rasûlullah (s.a.v.) "İşe böyle söylemeyin. Yarın ne olacağım Al­lah'tan başkası bilemez. Siz, daha önce söylediklerinize devam edin" diye cevap verir.[30]

Sahabe ve Tabiin döneminde de düğün eğlenceleri yaygın idi Âmir b. Sa'd anlatıyor;

Bir düğünde Karaza b. Ka'b ve Ebu Mesud cl-Ensân nin yanı­na vardım. O esnada cariyeler şarkı söylüyorlardı.

"— Siz Rasûlullah'm (s.a.v.) ashabı ve Bedir ehlindensiniz.S-zin yanınızda böyle yapılıyor (ve siz ses çıkarmıyorsunuz)." dedi" Onlardan biri;

"— istersen otur, bizimle beraber dinle, istersen kalk git. Dü­ğünde eğlenmek için bize izin verildi" dedi.[31] Aynı hadise ile ilgili Ebu Davut et-Tayalisî'nin (V.204/819) rivayeti konumuza daha da açıklık getirmektedir: "Bize düğünde şarkı söyleme, aşırûn kaçmaksızın ölüde ağlama konusunda (Rasûlullah tarafından izin verildi."[32]

Enes b. Malik'in (V.93/712) naklettiğine göre Hz. Peygamber.

bir düğünden dönmekte olan kadın ve çocukları görünce avcın

kalkar ve onlara değer vererek şöyle der;

"—Vallahi siz bana, insanların en sevimlisisiniz."[33]

Yine Hz. Enes'in bildirdiğine göre Rasûlullah (s.a.v.), Medine'nin bir yerinde def çahp şarkı söyleyen bir grup genç kıza rast­lar, onlar şarkılarında;

Biz, Neccâroğulları kızlarıyız

Ne güzel komşumuzdur Muhammed,

deyince Hz. Peygamber de;

"—Allah biliyor ki, ben de sizi çok seviyorum", der.[34]

Bu hadislerde de açıkça görüldüğü gibi Hz. Peygamber, nika­hın düğünle kutlanmasını, insanların, bilhassa kadınlar ve genç kızların çalgı ve şarkılarla eğlenmesini istiyor, bazan böyle yap­madıklarında onları ikaz ediyordu. Şüphesiz ki O (s.a.v.), insan denen varlığı çok iyi tanıyan beşer bir peygamber olarak biliyordu ki insanlar, eğlenmek, dinlenmek suretiyle... bu tür ihtiyaçlarını tatmin etmezlerse, ibadet, çalışma, tezekkür, tefekkür... gibi ciddi işleri yerine getirmekte zorlanırlardı. Düğün, eğlence ve benzeri faaliyetler... günlük hayatı kolaylaştıran, rahatlatan bir çeşni ol­duğundan, zaman zaman buna izin veriyor, karşı çıkanları da ikaz ediyordu. Mesela bir bayram günü, hane-i saadette cereyan eden bir olay, bunun en güzel bir örneğidir:

Bir kurban bayramında Hz. Aişe, ensardan iki cariyeyle def çalıp şarkı söyliyerek eğlenirken eve Hz. Peygamber gelir, eğlen­celerini kesmemek için yüzünü öbür tarafa çevirerek yatar. Eğ­lence devam ederken, bu sefer eve Hz. Ebu Bekir gelir. Onların bu halini görünce, kızarak;

— Rasûlullah'm evinde şeytan aletlerinin ne işi var? der. Az ileride yatmakta olan Rasûlullah (s.a.v.) yüzündeki örtüyü kaldı­rır ve;

—Bırak, bu bayramdır, diyerek onlara ses çıkarmaması için Hz. Ebu Bekir'i uyarır. Biraz sonra da Hz. Aişe cariyeleri gönde-rir.[35]

Yine böyle bir bayram günü Hz. Aişe, Habeşlilerin mescidde oynadıkları mızrak-kalkan oyununu seyreder. Olayı şöyle anlatır:

"Ben mi Rasûlullah'a söyledim? O (s.a.v.) mu bana, seyretmek ister misin? dedi bilmiyorum, evet dedim. Beni arkasına aldı, ya­nağım yanağında idi, Habeşlilere;

— Haydi Erfıde Oğulları, oynayın bakalım, dedi. Habeşlüe-rin oyununu usanıncaya kadar seyrettim. Rasûlullah (s.a.v.)

— Yeter mi? dedi. Ben,

— Evet, deyince,

— Öyleyse içeri gir, dedi, ben de içeri girdim.[36]

Pekçok tariki bulunan bu hadisin bazı rivayetlerinde, Hz. Peygamber; yeter mi? deyince Hz. Aişe'nin birkaç defa, acele etme diyerek seyir müddetini (eğlenceyi) uzattığı ve Rasûlullah'ın (s.a.v.) da buna izin verdiği hususu geçmektedir.[37] Yıllar sonra Hz. Aişe bu hadiseyi naklettikten sonra, "Ben de o zaman genç bir ka­dın idim. Oyun ve eğlenceye çok düşkün olan genç kızlara eğlen­meleri için fırsat verin.[38] Onlar eğlence ve oynayanları seyretmeyi çok severler. Ancak uzun bir süre seyredince buna doyar ve usa­nırlar. Bu nedenle, onlar doyuncaya kadar buna izin veriniz," [39]demek suretiyle muhtemelen Hz. Peygamberden sonra, eğlence hakkında meydana gelen yanlış değerlendirmeyi düzeltme ihtiya­cını hissetmiştir.

Esasen eğlencenin dinen caiz olmıyacağı şeklindeki kanaat-lar ftesûlullah (s.a.v.) devrinde de vardı. Nitekim, Hz. Aişe'nin iki cariye ile yaptığı eğlenceye babası Ebu Bekir'in karşı çıkması, mescidde savaş oyunları oynayan Habeşîilere Hz. Ömer'in mani olmak istemesi[40] bunu göstermektedir. Fakat bu sahabiler, Hz, Peygamberin izni olduğunu görünce ses çıkarmamışlar ve onlar da seyre katılmışlardır.

Asr-ı Saadet'teki bu uygulamalardan da anlaşılacağı gibi Hz. Peygamber, insanların biyolojik ve sosyal yöndeki istek ve ihtiyaç­larım çok iyi biliyor, bu arzuların, meşruiyet zemini içinde ve aşı­rılığa kaçmadan normal bir şekilde tatminine izin veriyor, hatta bazan onları buna teşvik ediyor, konuyu yeterince takdir edeme­dikleri için karşı çıkanları da ikaz ediyordu. Esasen Kur'an, insa­noğlunun oyun ve eğlenceye çok düşkün olduğunu,[41] yapısında böyle bir ihtiyacın bulunduğunu, hayatım da oyun ve eğlenceden başka bir şey olmayan bir dünyada[42] geçireceğini, esas maksadın ahirete hazırlık olmakla birlikte dünyevi zevklerden de (ki, eğlen­ce de dünyevi bir zevktir) nasibini alması gerektiğini[43] vurgula­maktadır. Hal böyle olunca, beşerî yapıya en uygun bir din olan islâm'ın insanı, eğlenme, dinlenme, şakalaşma... gibi istek ve ihti­yaçlarından mahrum bırakması zaten mümkün değildir. Ancak islâm, ne başıboş, bırakmak suretiyle arzuları azdırır, ne de, yo-ketmek, önüne duvar çekmek suretiyle bastırır, ifrat ve tefrite düşmeden, itidal noktasında ve meşru bir zeminde onları tatmin eder. [44]

 

Düğün Eğlencesinin Cevaz Şartları

 

Asr-ı Saadet'ten örneklerini sunduğumuz düğün eğlenceleri­nin özellikleri şunlardır:

1. Bu eğlencelerde haram olan bir şey mevcud değildir, içki, işret, kadın ve erkeklerin birlikte oynamaları... gibi hususlar bu­lunan eğlenceler haramdır.[45]

2. Bu eğlencelerde harama vesile olan şeyler de yoktur. Bizati­hi haram olmasa da, harama vesile olan şeyler de haramdır. Buna islâm Hukukunda sedd-i zerayi' (harama giden bütün yollan tıka­ma) denir. Daha önce örneklerini verdiğimiz gibi düğünlerde sazlı (def) ve sözlü musiki ile eğlence caizdir. Fakat bunların biri veya her ikisi, insanda tatmini haram olan arzuları harekete geçiriyor-sa, bu tür müzik ve şarkı da haram olur. Mesela, ifade edilmesi di­nen caiz olmayan sözleri içeren, şehevi duyguları harekete geçiren şarkılar böyledir. Gelin ve damadı tebrik için gittiğinde Hz. Peygamberi gören cariyelerin, "Arauıızda yarın olanı bilen bir peygamber var" diye şarkı söylemelerine Rasûlullah (s.a.v.) izin vermemiş, daha önce söyledikleri mersiyeye devam etmelerini istemiştir.[46]

3. Özelde düğün, genelde eğlenceye verilen izin sınırsız değil­dir, islâm'ın mubah, hatta müstehab gördüğü düğün eğlencesi, kemiyet ve keyfiyet yönünden aşırılığa kaçmamalı, sınırlı olmalıdır. Habeşlilerin mızrak oyunlarını seyreden Hz. Aişe'ye, Rasûlul-lah'm (s.a.v.) bir müddet sonra yeter mi? demesi ve evet cevabını aldığında içeri sokması, gereğinden daha fazla bir süre seyretme­sine izin vermemesi de bunu göstermektedir. Burada ölçü ne olacaktır? Mesela, bir çocukla gencin veya yetişkin bir kişinin oyun ve eğlenceye ihtiyacı çok farklıdır. Sünnete baktığımızda, bu konuda çocuklara sınırsız bir müsamaha gösterildiğini, gençlerde ise bunun biraz daha azaltıldığım görmekteyiz. Bu takdirin iyi yapılması, tamamen önünü kapamak suretiyle tefrite, başıboş bırakmak suretiyle ifrata kaçılmaması gerekmektedir. Hz. Aişe nin genç kızların eğlence ihtiyacı ile ilgili tavsiyeleri, bu açı­dan bakıldığında hayli önem kazanmakta ve günümüze de ışık tutmaktadır. Yazılı, sözlü ve görüntülü basın organlarının yoğun baskısıyla normalden çok daha fazla kamçılanan gençlerimizin eğlence ihtiyaçları, islâm'ın izin verdiği şekilde karşılanmazsa, onlar tamamen kontrolden çıkacak, başıboş ve sınırsız bir şekilde bu ihtiyaçlarını gidereceklerdir. Öyleyse gençlerimize, İslâm'ın meşru saydığı bir zeminde eğlenme imkanı tanımalı, bu ihtiyaçla­rı giderilmelidir. Bunun için de düğünler en uygun ortamlardır. [47]

 

Üçüncü Bölüm

 

GÜNÜMÜZ DÜĞÜN EĞLENCELERİ NASIL OLMALIDIR?

 

Asr-ı Saadet'le oluşan ve günümüze kadar devam eden müslüman toplumlar, oluşturdukları örf-adet ve gelenekleriyle, eğlenceye de yer veren düğün törenleri yapagelmişlerdir. Tarih boyunca Müslüman Türk toplumlarında da durum böyle olmuş, düğün törenleri çeşitli eğlencelerde zenginleşirilmek suretiyle, o günün insanının eğlence ihtiyacının karşılanmasına zemin hazır­lanmıştır. Dini yönden mahzurlar taşımayan bu düğünler, kadın ve erkeklerin ayrı ayrı, kendi aralarında, sazlı sözlü ve oyunlu eğlenceleri ile kadm-erkek birlikte seyredilen çeşitli erkek oyun­ları ve yarışmaları... içermekteydi.

Tanzimatla birlikte îslâm alemine girmeye başlayan batı hayat tarzının etkisi ve köyden kente göçle oluşan yeni toplum ya­pısı insanımızı diğer sahalarda olduğu gibi, düğün eğlencelerinde de îslâmî havadan uzaklaştırmıştır. Yerleşik düzendeyken, —ki halen köylerimiz kasabalarımız çoğunlukla böyledir— gelenek­selleşmiş ve insanımızın ihtiyaçlarını karşılamış bulunan meşru düğün eğlenceleri, kentleşmenin doğurduğu örf-adet ve gelenck-görenek değşimesi ve çevrenin müsbet etkisinin (sosyal denetim) kalkmasıyla yozlaşmış, gayri îslâmî unsurlar taşımaya başlamış­tır.

Düğün salonlarında veya otellerde, kadm-erkek birlikte oy­nama, eğlenme, dans içki, işret... gibi dinimize ve örfümüze uygun olmayan durumlar ortaya çıkınca, başta pek çok din görevlisi ol­mak üzere îslâmî kesim, buna karşı bir tepki olarak düğünleri, meşruiyyet ayırımı yapmaksızın her tür eğlenceden soyutladı. Düğünler, sadece va'z-u nasihatla veya mevlidle yapılır hale geldi. Belki bu tür düğün törenleri, yetişkinler ve yaşlıların hoşuna gidi­yordu amma, yapısı ve yaşı gereği eğlenceye yatkın ve düşkün olan genç kesimi memnun etmek şöyle dursun, onları gayr-i mes ru eğlenceler içeren düğün şekillerine de itiyordu. Böylece dinin toplum üzerindeki etkilerinden biri daha kalkmış oldu.

Günümüzde genellikle yapılmakta olan bu tür düğünlerin her ikisi de sünnete uygun değlidir. Eğlencede meşruiyyet sınırla­rını aşmak suretiyle ifrata, tamamen kaldırmak suretiyle tefrite kaçan böyle düğünler yerine, Asr-ı Saadet'te olduğu gibi, dinin izin verdiği eğlenceleri içeren düğün törenleri yapılmalı ki, günü­müz insanının eğlence ihtiyacı, islâm'ın meşruiyyet zemini içinde giderilmiş olsun. Böyle törenler, bilhassa gençlerin eğlenme ihti­yacım da karşılayacağı için günümüz insanının îslâmî olmayan usullerle düğün yapmalarım ve meşruiyyet zemini dışında eğlen­ce aramalarım da engelleyecektir. Diğer taraftan bu tür düğün eğ­lenceleri, ferdî ve sosyal bir doyum sağlamak suretiyle kişi ve top­lum sağlığına da katkıda bulunacaktır.

Günümüzün imkan ve şartlarım da göz önüne alarak, îslâmî bir düğün töreninde bulunması gereken özellikleri şöyle sırahya-biliriz: [48]

 

1. İkram:

 

Düğün sahibi gücüne göre, davetlilere ikramda bulunmalıdır. Hz. Peygamber, en güzeli Hz. Zeyneb'le olan olan düğününde ol­mak üzere bütün evliliklerinde davetlilere ikramda bulunmuş[49] ve evlenen sahabilere de böyle bir ikram yapmalarını tavsiye et­miştir.[50] Velime demlen düğün yemeği adetine ashab-ı kiram çok itina gösteriyor, ikramı olmayanlar dahi, bedenen çalışmak sure­tiyle, kazanıp bu ikramı yapıyorlardı. Mesela Hz. Ali, Hz. Fatı-ma'yla evlenirken, dağlardan topladığı izhır otunu devesiyle Me­dine'ye getirmiş, yahudi bir kuyumcuya satarak elde ettiği paray­la ikramda bulunmuştur.[51]

Rasûlullah'm (s.a.v.), "biriniz velimeye çağrılırsa, mutlaka katılsın"[52] hadisi, düğünde ikram ve yeni evlileri tebrike katılma­nın önemini açıkça göstermektedir. Ebu Hüreyre'nin, "Yemekle­rin en kötüsü, fakirlerin terkedilerek sadece zenginlerin çağırıldı­ğı düğün yemeğidir. Her kim de böyle bir daveti terkederse, Allah ve Rasûlu ne karşı gelmiş olur,"[53] sözü de, günümüzdeki düğünle­rin önemli bir eksiğini göstermektedir. [54]

 

2. Eğlence:

 

Sevinçli bir olayın kutlaması olduğu için eğlence, zaten düğü­nün yapısında vardır. Asr-ı Saadet'ten verdiğimiz örneklerden de anlaşılacağı gibi düğünler, bir taraftan insandaki eğlence ihtiya­cını gidermekte, diğer taraftan da bu mutlu ve hayırlı olay saz ve sözle (def ve şarkı) bütün cemiyete duyurulmakta idi.

Eğlence, hayatın çeşitli safhalarında değişik seviyelerde his­sedilen bir ihtiyaçtır. Bu ihtiyacı zamanında karşılayan insanlar, yıllar sonra da bunun hazzını duyarlar. Düğünlerde çocuklar ve gençler, meşru bir zeminde bu arzularım giderirlerse, bunun doyumu ilerideki hayatlarında da müsbet tesirini gösterir. Bu se­beple düğünlerde, başta gençler olmak üzere günümüz insanının eğlence ihtiyacı karşılanmalıdır. Bu eğlencelerde müzik aletleri, çeşitli şarkılar, türküler, ezgiler, ağır olmayan hareketli ilahiler... den yararlanılabilir. Sazlı ve sözlü müziğin bizatihi kendisinden ziyade kullanılma yönü ve insanda bıraktığı etki önemlidir. Eğer bu etkilenme, tatmini haram olan arzular uyandınyorsa müzik mahzurlu, meşru duygulara hitap ediyorsa müzik mubahtır. Dü­ğünlerde fevkalade, "Tasavvuf! Türk Musikisi", Türk Halk Müzi­ği", "Hamasi Türk Musikisi", "Türk Sanat Musikisi11... eserleri icra edilebilir.

Kadın ve erkekler kendi aralarında eğlenmek", ihtilat (karı­şıklık) olmamalıdır. Düğün salonları, kadın ve erkeklerin birbiri­ni rahatsız etmeden ayrı ayrı eğlenebilmelerine imkan verecek bir şekilde planlanmalıdır. Yerleşik düzende var olan avlulu veya ge­niş sofalı evler rahatça düğün eğlenceleri yapılmasına imkan veri­yordu. Fakat, sanayileşme ve kentlileşme sürecinde ortaya çıkan küçük apartman daireleri, değil düğün yapmaya, biraz kalabalık misafirleri dahi ağırlamaya imkan vermemektedir. Bu sebeple, herkesin, külfetsiz ve masrafsız bir şekilde düğün yapmasına im­kan verecek geniş mekanlar sağlanmalıdır. Mesela, toplu konut uygulamalarıyla hayli yaygınlaşan siteler, hatta apartmanların alt katları böyle düzenlenebilir. Bu da, önemli bir sosyal mesele­nin halli demektir. Bugün kadınların yaptıkları "kına gecesi

eğlenceleri" sünnete son derece uygun eğlenceler olduğundan, şe­hir şartlarında da yapılmalıdır. [55]

 

3. Çeşitli Yarışmalar:

 

Yakın tarihe kadar, hatta günümüzde dahi Anadolu'daki dü­ğünlerde çeşitli yarışlar, spor müsabakaları yapılır, bunlar da halkın eğlence ihtiyacım giderirdi. Güreş, at yarışları, cirit, ko­şu... gibi sportif faaliyetler, belki bugünün şartlarında, bilhassa şehir şartlarında yapılamaz, fakat buna benzer daha küçük çapta ve bilhassa çocuklar ve gençler arasında benzeri yarışlar yapılabi­lir. Bunlardan maksat sportif bir faaliyet değil, hoşça vakit geçir­meye ve gülüşmeye vesile olmasıdır. At yarışları[56] ve ko'şu, Asr-ı Saadete de yapılan şenliklerden idi. Hatta bizzat Peygamberimiz, hanımı Hz. Aişe ile birkaç defa yarışmış idi.[57]

 

4. Halk Oyunları:

 

Her bölgenin kendine has bir folklorik yapısı ve oyunları var­dır. Bu oyunlar o bölgede yaşayan herkesin kolayca iştirak edebi­leceği sadelik ve yaygınlıktadır. Mesela, Anadolu'nun bazı yörele­rinde yaygın olan halay, zeybek, horon, simsim, kılıç-kalkan,.. oyunları böyledir. Düğüne gelenlerin bir kısmı aktif olarak bu oyunlara katılırken, büyük bir kısmı da seyirci olarak eğlenceye iştirak eder. Bu oyunları sadece erkekler değil, kadınlar da oynar­lar. Bazı istisnaları hesaba katmazsak bu oyunlar, kadm-erkek karışık değil, ayrı ayrı ve kendi aralarında oynanır. Fakat erkek­lerin oyunlarım kadınlar da seyredebilir. Mescidde, Habeşliler'in mızrak-kalk an oyununu Hz.Aişe'nin seyretmesine Rasûlullah'ın (s.a.v.) izin vermesi de, bu cevazı göstermektedir.

Bu gün artık şehirlerimizde bu tür oyunlara amatörce katıla­cak fazla insan kalmadı. Fakat, okularda kurulan folklor grupları, kız-erkek karışık olmamak şartıyla, düğünlere çağınlmak sure­tiyle bu oyunlardan, düğün eğlencelerinde yararlanılabilir. [58]

 

5. Çeşitli Güldürüler:

 

İnsanın yapısında varolan mizah, insanları güldürmek, onlan rahatlatmak niyetiyle yapılır ve kimseye zarar vermezse dinen caizdir.[59] Günümüzde mîzah edebiyatı ve güldürü sanatları hayli gelişmiştir, komedi sanatçılığı diye bir meslek oluşmuştur. Bugün genellikle, müslümanlara ve dinî değerlere karşı bir silah olarak kullanılan güldürü sanatının, günümüzdeki yanlış örneklerine bakarak, caiz olmadığı kanaatine varmamak lazımdır. İslâm'a bağlı kalarak yapılacak komedi türleri dinen caiz olsa gerektir. Günümüzde, bu sanatın imkanlarından yararlanılarak hem insanlar eğlendirilir, hem de onlara doğru mesajlar verilebilir. Diğer taraftan bu yolla, islâm'a yöneltilen sataşmalar aynı silahla önlenebilir. Yeter ki müslümanlar, islâm'ın mesajım ve bu sana­tın inceliklerini iyi bilen kişileri yetiştirebilsinler.

Hz. Peygamber, devrinde hayli geçerli bir propaganda ve sal­dırı aleti olan hicve karşı müslüman şairlerin cevap vermelerini teşvik etmiş ve bu gayretlerinden dolayı onlan çok övmüştür. Hal­buki, genelde şiir, cahiliye şairlerinin kötü uygulamaları sebebiy­le, islâm'da umumi bir tasvib görmüş değildir.[60]

Düğün eğlencelerinde çeşitli mizahi türler, skeçler, parodiler, fıkralar, bilmeceler, pandomimler, küçük temsiller... kullanıla­rak törenler daha hareketli ve eğlenceli hale getirilebilir. [61]

 

6. Halk Hikayeleri:

 

Genellikle Doğu Anadolu'daki düğünlerde Köroğlu, Kerem ile Aslı, Ferhat ile Şirin... gibi, aşk ve hamasi halk hikayeleri düğün boyunca bir kaç celsede anlatılmak suretiyle güzel bir eğlence sağ­lanmaktaydı. Rahatlıkla bugün de, bu hikayeler veya benzerle­rinden yararlanılabilir. [62]

 

7. İslâm Tarihinden Çeşitli Anektodlar:

 

Düğüne gelen davetlileri, camide ibadete gelmiş bir cemaat gi­bi görmek ve onlara sadece vaazetmek kanaatimizce uygun değil­dir. Yapılan vaazın verimli olması için insanların, onu dinlemeye hazır ve istekli olması lazımdır. Camide, sünnette,düğünde, der­nekte... her yerde vaazla karşılaşan, istese de istemese de dinle­mek mecburiyetinde kalan insanlann böyle bir iştiyakta olması tab'an mümkün değildir. Çünkü insanın özelliklerinden biri de, devamlı yapılan şeylerden bıkması, usanmasıdır. [63]