Reşit Haylamaz - Efendimiz Cilt2

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

nmn durumu ancak, "Besle kargayz oysun gözünü"18⁵ veeizesinde anlatılan gibidir. ValIahi, Cehcah'ın çağnsını duyacağım ana kadar, böyle bir karşı duruşun olacağından ümidimi kesmiş ve bunu duyamadan öleceğimi düşünmeye başlamıştım. Ne yazık ki, şimdi ben yaşıyorum; ancak bu çağnya cevap verecek güç bulamıyorum. Şu da bir gerçek ki, hele bir Medine'ye dönelim; işte o zaman aziz olan, zelil olam oradan çıkaracaktır!

Bunlan söyledikten sonra yamndaki arkadaşlanna dönecek ve onlara da şöyle seslenecekti:

- Aslında bunu siz kendiniz yaptınız; onlan siz kendi ülkenize kabul ettiniz ve onlar da gelip ülkenize yerleştiler. Mallanmzdan onlara pay ayırdımz ve artık onlar imkan sahibi oldular! ValIahi de, onlara kucak açıp da mallarınızla onlan desteklemiş olmasaydınız onlar, bugün burada değil başka yerlerde olacaklardı. Bakın şimdi, yaptıklanmza da nza göstermiyor ve sizleri oklanna hedef haline getiriyorlar. Halbuki sizler, O'nun için savaştıniz ve çocuklanmzı O'nun uğrunda yetim bıraktınız! Bu durumda sizler sürekli azalırken onlar hep çoğaldılar!

İbn Selül, ortamı müsait bulmuş fırsat avcılığı yapıyordu. Onun tüyler ürperten bu sözlerini duyan Zeyd İbn Erkam, koşar adımlarla Efendimiz'in huzuruna geldi ve duyduklanm teker teker anlatmaya başladı. Allah Resülü, dinlediklerinden hoşlanmamıştı; yüzünün rengi değişti. Belki de, nifak adına mayalanan yaranın erken patlamasından endişeleniyor ve ashabı arasında yeni bir tatsızlık çıkmasım da istemiyordu. Önce:

- Ey delikanlı! Ona olan kızgınlığınla böyle duyduğunu sanmış olmayasın, diye Hz. Zeyd'e seslendi. Hz. Zeyd kendinden emindi ve:

- Hayır ya Resülullah! ValIahi de bunlan ondan duydum, diye tekrarlıyordu. Resül-ü Kibriya Hazretleri tekrar Zeyd'e döndü:

- Yanlış duymuş olmayasın, dedi.

185 Türkçemizde, "Besle ka1JJayı oysun gözünü" şeklinde kullanılan bu deyim Araplar arasında, "Besle köpeğini yesin seni" şeklindedir ve İbn Übey de, Efendimiz'i kastederek bu deyimi kullanmıştır. Daha kolayanlaşılması için biz, metin içinde bu ifadeyi Türkçe mantığıyla ifade etmeyi uygun bulduk.

244

Uhud Sonrası Gelişmeler

- Vallahi de hayır ya Resülullah, diyordu. Bu sefer de:

- Belki bunu söyleyen o değil de bir başkasıdır; sen karıştır-

mış olmayasın, dedi. Metanetinden zerre kadar şaşmayan Hz. Zeyd yine:

- Vallahi de hayır ya Resülullah, diye tekrarlıyordu. Hz. Zeyd'in duydukları demek ki doğruydu.

Zeyd İbn Erkam'ın anlattıklarını duyan ve anlatılanlara Resülullah'ın üzüldüğünü gören ashab da duruma müdahale etmek istemiş, bilhassa Ensar:

- Nasıloluyor da sen, kavminin efendisi aleyhinde oluyor ve bile bile onun söylemediği şeyi ona isnat etmek suretiyle haksızlık edebiliyorsunl Bu hareketinle sen, hem zulmetmiş hem de akrabalık haklarını hiçe saymış oluyorsun, diyerek Hz. Zeyd'i kınayıp tevbih ediyordu. Çaresiz Zeyd:

- ValIahi de ben, bunların hepsini ondan duydum, diyor ve kendini savunmaya çalışıyordu. Kendisini sıkıştıranları ikna için de şunları söyleyecekti:

- Vallahi de benim için Hazreç arasında, Abdullah İbn übeyy İbn Selül kadar sevimli bir adam yoktu. Ancak ben, bu sözleri babamdan bile işitmiş olsaydım, hiç tereddüt etmez ve doğruca Resülullah'a gelip anlatırdım. Ümit ediyorum ki Allah (celle celaluhü), çok geçmeden Nebisine, söylediklerimi doğrulayacak bir vahiy indirir!

Ensar'ın Teşebbüsleri

Efendimiz'in beyanlarını işitip de Zeyd İbn Erkam'ın anlattıklarını duyan bir grup Ensar, soluğu Abdullah İbn übeyy İbn Selül'ün yanında aldılar. Aralarından Evs İbn Havli:

- Ey EM Hubab, diye seslendi. Şayet bunları gerçekten söylemiş isen, boşuna inkar etme; git ve olup bitenleri Resülullah'a anlat ki sana istiğfarda bulunsun! Yoksa, hakkında vahiy gelir ve senin yalanını ortaya çıkarıverir! Eğer gerçekten bunları söylememişsen, o zaman yine O'na git ve özür dileyip bunları söylemediğine dair yemin et!'

Daha Evs sözünü bitirmemişti ki İbn Selül:

--: Vallahi'l-Azim, bunları asla ben söylemedim diyerekyerinden kalktı ve hızlı adımlarla Allah Resülü'nün yanına geldi. Açığını kapa-

245

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

tacak ve hakkında oluşan menfi havayı düzeltmeye çalışacaktı. Onun gelişini görünce Efendiler Efendisi daha erken davrandı ve:

- Ey İbn Übeyy! Şayet bu sözler sana aitse tevbe et, buyurdu. Perdeyi yırtmıştı bir kere ve Allah adına yeminler vererek:

- Zeyd'in söylediklerini ben söylemedim; hatta böyle bir mevzuyu hiç konuşmadım, diyerek yeminler etmeye başladı.

Allah'ın sevgili kulu Efendimiz (sallallabu aleyhi ve sellem), her fırsatta aleyhte bir kumpas kuran böyle bir fıtrata bile sert davranmayacak ve aradaki perdeyi zedelemeyecekti. Bu sırada Efendimiz'in yanında bulunan ashabdan birisi, İbn Selül'ü de rahatIatacak şu cümleyi söyleyiverdi:

- Belki de o çocuk yanılmış ve adamın söylediklerini zihnin de tam tutamamış olabilir!

Her şeye rağmen Allah Resülü, insanlara şefkatle muamele ediyor, ne türlü dümenler çevirdiklerini bile bile hatalarını yüzlerine vurmuyordu.

Hz. Öntel"in Teklifi ve Yola Çıkış

Duydukları karşısında deli divane olan Hz. Ömer, olup bitenleri hala hazmedememişti; hazmedilecek gibi de değildi! Ortalıkta bir dolabın döndüğü kesindi ve bu tezgah, Hz. Ömer gibi insanları derinden yaralamıştı. Onun için, çizgiyi aşanlara hadleri bildirilmeli ve bir daha böyle bir boşboğazlık yapmalarına imkan tanınmamalıydı. Kılıcını kaptığı gibi Allah Resülü'nün yanına geldi. Bu sırada Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), bir ağacın gölgesinde oturmuş, sırtına masaj yaptırıyordu. Daha önce görmediği bir manzaraydı bu endişeyle sordu:

- Ya Resülullahl Yoksa sırtınızda bir ağrı mı var?

- Dün gece deve, Beni sırtından attı, buyurdu.

- Ya Resülullah, diye söze başladı Hz. Ömer. Bana müsaade et-

seniz de şu İbn Übeyy'in boyuunu vursam!

- Bunu gerçekten yapar mısın, diye mukabele etti Allah Resü-

ıü.

- Evet, diyordu Hz. Ömer. Seni hak beyanla gönderene and olsun ki yaparım!

246

Uhud Sonrası Gelişmeler

Onun neyi yapıp neyi yapamayacağını Allah Resülü de biliyordu. Allah Resulünde hafif bir temayülü hissetseydi, daha sormadan İbn Übeyy'in işini bitiriverirdi. Ancak mesele, kılıçla çözülecek cinsten değildi. İbn Übeyy'i lider gören ve onun arkasından giden çok insan vardı. Uhud'dan ayrıldıkları günü herkes hatırlıyordu. Aynı zamanda bu adamlar, perde arkasından ne türlü entrika çevirirlerse çevirsinler dış görünüş itibarıyla Müslüman olduklarını söylüyor ve Allah Resülü'nün arkasında namaza duruyorlardı. Öyleyse başkalarını da etkileyecek fevri bir adımdan kaçınmak gerekiyordu. Onun için Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern), Hz. Ömer'e şunu söyledi:

- O zaman Yesrib'de, şu anda kendilerine emretsem onu öldürecek birçok kimse bu işe karşı çıkar ve burun kırıp kazan kaldırırlar!

İbn Übeyy'in kellesine gözünü diken Hz. Ömer:

- Ya Resülullah, diye bir kez daha seslendi. O zaman Abbôd İbn Bİşr'e^l86 emretseniz de şu adamın başını bari o getiriverse!

Şefkat peygamberi (sallallahu aleyhi ve sellern), bundan da hoşlanmamıştı. Zira O, inhiraf ettiklerinde insanlara büyük cezalar veren değil, her zaman onlara hayat bahşetmek için gönderilmiş bir peygamberdi. Onun için döndü Hz. Ömer' e ve:

- Hayır, dedi. O zaman da insanlar, Muhammed arkadaşlarını öldürüyor diye dedikodu ederler!

Efendimiz'in getirdiği din, dengeyi telkin ediyordu ve anlaşılan Allah Resülü, İbn übeyy konusunda da re'yini dengeden yana kullanıyordu. Öyleyse Hz. Ömer' e geri adım atmak düşerdi.

Hz. Ömer geri adım atmıştı ama İbn Übeyy'in söyledikleri, insanların ağzına pelesenk olmuş dolaşıp duruyordu. Buna bir çözüm bulunmalıydı ve Hz. Ömer,

- Öyleyse insanlara emretsen de yola çıksalar, teklifinde bulundu. O ana kadar bütün tekliflerine olumsuz cevap veren Efendiler Efendisi bu sefer:

- İşte bak bu olur, buyurdu.

186 Başka bir rivayette, "Muhtunmed İbn Mesleme'ye emretseniz de' şeklindedir. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/415, 421; Salihi, Sıibülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 4/349

247

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Bunun üzerine Müreysi kuyusunun başından Hz. Ömer'in gür sesi yankılanmaya başladı. Hz. Ömer'in bu çıkışı, ashabı bir anlık tereddüde sevketmişti; zira günün orta vakti ve bu kadar güneş altında yola çıkmak Resfılullah'ın adeti değildi. Çok geçmeden Allah Resfılii (sallallahu aleyhi ve sellem) de, Kasva'nın üzerinde görülüverdi; demek gerçekten de yola revan olunuyordu!

Efendiler Efendisi'nin yanına yaklaşan Evs'in efendisi Sa'd İbn Ubade,ı8⁷ Allah Resülü'ne selam verdikten sonra:

- Ya Resülullah, diye seslendi. Bugün öyle bir saatte yola çıktınız ki daha önceleri hiç bu vakitte hareket etmezdiniz; bunun sebebi nedir?

Efendimiz ona döndü ve:

- Arkadaşınızın söyledikleri sana ulaşmadı sanırım, buyurdu.

Gerçekten de duymamıştı ve Hz. Sa'd:

- Hangi arkadaşımızın ya Resülullah, diye sordu.

- İbn Übeyy, dedi Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern). Medine-

'ye dönünce, aziz olanın zelil olanı oradan çıkaracağını sanıyorl

Hz. Sa'd, feraset sahibi bir liderdi. Kıvrak zekasıyla hemen şunları söyledi Allah Resülü'ne:

- Sen ya Resülullahl İstersen onu çıkarırsın; çünkü Aziz olan Sensin, zelil ise şüphesiz o! Zaten izzet, Allah, Resülullah ve mü'minler için söz konusudur. Ancak ya Resülullahl Sen yine de ona yumuşak davran! Çünkü Allah Seni buraya getirdiğinde kavmi onu, inci boncuk giysilerle, taç giydirip başlarına lider yapmaya hazırlanıyordu. Tacındaki kıymetli taşların hepsi tamamlanmış, sadece Yuşa' adındaki bir Yahudi 'hayır' diyerek elindeki taşı vermemişti; lider olabilmesi için elindeki kıymetli taşa olan ihtiyaçlarını biliyor ve yüksek bir bedel istiyordu. İşte tam bu sırada Allah (celle celaluhü) Seni gönderdi ve o da, bu sebeple Senin, ona ait mülkü gasbettiğini düşünüyor!

Oğul Abdullah'ın Hassasiyeti

Hz. Ömer'in Efendimiz'e gelerek söylediklerini duyan İbn

ı87 Bu sahabinin, Üseyd İbn Hudayr olduğu da söylenmektedir. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/415; Salihi, Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 4/350

248

Uhud Sonrası Gelişmeler

Übeyy'in oğlu Abdullah, ı88 Allah Resülü'nün yanına gelmişti; her halinden hüzün damlıyordu. Babasının küstahlıkları karşısında eriyip mum olmuştu ama elinden bir şey gelmiyordu. Rengi atmıştı. Çaresizdi; mahcup bir eda ile:

- Ya Resı1lullah, diye seslendi. Her halinden niyeti ve hayati bir karar verdiği anlaşılıyordu.Bir müddet yutkunduktan sonra, kendini topladı ve insanın kanını donduracak şu cümleleri sıralamaya başladı:

- Senin hakkında söylediklerinden dolayı şayet babamı öldürecek olursan, o işi bana bırak; valIahi de ben, daha Sen şu oturduğun yerden kalkmadan onun başım buraya getiriveririm! Gerçi, Hazreç de bilir ki, anne babasına iyilik konusunda onlar arasında benden daha ileri olan kimse yoktur; şu zamandan bu yana onun yemeklerini hep ben hazırlar, içeceğini de hep ben takdim ederim! Ben şundan korkuyorum ya Resülullah; şayet onu benden başkasına emrederek öldürtürsen, babamın katili gözümün önünde ve insanlar arasında dolaşırken nefsim buna dayanamaz ve ben de belki bir gün kendimi kaybedip onu öldürür ve cehenneme girerim! Elbetteki Senin affın daha değerli, lütfun da daha büyüktür!

Onun bu teklifine karşılık Allah Resı1lü (sallallahu aleyhi ve sellern): - Ey Abdullah, dedi. Ben, ne senin babam öldürmeyi murad ettim, ne de bunu emrettim; bilakis o bizim aramızda olduğu sürece biz ona hep ihsanla muamele edip iyilik düşünürüz!

Rahat bir nefes almıştı Hz. Abdullah. Aksi halde, anne ve babasına bu kadar düşkün olmasına rağmen neredeyse baba katili olacaktı. Şimdi ise, Şefkat Nebisinin engin rahmetine şahit olmuş ve peş peşe gelebilecek zincirleme endişelerinden sıyrılmıştı. Babası bu kadar gündeme gelmişken Efendimiz'i de bilgilendirmek istedi:

- Ya Resülullah, diye başladı söze. Şu Medine ahalisi babamı, başlanna lider yapmak için omuz omuza verip anlaşmışlardı. İşte tam bu sırada Allah (celle celaluhü), Seni buraya getirdi; bu sebeple

ı88 Hz. Abdullah'ın adı Hübdb idi; Müslüman olunca onun ismini Allah Resülii (s.a.s.), 'Abdullah' diye değiştirmiş ve bundan sonra hep bu ad ile anılır olmuştu. Evin büyüğü Hz. Abdullah olduğu için baba İbn Selı1l hep, EbU Hübdb lakabıyla çağnlırdı. Bkz .. İbn Sa'd, Tabakat. 3/54ı; İbn Abdilberr, İstiab, 3/940; İbn Hacer, el-İsabe, 4/155 (4787)

249

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Allah onu alçaltırken Senin vesilenle bizi kıymetler üstüne çıkardı. İşte şu anda onun etrafında öyle insanlar dolaşıyor ve daha önce gerçekleştiremedikleri işleri elde edebilmek için onu tahrik edip duruyorlar!

Sa' d İbn Ubade'nirı ifadelerinden farksızdı Hz. Abdullah'ın sözleri. Ortada, tam 'buldum' derken umduğunu kaybeden bir adamın psikolojisi vardı ve böylesine zeminlerde, bu psikolojiyi kullanmak isteyen insanların türemesi olağandı. Demek ki bazı meseleleri zaman çözecekti.

Atık vadisine gelindiğinde Hz. Abdullah, ordunun önüne geçecek ve babası gelinceye kadar yolunu bekleyecekti. Nihayet onu gördüğünde devesinin yularından tutup çöktürecek ve ayağa kalkmaması için de ön ayaklarına basarak babasının karşısında dikilecekti. Beklemediği bir hareketle karşılaşan İbn Selül:

- Ne yapmak istiyorsun eye .... oğlu, diye kendisine hakaret edince de ona şunları söyleyecekti:

- Allah'a yemin olsun ki, Resülullah sana izin vermedikçe Medine'ye giremezsin! Böylece, kimin en aziz, kimin de zelil olduğunu anlayıp görmüş olursun!

Onu ilk defa bu halde görüp de halini garipseyen, garipseyip

de:

- Babana karşı bunları nasıl yapabiliyorsun, diyerek engel olmak isteyenlere cevap bile verme ihtiyacını hissetmiyordu. Çünkü ona göre baba İbn Selül, daha fazlasını hak etmişti.

Nihayet onun bu tavn, Resülullah'a da aktarıldı:

- Abdullah İbn Abdullah İbn Übeyy İbn Selül, Sen izin vermedikçe babasının Medine'ye girmesine izin vermiyor, diyorlardı. Babayla oğulun karşı karşıya gelmesine gönlü razı olmayan Allah Resülü, haberi alır almaz hemen yanlarına geldi. Hala Hz. Abdullah'ın ayağı, devenin ön ayaklarının üzerindeydi ve babasına karşı dimdik duruyor, onun bu çıkışına mukabil de baba İbn Selül:

- Şüphe yok ki ben, çocuklardan bile zelilim; hatta kadınlardan bile alçağım, deyip duruyordu.

Onları bu halde bulan Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Hz.

Abdullah'a döndü ve:

250

Uhud Sonrası Gelişmeler

- Babanı serbest bırak, buyurdu ve ancak bu emir üzerine Hz.

Abdullah, baba İbn Seltil'ün devesini serbest bırakacak ve babasının Medine'ye girmesine izin verecekti.

Cibril-i Emin'in Haberi

Efendiler Efendisi çoktan yola revan olmuş, devesini hızlandırmak için de 'hal hal' diye seslenerek yol alıyordu. İbn Übeyy'in söylediklerini kendisine aktaran genç Zeyd de, O'na yetişerek jest ve mimiklerindeki manayı okumak için sürekli veeh-i mübareklerini temaşa ediyor, bir vahiy gelip de kendisini Allah'ın doğrulamasını murad ediyordu.

Derken Zeyd İbn Erkam'ın arzuladığı an gelmişti; Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) boncuk boncuk ter döküyordu. Daha dikkatlice Allah Resülü'rıün yüzüne baktı; vahyin ağırlığından iki büklüm hale gelen Efendimiz'e vahiy hali anz olmuş, uzerine çöken ağırlığın altında buram buram terliyordu. Üzerine bindiği deve neredeyse yere çökecek gibiydi. İçini bir inşirah kaplamıştı Zeyd İbn Erkam'ın; vahiy geliyordu! Gelen bu vahyin, kendisini doğrulayacak olan beyanı ihtiva edeceğini umuyor ve sonucunu merak ederek heyecan duyuyordu.

Vahiy hali geçmiş ve Resülullah biraz önceki sıklet halinden kurtulmuştu. O da ne, yanına doğru geliyordu; yaklaştı ve devesinin üzerindeki Zeyd'in kulaklarından tutarak yukan doğru çekti. O kadar ki, oturduğu yerden yukanya doğru kalkmak zorunda kalmıştı. Ardından da:

- Kulaklann seni yanıltmamış ey delikanlı, dedi. Çünkü Allah (celle celaluhü), senin sözünü doğrulayacak vahyi indirdi!

Abdullah İbn Übeyy İbn Seltil'ün bu çıkışının ardından, miinafikların iç yapılarını ortaya koyup da nifak düşüncesinin tezahürlerini teker teker deşifre eden Münafikün süresi gelmişti. Bundan böyle Abdullah İbn Übeyy İbn Seltil'den bir söz sadır olunca ilk önce kendi kavmi onu kınar ve yaptığının yanlış olduğunu söyleyerek azarlardı. Gelişmeleri yakından takip eden Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), kendi kavminin bile İbn Übeyy'e karşı olan tutumlarını görünce Hz. Ömer' e şöyle seslenecekti:

- Gelişmeleri nasıl buluyorsun ey Ömer? Ne dersin; şayet sen

251

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Bana, 'Onu öldür.' dediğinde o gün eğer onu öldürmüş olsaydım, kim bilir bugün kaç kişi gürültü koparıyor olacaktı!

Hz. Ömer teslimiyet insanıydı ve hiç tereddüt etmeden:

- Bir kez daha anladım ki, yiimün ve bereket yönüyle Resülullah'ın her işi benimkinden büyüktür!

MolasıZ Yolculuk ve Müsabaka

Vahiy gelmiş ve işin iç yüzünü ortaya koyarak İbn Selül'ün muzmeratını ortaya döküvermişti. Buna rağmen dur durak bilmeden bir taraftan yolculuk devam ediyordu. O günün akşamı olmuştu ama Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) durmaya niyeti yoktu. Gecenin karanlığında da yol alınıyor ve dinlenmek için bir türlü mola verilmiyordu. Ertesi günün sabahı olmasına rağmen yine yola devam ediliyordu. Nihayet ertesi günün öğle güneşi dayanılmaz noktaya ulaşınca istirahat emri verilecekti. Böylelikle Allah Resülii, nifak adına ortaya çıkan bir problemin insanlar arasında konuşularak derinleşmesini önlemiş ve yolculukla insanları meşgul etmiş oluyordu. Anlaşılan, çözümü zamana bağlı bir meselede gereksiz yere konuşularak zaman kaybı yaşamaktansa bitevi yol alınarak zaman kazanmayı tercih ediyordu. O kadar bitkin düşmüşlerdi ki yorgunluktan birbirlerini göremez hale gelmişlerdi. Mola verilir verilmez de, her biri bir kenara uzanacak ve olduğu yerde istirahate çekilecekti.

Bu yolculuk sırasında Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), atlarla develer arasında müsabaka yapılmasını istemiş, kendisi de bu yarışa bizzat katılmıştı. Belki de bu, uzun ve yorucu olacak bir yolculuğu böylesine farklı aktivitelerle zevkli hale getirmek içindi. Efendimiz'in üzerinde bulunduğu deve Kasva diğer develeri geride bırakmış, atı da bu müsabakada Kasva ile atbaşı gelmişti.v'?

Kasva'nın Kaybolması ve Yeniden Ortaya Çıkan Nifak Dinlenmek için mola verdikleri bu yerde konuşma fırsatı yakalayan münafıklar, her türlü malzemeyi kendi lehlerine değerlendir-

ı89 O gün Efendimiz'in yanında, Lizdz ve Zarib olmak üzere iki tane at bulunuyordu. O gün, Ebu Üseyd es-Saidi'nin bindiği Zarib, atlar arasında ipi ilk göğüsIeyen olmuş, Hz. Bilal'irı bindiği deve de ilk önce hedefe ulaşmıştı. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/426; Salihi, Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 4/353

252

Uhud Sonrası Gelişmeler

meyi deniyorlardı ve o ana kadar kesintisiz yolculuğun ne kadar isabetli olduğunu gösteren gelişmelerdi bunlar. Zira Allah Resülü'nün devesi Kasoti bu sırada kaybolmuş ve fırsat avına yatan bu adamlar, devenin kaybolmasını da dillerine dolayarak Allah Resülü'ne dil uzatma yarışına girişmişlerdi. Kasva'yı aramak için etrafa dağılan ashab-ı kirarnı gören Zeyd İbnü'l-Lusayt:

- Bu adamlar öyle dört bir yana niye gidiyorlar, diye soruyordu.

Yanında bulunanlar:

- Resülullah'ın devesi Kasva kayboldu, diye cevapladılar. Bunun üzerine istihzai bir tavırla:

- Onun şu anda nerede olduğunu da Allah haber verse ya, diye sordu. Duruşunda bile tahrik vardı; adam fırsat bulmuş, bulduğu ilk fırsatta fitne kazanını ateşlerneye çalışıyordu. Bunun üzerine yanındakiler:

- Allah senin canını alsın ey Allah düşmanı! Senin yaptığın açıkça nifaktır, diye sert çıktılar. Üseyd İbn Hudayr, bir adım daha öne çıkacak ve elindeki mızrağı da göstererek şunları söyleyecekti:

- Ey Allah düşmanı! Allah'a yemin olsun ki şayet ben, Allah Resülü'nün uygun göreceği ni biraz sezebilseydim, şuracıkta senin husyelerini mızrakla çıkarıp parçalar ve işini bitiriverirdim. Madem içinde bu nifak var; öyleyse bizimle birlikte ne işin var?

- Dünya malını elde etmek için geldim, diye cevapladı. Perdeyi yırtmış gözüküyordu ve pervasızca hareket ettiği her halinden belliydi. Çenesi düşmüştü bir kere ve sıkılmadan şöyle devam etti:

- Hayatıma yemin ederim ki Muhammed, devenin halinden daha büyük konularda bize haberler veriyor; O bize semanın haberlerini getirip duruyor!

Ağzından çıkanları kulağı duymuyordu sanki ve etrafında bulunan ashab-ı kirarn hazretleri, adamın üzerine doğru hiddetle yürümeye başladılar:

- Artık senin kurtuluşun imkansız; seninle biz aynı gölgelikte bulunamayız! Zaten içindeki bu nifakı daha önceden bilmiş olsaydık, bizimle bir an bile oturup duramazdın, diyorlardı.

Söylediklerinin pahalıya malolacağını anlayan Zeyd, ok gibi yerinden fırlayıp kaçmaya başladı. Kendini ele vermiş ve hayatını riske atmıştı. Kaçmanın fayda vermeyeceğini de biliyordu; nereye gidebi-

253

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

lirdi? Geldi ve Resülullah'ın şefkat kollarına sığınınayı denedi; Allah Resülü'nün ashabından kaçmış, Resülullah'a sığınıyordul

İşte bu sırada Cibril-i Emin gelmiş ve olup bitenlerin haberini Allah Resülü'ne getirmişti. Münafık Zeyd de huzurunda olduğu halde Efendiler Efendisi insanlara şöyle seslenmeye başladı:

- Münafıklardan bir adam, Resülullah'ın devesi kayboldu diye alaya alıyor ve "Onun şu anda nerede olduğunu Allah haber verse ya! Hayatıma yemin ederim ki Muhammed, devenin halinden daha büyük konularda bize haberler veriyor; O bize semanın haberlerini getirip duruyor" deyip duruyor. Gaybı, Allah'tan başka kimse bilemez! Ancak şu anda Allah (celle celaluhü), devenin nerede olduğunu Bana haber veriyor; şu anda o, şu vadideki bir ağaca yuları bağlanmış vaziyette duruyor. O tarafa gidip onu bulun!

Fırsatları kendi lehine çevirme gayreti içine giren Zeyd'e ağzının payını vermek için ashab, bir çırpıda Resülullah'ın işaret ettiği vadiye doğru koşmaya başladı. Çok geçmeden, aynen tarif edildiği gibi deveyi, bir ağaca yularıyla dolanmış vaziyette bulup geri getirdiler. Yularından tutup da kendilerine doğru deveyle birlikte geldiklerini görünce münafık Zeyd'in kolu kanadı kırılmış, yüzünde renk kalmamıştı. Açıktan kendi adıyla hitap edilip de perde yırtılmamış olsa bile o, Resülullah nezdindeki konumunun sıfırlandığının farkındaydı ve çok geçmeden oradan ayrılarak daha önce birlikte oturduğu arkadaşlarının yanına gitti. Eşyaları dağınık vaziyette sağa sola savrulmuştu. Kimsenin ağzını bıçak açmıyordu; belli ki kendisine çok kızgınlardı. Aralarına katılıp da oturmak istediğinde:

- Bize yaklaşma, diye tepki verdiler. Şimdi arkadaşlarını da kaybetmişti. Ancak öğrenmek istediği bir şey vardı ve:

- Sizinle mutlaka konuşmam gerek, diye başladı söze. Allah adına bana doğruyu söyleyin; sizden birisi gidip de Muhammed'e benim söylediklerimi anlattı mı?

- Hayır, diye cevapladılar güçlükle. 'ValIahi de hayır! Biz yerimizden bile kalkmadık!

Zeyd'in şaşkınlığı bir kat daha artmıştı ve:

- Ben burada ne konuşmuşsam o topluluk arasında hepsinin bilindiğini gördüm; aynısını Resülullah da söyledi, diye taaccübünü

254

Uhud Sonrası Gelişmeler

bildirdi. Daha sonra da Allah Resülü'yle aralarında geçen hadiseyi anlattı onlara bir bir ... Ardından da:

- Muhammed konusunda ben hep şüphe içindeydim; şimdi şehadet ediyorum ki Muhammed, Allah'ın Resülü'dür. Sanki ilk defa bugün Müslüman olmuş gibiyim!

Efendimiz'in şefkat kucağı, bir insana daha kemal manada imanın kapılarını açtırmıştı. Perdeyi yırtmamış ve insanlar içinde Zeyd'in hatalarını açıktan yüzüne vurmamıştı. Şimdi ise bu davranışın semeresi alınıyordu.

Onun bu değişimine şahit olanlardan bazıları:

- Git de Resfılullah'a durumu anlat; sana istiğfar etsin, dediler.

O da kalktı ve huzura gelerek durumu Allah Resülü'ne anlattı; biraz önce hakkında olumsuz beyanlarda bulunduğu Resülullah'tan eman diliyor, hatasını itiraf edip istiğfar talep ediyordu.

Nifakta Doruk Nokta: İfk Hadisesi

Medine dışına yapılan uzun soluklu yolculuklarda Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), ezvac-ı tahirat arasında kura çeker ve kendisine kuranın çıktığı annemizle birlikte yola revan olur, yol boyunca ihtiyaçlarını görmesini arzu ederdi. Beni Mustalık için Medine'den hareket etmeden önce de kura çekmiş ve bu kura, Hz. Aişe Validemize çıkmıştı.

Aişe Validemizin zayıf bir bünyesi vardı; deve üzerinde insanların rahat yolculuk yapabilmeleri için hazırlanan ve hevdeç denilen üstü kapalı rnekana bindirilir, daha sonra da üç beş kişinin yardımıyla hevdeç yukarı kaldırılarak devenin üzerine bağlanır ve mola yerine kadar Hz. aişe burada yoluna devam ederdi. Ordu konakladığında, içinde onun bulunduğu hevdeç de çözülerek devenin sırtından indirilir ve bundan sonra Aişe Validemiz dışarı çıkarak Efendimiz'in ihtiyaçlarını gidermek için hazırlık yapardı. O gün de öyle olmuştu.

Neredeyse bir aya yakındır devam eden Beni Mustalık Hadisesi sonuçlanmıştı. Ordu da, nifakın estirdiği kasırgayla birlikte geri dönüyordu. Bir kere perde yırtılmıştı ve yüzden sıyrılan haya perdesinin altında yatan esas görüntüler ortaya çıkmış; o güne kadar fırsat kollayan münafıklar, sanki Allah Resülü'ne dil uzatma yarışına girmişlerdi.

255

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Medine'ye bir hayli yaklaşmışlardı; bir miktar dinlenmesi için Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern), yeniden orduya istirahat emri verdi. Tabii olarak Aişe Validemizin bindiği deve de durdurulmuş, hevdeci çözülerek yere indirilmişti. Buraya kadar her şey normaldi.

İnsanlar yeteri kadar dinlenip de hareket için seslenildiği sırada Aişe Annemiz, ihtiyacını gidermek için uzaklaştığı yerde, kız kardeşinden emaneten aldığı gerdanlığı aramakla meşguldü. Beri tarafta ise ashab, Hz. Aişe'yi içinde zannederek hevdeci kaldırmış ve devenin üzerine bağlayarak çoktan yola çıkınışlardı.

Aişe Validemiz geri geldiğinde orada kimse kalmamıştı; etrafına seslenmeye başladı ama ortada, ne sesini duyacak birisi ne de cevap veren bir ses vardı. İşin garip tarafı da, kaybettiği gerdanlık oracıkta duruyordu.

Başka bir alternatifi yoktu; sıkıca örtüsüne bürünerek olduğu yere çömeldi ve farkına vardıkları zaman kendisini almaya gelecek olan ashab-ı kirarnı beklerneye başladı.

Çok geçmemişti ki, Safıiôn İbnii'l-Muattal çıkageldi; o da askerden geri kalmış ve Efendimiz'le birlikte hareket etme fırsatını kaçırmıştı. Kendisi gibi geride kalan bir karartının varlığını hissedince yanına doğru ilerlemeye başladı; örtüsü ne bürünüp de olduğu yerde çömelip bekleyen, mü'minlerin annesi Aişe Validemizden başkası değildi. Görür görmez:

- İrma lillah ve inna ileyhi raciün, diye seslenmeye başladı. 'Resülullah'ın ailesi de burada kalmış!

Kendisinin geride kalmış olmasını anlıyordu ama nasılolur da Allah Resülü'nün hanımı ve mü'minlerin de annesi Aişe Validemiz arkada yalnız bırakılabilirdi! Aklı bir türlü almıyordu. Onun için:

- Allah sana merhamet etsin, dedi önce ve ardından da:

- Seni buralarda kim bırakıp da gitti ki, diyerek devesini yaklaş-

tırdı. Ashab-ı kirarn hazretleri için mü'minlerin annesi, kendi annelerinden de öte bir anneydi;'?? Aişe Validemiz, onun da annesiydi.

Safvan İbnü'l-Muattal'ın gelişi, Aişe Validemiz için de sevinç vesilesi olmuştu; zira yalnız ve tek başına buralarda uzun uzun beklemek zorunda kalmayacak ve henüz hareket etmiş olan orduya kısa sürede yetişerek bu sıkıntıdan kurtulmuş olacaktı.

190 Bkz. Ahzab, 33/⁶

256

Uhud Sonrası Gelişmeler

Hz. Safvan. deve üzerine Aişe Annemizin rahatça binebilmesi için kendisi de geri çekilmiş:

- Buyurun! Deveye binin, diyordu.

Derken Hz. Safvan devenin yularını tuttuğu, Aişe Validemiz de devenin üzerinde olduğu halde yol almaya başladılar. Bir an önce orduya yetişebilmek için oldukça hızlı ilerliyorlardı.

Asker ilerliyordu; onlar da ilerliyordu! Henüz mola verip de hevdecin içine muttali olamadıklan için hala Aişe validemizin yokluğundan haberdar değillerdi. Tam mola vermişlerdi ki, yedeğinde bir deve ve devenin üzerinde de Hz. Aişe Validemiz olduğu halde Hz. Safvan çıkageldi.

İşte bu, içinde nifak barındıran fırsat avcılannın arayıp da bulamadığı bir manzaraydı; göz göze geldiler ve mü'minlerin annesi Aişe validemize iftira atmaya başladılar. İffet abidesi Aişe Validemize zina isnad ediyor ve böylelikle Resülullah'a dolaylı yoldan saldırmayı planlıyorlar; fiskos yaparak bunu gizliden gizliye yaygınlaştırmaya çalışıyor, böylelikle mü'minler arasında yeni bir iftirak daha çıkarmak istiyorlardı. Herkes kendi karakterinin gereğini yerine getiriyordu. Sistemli bir iftiraydı bu ve Medine'ye gelinceye kadar münafıklardan duymayan kalmamalı, her tarafta aynı anda konuşularak Müslümanlar şüpheye düşürülmeliydi!

Aişe Validemizin Hastalığı

Beni Mustalık için yola çıkalı tam yirmi sekiz gün olmuştu. Yorucu ve problemlerle dolu bir yolculuk olsa da, neticede şer adına ortaya çıkan bir çıban daha ortadan kaldırılmış, insanlığın emniyeti adına önemli adımlar atılarak geri dönülmüştü.

Medine'ye dönüp de sefer hali sona erince, bir aylık meşakkate zayıfbedeni tahammül edemeyen Aişe Validemiz rahatsızlanmış ve istirahate çekilmişti. Olup bitenlerden ve hakkında çıkanlan söylentilerden haberi yoktu. Halbuki beri tarafta münafıklar, sistemli kampanyalarını olanca hızıyla devam ettirip duruyorlardı. İftiralarının haberini Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) ve Ebu Bekir ailesi de duymuş, derin bir hüzne bürünmüşlerdi. Resülullah'ın namusuna dil uzatılıyor ve insanlığın iffet timsali Aişe Annemize iftira atılıyordu!

257

Efendimiz (sallal1ahu aleyhi ve sellem)

Gerçi ne Allah Resülü, ne de Ebu Bekir ailesi, böyle bir iftiranın varlığından Aişe Validemize bir kelime de olsa bahsetti. Ancak basiret ve feraset sahibi Hz. Aişe, ortada bir sıkıntının varlığını hissetmişti. Allah Resülii'niin hareketlerindeki farklılığı anlamaya çalışıyordu. Zira hastaydı ama daha önceki hastalıklarında olduğu gibi Resülullah kendisine o kadar yakın durmuyordu.

Nihayet Aişe Validemiz izin alarak anne ve babasının yanına gidecek, yirmi gün boyunca burada tedavi görecekti. Hakkında koparılan fırtınaları da bir vesileyle bu sırada duymuştu.

Konuyu annesine açacaktı; meğer o da haberdardı olanlardan!

Gelişmelerden haberi vardı ama onun gibi birisinin benzeri iftiralara maruz kalabileceğini bilen bir kadındı ve kızını teselli etmeye çalıştı. Ancak iftiranın boyutu, teselli ile meselenin geçiştirilemeyeceği kadar büyüktü; gözüne uyku girmez olmuştu Aişe Validemizin!

Her ne kadar söylenilenlere inanmasa da, Efendiler Efendisi ıneseleyi ashabıyla istişare ederek onların da fikrini almak istiyor, böylelikle toplumun nabzını tutmayı arzu ediyordu. Her şeye rağmen çıkarılmak istenen fırtınalara ashab da inanmamış, iftira toplumda tutmamıştı.

Buna rağmen sıkıntılı günler yaşanıyor, herkesi tatmin edecek kesin hüküm için Allah'u Teala'mn vahyi bekleniyordu. Gözlerin Efendiler Efendisinde olduğu, kulakların O'nun Rabb'inden gelecek haberi beklediği birgün, Efendiler Efendisi yüzünde hüznün yerini alan tebessüm, müjdeli haberi vermek üzere Ebu Bekir ailesinin yanına gitti. Önce Aişe Validemize seslendi:

- Müjdeler olsun ey Aişe! Allah (celle celaluhü), senin temiz ve beri olduğunu bildiren bir ayet indirdi!

Bütün sıkıntılar geride kalmış ve Aişe Validemizin beraati bizzat Alemlerin Rabbi tarafından verilmişti! Nur suresinin bir kısım ayetleri gelmişti; çıktı dışarıya ve gelen ayetleri ashabıyla da paylaştı Allah Resfılii (sallallahu aleyhi ve sellem). Ayetler, bu iftirayı çıkaranların küçük bir grup olduğunu ortaya koyuyor ve aslında bu türlü olumsuzlukların da netice itibariyle hayırlara vesile olacağını anlatıyordu. Aynı zamanda ayetler, böyle bir durumla karşı karşıya kalınca mü'minIerin:

258

Uhud Sonrası Gelişmeler

- Haşa, bu besbelli bir iftiradan başka bir şey değildir, demeleri gerektiğini söylüyor ve olumsuzluklar karşısında tavır belirlemek gerektiğini emrediuordu.r"

.Ayetler gelip de safları netleştirince ve aynı zamanda hangi gruba nasıl muamele yapılması gerektiğini bütün açıklığıyla ortaya koyunca Allah Resülii, münafıkların propagandasına kapılarak aynı şeyleri söyleyen ashabdan bazılarını cezalandırdı. Zira mü'min, elde geçerli bir delil ve olaya şahit olan insanların olmadığı yerde önüne konulan bu türlü tuzaklara kapılmamalı ve iffetli kimselere dil uzatmamalıydı. Zaten konuyla ilgili olarak gelen ayetlerde bu husus zikredilmiş, böyle yanlış bir rüzgüra kapılanların, yaptıklarının yanlarına kalmaması ve mutlaka cezalandırılmaları gerektiğini ifade etmişti. Resülullah da bu emri uyguluyordu. Aksi halde herkes, bir diğeri hakkında bir şeyler üretir ve toplum içindeki ahenk bozulurdu.

Fitnenin merkezinde bulunan ve durumu ahirete bırakılan Abdullah İbn Übeyy İbn Selül ise, bütün olup bitenlere rağmen aynı pişkinlikle yoluna devam ediyordu. Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), fitneyi çıkaranları çok iyi bildiği halde o gün bunları cezalandırmamış, onlara .Adil-i Mutlak olana havale etmişti. Çünkü gelen ayette onlar için Allah (celle celaluhü), ahirette büyük bir azap hazırladığını anlatıyor, o işin Zatina bırakılması gerektiğini ifade ediyordu.

Haris İbn Ebi Dırar'ın Gelişi

Medine'ye saldırıp da Efendimiz ve Müslümanların kökünü kesme hayalleri kurarken aniden karşısında Allah Resülü ve İslam askerlerini görerek perişan olan ve itibarını kaybettiği yetmiyormuş gibi bir de mamelek adına varlığını yitiren Haris İbn Ebi Dırar, kızı Hz. Cüveyriye'yi esaretten kurtarmak için yedeğine aldığı develeriyle birlikte Medine'nin yolunu tutmuştu. Maksadı, ne kadar deve isteniyorsa onları vermek ve kızını alıp geri dönmekti. Nihayet Akik vadisine geldiğinde, bunun için yanına aldığı develerine yeniden bakma-

191 Bkz. Nur, 24/11 vd.

259

Efendimiz (sallallalıu a l e y h i ve sellem)

ya başladı; içi gidiyordu ve onlardan ikisini bir kenara ayırarak Akik vadisinde bir yere gizledi. Yanında götürdüğü diğer develeri verip de kızını geri almayı, dönerken de bu develerine tekrar kavuşup memleketine onlar üzerinde dönmeyi planlıyordu.

Nihayet Allah Resülii'nün yanına kadar geldi ve:

- Ya Muhammed, diye seslendi. Sizler benim kızımı esir aldınız; işte onun fidyesi!

Efendiler Efendisi (sallallalıu aleylıi ve sellern), bir ay öncesine kadar ne hayaller kuran Haris'in bu halde gelişine acıdı ve kızını hürriyete kavuşturmaya mukabil kendisine takdim ettiği develere baktı önce ve ardından da:

- Peki, Akik vadisinde falan kuytu yere gizleyip de sakladığın iki deve nerede, diye sordu.

Nutku tutulmuştu Haris'in. Onları saklarken yanında kimsecikler yoktu. Peki, öyleyse bu develerin varlığını Muhammedü'l-Emin nasıl bilebiliyordu? Yok, yok. .. Bu, bir beşerin bilebileceği bir mesele değildi; demek ki Muhammedii'l-Emin, gerçekten vahiyle hareket ediyordu ve kısacık zamana sığıştırdığı birçok sorunun ardından:

- Ben de şehadet ediyorum ki Sen, Resülullah'sın, dedi. Garip şeyler oluyordu; daha düne kadar Allah Resülii'ne meydan okuyan Haris, şimdi gelmiş Efendimiz'in Resülullah olduğunu ikrar ediyordu! Zaman ne büyük müfessirdi; demek ki, dün problem gibi duran nice mesele zamanı gelince çözülecek ve dişler sıkılıp da sabır kuvvetine dayanınca nice problemler kendiliğinden hallediliverecekti!

Haris'in ikrarı bununla sınırlı değildi ve daha sonra da:

- O iki deveye karşı içimde bir istek doğmuştu; ancak buna, Allah'tan başka kimse muttali olmamıştı, deyip huzur-u risalette Müslüman oldu. Ukbasını kaybetmek üzereyken dünyası da zindan olmuştu neredeyse ama şimdi, çok yönlü bir kazanç elde ederek geri dönüyordu.

Beni Lihyan Gazvesi

Kur'an öğretmek için yola çıktıkları sırada kendilerine tuzak kurularak şehit edilen .Asım İbn Sôbit ve Hubeyb İbn Adiy gibi ashabı kirama duyulan üzüntü hala canlı duruyordu; Allah'ın adını anlatmaktan başka hedefleri olmayan bu insanlara tuzak kurulmuş ve

260

Uhud Sonrası Gelişmeler

hunharca hayatlarına kastedilmişti. Hak ve adaletin yerini bulması gerekiyordu; zira Resülullah (sal1al1ahu aleyhi ve sellern), sadece insanların kalbine hitap eden bir lider değil, aynı zamanda dünyevi işleri de organize eden bir otoriteyti. Zulme 'dur' denilmezse başka zalimlerin de ortaya çıkması muhtemeldi ve Raci'de onları katleden Beni Lihyô.n ve Beni Hüzeyl kabilelerinin yaptıkları bu zulmün yerde kalmaması için Allah Resülii, ashabından iki yüz kişiyle birlikte Usfôn tarafına sefer düzenleyecekti. Gidilecek ve Beni Lihyarı'ın durumuna bakılacaktı; şayet hala kin ve nefretleriyle birlikte hareket ediyorlarsa hadleri bildirilecek, karşı çıkma cesareti bulamazlarsa da en azından İslam'ın otoritesi kabullendirilerek geri dönülecekti.

Medine' de yine Abdullah İbn Ümmi Mektiim bırakılmıştı, Efendimiz, yine hedefini gizli tutuyordu; onun için Cürüjtarafına yöneldi ve sırasıyla Gurôb, Mahis, Betrii, Yeyn, Suhayrô.tü's-Sümô.m, Seıjyô.le giizergahını takip ederek, ashab-ı kiramın şehit edildiği Usjô.n'a beş mil mesafedeki Gurô.n vadisine geldi.

Resülullah'ın ashabıyla birlikte yam başlarına kadar geldiğini gören Beni Lihyô.n'ın yapabileceği hiçbir şey yoktu; başlarına nelerin geleceğini anlamış ve bundan sonra Hicaz' da tek otoritenin Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) olduğunu anlamakta gecikmemişlerdi. Yapabilecekleri tek şey vardı ve onlar da çareyi, dağ başlarına kaçmakta buldular.

Burada iki gün kalan Allah Resfılü (sallal1ahu aleyhi ve sellern), ortalıkta kimsenin olmaması üzerine ashabım gruplara ayırdı ve onları farklı istikametlere doğru göndermeye başladı. Seriyyelerin de karşısına çıkan olmamıştı. Ashabına döndü ve:

- Şayet biz Usfan'a inersek, Mekkeliler bizim Mekke'ye geldiğimizi samrlar, buyurdu. Belli ki, buraya kadar gelmişken bir mesaj da Kureyş'e vermek istiyordu.

Daha sonra da, hareket emri vererek ashabıyla birlikte, ashabının şehit edildiği Usjô.n'a yöneldi. Vefa insamydı ve Usfan'a gelir gelmez, burada şehit edilen ashabı için dua etmeye başladı; Allah'a yönelmiş, onlar için O'ndan rahmet diliyordu.

Sonra da, Hz. Ebu Bekir'in başkanlığında on kişilik bir süvari birliğini Mekke tarafına gönderdi; durumlarım kontrol ettirecek ve aynı zamanda bu hareketiyle Kureyş üzerindeki baskısım da artır-

261

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

mış olacaktı. Kurôiil-Gamime kadar gelmişler ve onlar da kimseyle karşılaşmadan geri dönüyorlardı.

Artık maksat hasıl olmuştu; suçlular, yaptıklarının ağırlık ve pişmanlığı içinde dağlara kaçmak zorunda kalmış, Hicaz'daki hakimiyetin mü'minlere ait olduğu kesin olarak tescil edilmiş, Allah Resülü'nün otoritesi de herkes tarafından kabullenilmişti. Artık geri dönülebilirdi ve Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de:

- Bizler, Allah'a dönmeyi ana hedefhaline getirmiş kimseleriz; inşallah Rabbimize tevbe ile teveccüh eder ve sürekli hamd ile iki büklüm olur, kulluğumuzda sadece O'na yöneliriz. Sefer yorgunluğundarı, dönüş üzüntüsünden ve mal mülk ile aile içindeki kötü akıbetten Allah'a sığınınz. Allah'ım! Bizi, mağfiret ve rızana ulaştıracak şekilde selamete ulaştır, diyerek, on dört gündür ayrı kaldığı Medine istikametine doğru hareket etti.

262

YENİ BİR SALDIRI VE HENDEK

Yaklaşık bir yıldır Hicaz' da sulh ve sükün hakimdi; etrafta küçük çapta birileri hareketlenmeye başlamış olsa bile Allah Resülü'nün feraset ve basiretiyle bunlar zamanında sezilmiş, kolluk kuvvetlerinin yerinde müdahalesi sonucu hepsi de etkisiz hale getirilmişti. Ancak bu, aynı ortamın devam edeceği anlamına gelmiyordu.

Selam İbn Ebi'l-Hukayk, Huyeyy İbn Ahtab, Kinane İbn Ebi'lHukayk, Hevze İbn Kays ve EbU Amir gibi ileri gelen yirmi kadar Yahudi, kendi aralarında oturmuş yine kazan kaynatıyorlardı. Çok geçmeden bu ekip, soluğu Mekke'de almış ve Resülullah'a karşı Kureyş'i kışkırtmaya başlamıştı. Şöyle diyorlardı:

- Muhammedle savaşta biz sizinle birlikteyiz ve omuz omuza verip O'nun kökünü kazıyalım!

Teklif Kureyş'in hoşuna gitmişti; zaten böyle bir tepkiyi yıllardır onlardan bekliyorlardı. Hatta kaç defa mektup yazmışlardı ama bir türlü taleplerine cevap bulamamışlardı. Şimdi kendileri gelmiş, yıllardır arzu ettikleri teklifi bizzat kendileri talep ediyorlardı. Ebu Süfyan:

- Merhaba dostlarım! Hoş geldiniz! Bizim için en sevimli kişi, Muhammed'e düşmanlık konusunda bizimle birlikte hareket edip bize yardımcı olandır, diyordu. İçlerinden bir türlü atamadıkları Bedir'in intikamını almak için zaten fırsat kolluyorlardı.

Kureyş, Uhud sonrası meydan okuyarak "Buluşalım" dediği

263

Efendimiz (sallallahu a l e y h i ve sellem)

ikinci Bedir' e de gelememiş ve bu korkak tavrıyla dostları tarafından büyük tepkiyle karşılanmıştı. Şecaat ve kahramanlıklarındaki zaaf dilden dile konuşuluyor, gösterdikleri zaaf sebebiyle haklarında ileri geri laflar ediliyordu. En azından şimdi, sarsılan itibarlarını yeniden elde etme imkanları vardı; üstelik şimdi, Medine'deki Yahudiler de kendileriyle birlikte hareket etme sözü veriyorlardı. Birlikte hareket etmek iki taraf için de bulunmaz fırsattı, toplanacakları zamanı da aralarında anlaşarak ayrıldılar.

Bunun üzerine Ebu Süfyan, Kureyş'in her bir kolundan belli başlı kişileri seçerek toplam elli kişiyle birlikte Kabe'ye geldi ve Kabe örtüsünün altına girerek, kanlarının son damlasına kadar savaşacaklarına dair yemin üzerine yeminler etti.

Kureyş'ten ayrılan Yahudi topluluğu, bu sefer de soluğu Gatajan'da almış aynı teklifi onlara da yapıyordu. Hayber'in yıllık gelirinin yarısını kendilerine vereceklerini söylüyor ve Medine'ye saldırmaları durumunda kendilerini dünya malıyla zengin edeceklerini vadediyorlardı. Aynı zamanda Kureyş'in de kendileriyle birlikte savaşacağını haber verip, herkesin birlikte olduğu yerde sizler de bulunmalısınız mesajını iletiyorlardı; onlar da kabul etmişti.

Dur durak bilmeden bir tezgah kuruluyordu. Kısa sürede Beni Süleym'e de gitmiş ve onları da ikna etmişlerdi. Bu gidiş, dikiş tutacak gibiydi ve sırasıyla bütün Arap kabilelerini dolaşmaya başladılar. Anlaştıkları her kabileye tarih veriyorlar ve o zamana kadar hazır olmalarını istiyorlardı. Neredeyse bütün kabileleri Allah ResüIii ve mü' mirıl ere karşı savaşmaya ikna etmişlerdi. Bunun için Hendek Savaşı'na, kabilelerden toplama bir ordu olması yönüyle aynı zamanda Ahzô.b da denilecekti.

Derken zaman gelmişti ve son vuruş için ilk hamle yapılmak üzereydi. Takvimler beşinci yılın Şevval ayını gösteriyordu. Daru'nnedve denilen istişare meclislerinde sancak bağlayıp onu Osmô.n İbn Talha'ya verdiler. Artık her şey tamamdı ve Ebu Süfyan kumandasındaki dört bin kişilik Mekke ordusu hareket etmiş, Medine'ye doğru yol alıyordu. Ordu içinde üç yüz at, bin beş yüz de deve vardı.

Bunu duyan kabileler de harekete geçmiş ve akın akın gelip Ebu Süfyan ordusuna katılmaya başlamıştı; Beni Süleym yedi yüz, Beni

264

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Fezôro. bin, Eşca' kabilesi dört yüz, Beni Miirre de dört yüz kişilik bir destek ile Ebu Siifyan'a destek çıkıyor ve Medine istikametinde yürüyen orduya katılıyordu. Çok geçmeden bu sayı, on bini bulacaktı. Neredeyse Medine'de bulunan ihtiyar, kadın ve çocuklar da dahil herkese bir asker düşüyordu.

Yine geliyorlardı; kendilerini şerre kilitlemiş bu adamların uslanmaya niyetleri yoktu. Halbuki Medine ve Medenilerin onlara ne zararı vardı? Ancak küfrün mantığı yoktu ki! Öldürmeye kilitlenmiş ve beyinleri de kin ve nefretin esiri olmuştu. Ufukları sığ, dimağları da donuktu; kendi karakterlerinin gereğini yerine getiriyorlardı.

Fark Edilen Tehlike ve Ashabla İstişare

Beri tarafta Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Mekke'ye giden Yahudi cemaatinin, kabile kabile dolaşarak herkesi kendi aleyhine nasıl kışkırttırttığını yakından takip ediyordu. Mekke'deki her hareket O'nun istihbarat ağına düşüyor ve O da, atacağı adımları bu bilgilere bina ediyordu. Daha Ebu Süfyan Mekke'den çıkmadan dört gün önce yola onun çıkacağının haberini almış ve konuyu ashabıyla istişareye açmıştı. Her ne kadar savaşmayı istemese de, Kureyş toplanmış yine savaşmak için geliyordu; bu musibeti de hafif atlatmanın bir yolu bulunmalıydı.

Nasıl bir strateji ortaya konulması gerektiğini sordu ashabına teker teker. Medine'de kalıp düşmanı sokaklar arasında dağıtarak zayıf düşürmenin mi, yoksa Medine dışına çıkıp göğüs göğüse çarpışarak geri püskürtmenin mi daha uygun olacağını soruyordu onlara. Zihinlerde Uhud öncesi yapılan istişare hala canlılığını muhafaza ettiği için meseleye ihtiyatla yaklaşıyorlardı.

Herkes, eteğindekini döktü ortaya; konuşulanların hepsi de risk içeriyordu. Nihayet Selmatı-ı Ftlrİsi'nin sesi duyuldu mecliste:

- Ya Resülullah, dedi. Fars topraklarında biz, atlılar tarafından baskın endişesi yaşadığımızda etrafımıza hendek kazar ve öylece korunurduk!

Allah Resülü'nün beklediği bir teklifti bu; ashab da bu tekliften hoşlanmıştı ve bir müddet üzerinde konuşulduktan sonra bu teklif kabuledildi.

265

Efendimiz (sal1allahu aleyhi ve sellem)

Karar verilmişti ama meselenin ciddiyeti iyi anlaşılmazsa istenilen netice alınamazdı. Bunun için Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), sabırla işe koyulup takva ile şahlanıldığında nusret ve inayetin kendileriyle birlikte olacağının müjdesini verdi onlara. Şimdi sıra, Medine'yi koruyacak hendeği kazmaya gelmişti. Şakası yoktu; Mekke, çevresindeki bütün kabilelerle birlikte Medine'yi hedef almış geliyordu.

Ashabıyla birlikte Sel' dağının bulunduğu yere geldi ve otağını kuracağı yeri tespit etti. Ardından da hendeğin yeri tespit edildi; Medine'nin etrafı dağlarla çevrili olduğu için düşman, ancak kuzey taraftan gelebilirdi ve hendek de buraya kazılacaktı. Önce, Şeyheyn kalelerinden Mezad'a kadar olan bölgeye bir hat çizildi. Sel' dağı arkaya alınıyordu. Daha sonra Mezad'dan başlayarakZübô.b ve Rôtic'e kadar olan mekan, ashab arasında paylaştırıldı; ashabını onar kişilik gruplara ayırmış ve kazılacak alan olarak herkese kırk zira' mesafe diişmüştii. Küçük gruplar da kendi arasında organizeli çalışacaktı; çünkü Muhacirlere, Rôtic ile Zübô.b arası; Erisar da Ziibôb ile Ebu. Ubeyde dağının arası paylaştırılmıştı.

Erisar ile Muhacirin, Selman-ı Farisi konusunda anlaşamamıştl; her iki grup da:

- Selman bizdendir, deyip onun kendilerinden olması gerektiğini savunuyor ve kazma işinde de kendilerine yardımcı olmasını talep ediyordu. Çünkü o, güçlü bir yapıya sahipti. Durumun farkına varan Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Selman, Ehl-i Beyttendir, buyuracak ve böylelikle meseleyi tatlıya bağlayacaktı.

Zamana karşı yarışıyorIardı; herkes kendi payına düşen yeri kazacak ve Mekke ordusu gelmeden bu iş bitirilmiş olacaktı. Hiç vakit kaybetmeden kazma işine koyulmuşlar ve Resülullah da aynı gün kazma sallamaya başlamıştı. Sırtında toprak taşıyordu. Öyle ki üzeri toz toprak içinde kalmıştı. Hatta bu iş için emanet olarak Beni Kurayza Yahudilerinden kazma, kürek ve kazı işinde kullanılabilecek başka malzemeler de alınmıştı.

Belli başlı kişiler, o gün de yan çizmişlerdi. İkna edici olmasa da kendilerince bahaneler uyduruyorlardı. Şu bir gerçek ki ashab-ı kiram, zaten bu adamları yok sayıyor ve böylesine hayırlı bir işe el

266

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

atmalarını da beklemiyordu. Onların sıvışıp gitmeleri de gerçi gözden kaçmayacak ve kıyamete kadar okunan birer ayet olarak Allah Resülü'ne bildirilecekti.v"

Onlar yan çizedursun, daha ergenlik çağına bile gelmeyen çocuklar, gelip Allah Resı1lü'yle birlikte hendek kazma işine kendilerini vermiş, birbirleriyle yarışır olrnuşlardı.w'

Bizzat kazma sallayıp kürek kullanan Allah Resı1lü (sallallahu aleyhi ve sellern), yeri geldiğinde ashabına eliyle süt dağıtıyor, zaman zaman da onların morallerini yüksek tutmak için yüksek sesle seci tutturuyordu. Kendisi de hendek kazma işinde çalışan Cuayl İbn SÜrôka isminde birisinin şiirini okuyan ashaba Allah Resı1lü de katılıyordu; önce Cuayl'in ismini Amr diye değiştirecek ve ardından da ashabın:

- Bundan böyle Cuayl'i değiştirdi Anır ile,

Bugün o, düşkünler için yegane destektir, şeklindeki ifadeleri-

ne:

- Yegane destektir, diyerek kendisi de katılacak, redif tutturacaktı,

Sanki üzerlerine gelen on bin kişilik bir ordu yokmuşçasına bir neşe içinde kazım işlemine devam ediyorlardı. Bir aralık durup da ashabının iştiyakla çalışmalarını seyre dalan Allah Resı1lü, duygulanacakve:

- Allah'ım! Ahiret yurdundan başka yaşanılacak mekan yoktur; Sen, Ensar ve Muhacirini affınla kucaklayıp onlara mağfiret et, diye dua edecekti. İşlerine o kadar kilitlenmişlerdi ki, yorulmak nedir bilmiyorlardı. Bir taraftan da:

- Bizler ki, hayatta kaldığırniz sürece cihad sözü vererek Muhammed'e biat etmişiz, diyor ve böylelikle ana hedeflerinden zerre kadar şaşmadıklarını sözleriyle de ifade ediyorlardı.

Var güçleriyle çalışıyorlardı ama hendek, öyle birkaç günde bitecek gibi de gözükmüyordu. Elde avuçta da bir şey kalmamıştı; ço-

192 Bkz. Nur, 24/63

193 Abdullah İbn Ömer, Zeyd İbn Sabit, EbU Said el-Hudri ve Berd İbn Azib, o gün Allah Resülü'yle birlikte hendekte kazma sallayan çocuklardı ve her biri de on beş yaşında idiler. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/454; Salihi, Sübülü'l-Hüdii ve'r-Reşad, 4/37ı

267

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

ğunlukla arpa unu yağla karıştınlır ve insanlar, karınıarını doyurmak için boğazdan geçerken gırtlakta düğümlenen bu karışımı yerlerdi. Ortaya çıkan ağır kokuya rağmen hallerinde şikayet emaresi görünmüyor ve büyük bir iştiyakla kazma sallıyor, adeta bu halleriyle. başarıya ulaşmak için her zaman eldeki imkanların mükemmel olmasını beklemek gerekınediğini fiilen göstermiş oluyorlardı.

Gönüller müşterek atıyordu; başlarında imamları, işe o kadar kilitlenmişlerdi ki, zaruri ihtiyaçlarını gidermek için bile gelip Resülullah'tan izin istiyor; ihtiyaçlarını giderdikten sonra da gelip tekrnil vererek yeniden işe koyuluyorlardı.

Sabah namazıyla başladıkları kazı işine akşam vaktine kadar devam ediyor ve geceleri istirahat için evlerine gidiyorlardı. Belli ki, hendek bitineeye kadar Medine, sabah ve akşam Sel' dağı çevresine her gün gidip gelecekti.

Her günün neşesi bir öncekinden daha farklıydı; dillerinde terennüm ettikleri ifadeleri her defasında değiştiriyor ve değiştirdikçe de ayrı bir iştiyakla kazma ve küreklere sarılıyorlardı. Mübarek alınlarında biriken terleri silerken İbn Revaha'nın şu şiirini terennüm ettiği duyuluyordu:

- Allah'a yemin olsun ki şayet O olmasaydı bizler, ne hidayetle şereflenebilir, ne tasadduktan haberdar olur, ne de namaz kılabilirdik.

Allah'ım! Ne olur Sen, üzerimize sekine ve iç huzuru indir; düşmanla da karşılaştığımızda ayaklarımızı sabit kıl ve kaydırma onları ...

Müşrikler, birlik olmuş azgınlık ve taşkınlıkla üzerimize doğru geliyor; eğer bununla bir fitne çıkarmayı planlıyorlarsa karşılarında bizi bulurlar ...

Bunları söyledikten sonra, sesini de yükselterek:

- Karşılarında bizi bulurlar, cümlesini tekrarlayıp duruyordu. Sanki karınca yuvasını andıran bir manzara vardı Sel' dağının

dört bir yanında ... Bir farkla ki, her bir gruptan neşideler yükseliyor ve koşuşturmalara karışan bu neşidelerle meydan bayram yerini andınyordu. Bir başka seferinde de Allah Resülii'niin, bir taraftan hendeğe kazma vururken diğer yandan da şu beyitleri terennüm ettiği duyulacaktı:

268

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

- Allah'ın adıyla başlarım ki, hep birlikte biz, O'nunla doğru yolu bulduk,

Zaten, O'ndan başkasının peşinden gitmiş olsaydık, bugün halimiz perişandı...

Rabbimiz olarak O, ne güzeldir ve din olarak da dinimiz ne muhteşemdir!

Cemaatine imam olarak Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellem), kendini o kadar bu işe vermişti ki, zaman oluyor kazma ile hendek kazıyor, yeri geliyor sırtıyla toprak taşıyor ve bazen de eline aldığı kürekle toprak atıyordu. Bir aralık o kadar yoıulmuştu ki, bir kenara çekilip azıcık oturup dinlenmeyi denedi. Üzerine oturup da dinleneceği bir minder bile yoktu ve yanağını bir taşın üstüne koymuştu; taşı kendine yastık yapmıştı! O kadar yorgundu ki, yastığı taş olsa da başını koyar koymaz uyuyuverecekti! Bu durum, Hz. Ebu Bekir'le Hz. Ömer'in gözünden kaçmamıştı; hemen baş ucuna geldiler ve insanları uzaklaştırarak bir miktar dinlenebilmesi için etrafın sessiz olması için gürültü yapılmamasını istediler. AncakAllah Resülü'nün uykusu uzun değildi ve çok geçmeden yerinden sıçrayarak uyanıverdi:

- Beni niye uyandırmadınız? Daha önce uyandırsaydınız ya, dedi ve yeniden kazmayı eline alarak hendek kazma işine başladı. Bir taraftan da ashabı için dua ediyor, başlarına bu sıkıntıları açanları da Allah'a havale ediyordu:

- Allah'ım! Ahiret yurdundan başka yaşanılacak mekan yok-

tur.

Sen, Erisar ve Muhacirin'e rahmet edip affınla muamele et. Allah'ım! Adal ve Kare'nin hakkından Sen gel;

Çünkü bu taşları taşımaya Beni onlar zorladılar!

O günlerde Hz. Ebu Bekir ile Hz. Ömer, ortaya çıkan toprağı dışarı boşaltmak için kum torbası bulamadıklarından zaman zaman elbiselerinin içini toprakla dolduruyor ve Mekke' den bu yana hep beraber yürüyen iki arkadaş olarak burada da omuz omuza çalışıyorlardı.

Belli başlı hanım sahabilerle birlikte ezvac-ı tahirat arasından Hz. Aişe, Ümmü Seleme ve Zeyneb Binti Cahş gibi annelerimiz de aralarında nöbetleşe hendeğin bulunduğu yere geliyor ve insanlara su taşıyıp Resülullah'a hizmet ediyorlardı.

269

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern)

Sert Kaya ve İstikbale Açılan Pencereler

Bir, iki, üç derken her geçen gün zorlaşan şartlara rağmen kazım işi devam ediyordu. Derine indikçe büyük kayalarla karşılaşılıyor ve bunları kırmak büyük maharet gerektiriyordu. Hz. Selman ile Hz. Ömer'in karşısına da böyle bir kaya çıkmıştı; var güçleriyle vurmalanna rağmen ellerindeki malzeme parçalanmıştı ama kayalar olduğu gibi yerinde duruyordu! Üstesinden gelemeyeceklerini anlayınca durumdan Allah Resülü'nü haberdar ettiler. Bu sırada Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern), Türk yapımı bir çadırda dinlenmekteydi:

- Hemen geliyorum, dedi ve kayanın olduğu yere doğru ilerlemeye başladı. Biraz dikkatle O'na bakanlar, açlığını hissettirmernesi için karrıına taş bağladığını görebiliyorlardı; çünkü üç gündür ağızlanndan bir lokma geçmemişti. Geldi kayanın yanına ve önce bir kap su istedi; eline aldığı kabın içine hafifçe tükürdü ve ardından da ellerini açıp dua etmeye başladı. Duasını bitirir bitirmez de, elindeki kabı kayanın üzerine boşaltmaya başladı; sanki o sert kaya, yumuşak bir toprağa dönüşüyordu! Sonra da Hz. Selman'dan balyozu aldı ve:

- Bismillah, diyerek vurmaya başladı. Daha ilk vuruşta kayanın üçte biri kopmuş, koparken de darbenin indiği yerden büyük bir kıvılcım çıkmıştı. Ancak bu kıvılcım, sıradan bir kıvılcım değildi; sanki Yemen tarafından büyük bir ateş çıkmış ve gecenin karanlığında etrafını aydınlatan güçlü bir lamba gibi Medine'nin bütününü aydınlatıyordu. Herkes pürdikkat gelişmeleri seyre durmuştu. Bunun üzerine önce, 'Allah u Ekber' diyerek tekbir getiren Allah Resülü, ardından şunları söyledi:

- Bana Yemen tarafının anahtarları verildi; şu anda bulunduğum yerden Ben, köpek dişleri gibi sıralanmış San'an'ın kapılarını görmekteyim.

Ardından elindeki balyozu ikinci kez kayanın üzerine indirdi; yine üçte biri kopmuş ve balyozun indiği yerden büyük bir ışık çıkmıştı. Bu seferki aydınlık Rum diyarından geliyordu; Medine'yi aydınlatan büyük bir ışıktı. Bunun üzerine bir tekbir daha getiren Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Şam taraflarının anahtarlan Bana verildi; valIahi şu anda Ben, bulunduğum şu yerden Şam'ın kızıl saraylarını görmekteyim, buyurdu.

270

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Ashab-ı kirarn hazretlerinin merakı bir kat daha artmıştı; sanki Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), kapılarına kadar dayanan Ahzab ordusunu bir kenara koymuş ve gelecekten araladığı perdeler arasından kendilerine, yarın olacaklarla ilgili yeni haberler veriyordu. Belli ki bu haberlerin arkası gelecekti.

Sonra Allah Resülü, elindeki balyozla kayanın kalan parçasına bir darbe daha indirdi; bu sefer kaya bütünüyle parçalanmış ve tuz gibi olmuştu. Balyozun indiği yerden yine kıvılcım çıkmış ve bu darbenin etkisiyle Fars taraflarında kendini gösteren büyük bir aydınlık belirivermişti; gecenin zifiri karanlığında Medine'yi aydınlatan büyük bir lamba gibiydi. Bunun üzerine Efendiler Efendisi:

- Bana, Fars diyarının anahtarları da verildi, buyurdu. Vallahi de şu anda Ben, bulunduğum şu yerden Hire'nin saraylarıyla Kisrd'nın şehirlerini köpek dişleri gibi sıralanmış olarak görmekteyim! Bana Cibril haber veriyor ki ümmetim, buralara hakim olacaktır; öyleyse sizler, yarınki zaferin müjdesiyle bugünden sevinin!

Resülullah'ın verdiği müjdeler, kazım işinin bütün yorgunluğunu unutturmuştu. Hep birden:

- Elhamdülillah, diyorlardı. Allah'a hamd olsun ki bunlar, gerçekleşeceğinde şüphe olmayan doğru vaatlerdir; Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) bize, bu kadar baskı altında bulunduktan sonra nusret vadediyor!

Bu sırada Allah Resülü, Fars diyarından gelip Medine'ye yerleşen Hz. Selman'a dönmüş, Kisra'nın saraylarını anlatıp özelliklerini vasfederek tarif ediyordu. Şaşılacak şeydi; Hz. Selman hayretler içinde kalmıştı. Nasıloluyor da Allah'ın Resülii (sallallahu aleyhi ve sellem) hiç görmediği halde bunları söyleyebiliyor ve söyledikleri de sadece gerçeği ifade edebiliyordu! Dudaklarından şunlar döküldü:

- Evet! Doğru söylüyorsunuz; onların sıfatları aynen ifade ettiğiniz gibi ya Resülullahl Ben şehadet ederim ki Sen, Allah'ın Resülü'sünl

Resul-ii Kibriya Hazretlerinin bir müjdesi daha vardı ve Hz.

Selman'a dönerek şunları söylemeye başladı:

- Bunlar, Benden sonra Allah'ın nasip edeceği fetihlerdir, ey Selman! Şam, mutlaka fethedilecektir; Hirakl da, krallığının en uç noktasına kadar kaçacaktır! Sizler Şam'a hakim olurken karşınıza

271

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

çıkan bir başka güç olmayacak! Ve doğu da fethedilecek; Kisrô. öldürülecek ve bundan sonra artık yeni bir Kisra da olmayacak! 194

Her birisi, başlı başına bir ufuktu bunların ve o günden bu sonuçları görmenin imkanı yoktu. Allah'ın Resı1lü (sallallahu aleyhi ve sellem), hendeğin başında durup ufkunu istikbale yöneltmiş, kışın ortasında bahar muştuları veriyordu. Ufukta böyle bir fütı1hat varken üç beş kin tüccarının, bir araya gelip de yaptığı kulislerle toplanan çapulcu birliklerin ne önemi olabilirdi ki!

Bu ifadeler, üzerlerine on bin kişilik bir güçle gelenleri gözünde büyütenler için ayrı bir moral kaynağı olmuştu. Şimdi ayaklar daha bir sağlam yere basıyor, sineler daha bir gür inip kalkıyordu.

Herkesin yaklaşımı aynı değildi; münafıklar yine iş başına geçmiş, Efendimiz'in verdiği müjdeleri dillerine dolamaya çoktan başlamışlardı. Şöyle diyorlardı:

- Muhammed, Yesrib'de durmuş, Hire saraylarıyla Kisra şehirlerinin sizin için fethedildiğini gördüğünü söylüyor; halbuki şu anda sizler, açıktan düşmanın karşısına çıkamadığınız için hendek kazıyor ve kendinizi gizlemek zorunda kalıyorsunuz!

Çok geçmeden Cibril-i Emin yine gelecek ve onların bu ifadelerini deşifre edecekti. 195

Bu kadar samimi gayrete mukabil hendek ehli, ilahi inayerle mukabele görüyordu. O gün Hz. Cabir'in hazırlayıp pişirdiği keçi yavrusuyla ekmek, onar kişilik gruplarla gelen askerlerin hepsine yetecek, Abdullah İbn Revaha için getirilen birkaç hurma bereketlenip herkesi doyuracaktı. Benzeri bir bereketi Ümmü Amir'in getirdiği hurma ezmesi ve Ebı1 Rafi'irı pişirdiği koyunda göreceklerdi.

Derken, neşide ve kafiyeli sözlerle başlayıp devam eden ve zaman zaman gelen bu türlü ikramlarla şenlenen hendek kazımı ta-

194 o gün bunlan Allah Resülü'nden dinleyen Selman-ı Farisi, Efendimiz'in o gün müjdesini verdiği bu hususların hepsini daha sonra bizzat gördüğünü anlatacaktır. Bir kısmı Hz. Ömer, diğer bir kısmı da Hz. Osman zamanında fethedilmişti. Bu hadislerden hareketle EbU Hureyre de, kıyamete kadar fethedilecek olan yerlerin tamamının, daha o günden Allah Resülii'ne bildirildiğini söylemektedir. Bkz. İbn Hişarn, Sire, 4/176; İbn Seyyidinnas, Uyünu'l-Eser, 3/419

195 Bkz. Ahzab, 33/12

272

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

mamlanmak üzereydi. İşini erken bitirenler, geride kalanlara yardım ediyor ve böylelikle düşman önünde yekvücut olduklarını fiilen de göstermiş oluyorlardı. Kazma işlemi tam altı gün sürmüştü ve artık ortada, müşriklerin gelip de önünde duracaklan geniş ve uzun bir engel vardı! Hendeğin kazım işi bittiğinde Mekke ordusu da Medine'ye yaklaşmış, neredeyse Uhud'a dayanmıştı.

Artık savaş kapıya dayanmıştı ve Allah Resı1lü (sallallahu aleyhi ve sellem) de, o ana kadar kazım işinde kendilerine yardımcı olan çocuklarla kadınların geri çekilerek muhkem yerlere dönmeleri emrini verdi.

Saflar Netleşiyor

Medine'ye yine Abdullah İbn Ümmi MektUm'u vekil bırakmıştl. Kadınlarla çocuklan daha güvenli olan bölgelere yerleştirmişler, dışandan gelmesi muhtemel saldırılara karşı da etraflanna engeller koyarak tedbir almışlardı.

Yanında üç bin kişilik bir ordu vardı; Muhacirinin sancağını Zeyd İbn Hôrise, Ensarınkini ise Sa'd İbn Ubtide taşıyordu. Hendek'in parolası, "Onlar asla yardım görmeyecekler." manasında 'Ha Mim; La Yunsarun' idi.

Sırtını Sel' dağına verecek, hendeği de önüne alarak burada teyakkuzda bekleyecekti. Hedeflenen yere gelindiğinde buraya Resı1lullah (sallallahu aleyhi ve sellem) için bir çadır kuruldu; ashabını buradan yönlendirecekti.

İlk İntiba

Bütün hazırlıklar bitmiş ve artık düşmanın geleceği an beklenmeye başlanmıştı. Çok geçmedi; on bin kişilik Ahzab ordusu, hendeği önüne alarak Sel' dağına sırtını veren ashab-ı kiramın karşısına çıkıverdi; sanki yer gök asker doluydu!

Aslında bu manzara, yüreklere korku salması gereken bir görüntü arz ediyordu; ancak mü'minler, kendilerine daha önceden haberi verilip de ruhen hazır hale geldiklerinden böyle bir endişeye kapılmayacak, bilakis Allah ve Resı1lü'nün daha önce vadettiği bir hususun yaşanıyor olmasından dolayı imanlan kuvvetlenecekti. Resı1lullah'ın dedikleri yine aynen çıkıyordu! Öyleyse, hendeği ka-

273

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

zarken indirdiği balyozun akabinde verdiği müjdeler de tahakkuk edecek ve inananlar, her defasında ayrı bir zafere imza atarak geri döneceklerdi. Aralarında Resülullah olduktan sonra gam ve kederin ne manası olabilirdi ki!

Zihinlerinde, daha önce Cibril-i Emın'in getirdiği mesajlar canlanmıştı; getirdiği ayetlerde Yüce Mevla şöyle diyordu:

- Yoksa sizler, sizden öncekilerin başlan na gelen sıkıntı ve çetin badireler sizin de başınıza gelmeden öyle kolayca cennete gideceğinizi mi sanıyorsunuz! Bela ve musibetler onların başından sağanak gibi öylesine yağmış, imtihanlarla öyle sarsılmışlardı ki, nihayet başlarındaki Resül ve O'nunla birlikte olan mü'minler, 'Allah'ıml Yardımın ne zaman?' diyorlardı. Dikkat edin; Allah'ın yardımı çok yakındırl'?"

İşte şimdi böylesine çetin bir koridora giriyorlar ve başlannda Resülullah'la birlikte, "Allah'ım! Yardımın ne zaman?" diyecekleri bir zemine doğru ilerliyorlardı; ancak ne gamdı ki, içinde bulunduklan geminin kaptanı bizzat Allah Resülü'ydii. Şöyle diyorlardı:

- İşte bunlar, Allah'ın bize vaadettiği hususlardır; Allah ve Resülü ne doğru sözlüdür!'??

İlk Şok

Müşriklere gelince onlar, kendilerinden emin ve önceki yenilgilerinin de intikamını alacak olmanın hırsıyla gelmiş ve hendeğin kazıldığı yere kadar ulaşmışlardı. O da ne? Önlerinde büyük bir hendek vardı! Şimdiye kadar hiç karşılaşmadıklan bir durumdu bu; ne duymuş ne de görmüşlerdi! Birbirlerine bakıp:

- Bu, daha evvel Arapların başvurmadığı bir hile ve tuzaktır, diyorlardı. Aralanndan birisi ileri atıldı ve:

- O'nun arkadaşları arasında Farslı birisi var; bu mutlaka onun başının altından çıkmıştır, dedi.

Ne umutlarla gelmişlerdi ama şimdi önlerinde, Medine'ye girmelerini engelleyen bir hendek vardı. Bunun sadece kendi önlerine gelen kısımda olabileceği düşüncesiyle sağa sola koşturmaya başla-

196 Bakaraa/aıa

197 Bkz. Ahzab, 33/22

274

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

dılar; sonucu olmayan bir gayretli bu. Çünkü Medine'ye yürüyebilecekleri her yer hendekle çevrilmişti.

Daha kılıç bile kullanmadan büyük bir şok yaşıyorlardı; halbuki onlar, hiçbir şey yapmadan on bin insanla Medine'nin bir yanından girip diğer tarafından çıkmayı, Resülullah dahil bütün mü'minleri yok eder edip yeryüzünde bir tane bile mü'min bırakmamayı düşünüyorlardı! Zaten buraya da bunun için gelmişlerdi; gelip Medine'yi istila edecek ve kısa sürede burada taş üstünde taş bırakmamak suretiyle ellerini sallayarak geri döneceklerdi. Şimdi ise hevesleri kursaklannda kalmış, ummadıklan bir sonuçla karşılaşmışlardı! Peki, şimdi ne yapacaklardı?

Uzaktan ok atarak karşı tarafa zayiat verdirmekten ve fırsat kollayıp hendeğin zayıf noktalanndan karşı tarafa geçerek ani baskınlarla maksatlarına ulaşmaktan başka bir seçenekleri kalmamıştı. Hemen yaylarını kaptıkları gibi Müslümanlara ok atmaya başladılar. Böylelikle uzun süreceği belli olan yeni bir süreç daha başlamış oluyordu.

İhanette Son Perde: Beni Kurayza

Mekke'ye kadar gidip de Kureyş'i kışkırtan, sonra da etraftaki kabileleri dolaşarak onlan da işin içine çekmeyi başaran şer şebeke hala iş başındaydı. Bir tarafta bunlar olup biterken diğer yanda sürgün Beni Nadir'in sürgün reisi Huyeyy İbn Ahtab, Medine'deki son Yahudi cemaati Beni Kurayza'mn lideri Ka'b İbn Esed'in kapısını çalıyordu.t?" Ka'b, hicret sonrasında gerçekleşen Medine vesikasına imza atmakla birlikte, Beni Kaunukô. ve Beni Nadir'in başına gelenlerden sonra kavmi adına Resülullah'la yeni bir anlaşma daha yapmış ve güven tazeleyerek sadakatini bildirmişti. Onun için başlangıçta kapıdaki sesin Huyeyy İbn Ahtab'a ait olduğunu anlar anlamaz tepkisini ortaya koyacak ve kapıyı açmayacaktı. Ancak Huyeyy netice almadan gidecek gibi görünmüyordu:

- Yazıklar olsun sana ey Ka'b! Kapıyı aç, diyor ve ısrar ediyordu.

ı98 Beni Nadir ve Beni Kurayza, Harun (aleyhisselamj'ın neslinden gelen iki kabilenin adıdır ve Kurayza ve Nadir isminde iki kardeşin neslinden gelmektedir. Bkz. Salihi, Siibülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 5/18

275

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Gelişindeki niyeti anlamıştı Ka'b. Hırsının peşine takılıp da kavminin başına getirdiklerini şimdi de kendi kavmi için sahneye koymaya çalışıyordu. Onun için:

- Esas sana yazıklar olsun, diye mukabelede bulundu içeriden Ka'b. Çünkü sen, uğursuz bir adamsın! Ben, Muhammed ile anlaşma yapıp O'na söz verdim; onu asla bozamam! Çünkü ben O'nda, sadakat ve vefadan başka bir şey görmedim!

Bütün bunlar, Huyeyy'in umurunda değildi! Gözünü hırs bürümüş ve kötülükten başka bir şey düşünemiyordu. Şer adına bu kadar büyük bir birlikteliği elde etmişken Beni Kurayza'yı da işin içine katıp kaleyi içeriden fethetmeyi hedefliyordu. Çünkü Muhammedii'l-Emin ile anlaşmalı olan Beni Kurayza da kendilerine katılır ve içeriden lojistik destek verirse, bu durumda hendeğin oluşturduğu engeli de aşmak kolayolur ve böylelikle işi şansa bırakmamış olurlardı. Onun için kapıyı dövmeye devam ediyordu:

- Yazıklar olsun sana; aç şu kapıyı da seninle konuşalım!

İş inada binmişti; Ka'b da en az Huyeyy kadar inatçıydı; onun için:

- Vallahi de ben bunu yapamam, diye seslendi içeriden. Bunun üzerine Huyeyy, konunun mecrasını değiştirerek Ka'b'ı zayıf yerinden vurmayı hedefledi:

- Tabii ki bana kapıyı açmazsın; çünkü sen, sofrandaki Ceşişe yemeğine ortak olup da ondan yedirmemek için bunu yapıyorsun!

Huyeyy'in bu sözüne fena bozulmuştu; bir insan, -hele bir lidersofrasındaki yemeğe ortak olacağı endişesinden dolayı misafirine kapıyı açmaz mıydı! Burnundan soluyarak gitti ve kapıyı açarak Huyeyy'i içeri aldı.

İşlerin yoluna girdiğinden emindi Huyeyy ve hemen söze başladı:

- Yazıklar olsun sana ey Ka'b! Ben sana, zamanın izzet ve şerefini, denizler gibi dalgalanan orduları getirdim; başlarında kumandanları ve liderleriyle birlikte Kureyş'i, Rume tarafındaki Mecmaü'l-Esyal'de; yine lider ve kumandanlarıyla birlikte Gatajanlıları da Zeneb-i Nakamii ile Uhud'un yanı başında konuşlandırdım! Onların hepsi de, hep beraber Muhammed ve arkadaşlarının köklerini ka-

276

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

zıyıncaya kadar buradan ayrılmayacaklarına dair söz verip benimle anlaşma yaptılar!

Bu sözler, Ka'b'ın hoşuna gitse de hala sonuçtan emin değildi ve endişeleri vardı. Daha önce de benzeri şeyler söylenip karşı karşıya gelinmişti ama bütün bunlarda gülen taraf Muhammedü'l-Emin olmuştu. Acaba bütün bunlar yeni bir macera mıydı? Onun için ihtiyatını devam ettiriyordu. Şunları söyledi Huyeyy'e:

- Vallahi de sen bana, sonucu zillet olandan başka bir şey getirmemişsin; şimşek çakıp gürleyen ancak bir damla yağmur yağdırmayan suyu boşalmış bir bulut gibisin! Yazıklar olsun sana ey Huyeyy! Beni kendi halime bırak; çünkü ben Muhammed'den sadakat ve vefa dışında bir şey görmedim!

İkisi de birbirinden inatçıydı ve taviz vermeye hiç niyetleri yoktu; onun için de aralarındaki konuşma uzayıp gidiyordu. Nihayet yıllardır bugünün rüyasını görüp duran Huyeyy, akla hayale gelmedik entrikalarla Ka'b'ı ikna etmeyi başardı.' İşin sonunda hep birlikte kurtulmuş (1) olacaklardı! Ancak Ka'b'ın Huyeyy'e bir şartı vardı; şayet plan başarılı olmaz ve yok etmek için gelen Ahzab ordusu yok olarak geri dönmek zorunda kalırsa, bu durumda kendisini de kalelerine alarak kanlarının son damlasına kadar koruyacaklardı! Huyeyy için bu, ihtimal bile değildi ve seve seve kabul ederek Allah Resülü'ne düşmanlık çizgisinde yeniden yolları birleşivermişti. Artık Ka'b İbn Esed, Allah Resülii ile olan anlaşmalarını feshettiğini açıktan beyan ediyor ve O'na düşmanlık konusunda Ahzab'la birlikte hareket edeceğini ikrar ediyordu.

Bir anda Medine, Ka'b'ın da Allah Resülü'ne düşmanlık konusunda Huyeyy'le müşterek hareket ettiğinin haberiyle çalkalanmaya başlayıvermişti. Bunu duyan Arnr İbn Su' da, attıkları adımın kötü sonuçlarını hatırlatıp Beni Kurayza'nın ileri gelenlerine vaaz ederek:

- Bari O'na yardım etmeyeceksiniz; hiç olmazsa O'nu, düşmanlarıyla baş başa bırakın, şeklinde nasihatte bulunduysa da adamların geri adım atmaları mümkün gözükmüyordu.

Ka'b İbn Esed, kendini garanti altına almak için Kureyş ve Gatafan' dan bazı kimseleri savaş boyunca kendi yanına rehin olarak getirmesini isteyecek ve Huyayy İbn Ahtab da bunu gerçekleştirmek üzere yola çıkacaktı.

277

Efendimiz (sallallalıu aleylıi ve sellem)

Beni Kurayza'nın bu çıkışı, Müslümanlar için Medine'de yeni ve daha tehlikeli bir cephenin daha açıldığı anlamına geliyordu; altı yıldır anlaşmaya sadık kalan Beni Kurayza da ihanet etmiş, Allah Resülü'nii arkadan hançerlemek istiyordu! Medine'ye, tam anlamıyla bir gerginlik hakimdi!

Yalnız, aralannda insaflı olanlar da yok değildi; o gün Beni Kurayza'nın arasında Sa'neoğullanndan Esed, Esid ve Sa'lebe kardeşler, liderleri Ka'b İbn Esed'in dümen suyundan gitmeyerek huzura gelip Müslüman olduklannı açıklayacaklardı.

İhanetin Doğruluğunu Tetkik Girişimi

Beni Kurayza yurdunda bunlar olup biterken Allah Resülü (sallallalıu aleylıi ve sellern), ashabıyla birlikte hendeğin beri tarafında rnevzilenmiş Mekke ordusunun gelmesini bekliyordu. İhanet haberini ilk duyan Hz. Ömer olmuştu; doğruca Allah Resülü'nün yanına koştu ve durumdan Resül-ü Kibriya Hazretlerini de haberdar etti. Efendiler Efendisi de üzülmüştü, Olayın gerçeklik ve boyutunu tetkik etmeleri için ashabından Sa'd İbn Ubôde, Sa'd İbn Muôz, Abdullah İbn Reoôha, Haooôt İbn Cübeyr ve Üseyd İbn Hudayr'den oluşan bir heyeti Beni Kurayza yurduna gönderdi. Gönderirken de şunlan tembihliyordu:

- Gidin ve şu kavim hakkında bize ulaşan haberlerin doğru olup olmadığına bir bakın; şayet anlatılanlar doğru ise, bu durumda haberi getirirken sadece Benim anlayabileceğim imalı bir yolla Bana bildirin ki, insanların kalbine korku salmayasınız! Şayet onlar, bizimle onlar arasındaki anlaşmaya sadık kalmaya devam ediyorlarsa o zaman açıktan söylemenizde bir beis yoktur!

Belli ki Allah Resülü (sallallahu aleylıi ve sellem) bu ihanetin, adet ve savaş malzemesi itibanyla kıt imkanlara sahip olsa da moral açısından önemli bir konumu elde eden ashabı arasında duyulmasını arzu etmiyor ve böylelikle cephedekilerin olumsuz etkilenmesinin önüne geçmek istiyordu.

Vazifeyi alır almaz tetkik heyeti yola çıkarak soluğu Beni Kurayza yurdunda aldı; gerçekten de anlatılanlar doğruydu. Beni Kurayza,

278

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

sadece anlaşmayı ihlal etmekle kalmamış, aynı zamanda dışarıdan sökün edip de gelen Ahzab ordusuna lojistik destekte bulunmaya başlamıştı; pazarlarını onların bulunduğu yere taşıyor ve böylelikle yiyecek ihtiyaçlarını giderıneyi hedefliyorlardı. Aynı zamanda onlara at, deve ve daha başka savaş malzemesi tedarik ediyor ve böylelikle Mekke ordusunun açıklarını kapatmaya çalışıyordu. Aralarındaki anlaşmayı hatırlatarak, işler kızışıp iyice yolundan çıkmadan önceki hallerine geri dönmeleri ve Huyayy İbn Ahtab'ı dinlememeleri gerektiğini söyleyip Allah adına söz vermek isteseler de adamlar çoktan kararlarını vermiş geri adım atmıyorlardı. Çok net bir şekilde onlara:

- Eskiye asla dönmeyeceğiz; Resülullah da kim oluyormuş!

Ayakkabımın şu bağını çözüp attığım gibi o anlaşmayı da bozdum ve kesip attım; bundan böyle O'nunla aramızda hiçbir anlaşma yoktur, diyordu Ka'b İbn Esed.

Altında kalınmaması gereken sözlerdi bunlar; adam ağzını bozmuş Allah Resülii'rıe hakaret ediyordu! Üseyd İbn Hudayr çileden çıkmıştı; sesi hepsinden daha gür çıkıyordu. Ka'b İbn Esed'e dönmüş meydan okurcasına şunları söylüyordu:

- Ey Allah düşmanı! Haddini bil! Nasılolur da sen O'nun hakkında olumsuz şeyler söyleyebilirsin! Ayağını denk al! Göreceksin; Allah'ın izniyle Kureyş, arkasını dönüp perişan bir şekilde geri gidecek ve sen yine evinin kenarında yapayalnız kalacaksın; o zaman gelir ve görüşüriiz, şu sığındığın delikten çıkarıp bak nasıl hizaya getireceğiz!

Ortam iyice alevlenmiş, Resülullah'ın elçileriyle Beni Kurayza'nın ileri gelenleri arasında iyiden iyiye bir söz düellosu başlamıştı; her iki taraf da, ağzına geleni söylüyordu.

Ne kadar konuşulursa konuşulsun bu adamların laftan anlayacakları yoktu; öyleyse ısrarın da anlamı olamazdı! Arbedeye son noktayı koyan Sa'd İbn Muaz¹⁹⁹ oldu:

- Bırak şu adamı, diyordu arkadaşına. Bırak; çünkü bu andan itibaren onunla mıinakaşa etmenin hiçbir faydası yok!

199 Bu şahsın Sa'd İbn Ubade olduğu da söylenmektedir. Bkz. İbn Hişam, Sire, 4/179; Taberi, Tarih, 2/93; İbn Seyyidinnas, Uyünu'l-Eser, 2/38

279

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Gerçekten de konuşmanın bir faydası yoktu; Resülullah'ın durumu tetkik için gönderdiği heyet çaresiz ve ihanetin de doğruluğunu teyit etmiş olarak geri dönüyordu. Hendeğin olduğu yere gelir gelmez Sa'd İbn Ubôde, Allah Resülü'ne yöneldi; yürüyüşünden anlamıştı; ancak yine de meraklı gözlerle sonucu onlardan duymak istiyordu. Sonra da, bekleyen Efendiler Efendisi'ne:

- Adel ve Kare, diye seslendi. Anlaşılmıştı; Red'de Hubeyb ve arkadaşlanna ihanet eden Adel ve Kare kabileleri gibi Beni Kurayza da ihanet içindeydi!

Allah'ın Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), her türlü olumsuzluktan zafer çıkarmayı öğretiyordu ashabına; tipi ve boranın hakim olduğu, etrafı kar ve buzun kapladığı en olmadık yerde bile nice baharlara kapı aralıyor ve ümmeti için açtığı menfezlerden bahar meltemleri sunarak huzur soluklamalarını istiyordu. Burada da aynısını yapacaktı:

- Müjdeler olsun size ey mü'minlerl Allah'ın nusret ve yardımı var; sevinin, buyurdu. Muhakkak ki Ben, Beyt-i Atık'in (Kabe) anahtarlarını alıp onu tavaf edeceğim günleri görüyorum; Kisrti ve Kayser de helak olacaklar ve onların bütün mal varlıklan da, Allah yolunda infak edilecektir!

Kısa sürede, bu ihanet haberi mü'minler arasında yayılmış ve büyük bir endişe içine düşmüşlerdi; çoluk çocuk ve aileleri, Beni Kurayza'mn içeriden ihanetine karşı korumasızlardı! Gözler yılmış, yürekler ağızlara gelmiş ve akıllara türlü türlü şüpheler gelmeye başlamıştı. 200

Beri tarafta fırsat avcıları yine iş başındaydı; içlerindeki nifağın yeniden depreştiği münafıklar, durumdan vazife çıkarmış ve yeniden moral bozma faaliyetlerine başlamışlardı. Şöyle söyleniyorlardı:

- Muhammed, Kisra ve Kayser'in hazinelerine malik olacağımızı ve onların mallarının Allah yolunda infak edileceğini bize vadediyor ama baksanıza bugün biz, başımıza nelerin geleceğinden bile emin değiliz; ihtiyacımızı gidermek için tuvalete bile giderniyoruz!"?'

200 Bkz. Ahzab, 33/10 201 Bkz. Ahzab, 33/¹2

280

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Sadece bunları söylemekle yetinmiyor ve etraflarındaki mü'minleri de:

- Ey Yesrib halkı! Artık burada tutunamazsınız; durup beklemenizin de bir anlamı yok; haydi geri dönün, demek suretiyle Allah Resülü'nden ayırmaya çalışıyorlardı.

Onlardan bir grup da, Medine'de bulunan ailelerinin savunmasız olduklarını ileri sürerek onları korumak için Resülullah'a gelmiş, izin istiyorlardı. Her seferinde yan çizmeyi alışkanlık haline getiren Beni Harise'nin bu tavrını gören Sa'd İbn Muaz, Allah Resülü'nün yanına gelecek ve bu yüzsüzlere izin vermemesi gerektiğini söyleyecekti.

Gündüzler Gibi Aydın Geceler

O günün şartlarında savaşlar da sadece gündüzleri cereyan eder ve her iki tarafın askerleri geceyi istirahat ederek geçirirlerdi. Ancak Hendek'te durum farklıydı; kimin nereden nasıl bir taarruzda bulunacağını kestirmenin imkanı yoktu. Bir tarafta Ahzab ordusu hen deği geçmek için fırsat kollayıp zayıp noktaları zorlarken diğer yanda Beni Kurayza entrika üstüne entrika geliştiriyordu.

Bu arada Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Beni Kurayza'nın Medine'ye gece baskını yapacağı haberini almış, ayrı bir hüzün yaşıyordu. Tevrat'ta özelliklerini görüp de gelişini beklemek için Medine'ye yerleşen Harun (aleyhisselamj'ın nesli, atalarına inat bugün, kendi evlatlarından daha iyi tanıdıkları Allah Resülü'ne ihanet ediyor, bununla da kalmayıp yalnız ve savunmasız çoluk çocuğa saldırı planları yapıyordu!

Efendiler Efendisi hiç vakit geçirmeden, Seleme İbn Eslem kumandasında iki yüz; Zeyd İbn Harise'nin riyasetinde de üç yüz kişilik bir gücü Medine'ye gönderdi; bunların her biri farklı kollardan Medine'ye gidecek ve arkada kalan masum insanları gözetip kollayarak kötülük düşünen insanlar için de caydırıcı bir güç oluşturacaklardı.

Sabaha kadar devriye görevini yerine getiren her iki grup da, vazifelerini yerine getirirken tekbir sesleriyle Medine'nin savunmasız olmadığını ilan edecek ve böylelikle gözü korkan Beni Kurayza, Medine'ye saldırı fikrinden vazgeçecekti.

281

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Düşmanın omuz omuza vererek üzerlerine geldiği bu zeminde bir de açlık, yorgunluk ve soğukla mücadele ediyorlardı. Bilhassa geceleri şiddetli soğuk oluyordu. Efendiler Efendisi de bu soğuktan etkileniyor, ısınmak için zaman zaman çadınna gidip Aişe Validemizden destek alıyordu. Bu arada aklı, sürekli hendekteydi; zayıf noktaların iyi kollanması gerektiğini ifade ediyor ve kendisinin olmadığı zamanlarda buralarda bir zaafın yaşanmaması için ashabını ikaz ediyordu.

Sürekli müteyakkızdı; geceleri gözüne uyku girmiyordu. çünkü Mekke ordusunun, EbU. Süfyan, Halid İbn Velid, İkrime İbn Ebi Cehil ve Dırôr İbn Hattab'ın kumandasındaki müfrezelerle geceleri nöbetleşe devriye dolaştığını biliyor ve hendekten geçebilmek için zayıf noktaları tespit etmeye çalıştıklarını görüyordu. Gecenin bir yarısında:

- Keşke salih bir adam çıksa da şu gediği bu gece kontrolü altına alıp nöbet tutsa, buyurmuştu. Daha sözünü bitirmemişti ki dışarıda kılıç kalkan sesi duyuldu; gerçekten de ashabından salih birisi gelmişti:

- Kim o, diye seslendi ona:

- Sa' d ya Resülullah, diye cevapladı Sa' d İbn Ebi Vakkas. Bunun

üzerine ona:

- Şu gedik sana aittir; orayı koru, buyurdu ve kendileri de istirahate çekildi. Endişelendiği yeri emin ellere emanet etmiş olmanın rahatlığı vardı üzerinde ve başını koyup bir müddet uyudu.

Geceleri nöbet tutup da Allah Resülü'nü koruma işinde Sa'd İbn Ebi Vakkas'a zaman zaman AbMd İbn Bişr ve Zübeyr İbn Avvam da yardım ediyor, münavebeyle güvenliği sağlamaya çalışıyorlardı. Bir başka akşam kalkmış çadınnın içinde namaz kılıyordu. Yanında Ümmü Selerne Validemiz vardı. Bir aralık dışarı çıktı ve:

- Şunlar müşriklerin süvarileri; hendeği geçmeye çalışıyorlar, buyurdu. Ardından Abbad İbn Bişr'i yanına çağırarak:

- Yanında birileri var mı, diye sordu.

- Evet; çadınnızın etrafında ashabından bir grupla birlikteyim,

diye cevapladı Hz. Abbad. Bunun üzerine Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellern), müşriklerin bulunduğu yeri göstererek şunları söyledi:

282

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

- Arkadaşlannla birlikte çıkıp hendeğin etrafını dolaş! Şuradaki müşrik süvarileri hendeği geçip size ulaşmak için orada zayıf nokta anyorlar; maksatlan, gecenin sessizliğinde ansızın size saldırmak!

Ardından da ellerini açarak:

- Allah'ıml Onların şerrinden bizi muhafaza buyur, onlara karşı bize nusretini gönder ve onlan mağlup et; çünkü onlan Senden başkası mağlup edemez, diye dua etmeye başladı.

Bu arada Abbad İbn Bişr, arkadaşlanyla birlikte istenilen yere gitmiş ve gerçekten de orada, bir grup süvariyle birlikte Ebu Süfyan'ı görmüşlerdi. Ebu Süfyan arşı tarafa geçmek için hendeğin zayıf noktalarını tespit etmeye çalışıyorlardı. İki taraf da birbirini görünce hemen oklara sanlacak ve bu atışmalar bir müddet karşılıklı olarak devam edecekti. O kadar ki müşrikler, beklemedikleri bu çıkış sonucunda perişan olmuş ve geri çekilmek zorunda kalmışlardı.

Durumdan haberdar etmek için Efendimiz'in çadırına gelen Abbad İbn Bişr, O'nu yine namaz kılarken buldu; Allah'ın Resülü, onca yorgunluk ve olumsuzluğa rağmen Allah ile olan irtibatta kusur gösterilmemesi gerektiğini fiilen gösteriyor ve böylesi durumlarda bile insanın, sorumluluk olarak üzerine aldığı nafile ibadetlerden taviz vermemesi gerektiğini anlatıyordu.

Gataflm'la Sulh Girişimi

Beni Kurayza'nın anlaşmayı bozarak ihanet edişi, Allah Resülii'nii ciddi ciddi düşündürüyordu; zira aynı anda birçok cephede savaşmak zorunda kalmışlardı. İçerideki düşmanın vereceği zarar dışandan gelen Ahzab ordusundan daha büyük ve çetin olurdu. Onun için Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellem), önce Ahzab ordusunu problemsiz geri gönderip bir an önce içerideki düşmanın zaranndan emin olmak istiyordu. Bu sebeple Gatafan'ın iki lideri Uyeyne İbn Hısn ve Hôris İbn Avfa haber gönderdi; yanlannda on kişilik bir grupla huzura gelmişlerdi; Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) onlara, bu sevdadan vazgeçmelerini söylüyordu.">

Aralannda uzun görüşmeler oldu. En sonunda Uyeyne ve Haris,

202 Her ikisi şahıs da, daha sonra Müslüman olarak 'sahdbe' olma şerefini elde edecektir.

283

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Mekke ordusunu bırakıp da geri gideceklerini vadettiler. Ancak buna karşılık, Medine hurmalarının yarısının kendilerine verilmesi teklifinde bulundular. Bir belayı defetmek için onlara mal da verilebilirdi; ancak talep ettikleri miktar çoktu. Onun için Efendiler Efendisi, üçte birini vadetti. Onlarsa kabul etmiyor ve yarısında ısrar ediyorlardı. Bütün ısrarlarına rağmen Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern), üçte birden daha fazlasını kabul etmeyince de bunu kabullendiklerini bildirmişler ve sıra, anlaşmanın kağıda dökülerek imzalanmasına gelmişti.

Abbtid İbn Bişr de, demir zırhları içinde Resülullah'ın başında nöbet bekliyordu. Bu sırada yanlarına, elinde mızrağıyla birlikte Üseyd İbn Hudayr girdi; olup bitenlerden habersizdi. Önce gözü, Resülullah'ın huzurunda ayaklarını uzatıp da kaykılan Uyeyne'ye takıldı ve şöyle çıkıştı ona:

- Çek ayaklarını! ... Resülullah'ın huzurunda sen, ne hakla onları uzatıyorsun? ValIahi de, şu anda Resülullah burada olmamış olsaydı, mızrakla senin husyelerini parçalar ve şuracıkta işini bitiriverirdim!

Meselenin iç yüzünü öğrenince de Allah Resülü'ne yöneldi:

- Ya Resülullah, diyordu. Şayet bu, Sana semadan gelen bir emirse dilediğini yap; ancak bu böyle değilse, valIahi de bizim bu adamlara kılıçtan başka vereceğimiz bir şeyimiz olamaz; onlar ne zaman bizden böyle bir taviz aldılar ki şimdi bunu koparabilsinler!

Yürekli bir çıkıştı; bunun da üzerinde düşünülmesi gerekiyordu. Herkesteki keyfiyet böyleyse endişelenilecek bir durum olamazdı; onun için Allah Resülü, Sa'd İbn Muôz ve Sa'd İbn Ubade'yi çağırarak-'" konuyu bir de onlarla istişare etmek istedi. Bu sırada Gatafan heyeti, bir kenarda oturmuş bekliyordu. Gelir gelmez de, mübarek ellerini her ikisinin omzuna koyarak ve kimsenin duymayacağı bir sessizlikle önce gelişmeleri anlattı onlara. Ardından da fikirlerini sordu; diyorlardı ki:

203 Bunun üzerine Allah Resülü'rıün, "Sa'd'leri çağırıp onlarla meseleyi ıstişare edeyim." dediği ve sonra da Sa'd İbn Mudz, Sa'd İbn Ubdde, Sa'd İbn Rebt', Sa'd İbn Hayseme ve Sa'd İbn Mes'fufu çağırdığı şeklinde de rivayet vardır. Bkz. Taberani, Mu'cernu'l-Keblr, 6/28 (5409); Heyserni, Mecmau'z-Zevaid, 6/132

284

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

- Ya Resülullahl Şayet bu, semadan gelmiş bir emirse onu uygula; eğer bu, semadan gelmemiş, ancak yine de Senin arzu ettiğin bir iş ise yine uygula; bize sadece dinlemek ve itaat etmek düşer! Ancak bu, ortada bir mesele ise, bizim onlara kılıçtan başka verecek bir şeyimiz olamaz!

Üseyd'in sözünden farklı değildi bu cümleler. Ancak konunun iyice anlaşılması gerekiyordu. Aynı zamanda Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), şefkat peygamberiydi ve her haliikarda sulhun peşindeydi. O'nun için savaş, en son müracaat edilecek bir yoldu; bu yolla karşılaşacağı ana kadar sulh adına bütün alternatifleri değerlendirecek ve bir tek insanın bile burnu kanamadan meselenin içinden çıkmayı hedefleyecekti. Bunun için Efendiler Efendisi:

- Şüphesiz ki Ben, Arapların sizin aleyhinize ittifak ederek yekvücut saldırdıklarını görüyorum; dört bir yandan hücum edip saldınyorlar. Böyle bir durumda Ben, onların güçlerini dağıtıp bir süreliğine zaman kazanmanın uygun olabileceğini murad ediyorum, buyurdu.

Bu sefer Sa'd İbn Muaz söz aldı:

- Ya Resülullah, diyordu. "Daha önce bizler de bu adamlar gibi Allah'a şirk koşar ve putlara temenna durur; bildiğimiz Allah'a ibadet etmezdik! O günlerde bile bunlar, satın alma veya misafirlik dışında Medine' den bir tek hurma bile alıp yemeyi ummazlarken, Allah (celle celaluhü) bizi İslam'la şereflendirmiş ve hidayete erdirmiş; Seninle ve İslam'la da bizi aziz kılmışken mi bunlara mallanmızı vereceğiz! Bizim böyle bir anlaşmaya ihtiyacımız yok; vallahi de Allah (celle celaluhü), onlarla bizim aramızdaki hükmünü verinceye kadar onlara kılıçtan başka bir şey vermeyiz!

Ashabının duruşu daha kesindi ve böyle bir zeminde içteki vahdet her şeyin önünde gelirdi; Gatafanlılarla yapılacak anlaşma, bu vahdeti reneide edecek gibi duruyordu. Onun için Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellem) geri adım attı ve Hz. Sa' d' e dönerek:

- Öyleyse iş sana kaldı; dilediğini yapabilirsin, buyurdu. Bunun üzerine Sa'd İbn Muaz da:

- Ellerinden geleni ardına koymasınlar, diyerek böyle bir anlaşmanın olamayacağını ifade etti ve meseleye son noktayı koymuş oldu.

285

Efendimiz (sallallahu a l e y h i ve sellem)

Hendeğin Aşıldığı An

Hendek önündeki gergin bekleyiş günlerdir devam ediyordu.

Gece ve gündüz nöbetleşe hamleler yapılıyor ama bir türlü Medine tarafına geçilemiyordu. Hendeğin iki tarafındaki ordu arasında bugüne kadar ok atma, mızrak fırlatma ve taş atma dışında herhangi bir sıcak çatışma olmamıştı.

Bir türlü neticeye gidemiyorlardı; EbU Süfyan, İkribe İbn Ebi Cehil, Dırôr İbn Hattôb, Halid İbn Velid, Amr İbnu'l-As, Nevfel İbn Muaviye, Nevfel İbn Abdullah, Amr İbn Abdivüdd, Uyeyne İbn Hıstı, Hôris İbn Avfve Mes'ud İbn Ruhayl ile Beni Esed'in reisleri anlaşmışlardı; tespit ettikleri zayıf noktadan hep birlikte saldıracak ve her şeye rağmen karşı tarafa geçeceklerdi.

Dediklerini yapmışlardı; dar bir geçit bulmuş ve İkrime İbn Ebi Cehil, Dırôr İbn Hattôb, Nevfel İbnAbdullah, Hübeyre İbn Ebi Vehb ve Amr İbn Abdivüdd, atlarını mahmuzlayarak mü'minlerin bulunduğu tarafa geçmişti. Diğerleri arkadan onlara bakıyorlardı; hendeği geçenler, geride kalan Ebü Süfyan'a:

- Sen geçmiyor musun, diye sesleniyorlar, o da:

- Siz geçtiniz ya; şayet ihtiyaç olursa biz de geçeriz, diye cevap

veriyordu.

Hendeği geçip de kendileri adına kahramanlık yapma fırsatı yakalayan bu insanlar, Sel' dağına doğru at koşturmaya başladılar; günlerdir kılıç sallamadan beklemenin acısını çıkaracak ve arkalarından gelecek destekle de, kendilerince mü'minlere büyük bir zayiat verdireceklerdi. Ancak mesele bekledikleri gibi olmadı; onların hendeği geçtiğini gören mü'minler, bir çırpı da koşmuş ve orayı tutarak arkadan geleceklerin önünü kesmişlerdi.

Belki de bu, Allah Resülü'nün bir stratejisiydi; belli başlı yerleri 'aşılabilir' bırakmış ve böylelikle karşı tarafın gücünü zayıflatıp dağıtmak istemişti. Zira bu hücum sırasında Amr İbn Abdivüdd gibi gözüpek bir müşrik Hz. Ali'nin kılıç darbeleri karşısında yerle bir olmuş,20⁴ onun hazin halini görenlere de arkasına bakmadan kaçmak diişmüştü. O gün İkrime, mızrağını bile almaya vakit bulamamıştı! Hz. Ömer ve Zübeyr İbn Avvam gibi sahabiler de, peşlerine

204 Bkz. Akademi Araştırma Heyeti, En Öndekiler, s. 134 vd

286

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

takılmış, kaçanlan takip ediyorlardı. Hatta Hz. Zübeyr, Nevjel İbn Abdullah'a yetişmiş ve indirdiği kılıç darbesiyle onu başından ikiye biçmişti. Öyle ki, darbenin şiddetinden kılıç, eğeriri ucunu da koparmış ve atın boynuna kadar ilerlemişti. Bunu görenler Hz. Zübeyr'e:

- Ey Eba Abdillah! Senin kılıcın gibisini de görmedik, diyecekler, o da şu cevabı verecekti:

- Vallahi de onu kesen kılıç değil, bilektir!

Hz. Zübeyr, kaçmakta olan Hübeyre İbn Ebi Vehb'e de bir darbe indirmişti; atının arka tarafına gelen bu darbenin şiddetiyle Hübeyre' nin zırhı yere düşmüş, o da çareyi kaçmakta bulmuştu. 205

İş bitirmek için karşı tarafa geçtikleri halde işleri bitmiş olarak geri dönenler, Ebu Süfyan'ın yanına kadar gelecek ve:

- Bugün öyle bir gün ki, bizim yapabilecek hiçbir şeyimiz yok; en iyisi geri dönelim, diyeceklerdi.

Daha sonra da Allah Resülü'ne haber göndererek on bin dirhem karşılığında Amr İbn Abdivüdd'ün cansız bedenini almak istediklerini bildirdiler. Bunun üzerine Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şu tepkiyi verdi:

- O sizin olsun; biz, ölü parası yemeyizlw"

Duaya Kalkan Eller

On gün geride kalmıştı ve gergin bekleyiş haliı devam ediyordu.

Atını mahmuzlayıp duran Ahzab ordusu açık yakalamaya çalışıyor, mü'minler de böyle bir açık vermemek veya onların buldukları açıkları kapatmak için var güçleriyle mücadele ediyorlardı. Bir hiç uğruna buralara kadar gelip de kendilerine bu sıkıntıları yaşatan Mekke ordusu için Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), ashabını uyarmış ve şunlan tembih etmişti:

205 Vakıdi, Meğazi, 1/472

206 o gün, "Mutlaka Muhamnıed'i bldüreceğim." deyip de atını mahınuzlayan, ancak hendeğe düşüp de boynu kınlan bir başkası için de Kureyş, bedenini geri almak için bin iki yüz dirhem teklif etmişti. Bu olay üzerine de Allah Resülü (s.a.s.), "Onun ne leşinde ne de leşini« parasında hayır vardır; onu onlara gönderin; zira onun parası da leşi de necistir:" buyuracak, aynı tepkiyi verecekti. Bkz. Ahmed b. Hanbel, Müsned, ı/248 (2230), 1/272 (2442); İbn Ebi Şeybe, Musannef, 6/496 (33256); Beyhaki, Sünen, 9/133

287

Efendimiz (saIlaIlahu aleyhi ve sellem)

- Ey insanlar! Sakın düşmanla karşılaşmayı kendi arzunuzla talep etmeyin; Allah'tan afiyet dileyin! Ancak ne zaman da düşmanla karşı karşıya gelirseniz, işte o zaman da dişinizi sıkın ve sabr usebat gösterin; şüphesiz ki cennet, kılıçlarm gölgesi altındadır!

Şimdi düşmanla karşılaşma gerçekleşmiş ve sıra sabr u sebata gelmişti; ancak günler geçmesine rağmen düşmanda geri dönme niyeti sezilmiyor ve her defasında farklı bir taktikle karşılanna çıkmaya çalışıyorlardı.

Bir pazartesi günüydü; öğle ile ikindi namazı arasında Allah Resülü (salIalIahu aleyhi ve selIem), Ahzab mescidine geldi ve mübarek ellerini kaldırarak şöyle dua etmeye başladı:

- Ey kitabı indiren ve hesabı seri gören Allah'ım! Şu Ahzab ordusunun ahengini boz ve onları paramparça eyle; onlara karşı bize nusret lütfedip inayerini müyesser kıl!

Şefkat ve merhamet peygamberi Allah Resülü'ne bu şekilde dua yaptıracak kadar ileri gitmiş ve sıkıntı üstüne sıkıntı vermek istemişlerdi. Canların dudaklara geldiği noktada O da, esbaba tevessülde kusuru olmadığı gibi halini Rabb-i Rahirn'ine arz ediyor ve nusret talebinde bulunuyordu.

Aynı duayı salı ve çarşamba günü de tekrarlayacaktı; hatta tazyiklerden bunalan ashab-ı kirarn hazretleri Efendiler Efendisi'ne dönecekve:

- Ya Resülullah, diyecekti. Artık canlanmız gırtlağımıza geldi; bu durumdan kurtulmak için söyleyip de yapabileceğimiz bir şey yokmu?

- Evet; var, buyurdu Allah Resülü (saIIallahu aleyhi ve selIem). Allah'ıml Ayıp ve kusurlarımizı ört; korku ve endişelerimizi de nihôyete erdir diye dua edin!

Ashabına dua tavsiye eden Habib-i Kibriya Hazretleri'nin dilinde o gün de sürekli dua vardı; bir defasında şöyle dua ettiğini duymuşlardı:

- Allah'ım! Senden, vadettiğin iriayet ve yardımını gerçekleştirmeni diliyorum; aksi halde, Allah'ım! Yeryüzünde Sana ibadet edecek gönül kalmayacak!

Duanın akabinde büyük bir inşirahla ümmetine dönen Allah Resülü'rıün, mübarek yüzlerine akseden beşaşet hemen fark edilmiş

288

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

ve ashab-ı kirarn da, yakında gelip gerçekleşecek beşaret ve inayerin sevinciyle mesrur olmuşlardı.

Topyekün Saldırı

Anır İbn Abdivüdd öldürülüp de onunla birlikte hendeği geçenler geri kaçmak zorunda kalınca müşrikler, geride hiç kimse kalmamak üzere hep birlikte saldırı fikrinde birleşti ve bunun hazırlığını yapmaya başladılar; herkes birbirini son hamle için teşvik ediyordu.

Ve ertesi sabah güneşin ilk ışıklarıyla birlikte topyekun saldın için harekete geçtiler. Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de, ashabım karşı taarruz için hazırlamış ve O da hendeğin beri tarafında saf tutmuş, onları bekliyordu; müşriklerin saldırı hazırlıklarının haberini alır almaz ashabım toplamış ve onlara, sebat edip de kararlılıkla kendilerini müdafaa ettikleri takdirde zafer müjdesi vermişti.

Hamle üstüne hamle yapıyorlardı; büyük bir telaş baş göstermişti! Zira kimin nereden saldıracağını kestirmenin imkanı yoktu. Her bir yanda mantar gibi müşrik bitiyordu; birisi geri püskürtülse diğeri, bir grubun hakkından gelinse diğer bir grup devreye giriyor ve hendeğin etrafı, ardı arkası gelmeyen bir mücadeleye sahne oluyordu.

Bu arada Halid İbn Velid kumandasındaki iki yüz kişilik bir grup Allah Resülü'nün çadırımn bulunduğu yeri hedeflemiş geliyordu; gözleri dönmüştü ve ölümüne ilerliyorlardı!

O günün geç saatlerine kadar da bu manzara devam edecekti; Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) ve ashabı, bu telaş ve kargaşa içinde namazlarım bile kılarnamış, Allah adına hareket edilen yerde Allah'a kulluk vazifesi yerine getirilernernişti.

O kadar uğraşmış ve ölümüne gelmişlerdi ama yine netice alamamışlardı; derken yavaş yavaş geri çekilmeye başladılar; çok geçmeden herkes kendi yerine gelmişti. Bu sırada Üseyd İbn Hudayr, iki yüz kişiyle birlikte hendeğin müşrikler tarafında nöbet tutmak için ayrılmıştı.

Bir aralık geri dönen Halid İbn Velid, süvarileriyle birlikte tekrar saldıracak ve yaşanan arbedede ashab arasında Tufeyl İbn Nu'man şehit olacaktı.

Bu arada Sa'd İbn Muô» da, bir okun isabet etmesi neticesin-

289

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

de kolundan yaralanmıştı. Feraset sahibi Aişe Validemizin korktuğu başına gelmişti; zira zırhın dışında kalan kolu oklara hedef olmuş ve kan kaybediyordu. Kendisini Resülullah davasına kilitlemiş büyük sahabi, bu sırada derin bir muhasebe örneği sergiliyor ve ellerini açmış Rabbine şöyle yalvarıyordu:

- Allah'ım! Şayet bundan sonra da Kureyş'le savaş ihtimali varsa beni bu savaşın hatırına sağ bırak; çünkü ben, Senin Resı1lü'nü kendi yurdundan çıkaran, O'nu yalanla itham eden ve her fırsatta O'na işkence etmeye çalışan bir topluluğa karşı savaşmayı gönülden ister ve severim!

Allah'ım! Şayet onlarla bizim aramızda artık savaş olmayacaksa, ne olur benim için şehadet nasip et; ancak, Beni Kurayza konusunda gözüm aydın oluncaya kadar da bana müsaade et!

Bugün yaşanan bir anlık kargaşa içinde iki Müslüman grup karşı karşıya gelmiş ve yüzleri kapalı olduğu için birbirlerini tanıyamayıp savaşmaya başlamışlardı; aralarında yaralananlar da, şehit olanlar da vardı. Nihayet aralarından birisi, Hendek'in parolası olan 'Ha Mittı La Yunsaru'u telaffuz edince hakikati anlayacak ve kılıçları bir kenara bırakarak kucaklaşacaklardı. Daha sonra da durumu Allah Resnlü'ne bildirip yaralı ve ölülerinin durumunu sordular. Efendiler Efendisi onlara:

- Yaralanmanız Allah yolunda olmuştur; sizden kim de öldürülmüşse bilin ki o da şehittir, cevabını verdi. İçlerindeki bir tereddüt daha ortadan kalkmış ve artık parolasız kılıç sallamamak üzere huzurdan ayrılmışlardı.

Bu sırada Allah Resnlü (sallallahu aleyhi ve sellern), kılamadığı namazlarını eda ediyordu. Buthôn denilen yere kadar gelmişti; burada abdest alarak önce eda edemediği namazını kılacak, hemen ardından da akşam namazını eda edecekti. Namazını tamamladıktan sonra da:

- Güneş batıncaya kadar onlar bizi meşgul edip de orta namazını kılma imkanı vermedikleri gibi Allah da, onların evleriyle kabirlerini ateşle doldursun, diye dua etti. Bir mü'min için namaz her şey demekti ve demek ki, Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellern), ellerini açmış, bu kadar önemli bir vazifeyi edaya engelolanların cezalandırılmalarını Rabbinden talep ediyordu.

290

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Beni Kurayza'dan Gelen Lojistik Destek

Aralanndaki anlaşmayı feshetmekle açıktan savaş ilan eden Beni Kurayza, hendeğin diğer tarafındaki müşriklere destek sağlamaya devam ediyordu. Zira yiyecekleri tükenme noktasına gelen, at ve develeri de açlıktan zafiyet yaşayan Ahzab ordusunun kumandam Ebu Süfyan, Huyeyy İbn Ahtab'ı karşısına almış ve:

- Hayvanlanmızın yiyeceği tükendi; sizde yem var mı, diye sorarak bu ihtiyaçlanm gidermesini istemişti.

- Evet var, diyordu Huyeyy. Ebu Süfyan'ın yamndan aynlır ayrılmaz da, Beni Kurayza'mn lideri Ka'b İbn Esed'in yamna gelecek ve ordunun ihtiyaçlanm karşılamasım ondan isteyecekti:

- Bizim malımız senin malındır; dilediğini al, istediğini yap; birisini gönder de yük develerini getirsinler ve diledikleri kadar yiyecek alıp götürsünler, diyordu Ka'b.

Bunun üzerine müşrikler, yirmi tane yük devesi göndermişlerdi; çok geçmeden Beni Kurayza, yirmi deveye hurma, arpa ve saman yükleyip müşriklere geri gönderiyordu.

Bu sırada Amr İbn Avfoğullarından yirmi kişi, o bölgelerdeki gelişmeleri takip etmek ve vefat eden yakınlanm gömmek üzere hendekten aynlmış, Medine'ye doğru ilerlemekteydi. Akik vadisine geldiklerinde karşılarına, yükünü almış yirmi deveyle müşrikler müşrik ordusunun adamlan çıkıverdi; ortada bir dolap daha dönüyordu ve ihanete ayrı bir boyut kazandıran bu faaliyetin üzerine gidilmeliydi. Onlar da bunu yaptılar ve duruma el koymak istediler; yeni bir kargaşa daha çıkmıştı. Ancak mü'minlerin sayısı daha fazlaydı ve neticede hiç zayiat vermeden yirmi deveyi de yüküyle birlikte ele geçirmişlerdi.

Yanlannda yüküyle birlikte yirmi deve olduğu halde gidip adamlanm gömdüler ve ardından da Allah Resülü'nün yanına gelip durumdan O'nu haberdar ettiler. Hendekte büyük bir sevinç vardı; develer müşrikler için niyet edilmişti ama Allah (celle celaluhü), yüküyle birlikte yirmi deveyi Müslümanlara nasip ediyordu. Ortada bir savaş devam ediyordu ve savaşta elde edilen şeyler de ganimetti; yükler indirilecek ve daha sonra da develerin bir kısmı kesilerek mü'minlere kuvvet olacaktı. Daha sonra bir kısmını da Medine'ye getireceklerdi.

291

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Bu, müşrikler için önemli bir zayiat demekti; hem bekledikleri desteği elde edememiş hem de desteği kendilerine taşımak için gönderdikleri yirmi deveden olmuşlardı. Müşrik birliklerinin başında bulunan ve canını zor kurtarıp da ordunun yanına dönen Dırtir İbn Hattôb, Ebu Süfyan'ın yanına gelmiş, başlarına geleni ona anlatıyordu. Dinledikleri karşısında küplere binen Ebu Süfyan ise, kendisine söz verdiği halde bu sözü yerine getiremeyen Huyeyy İbn Ahtab'a kızıyor ve şunları söylüyordu:

- Şu Huyeyy, ne uğursuz adarnmış! Zaten onu bildim bileli hep bizi yalnız bırakmıştır! Şimdi biz, geri dönerken yüklerimizi hangi develere yükleyeceğiz?

Bir İhanet Örneği Daha

Resülullah'ın yokluğunu fırsat bilen on kişilik bir Yahudi grubu, Allah Resülü'nün ailesiyle halalarının bulunduğu yere gelmiş ve burayı ok yağmuruna tutmaya başlamışlardı. İçeriden bir ihanetti bu; yiğitçe er meydanında çarpışmak yerine, kalelere gizlenmiş korumasız, masum kadın ve çocuklara saldırmayı denemiş ve böylelikle hendek önünde savaşan Müslümanlara büyük bir telaş yaşatmayı hedeflemişlerdi. Beni Kurayza da, kendi sonunu hazırlıyordu. Hatta onlardan birisi, sığındıkları yerin kapısına kadar gelmiş, içeriye girmek üzereydi. Bunu fark eden Sajiyye Validemiz, yanlarında bulunan yaşlı Hassan İbn Sôbit'e seslenerek:

- Ey Hassarıl Git ve şu adama haddini bildir, diye seslendi. Düşmanla yaka paça olan Allah Resülü gelip de kendilerini koruyamayacağına göre meseleyi kendi aralarında halletmeleri gerektiğini düşünüyordu Efendimiz'in halası Hz. Safiyye. Ancak Hz. Hassarı. yaşlı idi ve kendisinde bunu yapacak gücü bulamıyordu. Onun için:

- Allah sana merhamet etsin ey Abdulmuttalib'in kızı! Sen de biliyorsun ki ben, bu işin adamı değilim; zaten bunu yapabilecek olsaydım, şu anda ben de Resülullah'la birlikte çıkar ve düşmanın önünde olurdum, diye cevapladı onu.

İş başa düşmüştü;Hz. Safiyye örtüsünü üzerine alıp kılıcını da kaptığı gibi adamın yanına geldi. O ana kadar fırsat kollayıp da kapının önünde meydan okuyan Yahudi'nin karşısına şimdi, iri yapılı bir kadın dikilivermiş ve başına indirdiği darbe ile adamın işini

292

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

oracıkta bitirivermişti. Aşağıdan Hz. Hassan'a sesleniyordu Safiyye Validemiz:

- Ey Hassarıl Aşağıya gel de şu adamın ağırlıklarını topla; onu da ben yapardım ama yabancı bir adama el sürmek istemiyorum!

Yine Hz. Hassan:

- Onun ağırlıklarına benim ihtiyacım yok ey Abdulmuttalib'in kızı, diye sesleniyordu.

Adamlarının öldürüldüğünü gören grubun diğer üyeleri, Allah Resülii'nün geride de asker bıraktığını zannederek oradan hızlıca uzaklaşmaya başladı. 207

Son Manevra

Nuaym İbn Mes'iid, Beni Kurayza'nın dostu idi; o gün o da rüzgara kapılmış ve kabilesiyle birlikte Ahzab ordusuna katılıp Allah Resülü'yle savaşmak için buralara kadar gelmişti. Cin fikirli bir adamdı; insanları dilediği istikamete yönlendirebilir ve çok rahatlıkla onları birbirine düşürebilirdi. Ancak her geçen gün, içinde tarif edemediği bir sıkıntı duyuyor ve yaptığı işin doğru olup olmadığının muhasebesini yapıyordu.

Bir müddet sonra kendini gösteren kıtlık iyiden iyiye ortalığı kasıp kavurmaya; askeri üzerinde taşıyan at ve develer de telef olmaya başlamıştı! Böyle olmayacaktı; belki de bütün bunlar, haksız yere Medine'nin üzerine yüründüğü için başlarına geliyordu. Nuaym İbn Mes'üd, kararını vermişti; Müslüman oluyordu! Bir kabul ve ikrar her şeyi değiştirmiş gibiydi; şimdi kendisini daha hafif hissediyor ve içindeki sıkıntıların tamamen gittiğine şahit oluyordu.

Müslüman olmuştu olmasına ama ondaki bu değişimi henüz kimse bilmiyordu; akşamla yatsı arasında gizlice Resülullah'ın yanına geldi; Resülullah yine namaz kılıyordu! Selam verip de Nuaym'ı karşısında görünce olduğu yere oturdu; ondaki değişimi hissetmişti ve ona dönerek:

207 Halası Safiyye Validemizin, üzerlerine gelen adamı öldürdüğü haberini alan Allah Resülü (s.a.s.), Hendek sonu ona da ganimetten payayıracak ve onu da mücahitler arasında değerlendirecekti. Bkz. Ebü Ya'la, Müsned, 2/43 (683); Heysemi, Mecmau'z-Zevôid.ô/rga

293

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

- Seni bu saatte buraya getiren de ne, ey Nuaym, diye sordu.

Nuaym'ın yüreğini eriten bir kucaklayıcılık vardı ses tonunda. İyi ki gelmişti; günlerdir içten içe kendini yiyip de bitiren sıkıntılar şimdi yerini, ayaklarını yerden kesecek kadar engin bir huzura terk etmiş, uçacak gibi oluyordu. Büyük bir edeple veeh-i paklarına bakarak:

- Seni tasdik etmek ve getirdiklerinin de hepsinin hak olduğunu ikrar için geldim, dedi ve Müslüman oldu. Bir insan daha Rabbini tanıyıp O'na kulolmuştu ya, Resı1lullah'ın sevincine diyecek yoktu; o ana kadar yaşadığı sıkıntıların bütününü unutmuş, gecenin karanlığına inat ayrı bir huzur yaşıyordu!

Bir de bilgi getirmişti Allah Resülü'ne (sallallahu aleyhi ve sellem) Nuaym. Uzun zamandır bekleyip duran müşriklerin, Beni Kurayza'ya haber gönderip:

- Biz buraya Muhammed ve ashabıyla savaşmak için geldik; halbuki şimdi bu işten el etek çekmekten başka çaremiz yok, dediklerini; buna mukabil de Beni Kurayza'nın, başlangıçta yaptıklan anlaşmaya atıfta bulunarak:

- Bu, sizin bileceğiniz bir iştir; istediğinizi yapabilirsiniz. Ancak bizim rehinlerimizi göndermeyi ihmal etmeyin; sonra da canınız ne isterse onu yapın, şeklinde kendilerine sert bir cevap verdiklerinin haberini verdi.

Ahzab ordusunda çatlak başlamıştı ve böyle bir zeminde karşı tarafın ihtilafa düşmesi hayra alametti; sanki zaman ve zemin, Hz. Nuaym'a kendini gösterme fırsatı veriyordu! Daha önce karşı tarafta kullandığı zekasını İslam adına sarf edecek ve henüz iki rekat namaz bile kılmadan cephede dine hizmete başlayacaktı! Durumu Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de fark etmişti. Onun için önce Hz. Nuaym'a:

- Onlar Bana bir elçi gönderip Beni Nadir'in, yurtlarına geri gelmeleri ve mallannı da kendilerine iade etmem karşılığında sulh teklif etmekteler, buyurdu. Sanki aynı şeyleri düşünüyorlardı. Nuaym:

- Ya Resülullah, diye başladı söze. Bana istediğini emret; yerine getireyim! ValIahi de bana bugün ne emredersen hepsini de yerine getiririm! Çünkü ne benim kavmim ne de bir başkası henüz Müslüman olduğumu biliyor!

294

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Bunun üzerine Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) ona:

- Sen aramızda sadece bir tek adamsın; gücünün yettiğince insanlan bizden uzaklaştırmaya çalış, unutma ki savaş hiledir!

- Peki, yaparım, diyordu Hz. Nuaym. Ancak, ya Resülullah! Gerektiğinde bazı şeyler de söyleme durumunda kalabilirim; bunun için bana izin verir misin?

Niyet halis ve zemin de savaş zeminiydi; dolayısıyla böyle zeminlerde sözün gücü, kılıç ve kalkandan daha etkiliydi. Onun için istediği izni de vermişti Efendiler Efendisi.

Efendimiz'le görüşmesinin hemen akabinde yola çıkan Hz.

Nuaym, doğruca Beni Kurayza'nın yanına geldi; kimse onun Müslüman olduğunu bilmediği için büyük bir itibar görüyor, müttefikleri Nuaym'a yiyecek ve içecek takdim edip saygı gösteriyorlardı. Önce onlara:

- Ben size, yemek yiyip bir şeyler içmek için gelmedim; sizi ne kadar sevdiğimi ve aramızdaki dostluğu bilirsiniz; benim esas geliş gayem, size olan sevgim ve sizin hakkınızda korktuğum bazı şeyleri sizinle paylaşıp fikrimi söyleyerek erkenden sizi uyarmaktır!

Önemli şeyler anlatacak gibi duruyordu; dikkat kesilmiş ve bundan sonra söyleyeceklerini dinlemeye durmuşlardı. Önce:

- Bunu biliyoruz; sen, aramızda herhangi bir konuda ithama uğramış sabıkalı birisi asla değilsin; iyilik ve sadakat yönüyle sen, bizim katımızda en sevimlilerden birisin, dediler. Hz. Nuaym:

- Ancak, söyleyeceklerimi gizli tutmanız lazım, dedi. Meraklan bir kat daha artmıştı; çatlayacak gibiydiler ve söz verdiler:

- Peki, söz; kimseyle paylaşmayacağız!

Konuşmak için zemini hazırlamış, dikkatleri de üzerine çekmişti; artık rahat konuşabilir ve söyledikleri karşı tarafta yerini bularak maksadına ulaşabilirdi. Şunları söylemeye başladı onlara:

- Şu adamın işi gerçekten bir musibettir; Beni Kaynuka ve Beni Nadir Yahudilerine yaptıklarını görüp duruyorsunuz; mallarına el koyduktan sonra onları yurtlarından da sürdü! İbn Ebi Hubeyk de bize sığınmak zorunda kalmıştı; şimdi biz, onunla birlikte toplanıp size yardım etmeye geldik!

Ancak sizin de gördüğünüz gibi bu iş bir hayli uzadı; vallahi de

295

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

ne Kureyş, ne de Gatafan, Muhammed konusunda sizinle aynı konumdalar; Kureyş ve Gatafan, konar geçer birer kavim olarak buraya geldi ve sizin de gördüğünüz yerlere gelip yerleşti. İmkan ve fırsat bulurlarsa bunu değerlendirirler! Ancak savaşta beklemedikleri gelişmelerle karşılaşıp da büyük yara alırlarsa, o zaman kendi yurtlarına dönüverirler! Size gelince, sizin böyle bir lüksünüz yok; burası sizin yurdunuz! MallarınızIa çoluk çocuğunuz ve kadınlarınız dahil sizin her şeyiniz burada!

Dün gece O'na karşı toplanıp mücadele etmiş olsalar da gördüğünüz gibi şu anda Muhammed ve arkadaşları, Ahzab ordusuna karşı ağır basmaya başladı; başları olan Amr İbn Abdivüdd'ü bile öldürdüler! Diğerleri de yaralı olarak geri kaçtılar!

Onlar, sizin imkanlarınızla konumunuzu bildikleri için sizi göz ardı edemezler; size muhtaçlar! Sakın ola sizler, Kureyş ve Gatafan'« ın eşrafından bazı kimseleri yanınıza alıp da rehin olarak kendinizi garanti altına almadan onlarla birlikte savaşmayın; böylelikle onları sizler, azıcık bir sıkışmada Muhammed'le savaştan vazgeçme fikrinden caydırmış ve yanınızdaki rehinelerini de almadıkça geri dönmeme konusunda zorlamış olursunuz!

Hz. Nuaym'ın anlattıkları gerçekten de makuldü; Kureyş ve Gatafan buradan ayrılsa bile kendilerinin öyle bir şansları yoktu; bir kere de anlaşmayı bozmuş ve Muhammedü'l-Emin'e karşı savaş ilan etmişlerdi! Geri dönemezlerdi; dönseler de artık çok geçti! Bu savaşın başarılı olmasından başka kendilerini kurtaracak bir şey yoktu; onun için işi garanti altına almak gerekiyordu ve:

- Gerçekten de sen bize, yapılması gereken işi ve alınması gereken tedbiri gösterdin; dediğini yaparız, diyor ve teşekkür ediyor; akıllarına gelmeyen bu aynntıyı kendilerine hatırlattığı için Hz. Nuaym'a dua ediyorlardı! Nuaym, bir kez daha hatırlattı onlara:

- Fakat bu, sizinle benim ararnda kalacak!

Kendilerine bu kadar yakın davranıp da hayati bir konumda kendilerini ikaz eden birisini mi deşifre edeceklerdi! İyilik ancak iyilikle mukabele görürdü ve onlar da:

- Endişen olmasın; kimseyle paylaşmayız, deyip güvence verdiler.

296

Ye n i Bİr Saldırı ve Hendek

ilk adım semeresini vermiş, dikiş tutmuştu. Bunun üzerine oradan ayrılan Hz. Nuaym, hızlı adımlarla soluğu Ebu Süfyan'ın yanında aldı. Ahzab ordusunun umumi kumandanı Ebu Süfyan, bu sırada bir grup arkadaşıyla birlikte oturuyordu. Selam ve hal hatır sormaların akabinde Ebu Süfyan'a yaklaşan Nuaym İbn Mes'üd, şunları söyleyeceki:

- Ey Eba Süfyan! Sana bir şey söylemek için geldim; ancak bunu taş etmeyecek, gizli tutacaksın!

Ebu Süfyan irkilmişti; aynı zamanda büyük bir merak almıştı kendisini! Hemen:

- Tamam, dedi. Seninle benim ararnda kalır!

Ebu Süfyan'dan da bu garantiyi alan Nuaym İbn Mes'üd, şunları söylemeye başladı ona:

- Sen de biliyorsun ki Beni Kurayza, Muhammed'le aralarındaki anlaşmayı ihlal edip de böyle bir yola girdiklerine çoktan pişman oldu ve anlaşmayı yenileyip eski hallerine geri dönmek istediler! Ben onların yanındayken, bunun için O'na adam gönderdiler; "Biz, Kureyş ve Gataftin'uı ileri gelenlerinden yetmiş kişiyi alıp boyunlarım vurman için Sana teslim edeceğiz ama Sen de buna karşılık, kırmiş . olduğun kanadımiz Beni Nadir'i yurtlarına geri kabul edeceksin! Şayet bunu yaparsan, o zaman biz, Kureuşlileri başından savacağın ana kadar Seninle birlikte olur ve saoaşırız" dediler.

Eğer onlar, sizlerden rehin almak için haber gönderirlerse haberiniz olsun; sakın onlara adamlarınızı teslim etmeyin ve önde gelenleriniz konusunda daha duyarlı olun!

Söylediklerimi de kimseyle paylaşmayın; bir tek kelimesini bile kimseye söylemeyin!

Dinledikleri karşısında şaşkına dönen Ebu Süfyan:

- Peki, kimseye söylemeyiz, diyecek ve bundan sonraki gelişmeleri tahmin etmeye çalışacak, bu durumda atacağı adımlar konusunda daha derin düşüncelere dalacaktı.

Hz. Nuaym'ın bir işi daha kalmıştı; hemen Gatafanlıların bulunduğu yere gitti ve bu sefer de onlara:

- Ey Gatafanlılar, diye seslendi. Biliyorsunuz ki ben, sizlerden biriyim; ancak konuşacaklarımız aramızda kalsın! Haberiniz olsun;

297

Efendimiz (sallallahu a l e y h i ve sellem)

Beni Kurayza, Muhammed'e adam göndermiş, dedi ve Ebu Süfyan'a söylediklerini onlara da anlattı. Ardından da:

- Sakın ola onlara adamlarınızı teslim etmeyin, diye tembihte bulundu. Öncekiler gibi onlar da, bu haberden dolayı Hz. Nuaym'ı tebrik ediyor, kendilerini erken uyardığı için teşekkürle mukabelede bulunuyorlardı.

Rolünü kusursuz oynamıştı Hz. Nuaym; her üç grup da anlatılanları önemsemiş ve bundan sonraki gelişmeleri beklerneye durmuştu. Çok geçmeden Beni Kurayza, Azzôl İbn Bemuel vasıtasıyla Kureyş'e şu haberi göndereceklerdi:

- Uzun zamandır buradasınız ama henüz bir şey yapabilmiş değilsiniz; zaten yaptıklarınız da makul değil! Şayet, Muhammed'in üzerine ne zaman yürüyeceğinizi belirleyip de siz bir taraftan, biz bu taraftan ve Oatafarı da başka bir yönden saldırsaydık, bu durumda Muhammed de elimizden kaçamaz, en azından birimiz O'nu kıstırırdık!

Bundan sonra ise, savaş boyunca yanımızda kalmak üzere önde gelenlerinizden bazılarını bize rehin olarak vermedikçe biz, sizin yanınızda savaşa çıkmayacağız! Çünkü biz; eğer savaşı kaybeder ve yara alırsanız, bizi burada yalnız ve korumasız bırakıp da, düşmarılığımızı ilan ettiğimiz Muhammed'le baş başa bırakarak kendi yurdunuza gidivereceğinizden endişeleniyoruz!

Elçi Azzal gelip de Beni Kurayza'nın mesajını getirdiğinde renk vermeyen Ebu Süfyan, arkasını dönüp de giderken yanındakilere dönecekve:

- İşte bu, Nuaym'ın söylediği meseledir, diyecekti.

Hz. Nuaym, mekik dokumaya devam ediyordu; Ebu Süfyan'ın yanından çıkacak ve bu sefer de Beni Kurayza'nın bulunduğu yere gelerek onlara:

- Ey Beni Kurayza topluluğu, diye seslenecekti. 'Ben Ebu Süfyan'ın yanındayken sizin elçiniz onun yanına geldi; rehinler istiyordu. Ona hiçbir cevap vermediler. Ayrılıp da giderken Ebu Süfyan, yanındakilere şunları söylüyordu:

- Bizden bir oğlak bile isteseniz onu size rehin olarak vermeyiz; arkadaşlarımın ileri gelenlerini onlara rehin vereyim de, onları

398

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

öldürsün diye Muhammed'e teslim mi etsinler! Olmaz öyle şey; ben kimseyi rehin veremem!

Ona göre iyi düşünün; size rehinleri vermedikçe Ebu Süfyan ve arkadaşlarıyla birlikte savaşmayı kabul etmeyin! Çünkü şayet sizler, Muhammed'le savaşmaz da Ebu Süfyan bırakıp giderse, bu durumda ilk anlaşmanız geçerli olacaktır.

Hz. Nuaym'ın sözleri hoşlarına gitmişti ama neticenin, onun dediği gibi olacağından çok ümitli değillerdi. Onun için:

- Biz de böyle olmasını dileriz, ey Nuaym, dediler. Bu sırada Ka'b İbn Esed ileri atıldı ve:

- Vallahi de ben, Muhammed'le savaşmayacağım, dedi. Zaten bunu ben, baştan beri de istemiyordum; şu uğursuz adam Huyeyy beni zorladı!'

Onu Zebir İbn Bôui takip etti. Daha radikal bir adamdı ve her şeye rağmen müşterek düşman ilan ettikleri Resülullah'a karşı birlikte hareket etmekten yanaydı; şöyle diyordu:

- Şayet Kureyş ve Gatafan, Muhammed'le savaşmayı bırakıp da giderse, o zaman bizim için kılıçtan başka bir seçenek kalmaz; gelin, hep birlikte Muhammed'in üzerine yürüyelim! Kureyş'ten rehin isteme sevdanızdan da vazgeçin; çünkü Kureyş size asla rehin vermeyecektir! Hem, sayıları bizim sayımızdan daha fazla olduğu; onların elindeki atlar bizim elimizde olmadığı halde ne diye bize rehin versinler ki! Aynı zamanda onlar, şayet kaçmak isteselerdi kaçabilirlerdi; bizim ise böyle bir tercih hakkımız yok! Gatafan'a gelince onlar, Medine'nin bir kısım meyvelerini kendilerine verme konusunda Muhammed'le anlaşmak istediler; ama Muhammed bunu reddedip kılıçtan başka bir seçeneği kabul etmedi; elleri boş döndüler!

Zebir bunları söylüyordu ama yalnız kalacaktı; zira Beni Kurayza arasından kimse, rehin almaksızın Kureyş'le savaşma fikrine katılmayacak ve böylece kendilerini garanti altına almayı hedefleyeceklerdi.

Cumartesi akşamıydı; Ebu Süfyan ve Gatofôn'ıs: ileri gelenleri, İkrime İbn Ebi Cehil başkanlığında bir heyet göndererek Beni Kurayza'ya şu mesajı ulaştırıyorlardı:

- Bizler, burada sürekli kalıcı değiliz; zaten atlar ve develer de telef olmaya başladı! Son vuruş için hazırlıklı olun ki, hep birlikte

299

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

saldınp meseleyi nihayete erdirelim ve O'nunla bizim aramızdaki meseleye son noktayı koyalım!

Gelen mesajla birlikte Beni Kurayza ileri gelenleri, yeniden birbirlerine bakmaya başladılar; Nuaym İbn Mes'üd'un anlattıklan zihinlerinde canlılığını hala koruyordu. Onun için:

- Bugün, cumartesi; bizler bugünde hiçbir şey yapmayız! Nitekim, daha önceleri bizden birileri, cumartesi günü bir şeyler yapmışlardı da, başlanna sizin de bildiğiniz musibetler gelmişti! Aynı zamanda bizler, adamlarınızdan bazılannı bize rehin olarak vermedikçe ve onlar da, güvence olarak elimizin altında olmadıkça Muhamrned'e karşı sizinle birlikte asla savaşacak değiliz! Çünkü bizler, savaş başlayıp da gelişmeler sizin aleyhinize dönmeye başlayınca, bizi yalnız bırakıp da memleketinize kaçacağınızdan endişeleniyoruz; halbuki bizler buradayız; eğer böyle bir sonuçla karşılaşırsak, O'na karşı koyacak gücümüz yoktur ve işte o zaman işimiz bitmiş demektir!

İkrime ile giden elçiler gelip de Beni Kurayza'nın anlattıklarını nakledince Ebu Süfyan ve arkadaşlan:

- Demek ki Nuaym'ın anlattıklan doğru imiş, dedi ve yeniden Beni Kurayza'ya haber gönderdiler:

- Vallahi de biz, size bir tek adam bile veremeyiz; şayet savaşmak istiyorsanız çıkın ve savaşın, diyorlardı. Bu haberi alan Beni Kurayza da:

- Anlaşılan, Nuaym'ın bize naklettikleri doğru imiş; baksanıza adamlann, savaştan başka hedefleri yokmuş! İmkan ve fırsat bulduklan takdirde bunu en iyi şekilde değerlendirecekler; ancak işler yolunda gitmeyip de hezimet yaşarlarsa demek ki bırakıp kaçacaklar ve adamla sizi kendi halinize baş başa bırakıverecekler, diyecekti.

Hz. Nuaym'ırı gayretleri netice vermiş ve Ahzab ordusunda, bir daha aynı çizgide buluşmamak üzere bir iftirak baş göstermişti; kimsenin bir diğerine güveni kalmamıştı. Arada defalarca elçiler gidip gelecekti ama bunlann artık hiçbir faydası olmayacaktı.

İlahi İnayet

İlahi iriayet yeniden kendini göstermişti; Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), Cibril-i Emin'i görmüş ve ashabına dönerek üç kere:

300

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

- Dikkat edin; Allah'tan gelen müjde ile sevinin, buyurmuştu.

Cümlelerini bitirir bitirmez Hendek'te göz gözü görmez hale gelmişti; çadırlar yerinden kopup uçuyor, göz gözü görmüyordu. Zira fikren büyük bir darbe alıp da kendi aralarında ihtilafa düşen Ahzab ordusunun bulunduğu yerde o gece büyük bir fırtına kopmuştu; kazanlarını ters yüz ediyor, kaplarını da sağa sola savuruyordu; ateşleri sönmüş ve yuvaları da dağılmıştı! Birden ortalık kararmış ve hendeğin bulunduğu yerde, yürekleri ağza getiren bir gürültü hakim olmuştu! Hava o kadar kararmıştı ki, parmaklarının ucunu bile göremez olmuşlardı. Zaten soğuktan titremekte olan müşrikler, fırtınanın da tesiriyle iyice üşümüş ve perişan olmuşlardı.v'"

O ana kadar görmedikleri ordularla karşı karşıya kalmışlardı; büyük bir telaş yaşıyorlardı! Toz dumana karışmış, kimin ne yaptığı anlaşılmaz hale gelmişti! Kopan çadır iplerini bağlamaya çalışıyor, direkleri yeniden yere çakmak istiyorlardı ama her defasında yeni bir fırtınaya tutuluyor ve bir türlü buna imkan bulamıyorlardı.

Korkudan titremeye başlamışlardı; her kabilenin lideri, kendi adamlarını yanına çağırıyordu ama bu da onları tatmin etmiyor, sürekli baskın yaşayacakları endişesiyle:

- İmdat! İmdat! Kuşatılıp saldırıya uğradınız, diyerek yanlarında toplananları da paniğe sevkediyorlardı.

Artık hendeğin hakimi, Allah'ın iriayet olarak gönderdiği riizgardı; Allah Resülii ile mü'minleri yok etmek üzere gözü dönüp de Medine'ye saldırmak isteyen müşriklerin gözlerini kumla doldurmuş ve Allah düşmanlarını dayanılmaz acılar içinde bırakmıştı!

Korkudan yürekleri ağzına gelen münafıklar da, ailelerinin yalnızlığını bahane ederek izin istiyor, birer ikişer sıvışıp ortadan kayboluyorlardı.

Ancak mü'minler, Allah'ın inayetinin kendilerini kuşatacağı ümidiyle kendilerini daha güçlü hissediyorlardı. Çünkü fırtına,

208 Bkz. Ahzab, 33/9. Bu olayın akabinde Allalı Resülii de, "Ben, SaM rüzgdrıyla yardım gördüm; Ad kavmi ise Debür rüzgdrıyla helak edilmiştir," buyuracaktı. Bkz. Buhari, Sahih, 1/350 (988), 3/1l72 (3033), 3/1219 (3165); Müslim, Sahih, 2/617 (900); Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/223 (1955), 1/228 (2013), 1/324 (2984)

301

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

mü' minl erin kuvve-i maneviyesini takviye ederken müşriklerde korku has ıl etmişti!

Gecenin bir vakti Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), teker teker ashabını yokladı ve:

- İçinizde şu topluluğun haberini getirecek kimse yok mu, diye sordu, bunu yapacak kimseye de, cennette kendisine komşuluk liitfedileceğinin müjdesini verdi. Bunun üzerine Hz. Ebü Bekir ileri atıldı ve belki de gözüne ilişen Hz. Huzeyfe'yi göstererek:

- Huzeyfe'yi göndersen, diye Resülullah'a teklifte bulundu.

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de, yanında oturmakta olan şahsa dönerek:

- Sen kimsin, diye sordu. Allah Resülii'nün dönüp de kim olduğunu sorduğu kişi:

- Ben Huzeyfe'yim, diye cevap verdi. Tam da aranan insandı; bunun üzerine ona:

- Kalk ve şu sağa sola koşturup duran insanların haberini getir, buyurdu. O ana kadar utancından ayağa kalkamayan Hz. H uzeyfe, mahcup bir eda ile:

- Seni hak ile gönderene yemin olsun ki ben, Senden haya ettiğim ve soğuktan korktuğum için ayağa kalkmadım, diyebildi. Zira üzerinde, hanımına ait bir entari vardı ve bu, ancak dizlerine kadar üzerini örtebiliyordu."? Bunun üzerine Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), ona:

- Bana geri dönünceye kadar sana ne soğuk ne de sıcak bir zarar verecektir, müjdesini verdi. Hz. Huzeyfe, öldürülüp şehit olmaktan değil de esir alınmaktan çekiniyordu ve bunun için de Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) ona:

- Sen, esir de alınmayacaksın, diye ikinci bir müjde daha verdi.

Ardından da belli başlı talimatlar vererek gönderdi.

Bu müjdelerle Allah Resülii'nün talimatlannı alıp da yola koyu-

209 Hz. Huzeyfe, o gün üzerinde ne bir zırh ne de kalkan olduğunu, sadece dizlerine kadar bedenini örtebilen hanımının entarisi ile oraya geldiğini anlatacaktır. Belki de, Efendimiz'in ilk seslenişinde bunun için ayağa kalkmak istememiş ve soğuktan da çekindiği için bu haliyle düşman içine kadar gitmeyi uygun bulmamıştı. Bkz. Hakim, Miistedrek, 3/33 (4325); Bezzar, Müsned, 7/317 (2916), 7/346 (2943)

302

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

lan Hz. Huzeyfe'nin arkasından bakarken Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellern), ayrıca ellerini açacak ve:

- Allah'ım! Onu, önünden, arkasından, sağından, solundan, üstünden ve altından gelebilecek tehlikeler karşısında Sen muhafaza eyle, diye dua edecekti.

Artık Hz. Huzeyfe, içindeki bütün endişeleri bir kenara bırakmış, sanki kırlarda yürürcesine bir rahatlıkla düşmanın bulunduğu tarafa doğru ilerliyordu. Arkasından Efendimiz seslendi:

- Ey Huzeyfe!

Huzeyfe, hemen olduğu yerde durup geri döndü ve Allah Resülii'niin diyeceklerini dinlemeye durdu; sulh insanı, şunu tembihliyordu:

- Bana geri dönünceye kadar sakın onların arasında bir problem çıkarma!

Resülullah'ın son talimatını da alan Hz. Huzeyfe, bir çırpıda karşı tarafa geçecek ve ortada yanan ateşin yanındaki kalabalığa yaklaşacaktı. Ateşin etrafında iri yarı bir adam durmuş (Ebu Süfyan), etrafındakilere telaşla:

- Haydi yola çıkalım! Haydi yola çıkalım, diye sesleniyordu.

Belli ki önemli bir adamdı ve Huzeyfe sadağından bir ok alarak yayına yerleştirdi. Nişan alıp tam atacaktı ki, Allah Resülü'nün son ikazı aklına geldi; eli kolu bağlanmıştı; bir problem çıkarmadan geri dönmeliydi ve okunu yeniden sadağına koydu.

Bu sırada, karartının olduğu yerden gelen ses Ebu Siifyan'ı işkillendirmiş ve Ebu Süfyan aralarına bir casusun girmiş olabileceğinden endişelenmişti. Bunun için yanındakilere:

- Herkes yanındakinin elinden tutsun ve onun kim olduğuna bir baksın, diye seslendi. Akıllıca bir yaklaşımdı bu ve neredeyse Hz. Huzeyfe, kendisini ele vermek üzereydi! Hemen sağ ve sol tarafında bulunan iki adamın ellerinden tuttu; önce sağındakine sordu:

- Sen kimsin?

- Muaviye İbn Ebi Süfyan.

Sonra solundakine döndü ve ona da aynı soruyu sordu; aldığı cevap:

- Amr İbn As, şeklindeydi. Herkesten önce davranmış ve böylelikle kendisini ele vermekten kurtulmuştu!

303

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Rüzgar, ortalığı kasıp kavuruyordu. Artık Ahzüb ordusu, geri dönmekten başka kurtuluşun olmadığına inanmış, alelacele yüklerini toplama yarışına girişmişlerdi. Ebu Süfyan, devesine binmiş onu kaldırmaya çalışıyor; ancak fırtınanın şiddetiyle deve ayağa kalkamıyordu.

O kadar korkmuşlardı ki, arkalarına bile bakmadan kaçacaklardı; ne umutlarla geldikleri Medine'den dönerken üç günlük mesafeyi bir günde alacak ve yorgunluktan pul pul döküleceklerdi!

Müşriklerin içine kadar sızıp da haberlerini toparlayan Hz. Huzeyfe, gördüklerini anlatmak için yeniden yola çıkmış, Resülullah'ın huzuruna geliyordu. Yolda gelirken, yaklaşık yirmi kişilik bir süvari grubuna denk geldi; ona şöyle diyorlardı:

- Arkadaşına haber ver; Allah (celle celaluhü), rüzgar ve ordularla o topluluğun hakkından gelmiştir!

Tanımadığı kimselerdi bunlar. Hz. Huzeyfe hayretler içinde kalmıştı. Huzura geldiğinde Allah Resülii'nü yine namaz kılarken buldu.

Vazifesini tekmil eden Hz. Huzeyfe yeniden üşümeye başlamıştı; soğuktan tir tir titriyordu! Uzaktan mübarek elleriyle işaret etti; yanına çağırıyordu. Daha sonra da, üzerine giydiği elbisenin bir parçasını Hz. Huzeyfe'nin üzerine atıp sardı onu. Ardından da neler görüp duyduğunu dinlemeye başladı!"?

Hendek 'ten Ayrılış

Ahzab ordusuna yine, geldikleri gibi gitmek düşmüştü! Uhud ve Hamrôiil-Esed'ı unutamayan müşrikler, arkadan takip ederler korkusuyla Halid İbn Velid ve Amr İbn As kumandasındaki iki yüz kişilik bir süvariyi orada bırakmış ve böylelikle kendilerini bir nebze garanti altına almak istemişlerdi. Sabah olduğunda, karşı tarafta bir tek düşman askeri bile kalmamıştı!

210 Verilen vazifeyi tamamlayıp da olup bitenleri Allah Resülü'ne anlattıktan sonra Hz. Huzeyfe, oracıkta uyuya kaldığını ve o halde sabahladığını anlatmıştır. Sabalı olunca Allalı Resülü (s.a.s.) yanına gelmiş ve ona: "Ey uykucu! Kalk!" diye seslenmiş ve onu namaza kaldırınıştır! Bkz. Müslim, Sahih, 3/1414 (1788); İbn Hibban, Sahih, 16/76 (7125); Bezzar, Müsned, 7/317-318 (2916)

304

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Arkalarından bakarken Resı1lullah (sallallahu aleyhi ve sellem), hamd makamında şunları söyleyecekti:

- O ki, O'ndan başka ilah yoktur; askerlerini aziz kılmış, kuluna inayeriyle mukabelede bulunup yardım etmiş ve düşmanlarını hezimete uğratıp Ahzab'ın da hakkından gelmiştir! Bundan sonra böyle bir şeyolmayacaktır; bundan böyle artık, savaş için üstümüze gelenler onlar olmayacak, savaş meydanlarında belirleyici biz olacağız!

Hendekten ayrılırken Ebu Süfyan, EbU Üsôme el-Ciişemi eliyle Efendimiz'e bir mektup bırakmıştı; şöyle diyordu:

- Lat ve Uzza'ya yemin ederek ve Allah'ın adıyla başlarım!

Büyük ve kalabalık bir ordu ile üzerine yürüdüm; bir daha Seninle karşılaşmamak üzere ve kökünü kesrnek için gelmiştim! Görüyorum ki, bizimle karşılaşmayı istemiyorsun; hendeğin arkasına sığınmışsınl Ancak benimle Senin aranda, kadınların bile boğazlanacağı Uhud gibi bir gün mutlaka olacaktır!

Er meydanında yenilgiye uğrayanın güreşe doymayacağı aşikardı; bunca hezimete rağmen Ebu Süfyan da, erliğine halel getirmemek için uzaktan meydan okumaya devam ediyor ve kaçarken bile tehdit savurmayı ihmal etmiyordu.

Mektubu Allah Resülii'ne Übeyy İbn Ka'b okumuştu; sonuna kadar dinledikten sonra cevaben şunları yazdırdı Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellem):

- Sadede gelince; senin mektubun Bana ulaştı. Çokluğuna güvenerek hala gururunun esiri olmaya devam ediyorsun; halbuki sözünü ettiğin gibi sen, üzerimize yürürken kökümüzü kazımaktan başka bir şey düşünmüyordun! Oysa ki bu, seninle bizim aramızda Allah'ın takdir edeceği bir meseledir ve Allah (celle celaluhü), afiyeti bizim için takdir etmiştir! Unutma ki Allah, Lat, Uzza, İsaf, Naile ve Hübel'i yerle bir edeceğim günü sana gösterecektir! Bugünden Ben, bunu sana hatırlatıyorum, ey Beni Galib'in sefihi!

Demek ki, er meydanlarında kılıcın hakkını vermek gerektiği gibi sair zamanlarda da kalemi konuşturma lüzumu vardı ve Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) de, bunca gelişmeye rağmen haia horozlanan Ebu Süfyarı'a ağzının payını veriyor ve bundan sonra başına gelecekleri hatırlatarak aklını başına almasını istiyordu!

305

Efendimiz (sallallahu a l e y h i ve sellem)

Müşrikler geri çekildiğine göre artık Hendek'te kalmanın da bir manası kalmamıştı; bunun için Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellern), Medine'ye dönüş emri verdi. Ancak Beni Kurayza'yı düşündüğü için henüz ashabının yüzünde geri dönüş sevincinin tezahür etmesini istemiyordu; zira onlarla görülecek bir hesap vardı!

Aslı astan olmayan bahanelerle savaştan kaçan münafıklar ise, hala Ahzüb ordusunun geri çekilmesinden habersizlerdi ve:

- Hala yok olup gitmediler, diyerek mü'minlerin hezimete uğrayacağı haberini almak için sabırsızlıkla bekleşiyorlardı! Efendimiz ve ashabının, sağ salim olarak geri dönüş haberine en çok üzüleceklerin başında yine onlar, bir de yaptıklan ihanetin neticesi olarak Efendimiz'in üzerlerine yürüyeceğinden şüpheleri olmayan Beni Kurauza vardı. Kendilerine çok umut bağladıklan Ahzôb ordusu da eli boş gittiğine göre şimdi meydanda tek başlarına yapayalnız kalakalmışlardı!

Neredeyse bir aya yakın bir zamandır devam eden bu savaşın bilançosu olarak sadece üç tane müşrik öldürülmüş ve ashab-ı kiramdan da sekiz kişi şehit verilmişti. Bu arada Cibril-i Emin de gelmiş, adeta Hendek'i özetler mahiyette her bir grubun iç yüzlerini de deşifre ederek baştan beri yaşanılanlan anlatıyordu.?"

Beni Kurayza

Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellern), ashabıyla birlikte Medine'ye dönmüştü; silahlannı bırakmış ve oturup istirahate çekilmişlerdi . .Aişe Validemizin hücresine çekilen Allah Resülü, bir miktar su istemiş, bununla eliyle yüzünü ve başını yıkadıktan sonra da Meseld-i Nebevi'ye yönelmiş ashabıyla birlikte öğle namazını kılmıştı!

Ardından yeniden hane-i saadetlerine dönmüştü. Bu sırada kapıda, bineğinin üzerinde sanklı bir adam belirdi; zırhlan içinde kapıda durmuş, üzerindeki toz ve toprağı silkeleyerek Allah Resülü'ne sesleniyordu.

Sesi duyar duymaz yerinden fırlayan Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellern), adamın yanına koştu! Efendimiz'in telaşını gören

211 Bkz. Ahzab, 33/9 vd.

306

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Aişe Validemiz de meraklanmıştı; kapının kenarına kadar gelip olup bitenleri görmek istedi. Dışarı çıkan Efendimiz, heyecanlanmıştı; zira gelen, Dıhyetü'l-Kelbi suretindeki Cibril-i Emin'den başkası değildi!

- Ya Resülullah, diyordu. Silahlarınızı bırakma konusunda ne kadar da acele ediyorsunuz! Düşman geldiğinden beri melekler olarak bizler, silahlarımızı bir kenara koymadık! Şu anda da, Hamrtıü'l-Esed'e kadar onları takip ettikten sonra şerlerinden emin olarak geri dönmekteyiz; Allah (celle celaluhü) onlara büyük bir hezimet yaşattı! A:ff-ı ilahiye mazhar olasın; biz işin peşini bırakmadan sizler niye bir kenara çekildiniz? Haydi gidiyoruz; çünkü Allah'ın Sana, Beni Kurayza ile savaş emri var; şimdi ben, yanımdaki meleklerle birlikte onların kalelerini sarsmak için onların yurduna gidiyorum; ashabını al ve Sen de gel!

Ashabına karşı merhametle yaklaşan Efendiler Efendisi, Cibril-i Emin'in getirdiği haber karşısında ümmetini düşünerek açık bir kapı olup olmadığını soracaktı:

- Ashabım oldukça yorgun; en azından dinlenmeleri için birkaç gün müsaade etsen!

- Hiç bekleme ve yürü onların üstüne! Allah'a yemin olsun ki ben, üzerlerine balyoz gibi inecek ve yurtlarıyla birlikte onların hepsini sarsacağım, diyordu Cibril. Demek ki işin beklerneye tahammülü yoktu. Zaten Cibril de, bunu söyler söylemez geri dönmüş ve yanındakilerle birlikte çoktan ilerlemeye başlamıştı.

O ana kadar gelişmeleri kapı aralığından takip eden Aişe validemiz, yeniden hane-i saadetlerine dönen Allah Resülii'ne:

- Ya Resülullah, dedi. Şu konuşup durduğun da kimdi?

- Sen onu gördün mü, diye sordu Allah Resülü ve sonrasında

aralarında şu konuşma geçti: - Evet.

- Peki kime benzettin?

- Dıhye İbn Halife el-Kelbi'ye.

- O Cibril'di; Beni Kurayza üzerine yürürnemi emrediyor!

Çok geçmeden Medine sokaklarında Allah Resülü'nün münadisi dolaşacak ve:

307

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

- Her kim, Allah ve Resülü'nü dinler ve itaat ederse, ikindi namazını Beni Kurayza' da kılsın,212 diyerek ihanet yurduna yürüyüş için Resı1lullah'ın emrini tebliğ edecekti.

Takvimler, Zilkade ayının yirmi üçünü gösteriyordu. Medine'de yine Abdullah İbn Ümmi Mektı1m vekil bırakılmış, Hendek dönüşü henüz toplanmayan sancak da Hz. Ali'ye verilmişti! Kendileri de zırh ve miğferini giymiş, silahlarını kuşanmıştı. Derken, kuyruğunun uzunluğundan dolayı Luhayf adını verdiği atına bindi ve üç bin ashabıyla birlikte Beni Kurayza yurduna hareket etti.

Yola koyulup da Beni N eccar'ın olduğu yere kadar geldiklerinde, silahlarıyla birlikte saftutup da kendilerini bekleyen iki grup müfreze ile karşılaştılar. Düşündürücüydü; Beni Kurayza üzerine yürüme haberi buralara kadar ancak gelmiş olmalıydı; peki bu adamlar ne zaman hazırlanıp da yola düşmüşlerdi! Onun için:

- Buralara uğrayan birileri oldu mu, diye sordu Allah Resı1lü.

- Evet, diyorlardı. Semerinin üzerine kadifeden bir örtü örtmüş

olarak buradan geçen Dıhyetü'l-Kelbi, bize:

- İşte Resı1lullah! Çok geçmeden burada olur, dedi ve silahlarımızı alıp da hemen yola çıkmamızı emretti; biz de bunun üzerine silahlarımızı alıp saf düzenine geçtik.

Anlatılanlar Cibril-i Emin'i işaret ediyordu ve bunun üzerine Efendiler Efendisi (sallaIlahu aIeyhi ve sellem):

- O Cibril idi; kalplerine korku salmak ve kalelerini kökünden sarsmak için onları Allah (celle celaluhü), Beni Kurayza'ya gönderdi, buyurdu.

İçlerinde Ebı1 Katade'nin de bulunduğu ashabdan bir grupla birlikte öncü kuvvet olarak ilerleyen Hz. Ali, herkesten önce varmıştı Beni Kurayza'ya. Onun gelip de Resülullah'ın sancağını karşılarına dikmesine öfkelenen Beni Kurayzalılar, ağızlarını iyice bozmuş,

212 Hatta bu emirden dolayı ashab, yolda giderken namazı kılıp kılmama konusunda ihtilaf etmiş; bir kısmı vaktin daraldığını ileri sürerek ikindi namazını yolda kılarken, diğer bir kısmı, Efendimiz'in bu beyanına istinaden Beni Kurayza yurduna ulaşmadan namazını kılmamıştı. Hatta gecikenlerden bazılan ikindi namazlarını, güneş batmak üzereyken burada kılmıştı! Ancak Allah Resülii (s.a.s.), her iki tercih sahiplerine de o gün bir şey söylememişti. Bkz. Buhari, Sahih, 1/321 (904); 4/1510 (3893); Taberani, Mu'cemu'l-Kebir, 19/79 (160)

308

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Allah'ın Resülü ile mü'minlerin anneleri, annelerimiz, Efendimiz'in hanınılan ezvac-ı tahirata alenen küfrediyorlardı!

Gelişmeler, artık tuzun da koktuğunu gösteriyordu; yüz kızartan ifadelerdi bunlar. Ashab, duydukları karşısında, donakalmıştı; kendilerine yakışanı yapıyor ve yine de sükütu tercih ediyorlardı. Sadece:

- Aramızdaki meseleyi ancak kılıç çözer, diyorlardı. Utancından Hz. Ali, Ebu Katade'ye sancağın başında beklemesini söyleyerek hemen geri döndü ve Resülullah'ın yanına geldi:

- Ne olur, şu çirkef insanlara o kadar yaklaşma; her halukarda Allah (celle celaluhü), onlara karşılık Sana yardım edecektir, dedi. mnden anlayan İnsan Sarrafı meseleyi çözmüştü; önce:

- Niye sen Benim geri dönmemi istiyorsun ki, buyurdu. Hz. Ali, duyduklarını hatırladıkça kulaklarına kadar kızarıyordu; süküt etti. Resülullah'ın sorusuna cevap veremiyordu. Bunun üzerine Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellem):

- Sanırım sen, Benim hakkımda onlardan çirkin sözler işittin, dedi.

- Evet, ya Resülullah, diyebildi Hz. Ali. O kadar utanmıştı ki bunları söylerken Allah Resülii'niin yüzüne bile bakamıyordu. Teselli yine Efendiler Efendisi'ne kaldı; şöyle diyordu:

- Şayet onlar Beni görmüş olsalardı, bunların hiçbirisini söyleyemezlerdi!

Aynı zamanda bu, gördüklerinde de bir şey diyemeyecekler anlamına geliyordu ve Allah Resülii, Hz. Ali'nin endişelerine rağmen Beni Kurayza kalelerine doğru yürümeye başladı. Kaleye yaklaştıkları sırada Üseyd İbn Hudayr, ileri çıkmış ve daha erken varmıştı; şöyle sesleniyordu onlara:

- Ey Allah düşmanları! Burada açlıktan ölünceye kadar kalelerinizden ayrılmayacağız; şu anda sizin durumunuz, ininde kıstırılmış tilkiden farksız!

Beni Kurayzalıların yürekleri ağızlarına gelmişti; adım adım ölüme doğru yaklaştıklarını görüyor, attıkları her adımda bir basamak daha çamurun içine batıyorlardı! Büyük bir korku ve tarif edilemez bir telaş içindelerdi:

309

Efendimiz (s a l l a l l a h u aleyhi ve s e l l e m )

- Ey İbn Hudayr, diye cevapladılar. Biz, Hazreçlilerin değil, senin müttefikleriniziz!

Bu kadar şenaatten sonra ittifakın ne anlamı olabilirdi ki! Onun için Hz. Üseyd onlara:

- Sizinle benim ararnda ne bir anlaşma ne bir sözleşme ne de bir ahit vardır, diye seslendi. Bu sırada Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) de yaklaşmıştı; O'nun gelişini gören ashab-ı kiram, Beni Kurayza'nın muhtemel bir tuzağına karşılık, hemen etrafım alarak kalkan gibi çevresini sarıverdiler! Biraz daha onlara yaklaşan Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), önce Beni Kurayza'mn ileri gelenlerine onların anladıkları dilden şöyle seslenmeye başladı:

- Allah (celle celaluhü), gazabını indirip de sizi rezil rüsva etti ve siz, hala Bana söz sayıp küfredersiniz ha!

Daha o anda değişivermişlerdi; sanki az önce Allah Resülii'ne küfredip de hammlarına dil uzatanlar onlar değildi!

- Ya Eba'I-Kasım, diye sesleniyor ve "Biz böyle bir şey yapmadık." diye de ısrar ediyorlardı. "Senin eehaletle bir ilgin olamaz ve Sen, böyle ağır sözler de söylemezdin!" diye de ilave ediyorlardı. Böylelikle onlar, böyle bir şeyi yapmış olamayacaklarım anlatmaya çalışıyor ve kendilerince inandırıcı olabilmek için Efendimiz'in faziletine sığınıyorlardı.

Kuşatma

Artık kuşatma başlamıştı; o günün akşam vaktinde Sa'd İbn Ubôde, büyük bir incelik göstererek mü'minlerin yiyecek ihtiyaçlarını karşılamak için yük yük hurma gönderecekti. Bunun üzerine Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem):

- Hurma, ne güzel bir yiyecektir, buyuracak ve böyle kritik noktalarda ashabına sahip çıkanları takdir edecekti.

Ertesi sabahın ilk saatlerinden itibaren de Beni Kurayza'ya hücum başlamıştı; okçuları belli yerlere yerleştirmiş ve kuşatma için de ashabım saflara ayırmıştı. Artık karşılıklı ok atışları, o günün akşamına kadar devam edecekti.

Günler günleri kovalıyordu; kaleleri içinde yiyecek ve içecek stokları bulunduğu için kendilerini güvende hissediyor ve bir türlü teslim olmak istemiyorlardı.

310

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Bir noktadan sonra ise artık ümitleri kesilmiş ve tükenme noktasına gelmişlerdi; direnseler de yapabilecekleri bir şey kalmamıştı. Bu gidişle tükenip gideceklerdi; onun için içeriden seslenmeye başladılar:

- Bırakın bizi, sizinle konuşmak istiyoruz!

Bunun üzerine Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de olumlu cevap verdi:

- Çok geçmeden aralarından Nebbôş İbn Kays dışarı çıktı ve Efendimiz'e doğru yürümeye başladı:

- Beni Nadir'e yaptığın gibi bize de, mal ve mülkümüzü alarak çoluk çocuğumuzla birlikte buraları terk edip gitme imkanı ver; buna karşılık olarak da, kanlarımızı bize bağışla ve kadınlarımızla çocuklarımızı da alıp buralardan gitmemize müsaade et; silahlar dışında develerin taşıyabileceği kadar yükü alıp da gidelim, diyorlardı.

Beni Nadir'den sonra köprünün altından çok sular akmıştı; önceki iki kabilenin başına gelenler gözlerinin önünde cereyan ettiği halde ikinci kez anlaşmayı ihlal etmiş, otorite olarak kabullendikleri mercie savaş ilan ederek düşmanlarıyla ittifaka girişmişlerdi! Halbuki onlar, Beni Nadir'le aynı cürmü işlemelerine rağmen ikinci kez affedilerek Medine'yi müşterek savunma konusunda Efendimiz'le yeni bir anlaşma yapmışlardı. Efendimiz'in onlara yaptığı iyilik bunlarla da sınırlı değildi; O Medine'ye gelinceye kadar bir Beni Kurayzalı, asla bir Beni Nadirliye denk kabul edilmiyordu. Öyle ki; Beni Nadir'den birisini öldüren Beni Kurayzalıya kısas uygulanırken aynı durumdaki Beni Nadirli, sadece maddi müeyyide ödeyerek öldürülmekten kurtulmuş oluyordu. İşte Allah Resülii (sallallalıu aleyhi ve sellem), asırlardan beri devam eden anlayış gereği sosyal statülerindeki düşüklük sebebiyle sürekli ezilen bir topluluk iken onların elinden tutmuş ve Beni Kurayza'nın da diğerleriyle eş statüde olduğunu ilan etmişti.

Şimdi tutmuş onlar, pazarlarını düşmanın olduğu yere taşıyarak ve atlarıyla askerlerine yiyecek temin ederek Ahzab ordusuna lojistik destek veriyorlardı! İçeriden ve en kritik anda ortaya çıkan bir ihanetti bu! Huyeyy İbn Ahtab'a kucak açmış ve savaş suçlusu bir insanı aralarına alarak hep beraber meşru yönetime meydan okuma yarışına girişmişlerdi. Ayrıca, hendeğin öbür tarafında bekleyenle-

311

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

re mektup yazıyor ve son kez vurucu bir darbeyle yüklenip neticeye gitme konusunda Ahzab ordusunu cesaretlendiriyorlardı. Bu arada bir kısmı, zaten arkadan mü'minlere saldırmış, hatta kadınlarla çoluk çocuğun üzerine yürüyüp Hendek'te mücadele verenleri, aileleri açısından zaafa uğratmak istemişlerdi. Kılıçlarını çekmiş, sadaklarına yönelerek mü'minleri de arkadan ok yağmuruna tutmuşlardı. Bu arada ağızlarını da açmış, hakaretin her türlüsüne başvurur olmuşlardı. Bunların hepsi, açıktan meşru yönetime isyan ettiklerini gösteren hareketlerdi ve onlar, bütün bunları hür iradeleriyle yapıyorlardı.

Onun için Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern), bu teklifi kabul etmedi. Kendi aralarmda meseleyi iyice kararlaştırdıklan anlaşılıyordu ve hemen ikinci teklifi devreye soktular:

- Öyleyse, kanlarımıza dokunma; kadınlarımızIa çoluk çocuğumuzu bize bırak ve develerin taşıyabileceği mallan almadan gidelim!

Bu da kabul görmemişti. Resülullah'ın vereceği hükme razı olmaktan başka çareleri kalmamıştı. Başka bir çıkış yolu kalmadığını gören Nebbaş, kaleye çaresiz geri döndü.

Nebbaş gelip de aralarında geçen konuşmaları kendilerine anlatınca Ka'b İbn Esed, kavmine şöyle seslenmeye başladı:

- Ey Beni Kurayza cemaati! Valiahi de, başımıza nelerin geldiğini hepiniz görüyorsunuz; ben size üç tane seçenek sunacağım; siz bunlardan dilediğinizi kabul etmekte hürsünüz.

- Peki onlar nedir, diye sordular. Şunlan söylemeye başladı tecrübeli lider:

- Bu adama tabi olup O'nu tasdik edelim; Allah'a yemin olsun ki, zaten O'nun Allah tarafından gönderilmiş bir peygamber olduğu açığa çıktı; kitabınızda özelliklerini gördüğünüz nebi O. Böylelikle sizler, kanlarınızı, mallannızı ve kadınlannızı koruma altına almış olursunuz! Allah'a yemin olsun ki sizler, Muhammed'in peygamber olduğunu bilip duruyorsunuz; O'na tabi olmaktan bizi alıkoyan şey, O'nun Beni İsrail'den değil de Allah'ın dilediği yerden, Arap'lardan gönderilmiş olmasına olan hasetten başkası değildir. Şüphesiz ki ben, O'nunla aramızdaki anlaşma ve ahitleşmeyi de ihlal etme taraftan değildim: bütün bela, musibet ve uğursuzluğu başımıza, şurada

312

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

oturan uğursuz adam (Huyeyy İbn Ahtab) getirdiJ2¹³ Hem sizler, buraya geldiği zaman İbn Cevvas'ın size söylediklerini hatırlıyor musunuz? o:

- Ben, Şam gibi envaiçeşit içki, mayalı ekmek ve hurma ürünlerini bırakıp da su, hurma ve arpadan başka bir şeyi olmayan bu beldeye niye geldim, biliyor musunuz, diye sormuştu. O zaman ona:

- Peki niye geldin, diye sormuşlardı. Şöyle cevaplamıştı:

- Şüphesiz bu şehirde bir Nebi çıkacaktır; şayet o çıkar da ben

de O'na sağ yetişirsem, O'na tabi olur ve yardımcısı olurum! Ancak O benden sonra ortaya çıkarsa, sakın ola ki sizler O'ndan bigane kalmayın; gidin ve O'na tabi olup dostlarıyla yardımcıları olun; işte o zaman sizler, öncekiyle sonrakine birden ve iki kitaba inanan bahtiyarlardan olursunuz! Benden de O'na selam söyleyin ve benim O'nu tasdik ettiğimin haberini verin O'na.

Haydi gelin, şimdi bizler de O'na tabi olup o'nu tasdik edelim! İşlerine gelmemişti ve:

- Bizler, asla Tevrat'ın hükümlerini terk edemeyiz; onu bir başkasıyla değiştiremeyiz, diye homurdanmaya başladılar. Bunun üzerine Ka'b, ikinci teklifini dillendirmeye başladı:

- Madem bu teklifi kabullenmiyorsunuz, öyleyse gelin çocuklarımızla hanımlanmızı öldürelim ve kılıçlarımızı çekmiş yiğitler olarak Muhammed'le ashabının karşısına çıkalım; böylelikle Allah (celle celaluhü), Muhammed'le aramızda hükmünü verinceye kadar biz, arkamızda endişe edecek bir husus bırakmamış oluruz; helak olursak birlikte helak olur ve arkamızda üzü1eceğimiz bir nesil bırakmayız. Şayet düzlüğe çıkıp da galip gelirsek, o zaman nasılolsa başka kadınlar bulur, onlardan daha çok çoluk çocuk sahibi oluruz!

Ka'b'ın çıkmazda olduğunu onlar da görüyorlardı. Normal şartlarda bunları söyleyecek adam değildi o. Belli ki gidişat, tahmin ettiklerinin de ötesinde idi. Anlaşılan, yaptıkları ihanetin karşılığı olarak ölümden başka seçenekleri yoktu ve Ka'b da, gelecek musibetien

213 Onları savaşa tahrik edip de anlaşmayı bozmalan için ısrar eden Huyeyy İbn Ahtab, Ka'b İbn Esed'e verdiği sözünün altında kalmamak için aynlıp gidememiş ve Beni Kurayza'nın kalelerinde kalmıştı. Bkz. İbn Hişam, Sire, 4/195; Taberi, Tarih, 2/99

313

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

azıyla atlatabilmek için alternatifler üretiyordu. Ancak ne ilk ne de ikinci alternatif, kabullenebilecekleri cinsten değildi. Onun için:

- Şu zavallılan nasıl öldürürüz! Hem, onların olmadığı yerde yaşamanın ne anlamı var, diye itiraz ettiler. İkinci öneri de kabul görmemişti. Bu sefer Ka'b, son teklifini açmaya başladı:

- Madem önceki teklifleri kabul etmediniz, bari bunu dinleyin; bu gece cumartesi gecesi ve Muhammed'le arkadaşları, kendilerini güvende hissedeceklerdir; gelin, Muhammed ve arkadaşlanna bu gece ansızın saldırıverelirnl

Yine homurdanmaya başladılar; bulunduklan yerden şu sesler yükseliyordu:

- Cumartesi günümüze saygısızlık ederek bizden öncekilerin bugünde yapmadıkları fiilleri mi yapacağız yani? Daha önce buna teşebbüs edenlerin başına nelerin geldiğini, şekillerinin değişerek maymuna döndüklerini sen bizden daha iyi bilirsin!

Sanki her türlü teklife kapalı gözüküyorlardı. Ka'b da şaşkındı; ne diyeceğini bilemiyordu. İşin doğrusu ilk defa hepsini aynı konuda ısrarlı ve kararlı görüyordu; onun için şu tepkiyi verdi:

- Sanırım içinizden hiçbiriniz, anasından doğduğu günden bu yana hiçbir zaman bu kadar kararlı olmamış ve bu denli de ihtiyatlı davranmamıştır!

Sözünde Samimi Olanlar

Meclisteki kasvet havası artarak devam ediyordu; akla gelebilecek her türlü ihtimal mantık dışı bulunuyor ve bir türlü çıkış yolu bulunamıyordu. Derken Beni Kurayza ve Beni Nadir'e mensup olmayan ve onlardan daha yerleşik bulunan Hüzeyl kabilesinden Sa'ye'nin oğullan Üseyd ve Sa'lebe kardeşlerle bunların amcaoğlu Esed İbn Ubeyd ileri atılarak şunları söylemeye başladılar:

- Ey Beni Kurayza cemaati! Allah'a yemin olsun ki.O'nun Resülullah olduğunu sizler de biliyorsunuz; O'nun sıfatı elimizdeki kitaplarımızda vardır! O'ndan, hem bizim hem de Beni Nadir'in alimleri hep bahsedegelmişlerdir! (Huyeyy İbn Ahtab'ı göstererek) İşte bu da, Cübeyr İbn Heyyebô.n ile birlikte onların başında gelir! Bizim aramızdaki en doğru adamdır o ve vefat etmeden önce bize, O'nun sıfatlannı bütün açıklığıyla bahsedip anlatmıştı.

314

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Bu sözler de hoşlarına gitmemişti:

- Biz, Tevrat'ı bırakamayız, diyorlardı. İş iyice inada binmişti; her şeye rağmen adamlar, göz göre göre ve iradi olarak ölümü tercih ediyor, sonuçlarını bilerek her şeyleri olarak gördükleri dünyaları adına son adımlarını atıyorlardı. 214

Bu sırada devreye Amr İbn Su'dd girdi; şöyle sesleniyordu onlara:

- Ey Yahudi topluluğu! Sizler, hiç yok yere Muhammed'le aranızdaki anlaşmayı feshettiniz ve böylelikle aranızda sözleşme adına bir şey kalmadı! Ancak ben, daha önce de buna katılmadığını gibi bundan sonra da sizin bu anlamsız zulmünüzde size ortak olmayacağım! Şayet siz, Muhammed'e tabi olmayacaksanız, en azından Yahudi olarak kalın ve O'na cizye vermeyi kabul edin; gerçi bunu O'nun kabul edip etmeyeceğinden de emin değilim!

- Bizler, Arapların kelle başı bizden cizye almalarına razı olamayız; bizim için ölüm bundan daha hayırlıdır, diyorlardı. Bu teklif de kabul görmemişti; Beni Kurayza üzerine öyle bir inat hakim olmuştu ki, önlerine cennete uzanan bir merdiven bile konulsa bu inatlarının tesiriyle o merdiveni bile kullanmaktan uzak duracak, merdiveni de onu oraya yerleştireni de istiskal edeceklerdi. Bunu gören ve Beni Kurayza' dan ümidini kesen Anır:

- Öyleyse ben sizlerden beriyim, diyecek ve meclisi terk ederek kendi yolunu kendi iradesine göre belirleyecek bir adım atacaktı. Sa'ye'nin iki oğlu ve Esed İbn Ubeyd ile birlikte kaleden dışarı çıkarken, orada nöbet bekleyen Muhammed İbn Mesleme:

- Kim o, diye seslenecek, o da:

- Anır İbn Su'da, diye cevap verecekti. Tanıdığı bir isimdi ve

faziletiyle düşüncelerindeki enginliği biliyordu. Aynı zamanda bu saatte aralarından çıkıp da gelebildiklerine göre bu adamlar, hayır istikametinde irade beyanında bulunmuş ve imana birer kapı ara-

214 O gece, muhataplannın her türlü teklife kapalı, katı tutumunu gören Üseyd ve Sa'lebe kardeşlerle Esed İbn Ubeyd, onlardan aynlacak ve Efendimiz'in huzunına gelerek Müslüman olduklannı ikrar edeceklerdi, Böylelikle onlar, Beni Kurayza'nın başına gelenlerden kendileriyle çoluk çocuklarını da korumuş olacaklardı. Bkz. İbn Abdilberr, İstiab, 1/96; İbn Hacer, el-İsabe, 1/52 (100)

315

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

lamışlardı. Bunu üzerine Muhammed İbn Mesleme, önce ona geç, dedi ve ardından da ellerini açarak şöyle dua etmeye başladı:

- Allah'ım! Kerem sahibi insanların yoluna çıkan engelleri ortadan kaldırma erdeminden beni mahrum etme!

İbn Su'da'nırı hedefinde Mescid-i Nebevi vardı; geldi oraya ve sabaha kadar burada kaldı. Ertesi sabah herkes onu, yine burada bulacağını düşünüyordu; ancak o, çoktan oradan çıkmış ve bir meçhule doğru yelken açmıştı. Durum gelip de Allah Resülü'ne anlatılınca:

- O öyle bir adam ki Allah (celle celaluhü), vefasından dolayı onu kurtardı, buyuracaktı.

Ölümlerine Kendileri Ferman Kesmişlerdi

Konuşmalarındaki ana muhteva, haklarında verilecek hükmün idam olacağını gösterir mahiyetteydi; her fırsatta sözü ölüme getiriyor ve bir türlü kurtuluş ümidi göremiyorlardı. Meseleyi alıp veriyor, vicdanlarında tartıyor ve o ana kadar yaptıklarını ortaya döküp bir sonuca gitmeye çalışıyorlardı ama bunların sonunda, ölümden başka bir seçenek göremiyorlardı. Zira ölümü fazlasıyla hak edecek işlere imza atmışlardı.

Aralannda Hakem adında birisi vardı; hem hanımı onu hem de o hanımını çok seviyordu. Muhasaranın devam ettiği saatlerde yan yana gelirler ve uzun uzadıya oturup ağlaşırlardı! Hanımı Niibôie ona:

- Yazık olacak; beni bırakıp da gideceksin, diyor ve hicranla kocasının yüzüne bakıp feryat ediyordu. Bunu gören ve bu işin sonunun ölümden başka bir şeyolmadığına kesin kanaat getiren Hakem'in aklına, hanımını da beraberinde götüreceği bir plan geldi. Hanımının esir olarak arkada kalmasına gönlü razı olmuyordu; kendisi öldürüleceğine göre hanım ı da ölmeliydi! Bunun, durup dururken olmayacağını da bildiği için bir senaryo üretmişti. Bunu uygulamak için girişimlerde bulunuyorlardı. Yanına çağırdığı Nübate'ye şunları tembihliyordu:

- Tevrat'a yemin olsun ki, dediğin gibi olacak! Ne diyorsun; sen bir kadınsın! En iyisi mi sen, şu değirmen taşını onların üzerine doğru yuvarlayıver! Zaten bundan sonra biz, onlardan hiç kimse-

316

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

yi öldüremeyiz! Sen bir kadınsın ve şayet Muhammed, bize bugün galip gelirse, kadınlara dokunmaz ve onları öldürmez!

Kocasının sözünden çıkmayan bir kadındı Nübate; kocasının olmadığı yerde onun için de hayatın bir anlamı yoktu ve Zebir İbn Bôtô'mn kalesinin üzerine çıkarak orada bulunan bir değirmen taşım, kalenin gölgesinde dinlenen mü'rninlerin bulunduğu yere doğru yuvarlayıverdi.

Yukarıdan üzerlerine büyük bir taşın yuvarlamp geldiğini gören ashab-ı kiram, sağa sola kaçışmak istese de taş, aralarından Hall/ıd İbn Süveyd'in başına çarpacak ve onu şehit edecekti!

Ebu Lübabe

Muhasara daha da şiddetlenince Allah Resülii'ne haber ulaştırarak, istişare edebilmeleri için kendilerine Ebu Lübabe'yi göndermesini talep ettiler. Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellem), bunu da kabul etti.

Çok geçmeden Ebu Lübabe İbn Abdilmiinzir, Beni Kurayza yurduna gitti; çoluk çocuk yollara dökülmüş, perişan hallerini arz edip ağlaşıyor ve şefaat dileniyorlardı. Yürek yakan bir halleri vardı; bunu gören Ebu Lübabe de çok duygulanmıştı. Reisleri Ka'b İbn Esed öne çıktı ve:

- Ey Eba Liibabe, diye seslendi. Biz seni, özellikle tercih ettik; Muhammed bizim, sadece kendisinin vereceği hükme razı olmamızdan başka bir seçenek kabul etmiyor; ne dersin, O'nun hükmüne rıza gösterelim mi?

- Evet, diye cevapladı Ebu Liibabe, Boş bulunmuş ve bunu yaparken de, eliyle boğazını işaret etmiş, bu hareketiyle de, Allah Resfılii'niin vereceği hiikmiin idam olacağım ilan edivermişti. Bu hareket, onun için büyük bir ihanet anlamına geliyordu; kendisini affedemiyordu. Bin pişman olmuştu; dizlerinin bağı çözülmüş ve gözüne yaşlar yürümüştüt Resülullah'ın çizdiği çizginin dışına çıktığını ve üzerine vazife olmadığı halde boş bir harekette bulunarak affedilmez bir hata işlediğini düşünüyordu!

Herkes Ebu Lübabe'nin getireceği haberi merak ederken o, Beni Kurayza yurdunda yaptığı bu hareketinin hemen sonrasında, kalenin arkasından çıkarak doğruca Mescid-i Nebevi'ye gelecek ve di-

317

Efendimiz (s a l l a l l a h u aleyhi ve s e l l e m )

reklerden birisine kendisini bağlayarak, ölüp gideceği veya yaptığı bu hareketten dolayı affa mazhar olacağı ana kadar da buradan kendisini çözmeyeceğine dair ahdedecekti. Aynı zamanda, Allah ve Resülii'ne ihanet ettiğini düşündüğü Beni Kurayza yurduna bir daha hiç ayak basmayacağına, oraları bir daha dünya gözüyle görmeyeceğine dair yeminler ediyordu.

Çok geçmeden Ebu Lübabe'nin haberi mü'minler arasında yayılmış ve Resülullah'a da ulaşmıştı; şöyle buyurdu Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Allah'ın (celle celaluhü) hakkındaki hükmü vereceği ana kadar onu kendi haline bırakın; şayet Bana gelip de durumunu arz etmiş olsaydı ona istiğfarda bulunurdum; ancak o, Bana gelip de durumunu arz etmediğine göre onu kendi haline bırakın!

İşte tam da bu sırada Cibril-i Emın gelmiş ve semalar ötesinden Yüce Mevla'nın:

- Ey iman edenler! Allah ve Resülü'ne ihanet etmeyin; bile bile aranızdaki emanetlerinize de ihanet etmeyin.s" şeklindeki mesajını getirmişti. Ebu Lübabe, ayetteki ifadenin doğrudan kendisine hitap olduğunu düşünüyor ve bunun ezikliğiyle kimsenin yüzüne bakamıyordu.

Artık Ebu Lübabe yiyip içmiyor ve aff-ı ilahinin geleceği anı iştiyakla bekliyordu. Altı gün sürecek bu dönemde hanımıyla kızı nöbetleşe yanına geliyor ve sadece abdest alıp da namaz kılabilmesi için iplerini çözüyordu. Ebu Lübabe, kulluk vazifesini yerine getirir getirmez de yeniden kendisini bağlatıyordu.v" Dünyaya küsmüştü; işitme kaybı başlamış ve gözleri de görmez olmuştu.

Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) Ümmü Selerne Validemizin hücresinde bulunduğu bir seher vakti yine Cibril-i Emin gelmiş ve Ebu Lübabe gibi kadirşinas insanların Allah katındaki konumlarını bildiren ayeti getirmişti. Şefkat ve merhamet insanı tebessüm ediyordu! O'nun bu halini gören Ümmü Selerne Validemiz:

215 Enf'al,8/27

216 EbU Lübabe'rıin bağlı kaldığı süre bazı rivayetlerde on küsur gün, başka bir rivayette yirmi güne yakın, diğer bir rivayette ise yirmi beş gün olarak ifade edilmektedir. Bkz. Salih!, Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 5/9

318

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

- Ya Resülullah, diyecekti. Allah ömrünü uzun etsin; tebessiimünüzün sebebi nedir, niçin gülüyorsunuz?

- Ebu Lübabe'nin tevbesi kabul edildi, buyurdu Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern). Zira gelen ayette, sürekli iyilik zemininde dolaştıkları halde boş bulunduğu sırada iyi olmayanla da buluşan, ancak hemen akabinde hatasını anlayarak tevbe ve istiğfara yönelen kimseler takdir ediliyor ve bunların, gönülden yaptıkları tevbelere Allah'ın, gufran ve merhametle karşılık vereceği anlatılıyordu. ²¹7

Samimi bir mii'minin, gönülden Rabbine yönelişi neticesinde affına ferman geldiğine şahit olan Ümmü Selerne validemiz de heyecanlanmıştı:

- Ona bunu hemen haber verelim mi ya Resülullah, diye sordu.

- İstiyorsan, evet, diye cevapladı Resülullah, Bunun üzerine Ümmü Selerne Validemiz, hücresinin dışına çıktı ve:

- Ey Eba Liibabe, diye seslenmeye başladı. Müjdeler olsun sana!

Allah (celle celaluhü) senin tevbeni kabul etti.

Bu müjdeli haberi duyan herkes Ebu Lühabe'nin bağlı olduğu direğe doğru koşuyordu; gelecek ve onu direkten çözerek mutluluğunu paylaşacaklardı.

Belli ki o da çok sevinmişti; derin bir murakabe ile Rabbine yönelmiş, samirniyetine lütfedilen bu fermandan dolayı derinden şükran hisleriyle dopdoluydu. Nasılolmasın ki Allah (celle celaluhü), kendisine 'kulum' demiş ve kendisiyle ilgili olarak Resülü'ne Cibril-i Emin'i göndermişti. İplerini çözmek isteyenleri görünce:

- Hayır, hayır, diye mukabelede bulundu. Benim yeminim var; Resülullah (sallallahu a1eyhi ve sellem) gelinceye kadar beni sakın çözmeyin!

Bu sırada, sabah namazını kıldırmak için Allah Resülü de mescide gelmişti; önce Ebu Lübabe'nin bulunduğu yere geldi ve selam verdi ona; şefkat nazarlarıyla süzüyordu ashabını! Sözün sukut ettiği yerde gönülden gönüle bir muhabbet vardı seherin aydınlığında ve bir müddet bu hal devam ettikten sonra Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellern), bizzat kendisi çözdü Ebu Liibabe'nin iplerini.

217 Bkz. Tevbe, 9/102

319

Efendimiz (s a l l a l l a h u aleyhi ve sellem)

Gelen fermanla birlikte iplerinden de kurtulan Ebu Lübabe, derin bir iç huzuruyla Nur Cemali süzüyordu; sonra şunları söylemeye başladı:

- Ya Resülullahl Benim bu tevbemin tamam olabilmesi için önce, bu günaha bulaştığım kavmimin bulunduğu yeri terk edeceğim ve ardından da, malımın tamamını Allah ve Resülü'ne sadaka olarak verip dünya adına malik olduğum her şeyden kurtulacağım!

N ebiler Serveri, burada da ölçüyü belirleyen olacaktı ve ona: - Ey EM Lübabe! Üçte biri yeter, diye seslenecekti.

Sa'd İbn Muaz'ın Hakemliği

Beni Kurayza açısından her geçen süre kendi aleyhlerine işliyordu; atalarının, emredilen buzağıyı kurban etmemek için akla hayale gelmedik bahaneler üretmeleri gibi bunlar da değişik vesilelere tevessül etmişlerdi ama bunların her birisinin, şartları daha da ağırlaştırmaktan başka bir faydası olmamıştı. Bütün yollar kapalıydı ve sonunda, Resülullah'ın vereceği hükme razı olduklarını bildirerek teslime mecbur oldular.

Esirlerin derlenip toparlanması için Muhammed İbn Mesleme görevlendirilmiş, kadınlarla çoluk çocuğun başına ise, Yahudi alimi iken Müslüman olan Abdullah İbn Selam tayin edilmişti.

Kalelerine girilip de mal varlıkları ortaya çıkınca, bin beş yüz kılıç, üç yüz zırh; iki bin mızrak, bin beş yüz kalkan ve daha birçok savaş manzarasıyla karşılaşacaklardı! Bütün bunlar, Allah davasına karşı duruşlarının bir göstergesiydi ve bunların hepsi de, Resülullah'a karşı kullanılmak için stoklanmıştı! Ayrıca az sayıda deve ve bir miktar da koyun vardı; bunların hepsine el konuldu.

Bunun yanında kalede, çok miktarda kap kacak, sıra sıra küplere doldurulmuş çok miktarda ve her çeşidinden içki de vardı; Resülullah'ın emriyle bunların hepsi dökülecek ve kimse onlara el sürmeyecekti.

Henüz ortada verilmiş bir hüküm yoktu; ancak herkes, Beni Kurayza'nın ölümü çoktan hak ettiğini düşünüyor ve Resülullah'ın da benzeri bir hüküm vermesini bekliyordu. Onun için eskiden beri Beni Kurayza'nın müttefiki olan Evsliler, büyük bir telaş içinde Allah Resülü'nün yanına geldiler:

320

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

- Ya Resülullah, diyorlardı. Bunlar, Hazreç'in değil, bizim müttefiklerimizdir; daha dün denecek kadar yakın bir zamanda İbn Übeyy'in müttefiki olan Beni Kaynuka'ya yaptığın muameleyi de biliyoruz; onlann, dört yüzü zırhlı olmak üzere yedi yüz adamını bağışlamıştın! Şimdi bizim bu müttefiklerimiz, anlaşmayı bozduklarına bin pişman olmuşlardır; onları da bizim hatırımıza bağışla!

Resül-ii Kibriya Hazretleri süküt ediyordu; neredeyse Evs'in tamamı bir araya gelmiş ve ısrarla, Beni Kurayza'ya da öncekilerin hükmünün verilmesini istiyorlardı. Dünyaya fazilet taşıyacak bir cemaatte bu türlü iltimasların olmaması lazımdı! Ancak bunun için de, benzeri hadiselerle karşılaşılması ve böylesi durumlarda Resülullah'ın ortaya koyacağı tavrın görülerek arkadan gelenlere örnek olunması gerekiyordu. Onun için Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), onlara döndü ve:

- Onlar hakkında verilecek hükmün, aranızdan birisine havale edilmesini ister misiniz, buyurdu. Rahat bir nefes almışlardı; demek ki bu kadar endişe taşımaları beyhüdeydil Allah'ın Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), dostluklarının temeli mazinin derinliklerine dayanan Beni Kurayza hakkında verilecek hükmü bizzat kendilerine vermişti; onun için hemen:

- Evet, diye cevapladılar. Bunun üzerine Efendiler Efendisi:

- Öyleyse, ashabım arasından dilediğinizi seçin, buyurdu.v" Se-

vinçten gözlerinin için parlamış, birbirlerine bakıyorlardı. Gözleriyle anlaşmışlardı; çok geçmeden de, reisleri olan Sa'd İbn Muaz'ı seçtiklerini bildireceklerdi ve Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de, söz verdiği vechile bu tercihe rıza gösterecekti.

Bu sırada Sa'd İbn Muaz, Hendek'te aldığı yara sebebiyle Kuaybe Binti Süayd'in çadırında"? tedavi görmekteydi. Bu kararın üze-

2ı8 Başka bir rivayette Efendimiz'in Sa 'd İbn Muaz'ı seçtiği ifade edilmektedir. Bkz.

İbn Hişam, Sire, 4/198; Taberi, Tarih, 2/100

2ı9 Hz. Kuaybe (r.anha), dağılan aileleri bir araya toplayan, kimsesizlere yardım eden ve muhtaçlan gözetip kollayan hayırsever bir hanım sahabi idi; yaralılada da ilgilenirdi. Allah Resülü (s.a.s.), mescitte onun için bir çadır kurdurmuş ve yaralılan burada tedavi etmesini istemişti; bunun yanında aynı zamanda O (s.a.s.), Sa'd İbn Muaz gibi Allah yolunda yara alan ashabını sık sık ziyaret etmeyi murad

321

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

rine Evsliler, alelacele mescide koştular. Hz. Sa'd'ın, ayakta duracak hali yoktu; dünya ile ukba arasındaki ince çizginin üzerinde durduğu her halinden belliydi! Buna rağmen Evsliler, liderleri Sa'd İbn Muaz'ı bir merkebin üzerine bindirdiler; Efendimiz'in bulunduğu yere getirmek için ellerinden geleni yapıyorlardı! Yolda ilerlerken ona dönüyorve:

- Ey Eba Amr! Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), müttefiklerin hakkında iyi davranasın diye onlar hakkındaki hükmü sana havale etti; İbn Übeyy'in kendi müttefiklerine karşı nasıl davrandığını sen de biliyorsun. Ne olur, onlara karşı sen de insaflı ol, diye telkinde bulunuyorlardı. Sanki adalet anlayışını bir kenara bırakmış, yüzyıllardır karşı karşıya gelip de savaştıklan Hazreçlilerin müttefiklerine yapılanlarla kıyaslara giriyor ve şartlannı nazara almadan başkasının üzerinden kıyaslar yaparak sonuca gitmeye çalışıyorlardı. Halbuki Beni Kurayza'nın durumu, ne Beni Kaynuka ne de Beni Nadir'e benziyordu; mesele sadece bir karşı duruştan da ibaret değildi! Hala bir kenara bırakılamayan kavmiyet düşüncesinin baskısıyla hareket ediliyordu ve bu baskı altında hükümde isabet kaydetmenin imkanı da yoktu.

Bütün bunlara karşılık Hz. Sa' d, siikütu tercih ediyor ve fikrini bir türlü beyan etmiyordu. Onun bu tavrı Evslileri iyiden iyiye endişelendirmeye başlamıştı. Bütün ısrarlarına rağmen liderleri Hz. Sa' d, oldukça kararlı gözüküyordu. Çok üzerine geldikleri bir sırada Hz. Sa'd:

- İşte şimdi Sa'd için, kınayanın kınamasından endişe edip yılmama vakti geldi, deyivermişti! Daha bu sözü duyar duymaz Dahhak İbn Halife:

- Vah o kavmin başına gelenlere, diye feryad ü figana başlayıverdi! Anlamıştı; ısrarlar netice vermeyecek ve Hz. Sa'd, doğru bildiği yoldan asla taviz vermeyecekti! Aynı zamanda Dahhak, bir çırpıda koşarak kavminin arasına dönmüş ve Beni Kurayza'nın başına geleceklerden dolayı çoktan taziyelere başlamıştı!

Nihayet Sa'd İbn Muaz, yanındakilerle birlikte Efendimiz'in bu-

ediyordu. Bkz. İbn Sa'd, Tabakat. 8/291; Vakıdı, Megazı, 1/510, 525; İbn Hacer, el-İsabe, 8/94 (11682)

322

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

lunduğu yere yaklaşınca Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), yanında bulunan ashabına seslenerek:

- Haydi, efendinizi karşılamak için ayağa kalkın, buyurdu.

Bunun üzerine ashab, iki saf halinde ayağa kalkmıştı ve Sa'd İbn Muaz, Efendimiz'in yanına geleceği ana kadar herkes ona 'hoş geldin' deyip selamlıyordu.

Huzura gelip de bir miktar soluklanınca Allah Resülü ona:

- Onlar hakkındaki hükmünü ver, ey Sa'd, buyuracaktı. Buna mukabil edep insanı Hz. Sa' d:

- Hüküm verme konusunda gerçek hak sahibi, Allah ve Resülü'dür, dedi. Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), ona:

- Onlar hakkında senin hüküm vermeni Allah emretti, buyurdu.

Demek ki bu hüküm, aynı zamanda Zat-ı Bari tarafından da kabul görmüştü. Öyleyse bu, şahsi bir teşebbüs değil, Allah rızası kazanılarak gerçekleştirilecek bir vazifeydi ve bu durumda, sadece O'na tevekkül edilmeli ve O'nun için en doğru olan hüküm verilmeliydi.

Yine etrafını Evsliler almış:

- Ey Eba Amr! Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), müttefiklerin hakkında hüküm verme işini sana havale etti; onlar konusunda insaflı ol ve onların, bir zamanlar senin için nasıl mücadele ettiklerini hatırla, diye baskı kurmaya devam ediyorlardı. Bunun üzerine onlara döndü ve:

- Bem Kurayza hakkında vereceğim hükme rıza gösterecek misiniz, diye sordu. Belli ki, hükmünü verdikten sonra farklı seslerin çıkmasını engellemek, olası ihtilafların da önüne geçmek istiyordu. Bunun için bir kez daha teyit etmek istemişti. Hep birlikte:

- Evet, diyorlardı. Hükmüne razıyız! Zaten sen burada yokken de seni, Beni Kaynuka'ın müttefiklerinin, kendi dostlan hakkındaki davranışlan gibi senin de bizim müttefiklerimiz hakkında iyilik tarafını tercih etmen için seçtik; bugün senin himmetine muhtacız ve iyiliğini bekliyoruz; çünkü biz, ortaya koyacağın iyi muameleye her zamankinden daha çok muhtacız!

Kıvam tamdı ve vereceği hüküm konusunda kavmi arasında çatlak bir ses gözükmüyordu. Ancak Hz. Sa'd çok ihtiyatlıydı ve yeniden onlara dönerek:

323

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

- Sizin için elimden geleni yapacağım, buyurdu. Anlamamışlardı; bu sözle vereceği hüküm arasında nasıl bir bağlantı vardı ve niye bu kadar ısrarcı davranıyordu? Merakla:

- Bu sözünle neyi kastediyorsun, diye sordular. Hz. Sa' d, şunları söyledi onlara:

- Onlar hakkında vereceğim hükmün, benim vereceğim hüküm olacağı hususunda sizden Allah adına ahid ve söz almak istiyorum!

- Evet, Allah için söz veriyoruz, diyorlardı. Bu kadarı yeterliydi; bu kadar söz verip de yeminle kararlılık gösterdikten sonra geri dönemezler, dönseler de onları kimse dinlemezdi. Ardından, içlerinde Allah Resülü'niin de bulunduğu topluluğa doğru yöneldi; hayasından dolayı Allah Resülü'rıün yüzüne bakamıyordu. Şöyle seslendi:

- Burada bulunanların da, aynı şekilde vereceğim hükme rıza göstermeleri gerekir!

Oradan da:

- Evet, vereceğin hükme hepimiz razıyız, sesleri yükseliyordu.

Öyleyse şimdi sıra, herkesin beklediği hükmü ilan etmeye gelmişti; kelimelerin üstüne basa basa şunları söylemeye başladı Hz. Sa'd:

- Ben, onlardan ergenlik çağına gelen erkeklerin öldürülmesine, kadınlarıyla çocuklarının da esir alınmasına, yurtlarının, Ensar hariç sadece Muhacirler arasında paylaştırılmasına ve mallarının da ganimet olarak mü'minler arasında taksim edilmesine hükmediyorum!

Hz. Sa'd, kitabın ortasından konuşuyor ve kimseden çekinmeden verilmesi gereken hükmü veriyordu. Onun için Efendiler Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellem) ona yöneldi ve:

- Onlar hakkında sen, yedi kat yücelerden Allah'ın verdiği hükm-ü ilahi ile hükmettin, buyurdu. Çünkü o günün seher vaktinde melek gelmiş ve Beni Kurayza hakkında verilmesi gereken hükmün mahiyetini bildirmişti.

Aynı zamanda bu, Hz. Sa'd'ın duasına Allah'ın (celle celaluhü) bir teveccühü mahiyetindeydi; zira yaralarının derinleştiği ve acılarının da tahammül edilmez noktalara ulaştığı o gece ellerini kaldırıp da, Beni Kurayza hakkında gözü aydın oluncaya kadar canını almaması için Rabbine yalvarmıştı.

324

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Hükmün Uygulanması

Artık hüküm verilmiş ve sıra uygulamaya gelmişti. Zilhicce ayının sonlarına doğru bir perşembe günüydü. Esirler bir araya toplanarak Medine'ye getirildi; eli silah tutan erkekler Üsôme İbn Zeyd'in, kadınlarla çocuklar da Ramle Binti Hôris'uı kontrolüne verilmişti. Kalelerindeki silahlarla diğer eşyaların Binti Haris'in evine gönderilmesi, koyunlarla develerin de o bölgedeki ağaçlıklarda otlatılması emredilmişti.

Bu manzara, şefkat ve merhamet nebisi Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) rikkatine dokunmuştu; esirleri bu halde görünce, önce onlara iyi muamele edilmesini emretti ve ardından da yük yük hurma getirtip esirler arasında dağırtırdı. Havanın sıcaklığının da etkisiyle perişan bir görüntüleri vardı ve Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), daha önceleri olduğu gibi yine ashabını uyaracak, esirlere iyi davranmaları gerektiğini bir kez daha hatırlatacaktı.

İş, sadece kendi şahsına bırakılmış olsaydı, onların hepsini de affeder ve yollarını serbest bırakırdı; ancak mesele artık çoktan kamuya mal olmuştu. Kamuya min olan meselede Allah hakkı söz konusuydu ve hakkullahın olduğu yerde şahsi tasarrufta bulunmanın imkanı olmazdı. Toplum içinde huzursuzluk çıkarmayı alışkanlık haline getiren insanlar, zamanında ve hak ettikleri karşılıkla cezalandınlmazlarsa bu, daha sonrakiler için de bir örnek olur ve böylelikle sosyal hayatta sökün eden yeni problemlerle insanlarda huzur kalmaz, her tarafta yeni eşkıyalar türerdi. Öyleyse toplumun selameti adına, toplumda problem çıkarmayı itiyat haline getirenler cezalandınlmalı ve böylelikle masum insanların hukuku, koruma altına alınmalıydı.

Daha sonra da, Beni Kurayza' dan haklarında hüküm verilenler teker teker çıkarılıp idam mahalline getirilmeye başlandı. Aralarından teker teker alınıp da giden arkadaşlarını gören esirler, liderleri olan Ka'b İbn Esed'e:

- Ya Ka'b, diyorlardı. Muhammed bize ne yapacak?

Derdi başından aşkın Kab, derin bir nefes çektikten sonra şu cevabı verdi onlara:

- Hiç hoşunuza gitmeyecek bir şey; yazıklar olsun size! Ne

325

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

kadar da ahmak adamlarsınız! Görmüyor musunuz; giden bir daha geri gelmiyor! Vallahi de bunun sonucu kılıçtan başkası değil! Daha önce ben sizi uyarmış ve içinde bulunduğunuz tavırdan vazgeçirmeye çalışmıştım; ama dinlemediniz!

- Şimdi yüze vurup da azarlama sırası değil, diyorlardı. Zaten bizler, senin görüşüne muhalefet etmiş olmaktan çekinmeseydik, Muhammed'le aramızdaki anlaşmayı asla ihlal etmezdik!

Beri yanda bu konuşmalara şahit olan Huyeyy İbn Ahtab, durumu sezmiş, onlara şöyle sesleniyordu:

- Birbirinizi suçlamayı bir kenara bırakın; çünkü bu durumda hiçbir fayda getirmeyecektir! En iyisi siz, dişinizi sıkın ve kılıca karşı direnç kazanmaya çalışın!

Şefkat Nebisine ait bir uygulama daha dikkat çekiyordu; öğle sıcağı bastırınca esirlerin dinlenmesi için ashabını uyaran Allah Resnlü (sallallalıu aleyhi ve sellern), sadece hükmün uygulanmasını, bunun dışında bir zararın verilmemesini tembihleyerek:

- Onları aynı anda, hem güneşin harareti hem de kılıcın sıcaklığıyla cezalandırmayın, buyuracaktı.

Efendimiz'in talimatı hemen yerine getirilecek ve ashab- ı kiram, esirleri istirahat etmeleri için uygun bir yere alıp su ikram edecek ve dinlenmelerine imkan vereceklerdi.

Bir aralık Efendiler Efendisi, Ka'b İbn Esed'le göz göze gelmişti; ona:

- Ka'b, diye seslendi. Hukukullahı ihlalden hüküm giymiş birisine, eşyayı şefkatle kucaklayan enginliğin yürekten gelen sesiydi bu. Allah'a ve Resnlü'ne karşı gelişin bedeli ödenecekti ama Allah Resnlü (sallallahu aleyhi ve sellern), üzerinde hüküm icra edilecek olan şahsa şefkat nazarlarıyla bakıp, hiç olmazsa öbür aleme giderken ebedi yok oluşla tükenmemeleri adına fırsat veriyordu. Kab da bunu hissetmişti; döndü ve:

- Buyur, ya Eba'l-Kasım, dedi. Bunun üzerine Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern):

- İbn Cevvas'ın size olan nasihatini niye dinlemediniz, buyurdu. Çünkü o, Beni tasdik edip muhataplarına Bana ittiba etmeyi emrediyor, Beni gördüğünüz zaman da onun selamını Bana söylemenizi talep ediyordu!

326

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Ka'b'ın kaçabileceği bir yer kalmamıştı; gerçekten de söylediği gibiydi! Zaten, daha birkaç gün önce İbn Cevvas'ın söylediklerini kavmine o hatırlatmıştı ama onlar buna şiddetle karşı çıkınışlardı. O gün olduğu gibi şimdi de, üzerinde kavminin ağır baskısı vardı ve son cümleleri olarak şunlan söyleyecekti:

- Tevrat'a yemin olsun ki, doğru söylüyorsun ey Eba'l-Kasım!

Şayet Yahudilerin, benim kılıçtan korktuğum için sana tabi olduğumu dillerine dolayıp ayıplayacaklan endişem olmasaydı, ben de Sana tabi olurdum; ancak ben, Yahudi dini üzereyim!

İhanetin sembolü haline gelen bu insanların cezalandınlma işi, o günün akşam vaktine kadar devam etti. Sa'd İbn Muaz, bütün aşamalannda bizzat başlannda bekliyor, olası bir kargaşaya müdahil olup herhangi bir problemin zuhuruna engelolmak istiyordu.

Nübate'nin Öldürülmesi

Suçu sabit olanlarırı cezalandınlması sona erince sıra, kalenin üzerinden değirmen taşı yuvarlayıp da Hall/id İbn Süveyd'i şehit eden Hakem'in hanımı NüMte'nin cezalandınlmasına gelmişti. Niibate, esirler arasında aranmaya başlanmış ama bir türlü bulunamamıştı.

Bu sırada Niibate, olaylardan habersiz olan Hz. Aişe Validemizin yanında bulunuyordu. O kadar neşeli duruyordu ki, bir taraftan katıla katıla gülüyor diğer yandan da:

- Beni Kurayza esirleri öldürülüyor, diyordu. Nihayet, dışandaki miinadinin sesi duyuldu:

- Ey Nübate, diye bağırıyor ve bizzat kendisini çağınyordu.

- Vallahi de beni çağınyorlar, dedi. Aişe Validemiz de şaşırmış-

tı; bu kadar şen ve şakrak, gülüp oynayan bir kadına ne yapacaklardı! Önce ona, bunun sebebini sordu. Kadın:

- Beni kocam öldürdü, diyordu. Aişe Validemizin şaşkınlığı bir kat daha artmıştı; hemen:

- Seni kocan nasıl öldürdü, diye sordu. Bunun üzerine Nübate anlatmaya başladı:

- Zebir İbn Bata'nın kalesinde bulunduğumuz sırada kocam bana, ashab-ı Muhammed üzerine değirmen taşı yuvarlamarnı em-

327

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

retti; ben de bunu yaptım ve taş gidip birisinin başına çarpıp onu öLdürdü. İşte ben şimdi, o şahsa kısas olarak öldürüleceğiml'"?

Nübate'nin dedikleri doğruydu ve Hallad İbn Süveyd'i öldürdüğü için o gün o da idam edilecekti. O gün Beni Kurayza kadınlan arasında ölümüne hükmedilen de sadece Nübate idi.

Affedilenler ile Esirlerin Akıbeti

Sa' d İbn Muaz'ın verdiği hüküm, elbette Beni Kurayza'nın bütününü kapsamıyordu; zira o gün Beni Kurayza arasında, Atzyyeru'l-Kurazi ve Rifôe İbn Şemvaf.2²¹ gibi gençlerle Amr İbn Su'dô, İbn Sa'ye'nin oğullan Sa'lebe ve Üseyd ile onların amcaoğullan Esed İbn Ubeyd gibi sağduyulu kişilere aynı hüküm uygulanmayacak ve onlar affedileceklerdi.

Zebir İbn Bôta, Buas savaşlannın devam ettiği günlerde sabit İbn Kays İbn Şemmôs'e çok büyük bir iyilik yapmıştı. Vefa hissiyle hareket eden Hz. Sabit, bir çırpıda esirlerin bulunduğu yere gelmiş ve Zebir'i bulmuştu. Ona:

- Ya EM Abdirrahman! Beni tanıdın mı, diye sordu.

- Benim gibi birisi hiç seni tanımaz mı, diye mukabele ediyordu

Zebir. Bunun üzerine Hz. Sabit, şunu söyledi ona:

- Senin benim üzerimde hakkın var; büyük bir iyilik yapmıştın!

Şimdi ise ben, o iyiliğin karşılığını verebilecek bir konumdayım!

İçine inşirah veren cümlelerdi bunlar; bir anda gözlerinin içi parlayıvermişti ve ümitle şunlan söyledi:

- Şüphe yok ki kerim bir insan, kendisi gibi kerem sahibi olan birisini kereminden mahrum etmez; benim sana en çok muhtaç olduğum gün de zaten bugün!

220 Hz. Aişe Validemiz, öldürüleceğini bildiği halde Niibate'nin o günkü şen ve şakrak halini hiç unutamadığını anlatacaktır. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/517; İbn Kesir, el-Bidaye ve'n-Nihaye, 4/144; Salihi, Siibiilii'l-Hiida ve'r-Reşad, 5/14

221 O gün, Efendimiz'in baba tarafından teyzesi olan Se/md Binti Kays, huzura gelmiş ve "Ya Nebiyyallalı! Anam babam Sana feda olsun; Rime'yi bana bağışla! Çünkü o, namaz kılmaya çok müsait; hem deve eti de yiyor!" demişti. Bunun üzerine Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), Rime'yi onun hahnna bağışlaınıştı. Bu kadar lütfu gözleriyle gören Rifae de gün gelecek Müslüman olacaktı. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/515; Taberi, Tarih, 2/103; Süheyli, Ravdu'I-Unf, 3/444

328

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Bunları söyleyip de kendisinden Zehir'in kerem dilendiğini gören Hz. Sabit, bir çırpıda Allah Resülü'nün yanına geldi:

- Ya Resülullah, diyordu. Zebir'e için benim, Buas gününden kalma bir iyilik borcum vardı; o gün elimden tutup beni kurtarmıştı! Bu iyiliği Senin huzurunda dillendirip de o sebeple Zebir'i bana bırakmanı istiyorum; onu benim hatırıma bağışla!

Vefaya karşı gösterilen vefa, güzel bir hasletti ve Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Hz. Sabit'e:

- O senindir, buyuruverdi. Bunun üzerine Hz. Sabit, büyük bir heyecanla Zebir'in yanına gelip durumdan onu haberdar etti. Ancak Zebir, oralı olmuyor:

- Yesrib'de, yanında ne mal ve miilkü ne de ailesi olan yaşlı bir adam bundan sonra yaşasa ne olacak ki, diyordu. Hz. Sabit de şaşırmıştı; Adam'ın kendi kurtulduğu yetmiyormuş gibi bir de ailesiyle malını ve mülkünü yanında istiyordu. Garip bir durumdu ama bir defa bu yola girilmişti; gidecek ve Resülullah'tan, Zehir'in ailesiyle mal ve mülkünü de talep edecekti. Geldi ve:

- Ya Resülullah, dedi. Onun ailesiyle mal ve mülkünü de bana bağışla!

- Onlar da senin olsun, diyordu Allah Resülü. Zehir'in ailesiyle birlikte mal ve mülkünü de kurtarmış olmanın sevinciyle tekrar yanına gelen Hz. Sabit:

- Şüphesiz Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), senin çocuklarını, aileni ve mallarını da bana bağışladı, diye müjde vermeye başladı. Ancak Zebir'de hala sevinme belirtisi göremiyordu; içine kapanmış bir hali vardı. Biraz sonra da:

- Ey Sabit, diye başladı sözlerine. Hakikaten sen, sana yapmış olduğum iyiliğin karşılığını tam olarak bana ödedin; böylece borcunu ödemiş oldun! Ancak ey Sabit! O yüzü Çin aynası gibi parlayan ve genç kızların da hayranlıkla kendisini gözlediği Ka'b İbn Esed'e neyapıldı?

- Öldürüldü, cevabını verdi Hz. Sabit. Zaten sorusunun cevabını Zebir'in kendisi de biliyordu; belli ki anlatacağı başka şeyler vardı. Bu sefer de, Beni Ka'b ve Beni Amr'ı kastederek:

- Peki, o iki ünlü meclise ne oldu, diye sordu. Hz. Sabit:

329

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

- Onlar da öldürüldü, diye cevapladı. Belli ki adam çok içerlemişti; şunları söylemeye başladı:

- Ey Sabit! Bunların olmadığı yerde yaşamanın ne manası var?

Ben de onların gittiği yere gider ve orada onlarla beraber ebedi kalırım! Benim buna ihtiyacım yok. Fakat ey Sabit, çocuğumla hanımıma gidip bir bak; çünkü onlar, ölümden çok korkmuşlardır. Adamına söyle de onları serbest bıraksın ve mallarını da onlara iade etsin!

Hz. Sabit de derin düşüncelere dalmıştı; elinden tutmak istediği adam, gerçekten de garip biri çıkmıştı. Huzura gelip de durumdan Resülullah'ı haberdar etmek isteyecek ve bunun üzerine Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Zebir'in çocuğuyla hanımını serbest bırakıp, silahı dışındaki mallarını da kendilerine iade edecekti.

Zebir'in bu talebi de yerine getirilmişti; şimdi sıra son isteğindeydi. Bir an önce kendisini öldürmesini istiyor ve şöyle diyordu:

- Ey Sabit! Senin yanındaki hatırım için senden beni, bir an önce kavmimin yanına göndermeni istiyorum; dostlarıma kavuşmak için o kadar sabırsızlanıyorum ki, kovanın kuyudan çıkacağı an kadar bile sabredemem!

Olacak şey değildi; adamı kurtarmak için elinden geleni yapmış ve bunda da muvaffak olmuştu ama o, şimdi bizzat kendisinin onu öldürmesini istiyordu; onun için:

- Ben seni öldüremem, diye tepki gösterdi. Ancak Zebir, kendini ölüme şartlamış, başka bir şey düşünmüyor ve şunu söylüyordu: - Beni kimin öldürdüğü çok da umurumda değil!

Çoluk çocuk ve kadınlardan müteşekkil bin kadar esir vardı; önce bir vakit tayin edilerek o zamana kadar bedelini getirenlerin hiçbir şey sorulmaksızın hürriyete kavuşturulacakları ilan edildi. Ebu'ş-Şahm gibi zengin Yahudiler, bu arada gelmiş ve belli başlı yakınlarını, bedellerini ödeyerek esaretten kurtarmışlardı.v'"

Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) onları beş parçaya böldü.

A.yetle tespit edilen beşte biri kendisine ayırdıktan sonra kalanları ashab arasında paylaştırmaya başladı. Kendi payına düşenleri de,

222 Ebu'ş-Şahm'ırı yüz elli dinara kurtardıklan arasında, her birinin yanında üçer çocuk bulunan Yahudi inancına gönülden bağlı iki kadın da vardı. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/523; Salihi, Sübüliı'l-Hiida ve'r-Reşad, 5/16

330

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

ya hürriyete kavuşturuyor ya da bir başkasına hediye ediyordu. Bu arada hizmet görmeleri için ashabından bazılarına verdikleri de oluyordu.f<'

Bu arada ashabına bazı tembihlerde bulundu; esir bile olsa insanlara iyi muamele edilmesi gerektiğini tekrarlıyor ve taksimat yapılırken de esirlerin satışa arzı sırasında da çocuklann, annelerinden ayrılmaması gerektiğini söylüyordu; bunun için:

- Çocuk biiluğ çağına erişinceye kadar annesiyle arasına girilmez, buyuruyordu. Ashab-ı kirarn hazretleri:

- Büluğ nedir ya Resülullah, diye sorunca da:

- Biiluğ, kız çocukların hayız görmesi, erkeklerin ise ihtilam ol-

masıdır, buyuracaktı. Bunun üzerine çocuklu olan kadınlar, Yahudi veya müşriklere de satılabilirken küçük yaştaki annesiz çocukların, sadece mii'minlere satışına izin veriliyordu.

O gün Hz. Osman ile Abdurrahman İbn Avi, Beni Kurayza'dan birçok esiri müşterek satın almış, daha sonra da aralarında taksim etmişlerdi.v'"

Reyhfıne Binti Zeyd

Esirler arasında, Zeyd İbn Amr'ın kızı Reyhane de vardı; Beni Kurayza'dan birisiyle evliydi. Onun için, esirlerin paylaşımı sırasında o, Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellernj'İrı payına düşmüştü. Ancak O, önce ona İslam'ı arz etti; kabul etmiyor ve Yahudilikten başka bir yol bilmediğini ifade ediyordu. Efendiler Efendisi üzülmüştü; Reyhane ayağına kadar gelen fırsatı kaybetmek üzereydi. Daha sonra da Reyhane Binti Zeyd'i kendi haline bırakarak İbn Sa'ye'ye gelmesi için haber gönderdi. Huzuruna gelince ona, Reyhane'nin konumuy-

223 Efendimiz'in, esirlerin bir kısmını Sa'd İbn Ubdde ile Şam'a, diğer bir kısmını da Sa'd İbn Zeyd ile Necid'e gönderdiği ve bunlann karşılığında at ve silah olarak savaş malzemesi tedarik ettiği ifade edilmektedir. Bkz. Salihi, Sübiilü'l-Hüda ve'r-Reşad.jç/rô

224 Bu taksimde, Abdurrahman İbn Avfın muhayyer bırakınası sonucu, Hz. Osman ihtiyarlan tercih edecek ve başlangıçta kendi aleyhine gibi duran bu durum, neticede onun lehine cereyan edecekti. Zira o gün yaşlıların yanında, sağa sola sokuşturup gizledikleri emtia ortaya çıkacak ve Hz. Osman yaşlılarla birlikte onlara da malik olacaktı. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/524; Salihi, Sübülü'l-Hüda ve'rReşad.jj/rô

331

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

la durumunu anlattı; Müslüman olmasını istiyordu. İbn Sa'ye, meseleyi anlamıştı:

- Anam babam Sana feda olsun, o Müslüman mı olacak, diye taaccübünü ifade etti. Bununla o, Efendimiz'in kendisini üzmemesi gerektiğini ve Reyhane'nin mutlaka Müslüman olacağını anlatmak istiyordu. Daha sonra da, hiç vakit kaybetmeden esirlerin arasına gelip Reyhane'yi buldu ve ona şunları söylemeye başladı:

- Sen kavminin peşinden gitme, görmüyor musun, Huyeyy İbn Ahtab onların başına neler getirdi? En iyisi sen, gel ve Müslüman ol; görmüyor musun ki sen, Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem)'in payına düşme gibi bir bahtiyarlıkla karşı karşıyasın!

Kalpler Allah'ın elindeydi ve Reyhane, İbn Sa'ye'nin davetine icabet ediyordu! Resülullah'ın telkininden sonra iyiden iyiye düşünmüş ve beri tarafa gelmek için küçük bir kıvılcım bekliyordu!

İbn Sa'ye müjdeli haberi getirmek için geldiğinde Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), ashabının arasında bulunuyordu. Ayak seslerinin kendisine doğru ilerlediğini duyunca:

- Şu ayak sesleri İbn Sa'ye'ye ait olmalı; bana Reyhane'nin M üslüman olduğunun müjdesini getiriyor, buyurdu. Gerçekten de öyleydi; huzura gelen İbn Sa'ye:

- Ya Resülullah, diye başladı sözlerine. Reyhane Müslüman oldu!

Dünyalar O'nun olmuştu; çünkü bir insan daha gelmiş ve Allah 'ı, kendisine yakışır bir ululukla tanımaya başlamıştı.

Ganimetierin Paylaşımı

Beni Kurayza yurdundan birçok ganimet elde edilmişti ve bunlar, üç bin kişilik ashab arasında taksim edilecekti. Elde edilenlerin hepsi bir araya getirilip de beşe bölündükten sonra her birinin üzerine bir ok konuldu; oklardan birisinde 'Allah için' yazıyordu. Üzerinde bu ifadenin çıktığı beşte birlik kısım bir kenara ayrıldı; bunlar, tamamen Allah Resülü'nün tasarrufunda bulunuyordu. Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), Allah için ayrılan beşte birlik kısmı Mahmiyye İbn Cez'e teslim ettikten sonra geri kalan hisselerin taksimat işine başlandı.

Sahibine bir hisse verilirken bir ata iki pay taksim ediliyordu.

332

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Sadece üç ata birer hisse takdir edilmişti. Atlılarla piyadelerin toplam hissesi üç bin yetmiş iki idi. Kalenin altında bulunduğu sırada Niibate'nin yuvarladığı değirmen taşının çarpması sonucu şehit olan Hallad İbn Süveyd ile o gün vefat eden Ebu Sinan İbn Mihsan'a da pay ayrılmıştı.

O gün savaşa katıldığı halde Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), Saftyye Binti Abdilmuttalib, Ümmü Ümôre Nesibe, Üm mü Selit, Ümmii'l-Alô el-Ensôriuıje, Siimeurii Binti Kays, Ümmü Sa'd İbn Muôz ve Kebşe Binti Raft' gibi hanım sahabilere, ganimet mallanndan hisse yerine hediye veriyordu.

Sa'd İbn Muaz'ın Vefatı

Sa'd İbn Muaz, uzun boylu, iri yapılı, ak benizli, güzel yüzlü, güzel gözlü ve güzel sakallı bir kişi idi. Yaralanışının üzerinden bir ay geçmişti ki; yarası yeniden nüksetmiş ve kan kaybetmeye başlamıştı. Bu süre içinde Allah Resülü, yanına Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer gibi ashabım da alarak onu ziyarete gelmişti; bütün emareler, Hz. Sa'd'ın dünya hayatının sonuna yaklaştığını gösteriyordu. Önce yanına yaklaştı Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) ve Hz. Sa'd'ın başını mübarek dizlerine koydu; derinleşen yaradan Allah Resülü'nün üzerine de kan sıçramıştı. Önce mübarek ellerini açtı ve:

- Allah'ım, dedi. Sa'd, Resülii'nü tasdik edip Senin yolunda cihad etti; bu yolda yapılması gereken vazifeyi hakkıyla yaptı. Onu, huzuruna alırken, ruhlarını kolayca alıp manevi huzuruna aldığın kulların gibi huzuruna kabul buyur!

Allah'ın Resülü, ashab-ı Resülillah için dua ediyordu. Baş ucunda, böylesine önemli bir şehadetine şahit olan Hz. Sa'd, göz kapaklarını aralayacak ve Resul-ii Kibriya Hazretlerine nazar ederek:

- Allah'ın selamı Senin üzerine olsun ya Resülullah, diyecekti.

Ben Senin Resülullah olduğuna gönülden şehadet ederim!

Hz. Sa'd'ın vefat ettiği gecenin sabahında Allah Resülü'nün yanına yine Cibril-i Emin gelmişti; başına kar gibi beyaz bir ipekten sank sarmış ve inkisar dolu bir ses tonuyla:

- Ya Nebiyyallah, diyordu. Bu gece kendisine sema kapılan açılıp da kendisi için arşın sarsıldığı şahıs da kim?

Anlayan anlamıştı; Cibril'in sesini duyar duymaz Allah Resülii

333

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

(sallallahualeyhi vesellem), Sa' d İbn Muaz'ın evine doğru koşmaya başladı. O kadar hızlı koşuyordu ki, arkasından kendisiyle birlikte gelmek isteyen ashabı geride kalmış ve yetişmekte bir hayli zorlanmıştı:

- Ya Resülullah, diye arkadan sesleniyorlardı. Yürümekten dizlerimiz koptu! Bu acelenizin sebebi ne ola ki!

- Hanzala'yı yıkamakta geciktiğimiz gibi Sa'd için de gecikip, onu da meleklerin yıkayıvermesinden endişe ettim, diyordu Habib-i Kibriya Hazretleri.

Nihayet eve gelmişlerdi; tahmin edildiği gibiydi. Sa' d İbn Muaz, ebedi aleme göç etmiş, içinde bulunduğu odayı da melekler doldurmuştu.

Önce Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellem), Hz. Sa'd'ın annesini teselli etti. Bedeni yıkanıp da omuzlara alındığında, Hz. Sa'd'ı bir müddet Allah Resülü de omuzlanna alıp taşıdı. Daha sonra da bu vazifeyi, ashabına bırakarak kendisi cenazenin önünde yürümeye başladı. Onu taşımak için tabutunun altına omzunu koyanlar, hayretler içinde kalıyordu; zira Hz. Sa'd'ın bedeni kuş gibi hafifti:

- Ya Resülullah, dediler. İri yapılı olduğu halde bundan daha hafif bir cenazeyi hiç taşımadık; acaba Beni Kurayza hakkında verdiği hükümden dolayı mı bu kadar hafif oldu ki!

- Hayır, buyurduAllah Resülü. Varlığımyed-i kudretinde olana and olsun ki, onu melekler taşıyor!

Namazını bizzat Allah Resülü (sallalIalıu aleyhi ve sellem) kıldırdı.

Medine sanki Baki kabristanına yürümüştü; mezan kazılırken de başında bekliyordu. Hz. Sa'd'ın bedeni kabre konuluncaAllah Resülü'nün yüzündeki renk değişmiş ve solmuştu:

- Sübhanallah, diyordu ve bunu üç kere tekrarladı. O'nun bu tesbihini ashabı da tekrarlıyordu; Baki kabristanı tekbir ve tesbih sesleriyle yankılanıyordu. Yine gözlere yaş yürümüş, kalb-i mübarekleri de hüzün dolmuştu. Mübarek yanaklanna süzülen gözyaşlanyla sakal-ı şerifleri ıslanmış, avucunun içiyle onlan sıvazlayıp eliyle yüzünü siliyordu.

Hz. Sa'd'ın annesi de mezarlığa gelmişti; önce ashab-ı kiram, onu uzaklaştırmak istedi. Ancak Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem):

- Onu bırakın, buyurdu. Oğlunun birini Uhud'da emanet eden

334

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Ü mmü Sa' d, bir yandan dünya adına geçici ayrılığın verdiği hüzünle iki büklüm gözyaşı döküyor diğer yandan ikinci oğlunu da Allah yolunda şehit vermenin huzurunu duyuyordu! Onun için:

- Miikafatının Allah katında bololmasını dilerim, diyordu. Mezara konulup da üzeri toprakla kapatılıncaya kadar başında bekleyen Efendiler Efendisi (sal1al1ahu aleyhi ve sellern), burada bir müddet dua ettikten sonra yeniden Ümmü Sa'd'ı teselli ederek mezarlıktan ayrılacaktı.

Hicretin Beşinci Yılında Cereyan Eden Diğer Önemli Hadiseler

Bir taraftan yeni hükümler gelmeye devam ediyordu. Suyun bulunmadığı durumlarda namaz kılabilmek için toprakla abdest alma manasında teyemmüm alternatifi gelmiş ve bu hüküm, abdest alacak su bulamayanlar için büyük bir rahatlamaya vesile olmuştu.

Aynı zamanda içki ile ilgili yeni bir durum daha söz konusu oluyordu; zira henüz kesin hüküm gelmediği için zaman zaman üzüm veya hurma şırası içen ashabdan biri, cemaate imam olmuş ve bu imamette, okuduğu ayetleri karıştırmıştı. Bunun üzerine gelen ayette, sarhoşken namaza yaklaşılmaması emrediliyor ve bu vesileyle toplum, büyük ölçüde içkiden uzaklaştırılmış oluyordu.

Elde kesin delil olmadığı sürece başkalarına iftira atmanın vebali hakkında gelen ayetlerde mesele ciddi ciddi ele alınıyor ve toplumu temelinden sarsan ve insanlar arasında güvensizliği beraberinde getiren bu çirkin davranış, büyük bir günah olarak inananların önüne konuluyordu.

Evlat edinme ile ilgili hükümler gelmiş ve bundan böyle herkesin kendi öz babasına isnad edilmesi gerektiği ifade edilmişti. Zira o güne kadar insanlar, evlatlık olarak yanlarına aldıkları kimseleri kendi oğulları gibi telakki ediyor ve diğer insanlar da onu, 'filanuı oğlu' diyerek evlat edinen kimseye isnat ediyorlardı!

Cibril-i Emin'in getirdiği bir başka ayette ise, Allah Resülü'nün Zeyneb Binti Cahş ile nikahının semalar ötesinde kıyıldığı anlatılıyor ve böylelikle, Hz. Zeyd' den boşanan Zeyneb Validemiz de Ezvacı Tahirat arasındaki yerini alıyordu.

335

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern)

Bu yıl içinde gelen bir diğer hüküm de, tesettürün farziyetiydi; bilhassa kadınlar için daha fazla bir dikkat isteniyor, dışarı çıkarken üzerlerine örtülerini almalan emrediliyordu!

Boşanmalarla ilgili yeni hükümler gelmiş ve Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern) tarafından bu, Allah'ın hoşnut olmadığı en son çare olarak insanlara aktarılmıştı.

Gelen ayetlerde, adab-ı muaşeret dediğimiz görgü kurallarına da yer veriliyor ve böylelikle insanlar, herkese örnek olabilecek bir model hayata davet ediliyordu. Bunun için başkasının evine girerken izin isteme zorunluluğu getirilmiş, böyle bir iznin gelmediği kapıdan ayrılıp geri dönmenin önemine dikkat çekilmişti.

Bunlar, bütünüyle, sosyal hayatın İslami çizgide yeniden inşası anlamına geliyordu.

Yine bu yılın içinde Medine'de, ikinci kez nüfus sayımı yapılmıştı.

İnsanlar güneş tutulmasına şahit olmuş, depremle sarsılmışlardı; benzeri olağanüstü durumlarda kaçış ıp dağılma yerine onlar, namaz kılıp duaya duracak ve böylelikle ilk defa, güneş veya ay tutulduğunda kılınan 'kiisuf ve 'hüsuj namazlarıyla tanışacaklardı. Yine bu yıl içinde insanlar, kıtlık vesilesiyle yağmur duasına çıkmış ve namaz kılmışlardı. Aynı kıtlığın Mekke'de de yaşanıyor olması nazara alınarak orada bulunan bazı kabileIere yardım gönderilmişti. Böylelikle mii'minler, kendileri ihtiyaç duyuyor olsalar bile başkalarını kendilerine tercih edeceklerini de göstermiş oluyorlardı.

Bu arada Medine'ye Müzeyne hey'eti gelmiş ve Selman-ı Farisı de kölelikten kurtarılmıştı,

Hicretin Altıncı Yılı

Peşi peşine sökün eden olaylarla hızlı bir süreç yaşanmış ve artık, Mekke'den ayrılış ın altıncı yılına girilmişti. Daha dün gibiydi; peygamberler diyarı ve Hz. İbrahim'le yeniden inşa edilen Mekke herkesin burnunda tütüyordu. Herkesin gönlü günde beş vakit yöneldikleri Kabe ile birlikte orada kalmıştı, bir rnü'min olarak gidip de Allah'ın Evi'ni ziyaret etmenin özlemiyle yanıp tutuşuyorlardı.

336

Yeni Bir Saldırı ve Hendek

Daüssıla, herkesin içini yakan bir husustu; yerin göbeğiyle göbek bağı olanlar, Kabe'ye seyahat yapacakları günün rüyasını görür hale gelmişlerdi. Zira Kabe, ilk günden bu yana ibadet maksadıyla inşa edilmişti. Bugüne kadar orada ibadet adına ortaya konulanlar, maskaralıktan ibaretti; tavaf diye etrafında dönerken ıslık çalıyor ve alkış tutuyorlardı. Günah işlerken üzerlerine taktıkları elbiselerini buraya gelince çıkarıp bir kenara koyuyor ve Allah'ın Evi'ni, hem de ibadet maksadıyla uryan olarak tavaf ettiklerini sanıyorlardı.

Allah Resülii de aynı duygular içindeydi; O'nun nazarında Kabe, minberinden ayrılmış bir mihrab gibi duruyordu. Öyleyse Medine'de kurulan minber, Mekke'deki mihrabın yanına çekilmeli ve Hak adına bir vuslat yaşanmalıydı. Ancak, bunun için zeminin de müsait hale getirilmesine ihtiyaç vardı.

Bedir, Uhud ve Hendek gibi önemli dönüm noktalarında istediklerini alamamış olsalar da, müşriklerden gelebilecek herhangi bir tehlikeye karşı tedbiri elden bırakmamak gerekiyordu. Onun için Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), etrafa gönderdiği keşif kollarıyla önce bölgenin güvenliğini garanti altına almak istemişti. Altıncı yılın Şa'ban ayında Abdurrahman İbn Avfı yanına çağırıp sarığını bizzat kendisi saran Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), karşılaştıkları insanlara iyilikle muamele etmelerini tembihleyerek onları Beni Kelb diyarına göndermiş; yine aynı ayın içinde iki yüz ashabıyla birlikte Hz. Ali'yi de, Medine'ye saldırı hazırlığında olduklarının haberi gelen ve Hayber ehliyle ittifak kurmaya çalıştıkları anlaşılan Fedek yönüne göndermişti. Anlaşılan Beni Kaynuka, Beni Nadir ve Beni Kurayza'dan sonra Fedek ve Hayber, İsrailoğulları için yeni bir fitne merkezi haline getirilmek isteniyordu. Onun için Allah Resülü'nün gözü de bunların üzerindeydi ve onları yakın takibe almıştı.

Yine Efendimiz aynı yılın Ramazan ayında Hz. Ebu Bekir veya Zeyd İbn Hôrise'yi, kendisini öldürme planlarının yapıldığı Vadi'lKura yönüne uğurlamış, Şevval ayında da yirmi kişilik bir müfreze ile Kiirz İbn Côbir'ı, şifa bulmak için Medine'ye geldikleri halde kendilerine tahsis edilen develeri kaçırıp başındaki çobanlarını da öldüren mürted Uranllerin peşinden göndermişti. Zira Uranililer, Müslüman olduklarını söylemekle birlikte açık bir ihanet içindeydi-

337

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

ler; hastalıklanm bahane ederek Resülullah'a müracaat etmişler ve O da, kendilerine bir bölgede develer tahsis etmiş ve bunlann sütüyle bevillerinden içmelerini tavsiye etmişti. Tavsiyelere uyup da iyileşince, Allah Resülü'nün çobanını öldürmüş ve develeri de alarak kaçmışlardı. Aynı zamanda dine baş kaldıran bu insanların yaptıklarına muttali olunca, Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellem) mübarek ellerini kaldıracak ve:

- Allah'ım! Onların gözlerini görmez, yollarım da çıkmaz eyle, diyecekti.

Bütün bunlarda ana hedef, Hicaz'ın güvenliğini temin etmek ve böylelikle, bölgede artık sadece İslam'ın hükmünün geçerli olduğunu tescil etmekti. Diğer yandan bütün bunlar, Mekke'ye gidip de Kabe'yi tavaf edebilmek için bölgenin güvenliğini garanti altına almayı da sağlayacaktı.

338

UMRE SEFERİ VE HUDEYBİYE

Gündüzler Mekke'nin hayaliyle tüllenirken geceler de Kabe'de ibadet rüyalanyla geçiyordu. Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellem) de bir rüya görmüş ve bu rüyasında, ashabının bir kısmının saçlarını tıraş ettirmiş, diğer bir kısmımn da kısaltmış olarak emniyet ve güven içinde Kabe'yi tavaf ettiklerine şahit olmuştu; Kabe'nin anahtarlanm almış ve onu tavaf ederek umre vazifesini gerçekleştirmişti!

Resülullah, sabah olup da bu rüyasım ashabıyla paylaşınca Medine' de büyük bir sevinç yaşanmış ve ashab uzaktan kendilerine el sallayan Kabe'ye gideceklerinin müjdesini almış olmamn huzurunu yaşamaya başlamışlardı; gidecek ve umrelerini yapıp Kabe ile hasret gidereceklerdi. Resülullah da zaten aynı şeyleri söylüyordu!

Hemen hazırlıklar yapılmaya başlandı. Zira Kabe, kimsenin tekelinde olamazdı; onu atalan Hz. İbrahim inşa etmiş ve Allah'a kulluk etsinler diye kendisinden sonrakilere emanet etmişti. Şimdi bu emanet, ehil olmayanların elinde heba ediliyordu; onun şan ve şerefini yeniden iade edecek olan da yine, Allah Resülü'ydü. Gidecek ve orada, Allah'a kulluk vazifesinin nasıl eda edilebileceğini bizzat gösterecekti.

Bu sırada Medine'ye, Biisr İbn Süfyan gelmiş ve Müslüman olmuştu. Geri dönmek istediğinde Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) ona:

- Ey Büsr, diye seslendi. 'Gitmekte acele etme; belki hep birlikte gideriz! Çünkü biz, inşallah umre için yola çıkmak üzereyiz.'

339

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Maksat, savaş değil ibadetti; onun için yanlarına sadece vahşi

, hayvanlardan kendilerini koruyacak çapta küçük kılıçlar almışlardı.

Bu yolculukta kendilerine, kurban edilmek üzere bir kısım koyun ve develer de eşlik ediyordu. Resülullah da bunun için yanına bir deve almıştı.

Yine bir pazartesi günüydü; takvimler, altıncı yılın Zilkade ayını gösteriyordu. Hücre-i saadetlerine girerek abdest alan Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), iki kat elbise giyerek dışarı çıktı ve kapısının önündeki Kasvd'ya binerek yola çıktı. Artık yeryüzünün merkezine doğru yolculuk başlamıştı. Bu sefer yanında Ümmü Seleme validemiz vardı.

Medine'de yine İbn Ümmi Mektüm bırakılmıştı. 225 O'nunla birlikte, iki yüzü atlı olmak üzere Erisar ve Muhacirin bin dört yüz kişi bulunuyordu.v" Az dahi olsa etraftaki Arap kabilelerinden gelenler de bu kutlu kervana katılmıştı. Aralarında Ümmü Ümôra, Ümmü Men!' Esmii Binti Amr ve Ümmü .Amir el-Eşheliyye gibi hanım sahabiler de vardı. Rüyası görülmüştü ya, Kabe'ye girip de onu tavaf edeceklerinden şüphe etmiyorlardı.

Zü'l-Huleyfe'ye gelindiğinde burada öğle namazı kılındı. Ardından Efendiler Efendisi, kurbanlık olarak aynlan yetmiş kadar deveye işaret koymaya başlamıştı; kurbanlıkları kıbleye çeviriyor ve sağ yanına işaret koyuyordu. Bir kısmını kendileri yapmış, geride kalanları da Ndciye İbn Cündeb' e bırakarak onun yapmasını istemişti.

Bu sırada yeni Müslüman Biisr İbn Süfydn'ı yanına çağırarak gözcü olarak önden gitmesini söyledi. Aynı zamanda Abbôd İbn Bişr

225 Hudeybiye'ye gidilirken Medine'de Nümeyle İbn Abdullah el-Leysf'yi veya EbU Ruhm Gülsüm İbn Husayn'ı bıraktığı da ifade edilmekte, üçünü birden bırakarak İbn ÜmmiMektum'u namaz kılmakla görevlendirdiği de anlatılmaktadır. Bkz. Belazuri, Ensabu'l-Eşraf, 1/154; Salihi, Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 5/33

226 Umre için yola çıkanların sayısı bin üç yüz, bin dört yüz, bin dört yüzden biraz fazla, bin beş yüz, bin beş yüz yirmi beş, bin altı yüz, bin yedi yüz ve bin sekiz yüz şeklinde de ifade edilmektedir. Büyük ihtimalle rakamlardaki farklılık ve bin dört yüzden sonraki rakamlar, yola çıkıldıktan sonra etraftaki kabilelerden kahlan mü'minler sebebiyledir. Aynı zamanda burada, o gün genel manzaraya bakanların mü'minlerin adedini tahminen söylemeleri veya kadın, çocuk ve savaşma durumunda olmayanlan bu rakama dahil etmeyişleri de etkili olmuştur. Bkz. Salihi, Siıbülü'l-Hiida ve'r-Reşad, 5/70-71

340

Um re Seferi ve Hudeybiye

komutasında yirmi kişilik bir müfrezeyi de,22⁷ herhangi bir gelişmeye karşılık öncü kuvvet olarak gönderiyordu.

Bu arada Hz. Ömer ve Sa'd İbn Ubôde Allah Resülü'rıün yanına gelmiş, yanlanna daha fazla silah alma konusunda O'nunla konuşmak istiyorlardı. Endişeleri vardı; Kureyş'in ne yapacağı belli olmazdı. Her ne kadar ibadet maksadıyla yola çıkmış olsalar bile onların kural tanıyacak halleri yoktu. Onun için ihtiyatlı olmak istiyorlardı. Ancak bütün ısralarına rağmen Habib-i Kibriya Hazretleri, yolcu silahından başka silahlanmayı arzu etmeyecek ve her haliıkarda ibadet niyetinden taviz verilmesini uygun bulmayacaktı.

İhram ve Ona Ait Hükümler

Burada iki rekat namaz daha kıldı; her halinde ibadet neşvesi nümayandı. Esas niyet Kabe'yi tavaftı ve Allah Resülü de ihrama girdi. Niyetteki netliği ashabıyla da paylaşmak istiyordu; onun için devesinin üzerine çıkarak:

- Lebbeyk Allahümme lebbeyk. Lebbeyke la şerike leke lebbeyk. İnne'l-Hamde ve'n-Ni'mete lek; ve'l-miilke la şerike lek, diye telbiye getirmeye başladı. Ümmü Selerne Validemiz de ihram için niyet etmişti.

İlk defa karşılaşıyorlardı; ihramla da ilk defa tanışacaklardı. Resülullah'ın adımlan yakın takibe alınmış ve yaptığı her şey ashabı tarafından tekrarlanır olmuştu. Adım adım O'nu takip eden ashab-ı kiramın çoğu burada ihrama girmişti. Burada giremeyenler de Cuhfe'ye gelince girecek ve tam tekrnil ibadet neşvesine bürüneceklerdi; zira Cuhfe'ye kadar kendilerine bir kolaylığın sağlandığını biliyorlardı.

Yolculuk devam ediyordu; Beydd denilen mevkiden Beni Bekir, Cüheyne ve Müzeyne kabilelerinin yanına doğru yönelen Efendimiz'in maksadı, onları da bu yolculukta yanında görmekti, Ancak onlar, mal ve mülkleriyle meşguliyetlerini ileri sürerek umre kervanına katılmayacaklardı. Kabe'ye doğru ilerleyen mü' minl eri arkadan süzerken müminler kendi aralarında şöyle konuşuyorlardı:

227 Bu müfrezenin komutanının, Sa'd İbn Zeyd olduğu da söylenmektedir. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/574; Salihi, Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 5/34

341

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

- Muhammed bizi, silah ve mühimmat bakımından son derece hazırlıklı bir kavimle savaşmaya çağırıyor; halbuki O ve ashabı bugün, bir oturumda yenilecek deve gibiler. Muhammed ve arkadaşları bu seferden asla sağ olarak dönemezler; baksanıza yanlarında ne silah var ne de savaşmak için bir hazırlıkları!

Her halinde tebliğ ve irşad nümôyan olan Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) yolda ilerlerken Beni Nehd kabilesine mensup bir kısım insanlarla karşılaşmıştı. Konuyu hemen sohbet-i canana getirdi ve onları Allah'a iman etmeye çağırdı; müspet cevap vermiyorlardı. Kısrnet ayaklarına kadar gelmişti ama kıymet bilememişlerdi. Ancak gelip Allah Resülü'ne süt ikram etmek istediler. Allah Resülü:

- Bir müşrikin hediyesini kabul edemem, diyerek geri çevirdi.

Ancak, ashabına dönerek bunların satın alınmasını talep etti; denilen hemen yapıldı. Bugüne kadar ellerinde ne varsa yanlarına uğrayanlar tarafından gasbedilen Beni Nehd, karşılaştıkları bu civanmertlik ve inceliği hayranlık ve şaşkınlık içinde seyrediyorlardı.

Ashab-ı kiram, daha da ileri giderek Beni Nehd'in avladığı üç tane keleri onlardan satın almış ve oturup aralarında yemek istemişlerdi. Daha önceden ihrama girenlerin aklına hemen, ihramdayken avlanmanın yasak olduğu hükmü geldi ve kendilerinin bizzat avlamadıkları bu hayvanların etinden istifade edip edemeyeceklerini sordular:

- Yiyin, diyordu. Kendiniz için bizzat avladıklarınız veya özellikle sizin için avlananlar dışında her türlü kara hayvanı size helaldir; ihramlı olarak bunları yiyebilirsiniz!

Her adımda din adına yeni bir şey öğreniyorlardı; Ebva'ya geldiklerinde, kurbanlıkların başında görevli olan Hz. Naciye Allah Resülü'nün huzuruna gelmiş ve:

- Ya Resülullah, diyordu. Develerden birisi yolda kaldı; yürüyemiyor. Ne yapalım?

- Onu kes ve boynundaki ipini de kanına batır, buyurdu. Ancak onun etinden ne sen ne de arkadaşlarından herhangi biriniz yemesin; onun etini sizin dışınızdaki insanlara bırakın!

Ashab arasında EbU Katade henüz ihrama girmeyenlerdendi.

Yirmi kişilik öncü birlikle hareket etmiş ve bir hayli mesafe katet-

342

Umre Seferi ve Hudeybiye

mişlerdi. Mola verdikleri bir sırada o da oturmuş bir kenarda ayakkabısının bağını bağlamakla meşguldü. Bu sırada karşılarına bir zebra çıkıvermişti; onunla birlikte olan birliğin diğer elemanları, ihrama girdikleri için zebraya bir şey yapamıyor, bir an önce Ebu Katade'nin görerek onu avlamasını istiyorlardı. Etinin hel al olabilmesi için kendileri de ikaz edemiyor ve Ebu Katade görmeden önce zebra kaçacak diye büyük üzüntü duyuyorlardı. Nihayet zebrayı Ebu Katade de görmüştü; görür görmez hemen yayına koşup onu kaptığı gibi atının üstüne atladı. Bu sırada ok ve mızrağını almayı unutmuştu; arkadaşlarına seslenerek kendisine onları vermelerini istedi. Ancak hiçbiri buna yanaşmıyordu; zira biliyorlardı ki, zebrayı avlama konusunda ona yardım etseler, etini hiçbiri yiyemeyecekti:

- Vallahi de biz, bunun için sana yardım edemeyiz, diyorlardı.

Ebu Katade sinirlenmişti; atından aşağıya atladı ve istediği malzemeleri kendisi alarak yeniden atına bindi.

Çok geçmeden Ebu Katade, avladığı zebrayı yüklenmiş olarak ashabın yanına geldi. Sevinmişlerdi; yolculuk sırasında yine bir ikram-ı ilahi ile karşı karşıya idiler. Bir taraftan da, ihramda oldukları halde avlanmış bir kara hayvanının etini yeme konusunda şüphe duyuyorlardı; buna rağmen oturmuş ve zebra ile bir güzel karınıarını doyurmuşlardı.

Ebu Katade, ön budu Allah Resülii'ne saklamıştı. Huzura gelip de durumu kendisine anlatınca:

- Sizden herhangi biri onu gösterip de avlamasını istedi mi, diye sordu.

- Hayır, dediler. Bunun üzerine Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem):

- Onun geride kalan kısmını da yiyin; zira o, Allah'ın size olan helal bir ikramıdır, buyurdu. Daha sonra da Ebu Katade'ye döndü ve:

- Yanında ondan bir şey kaldı mı, diye sordu. Bunun üzerine Ebu Katade, zaten Efendimiz için sakladığı ön budu kendilerine takdim etti; ihramlı olduğu halde Allah Resülü de avın etinden yedi.

Hudeybiye'ye geldiklerinde ashab arasından Ka'b İbn Ucre'nin başındaki yara üzerine haşerat üşüşmüş ve onu ciddi manada rahat-

343

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

sız etmeye başlamıştı. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) yanına gelip de durumuna şahit olunca ona:

- Başında üşüşüp duran bu haşerat sana eziyet veriyor mu, diye sordu.

- Evet, cevabını alınca da:

- Senin bu kadar bitkin düşeceğini hiç düşünmemiştim, buyur-

du ve başını traş etmesine izin verdi. Ardından da şunlan tembih etti:

- Bunun için sen, üç gün oruç tut; altı fakirin karnını doyur veya kolayına geldiği gibi bir kurban kes!2²⁸

Bütün bunlar, ihramlı iken bir mü'minin nasıl davranması gerektiğini gösteren örneklerdi ve ashab-ı kiram da bunlarla ilk defa karşılaşıyordu. Her adımlarında din adına yeni bir şey daha öğreniyor ve Allah' a daha yakın bir kulolabilmek için adeta birbirleriyle yarışıyorlardı.

Güven Veren Yolculuk

Yolculuk devam ediyordu; bin dört yüz kişilik bir insan kitlesi Mekke'ye doğru yürüyordu ama kimsenin burnunun kanamasına müsaade edilmiyordu. Ne uğranılan yerlerdeki insanlar rahatsız ediliyor ne de uğranılan bağ ve bahçelerde herhangi bir talana meydan veriliyordu. Sanki yürüyenler, yeryüzüne inmiş meleklerdi. İnsanlık Hicaz'da ilk defa, hak ve adalete hassasiyetle riayet eden bir anlayışla karşı karşıya idi.

Onlar kimsenin malına göz dikmiyorlardı. Onlan uzaktan gözleyenler, bu farklılığı görüp de kendileri geliyor ve Allah Resülü'ne hediyeler takdim etmek istiyorlardı. Oğluyla birlikte ima İbn Rahda gelmiş ve Efendimiz'e iki yüz koyunla süt yüklü iki deve hediye etmişti. O da (sallallahu aleyhi ve sellern), önce:

- Allah size bereket ihsan etsin, diyerek onlara dua edecek ve ardından da bu ikrarnı ashabı arasında paylaştıracaktı.

228 Hz. Ka'b, "Sizden her kim hasta olur veya bayındaıı bir rahatsız/ık hali zuhur ederse bu durumda oruç, sadaka veya kurban olmak üzere ona fidye gerekir." (Bakara, 2/196) mealindeki ayetin kendisi hakkında naziI olduğunu söyleyecektir. Bkz. Buhari, Sahih, 4/1535 (3955); Müslim, Sahih, 2/861 (1201); Tirmizi, el-Camiu's-Sahih, 5/212 (2973); Taberi, el-Camiu'l-Beyan, 2/232

344

Umre Seferi ve Hudeybiye

Yeryüzünde hüsn-ü kabul görmenin bir emaresiydi bu ve sadece bununla da sınırlı kalmayacaktı. Her karşılarina gelen kabile bu nezih davranışı hayranlıkla temaşa ediyor ve gönlünden koparak elinde bulunan ekmek, acur ve ıtr gibi en değerli mamullerle, melek yürüyiışlü bu insanlara ikramda bulunmak istiyordu. Hatta Allah Resülii Csallallahu aleyhi ve sellern), bu yolculuk esnasında kendisine ikram edilen güzel kokulu ve içi sütlü bir bitkiyi yiyince çok hoşlanmış, aynı bitkiden tatması için onu Ümmü Selerne Validemize de göndermişti.

Mekkelilerin Tavrı

Allah Resnlü'nün ashabıyla birlikte umre yapmak üzere Mekke'ye doğru geldiğinin haberi Mekke'ye de ulaşmış ve Mekkeliler büyük bir telaş içine düşmüşlerdi; korkuyorlardı. Hiç ummadıklan bir sırada Hz. Muhammed üzerlerine geliyordu. işin ucunda savaş gözükmese de bu, psikolojik olarak acziyetlerini ortaya koyacak bir davranıştı. Onun için hemen istişare meclislerini toplayıp durumu müzakere etmeye başladılar:

- Muhammed, ordusuyla birlikte üzerimize gelip de umre yapmak istiyor; halbuki bunu duyan Araplar, daha düne kadar aramızda yaşanan savaşlara bakıp da O'nun ansızın üzerimize gelişini nasıl değerlendirirler! Vallahi de biz, can bu tende kaldığı sürece onlann Mekke'ye girmelerine asla müsaade etmeyiz, diyorlardı. Bunun yanında, 'umre yapma görüntüsüyle Mekke'ye girip askerleriyle kendilerine saldıracaklarını' ileri sürenler de yok değildi.

Konuşmalar, ne pahasına olursa olsun mii'minleri Mekke'ye sokmama istikametindeydi ve neticede bu işin organizasyonunu Safvan İbn Ümeyye, İkrime İbn Ebi Cehil ve Süheyl İbn Amr'a havale ettiler. Onlar da, kendilerine danışmadan hiçbir adım atmayacaklan konusunda Kureyş'e teminat verdi. ilk danıştıklan konu, iki yüz kişilik bir öncü kuvveti Kiiraii'l-Ganim'e gönderip başına da yavuz bir kişiyi kumandan tayin etmekti ve bu teklifkarşısında Kureyş:

- Ne güzel görüşünüz var, diye mukabele etti.

Bu karann üzerine hemen Halid İbn Velid kumandasında iki yüz atlıyı yola vurdular; bunlar, Kiirôii'l-Ganittı denilen yere uğrayacak ve Himoqulları, Beni Hôris, Beni Abdimetıôh, Beni Musta-

345

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern)

lık olarak bilinen ve kendilerine, bölgelerinde bulunan dağ sebebiyle AMbiş denilen kabilelerle ve Sakif gibi kendileriyle paralel hareket eden kabileleri savaş için hazırlıklı olmaya davet edeceklerdi. Gidilecek yer de belirlenmişti: Beldah.

Bu arada Kureyş, bilhassa Ahabiş kabilelerine izzet ii ikramda bulunmayı da ihmal etmiyordu; aralarında görev dağılımı yapmış ve başta Dôru'n-Nedue olmak üzere Safvan İbn Ümeyye, Süheyl İbn Amr, İkrime İbn Ebi Cehil ve Huuautıb İbn Abdiluzzô'tası evinde ziyafetler tertip ediyorlardı.

Adres belliydi; artık hazırlığını yapıp da yola koyulan herkes Beldah'a geliyordu. Çok geçmeden çadırlar kurulmuş ve ne pahasına olursa olsun mü'minleri buradan ileriye geçirmemeye and içmişlerdi. Kureyş kadınlarıyla çocuklar da buraya akın etmişti. Dağ başlarına da, belli aralıklarla gözcüler yerleştirmiş ve sadece kendileri duyacak kadar bir ses tonuyla gelişlerini kendilerine haber vermelerini istemişlerdi.

Onların bu hamlelerine şahit olan yeni mü' min Büsr İbn Süfyan, olup bitenlerin haberiyle birlikte Resülullah'ın huzuruna geldi. Bu sırada rnii'mirıler, Usfôn yakınlarındaki Gadiru'l-Eştôt denilen yerde bulunuyorlardı:

- Ya Resı1lullah, dedi. Şu Kureyş, Senin geliş haberini almış ve sağmal develerleçoluk çocuklarını da yanlarına alarak zırhlarını giymiş vaziyette 2ı1 Tuva'da karargah kurmuş. Seni Mekke'ye sokmamak için Allah adına yeminler edip ahitleşiyorlar. Halid İbn Velid de, iki yüz atlıyla birlikte Küraü'l-Canirrı denilen yerde bekliyor!

Onların içinde bulundukları ruh halini ve karşı koymak için daha ne gibi yollara tevessül ettiklerini olduğu gibi anlatan Hz. Büsr'ü büyük bir dikkatle dinleyen Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Allah adına yola çıkanların bu anlaşılmaz tavırlarını hayretle karşılayacak ve her defasında kılıca sarılıp şiddet ve kavgadan yana olan Kureyş'e her halukarda galip geleceğini ifade edecektir.

Yeniden İstişare ve Salatü'l-Havf

Haberler, yeni bir krizin daha sinyalini veriyordu ve Allah Resülü (saIlallahu aleyhi ve sellern), önce yolun değiştirilmesini emir buyurdu;

346

Umre Seferi ve Hudeybiye

ardından da ashabına dönerek, Allah'a hamd edip layık olduğu vechile O'nu tazim ettikten sonra şunları söylemeye başladı:

- Ey Müslümanlar topluluğu! Fikrinizi söyleyerek Bana yol gösterin; ne diyorsunuz? Kureyş, Ahabiş kabilelerine yemekler yedirerek Beytullah'ı tavaftan bizi alıkoymak istiyor; ne yapalım? Doğruca Beytullah'a yönelip ilerlernemizi ve bizi ondan alıkoymak isteyenlerle çarpışmamızı mı uygun görüyorsunuz? Yoksa şunlara yardım eden etraftaki kabilelere yönelip onların hakkından mı gelelim ki, bu durumda bizimle uğraşacak vakit bulamazlar ve Allah da, onları rezil ve rüsva eder, haklarından gelir.

- Doğrusunu, Allah ve Resülii bilir, diyordu Hz. Ebu Bekir.

Ancak ya Resülullahl Bizler savaş niyetiyle gelmedik; kimseyle savaşmak gibi bir düşüncemiz yok! Dolayısıyla biz, yolumuza devam edelim; bizi Beytullah'ı tavaftan engelleyenler olursa onlarla savaşırız.

Üseyd İbn Hudayr da benzeri şeyler söylemişti; ashabın genel olarak niyeti buydu ve hep birlikte Hz. Ebu Bekir'in söylediklerini tekrarlıyorlardı. Bu arada Mikdad İbn Esved ileri atılmış ve:

- Allah'a yemin olsun ki bizler, ya Resülullahl Beni İsrail'in Hz.

Musa'ya söyledikleri gibi Sana, 'Sen ve Rabbin git, bizler burada oturuyoruz' demeyiz; bilakis bizler, 'Sen ve Rabbin dilediğin gibi hükmünü verip yürü, bizler de Seninle birlikte savaşmaya hazırız' deriz, diyordu.

Kıvam, yerindeydi ve Allah Resülii de:

- Haydi, Allah'ın adıyla yürüyün, buyurdu. Yeniden hareket edilmişti. Nihayet Usfan'la Decnan arasındaki Gamitıı denilen vadiye kadar gelip burada konakladılar.

Diğer tarafta Halid İbn Velid, Efendimiz ve ashabımn yürürken çıkardıkları tozdan onların yerini anlamış ve Mekkelilere haber vermiş, daha sonra da atlılarıyla birlikte Gamim'e gelmişti. Mü'minlerle kıble arasında durmuş ve uzun uzadıya Resülullah ile ashabım seyretmeye başlamıştı.

Onun gelişini gören Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), önce ashabım saflara ayırarak hizaya soktu. Abbad İbn Bişr'e de emretmiş, atlı birliklerle tetikte durmalarını söylemişti. Zira bundan sonra her an yeni bir gelişmeye gebeydi!

347

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Uzun bir bekleyiş süreci başlamıştı; iki taraf da birbirini siiziiyor ama yine iki taraf da hamle yapmıyordu. Bu arada öğle namazının vakti girmişti; Habib-i Kibriya Hazretleri, Hz. Bilal'e seslenerek ezan okumasını emretti. Herkes susmuş, Garrıim'de artık Hz. Bilal'» in yanık sesi yankılanıyordu. Ezanın hemen ardından Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), kıbleye dönerek namaza durdu; ashab da arkasında saf bağlamış namaz kılıyordu. Derken namazlarını tamamlamış ve herkes yine eski tabyasına geri çekilmişti.

Bütün bunları karşılarından seyreden Halid İbn Velid, pişmanlık içinde:

- Onların üzerine saldırıp da işlerini bitirmenin tam sırasıydı; neyse ki onların, çocuklarıyla kendi nefislerinden bile kendilerine daha sevimli gelecek bir namazları daha mutlaka olacak; o zaman üzerlerine yürür ve işlerini bitiririm, diye düşünüyordu. Anlaşılan, ikindi vakti girip de namaza durdukları sırada saldıracak ve önüne geleni kılıçtan geçirecektil

Hiç de öyle olmadı; zira bu arada Cibril-i Emin gelmiş ve Resı1lullah'a semalar ötesinden yeni mesajlar getirmişti. Gelen ayette O'na:

- Ey Resülüm, diyordu Yüce Mevla, Sen müminlerin içinde olup da onlara namaz kıldıracak olursan, onlardan bir kısmı sana tabi olarak namaza dursun ve silahlarını yanlarına alsınlar. Bunlar secdeye vardıklarında, diğer kısım arkanızda beklesinler. Sonra o namaz kılmamış olan diğer kısım gelsin, sana tabi olarak namaz kılsınlar, hem ihtiyatlı bulunsun ve silahlarını da yanlarına alsınlar. Kafirler sizi silahsız ve teçhizatsız vaziyette iken kıstırıp, birden baskın yaparak işinizi bitirmek isterler.

Eğer yağmur sebebiyle zahmet çekerseniz yahut hasta düşmüş iseniz, silahlarınızı bırakmanızda bir mahzur yoktur. Bununla beraber yine de tedbiri elden bırakmayın. Muhakkak ki Allah kafirler için, zelil ve perişan eden bir azap hazırlamıştır.

Namazı tamamladıktan sonra, gerek ayakta durarak gerek oturarak, gerek yanlarınız üzerinde uzanarak hep Allah'ı zikredin. Derken, korkudan güvene kavuştunuz mu, o vakit namazı tam erkaniyle eda edin. Çünkü namaz belirli vakitlerde müminlere farz kılınmıştır.

Düşman birliklerini takip edip arkadan sıkıştırmada gevşeklik

348

Umre Seferi ve Hudeybiye

göstermeyin. Eğer siz acı çekiyorsanız, şüphesiz onlar da tıpkı sizin gibi acı çekiyorlar. Kaldı ki Siz Allah'tan, onların ümid edemeyecekleri birçok şeyleri umuyorsunuz. Allah her şeyi hakkıyla bilir, tam hüküm ve hikmet sahibidir."?

Her hadise yeni bir hükmün yerleşmesine vesile oluyordu. Peşlerinde sürekli bir iriayet eli dolaşıyor ve her adımlarında onları hayır adına yönlendiriyordu. Halid İbn Velid diğer yanda, saldırıp da işlerini bitirmek için ikindi namazını bekleye dursun Allah (celle celaluhü), mü'minleri önceden uyarmış ve nasıl hareket etmeleri gerektiğini bildirmişti.

Vakit girip de ezan okunmaya başladığında saldırı için son hazırlıklarını yapan Halid İbn Velid, kıbleye dönüp de namaza duran Resülullah'ın arkasında ashabın diğer yarısının saf tutmadığını görünce şaşırıp kalmıştı; zira ayetle anlatılan namaz hemen tatbike konulmuştu ve Resül-ü Kibriya Hazretleri, ashabıyla birlikte korku namazı kılıyordu. Buna göre ashabını ikiye ayırmıştı. Her bir tekatı bir grup ashabıyla kılarken, bir rekatlık zaman bile olsa diğer tarafta bekleyen ashab, cephede bulunmanın hakkını veriyordu.

Hudeybiye'ye Hareket

Akşam olunca Allah Resülii:

- Sağ yöne dönerek şu ağaçlıklara doğru yürüyün, buyurmuş ve "Zatii'l-Hanzal tepesini sizden kim biliyor?" diye sormuştu. Maksadı, Halid İbn Velid'in haberi olmadan yola koyulmak ve onlara olan merhametinin bir tezahürü olarak Mekkelilerle karşı karşıya gelmemekti. Büreyde İbn Husayb:

- Ben biliyorum ya Resülullah, diye seslendi. Bunun üzerine Hz. Büreyde'ye dönen Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Öyleyse düş önümüze, buyurdu. Gecenin karanlığından istifade ile yeni bir yolculuk başlamıştı; önde Hz. Büreyde, arkada İslam ordusu ilerliyordu.

Batıya doğru ilerliyorlardı; Serôui' dağlarından Asal tarafını tutmuştu Hz. Büreyde. Halid İbn Velid ise, arkadaşlarıyla birlikte gelişmelerden habersizce hala orada bekliyordu. Çok karışık ve zor

229 Nisa, 4/102-104

349

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

şartlarda ilerliyorlardı; hatta bir yere geldiklerinde Hz. Büreyde'nin ayakları yara bere içinde kalmış ve artık yürüyemez olmuştu. Bunun üzerine Allah Resülü, onun deveye binmesini ve kendilerine yolu bilen bir başkasının rehberlik etmesini söyleyecekti. Bu sefer öne çıkan Hamza İbn Amr idi; o da bir noktaya kadar gelmiş ve daha ilerisi için yolu şaşırmıştı. İstenilen yere ulaşabilmek için şimdi yeni bir rehber daha gerekiyordu. Şimdi öne çıkan isim, Amr İbn Abdinühm el-Eslemi idi; Allah Resülü'nün önüne düşmüş ilerliyordu. Şartlar çetin ve yol da karmaşıktı; çalılara takılmamak için herkes boyunlarını eğerek yürümek zorunda kalıyordu. Niyet samimi olunca, iriayet de kendini gösteriyordu. Gecenin karanlığında dolunayın ışığı önlerini aydınlatmış, en sıkıntılı anlarında yine meltem esintilerine mazhar olmuşlardı.

Bir noktaya geldiklerinde Efendiler Efendisi, ilerideki bir tepeyi göstererek:

- Şu tepe Zatiı'l-Hanzal Tepesi olmasın, diye seslendi. Hz. Amr:

- Evet ya Resülullahl Orası Zatii'l-Hanzal Tepesidir, dedi. Efen-

dimiz (sallallahu aleyhi ve sellem):

- Mirar Tepesine kim çıkarsa, Beni İsrail'in günahlarının bağışlandığı gibi onun da günahları bağışlanır, buyurdu. Böyle bir hedef gösterilir de ashab koşmaz mıydı; herkes tepeye yönelmiş yarışırcasına koşuyordu! Bu manzarayı gören Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem)'nün dudaklarından şu cümleler döküldü:

- Bu gece bu tepenin misali, Beni İsrail hakkında Allah (celle celaluhüj'ırı, "Şehrin kapısından eğilerek geçin ve girerken de, 'Affet ya Rabbi!' deyin ki hatalarınızı bağzşlayalzm!" buyurduğu kapının misali gibidir.

Zorluklar geride kalmış ve daha selametli bir yere gelinmişti. Bu sırada Efendiler Efendisi:

- Allah'tan istiğfar diler ve yine O'na tevbe ile gönülden yöneliriz, deyin tembihinde bulundu. Her adımını titizlikle takip eden ashab, hep bir ağızdan istiğfar edip tevbeye durmuştu. Sonra da Resülullah:

- Şüphesiz ki bu, İsrailoğullanna teklif edilip de onların söylemekten kaçındıkları istiğfar ve tevbe şeklidir, buyurdu. Bir müjdesi daha vardı Allah Resülü'nün: ashabına döndü ve:

350

Umre Seferi ve Hudeybiye

- Bu geceyi bu tepede geçiren herkes, mutlaka aff-ı ilahiye mazhar olacak ve bağışlanacaktır!

Hedeflenen yere gelinmişti; bir süre dinlenecek ve karınlarını doyuracaklardı. Ancak, yanan ateşleri Kureyş'in görüp de üzerlerine gelmesinden çekiniyorlardı. Gelip de bu endişelerini Allah Resı1lü'ne açtıklarında Resı1lullah:

- Onlar sizi asla göremeyecekler, buyurdu.

Sabahın ilk ışıklarıyla birlikte Allah Resı1lü (sal1al1ahu aleyhi ve sellem), burada ashabına sabah namazını kıldırdı. Aynı zamanda, kızıl develi bir kişi hariç bu tepede geeeleyen herkesin aff-ı ilahiye mazhar olup affedildiklerinin müjdesini verdi. Ashab arasında büyük bir sevinç yaşanıyordu. Ancak akıllara, affedilmeyen kızıl develi bu talihsiz adam takılmıştı. Bu adam, ashab arasına katılan ve devesini kaybetmiş Damreoğullarından biriydi. Kendisine durum anlatılıp da Allah Resülü'nün huzuruna gelmesi teklif edildiğinde bunu da reddedecek ve devesini bulmasının her şeyden daha önemli olduğunu söyleyecekti. 230

Hudeybiye ve Su ile Gelen Bereket

Yolculuk yine devam ediyordu. Nihayet, Hudeybiye denilen mevkiye yaklaştıklarında, hiç beklemedikleri bir durumla karşı karşıya kaldılar. Kasva çökmüş, her türlü çabaya rağmen bir türlü ayağa kalkıp yürümüyordu. Kasva'nın çökmesine ve ashab-ı kiramın onca gayretlerine rağmen bir türlü hareket etmemesine Allah Resı1lü de bir anlam verememişti. Ashab-ı kiram:

- Kasva inat etti, dediklerinde hemen:

- Hayır! Kasva inat etmedi; onun böyle bir adeti yoktur; ancak

onu, vaktiyle til ashabını Mekke'ye girmekten alıkoyan aynı Zat alıkoydu, buyurdu. Zira kainatta tesadüfe yer yoktu ve O'nun için her hareket, Allah tarafından kendisine bir mesaj anlamına geliyordu. Aynı zamanda bu durum, Mekke'ye yürüyüp de sonucu belli olmayan hadiseler zinciriyle karşılaşmaktan daha iyiydi. Zira iyice ger-

230 o gün bu adamın, devesini ararken bir uçurumdan düştüğü ve bedeninin de, yırtıcı hayvanlar tarafından parçalanıp yenildiği anlatılmaktadır. Bkz. Vakıdi, Megôzi, 1/585; Salihi, Siibülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 5/40

351

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

ginleşen bu atmosferde, çok fazla kan dökülme ihtimali vardı; bir de o güne kadar Müslüman olduğu halde kendilerini Mekke'de gizleyerı ve bu sebeple durumlarını, Medine'deki ashabın da bilmediği mü'minler vardı. Bu durumda kılıçlara sarılıp da savaşla karşı karşıya kalındığında ashab-ı kiramın, farkına varmadan başka bir mii'mini öldürme ihtimali vardı. Aynı zamanda Mekke'de, yarın İslam'la tanışacak potansiyel mü'minler bulunuyordu; onların ya kendileri ya da nesillerinden pek çok insan Allah Resülü'ne sadakatlerini bildirecek ve O'nun yolunda ölümüne mücadele edeceklerdi. Öyleyse zemin, her haliıkarda sulhun aranması gereken bir zemindi ve Allah Resülü de:

- Muhammed'in nefsi, yed-i kudretinde olana and olsun ki bugün Benden, içinde Allah'ı tazim olan ne türlü bir plan istenirse istensin onu mutlaka kabul edeceğim, buyurdu. Sulh peygamberi, yine sulhu tercih ediyordu.

Mesajı alan Allah Resülü (sallallalıu aleyhi ve sellern), Kasva'nın yönünü değiştirerek onu kaldırmak istedi. Aynen tahmin edildiği gibiydi; Kasva kalkmış ve yürüyordu! Bu hareket, anlaşılan mesajın doğruluğunu da tasdik eder mahiyetteydi.

Artık Hudeybiye'nin en uzak noktasına kadar gelinmişti; hava oldukça sıcaktı ve insanların suya ihtiyacı vardı. Aynı zamanda gelişmeler, bir müddet burada kalmacağını gösteriyordu. Bu sebeple Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), içinde bir miktar su bulunan bir kuyunun yanına gelip burada konakladı. Zaten yakında başka bir kuyu da yoktu!

Resı1lullah'ın konakladığı yer, Harem'in dışında kalıyordu; ancak Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Mekke Haremi'nin içine giren yere kadar geliyor ve namazlarını hep burada kılıyordu. O günün ikindi vakti girmiş ve Resülullah da, bir aralık abdest almak için eline ibrik almıştı; abdest alıyordu! Ancak O abdest alırken ashab-ı kiram etrafında toplanmış O'na bakıyorlardı. Ortada bir gariplik vardı ve sordu:

- Size böyle ne oluyor?

- Mahvolduk ya Resülullah, diyorlardı. Allah Resülii (sallallalıu

aleyhi ve sellem) onlara döndü ve:

- Ben, sizin aranızda olduğum sürece sizler mahvolmazsınız,

352

Umre Seferi ve Hudeybiye

buyurdu. Gönülde Resülullah olduğu sürece kim mahvolurdu ki! Ancak meseleyi olduğu gibi ortaya koymak gerekiyordu; onun için: - Ya Resülullah, diyorlardı. Yanımızda, Senin elindekinden başka ne abdest alacak ne de içecek bir yudum suyumuz var!

Susuzluk son kerteye gelmişti ve anlaşılan ashab, ResUlullah'tan bir mucize bekliyordu. O da (sallallalıu aleylıi ve sellern), önce ibrikteki suyu bir kabın içine boşaltmalarını söyledi; ardından da mübarek parmaklarını bu kabın içine sokup dua etmeye başladı. Sonra da:

- Haydi alınız; buyurun! Bismillah, dedi.

Ashab-ı kiram hazretleri, büyük bir dikkatle olacakları beklemeye durmuştu, Aman Allah'ıml Bir de ne görsünler; Resfılullah'ın parmaklarından su akıyordu!

Eline kırbasını alan koşuyordu! Kana kana bu sudan içmiş, abdest almış ve hayvanlarını da sularnışlardı.F" Hudeybiye'de yüzler yeniden gülmeye başlamıştı; kırbalar da dolmuş, bir süreliğine de olsa su ihtiyaçlarını gidermişlerdi. Gelişmeler karşısında tebessüm eden Resfıl-ii Kibriya Hazretleri de ellerini açmış:

- Allah'tan başka ilah olmadığına ve Benim de O'nun Resülii olduğuma şehadet ederim, diyor ve Rabbine hamd ediyordu.f>

Yağmur Bereketi ve Bir Uyarı

O gece Hudeybiye'de gönülleri ferahlatan bir rahmet yağmış, böylelikle kuruyan otlara can gelmiş, susuzluktan bitkin düşen haşerata da ümit olmuştu. Mü'minler için de bu, rahmet-i ilahiyenin bir tezahürü anlamına geliyordu. Ancak herkes aynı ölçüde hassasiyet gösteremiyor ve tam zamanında gelen bu bereketi, sebeplere izafe ederek onu gerçek manada gönderen Kudreti göremiyorlardı. Bilhassa Abdullah İbn Übeyy İbn Seliıl gibi duruşu netleşmemiş olanlar:

23¹ Hadiseyi rivayet eden Hz. Cahir'e, "O gün kaç kijiydiniz?" diye sorulduğunda önce, "Yüz bin dahi olsaydık o Sıl hepimize yeterdi!" diyecek ve o günkü sayılannın bin beş yüz olduğunu söyleyecekti. Bkz. Buhari, Sahih, 4/1526 (3921); Ahmed b. Hanbel, Müsned, 3/329 (ı4562); Darimi, Sünen, 1/27 (27)

23² O gün Hudeybiye'de, su ile ilgili başka mucizeler de gerçekleşecektir. Bkz. Buhan, Sahih, 3/1311 (3384), 4/1525 (3919); Ahmed b. Hanbel, Müsned, 4/290; İbn Hibban, Sahih, 11/126 (4801); Salihi, Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 5/73

353

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

- Bu, sonbahar aylannda olagelen tabii bir hadisedir; onu bize Şi'ra yıldızı indirmiştir, diyorlardı. Üst üste bu kadar ihsanla serfiraz olup dururken, her şeyi kendilerine bahşeden Yüce Kudreti görmemezlik olamazdı.

Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), sabah namazım kıldırdıktan sonra ashabına döndü ve onlara:

- Biliyor musunuz, Rabbiniz size ne söylüyor, diye sordu. Nebevi terbiyenin yoğurduğu mümtaz insanların, böyle bir soruya nasıl cevap verecekleri belliydi:

- Allah ve Resülii en iyisini bilir!

Söz yine kendisine gelmişti ve O da, meseleyi yine genelleyecek ve kimseyi ineitmeden esas maksadını anlatacaktı. Önce:

- Allah (celle celaluhü) buyurdu ki, diye başladı sözlerine. Belli ki yine Cibril-i Emin gelmiş ve gökler ötesinden yeni haberler getirmişti. Her yeni hadise karşısında ilahi talimata göre hareket etmeyi itiyat edinen sahabe cemaati pür-dikkat Resülullah'ı dinlemeye durmuştu. Resülullah sözlerine şöyle devam etti:

- Kullarım arasında kimi mü' min kimi de kafir olarak sabaha çıkmıştır; mü'min olarak sabahlayanlar, "Allah'znfazlı ve rahmeti vesilesiyle üzerimize yağmur yağdırıldı" diyenlerdir ki Bana inanmış ve yıldızları da inkar etmişlerdir! "Şu yıldızlar sebebiyle bize yağmur yağdı" diyenler ise onlar, Beni inkar edip yıldızlara mü'min olan talihsizlerdir!

Böylelikle kimseyi rencide edip perdeyi yırtmadan bir yanlışı daha tashih ediyor ve sebeplere takılıp da Müsebbibü'l-Esbab'ı görememe gibi bir yanlışlığa düşmemeleri için ashabım uyarmış oluyordu.

Bu arada ashab arasından Amr İbn Salim ve Büsr İbn Süfyan, Allah Resülü'ne koyun ve deve hediye etmişlerdi. Daha sonra Hz. Amr, benzeri bir hediyeyi yakın arkadaşı olan Sa'd İbn Ubade'ye de ulaştıracak ve o da, gelip bunu Allah Resülü'ne takdim edecekti. Bunun üzerine Efendiler Efendisi:

- Amr, şu sürüleri de bize hediye etti; Allah Amr'ın bereketini artırsın, diye dua etti. Ardından da gelen hediyelerin kesilerek etlerinin ashab arasında taksim edilmesini emretti; bizzat kendisine hediye edilen koyun ve develerin etinden kendisi de diğerleri kadar

354

Umre Seferi ve Hudeybiye

bir payalıyor ve böylelikle sıkıntılı zamanlarda birlikte olduklan gibi aynı zamanda bolluk anlarında da yüreklerinin birlikte attığının mesajını veriyordu.

Diyaloğun Meyvesi

Derken Allah Resülii'nün bulunduğu yere, aralarında Amr İbn salim, Hırôş İbn Ümeyye, Harice İbn Kiirz ve Yezid İbn Ümeyye gibi isimlerin bulunduğu bir heyetle birlikte Büdeyl İbn Verka çıkageldi; hepsi de Huzôa kabilesine mensuptu. Huzaa ise, Müslüman olsun veya olmasın her zaman Allah Resülii'ne sırdaş olan bir kabileydi; insanlık ortak paydasında aralarında bir diyalog söz konusu idi. Tihame bölgesinde olup biten her şeyi Allah Resülü'ne bildirir, böylelikle bir nevi istihbarat görevini yerine getirirlerdi. Şimdi ise, en kritik bir noktada bu diyalog semere vermiş, durumdan vazife çıkaran Huzaa hey' eti Allah Resülü'nün imdadına koşmuştu.

Selam verdikten sonra Büdeyl söze başladı:

- Biz, Senin kavmin olan Ka'b İbn Lüeyy ve .Amir İbn Lüeyy kabilelerinin yanından geliyoruz, diyordu. Onlar, Ahabiş olarak bilinen çevre kabileleriyle kendilerine bağlı bulunan daha başka kabileleri Sana karşı harekete geçirmişler; beraberlerine yavrulu develerle çoluk ve çocuklannı da alarak Hudeybiye sularının olduğu yere gelip yerleşmişler! Allah adına yeminler vererek, önde gelenlerini kurban vermedikçe Seninle Beytullah arasından çekilmeyeceklerini söylüyorlar!

Büyük bir dikkat ve sabırla Büdeyl'in sözlerini dinledi Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern). Gelenler, Kureyş'in haberini getirdikleri gibi aynı zamanda Resülullah'ın bilgilerini de onlara taşıyacaklardı. Aynı zamanda bu, sulh çizgisinde Kureyş'le ilk defa bir araya gelmenin bir işaretiydi. Onun için esas maksat, olanca netliğiyle ortaya konulmalı ve Müslüman olmanın onurunu da koruyarak bir anlaşma zemini bulunmalıydı:

- Biz kimseyle savaşmak için gelmedik, diye başladı sözlerine Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern). Biz, sadece Beytullah'ı tavaf etmek için yola çıktık; kim bizi ona yürümekten alıkoymak isterse onunla savaşınz! Zaten her fırsatta kılıca sanlıp savaşmak Kureyş'i büyük bir zarara uğratmış, onlan perişan etmiştir! Şayet dilerler-

355

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

se onlara, kendilerini emniyette görebilecekleri bir süre veririm ve onlar da insanlarla aramıza girmekten -ki diğer insanlar onlardan daha çoktur- geri dururlar; şayet o insanlar Bana galip gelirlerse -ki zaten onlann da istediği budur- ne ala. Eğer Benim davam o insanlara üstünlük sağlarsa o zaman da onlar, dilerlerse diğer insanların da tercih ettiği dini seçerek İslam'a girerler, isterlerse kılıca sanlıp Benimle savaşırlar; hem bu süre içinde dinlenmiş de olurlar! Şayet bütün bunlara olumsuz yaklaşırlarsa, işte o zaman şu başım gövdemden ayn1mcaya kadar bu davam uğruna bütün cehdimi ortaya koyacağım; muhakkak ki Allah (celle celaluhü) da, hükmünü İCra edecektir!

Resül-ü Kibriya'yı büyük bir dikkatle dinledikten sonra:

- Söylediklerini aynen Kureyş'e ileteceğim, diyen Büdeyl ve arkadaşları Allah Resülü'nün yanından ayrılıp doğruca Kureyş'in yanma gittiler. Onlarm kendilerine doğru geldiklerini görenler:

- Büdeyl ve arkadaşları geliyor; büyük ihtimalle ağzınızı yoklayıp sizden istihbarat toplamak maksadıyla aranıza geliyorlar! Sakın ola onlara bir tek kelime bile sormayın, diyorlardı. Bir anda ortalık buz gibi oluvermiştil Durumun nezaketini fark eden Büdeyl, onların suskunluğuna karşılık çaresiz söze başladı:

- Bizler, Muhammed'in yanından geliyoruz, dedi. Onların haberlerini size vermemizi istemez misiniz?

Buz gibi hava hala dağılmamıştı; üstüne üstlük İkrime İbn Ebi Cehil ve Hakem İbn As ileri atılmış ve burunlanndan soluyarak:

- O'nun hakkında bize vereceğin herhangi bir bilgiye hiç ihtiyacımız yok, demişlerdi. Ancak O'na, aramızda tek bir adam bile kalmayıncaya kadar mücadele edip bu yıl O'nun Mekke'ye girmesine izin vermeyeceğimizin haberini verebilirsin!

Böylelikle onlar, çıktıkları yolda sonuna kadar kararlı olduklarını göstermek istiyor ve her türlü alternatife kapalı olduklarını göstermiş oluyorlardı. Ancak hepsi aynı düşüneeye sahip değildi; Urve İbn Mes'iid ileri atıldı:

- Büdeyl'in anlatacaklannı dinlemek lazım; şayet hoşunuza giderse kabul eder, hoşlanmazsanız reddedersiniz, diyordu. Bunun üzerine Safvô.n İbn Ümeyye ve Hôris İbn Hişôm Büdeyl' e dönerek: - Anlat bakalım; görüp de işittiğiniz şeyler nelerdi, diye sordu-

lar.

356

Umre Seferi ve Hudeybiye

Nihayet konuşma fırsatı vermişlerdi; öyleyse bu fırsatı en iyi şekilde kullanmak gerekiyordu:

- Sizler Muhammed konusunda acele edip fevri karar veriyorsunuz, diye söze başladı Büdeyl. Çünkü O, savaşmak maksadıyla değil, umre yapmak için yola çıkmıştır!

Büdeyl, Resülullah'tan duyduklarını teker teker anlatınca meclisin havasında yeniden bir değişiklik meydana gelmişti; Bedir, Uhud ve Hendek'in acıları hala zihinlerdeki tazeliğini korurken çıkılan bu yeni yolda sanki, savaştan başka bir alternatif daha kendini gösterir olmuştu! Onun için tecrübeli Urve yeniden ileri atıldı:

- Ey Kureyş, diyordu. Sizler hiç benden kuşkulanıp şüphelenir misiniz?

- Hayır, diyorlardı. Belli ki bu sözüne bir hüküm bina edecekti

Urve. Ardından, aralarında şöyle bir konuşma geçti: - Sizler benim babam yerinde değil misiniz?

- Evet, öyle!

- Ben de sizin oğlunuz gibi değil miyim?

- Evet, bu da doğru!

- Hani bir gün benim, bizzat kendim, çocuklarım ve bana itaat

edenlerle birlikte size yardım etmek için koşup da Ukaz'daki insanları sizden nasıl uzaklaştırdığımı hatırhyor olrnalısınızl-s"

- Evet, doğru; öyle yapmıştın! Aramızda kimse senin samimiyetinden asla şüphe duymaz!

- Öyleyse bugün ben size bir tavsiyede bulunayım; bilirsiniz, sizi çok severim; iyiliğinize olacak hiçbir şeyi sizden gizlernem! Biideyl size, aslında çok isabetli ve akıllıca bir planla gelmiştir; bunu ancak, aklı başında olmayan cahiller gözardı eder! Onları kabul edin! Beni de, bütün bunların doğru olup olmadığını araştırmak için gönderin ki size işin gerçek yüzünü bildireyim. O'nun yanında neler olup bittiğine bir bakayım ve sizin bir casusunuz olarak gidip O'ndan size yepyeni haberler getireyim!

233 Urve İbn Mes'üd'un annesi, Kureyş'li Sübey'a Binti Abdişems'in kızıydı ve "Benim annem sizlerdendir ve bu yönüyle ben de sizin bir nevi oğlunuzum" manasında bunu söylüyordu. Bkz .. İbn Hişam, Sire, 4/280; Taberi, Tarih, 2/118

357

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Urve İbn Mes'fıd

Kaybedilecek bir şey yoktu ve Kureyş, Urve'nin teklifini olumlu bularak Allah Resülü'ne göndermişti. Gelir gelmez:

- Ya Muhammed, diye seslendi. Ben, Ka'b İbn Lüeyy ve Amir İbn Lüeyy'i, yanlarında sağmal develeri ve çoluk çocuklarıyla birlikte Hudeybiye sularının başında bırakıp da geldim; Ahabiş kabileleriyle onlara itaat eden diğer insanlar da onlarla birlikte Sana karşı birleşmiş durumdalar! Aslan postu giymiş ve Sen onları ezip geçmedikçe, Beytullah'la aranızdan çekilmemeye Allah adına and içmekteler! Bu durumda siz, şu iki şeyden birisini tercih etme durumundasınız: Ya kavmini çiğneyip geçecek, onları yok edeceksin ki -Senden önce kendi kavmini ve ailesini çiğneyip de yok eden kimse duyulmamıştır!- ya da şu etrafında gördüğün insanlar Seni tek başına bırakıp Seni hüsrana uğratacaklardırl Vanahi de ben, Senin etrafında şerefli kimseler göremiyorum: onların çoğu, nereden geldikleri belli olmayan toplama insanlar! Onların ne yüzlerini tanıyorum ne de nesepleri hakkında bir bilgiye sahip olabiliyorum! Şayet savaşacak olursan, bunların hepsi Senin etrafından dağılıp gidiverirler ve Sen de, onların eline esir düşersin; Senin için bundan daha ağır ve şiddetli ne olabilir ki!

Urve'nin sözleri yenilir yutulur cinsten değildi ve o ana kadar Allah Resülü'nün arkasında büyük bir edeple gelişmeleri takip eden Hz. Ebü Bekir'in sabrını taşırmıştı; kaçmak da ne kelimeydi! Orada bulunanların hepsi kütükte doğranır gibi lime lime olmadan hiç kimse, Allah Resülü'nün tek bir kılına bile dokunamazdı. Öyleyse Urve'nin ağzının payı verilmeliydi; hem de anladığı dilden! Sair zamanlarda Allah Resülü'nün yanında ağzını bile açmaktan haya eden edep insanı Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh) bulunduğu yerden:

- Sen, Lar'ın eteklerinde sürünmene bak, diye gürleyiverdi. 'O'nu yalnız bırakıp da kaçacak olanlar bizler miyiz!

Onun bu çıkışı, aynı zamana ashab-ı kiramın da yüreğine su serpmişti; zira duygularına tercüman oluyordu!

Urve beklemediği bu çıkış karşısında şaşkına dönmüştü! Ancak sesin sahibini tanımamıştı; zira ashab-ı kiram hazretleri yüzlerini de kapatmışlardı. Sesin geldiği yöne doğru döndü ve:

358

Um re Seferi ve Hudeybiye

- Bu da kim, diye sordu. Etraftakiler:

- Ebü Bekir, diyorlardı. Ebü Bekir adını duyunca Urve durak-

sadı; aklına, öldürdüğü bir adama karşılık onun diyetini ödeyeceği sırada Hz. Ebü Bekir'den istediği yardım geldi. Zira o gün, en yakın dostları bile kendisine ancak iki veya üç deve yardımda bulunurken Hz. Ebü Bekir, on deve ile elinden tutmuş ve onu büyük bir sıkıntıdan kurtarmıştı. Onun için döndü ve:

- Allah'a yemin olsun ki, dedi. Şayet bana olan o henüz karşılığını ödeyemediğim iyiliğin olmasaydı mutlaka sana cevap verirdim!

Ashab-ı kiramın dikkatlerinden kaçmayan bir husus da, Urve' nin her konuşmaya yeltenişinde, Allah Resi'ılü'nün sakal-ı şeriflerine el uzatıp onu sıvazlamak istemesiydi. Onun bu halini gören ve Hendek günü gelip de Müslüman olan Muiiire İbn Şu'be,z34 eli kılıcının kabzasında olduğu halde Allah Resülü'nün yanı başında bekliyor, Urve'nin her el uzatmak isteyişinde kılıcının kabzasıyla eline vurarak:

- Şu kılıç karnına işlemeden önce elini Resülullah'ın sakalına uzatıp dokunmaktan vazgeç; zira O'na, asla bir müşrik eli dokunamaz, diyordu.

Her hareketine mukabil Hz. Muğire'nin aynı hamleyi yapması Urve'yi öfkelendirmişti; ona döndü ve:

- Yazıklar olsun sana; ne kadar da katı ve kaba bir adarnmışsm, diye çıkıştı. Sonra da Allah Resülü'ne dönerek:

- Şu başıma gelenlere bak! Ashabın arasında bana bu eziyeti veren de kim, diye sordu. Ve ekledi.

- Vanahi de aranızda ondan daha kötü ve daha şerir birisi olduğunu sanmıyorum!

Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) tebessüm ediyordu; sanki Urve'ye, dünkü arkadaşınm bugün hangi seviyeye ulaştığını göstermek istercesine:

234 Muğire İbn Şu'be, Arapların dahi olarak saydıklan dört isimden birisi ve en meşhurlanydı. Hendek savaşı devam ederken Müslüman olup Medine'ye hicret etmişti. Urve'nin geldiğini görür görmez kılıcını kuşanmış ve yüzünü de kapatarak Allah Resülii'nün yanı başında nöbet tutmaya başlamıştı. Bkz. İbn Esir, Usudu'l-Ğabe, 3/39-40; İbn Hacer, Bidaye, 8/53

359

Efendimiz (sal1allahu aleyhi ve sellem)

- Bu, kardeşinin oğlu Muğire İbn Şu'be'dir, buyurdu.

Muğire'yi tanımamak olur muydu? Zeka ve kiyaset açısından Arap yarımadasında ondan daha etkili kimse yoktu. Bir insan, ancak bu kadar değişebilirdi! Şaşkınlık ve hayranlıkla süzdü önce; ardından da:

- Sakif kabilesinin düşmanlığını sonsuza kadar aramızda yeşerten sen değil miydin, dedi.

Bunu o, altta kalmamak ve ona da bir şey demiş olmak için konuşuyordu. Yoksa, bu kadar seri ve etkili değişim, Urve'yi can evinden vurmuştu. Sadece Hz. Muğire değil, ashab-ı kiramın hal ve tavırlarını süzüyor ve insanlık adına gelinen noktayı hayranlıkla seyrediyordu. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)'in fem-i mübareklerinden çıkan tükiirüğü bile yere düşürmüyorlardı! Bir işin yapılmasını işaret buyurduğunda hep birlikte onun için koşturup birbirleriyle yarışa girişiyor, abdest almak istediğinde her biri, eline su dökmek için azami gayret gösteriyordu. Mübarek saç tellerini bile yere düşürmemek için itina gösteriyor, azametinden dolayı cemal-i vechiyesine keskin nazarlarla bakamadıkları Allah Resülü'nün huzurunda edep ve hayadan, ihtiyaç olmadıkça sükütu tercih ediyor, ihtiyaç olduğunda ise en alt perdeden konuşuyorlardı.

Nihayet konuşmalar uzayıp gitmiş ve Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Urve'ye de Büdeyl'e söylediklerini tekrarlamıştı; maksadı, kimseyle savaşıp da kan dökmek değil, sulh zeminini bulup ashabıyla birlikte umre yapmaktı!

Urve'nin Yorumları

Ashab-ı kiramın hal diliyle gönül şivesi Urve'yi on ikiden vurmuştu, Kureyş'in yanına döner dönmez:

- Ey kavmim, diye başladı sözlerine. Manzarayı iyi okuduğu, havayı isabetle teneffüs ettiği her halinden belliydi. Sözün büyüsünden çok halin yanıltmaz mesajı eritmişti onu. Sonra şöyle devam etti:

- Bugüne kadar ben, Kisra, Kayser ve Necaşi gibi nice krallara elçi olarak gittim; ancak valIahi de ben, halkı arasında kendisine itaat konusunda ashab-ı Muhammed gibi bu kadar duyarlı olan

360

Umre Seferi ve Hudeybiye

bir başkasını görmedim! Vallahi de ben, hiçbir melikin, Muhammed kadar tazim gördüğüne şahit olmadım; halbuki o melik de değil!

Allah'a yemin olsun ki, ne zaman yere tükürecek olsa, tiikiiriiğü yere düşmeden önce ashabından birileri avuçlarını açıyor ve onu yüzlerine gözlerine sürüyorlar; bir şeyin yapılmasını ernrettiğinde, onu yerine getirmek için birbirlerini ezercesine koşturuyorlar; abdest almak istediğinde, O'nun abdest suyundan bir damla alabilmek için neredeyse birbirleriyle kavga edecek kadar gayret gösteriyorlar; saçının bir tek telini bile yere düşürmemek için azami dikkat sarf ediyorlar; O konuştuğu zaman, bulunduğu ortamda kimse ses çıkarmıyor; O'na olan hürmetlerinden dolayı yüzüne bile bakamıyorlar; izin almadan hiç kimse O'nun yanında konuşmuyor; O, izin verirse konuşuyor, vermezse sesini bile çıkarmıyor!

Size gerçekten makul bir plan sunuyor; gelin onu kabul edin!

Ben onları iyi tetkik ettim; şunu bilin ki, şayet kılıçtan başka bir seçenek sunmazsanız, bu konuda ölümüne size karşı koyarlar! Ben öyle bir topluluk gördüm ki, liderlerini Beytullah'ı ziyaretten engellemeniz durumunda başlarına nelerin geleceğini hiç umursamazlar; O'nun yanında gördüğüm kadınlar bile, uğrunda canlarını vermedikçe size O'nu asla teslim etmezler! Ona göre iyi düşünün ve kararınızı verin!

Ey kavmim! Ben sizi uyarıp sadece hatırlatıyorum; gelin, size yapılan bu teklifi kabul edin! Yoksa ben, yanında kurbanlıklarıyla gelip de şanına yakışır yücelikte Kabe'yi tazim edip ziyarete gelen ve bunu yaptıktan sonra da ayrılıp gideceğini ifade eden bir adamı yolundan çevirdiğinizde, başkalarının da desteğini kaybedeceğinizden korkuyorum.

Anlaşıldığı üzere, Urve gerçekten de etkilenmişti ve kavmine karşı konuşması da bir o kadar etkiliydi; ikilem içinde kalmışlardı! Önce derin bir sessizlik hakim oldu meclise. Sonra bu sessizliği bozan şu ses yükseldi aralarından:

- Böyle konuşma ey EM Ya'fürl Hem, senden başkası hiç böyle konuşuyor mu? Ancak biz, her halükarda bu yıl O'nu kabul edemeyiz; belki gelecek yıl için gelebilir!

Urve'yi tatmin edecek sözler değildi bunlar ve:

- Bu durumda başınıza bir musibet geleceğinden endişe ederim,

361

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

dedi ve adamlarını da alarak Tôif'« geri döndü. Kureyş adına beklenmedik bir kayıptı bu; surda bir delik açılmış, cephede ilk muhtemel bozguna kapı aralanmıştı!

Hal Dili Adına Yen Biri Üslup

Zihinler iyice karışmış ve Kureyş arasında tam bir belirsizlik hüküm sürmeye başlamıştı. Her giden, aynı duygularla geri dönüyordu ve bunu gören Ahabiş kabilelerinin reisi Huleys İbn Alkame: - Bana müsaade edin; bir de ben gidip bakayım, diyerek Ku-

reyş'ten müsaade istedi.

- Olur, bir de sen git, diyorlardı. O da kalktı ve Resülullah'ın bulunduğu yere doğru ilerlemeye başladı.

Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), muhataplarını çok iyi tanıyordu ve ufkuna Huleys'in doğduğunu görünce ashabına dönerek: - Şu gelen, filan kavimden falandır ve o, Allah'a saygılı ve kurbanlık develeri de önemseyen biridir; onun için kurbanlıkları öne çıkarın, buyurdu.

Yine denilenler yapılmış ve anında kurbanlık develer, telbiye ve tekbirlerle Huleys'in geldiği tarafa doğru sürülmüştü.

Yanlarına yaklaşıp da boyunlarında kurbanlık olduklarını gösteren işaretleri ve on beş gün gibi uzun bir süredir bağlanıp da hapsedilmekten dolayı tüylerinin döküldüğünü, inleyerek perişan ve dağınık halde develerin kendilerine doğru geldiğini gören Huleys, farkına bile varmadan:

-- Sübhanallah, diye çığlık kopardı. Bu insanların Beytullah'a gitmelerine engelolmak hiç de doğru değil; Lahm, Cüzam, Kinde ve Hımyer halkı gelip de haccedebildikleri halde Abdulmuttalib'in oğluna engelolmaya Allah razı olmaz! Bu insanların, Beytullah'a girmelerine engelolunamaz! Kabe'nin Rabbi'ne yemin olsun ki Kureyş helak olmuştur; baksanıza, adamlar sadece umre için geliyorlar!

Gördükleri karşısında kendini tutamayıp da heyecanlarını böyle dile getiren Huleys'i uzaktan takip eden Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) de:

- Evet, aynen dediğin gibi ey Kinaneoğullarının kardeşi, diye mukabelede bulunuyordu.

Umre Seferi ve Hudeybiye

Huleys, ilerleyip Resfılullah ile konuşmaya bile gerek duymadan geri dönüyordu. Kureyş'in yanına gelir gelmez de:

- Ey Kureyş, diye seslendi onlara. Sesinin tonunda, "Bu kadarı da olmaz" dereesine bir tını vardı. İnsaflı ve kadirşinas bir tutumla şöyle devam etti:

- Ben öyle şeyler gördüm ki, onları yolundan alıkoymanın imkanı yoktur; kurbanlık develer, uzun zamandır bağlanıp hapsedildiği için tüylerini yemişler ve uzun zamandır Beytullah'ı tavaf için ihrama girmiş oldukları için de insanlara haşerat musallat olmuş! Vallahi de sizinle biz, ne hakkını verip de ona olan hürmetlerini sunmak için Kabe'ye gelenleri Beytullah'ı tavaftan alıkoymak ne de kurbanlıkların yerine ulaştırılıp da orada salınmasına engel çıkarmak maksadıyla anlaşma yapmıştık!

Allah'a yemin olsun ki, ya O'nunla geliş gayesi arasına girmekten vazgeçersiniz ya da ben Ahabiş kabilelerinin tamamını da yanıma alarak dağıtır ve geri dönerim!

Huleys'in söyledikleri de Kureyş1ilerin hoşlarına gitmemişti:

- Hele bir dur, diyorlardı. Kendi aramızda, bizim de hoşumuza gidecek bir konuda ittifak edeceğimiz ana kadar biraz bekle! Hem sen, badiyede yaşayan bir adamsın; bu türlü şeylerden anlamazsın! Muhammed tarafından gördüklerinin hepsi de bir tuzaktır!

Küfür aynı küfürdü; onun zemininde mantık ve muhakeme olmadığı gibi muhatabını mesnetsiz karalama da, onun için her zaman başvurulan bir yoldu ve Kureyş bugün onu yapıyordu. Ancak, ardı ardına yaşanan bu gelişmeler de, adım adım takip ediliyordu. Bu sefer, insanların anlatılanlardan etkilendiğini gören ve daha farklı bir sonuç bekleyen Mikrez İbn Hafs ileri atıldı ve:

- Bırakın, bir de ben gideyim, dedi. Ona da 'olur' demişlerdi.

Bu sefer de Mikrez'in gelişini gören Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Bu adam hain ve facir birisidir, diyerek ashabını uyaracak ve benzeri konumda bulunanların muhataplarını ne kadar yakından tanımaları gerektiği hususunda fiilen ashabına ders verecekti. Zira Mikrez, Bedir Savaşı'nın devam ettiği sıralarda Beni Bekir kabilesinin efendisi Amir İbn Yezid'in üzerine ani bir baskın yapıp onu öldürmüş ve ondan sonra da hep bu türlü hıyanetleriyle tanınır olmuştu.

Efendimiz (sallallalıu aleylıi ve sellem)

Efendimiz'in Elçileri

Hadise hala belirsizliğini koruyordu ve Allah Resülü (sallallalıu aleylıi ve sellem) bir adım atarak ashabı arasından Hırôş İbn Ümeyye'yi, Sa'leb adındaki kendi devesini vererek Kureyş'e gönderdi; maksadı, savaş niyetinde olmadığını ve sadece umre maksadıyla geldiğini bir daha anlatmaktı.

Hz. Hıraş gelir gelmez İkrime İbn Ebi Cehil, kılıcını çektiği gibi devenin ayaklarına indiriverdi; o kadar kin ve nefretle doluydu ki neredeyse Hz. Hıraş'ı da öldürecekti. Onun bu kadar öfkeli olduğunu gören Ahabiş kabileleri hemen müdahale ederek Allah Resülü'niin elçisini öldürmesine müsaade etmediler ve Hz. Hıraş'ı serbest bırakarak geri gönderdiler. Bunun üzerine Hz. Hıraş da, hemen Allah Resülü'nün yanına gelerek onlardan gördüğü muameleyi anlattı.

Hadisenin nezaketi her geçen gün daha da artıyordu ve böyle bir zeminde atılacak her adım çok önemliydi. Kureyş çok tedirgindi, düşünmeden hareket ediyor ve fevri hareketleriyle önü alınmaz sıkıntılara neden oluyordu.

Allah Resülü (sallallalıu aleyhi ve sellem) ise, Kureyş'in ileri gelenlerine mesajının net bir şekilde ulaştırılması konusunda kararlıydı; akıl ve vicdanlanna hitap edecek ve Allah rızasından başka hedefi olmayan bu insanlarla BeytuIlah'ın arasından çekilmelerini söyleyecekti. Bu sefer yanına, Kureyş'e elçi olarak göndermek üzere Hz. Ömer'i çağırdı. Huzura gelip de Efendimiz'in niyetini öğrenen Hz. Ömer:

- Ya Resülullah, diyecekti. Kureyşlilerin canıma kastedeceklerinden endişe ederim; çünkü onlar, benim onlara olan düşmanlığımı iyi bilirler. Hem aralarında beni koruyacak Adiyy oğullarından da kimse yoktur! Ancak buna rağmen, ya Resülullah, onlara benim gitmemi istiyorsan, tereddütsüz giderim!

Elbette ki Hz. Ömer'in endişesi, sadece kendi canıyla ilgili de değildi; o gün orada Hz. Ömer gibi bir elçinin öldürülmesi, tereddütsüz savaş sebebiydi ve şartların olgunlaşmadığı bir yerde böyle bir savaşın ne getireceğini kestirmenin de imkanı yoktu. Hz. Ömer'i dinlerken Allah Resülü de düşünmeye dalmıştı:

- Ya Resülullah, diye devam etti Hz. Ömer. 'Fakat ben Sana, Kureyş nezdinde benden daha kıymetli ve hatırı sayılır, koruyup kol-

Umre Seferi ve Hudeybiye

layacak insanları açısından daha avantajlı ve bağlantıları daha sağlam birisini tavsiye ederim: Osman İbn Afvan.

Mii'minin feraseti çok önemliydi ve Hz. Ömer'in bu ifadeleri de, serapa feraset ve basiret doluydu. Bunun üzerine Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), Hz. Osman'ı huzuruna çağırdı:

- Kureyş'e git ve bizim, onlarla savaşmak için değil, sadece umre yapmak için geldiğimizi haber ver! Aynı zamanda onları İslam'a davet et, diyordu. Hz. Osman'a yüklenen misyon sadece bunlardan ibaret de değildi; yanına yaklaşan Hz. Osman'a, o güne kadar iman edip de bir türlü hicret edemeyen veya hicret sonrasında Mekke'de Müslüman olanların yanına da gitmesini ve onlara, çok yakın bir zamanda yaşanacak fethin haberini vermesini, Allah'ın pek yakında Mekke' de de dinini hakim kılacağını ve bundan böyle kendilerini saklayıp da imanlarını gizleme ihtiyacı hissetmeden ve açıktan dinlerinin gereğini yaşayabileceklerinin müjdesini vermesini söyleyecekti.

Derken Hz. Osman yola çıktı; Beldah'a geldiğinde Kureyşliler karşısına çıktı ve:

- Nereye gidiyorsun, diye sordular. Temkinliydi ve:

- Beni size Resülullah gönderdi, diye başladı sözlerine. Sizi İs-

Iam'a ve Allah'a iman etmeye davet ediyorum; ya hepiniz toptan O'nun dinine girersiniz -ki Allah (celle celaluhü), mutlaka dinini üstün kılıp peygamberini de galip getirecektir- ya da O'nun yolundan çekilirsiniz ki, bu durumda O'na karşı koyanlar, siz değil de başkaları olur! Buna göre şayet Resülullah mağlup olursa, zaten sizin istediğiniz de budur! Galip gelmesi durumunda ise, tercih size kalmış; ya sizler de diğer insanlar gibi gelir ve İslam'ı tercih edersiniz, ya da O'na karşı koyarak hep birlikte savaşırsınız! Savaşın sizi ne hale getirdiğini çok iyi biliyorsunuz; iyice bitkin ve yorgun düştünüz ve önde gelen adamlarınızı da kaybettiniz! Ayrıca Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem), savaşmak için değil, yanında işaretlenmiş kurbanlıklarla birlikte sadece umre niyetiyle geldiğini ve onları kurban edince de geri dönüp gideceğini size haber vermemi istedi!

- Söylediklerini duyduk, diyorlardı. Ancak bu, asla olmayacak bir husustur; O böyle ansızın üzerimize gelemez! Git ve arkadaşına söyle; asla üzerimize gelemeyecek!

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Kureyş'in kapısını aralamak mümkün gözükmüyordu; daha Kureyş'in ileri gelenlerinden kimseyle görüşerneden ayak takımının tepkileriyle karşılaşmış ve kendisinden beklenilen vazifeyi icra edememişti. Adamlan aşmanın imkanı yok gibi görünüyordu ve neredeyse Hz. Osman da geri dönmek üzereydi. Tam bu sırada karşısına Ebôn İbn Said çıkıverdi; onu görünce önce yanına geldi ve bir müddet hal hatır sorduktan sonra Hz. Osman'a:

- Ne ihtiyacın varsa çekinmeden söyle, diyordu. Hatta kendi atından inmiş ve onun üzerine Hz. Osman'ın binmesini istiyor, kendisi de onun arkasına biniyordu. Hz. Ömer haklı çıkmıştı; yolların kapanıp da kapıların sürgülendiği yerde eski dostluklar işe yanyor ve açılmaz gibi duran nice kapılar birden açılıveriyordu! Zira bir taraftan Eban:

- Sağ ve sola istediğin tarafa git ve sakın kimseden korkma! Çünkü Saidoğulları Harem'in en aziz ve şereflileridir, diyor ve Hz. Osman'a eman verdiğini şiirinin diliyle herkese ilan ediyordu.

Öylece Kabe'ye kadar geldiler ve Hz. Osman, hemen Kureyş'in ileri gelenlerini ziyarete başladı. Teker teker her birine gidiyor ve Resı1lullah'ın mesajını ulaştırıyordu, Hepsi de:

- Muhammed, asla üzerimize böyle gelemez, diyor ve kapıları

bütünüyle kapatıyorlardı.

Ancak Hz. Osman'ı da dışlayamıyorlardı; ona:

- İstersen sen, gel ve Beytullah'ı tavaf et, diyorlardı. Ancak o:

- Resı1lullah (sallallahu aleyhi ve sellem) tavaf etmedikçe ben de Bey-

tullah'ı tavaf etmem, diyecek ve bu teklifi de geri çevirecekti.

Kureyş'in niyeti anlaşılmıştı ve vakit kaybetmeden Hz. Osman, diğer vazifesini de yerine getirmek için, o güne kadar sıkıntıların cenderesinde inim inim inleyip duran mü' min erkek ve kadınların kapısını çalmaya başladı:

- Resı1lullah buyuruyor ki, diye başlıyordu sözlerine. Kapılannda Hz. Osman gibi bir sahabiyi görenlerin ve kendilerine Allah Resı1lü'nden haber geldiğini duyanların sevincine diyecek yoktu. Bunun için altı yıldır bekleyenler vardı; zira O'nu bulduktan sonra bu kadar aynlığın hicranı dayanılır gibi değildi! Ancak Hz. Osman, onlara selam getirip kapılanna sadece mücerred ziyaret için gelmemişti. O:

366

Umre Seferi ve Hudeybiye

- Sizleri pek yakında kanatlannuri altına alıp koruyacağım ve artık bundan sonra Mekke' de kimse imanını gizleme lüzumu hissetmeyecek, şeklinde Resülullah'ın müjdesini getirmişti. Zemherir içinde bahar meltemleri gibi bir müjdeydi bu! Açıktan kendilerini ifade edebilmeyi o kadar arzuluyorlardı ki! Bugün kapılarına Hz. Osman gibi bir elçi geldiğine göre pek yakında bu müjde de elbette gerçekleşirdi; ayrılırken kapılarından:

- Resülullah'a bizden de selam söyle, diye el sallıyor ve arkasından gözyaşı döküyorlardı.

Hz. Osman'ın bu gayretleri tam üç gün sürecekti.

Karşılıklı Sulh Arayışları

Hz. Osman Mekke'de ziyaretlerine devam ededursun beri tarafta Allah Resülü ve ashabın endişeli bekleyişi devam ediyordu. Her ne kadar Kureyş karşı çıkıp meydan okuma gibi bir durum sergilese de, onca tecrübeden sonra yeni bir savaşa hazırlıksız girmeyi göze alamıyordu. Onun için gelişmeler karşısında öfkeden burunlarından solusalar da fiili olarak bir yanlışlık yapacaklarından da çekinmiyor değillerdi; her hadiseyi değerlendiriyor ve isabetli bir sonuca ulaşmaya çalışıyorlardı.

Beri tarafta ashab-ı kiram hazretleri, elçi olarak giden Hz. Osınan'ı merak etmeye başlamışlardı; aralanndan bazıları:

- Aramızdan Osman gitti ve Beytullah'a varıp tavafım da yapmıştır, deyince Resül-ii Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellern), onlara dönmüşve:

- Bizler burada bekleyip dururken Ben, onun Beytullah'ı tavaf edeceğini sanmıyorum, buyurmuştu. Ashab:

- Oraya kadar varmışken buna engelolan ne ki, diye sormaya devam ediyordu. Arkadaşını iyi tamyan Allah Resülü onlara döndü ve:

- Bu, benim onun hakkındaki zanmm; bu durumda bir sene bile orada kalacak olsa yine de biz tavaf etmeden o Kabe'yi tavaf etmez, dedi.

Ortamın gerginliği sabebiyle Allah Resülü Csallallahu aleyhi ve sellern), geceleri ashabının nöbet tutmasını istemiş ve Evs İbn Haoli, Abbdd İbn Bişr ile Muhammed İbn Mesleme aralannda münavebeli

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

olarak bu vazifeyi deruhte etmeye başlamışlardı. Efendiler Efendisi'ne ait bir hassasiyetti bu ve çok geçmeden bunun ne kadar isabetli olduğunu herkes görecekti. Zira Muhammed İbn Mesleme'nin nöbette olduğu sırada, başlarında Mikrez İbn Hafs olduğu halde Kureyş'ten elli kadar adam gelmişti ve ashab-ı kiramın olduğu yerde tur atıyordu. Zira Kureyş onları, mü'minlerin üzerinde baskı kurmak ve fırsat buldukları takdirde ani bir baskınla onlara büyük bir zarar vermek için göndermişti.

Durumu fark eden Muhammed İbn Mesleme, hemen harekete geçmiş ve Kureyş'in adamlarını esir almıştı; yalnız Mikrez kaçmıştı! Adamları alıp Allah Resülü'nün yanına getirirken Mikrez de koşar adımlarla Mekke'ye gidip durumdan Kureyş'i haberdar etmişti.

Diğer yandan Kiirz İbn Côbir, Abdullah İbn Süheyl, Abdullah İbn Hüzô.fe, Umeyr İbn Vehb, Ebu'-Rum İbn Umeyr, Hişô.m İbn As, EbU Hôtıb İbn Amr, Abdullah İbn Ebi Ümeyye, Ayyô.ş İbn Ebi Rebia ve Hôtıb İbn Ebi Beltea gibi ashabdan bazıları Allah Resfilü'ne gelerek gizlice Kabe'ye gitmek istediklerini bildirmiş ve Resülullah da, ısrarlı talepler karşısında onlara izin vermişti. Ancak Kureyş, onların aralarına geldiğini görünce bundan ciddi rahatsızlık duymuş ve adı geçen ashab-ı kirarnı esir almıştı.

Muhammed İbn Mesleme'nin kendi adamlarını da esir aldığını öğrenince ortam daha da gerginleşiverdi. Hemen bir grup Kureyşli Hudeybiye'ye koşarak Allah Resülü ve ashab-ı kiramın üzerine taş ve ok yağdırmaya başladı. Ashab-ı kiram sürekli tetikte bekliyordu. Bu kargaşa sırasında Kureyş'ten on iki atlı daha esir alınmış, yüksek bir yere çıktığı sırada kendisine ok isabet eden İbn Zenim de şehit olmuştu.

İki tarafın da savaşmak gibi bir niyeti olmadığı halde yeniden savaş kapıya dayanmış görünüyordu; bu durumda çok küçük bir kıvılcım bile büyük yangınları körükleyebilir ve önü alınmaz sonuçlar doğurabilirdi. Onun için Kureyş, oturup aralarında yeni bir durum değerlendirmesi daha yapmaya başladı. Sonuç itibariyle Süheyl İbn Amr, Huveytzb İbn Abdiluzzô. ve Mikrez İbn Hafs'ı Allah Resülü'ne elçi olarak gönderme kararı aldılar; gelecek ve tansiyonu aşağıya düşürmeye çalışacaklardı.

Süheyl'in uzaktan gelişini gören Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), ashabına döndü ve:

368

Um re Seferi ve Hudeybiye

- işiniz kolaylaştı, buyurdu. isminden tefe'ül etmişti; zira kelime olarak süheyl, 'kolaycık' anlamına geliyordu.

Bu sırada Kureyş'in elçileri de gelmişti, Allah Resnlü'ne yaklaşan Süheyl İbn Amr:

- Ya Muhammed, diye sesleniyordu. Sesindeki tereddüt, Kureyş'in ruh haletini yansıtır mahiyetteydi. Anlaşılan Kureyş de anlaşmaktan yanaydı. Üstten bakan hakim tavır son bulmuştu. Şimdi daha makul seviyede bir görüşme zemini aranıyordu. Şöyle devam etti Süheyl:

- Gerek arkadaşlarının hapsedilmesi, gerekse Seninle savaşa girişenlerin yaptıkları taşkınlık bizim görüşümüzün bir sonucu değil; zaten böyle bir şeyin olacağını bilmiyorduk ve öğrenince de bunları hoş karşılamayıp yapılanların doğru olmadığını söyledik. Onlar, içimizdeki beyinsizlerin ve bir kısım ayak takımının yaptıkları şeyler! Öncelikle Sen, daha önce esir aldığın arkadaşlarımızIa sonradan esir alınan yandaşlarımızı serbest bırakıp bize teslim et!

Süheyl'i dinleyen Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Sizler Benim ashabımı bırakınadıkça Ben de, sizin adamlarınızı size teslim edecek değilim, buyurdu. Zira bundan daha tabii bir şeyolamazdı; üstelik, Kaba'ye gidip de Kureyş'in esir aldığı ashab-ı kiram, onların adamları gibi taşkınlık da yapmamıştı! Onun için:

- Gerçekten de insaflı davrandın, diyorlardı. Bunun üzerine Süheyl İbn Amr ve yanındakiler, Şüyeym İbn Abdimendfı Kureyş'e gönderip on kişilik ashab-ı kiramın serbest bırakılarak geri gönderilmesini istediler. Sulh için yeni bir umut daha doğmuştu; Allah Resülü de ashabına haber salmış, Kureyş'in adamlarını serbest bırakmalarını istemişti.

Denilenler yapılmış ve Kureyş'in adanıları da serbest kalmıştı.

Ancak, yola çıkıp da gelirken on sahabeyle birlikte Hz. Osman'ın da şehit edildiği şeklinde gelen son haber, her şeyi bir anda değiştiriverdi; şimdi ortada yeni bir durum vardı ve bütün hesaplar ona göre yapılmalıydı!

Rıdvan Beyatı

Hz. Osman ve on sahabenin şehit ediliş haberi ulaşır ulaşmaz Allah Resnlü (sallallahu aleyhi ve sellern):

369

Efendimiz (sallallahu a l e y h i ve sellem)

- Herhalde Kureyş'le savaşmadan buradan ayrılmayacağız, diyerek ashabını beyata çağırdı. Kendileri de, Beni Mazin İbn Neccarların evlerinin bulunduğu yere doğru gelmiş ve buradaki bir ağacın altında durup oturmuştu:

- Allah (celle celaluhü) Bana, beyat yapmayı emrediyor, diyordu.

Efendiler Efendisi'nin talebini bir an önce yerine getirebilmek için münadiler etrafa dönmüş:

- Ey insanlar! Haydi beyata, haydi beyata, diye nida ediyorlardı. "Ruhu'l-Kudüs gelmiş; Allah'ın adıyla çabuk olmaya bakın!"

Bunun üzerine ashab-ı kiram hazretleri, birbirleriyle yarışırcasına Allah Resülü'nün yanına gelip teker teker Resülullah'a beyat etmeye başladılar; hayatlarını ortaya koyuyor ve ne pahasına olursa olsun savaş meydanından geri durmayacaklarını söyleyip müşriklerin de hakkından geleceklerine dair söz veriyorlardı. Beyat devam ederken ashabdan Nu'môn İbn Mukarrin Allah Resülü'nün başında durmuş, üzerine gelen dalları aralayarak insanların rahat hareket etmeleri için yardımcı oluyordu.

Elini ilk uzatan, Ebu Sinan el-Esedi:

- Elini uzat ya Resülullah, Sana beyat edeceğim, demişti. Bunun üzerine Resı1lullah (sallallahu aleyhi ve sellem) ona:

- Bana ne üzerine beyat edeceksin, diye sordu. Büyük bir teslimiyetle Ebu Sinan:

- Sen neyi istiyorsan, onun üzerine, diye cevapladı. Bir adım daha atarak Resül-ii Kibriya Hazretleri:

- Peki, Ben neyi istiyorum, diye tekrar sordu. Ebu Sinan şunları söyledi:

- Kılıcımla Senin önünde dikilecek ve Allah (celle celaluhü) bize üstünlük vereceği veya O'nun uğruna şehit olacağım ana kadar vuruşacağım!

Bundan sonra herkes geliyor ve Ebu Sinan gibi elini uzatıp Allah Resülü'ne beyat ediyordu. Bir noktaya gelince Efendiler Efendisi, elinin birisini yukarıya doğru kaldırdı ve onu diğer eliyle tutarak:

- Allah'ım! Şüphesiz ki Osman, Senin ve Resülü'nün bir işini takip için gitmişti, diye Allah'a niyazda bulundu. Ardından da, elinin birini Hz. Osman'ın eli, diğerini de kendi eli olarak kabul edip gıya-

370

Umre Seferi ve Hudeybiye

bında onun adına beyatını kabul ettiğini ifade etti. Aynı zamanda ashabına dönmüş ve onları:

- Sizler, yeryüzünün en hayırlılarısınız, diye müjdeliyor, ağacın altında Resülullah'a beyat edenlere cehennem ateşinin dokunınayacağını söylüyordu.

Hudeybiye'ye kadar gelenler arasından sadece Cedd İbn Kays beyat etmemişti; içindeki nifakı atamamış ve devesinin altına adeta yapışırcasına gizlenerek, beyat etmemek için kimseye gözükmerneye çalışıyordu.

Allah Resülü dahil herkes, güç bela bulabildikleri silahlarını da kuşanmışlardı. Ortada güç dengesi yoktu ama ashab-ı kiramın, her şeyin üstesinden gelebilecek bir imanı vardı. Hatta Ümmü Ümôra, çadır direği olarak kullanılan bir sınğın ucuna bıçak bağlamış ve herhangi bir tehlike anında bununla kendisini korumayı hedeflemişti.

O ana kadar geceleri ateş yakmayı uygun bulmayan Allalı Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), iş bu noktaya geldikten sonra ateş yakmak isteyenlere müsaade edecek ve:

- Ateş yakın ve yiyecek hazırlayın; çünkü bundan sonra hiç kimse, sevap yönüyle sizin yaptıklarınızın zerresine bile ulaşamaz, buyuracaktı.v"

Süheyl İbn Amr, Huveytıb İbn Abdiluzza, Mikrez İbn Hafs ve etrafta bulunan Kureyşliler, olup bitenleri büyük bir dikkatle seyrediyorlardı. Açıkçası gözleri korkmuştu; ölüme bu kadar açık yüreklilikle ve koşarak giden insanlarla baş etmenin imkanı olamazdı! Onlar için bu insanların bir benzerini görmenin imkanı yoktu; zira mücerret kan bağı veya kabile taassubuyla ifade edilebilecek cinsten bir bağlılık değildi bu! .Adeta ashab, birbirleriyle anlaşmışçasına ve lisan-ı halleriyle Mekke müşriklerine, bir lidere nasıl saygı gösterilmesi gerektiğini, O'nun emirlerini yerine getirme konusunda nasıl duyarlı olunabileceğini ve iş ciddiye bindiği zaman da maddi manevi nasıl bir fedakarlıkta bulunulabileceğini fiilen gösterme yarışına

235 Hadisteki ifade, "Sizden sonra hiçbir kavim, sizin ne sa'yinize ne de müddünüze ulaşabilir." şeklindedir ki biz, daha kolayanlaşılması için yukandaki ifadeyi tercih ettik. Bkz. Ahmed b. Hanbel, Miisned, 3/26 (11224); Hakim, Müstedrek, 3/38 (4336); İbn Ebi Şeybe, Musannef, 7/386 (36853)

371

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

girmişlerdi! Kureyş'in o güne kadar ne gördüğü ne de duyduğu faziletlerdi bunlar! Onun için elçiler, ne yapıp edip mutlaka bir anlaşma yolunun bulunması gerektiğini düşünüyor ve kendi aralarında, en az zayiada bu işin içinden nasıl sıynlacaklarının hesabını yapmaya çoktan başlamış bulunuyorlardı.

Çok geçmeden yeni bir haber gelecek ve mü'minler, Hz. Osman'la diğer sahabelerin şehit edildiği haberinin mesnedsiz olduğu müjdesiyle sevineceklerdi.

Anlaşma

Süheyl İbn Aınr ve arkadaşları yeniden Mekke'ye dönmüş ve Hudeybiye'de gördükleri manzarayı olanca açıklığıyla Kureyş'e anlatmaya başlamışlardı. Arkadaşlarının öldürüldüğü haberi gelir gelmez her bir sahabinin aldığı tavırdan ve Allah Resülü'nürı beyat davetine icabet etmedeki süratlerinden oldukça etkilenmiş, bütün imkansızlıklara rağmen savaşma konusundaki kararlılıklarından da ciddi manada çekinmişler ve gördüklerini arkadaşlarına anlatmışlardı. Müslümanların savaş için kolları sıvadığının haberini alan sağduyu sahibi Kureyşliler, durumun nezaketi karşısında şu görüş birliğine vardılar:

- Bizim için, diyorlardı. Bu yıl Beytullah'ı tavaf etmeden vazgeçip geri dönmeleri şartıyla Muhammed'le bir barış anlaşması yapmaktan daha hayırlı bir iş yoktur. Böylelikle Araplar ve O'nun buraya doğru geliş haberini duyanlar, bizim O'nu engellediğimizi de duymuş olurlar! Gelecek yıl da gelir ve Mekke'de üç gün kalarak kurbanlarını kesip geri dönerler. Böylece zorla yurdumuza girmemiş, burada sadece birkaç gün ikamet etmiş olurlar!

Bunun üzerine yine Süheyl İbn Aınr başkanlığında Huveytıb ve Mikrez'i yeniden Allah Resülü'ne gönderdiler. Süheyl'e:

- Muhammed'e git ve O'nunla bir anlaşma yap! Fakat o anlaşmada, bu yıl Mekke'ye girmeme şartı mutlaka olsun; valIahi de biz, Arapların yarın sağda solda, O'nun zorla yurdumuza girdiğini konuşmalarına müsaade edemeyiz, diye tembihte bulunmuşlardı.

Kararlaştırıldığı şekliyle Süheyl ve arkadaşları yola çıkıp yeniden Hudeybiye'ye geldiler. Onların yeniden gelişlerini uzaktan gören Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem):

372

Umre Seferi ve Hudeybiye

- Bunları tekrar gönderdiklerine göre Kureyş sulh istiyor, buyurdu. Ümitlenmişti; zira O'nun istediği de buydu. Çünkü Mekke müşrikleriyle Hayber'de bir araya gelip de odak oluşturan Yahudilerin, aralarında oturup da Medine'ye karşı ortak tavır belirleme konusunda anlaştıklarını biliyordu. En azından şimdi, bu ittifakın taraflarından birisiyle anlaşıp düşmanın gücünü parçalama fırsatı doğmuştu ve bu fırsat, tebliğini yapmakla mükellef olduğu İslam adına iyi değerlendirilmeliydi.

Bağdaş kurarak yere oturan Allah Resülü'nün yanına gelen Süheyl de yaklaşmış ve yere diz çökmüştü. Abbô.d İbn Bişr ve Selerne İbn Eslem İbn Hariş, zırh ve miğferlerini giymiş olarak Efendiler Efendisi'nin başında nöbet tutuyorlardı. Ashab-ı kiram da etraflannda halkalanmış, olup bitenleri takip etmeye çalışıyorlardı.

Uzun uzun konuştular. Kıyasıya bir pazarlık cereyan ediyor; ses tonları da bir yükselip bir alçalıyordu. Bir ara Süheyl'in ses tonunun daha da yükselmesi karşısında buna dayanamayıp sinirlenen Abbad İbn Bişr ona:

- Resülullah'ın yanında sesini kıs, diye tembihte bulunacak ve Resülullah'ın huzurunda bulunma hassasiyetinin ihlal edilmemesi gerektiğini hatırlatacaktı. Bu uzun konuşmaların neticesinde prensipte birtakım maddeler-s" kabul görmüş ve sıra bunların yazıya geçirilmesine gelmişti:

236 Üzerinde anlaşılan maddeler şunlardı: ı. Taraflar arasında on yıl süreyle savaş yapılmayacaktı. 2. İnsanlar, birbirlerinden gelebilecek tehlikelere karşı güvende olacaklardı. 3. Allah Resülii ve ashab-ı kiram hazretleri, bu yıl geri dönecek ve ancak gelecek yıl Beytullah'ı ziyaret edebilecekti. Mekke'de üç gün kalabilecekleri bu gelişlerinde yanlarında sadece yolculuk silahları olacak ve kılıçlarım da kınlarından çıkarmayacaklardı. 4. Velisinin izni olmadan Kureyş'ten gelip de Efendimiz'e sığınanlar. İslarn'ı kabul etmiş bile olsalar velisine iade edilecek; diğer yanda mii'minlerden birisi gidip de Kureyş'e sığırursa onlar onu iade etmeyeceklerdi. 5. Karşılıklı ayıplamalar ortadan kalkacak; ne hıyanet ne de hırsızlık gibi olaylara mahal verilecekti. 6. İki tarafın dışındaki kabile ve topluluklar, diledikleri zaman diledikleri tarafla ittifak kurup anlaşma yapabileceklerdi. Bilhassa bu son madde kabul edilir edilmez Huzd'a kabilesi, "Bizler, Muhammed'le ittifak edip anlaşmayı kabul ettik." derken, Beni Bekir kabilesi de, "Bizler de, Kureyş ilc ittifak kurup anlaşma yaptık." diyerek saflarını netleştirmiş oldular. Bkz .. Ahmed b. Hanbel, Müsned, 4/325; İbn Sa' d, Tabakat. 2/97; Vakıdi, Megfızi, ı/608

373

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Hz. ömer'in Feneranları

Ancak bu madde ve ortaya konulan şartlar, mü'minlere çok ağır gelmişti; bir yandan ayak ayak diretip de hiç taviz vermeyen Süheyl, diğer yanda ise bunları karşı tarafa verilmiş tavizler olarak değerlendiren mü'minler vardı; maksatları Allah Resülü'ne tepki değil, meselenin bütün yönleriyle vuzuha kavuşturulmasıydı. Çünkü bugüne kadar Allah ve Resülü'nden öğrendikleri arasında, inanan bir mü'minin imansız bir kafir veya müşrikten üstün olduğu da vardı ve şu anda karşılaştıkları husus, sanki bu bilgiyle çelişir gibi duruyordu. Bilhassa Hz. Ömer hızını alamayıp huzur-u risalete gelmiş:

- Ya Resülullah, diye sesleniyordu. Sen, gerçekten Allah'ın peygamberi değil misin?

- Evet; Ben Allah'ın Resülü'yüm, diye cevapladı Allah Resülii Hz. Ömer'i. Ancak o, bu cevapla teskin olacak gibi değildi ve sorularına devam etti:

- Bizler hak üzere iken onlar ise batılı temsil etmiyorlar mı?

- Evet!

- Bizim ölülerimiz cennette, onlarınki ise cehennemde değiller

mi?

- Evet!

- Öyleyse biz, dinimiz konusunda bu tavizi onlara niye veriyor;

onlarla aramızdaki hükmü Allah vereceği ana kadar mücadele etmeden niye geri dönüyoruz?

- Ben Allah'ın kulu ve Resülü'yüm; O'na asla isyan etmem! O da Beni asla zorda bırakmaz; zira her durumda Bana yardım eden O'dur!

- Beytullah'a gidip de onu gerçekten tavaf edeceğimizi Sen söylememiş miydin?

- Evet; Ben söylemiştim! Ancak Ben sana hiç, "Bu yıl gideceksin" dedim mi?

- Hayır!

- Unutma ki bir gün sen, mutlaka oraya girecek ve Beytullah'ı

da tavaf edeceksin!

Fıtrat itibariyle müteheyyiç bir yapıya sahip olan Hz. Ömer, sadece o günü düşünüyor ve savaşın olmadığı zeminlerin, istikbalde karşılarına ne türlü fırsatlar çıkaracağını hesap etmeden fevri tepki

374

Um re Seferi ve Hudeybiye

veriyordu. Hatta hızım alamayacak ve Hz. Ebu Bekir'in yanına giderek benzeri şeyleri ona da söyleyecekti. Sadakatin zirve insam Hz. Ebu Bekir, kendisine sorulan her soruyu büyük bir temkinle yaklaşıp cevaplıyor ve her cevabında da Resülullah'ın sözlerine paralel bir netice ortaya koyuyordu. Nihayet Hz. Ömer'e döndü ve:

- Beheyadam, dedi. Şüphe yok ki O, Resülullah'tır: Allah'a isyan edecek değil ya!

- O'nun Allah'ın Resnlü olduğunu ben de biliyorum, diye cevaplamak istedi Hz. Ömer. Ancak Hz. Ebü Bekir devam ediyordu:

- Hem O'nun yardımcısı Allah'tır; ölünceye kadar sen, O'nun peşinden bir milim ayrılma! Allah'a yemin olsun ki O, her zaman hak üzeredir.

Belli ki bugün Hz. Ömer'in şahsında Allah (celle celaluhü), ümmet-i Muhammed için benzeri olaylar karşısında nasıl bir tavır takınılması gerektiğinin örneğini gösteriyor ve sadece o günü düşünerek tepki verilmeyip sonuç itibariyle elde edileceklerin nazara alınarak itidal içinde olunması gerektiğini fiilen gösteriyordu. Zira yıllar sonrasında Hz. Ömer, bugün attığı bu adımlar ve yaptığı bu konuşmalardan dolayı bin pişman olacak ve kendini affettirmek için de sürekli nafile namaz kılıp oruç tutacağım, sadaka verip köle azat edeceğini söyleyecekti.

Zaten o gün Hz. Ömer'in bu kadar ısrarına şahit olan bir başka sahabi Ebu Ubeyde İbn Cerrôh, ona dönecek ve:

- Ey Hattaboğlu. diye seslenecekti. Resülullah'ın ne dediğini duymuyor musun? En iyisi mi sen, şeytamn şerrinden Allah'a sığın ve eleştireceksen kendi düşüneeni eleştir!

Bunun üzerine Hz. Ömer:

- Huzur-u ilahiden kovulmuş şeytanın şerrinden Allah'a sığınırım, diyerek tekrarlamaya başlayacak; duyguları itibariyle sükunet bulamamış olsa da, mantık ve akıl yönüyle teslim olup bundan sonrası için de duygularını bastırmaya çalışacaktı.

Anlaşmanın Yazıya Geçirilmesi

Artık ortalık durulmuş ve maddelerin yazıya geçirilerek tasdik edilmesi kalmıştı. Efendiler Efendisi'ne dönen Süheyl İbn Anır:

375

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

- Haydi şimdi bunlan bir kağıda yaz, dedi. Bunun üzerine Allah Resı1lü (sallallahu aleyhi ve sellern), yanına Hz. Ali'yi çağırdı ve:

- Yaz, dedi. 'Bismillahirrahmanirrahirn!'

- Ralıman ve Rahim de ne demek, diye tepki gösterdi Süheyl.

Duraksamıştı; bunu söylerken içinde ince bir sızı duysa da, burada Kureyş'i temsilen bulunuyordu ve üzerindeki bu elbise onu, olduğundan da katı gösteriyordu. Aslında Rahman'ı da Rahim'i de bilmeyen insan değildi Süheyl İbn Amr. Daha ilk günlerden itibaren üç kardeşiyle damadı ve kızından sonra iki oğlu da Müslüman olmuş ve Efendiler Efendisi'ni tercih etmişlerdi. Kendisine rağmen İslam'ı tercih eden küçük oğlu Ebı1 Cendel'e de yapmadığını bırakmamış, onu dininden döndürmek için akla hayale gelmedik işkenceler yaparak hapsettiği yerde aç ve susuz bırakarak buraya gelmişti. Onun için ısrar etti:

- Onların ne demek olduğun ben bilmiyorum; vallahi de Sen, daha önceleri yaptığın gibi, 'Bismikallahiunmel' diye yaz!

Onun bu gereksiz ısranna şahit olan mü'minler:

- Vanahi de biz, 'Bisıııillahirrahnıônirrabim'ôesx başka bir şey yazmayız, diyorlardı. Yine iki ateş arasında kalınmıştı. Yine sadece yaşanılan an düşünülüyor ve yarın adına elde edilecekler hesaplanmadan fevri hareket ediliyordu. Meselenin detaylanna ve şekline takılarak yanm kalmasını arzu etmeyen Allah Resı1lü (sallallahu aleyhi ve sellern), büyük bir temkin ve sabırla damadı Hz. Ali'ye döndü ve 'Bismillahirraluııônirrahim'ı silmesini söyleyip:

- Bismikaliahiunme, diye yaz, buyurdu.

Bir badire daha atlatılmış ve Allah Resı1lü'nün bu kadar kararlı duruşu karşısında sahabe de sükı1tu tercih etmişti. Resı1l-ü Kibriya Hazretleri:

- Bu, Allah'ın Resı1lü Muhammed ile Amr'ın oğlu Süheyl'in arasında yapılan anlaşmadır, diyecekti ki, Süheyl'den yeni bir itiraz daha yükseldi:

- Vallahi, diyordu. Senin Allah'ın Resı1lü olduğunu bilip buna inanmış olsaydık, Beytullah'ı tavaf etmekten Seni alıkoymaz ve Seninle bu kadar savaşmazdık! Anlaşmaya bildiğimiz şeyleri; Abdullah'zn oğlu Muhammed, diye yaz!

Ancak bu kadar tahammülsüzlük olabilirdi! O gün için küfrü

376

Umre Seferi ve Hudeybiye

temsil eden Süheyl'in inadı tutmuş, davası adına en ince detayları bile kaçırmıyor, atılan her adımı kendi lehine çevirmeyi hedefliyordu. Süheyl sildirmek istese de O (sallallahu aleyhi ve sellern), Allah'ın Resülü'ydü ve Efendiler Efendisi, yeniden Hz. Ali'ye dönerek:

- Sil onu, dedi.

Demişti demesine ama bir anda ortalık buz kesiverdi. Çünkü orada bulunan Sa'd İbn Ubôde ve Üseyd İbn Hudayr gibi sahabiler, Hz. Ali'nin elinden tutmuş ve:

- Ya, 'Allah'ın ResuZü' diye yazarsın, ya da onlarla aramızdaki meseleyi ancak kılıç çözer, diyor ve başkasını yazmaması gerektiğini söylüyorlardı. Zaten Hz. Ali de farklı düşünmüyordu; az önce, 'Bismillahirroluııônirrahim'ı silip de 'Bismikallahümme' diye yazan Hz. Ali, Resülullah'ın adını silmek istemiyor ve 'Allah'ın Resiılii' ifadesinin bir mühür gibi anlaşmada kalmasını arzuluyor, Resülullah'> ın bu emrini yerine getirmeyi o da istemiyordu.

Bu arada, huzur-i risaletteki sesler gittikçe yükselmiş ve ortalığı bir uğultu almıştı. Allah Resülü, mübarek elleriyle işaret ederek önce ashabının sükunet içinde olmalarını talep etti. Ardından da, kendine yakışır bir nezaketle damadına döndü; belli ki ona da bir çift sözü olacaktı:

- Yarın senin başına da benzeri bir olay gelecek ve o gün sen de taviz vermek zorunda kalacaksın!

Gaybdan yine bir perde aralanmış ve belli ki bununla, Hz. Osman'ın şehadetiyle başlayıp kendi şehadetiyle noktalanacak olan zaman diliminde; özellikle de 'Tahkim' hadisesinde Hz. Ali'nin, yapmak zorunda kalacağı zorunlu tercihleri hatırlatmıştı.

Sonra da:

- Bana onu göster, buyurdu ve bunun üzerine gösterilen yerdeki 'Allah'ın Residiı' ibaresini mübarek elleriyle silerek yerine, 'Abdullah'ın oğlu Muhammed' yazılmasını istedi.

Bu talep de gerçekleştirilmiş ve bir badire daha atlatılmıştı. Sıra, Velisinin izni olmadan Mekke'den çıkıp Medine'ye sığınan birinin, Müslüman bile olsa, Mekke'ye geri iade edilmesi maddesine gelince ashab arasından yine sesler yükselmeye başlamıştı:

- Sübhanallah, diyorlardı. Bu da yazılır mı? Müslüman olarak geldiği halde böyle bir insan, hiç müşriklere teslim edilir mi?

377

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

- Evet, buyurdu Allah Resülü, Demek ki Resülullah'ın bir bildiği vardı; Kur'an'ın ifadesiyle, konuştukları vahiyden başka bir şey olmayan Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), yine gaybın perdelerini aralamış ve ümmetiyle öyle konuşuyordu. Şöyle devam etti sözlerine:

- Bizden gidip de onlara sığınan kimseyi Allah (celle celaluhü) rahmetinden de uzaklaştınr; ancak onlardan bize gelip de sığınanlara gelince Allah (celle celaluhü), onlar için de mutlaka bir çıkış yolu ve esenlik bahşedecektir.

Bir taraftan anlaşma maddeleri yazıya geçirilmeye çalışılırken diğer yandan otuz kişilik bir grubun'<? saldınsıyla sarsılmışlardı. İki taraf da şaşırmıştı; zira bunlar hiç hesapta yoktu ve kimse de bunlara böyle bir vazife vermemişti. Onların uzaktan gelişlerini görünce Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), ellerini açtı ve hayır adına yürünen yolda onu baltalamaya matuf böyle bir yola tevessü1 edenler aleyhine dua etti. İsteyen Allah'ın Resülü olunca elbette Allah (celle celaluhü) da müspet cevap verecekti; o kadar ki, sanki adamların gözleri görmez ve kulakları da duymaz oluvermişti. Artık ashab-ı kirarn için onları etkisiz hale getirip de yakalamak çok kolaydı; gittiler ve hepsini de esir alarak huzura getirdiler. Efendimiz onlara sordu:

- Sizler, birinin taahhüdü altında mı geldiniz, hiç kimse size bir güvence verdi mi?

- Hayır, diye cevapladılar. Belli ki hadise münferitti ve bunun üzerine Allah Resülü de, büyük bir centilmenlik örneği göstererek onları oracıkta serbest bırakıverdi. Hakimane bir hareketti bu hareket ve semalar ötesinden de onayalmıştı; zira yine Cibril-i Emin gelmiş:

- Onların ellerini, sizin üzerinizden çekip alan da O'dur²³⁸ mealindeki ayeti getiriyordu.

237 Başka bir rivayette bu sayı seksen olarak ifade edilmektedir. Bkz. Ahmed b. Hanbel, Müsned, 3/122 (12249); Nesai, Siinerıii'l-Kiibra, 5/202 (8667); İbn Kesir, Tefsir,4/¹93

238 Fetih, 48/24

378

Um re Seferi ve Hudeybiye

Ebfı Cendel

Her şey bitmişti ve maddelerin yazıldığı malzemenin mühürlenmesinden sonra tarafların birbirlerinden ayrılma vakti gelmişti. Tam da herkes, bu son noktayı da koyup geri dönüş hülyaları kurarken uzaklardan bir karartının kendilerine doğru geldiğini fark ettiler. Gelenin yürümekte zorlanan bir hali vardı ve ardında, normal bir insanın yürüyüşünden daha fazla toz kaldırıyordu. Bütün gözler onun üzerine odaklanmıştı. İnsanlar gelenin kim olduğunu anlamaya çalışıyorlardı. Gelişindeki yavaşlık bu merakı daha da artırmıştı; çünkü gelenin adımları, herhangi bir insanın yürümesi gibi değildi; belli ki ağır yaralı veya ölümle pençeleşen çaresizin birisiydi!

Gözlerin kendisini seçebileceği noktaya kadar geldiğinde onun, biraz önce anlaşmaya imza koyan Kureyş'in temsilcisi Süheyl İbn Amr'ın, Müslüman olduğu için hapsedip işkence ettiği ve Hudeybiye'ye gelirken de sıkıca bağladığı küçük oğlu EM Cendel olduğu anlaşıldı. Babasının yokluğunu fırsat bilip hapisten kurtulduktan sonra, yakalanacağım endişesinden dolayı patika yollara girip dağ başlarından aşarak kendini, ashabıyla birlikte Resülullah'ın da geldiğini duyduğu Hudeybiye'ye zor atmıştı. Bedir'de safını değiştirip de Allah Resülii'nü tercih eden ağabeyi Abdullah dahil bütün mü'minleri sevince gark eden manzaraydı bu; belki çok sıkıntı çekmişti ama şimdi bunlar, elemi geride kalan buruk birer hatıraya dönüşrnek üzereydi. Kollarını açıp da yoluna koşup hoşarnedi edenler, sevinçten gözyaşı dökenler vardı.

Beri tarafta ise Süheyl, Abdullah'tan sonra diğer oğlunun da gelişini görünce küplere binmiş burnundan soluyordu. Öfkeden damarları çatlayacak gibiydi ve yakasından tuttuğu gibi oğlu Ebu Cendel'i silkelemeye başladı; bir taraftan da elindeki dikenli sopayla ona vuruyordu. Bir müddet oğlunu hırpalayan Süheyl, yeniden Resül-ü Kibriya'ya döndü:

- Ya Muhammed, diyordu. Anlaşma gereğince Senden iadesini istediğim ilk kişi budur!

Hudeybiye'nin havası, bir kez daha buz kesivermişti; Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), bir kişi bile olsa onu küfrün dünyasına yeniden gidip işkence altında çileyle inlernekten kurtar-

379

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

mak için şartları sonuna kadar zorlamaya çalışıyordu. Ancak Siiheyl, işi zorlaştırmakta kararlıydı:

- Öyleyse, vanahi de aramızdaki anlaşma ebedi olarak biter ve ben, artık Seninle hiçbir anlaşma yapmam, diyordu. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern), mağdur durumdaki bir insanı daha kurtarabilmek için bir hamle daha yaptı ve Süheyl'e:

- Onu Bana bağışla ve anlaşmanın dışında tut, teklifinde bulundu. Süheyl bunu da kabul etmiyor ve:

- Onu ne Sana bağışlar ne de anlaşmanın dışında tutarım, diye ısrar ediyordu. Bir Ebu Cendel'e bir de baba Süheyl'e nazar eden Allah Resülü:

- Evet, bunu yapabilirsin ve yap, diye şahsi kredisini kullanma arzusunu bir kez daha tekrarlayacaktı.

- Bunu asla yapamam, diyordu Süheyl.

Onun bu kadar katı tutumuna ve Resülullah'ırı da aşırı ısrarına şahit olan Kureyş'in diğer elçileri Huveytzb ve Mikrez, insafa gelecek ve Ebu Cendel'in anlaşma dışında değerlendirilmesi konusunda ısrarcı olacak, ancak bu da Süheyl'i iknaya yetmeyecekti.

O ana kadarki gelişmeleri ümit ve endişe arasında titizlikle takip eden Ebu Cendel, iki koluna giren Huveytıb ile Mikrez tarafından alınıp da bir çadıra doğru götüriilmek istenince feryadı basacak ve: - Ey Müslümanlar, diye Hudeybiye'yi inletecekti. Aranıza Müslüman olarak gelmişken sizler beni müşriklere mi teslim ediyorsunuz; nelerle karşılaştığımı görmüyor musunuz?

Gerçekten de yürek yakan bir manzaraydı; Ebu Cendel, hakkında takdir edilenleri bilememiş olmanın çaresizliği içinde feryat ediyor, Cenab-ı Mevla'nırı ikram edeği berdü selamı görerneden göz göre göre yeniden ateşe atıldığını düşünüyordu! Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), sesini yükselterek arkasından:

- Ey Ebd Cendel, diye seslendi. Sabret ve mükafatını da yalnız Allah'tan bekle! Çünkü Allah (celle celaluhü), hem senin hem de seninle birlikte aynı kaderi yaşayan diğer mağdur mü'minler için mutlaka bir çıkış yolu ve genişlik ihsan edecektir. Ne var ki biz, şu anda bu kavimle, maddelerine bağlı kalma sözü vererek bir anlaşma yapmış, onlara bu konuda bazı sözler de vermiş olduk; sözümüzden dönüp cayamayız!

380

Umre Seferi ve Hudeybiye

Resülullah'ın mutlaka bir bildiği vardı ve şüphe yok ki Allah (celle celaluhü), Ebu Cendel ve arkadaşları için de bir çıkış yolu ihsan edecekti. Allah Resülü'ne itimadı sonsuzdu; ancak bildiği bir şey vardı ki babası Süheyl, geri döner dönmez kaldığı yerden yeniden başlayacak ve akla hayale gelmedik yöntemlerle canına okuyacaktil

Arkasından koşarak yanına yaklaşan Hz. Ömer, kılıcının kabzasını da gösterecek ve:

- Ya EM Cendel, diyecekti. Maksadı, gösterdiği kabzadan tutup babasının işini orada bitirerek Ebu Cendel'i bu sıkıntıdan kurtarmaktı. Şöyle devam ediyordu:

- Dişini sık ve mükafatını Allah'tan bekleyerek sabret! Şüphe yok ki onlar müşrikler ve Allah katında onların kanı da, köpeğin kanından daha kıymetli değildir!

Ancak Ebu Cendel'in, o gün Hz. Ömer'i dinleyecek hali yoktu ve Kureyş'in elçilerinin kollarında yeniden geldiği yere geri dönecekti. Artık anlaşma da her yönüyle tamamlanmış ve ashabdan Muhammed İbn Mesleme, Efendimiz'in talimatıyla ondan bir nüsha daha çoğaltarak onu, Mekke'nin temsilcisi Süheyl İbn Amr'a vermişti.

Kurbanlıkların Hali ve İhramdan Çıkış

Buraya kadar ashab-ı kiramın, Efendiler Efendisi'nin gördüğü rüyanın tahakkuk edeceğinde zerre kadar tereddüdü yoktu; bunun için Hudeybiye'ye kadar gelmiş ve hep, yıllar sonra yeniden Kabe'yi tavaf etmenin hayallerini kurmuşlardı. Yirmi gündür burada yaşadıkları, şartları ağır bir anlaşma yapılarak geri dönüş hazırlıklarının başlamış olması ve son olarak da Ebu Cendel'in durumu onları ciddi manada sarsmıştı. Şimdi büyük bir tereddüt yaşıyorlardı. Öyle ki, İbn Abbas gibi sahabilerin şehadetiyle, ashab Beytullah'a gidip de tavaf edemedikleri için üzülmüş, oraya gitmekten alıkanan develer bile o gün inlerneye başlamış, yavrularına olan şefkatlerinden dolayı çıkardıkları sesi çıkarıyorlardı.

Şimdi ise her şey bitmiş ve anlaşma mühürlenmişti; artık Hudeybiye'den itibaren yeni bir dönem başlıyordu; bundan böyle savaşsız bir zeminde İslam'ın güzelliklerini daha çok insanla paylaşma fırsatı vardı. Ancak ashab-ı kiram, henüz bunu kavrayamamış

381

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

ve Beytullah'ı tavaf edemeden geri dönüyor olmayı bir türlü hazmedememişti; onun için Resül-ü Kibriya Hazretleri, geri dönüş için ashabına:

- Kalkın ve kurbanlıldannızı kesip traş olun, diye emredince hiç kimse yerinden kalkmadı. Ne Beytullah'tan vazgeçebiliyorlar ne de Resülullah'a itaatsizlik gibi bir durumla karşı karşıya kalmak istiyorlardı; ancak şartlar onları, ikisinden birini tercih konumuna kadar getirmişti! Bir de, Allah Resülü'niin bu beyanlannın, bir emir mi yoksa teşvik mi olduğu konusunda tereddüt yaşamış ve muhtemel ki, Cibril-i Emın'in gelerek bu sulhu iptal edeceğine dair beklenti içine girmişlerdi; çünkü hala vahiy devam ediyordu ve bu zeminde her zaman hükümlerde bir değişim söz konusu olabilir ve onlar da bu durumda yeniden Kabe'ye giderek Beytullah'ı bu sene tavaf edebilirlerdi.

Derin düşüncelere daImışlardı; sair zamanlarda gösterdikleri hassasiyeti şimdi göstermekte ve emr-i Nebevi karşısındaki duyarlılıklannda bir miktar gecikme söz konusu olmuştu. Onun için Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), talebini üç kez tekrarladı; yine kimse kalkıp da kurbanını kesmiyor, ihramdan çıkmak için de saçını traşa yeltenmiyordu.

Bu durum Allah Resülü'nün de ağnna gitmişti; mahzun bir şekilde Ümmü Seleme Validemizin yanına geldi ve:

- Müslümanlar helak oldu; Ben onlara kurbanlannı kesip traş olmalarını emrediyorum ama onlar bunu yapmıyorlar, diye dert yandı. 239 Belli ki can dostuyla meseleyi istişare edecek ve meselenin çözümü adına onun da fikrine müracaat edecekti:

- Ya Resülullah, diye başladı sözlerine Ümmü Selerne Validemiz. 'Onlan levmetme; çünkü şu anda onlar, büyük bir şok yaşıyorlar! Anlaşma konusunda yaşadığın sıkıntılar ve bekledikleri gibi bir fetih yaşamadan geriye dönmek durumunda kalmak gibi hususlar onlara çok ağır geldi. Ey Allah'ın Nebi'si! En iyisi mi Sen, çık ve kimseye bir şey söylemeden kurbanını kes; sonra da birisini çağınp başını traş ettir!

239 Başka bir rivayette bu ifade, "İnsanlann yaptıklannı görüyor musun; Ben onlara bir şey emrediyorum; onlar ise, emrimi duyup yüzüme baktıklan halde bunu yapmıyorlar!" şeklindedir. Bkz. Vfıkıdl, Megazi, 1/613; Salihi, Sübülü'l-Hüdü ve'r-Reşfıd,5/5⁶

382

Umre Seferi ve Hudeybiye

Onlardan birisi olarak konuşuyordu Ümmü Selerne Validemiz; herkesin bir misyonu vardı ve O da, bu yolculuğa çıkışta Resülullah ile birlikte olmanın gereğini yerine getiriyor ve istişaredeki açılımıyla tarihi bir misyona imza atıyordu. Demek ki böylesi durumlarda, toplumun önünde olan insanların fiilen adım atmaları, sözle insanları sevk etmekten daha etkili bir yoldu.

Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) çadırından dışarı çıkmıştı; ihramını omzunun birisi açık kalacak şekilde diğerinin üzerine atmış ve kurbanını kesmede kullanacağı bıçağı da eline almış, develerin bulunduğu yere doğru ilerliyordu. Gözler O'na kilitlenmişti. Çok geçmeden Resülullah'ın yüksek sesle:

- Bismillahi Allahü Ekber, diyerek seslendiği duyuldu; belli ki Allah'ın Resülii (sallallahu aleyhi ve sellem), kurbanlarını kesıyordu.vt" Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) kurbanını keser de ashab durur muydu; yerinden fırlayan bıçağını kaptığı gibi kurbanlığının yanına koşmaya başladı! Ümmü Seleme Validemizin delaleti işe yaramıştı; artık Hudeybiye'de, birbirleriyle yarışırcasına bir koşuşturma başlamış ve herkes, Resülullah'ın peşinden kurbanını kesmenin telaşına düşmüştü.

Kurbanlarını da kesen Efendiler Efendisi artık ihramdan çıkmak üzereydi; yanına Hırôş İbn Ümeyye'yi çağırdı ve ona saçlarını traş ettirdi. Ashab-ı kiram hazretleri, Allah Resülii'niin mübarek saç tellerini yere düşürmemek için birbirleriyle yarışıyor ve bir telini bile zayi etmemeye çalışıyorlardı; bir tutamını da Ümmü Ümôra almıştı.

Ashab-ı kiramın bazısı saçlarını kökünden kestirmiş, diğer bir kısmı da sadece kısaltrnakla yetinmişti. Efendimiz, çadırından mübarek başlarını çıkardı ve:

- Allah (celle celaluhü), saçını kökünden kesenlere merhamet etsin, diye dua etti. Ashabın içine bir korku düşmüştü:

- Peki ya Resülullah, diyorlardı. Ya kısaltanlar?

Zira ashabın içine kurt düşmüş ve saçını kısaltanların ihramdan

240 Efendimiz (s.a.s.) Hudeybiye günü yetmiş tane deve kurban etmiş; bunlardan birini de yedi kişiyle ortak kesmişti. Aynı zamanda O'nun, Eslem kabilesine mensup biriyle Mekke'ye yirmi deve gönderdiği ve Merve'de bunlan kurban ettirdiğine dair de bilgi vardır. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/614; Salihi, Siibülii'l-Hiida ve'r-Reşad,S/S7

383

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

çıkıp çıkmadığından şüphe etmeye başlamışlardı. İşin garibi, Efendimiz (sallallalıu aleyhi ve sellem) tekrar:

- Kökünden kesenler, buyurmuş ve bunu da üç kez de tekrar etmişti. Ashabın şüphesi giderek artıyor ve sadece saçını kısaltmakla yetinenlerin hükmü konusunda Efendimiz'den bir açıklama bekliyorlardı. Bunun üzerine o:

- Kısaltanlara da, buyurdu ve böylelikle bir mesele daha netleşmiş oldu.

Daha sonra Hudeybiye'de bir rüzgar kendini gösterecek ve ashab-ı kiramın saç tellerini Mekke'ye doğru alıp götürecekti.

Şimdi sıra, Beytullah'ı tavaf işi bir yıl sonrasına tehir edilmiş olarak Hudeybiye'den ayrılmaya gelmişti. Buraya geleli tam yirmi gün olmuştu-" ve Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) da, gelecek yıl emniyet ve güven içinde Kabe'ye gelip de ibadetlerini gerçekleştirme niyetiyle ashabına emretmiş, yeniden Medine yoluna düşmüşlerdi.

Dönüş Yolu ve Bir Mucize Daha

Artık Hudeybiye'den ayrılmışlar ve Medine'ye doğru ilerliyorlardı; önce Mehrii'z-Zehrôn, ardından da Usfan'da konakladılar. Yiyecekleri kalmamıştı ve Allah Resülü'ne gelerek, bineklik develerini kesmeleri konusunda kendilerine izin vermesini talep ettiler; Allah Resnlü de onlara bu izni verdi.

Sevinmişlerdi; ancak bu sevinçlerini yaşayamadan konuyu duyan Hz. Ömer olaya müdahale edecek ve Efendimiz'e gelerek:

- Ya Resülullah, diyecekti. Böyle yapma; insanların yanında ihtiyaten fazla devenin olması daha uygun olur. Aksi halde yarın, aç ve yaya olarak düşmanla karşılaşırsak ne yaparız! Fakat, şayet uygun görürsen insanların elinde yiyecek olarak ne varsa onları getirmelerini emir buyur; onları bir araya toplasınlar ve Sen de onlar üzerine bereket duasmda bulun; muhakkak ki Allah (celle celaluhü), Senin duan vesilesiyle bizi yurdumuza ulaştıracaktır!

241 Hudeybiye'de kalınan gün sayısının on dokuz olduğu da ifade edilmektedir. Medine'den Çıkılıp da yeniden Medine'ye dönüleceği ana kadar geçen sürenin ise, bir buçuk ay olduğu anlatılmaktadır. Bkz. İbn Seyyidinnas, Uyünu'l-Eser, 2/125; Salihı, Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 5/57

384

Umre Seferi ve Hudeybiye

Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Hz. Ömer'in teklifine müspet cevap vermiş ve insanlara seslenerek ellerinde bulunan yiyecekleri getirmelerini istemişti. Bu arada yere, deriden bir sergi sermiş ve getirilen yiyeceklerin bu serginin üzerinde biriktirilmesini murad etmişti.

Ashab-ı kiram hazretleri, azık adına yanlarında ne kalmışsa koşar adım hepsini getirmeye başlamışlardı; getirilenlerin en çoğu bir ölçek hurma idi. Herkes getireceğini getirip de ortaya koyduktan sonra serginin üzerinde biriken yiyecek miktarı, ancak zayıf bir keçi yavrusu kadardı.

Allah'ın Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), mübarek ellerini açarak bu yiyeceklerin yanında dua etmeye başladı; bir müddet böyle devam ettikten sonra da ashabına döndü ve onlara, 'Allah'ın adıyla' bu sofradan yiyip karınıarını doyurmalarını söyledi.

Bin dört yüz insan sırayla bu sofraya geliyor ve karnını doyurup geri çekiliyordu. Hatta sadece karınıarını doyurmak1a kalmıyor, yanlarındaki kaplarını da oradan yiyecekle doldurup öyle dönüyorlardı. Derken kafiledekilerin tamamı gelip oradan karnını doyurmuş ve yanında bulunan kaplarını da doldurmuştu; ancak keçi yavrusu büyüklüğündeki yiyecek hala ortada duruyordu!

Hz. Ömer'in vesile olduğu bir mucize daha gerçekleşmişti; ihtiyaç hissettikleri böylesine hassas bir zeminde, kendilerine böyle bir lütufta bulunan Rabb-i Rahimi'ne şükran hisleriyle dolu olan Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), siirürundan tebessüm ediyordu; o kadar ki ashab, inci misal dişlerini görmüştü. Sonra da, hamd makamında şunları söyledi:

- Allah'dan başka ilah olmadığına ve Benim de O'nun Resülii olduğuma şehadet ederim; Allah' a yemin olsun ki, bu iki şeye iman ettiği halde Allah'a mü1aki olan birisi, şüphe yok ki cehennem ateşinden kurtulup masün kalır!

Bu ne büyük lütuftu ki ashab, başlarında Allah'ın Resülü, sürekli ihsan kuşağında lütufla ra mazhar oluyorlardı. O'nunla birlikte attıkları her adım, karşılaştıkları her mesele ve çözüm adına ortaya konulan her hamle, imanları açısından onları ulaşılmaz kılıyor ve böylece sürekli harikuladelikler kuşağında bir seyr-i sülük yaşıyorlardı.

385

Efendimiz (sallallahn aleyhi ve sellem)

Derken Resül-ü Kibriya Hazretleri yol için hareket emri verdi; bu sefer de semamn dili çözülmüş ve üzerlerine rahmet indiriyordu. Ashabın sevincine diyecek yoktu; kuraklığın etrafı kavurduğu dönemlerde bunun anlamı çok büyüktü; avuçlarını açıyor ve semadan üzerlerine inen rahmetten kana kana içiyorlardı. Üst üste gelen bunca ikram karşısında Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), ashabına döndü ve onlara hitap etmeye başladı.

Nasihat-ı Nebevi devam ettiği sırada dışarıdan üç kişi gelmiş ve onlardan biri ashabın arasına girerek halkaya dahil olmuş, diğeri halkamn arkasına oturmuş, bir diğeri de yüzünü çevirerek oradan uzaklaşmıştı. Gördüğü her şeyi değerlendiren Allah Resfılii (sallallahu aleyhi ve sellern), bu üç şahsın durumunu da hutbesine taşıdı:

- Şu üç kişiııin halini size haber vereyim mi, diyordu. Elbette ashab:

- Evet, ya Resülullah, diyecekti. Bunun üzerine Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Onlardan birisi haya etmiş ve onun için arka safta kalmış; Allah da onun hayasım takdir etmiştir. Diğeri tevbede samimi olduğunu göstermiş ve Allah da, onun tevbesini kabul etmiştir. Üçüncüsüne gelince o, yüz çevirmiştir; Allah da rahmetini kesip cemal-i vechiyesini ondan uzaklaştırrnıştır!

Hudeybiye En Büyük Fetihtir

Büyük bir kazammla geriye dönüyorlardı; ancak Resül-ü Ekrem Hazretlerinin kulağına bir kısım konuşmalar gelmişti. Bazıları, Hudeybiye'nin bir fetih olmadığını söylüyordu. Kurbanlarını kesemeden ve Beytullah'ı da tavaf edemeden geri dönüyor olmalarının da bunun bir göstergesi olduğunu düşünüyorlardı. Onlara göre, mü'min olduğu halde kendilerine sığınan insanların müşriklere iade edilmesi de bu düşüncelerini doğruluyordu.

Her söylenti, din adına yeni bilgilerin ortaya çıkmasını netice veriyordu ve bunları duyan Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), yeniden ashabına dönecek ve şunları söyleyecekti:

- Bunlar ne kötü sözler! Bilakis bu, fetihlerin en büyüğüdür; zira müşrikler, kılıçlanm kınlarına koymuş ve beldelerinden sizi,

386

Umre Seferi ve Hudeybiye

ancak ellerinin ayasıyla uzaklaştırmaya razı olmuşlardır! Sizinle oturup anlaşma yapmayı istiyorlar ve güvenlikleri için de artık size müracaat etme lüzumu hissediyorlar! Çünkü onlar, sizleri temaşa edip süzünce hoşlarına gitmeyecek manzaralarla karşılaştılar ve Allalı (celle celaluhü) sizi, onlara karşı muzaffer kıldı. Şimdi sizler, emniyet ve güven içinde ve sevap kazanmış olarak yurdunuza dönüyorsunuz ki bu, fetihlerin en büyüğüdür:

Uhud'u ne çabuk unuttunuz! Hani o gün sizler, Ben arkanızdan size seslendiğim halde arkanıza bile bakmadan yukarılara tırmanıyordunuz!

Hepsinin birden üzerinize yüklendiği Ahzab gününü bir hatırlayın; hani onlar, alt ve üst taraflardan üzerinize hücüm edince gözler yuvasından çıkacak gibi olmuş ve canlar da gırtlaklara gelmişti; o zaman sizler, Allah (celle celaluhü) hakkında bile birtakım zanlara kapılmıştınız!

Resül-ii Kibriya'nın minnet dolu bu sözleri ashab-ı kirama çok ağır gelmiş ve hep bir ağızdan:

- Allah ve Resfılü doğruyu söylüyor; gerçekten de bu, fetihlerin en büyüğüdiir, diyorlardı. Meseleye daha geniş perspektiften bakmak gerekiyordu; bu durumda daha geniş düşünüp yarın elde edileceklerin hesabını yapmak en sağlıklı olanıydı. Aynı zamanda Hudeybiye, Efendiler Efendisi'nin de ifade ettiği gibi, daha düne kadar kendilerini insan yerine bile koymak istemeyen ve kılıçtan başka bir çözüm görmeyen müşriklerle aynı masaya oturup uluslararası arenada Müslüman varlığını resmen kabullendiklerinin tescili anlamına geliyordu. Biraz im'an-ı nazar edip derin düşününce mesele bütün aydınlığıyla ortaya çıkıyordu; onun için ashab, boyunlarını bükmüş ve Resülullah'a şunları da söyleme lüzumu hissetmişti:

- Vallahi ya Resühıllahl Bizler, Senin düşündüklerini düşünememiştik; gerçekten de Sen, Allah'ı ve bize ait işleri en iyi bilenimizsin!

Kiirôiil-Gomim'e gelindiğinde Allah Resülü'nün devesinin yürüyüşü değişmiş ve sanki deve, yükü olabildiğince ağırlaşmışçasına zorlanmaya başlamıştı. Ferasetle uzaktan Kasva'yı süzenler, Resülullah'a yeni bir vahyin geldiğini çoktan anlamıştı. Israrla Resfılullah'a soru sorduğu halde bir türlü cevap alamayan Hz. Ömer, durumun

387

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

farkına varınca kendi hakkında bir ayetin inmesinden endişelenmiş ve devesini mahmuzladığı gibi en öne gelerek yürümeye başlamıştı. Çok geçmeden Allah Resülü (saIlaIlahu aleyhi ve sellern), vahyin devam ettiği sırada sorusunu cevaplayamadığı Hz. Ömer'e seslendi. Nebevi sadayı duyan Hz. Ömer'de renk kalmamıştı; gelen ayetlerirı kendisiyle ilgili olmasından endişe ediyordu. Belli ki gelen ayetlerin muhtevasındaki sürür yüzüne aksetmiş, öyle konuşuyordu. Önce:

- Bu gece Bana öyle bir süre indirildi ki, dünya ve içindekilerden Bana daha sevimlidir, buyurdu. Herkes gelen ayetleri merak ediyordu ve Allah Resülü'nün etrafında halkalanıp gelen sürenin ne olduğunu öğrenmek için sabırsızlıkla bekleşiyorlardı. Resülullah onlara Fetih suresini okumaya başladı:

- Doğrusu Biz Sana, aşikar bir fetih ve zafer ihsan ettik, diye başlıyordu süre, Şüphesiz ki bu, daha birkaç saat öncesinde Allah Resülü'nün söylediklerinin bir tasdiki demekti. Aralarından birisi, bütün bunlann bir kez daha Allah Resülü tarafından perçinlenmesini istercesine:

- Bu bir fetih midir, diye tekrar soracak ve bunun üzerine O

da:

- Nefsim yed-i kudretinde olana yemin olsun ki mutlaka bu bir fetihtir, buyuracaktı. Böylelikle mesele bir kez daha perçinlenmiş oluyordu; artık Hudeybiye'nin bir fetih olduğunda hiç kimsenin tereddüdü kalmamıştı.

Zaten süreyi indiren Cibril-İ Emin de, böyle bir fethe imza attığı için Allah Resülii'nü kutlamış ve O da, Hz. Cibril'in kutlamasına mukabelede bulunmuştu. Bunu gören ashab-ı kiram da Efendiler Efendisi'ne geliyor ve Allah'ın ihsan ettiği böylesine önemli bir fethin sevincini hep birlikte paylaşıyorlardı. 242

242 Devam eden ayette Allah (celle celaluhü), Resülü'ne bahşedeceği maddi-manevi nimetleri sıralayıp da bunlan:

- Bu da Allah'ın. Senin geçmişte ve gelecekte kusurlannı bağışlaması, Sana yaptığı ihsan ve in'amı tamamlaması, Seni dosdoğru yola hidayet etmesi ve Sana şanlı ve şerefli bir zafer vermesi içindir, şeklinde okunan ayetler olarak ümmetine bildirince ashab-ı kiram, Resül-ü Kibriya'ya dönmüş ve:

- Sana mübarek ve kutlu olsun ya Resülullah, demişler ve ardından da, "Allah (celle celaluhü), Sana nasıl bir lütufta bulunacağını olanca açıklığıyla beyan

388

Umre Seferi ve Hudeybiye

Şimdi ashab da rahat bir nefes almıştı. Zaman zaman seslerini yükselterek yaptıklan itirazların affedildiğini öğrenmiş ve bir nebze de olsa rahatlamışlardı. Bundan sonrası için çok iyi anlamışlardı ki, Resülullah'ın bir noktadaki tercihi Allah (celle celaluhüj'tn iradesinin dışında bir tercih değildi ve bu tercih karşısında alternatif arayışları içine girmek de bir mü'mine yakışmayan davranışlardı.

Artık Efendimiz, ashabıyla birlikte gece gündüz demeden yürüyor ve bir an önce Medine'ye ulaşmak istiyordu. Allah Resülii'yle ashabın Medine' den umre maksadıyla çıktıkları günden bu yana geçen zaman tam bir buçuk aydı; bu sürenin yaklaşık yarısı Hudeybiye'de, geri kalan kısmı ise gidiş dönüş yolunda geçmişti.

Ebu Basir'in Gelişi ve Sonrasında Yaşanan Gelişmeler

Ashabıyla birlikte Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern), artık Medine'ye gelmişti. Çok geçmeden Ebu Cendel'den sonra bu sefer de, Mekke müşriklerinin eza ve cefalarından kurtulup kendini Resülullah'ın güven veren semtine atmak isteyen Ebu Basir2⁴³ çıkagelmişti; Zühreoğullarının müttefikiydi. Ancak o da, Mekke'de Müslüman olunca Ebu Cendel gibi hapisler, işkenceler, envaiçeşit hakaretlere maruz kalmıştı. Şimdi ise, bir fırsatını bulmuş ve bütün sıkıntılarından kurtulma ümidiyle kendini Medine'ye atıyordu. Ayakları şişmiş ve yara-bere içindeydi; zira Mekke'den yaya olarak kaçabilmiş ve izini kaybettirmek için patika yolları tercih ederek buraya kadar gelebilmişti.

Onun aralarından kaçıp da Medine'ye sığındığını haber alır

buyurdu; ancak yarın bizim başımıza nelerin geleceğini bilmiyoruz!" diyerek endişelerini dile getirmişlerdi. Bunun üzerine Restıl-ii Kibriya Hazretleri onlara, arkadan gelen şu ayetleri okumaya başladı:

- İmandaki yakinlerini iyice artırsınlar diye müminlerin kalplerine sekine indiren O'dur. Göklerin ve yerin ordulan Allah'ındır. Allah her şeyi hakkıyla bilir, tam hüküm ve hikmet sahibidir. Bu da, Allah'ın mü'min erkekleri ve rnü'min kadınlan içinde ebedi kalacaklan, içinden ırmaklar akan cennetlere yerleştirmesi, onlann günahlanm bağışlaması içindir. Bu, Allah katında büyük bir nailiyettir, büyük bir başandır. Fetih, 48/1-6

243 İsminden daha ziyade Ebu Basir künyesiyle meşhur olan bu sahabinin adı, Utbe İbn Esid'dir. Bkz. İbn Hişam, Sire, 4/291; Beyhaki, Sünenü'l-Kübra, 9/227; İbn Hacer, el-İsabe, 4/433 (5401)

389

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

almaz Mekke müşrikleri bir araya geldi ve Hudeybiye Anlaşması gereği Efendimiz'den Ebu Basir'i geri isteme kararı aldılar. Buna göre Ahnes İbn Şerik ile Ezher İbn Abdiavf, bir mektup yazacak onu, Huneys İbn Côbir ile Resülullah'a göndereceklerdi.

Huneys, yolda rehberlik yapması için yanına Kevser adındaki kölesini de alarak, Ebu Bash'den üç gün sonra Medine'ye geldi, mektubu Allah Resülü'ne ulaştırınca Efendimiz (sallallabu aleyhi ve sellemj'e, onu Übeyy İbn Ka'b okudu:

- Seninle birlikte yaptığımız anlaşmanın şartlarını biliyorsun, diyorlardı. Arkadaşlarımızdan her kim Sana gelirse onu bize iade etme konusunda aramızda şahitler tutmuştuk; öyleyse şimdi Sen bize arkadaşımızı gönder!

Zor bir karardı. Ama benzeri zorluklar yaşanmadan umumi sulhun temini de mümkün gözükmiiyordu.wt Onun için Allah Resülü (sallallabu aleyhi ve sellem) Ebu Basir'i yanına çağırarak, kendisini almak için Mekke'den gelen iki kişiyle birlikte geri dönmesini emretti.

Ebu Basir de şoktaydı:

- Ya Resülullah, diyordu. Onlar, dinim konusunda bana baskı yapıp da dinimden geri döndürmek için fırsat kollarlarken Sen beni müşriklere mi gönderiyorsun?

Anlatılması zor bir işti ve Habib-i Kibriya Hazretleri Ebu Basir'i karşısına alarak, şefkat dolu bir ses tonuyla şunları söylemeye başladı:

- Ey Ebi!. Basir! Senin de bildiğin gibi biz, o kavimle bir anlaşma yapıp bazı sözler verdik; dinimize göre bu anlaşmayı yok sayıp da gadreden biz olamayız! Ancak şu kadar var ki Allah (celle celaluhü), hem senin hem de senin konumundaki diğer Müslümanlar için mutlaka bir çıkış yolu ve çözüm ihsan edecektir!

Resül-ü Kibriya'dan duydukları karşısında endişelerini yeniden dile getiren EbU Bash, çaresizlik içinde kalmış birisinin yalvarışıyla: - Ya Resülullah, diyordu. Beni gerçekten müşriklere teslim mi ediyorsun?

244 Daha sonra gelecek olan ayetle bu hiikiimden, sadece Mekke'deki işkenceden kaçan Ümmü Gülsüm gibi hanım sahabiler istisna tutulmuştu. Bkz. Mümtehıne, Mümtehıne, 60/10

390

Umre Seferi ve Hudeybiye

İki alternatif vardı ve Efendiler Efendisi de ikisinden birisini tercih etmek durumunda kalmıştı. Umumun selameti ve insanların İslam'la daha yakından tanışıp imana gelmeleri adına bugün çekilen sıkıntılar yann yok olup gidecek ve tatlı birer hatıraya dönüşecekti; onun için:

- Geri dön, ya Eba Basir, dedi Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern). Çünkü Allah (celle celaluhü), senin için de bir çıkış yolu ve çözüm ihsan edecektir!

Bütün kapılar kapanmış ve Ebü Basir de, Kureyş'in elçisi Huneys ve onun kölesi Kevser ile Mekke'ye doğru yola çıkmıştı. Yeniden işkence, baskın, takip ve benzeri sıkıntıların içine dönüyordu! Bu arada yanına yaklaşanlar vardı ve:

- Ey Eba Basir, diyorlardı. 'Allah'ın, senin için de bir çıkış yolu ve çözüm ihsan edeceğinde şüphen olmasın; Resülulah'ın bu müjdesiyle şimdiden sevinmene bak! Bazen bir adam, bin adamdan daha üstün olabilir; sen şöyle şöyle yap!

Bunları söylerken onların maksadı belliydi. Ebu Basir'in geri giderken Kureyş'in elçilerini öldürdüğü takdirde bir çıkış yolu bulabileceğini düşünmüşler ve ürettikleri bu çözümün mümkün olduğunu görerek bunu Ebü Basir'e hatırlatmışlardı. Hatta Hz. Ömer (radıyallahu anh) ona:

- Sen adam gibi adamsın ve yanında da kılıcın var, diyerek aynı konuyu daha açık bir şekilde dile getirmiş oluyordu.

Zü'l-Huleyfe denilen yere geldiklerinde Ebu Basir, bir yolunu bulup Huneys'i öldürecek ve yeniden Medine'ye gelecekti. Kevser'in de üzerine yürümiiştii ama yetişememişti. Can havliyle Kevser, Resülullah'ın şefkat kollanna kendini atacaktı. Medine'ye girdiğinde Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), ashabıyla ikindi namazını kılmış oturuyordu; onun bu şekilde gelişini görünce:

- Bu adam çok korkmuş, buyurdu. Yanına gelir gelmez de:

- Sana ne oldu? Bu halin de ne, diye sordu. Soluk soluğa kalan

Kevser, kesik cümlelerle şunları söylemeye başladı:

- Öldürdü! Vallahi de sizin arkadaşınız, benim arkadaşımı öldürdü! Az kalsın beni de öldürecekti; yakamı ondan zor kurtardım!

Allah Resülii'nden yardım isteyip kendisini korumasını talep ediyordu ve Resülullah de ona eman verdi.

391

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Çok geçmeden Ebu Basir de gelmişti; Huneys'in devesine binmiş ve kılıcını da kuşanmış halde huzura geldi ve:

- Ya Resülullah, dedi. Sen üzerine düşeni yaptın ve böylelikle Allah da Senden sorumluluğu kaldırmış oldu; Sen, anlaşmaya sadık kalarak beni düşmanın eline teslim ettin. Ben ise, dini m konusunda fitneye düşürülüp şiddete maruz kalmamak için kendimi savundum!

Efendimiz (sallallahu aIeyhi ve sellern), bir taraftan Ebu Basir'in kurtuluşuna seviniyordu ama diğer taraftan böyle bir hareketin beraberinde getireceği krizleri de hesap etmek durumundaydı. Bu, yeni bir durumdu ve bundan sonra ne türlü gelişmelerin olacağı da henüz meçhuldü. Onun için önce:

- Vah onun haline, dedi. ifadelerinde hem Ebu Basir'in yaptığını kınama hem de ortaya çıkan sonuçtan duyduğu endişe gizliydi. Arkasından şunu ilave etti:

- Şayet yanında birileri daha olsaydı bu, yeni bir savaş demek-

ti! ı.

Ebu Basir, ferasetli bir insandı ve Resülullah'ın bu ciimlelerinden, kendisini yeniden Kureyş'e teslim edeceği sonucunu çıkarmıştı. Anlaşılan, onun için şimdilik Medine'de Resülullah'la birlikte ömür sürmenin imkanı yoktu; başını alıp gitmeli ve kendi yolunu kendisi belirlemeliydi. O da, kavuşmak için can attığı Resülullah'a veda edip büyük bir hüzün içinde Medine' den ayrılacaktı.w

245 Bundan sonra Ebu Basir, sahil yolunu takip ederek İs denilen yere yerleşecekti.

Onun burada karargah kurduğunu duyan diğer mü'minler de, sırasıyla buraya gelecek ve Mekke müşrikleri için büyük bir tehlike oluşturacaklardı. EbU Cendel de gelmişti. Hatta kendilerine, etraftaki kabilelerden de katılanlar olacak ve bir gün Mekkeliler, Ebu Süfyan'ı Medine'ye göndererek adeta yalvanrcasına Hudeybiye Anlaşma'sının ilgili maddesini geçersiz saydıklanm ifade edeceklerdi. Bunun üzerine Allah Resülü (s.a.s.) Ebu Basir'e mektup yazacak, ancak bu sırada hasta olan EbU Basir, Efendimiz'in mektubunu okurken orada vefat edecekti. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/625-629; İbn Abdilberr, İstiab. 4/1614 (2875); İbn Esir, Usudu'l-Ğabe, 3/146

392

ELÇİLER VE AÇILIM DÖNEMİ ~

Artık Medine'de, çok daha farklı ve yeni bir dönem başlıyordu; Hudeybiye ile birlikte Mekke'den gelmesi muhtemel tehlikeler garanti altına alınmış ve böylelikle dinden habersiz yaşayanlara İslam'ın aydınlık yönünün ilan edilme fırsatı elde edilmişti. Zaten bugüne kadar yaşanılan bütün savaşları Mekkeliler başlatmış, her türlü kargaşanın altındaki imzayı da onlar atmışlardı. Her defasında müdafaa konumunda kalınmış ve hava-su kadar önemli olan ilahi mesajın, bir hiç uğruna yaşanan bunca sıkıntı arasında daha geniş kitlelere ulaştırma imkanı bulunamamıştı. Halbuki bir mü'minin esas gayesi, Allah'ın adını muhtaç gönüllere ulaştırmak ve onların da Rablerini tanımalarını temin etmekti.

Aslında Hudeybiye ile birlikte Mekke'nin fethi de başlamış oluyordu; zira bundan böyle insanlar, sulhun oluşturduğu emniyet içinde Müslümanlığı daha yakından tanıma imkanı bulacak ve İslam'ın ruhundaki güzellikleri görme fırsatı elde edecekti. Mekke'den Medine'ye ve Medine' den de Mekke'ye yeni yollar bulunacak ve bu yollarda her defasında din adına yeni seferler tertip edilecekti.

Efendimiz İslam'ı muhtaç gönüllere duyurabilmek için bu zemini en iyi şekilde değerlendirecek ve ashabını da bu istikamette yönlendirecekti. Artık zaman, içte ve dışta gönülleri fethetme zamanıydı. Çünkü O (sallallahu aleylıi ve sellern), sadece muhatap olduğu insanlar için değil, bütün insanlığa peygamber olarak gönderilmişti; herkesin kabullenmesi gereken bir Nebi idi ve bunun için de, diğer insanlara ulaşılması gerekiyordu. İşte şimdi Allah (celle celaluhü), Hudeybiye'nin zemininde mü'minlere bu fırsatı veriyordu.

393

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Hicretin üzerinden altı yıl geçmiş, yedinci yıla girilmek üzereydp4⁶ Resülullah, Hudeybiye sonrasında bir gün ashabını karşısına aldı ve önce Allah'a ham d edip O'nu övgü dolu cümlelerle ta'zim ettikten sonra onlara:

- Ey insanlar, diye hitap etti. Şüphe yok ki Allah (celle celaluhü) Beni, rahmet olarak ve herkese gönderdi. Bana karşı vazifenizi yerine getiresiniz ki Allah (celle celaluhü) da size rahmetiyle muamele etsin! Çünkü Ben, sizlerden bir kısmını meliklere elçi olarak göndereceğim; sakın ola ki sizler, İsrailoğullarının İsa İbn Meryem'e yaptıkları gibi Bana davranıp da muhalefet etmeyin!

Ashab da şaşırmıştı ve:

- Ya Resülullah, dediler. Havariler nasıl muhalefette bulunmuşlardı?

Bunun üzerine Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) şunları söyledi:

- Benim sizden, yerine getirip gereğini yapmanızı istediğim vazifeye O da havarileri davet etmiş, 'Yeryüzü meliklerine adamlarını gönder" diyerek kendisine Allah tarafından vahiy geldiği zaman da onları belli başlı yerlere yönlendirmişti. Ancak Havarilerden yakın yere gönderilmek istenilenler buna rıza göstermekle birlikte uzak yerlere gitmesi istenilenler bu işe karşı çıkmışlardı. Bunun üzerine İsa, ellerini açmış ve:

- Allah'ım, diye yalvarmıştı. Ben, Senin Bana vahyettiklerini Havarilere bildirdim; ancak onlar bu konuda ihtilafa düştüler!

Bunun üzerine Allah (celle celaluhü) de:

- Onların hakkından Ben gelirim, diye O'na vahyetti. Daha sonra ise onlardan her biri, gönderilecekleri beldenin dilini konuşur halde sabahladılar. Bunun üzerine İsa da onlara:

- İşte bu, Allah'ın sizin için takdir edip de kesinleştirdiği bir iştir; haydi hiç vakit kaybetmeden yürüyünüz, diye emretti.

Efendiler Efendisi, bu hadiseyle ashabını bir şeye hazırlıyordu; zira O'nun risaleti, Hz. İsa gibi belli bir bölgeyi kapsayıp sadece belli

246 Mektupların gönderiliş zamanı, altıncı yılın sonu olabileceği gibi yedinci yılın Muharrem ayı olabileceği de ifade edilmektedir. Bkz. Salihi, Siibiilii'l-Hüda ve'rReşad, 11/344,372

394

Elçiler ve Açılım Dönemi

insanlara hitap etmiyor, herkesi içine alıyordu. Öyleyse O'nun ashabı, havarilerden daha fazla gayret göstermeli ve Resfıllerine itaatte kusur göstermemeliydi. Gerçekten de öyle olacaktı! O'nun bu ifadelerine muhatap olan ashab:

- Ya Resülullah, diyorlardı. Allah'a yemin olsun ki bizler, hiçbir konuda Sana muhalefet etmeyiz; Sen nereye istersen bizi oraya gönder; şüphesiz bizler, Senin emrini tereddütsüz yerine getiririz!

Zihinler bu derece meseleye hazır hale gelip de ashabından böylesine kesin bir cevap alan Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), ashabından bazılarını seçerek onları etraftaki kabile reisleri, devlet başkanları ve krallara göndermeye başladı; mektup yazıyor ve mektubu eline tutuşturduğu sahabisiyle birlikte arzu edilen yere gönderiyordu. Bunu duyan ashabda da ayrı bir heyecan hasıl olmuştu; yalnız Bizans, Fars ve Habeşistan'a mektup göndereceğini duyduklarında içlerinde bir endişe belirmiş ve bunu da Resfılullah'la paylaşmışlardı:

- Ya Resülullah, diyorlardı. Onlar, üzerinde mühür olmadıkça kendilerine gelen mektupları okumazlar!

Doğruyu söylüyorlardı; tebliğde muhatabı tanımak bu açıdan çok önemliydi ve daha baştan olumsuz bir sonuçla karşılaşmamak için de, onun isteklerini göz ardı etmemek gerekiyordu ve Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) de hemen kendisine gümüşten bir yiizük yaptırdı. Yüzüğün kaşında, üç satır halinde, 'Muhammed .. Resill.. Allah' yazıyordu. Bundan böyle gönderilecek bütün mektupların altında bu imza olacaktı!

Aynı gün içinde altı ashabını yanına çağırmış ve altısını da farklı yerlere göndermişti.

İlk Elçi Habeşistan'a

ilk çağrılan kişi Amr İbn Ümeyye idi; Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellem) onu, Habeşistatı meliki Necaşi'ye gönderiyordu. Şunları söylüyordu:

- Ralıman ve Rahim olan Allah'ın adıyla. Bu, Allah'ın Resülü Muhammed'den Habeşistan'ın ulusu Necaşi'ye yazılmış bir mektuptur. Emniyet ve esenlik, İslam'a tabi olanların, Allah'a ve Resfılü'-

395

Efendimiz (salialiahu aleyhi ve sellem)

ne iman edenlerin üzerine; Allah'tan başka ilah olmadığına, O'nun tek ve yekta olup şerikinin de bulunmadığına, ne bir yardımcı ne de çocuk edindiğine şehadet edenlerin, Muhammed'in de O'nun kulu ve Resülü olduğunu ikrar edenlerin üzerine olsun!

Şüphesiz ki Ben seni, İslam'ın enginlik ve esenliğine davet ediyorum; çünkü Ben, Allah'ın Resülü'yüm! Sen de Müslüman ol ve onun güven veren dünyasına dahil 01.²⁴⁷

Ey Ehl-i kitap! Bizimle sizin aramızda birleşeceğimiz, müşterek ve adil, "Allah'tan başkasına ibadet etmeyelim. O'na hiçbir şeyi şerik koşmayalzm, kimimiz kimim izi Allah'ın yanında rab edinmesin" çizgisinde ittifak edip bu sözde karar kılalım.v'"

Allah Resülü'nün mektubunu alıp da okuyan yeni Necaşi, önce onu alıp öpecek ve yüzüne gözüne sürecek, sonra da Resı11ullah'a olan saygısını göstermek için tahtından inerek Müslüman olduğunu ilan edecekti. Şehadet getirdikten sonra şöyle diyordu:

- Eğer yanına kadar gitmeye imkan bulabilseydim mutlaka giderdim. Zira Allah'ı şahit tutarak söylerim ki O, kitap ehli olan Yahudilerle Hristiyanların, geleceğini bekleyip durdukları Ürnmi Peygamberdir! Mı1sa, "Merkebe biner" diyerek İsa'nın geleceğini müjdelediği gibi şüphesiz İsa da, "Deveye biner" diyerek Muhammed'in geleceğini müjdelemiştir. Elbette bu müjdeli haberden ziyade O'nu gözle görmek çok daha önemli ve tatmin edicidir! Fakat ne yapayım ki, Habeşlilerden pek az yardımcılarım vardır; ben de on-

247 Necaşi, kral veya padişah sözcükleri gibi Habeşistan devlet idaresindeki en üst kişiyi ifade için kullanılan bir kelimeydi. İfadelerden anlaşıldığına göre Allah Resı1Iü'nün buraya gönderdiği mektuplarda iki farklı Necaşi'den söz etmek mümkündür. Zira ilk Necaşi olanAsham İbn Ebcer, Hz. Ca'fer ve onunla birlikte buraya hicret eden ashab vesilesiyle Müslüman olduğunu ikrar etmiş ve Efendiler Efendisi'ne tazim dolu bir mektup göndermişti. Öyleyse Hz. Enes'in de dediği gibi Allah Resülü (s.a.s.), Amr İbn Ümeyye ile gönderdiği bu mektupla yeni Necaşi'yi de İslam'a davet ediyordu. Bkz. Müslim, Sahih, 3/1397 (1774); İbn Kayyım, Zadu'l-Mead, 3/603; Salihi, Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 11/344,366

248 Bkz. AI-i İmran, 3/64. Allah Resı1lü (s.a.s.), ayetin sonundaki "Eğer bu daveti reddederlerse, 'Bizim, Allah'ın emirlerine itaat eden müminler olduğumuza ıahid olun' deyin" ifadesini de yazmış ve Necaşi'ye, "ayet yiiz çevirirsen o zaman kavmin arasındaki Hristiyanlarırı günahı da senin üzerine olur" diyerek uyanda bulunmuştu. Bkz. İbn Kesir, Sire, 2/41, el-Bidaye ve'n-Nihaye, 3/104

396

Elçiler ve Açılım Dönemi

ların sayısının artmasını ve kalplerinin de İslam'a ısınmasını bekliyorum.

Bunları söyleyen Necaşi, Allah Resülü'nün mektubunu fil kemiğinden yapılmış bir kutunun içine yerleştirecek ve saygısındaki derinliği herkese gösterircesine:

- Bu mektuplar burada kaldığı müddetçe, Habeşlerde hayır ve bereket devam edecektir, diyecekti.

Aynı zamanda Necaşi, o gün Habeşistan muhacirleri arasında bulunan ve kocası Ubeydullah İbn Cahş'ın ölümünden sonra yalnız kalan Ebu Süfyan'ın kızı Ümmü Habibe Validemiz ile Efendimiz için bir nikah merasimi düzenleyecekti.

Bu sıralarda Habeşistan' da bulunan Amr İbn As'ın teşebbüsleri yine sonuçsuz kalacak ve kraldan gördüğü sert tepkiler sonunda o gün o da insafa gelecekti.

Habeşistan'a Veda

Hazırlıklar tamamlanır tamamlanmaz Necaşi, yanlarına kucaklar dolusu hediyeler de katarak ülkesindeki muhacirleri gemiye bindirecek ve Medine'ye yolcu edecekti. On beş yıllık hicran son bulmak üzereydi; kulağı sürekli Medine'de olan ashab-ı kiram, artık yılların hicranına nokta koyacak ve hicretlerini ikinci bir yolculukla pekiştirmiş olacaktı.

Onlar sevinirken üzülen Necaşi olmuştu; bunca yıldır kendilerinden biri haline gelen aziz dostları Habeşistan'ı terk ediyordu! Tek dileği, hepsinin sağ salim Medine'ye ulaşmasıydı. Bunun için ekstra tedbirler alacak ve ashabın burnunu kanatmadan emanetleri yerine ulaştırmak isteyecekti.

Önce Amr İbn Ümeyye'nin eline iki mektup tutuşturdu; bunlardan birisinde Ümmü Habibe'nin nikah işini gerçekleştirdiğini, diğerinde ise ashab-ı kirarnı Medine'ye yolcu ettiğini anlatıyordu. Hatta arzu ettiği takdirde kendisinin de gelmeye hazır olduğunu bildirip içten gelen samimi dileklerle Allah Resülü'ne olan bağlılığını dile getiriyordu.

Ancak onları, yalnız göndermek istemiyordu; yanlarına kendi oğlu Erha'yı da katarak yetmiş kişilik gözü yaşlı bir grupla birlikte onu da göndermek istemişti. Bu yolculuk için iki gemi tahsis etmişti;

397

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

bunlardan birisine Allah Resülü'nün emanetleri, diğerine de kendi adamları binerek ashab-ı kirama eşlik edeceklerdi.v'?

İkinci Mektup Bizans'a

o gün için Bizans, dünyaya egemen iki büyük devletten birisiydi ve Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), ashabından Dıhyetü'l-Kelbl'yi yanına çağırıp onu da Bizans kralı Hirakl'e gönderdi; eline verdiği mektubunu Busra emirine vermesini söylüyordu.

Bu sıralarda Hirakl, Kudüs'te bulunuyordu. Şayet Farslılara galip gelirlerse Hıms'tan Kudüs'e kadar yaya yürüyeceğine dair yemin edip, kendine söz vermiş, böyle bir netice alınca da sözünü yerine getirmek için yaya olarak Kudüs'e kadar gelmişti.

Efendimiz'in mektubunu alan Hz. Dıhye, doğruca Busra'nın yolunu tuttu; burada Bizans'ın Busra valisi Haris'i bulacak ve bu mektupla birlikte kendisini, Rum meliki Hirakl'e ulaştırmasını isteyecekti.

Mektubu alan Haris, Efendimiz'in elçisi Hz. Dıhye'nin yanına, yakın adamlarından Adiyy İbn Hôtem'ı katarak onu, o esnada Kudüs'te bulunmakta olan Hirakl'in yanına götürmesini istedi ve böylelikle Hz. Dıhye için yeni bir yolculuk daha başlamış oldu. Bu sırada bazı kimseler onun yanına yaklaşıyor ve kralın huzuruna girerken yüzünü yere kapayıp secde etmesini ve kral izin vermedikçe de başını yerden kaldırmamasını söylüyorlardı. Allah'tan başkasına secde etmeyeceğini söylediğinde ise, kralın kendisini kabul etmeyeceği ve huzurundan kovacağına dair tehditler savurmaktan geri durmuyorlardı.

Hirakl, yıldızlara bakıp da onlardaki hareketlerden farklı anlamlar çıkaran mahir bir adamdı ve bu sıralarda Kudüs'te mağmum bir hava hakimdi. Üzüntüsünün sebebini soranlara Hirakl:

- Bu gece yıldızlara baktığımda ben, bu ümmetin sünnetlileri arasında hıtan melikinin zuhür ettiğini gördüm, diyor ve soruyordu:

249 Ancak ikinci gemi denizin ortasında batacak ve kendi oğlu dahil altmış kişi boğularak ölecektir. Bkz. Taberi, Tarih, 2/132; İbn Hacer, el-İsôbe, 1/65; İbn Esir, Usudu'I-Gabe,1/38

398

Elçiler ve Açılım Dönemi

- Bu ahali içinde sünnet olanlar kimlerdir?

- Yahudilerden başka sünnet olan yoktur, diye cevapladılar.

'Onlardan da endişelenmene hiç gerek yok; emrin altındaki şehirlere yazarsın ve ne kadar Yahudi varsa hepsini öldürürler ve sen de böylelikle endişelerinden kurtulmuş olursun!

İşte böylesine kederli bir dönemde Hz. Dıhye gelmiş Efendimiz'in mektubunu Rum Kayseri Hirakl'e ulaştırmıştı:

- Ey kral, diyorlardı. Bu adam, Araplardan Şamlı biridir; kendi beldesinde gerçekleşen önemli bir işi sana anlatmak üzere gelmiştir!

Hirakl, bir yandan Hz. Dıhye'ye diğer tarafta da elinde duran mektuba bakıyordu; mektup Arapça olduğu için hemen bir tercüman çağırdı ve ardından da onu okutmaya başladı:

- Ralıman ve Rahim olan Allah'ın adıyla ...

Allah'ın Resülü Muhammed'den, Rumların büyüğü Hirakl'e ... Daha tercüman bu kelimeleri söyler söylemez, Hirakl'in yeğeni-

nin göğsüne indirdiği yumrukla yere yığılıverdi:

- Adamın mektubunu görmüyor musun, diyordu. Senin isminden önce kendi adıyla başlamış ve üstelik senin hükümdar olduğunu söylemeyip sadece Rumların büyüğü olduğunu zikretmekle yetinmiş! Bugün bu mektup burada okunamaz!

- Vallahi de sen, ya küçük bir akılsız ya da büyük bir delisin, diye karşılık verdi Hirakl. Ben senin böyle olduğunu bilmiyordum. Daha mektubun içine bakıp onu okumadan onu yırtmak mı istiyorsun? Hayatıma yemin olsun ki, şayet O, söylediği gibi gerçekten Allah'ın Resülü ise, mektubuna benim ismimden önce kendi adıyla başlamakta, beni de Rumların büyüğü diye anmakta haklıdır. Çünkü ben, onların hükümdarları değil, sadece sahibiyim; hem benden başka da sahipleri yok ya! Hem şayet Allah dileseydi, Farslıların kralları Kisra üzerine yürüyüp de onu öldürdükleri gibi onları da benim üzerime yürütürdül

Bunları söyledikten sonra Hirakl, tercümana emretmiş ve mektubun kalan kısmını da okutmuştu:

- Selam ve esenlik, hidayete tabi olanların üzerine olsun! Sözün özüne gelince; Ben seni, İslam'ın engin dünyasına davet ediyorum;

399

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Müslüman ol ve selameti bul ki Allah da sana, iki katıyla mükafat versin! Eğer bu davetimi kabul etmezsen bil ki, yoksul çiftçiler dahil bütün halkının günahı da senin boynunadır.

Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) mektubuna bir de ayet yazmıştı; bu ayette Yüce Mevla, Hirakl gibi ehl-i kitap olanlara hitap ediyor ve onlara Allah Resülü'nün şunları söylemesini emrediyordu:

- De ki, "Ey Ehl-i kitap! Bizimle sizin aramızda birleşeceğimiz, müşterek ve adil şu sözde karar kılalım: 'Allah'tan başkasına ibadet etmeyelim .. O'na hiçbir şeyi şerik koşmayalım .. kimimiz kimimizi Allah'ın yanında rab edinmesin." Eğer bu daveti reddederlerse, o zaman onlara, "Bizim, Allah'ın emirlerine itaat eden müminler olduğumuza şahid olun" deyin.^25o

Mektubun tamamını dinleyen Rum meliki Hirakl'ın dudaklarından şu cümleler dökülecekti:

- Vallahi de ben, Davüd oğlu Süleyman'dan sonra 'Bistnillahirrahmônirrahim' diye başlayan böyle bir mektubu hiç duymamıştım!

Ardından da yanında bulunanları dışarı çıkarıp huzuruna, Hristiyanlık adına en büyük otoriteye sahip din adamlarını çağırdı; fikirlerini soruyordu. Rahiplerin başı olan Uskuf:

- Kendisinden başka ilah olmayana and olsun ki, diye yeminle başladı sözlerine. Şüphe yok ki O, Musa ve İsa'nın bize geleceğini müjdelediği; bizim de gelişini gözleyip durduğumuz peygamberdir!

Önemli bir yol ayrımına gelinmiş görünüyordu ve Hirakl, Uskura sordu:

- Peki sen bu durumda bana ne yapmamı tavsiye eder, nasıl davranmarnı uygun görürsün?

- O'na tabi olmanı uygun görürüm, diyordu gözü yaşlı papaz.

Ancak Hirakl'in endişeleri vardı:

- Ben, senin dediğin şeyi çok iyi biliyorum, dedi önce. Fakat O'na tabi olmaya gücüm yetmez; çünkü bu durumda hem hükümdarlığını elimden gider hem de Rumlar beni öldürürler!

Bu sırada yıldızlara bakıp da gördüğü şeyaklına geldi ve Hz.

250 Bkz. N-i İmran, 3/64

400

Elçiler ve Açılım Dönemi

Dıhye'yi çağırıp sünnetli olup olmadığını öğrenmek istedi. Sonuç, beklediği gibiydi ve Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), sünneti emrediyor ve ashabı da sünnet oluyordu.

Kayser için zaman daralıyordu; önce Allah Resülü'niin mektubunu alıp başının üzerine koydu ve sonra da alıp öpmeye başladı; ardından da onu, ipek ve kadife kumaşlar arasına sarıp itina ile koruma altına aldı.

Çok geçmeden bir de mektup yazıp Roma'dan görüş almak istedi; orada Dağatır adında kendine denk bir dostu vardı ve onun da fikrini almak istiyordu. Ancak bu mektubun cevabı gelinceye kadar bir hayli zaman geçecekti ve bu cevap geleceği ana kadar konuya açıklık getirecek başka bir delil daha bulmalıydı ve yanındakilere sordu:

- Peygamber olduğunu söyleyen şu adamın kavminden, buralarda birileri var mı?

Bu bir arayıştı ve kısa zamanda Gazze yakınlarında Kureyş'e ait bir kervan bulunacaktı. O gün bu kervanda Ebu Süfyan bulunuyordu ve kralın huzuruna getirilen Ebu Süfyan'a, kral sorular soracak, aldığı cevaplar karşısında Efendimiz'in risaleti ile önceki peygamberlerin vazifelerini kıyaslayarak O'nun beklenen Nebi olduğunu söylemekten çekinmeyecekti.

Ardından, etrafındaki Rum büyüklerine emrederek ileri gelenlerin kendi köşkünde toplamalarını istedi. Herkes gelip de vakit tamam olunca köşkün kapılarını da kapattırmıştı. Kendisi de yüksek bir yere yerleşip herkese hakim bir noktada duruyor, konuşacakları karşısında ne türlü tepki verecekleri konusunda endişe duyuyordu. Sözlerine:

- Ey Rum cemaati, diyerek başladı. Şüphesiz ki bana, Ahmed'in mektubu geldi; şüphe yok ki vanahi de O, İsa'nın kendisini müjdelediğinde şüphe olmayan ve hepimizin de beklediği peygamberdir! Kitaplarımızda özelliklerini bulup da geleceği günü gözlediğimiz, özelliklerini bilip de geleceği zamanı tahmin ettiğimiz Nebi'dir O. Öyleyse gelin sizler de O'na iman edip teslim olun, O'na tabi olup arkasında saf bağlayın ki dünya ve ahiretiniz de sizin adınıza selametli olsun!

Hirakl'in bu sözleri Rum ileri gelenlerini kızdırmıştı; köşkün içinde büyük bir gürültü kopmuş, herkes homurdanarak Hirakl'e

401

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

itiraz ediyordu. Krallarına kin ve nefretle bakıyorlar, onun davetine icabet etmemek için de dışarı çıkıp kaçmak istiyorlardı; vahşi hayvanlar gibi kaçışıyorlardı! Ancak kapılara yöneldiklerinde bunun mümkün olmadığını görecek ve ayrıca hiddetleneceklerdi.

Manzara)'! bulunduğu yüksek yerden seyreden Hirakl'in, iman konusundaki endişeleri giderek artmış ve üzerine büyük bir korku hakim olmuştu. Bu insanlarla ilişkilerini düzeltmediği takdirde saltanatını da canını da tehlikede görmeye başlamıştı. Onun için:

- Buraya gelin, diye arkalarından seslenmeye başladı; adamlarına da emrediyor, kaçanların geri getirilmesini istiyordu. Zaten dışarı çıkma imkanı bulamayan önde gelenler, kralın bu telaşlı davetini de merak ederek yeniden geri dönmüşler, neler söyleyeceğini merak ediyorlardı: Yine:

- Ey Rum cemaati, diye başladı sözlerine. Biraz önce size söylediklerimi, sizin dininize olan bağlılığınızı ölçmek için söyledim; şimdi görüyorum ki sizler, beni memnun edecek bir tavır içindesiniz!

Bu tavır, Rum önde gelenlerini oldukça memnun etmişti; bu sefer de büyük bir tazim ve saygı ile önünde secdeye kapanıp temenna durmaya başladılar.

İşlerin sarpa sardığını görür görmez kralın yan çizdiğini müşahede eden Uskuf, bildikleri halde insanların bunu kabullenmek istememeleri karşısında dayanamayacak ve:

- Ben şehadet ederim ki O, Allah'ın Resülii'diir, diye haykıracaktı. Bir anda bütün gözler onun üzerinde odaklanıvermişti; nefretle bakıp şiddetli tepki gösteriyorlardı! O kadar ki, kin ve nefretlerine hakim olamayacak ve üzerine üşüşüp Uskufu oracıkta linç edip öldüreceklerdi. 251

Efendimiz'e Gönderilen Mektup

Aradan birkaç gün geçtikten sonra kral, yanına bol miktarda hediyeler vererek gönderdiği bir mektupla birlikte Hz. Dıhye'yi yolcu etti. Mektubunda şunları yazmıştı:

25¹ Bunu haber alan Allah Resülü (s.a.s.), bu Uskufu kastederek, "O, tek başına bir ümmet olarak haşrolacaktır." müjdesini verecekti. Bkz. Salihi, Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşad,11/355

402

Elçiler ve Açılım Dönemi

- İsa'nın müjdelemiş olduğu Allah'ın Resülii Muhammed'e, Rum hükümdarı Hirakl tarafından ...

Senin elçin, göndermiş olduğun mektubunla birlikte bana geldi; şehadet ederim ki Sen, Allah'ın Resülü'sün. Zaten bizler Seni, elimizde bulunan İncil'de yazılı olarak buluyorduk; Meryem oğlu İsa da Seni müjdelemişti!

Rumları, Sana iman etmeleri için davet etmişsem de onlar bundan kaçındı ve yanaşmadılar; onlar beni dinlemiş olsalardı şüphesiz bu, kendileri için daha iyi olurdu.

Ben, Senin yanına gelip de huzurunda bulunmayı ve ayaklarını yıkamayı ne kadar arzu ederdim!

Ancak Hz. Dıhye, yola düşüp de Hımsti denilen yere geldiğinde Cüzam' dan bir grup insan yolunu keserek üzerinde bulunan her şeyi alacak ve bu sebeple Allah Resülü'nün elçisi, Medine'ye, sadece üzerindeki eski püskü elbisesiyle geri dönebilecekti.

Medine'ye girer girmez doğruca Efendimiz'in huzuruna girdi Hz. Dıhye. Hirakl'in mektubunu uzattı Allah Resülü'ne ve başından geçenleri anlattı bir bir. Efendiler Efendisi mektubu okuyup da Hirakl ile yaşananları dinledikten sonra Dıhyetü'l-Kelbi'ye döndü ve:

- Mektubum yanlarında bulundukça onların saltanatı devam edecektir, buyurdu.

Kıptilerin Kralı Mukavkıs

Allah Resülü'nün mektubunu Mısır ve İskenderiye kralı Mukavkıs'a götüren sahabe Hônb İbn Ebi Beltea idi. Ona gönderdiği mektupta da benzeri ifadelere yer veriyor ve Mısır kıptisini de İslam'a davet ediyordu. Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), bu mektubunda da ehl-i kitabı tevhide çağıran ayeti yazmayı ihmal etmemiş ve muhatabın önemsediği konuları dile getirerek dikkatlerini çekmeyi hedeflemişti.

Mukavkıs'ı İskenderiye'de bulan Hz. Hatıb, Efendimiz'in mektubunu ona verip Allah Resülü'nün mektubunu okuduktan sonra aralarında şu şekilde bir konuşma geçti: Mukavkıs:

- Ben, anlamak istediğim bazı şeyleri sana soracak ve seninle konuşacağım.

403

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

- Buyurunuz; konuşalım!

- Senin Efendin, bir peygamber değil midir?

- Evet; O, Allah'ın Resülü'dür!

- Şayet O, gerçekten de Allah'ın bir peygamberi idiyse, niçin

kendisini yurdundan çıkarıp da başkabir yurda sığınmak zorunda bırakan insanlara beddua etmedi?

- Sen, Meryem oğlu İsa'nın Resülullah olduğuna şehadet edersin, değil mi? O halde ve O gerçekten bir peygamber olduğuna göre, O'nun kavmi kendisini yakalayıp da asmak istedikleri zaman, Allah (celle celaluhü) O'nu kaldırıp dünya semasına yükselteceğine Hz. İsa, kendi kavminin helak edilmesi için Allah'a dua etseydi olmaz mıydı?

Bu cümlelere Mukavkıs'ın diyebileceği bir şey yoktu ve susmayı tercih etti. Bir müddet durduktan sonra yeniden Hz. Hatıb'a yöneldi ve:

- Sözünü bir kez daha tekrarlayabilir misin, dedi. Hatıb'ın sözlerine yeniden kulak verdikten sonra yeniden süküt etmeye başladı; derin derin düşünüyordu. Daha sonra da ona dönüp şunları söyledi:

- Gerçekten güzel söylüyorsun; sen, yerli yerince konuşan iyi bir hakimsin; belli ki hem Hakim hem de yerli yerince konuşan birisinin yanından geliyorsun!

Onun bu kadar yumuşadığını gören Efendimiz'in elçisi Hz.

Hatıb devam etti:

- Senden önce de buralarda, "Ben sizin en büyük rabbiniz değil miyim?" diyen insanlar vardı! Ancak Allah (celle celaluhü), onun hem dünya hem de ukbada cezasını verdi. Sen de bunlardan ibret al ki başkaları da senden ibret almak durumunda kalmasın!

- Bizler, dinimizden daha hayırlısını bulmadıkça din değiştirecek değiliz, diye cevapladı Mukavkıs. Bunun üzerine ona şunları söyledi:

- Ben seni, Allah'ın gönderdiği ve ondan başkasına ihtiyaç hissettirmeyecek kadar mükemmel kıldığı İslam dinine davet ediyorum; şüphesiz ki o Nebi de, insanları aynı şeye davet ediyor. Şu da bir gerçek ki, O'na en fazla karşı çıkanlar Kureyşliler, en çok düşmanlık edenler Yahudiler ve en yakın duranlar da Hristiyanlardır.

404

Elçiler ve Açılım Dönemi

Ömrüme yemin olsun ki, İsa'nın Muhammed'i müjdelemesi, Musa'nın İsa'yı müjdelemesinden farksız; bizim seni Kur'an'a davet etmemiz de senin, ehl-i Tevrat'ı İncil'e çağırman gibidir! Her peygamber, o gün hangi toplulukla muhatap olmuşsa o topluluk O'nun ümmeti olmuştur; O'na itaat etmek, onlar üzerinde bir haktır; öyleyse sen de bu peygamberi idrak etmiş bulunuyorsun! Hem bizler seni, İslam dinine davet etmekle İsa peygamberin dininden uzaklaşmaya da davet ediyor değiliz; aksine O'na tabi olmaya ve O'nun tebliğ ettiği gerçeklere göre amel edip yaşamaya davet ediyoruz!

Allah Resı1lü'nün elçisi, Hristiyanlık adına olması gerekenleri söylüyordu ve bunları dinledikten sonra Mukavkıs:

- Bu peygamberin işini ben bir hayli düşündüm, diye başladı sözlerine. Ne dünyadan el etek çekmeyi emrediyor ne de herkesçe güzelolan ve talep edilenleri yasaklıyor! Aynı zamanda O'nu, insanları yanıltan bir sihirbaz veya yalancı bir kahin olarak da görmüyorum! Bilakis O'nda ben, toprağın altındaki taneleri haber verip gizli konuşmaları açığa vurma gibi peygamberliğe ait bazı alametler görüyorum; ancak yine de düşüneceğim!

Garip bir durumdu; adam, ne iman ettiğini söylüyor ne de karşı çıkıyordu! Daha sonra Allah Resı1lü'nün mektubunu işlemeli fil dişi bir kutunun içine koyacak ve üzerini de mühürleyip hizmetçilerinden birisine verecekti. Arkasından yanına katibini çağırdı ve Arapça olarak şunları yazdırmaya başladı:

- Bismillahirrahmanirrahim. Abdullah'ın oğlu Muhammed'e Kıptilerin büyüğü Mukavkıs'tan ...

Sözün özüne gelince; mektubunu okudum ve onda zikrettiğin hususlarla davet ettiğin şeyi anladım! Ben de biliyorum ki, gelecek bir Nebi vardır; ancak ben onun, Şam'da ortaya çıkacağını sanıyordum!

Şüphesiz ki ben, Senin elçine ihsanda bulundum ve onunla Sana, Kıptiler nezdinde konumları çok yüksek olan Mariye ve Sirttı adında iki tane cariye ile üzerine binmen için bir katır gönderiyorum! Selam Senin üzerine 01sun!25²

252 Daha sonralan Efendimiz (s.a.s.), Mukavkıs'ın hediye ettiği bu cariyelerden Sirin'e Hassan İbn Sabit'e hediye edecek; Hz. Mariye ile de kendileri evlenecek

405

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Daha sonra da bu mektubu Hz. Hatıb'a vererek:

- Şimdi git; ancak sakın Kıptiler senin ağzından bir kelime bile işitmesinler, diye tembih etti ve ardından da, Allah Resülü'nün elçisini hediyelerle birlikte Medine'ye yolcu etti.

Hatıb İbn Ebi Beltea, Medine'ye gelip de Mısır'da geçirdiği beş günü Allah Resülü'ne anlatınca Efendile Efendisi (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Ne talihsiz adam! Saltanatına kıyamadı; esirgediği saltanatı da zaten kendisine kalmayacak, buyuracaktı.ss'

Fars İmparatoru Kisra

Fars topraklanna giderek Allah Resülü'nün mektubunu Kisra'ya götürecek olan sahabi, Abdullah İbn Hiizôfetii's-Sehmi idi; mektubu alacak ve Bahreyn valisi Miuızir İbn Sava'yı vesile ederek Kisra'ya ulaştıracaktı. Bu mektup da da Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Allah'ın adıyla başlayıp O'nu tazim ettikten sonra, kendisinin de Allah tarafından gönderilmiş bir peygamber olduğunu söylüyor ve Farslıların büyüğü Kisra'yı da imana davet ediyordu. Ancak Kisra, daha mektubun ilk cümlesine takılmış ve mektubu okuyan şahsın elinden çekip:

- Nasılolur da, benim adımdan önce kendi ismiyle başlar, diyerek mektubu yırtıp yere atmıştı. Resülullah'ın daveti karşısında kibrininaltında kaldığı yetmiyormuş gibi bir de mektubunu yırtma cür'etini gösteriyordu!

Vazifesini yerine getirdiğini düşünen ve dili döndüğünce onlan ikaz etmeye çalışan Hz. Huzafe de artık oradan ayrılmış ve Medine'nin yolunu tutmuştu. Bu sırada Kisra, arkasından adamlarını gönderip onu yeniden huzuruna getirmelerini istemiş olsa da, o çok-

ve bu birliktelikten de İbrahim adını koyacağı bir oğlu dünyaya gelecekti. Mukavkıs'ın hediye ettiği katıra 'DüIdül' ismi verilmişti. Bkz. İbn Sa'd, Tahakat. 1/134-135; Taberi, Tarih, 2/141, 218

253 Mukavkıs'ırı gönderdiği hediyeler arasında bir de doktor vardı. Onunla görüşüp konuşan Allah Resülii (s.a.s.), bu doktoru karşısına alacak ve:

- Ev halkının yaııına dönebilirsin; çünkü biz, acıkınadıkça yemek yemeyen, yemek yediğimiz zaman da doymadan sofradan kalkan bir topluluğuz, buyuracaktı. Bkz. Halebi, Sire, 3/251

406

Elçiler ve Açılım Dönemi

tan yolu yarılamış ve nihayet Medine'ye gelmişti. Yaşayıp gördüklerini Efendiler Efendisi'ne anlattı bir bir. Büyük bir teessürle Hz. Huzafe'yi dinledikten sonra Allalı Resülii (sallallahu aleyhi ve sellem) O gün:

- Allah da, onun saltanatını parça parça edecek, buyuracak ve Allah'a davetten başka hiçbir maksadı olmayan bir mektuba karşı gösterilen bu tavır karşısında:

- Allah'ım! Benim mektubumu parçaladığı gibi Sen de, onun saltanatını parça parça et, diyecekti.

Gerçekten de öyle olacaktı; zira Kisra, Allah Resülii'niin mektubunu yırtıp da yere attıktan sonra Yemen valisi Bazan'a mektup yazacak ve adamlarından güçlü ve becerikli iki tanesini göndererek Allah Resülii'nii yanına getirmelerini isteyecek, hatta yeniden kendi kavminin dinine geri dönmeyi kabullenmediği taktirde Resulullalı'ın kellesini istediğini söyleme cür'etini izhar edecekti!

Ancak durum, hiç de onun beklediği gibi olmadı; bu sırada Fars topraklarında iç isyan baş gösterecek ve bunu fırsat bilen Bizans da onlara saldıracaktı. Bu kaos ortamında, Kisra'nın oğlu Şiraveyh de babasını öldürüp tahta geçecek ve böylelikle Allah Resülü'nün mektubunu parçalayan Kisra'nm ülkesinde tam bir kaos ortamı hakim olacaktı.

Diğer Mektuplar

Artık sulh ortamı yakalanmıştı. Allah Resülü, tebliğ vazifesini daha geniş coğrafyalara ulaştırmak için ilgili herkese mektup yazıp dört bir yana elçiler yolluyordu. Herkesin elinden tutmak için o kadar duyarlı davranıyordu ki sanki bir dakikanın bile zayi olmasına gönlü razı gelmiyordu. İnsanlarla Rablerinin arasına giren bütün engelleri bertaraf edip herkesi Allah'a kulolma kıvamına getirmek istiyordu. Zaten ahir zamanda beklenen bir peygamber olarak vazifesi de bu idi ve Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), vazifesini en üst seviyede eda ediyordu.

Yername hükümdarıHevze İbn Ali'ye Süheyl İbn Anır'ın kardeşi Selit İbn Amr'ı, Dımeşk hükümdan Hôris İbn Ebi Şemir'e Şucô' İbn Vehb'i ve Bahreyn ulusu Miuızir İbn Sava'ya da Ald İbn Hadrami'yi göndermişti.

407

Efendimiz (saIlaIlahu aleyhi ve sellem)

Tebliğin mektupla yapılan kısmı, sadece belli bir zamanı içine alan bir husus değildi; tebliğin her çeşidine müracaat ediliyor ve insanların imanla tanışabilmeleri için eldeki bütün imkanlar seferber ediliyordu.s-'

Risalet vazifesini, Allah Resülü'nün mektubunu taşıyarak ilgili yerlere ulaştırma göreviyle seçilen isimlerden ve bunların, gittikleri yerlerde ortaya koydukları tavırlarından da anlaşılacağı gibi Allah Resülü'nün elçileri de, tebliğ açısından en az mektupları kadar önem arz ediyordu. Kendilerine sorulan sorulara cevaplar veriyor, muhataplarının düşünce dünyalarını sezip onların anlayacağı dille onlarla konuşuyor ve o güne kadar öğrendikleri bilgileri muhataplarıyla gerektiği gibi paylaşıyorlardı.

Artık zaman, Hira'da doğan nurun farklı coğrafyalara ulaştırılma zamanıydı. Bunun için Efendiler Efendisi, çok farklı zamanlarda ve farklı konuları nazara alarak mektuplar yazıp onları elçileriyle muhatapları na ulaştırmayı hedefleyecekti. Mesela, Amr İbn As gelip de Müslüman olduktan sonra Allah Resülü (sallallalıu aleyhi ve sellern), onu da Umman meliki Ceyfer ve kardeşi Abd'e gönderecek ve düne kadar uzaktan bakıp karşı çıktığı dini, bugün savunup başkalarına da tebliğ etmek için görevlendirecek ve Hz. Amr'ın siyası dehasından tebliğ adına istifade etmeyi tercih edecekti.

Elbette bu mektuplaşmalarda muhatapların hepsi gelip Müslüman olmamıştı. Onlardan bazıları Allah Resülü'nün davetine icabet edip İslarn'ı kabul ederken bir kısmı da küfründe inat edip olduğu yerde kalacak ve ayağına kadar gelen Muhammedü'l-Emin'in kaptanı olduğu gemiye binme şansını kaçıracaktı. Ancak bir farkla ki, artık Ceziratii'l-Arap'ta sözü geçip hükmü nafiz olan sadece Resülullah'tı ve kabul etmeyenler de bu gerçeği görüp duruyorlardı. Bundan böyle en küçük bir harekette, Allah Resülü de hesap edilir olacak ve atılacak adımlarda O'nun re'yini öğrenmek kaçınılmaz bir strateji haline gelecekti. Zira insanların gönlüne hitap eden Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), artık dünya adına da en önemli otorite sayılmaya başlamıştı.

254 Efendimiz'in hangi zaman diliminde kime ve kiminle mektup gönderdiğini görmek için bkz. Salihi, Sübülü'l-Hüda ve'r-Reşad, 11/344 vd.

408

Elçiler ve Açılım Dönemi

İçki Yasağı

İslam'dan önce de Hicaz'da bazı kimseler, sonuçlarına bakarak içki içmeyi kendilerine haram kılmış ve ısrarlara rağmen onu kullanmaya hiç yanaşmamışlardı. Bunlar arasında, ilk defa bu yönünü nazara alarak içkiyi kendisine yasaklayan Amir İbn Zarib veya Afif İbn Ma 'dikerib ile Efendimiz'in dedesi Abdulmuttalib ve Abdullah İbn Cüd'an sayılırken, daha sonraki dönem de Hz. EbU Bekir, Osman İbn Maz'un, Osman İbn Aftan, Abdurrahman İbn AvI, Abbas İbn Mirdôs ve Kays İbn Asım gibi isimler başı çekmekteydi. Hatta Abbas İbn Mirdas'a:

- Şu içkiden bir kadeh almaz mısın; zira o sana güç ve zindelik verir, dediklerinde o:

- Ben, sabahleyin kavmimim efendisi olarak kalkıp da akşama onların en sefihi haline gelmeyi asla istemem! Vallahi de hayır! Benimle aklımın arasına giren bu şeyi ben, asla mideme indirmem, diye tepki vermiş ve açıkça insanı başkaları nezdinde oyuncak haline getiren içkiye elini sürmeye yanaşmamıştı. 255

Hicretten önce Mekke'de inen bir ayette üzüm ve hurmadan, insan aklını uyuşturan içki gibi insana zarar veren şeylerle birlikte doğru yerinde kullanıldığında güzel sonuçların da elde edilebildiği anlatılmış, ancak açıktan herhangi bir yasaklayıcı beyana yer verilmemişti. Buna rağmen ayette, hurma ve üzümden elde edilen rızkın 'güzel' olarak tavsif edilirken içecek tarafının yalın ifade edilmesi ve ayrıca sonunda akla vurgu yapılıyor olması insanları düşündürmeye başlamıştı.v''' Ashab, tereddüt ettikleri içki konusunda da Allah Resülü'ne soru soruyor ve bir açıklama bekliyorlardı. Çok geçmeden gelecek olan ayette onun, hem fayda hem de zarar yönünün olduğu, ancak faydasından daha çok zararının söz konusu olduğu ortaya konuluyordu."? Ancak bu ayet de kesin hüküm ihtiva etmiyordu ve Hz. Ömer gibi insanlar, yine beklemeyi tercih edecek ve:

- Allah'ım! İçki konusunda bize sağlıklı ve kesin bir hüküm ver, diyerek gözlerini Cibril-i Emın'in getireceği habere dikeceklerdi.

255 Bkz. İbnü'l-Esir, Üsüdü'l-Gabe, 3/168 256 Bkz. Nahl, ı6/67

257 Bkz. Bakara, 2/^2ı9

409

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Bunların arkasından gelen, 'sarhoşken namaza yaklaşmama' emri de,2⁵⁸ onlar için kesin bir çözüm değildi; zira henüz kesin bir yasak olmadığı için ashabdan bazıları, farklı problemleri beraberinde getiriyor olsa bile namaz aralarında içki içmeye devam ediyordu!

Gerçi içkiyle ilgili olarak gelişen bütün bu safhalarda, gidişatın nereye varacağını tahmin ederek ondan uzaklaşan insanlar da vardı; ancak hüküm net ve umumi olmadığı için zorlayıcı bir durum da söz konusu değildi!

Derken bir gün Cibril-i Emin, içki konusundaki nihai hükmü Allah Resülü'ne getirecekti:

- Ey iman edenler, diye sesleniyordu. Şarap, kumar, putlara kurban kesilen sunaklar ve fal okları şeytana ait murdar işlerden başka bir şey değildir. Bunlardan geri durun ki felah bulasınız! Zira şarap ve kumarla şeytanın yapmak istediği tek şey, sizin aranıza düşmanlık ve kin salmak, sizi Allah'ı zikretmekten ve namazdan alıkoymaktır!

Ashab arasında şok tesir yapacak ifadelerdi bunlar; zira gelen ayet, içki konusundaki bütün ihtilafları kaldıracak bir netlikle konuyu ele alıyordu. Bundan böyle kimse tereddüt yaşamayacak ve artık Hicaz'da içkiye yer kalmayacaktı. Ayrıca ayetin sonunda Yüce Mevla, kendisine inanıp yönelmiş olan kullarına:

- Artık bu habis şeylerden vazgeçtiniz değil mi,2⁵⁹ diye soruyor ve imanla içkinin aynı yerde olamayacağını beyan ediyordu.

Bu sırada Ebü Talha'nın evinde toplananlar vardı. Bir aralık dışarıda Allah Resülii'nün münadisinin sesi duyuldu; gelen ayeti okuyor ve içkinin bundan böyle yasak olduğunu ilan ediyordu! Münadinin sesini duyar duymaz Hz. Enes'e seslenen Ebü Talha:

- Haydi çık da bu sesin ne dediğine bir bakıver, diyecekti. Dışarı çıkıp da rniirıadiye kulak veren Hz. Enes, bir çırpıda eve geri gelecek ve:

- Dikkat edin; içki haram kılınmış, diyerek durumu onlara haber verecekti. Herkes buz kesilmiş, olduğu yerde kalakalmıştı! Elinde kadehi olanın kadehi yere düşecek, onu du dağına götüren de

258 Nisa, 4/4/43 259 Maide, 5/90, 91

410

Elçiler ve Açılım Dönemi

bardağı yere çalıp fıçıyı yere dökecektil Allah Resülii'nün miinadisinin sesi duyulur duyulmaz kapı ve pencerelerden sokaklara içki dökülmeye başlamış, Medine sokaklarında içkiden seller akar olmuştu! Her kapıdan:

- Vazgeçtik ey Rabbimiz, sesleri yükseliyordu.

Ashab hassasiyetiydi bunlar ve hemen sorular sormaya başladılar. Daha önce içki içtiği halde gerek cephede şehit olanların gerekse yatağında ölenlerin halini merak ediyorlardı! Zira Bedir'de, Uhud'da, Hendek'te savaşıp da bugün aralarında olmayan arkadaşlarını düşünmeye başlamışlardı; ayetirı sonu bu sorularına da netlik kazandınyordu:

- İman edip iyi ve yararlı işler yapanlara, bundan böyle Allah'a karşı gelmekten sakındıklan ve imanlarında sebat ile iyi ve yararlı işlerine devam ettikleri, sonra takvalan ve imanlan tam sağlanılaşıp kökleştiği, daha sonra da bu takva ile beraber, başkalanna iyilik eden ve her yaptığını güzel yapan ihsan mertebesine erdikleri takdirde, daha önce yiyip içtiklerinden dolayı kendilerine bir vebal yoktur. Allah da böyle güzel davrananlan sever.i"?

260 Milide,5/93

411

ÇIBAN BAŞI HAYBER ~

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) Hudeybiye' den döneli yirmi gün olmuştu; bu anlaşmayla Mekke'den gelebilecek tehlikeler bir nebze kontrol altına alınmış, büyük bir endişe bertaraf edilmişti. Zira Hudeybiye ile birlikte, Mekke müşrikleriyle Hayber Yahudilerinin birbirlerini destekleyerek Medine'ye saldırma konusunda yapmış oldukları ittifak askıya alınmış oluyordu. Ancak yine de Beni Kurayza, Beni Kaynuka ve Beni Nadr yurtlarından sürgün edilerek Hayber'e yerleşen ve burada sürekli tehlike oluşturan Yahudilerin ne zaman ne türlü bir tepki vereceklerini kestirmenin imkanı yoktu. Özellikle Sellam İbn Ebi H ukayk, Kinane İbn Rabi' ve Huyeyy İbn Ahtab gibi önde gelenler buraya gelip yerleşmiş, Hayber'deki yandaşlarından destek bularak intikam alacaklarının tehditlerini savurup durmaya başlamışlardı. Zaten etraftaki kabileleri de kışkırtarak Mekke ordusunun Hendek önlerine kadar gelmesinde, önemli rol oynamışlardı. Mekke'ye kadar gelip de müşrikleri Efendimiz ve mü'minlere karşı kışkırtan heyetten on dokuz kişi Hayber'in ileri gelenleriydi; etraftaki kabilelere de gitmişler, Medine'ye saldırma karşılığında onlara Hayber'in ürünlerinden yüklü miktarda vermeyi vadetmişlerdi! İntikam duygusuyla hareket ediyor ve fırsat kolluyorlardı. Bilhassa ümit bağladıkları Hendek'ten de eli boş dönüldüğünü gördüklerinde çok telaşlanmışlar ve yaptıklarının karşılığı olarak kendilerinden hesap sorulacağını tahmin edip önce davranmak istemişlerdi. Resülullah (sallallahu aleyhi ve

4ı3

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

sellem) ve ashabı üzerlerine gelmeden acele davranmayı ve Teyma, Fedek ve Vadi'I-Kura Yahudilerini de yanlarına alarak Medine'ye ani baskın yapmayı planlamışlardı.

Bilhassa EbU Rafi'den sonra başlarına geçen Üseyr İbn Zarim, gözünü budaktan sakınmayan ve intikam yeminleri ederek cemaatini kışkırtan bir tavır sergiliyordu. Gatafanlılarla da görüşmüş ve Medine'ye saIdırma konusunda onları da ikna etmeyi başarmıştı. Onun bu gayretleri, cemaati tarafından da takdir görüyor, yandaşlannın intikamını alacak bir lider olarak onu destekleyip alkışlıyorlardı. Kısaca Hayber, fitnenin odağı haline gelmiş ve her an patlamaya hazır bir çıban başı olarak çözüm bekliyordu!

Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), bütün bu olup bitenleri yakından takip ediyordu. Gelişmelerden emin olmak için bir de ashabından üç kişiyi görevlendirip durumlarını rapor etmeleri için Hayber'e göndermeyi denedi; sonuç, duyduklarını teyit eder mahiyetteydi. Onlar arasından Medine'ye kadar gelen Harice İbn Huseyl gibilerin nabzı da aynı istikamette atıyordu. Sanki Hudeybiye dönüşünde inen ayetlerle vaadedilen bolluk ve fetih öncesinde elde edilecek ganimetin"'" ne olacağı belli olmaya başlamış gibiydi.

Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), ashabına ilan ederek hazırlık yapılmasını emretti; ancak hiç kimsenin, Hayber'in dünya nimetleri açısından bolluğu gerekçesiyle hareket etmemesi gerektiğini ifade ediyor ve bu niyetle yola çıkanlara da ganimet verilmeyeceğini açıkça söylüyordu.

Efendimiz'in Hayber üzerine yürüme niyetini sezen ve aralanndaki anlaşma sebebiyle birlikte yaşamaya devam eden Medine Yahudilerinde büyük bir telaş baş göstermiş ve mü'minleri zor durumda bırakabilmek için vadesi gelmemiş borçlarını bile tahsil etme yarışına girişmişlerdi; hatta Abdullah İbn Ebi Hadred gibi insanlar, Hayber öncesinde borçlarını ödeyebilmek için üzerlerindeki elbiseleri bile satmak zorunda kalmış, savaşa da emanet bir elbiseyle çıkmışlardır Elinde yola çıkmak için hiç imkanı olmayan Ebu Abs İbn Cebr' e de, bizzat Allah Resülü yardım etmişti.

Hayber'in fethini mümkün görmeyen Medine'deki Yahudiler,

261 Bkz. Fetih, 48/20, 21

414

Çıban Başı Hayber

orada bulunan kaleleri, bol akarsuları, meyvelerindeki çeşitliliği ve savaşçılarının cesaretini anlatıyor ve mü'minleri moral açısından zayıf düşürmeye çalışıyorlardı.

Her şeye rağmen bir gün Allah Resülii ve iki yüzü atlı bin altı yüz kişilik ashab Medine'den hareket etti; hedefte, çıban başı Haybel' vardı! Resülullah, yerine SiM' İbn Urfuta'yı tayin etmiştp62

Bu yolculuk sırasında Allah Resülü'yle birlikte on tane de Medineli Yahudi bulunuyordu. Yaraları sarmak, ip eğirmek, yemek yapıp su taşımak ve gerektiğinde de savaşta Müslümanlara yardımcı olmak için yirmi kadar da hanım sahabi vardı.

Yola çıkmadan önce Allah Restiltı (sallallahu aleyhi ve sellern), savaş hazırlığı yapamamış olanlarla binekleri huysuz olup da yolda kendilerine problem çıkaracak olanların gelmemeleri talimatını verdi. Bu kararı insanlara, Bilal-i Habeşi ilan ediyordu! Hatta bu sırada birisinin atı, gecenin karanlığında serkeşlik yapmış ve atın sahibi de attan düşerek ayağını kırmıştı; kan kaybediyordu ve çok geçmeden de oracıkta ölüverdi! Durumdan haberdar olunca Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Bilal-i Habeşi'ye döndü ve:

- Ey nusı, diye seslendi. Sen halka, 'Bineği uysalolmayanlar da savaşa gelmesinler.' diye bildirmedin mi?

- Evet; bildirdim, diye cevap verdi Hz. Bilal, Zira o, vazifesini yapmış ama attan düşen şahıs bunu dinlememişti. Belli ki Allah Resülü, cemaati arasında disiplini sağlamak istiyordu. Söz konusu kişinin cenaze namazını da kıldırmayacak ve Hz. Bilal'e dönerek üç kez:

- Söz dinlemeyen kimseye cennet helal olmaz, buyuracaktı. Ukkô.şe İbn Mihsan ve Abbô.d İbn Bişr, farklı kollardan öncü kuvvet olarak gönderilmiş, yolculuk esnasında ücretle, Huseyl İbn Hô.rice²⁶³ ve Abdullah İbn Nuaym adında iki tane de kılavuz tutulmuştu. Yolda ilerlerken Efendimiz, her yol ayırımında karşılarına gelen mekanın ismini soruyor ve aldığı cevaba göre tefe'ül edip onlardan birisini tercih ediyordu. Genellikle geceleri yol alıyorlardı,

262 Bu sahabinin Nümeyle İbn Abdullah el-Leysi olduğu da rivayet edilmektedir.

Bkz. İbn Kesir, el-Bidaye ve'n-Nihaye, 4/207, Sire, 3/345

2⁶3 İş neticeye vanp da anlaştıkları ücreti alınca, Huseyl Müslüman olduğunu ilan edecek ve Allah Resüliı'nün ashabı arasındaki yerini alacaktı. Bkz. İbn Esir, Usudu'l-Ğabe, 1/258, 263

4¹5

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Resülullah, ashabının, yüksek sesle tekbir getirmesini istemiyordu; onlara:

- Sizin dua ettiğiniz Allah (celle celaluhü), ne sağırdır ne de gaibdir; şüphesiz ki sizler, en çok işiten ve en yakın olan Allah'a dua ediyorsunuz, diyor ve sessiz yol almalarını talep ediyordu. Belli ki Hayber'e, Hayberlilerin hiç beklemedikleri bir anda ulaşmak ve onları da hazırlıksız yakalamak istiyordu. Dudaklarından şu dua sıklıkla duyulur olmuştu:

- Allah'ım! Geçmişe tasalanıp gelecek kaygısıyla endişe duymaktan, güçsüzlükten, gevşeklikten, pintilikten, korkaklıktan, bel büken borç ile zalim ve haksız kimselerin tasallutundan Sana sığınırımı

Abbad İbn Bişr, çoban kılığında Hayber Yahudileri adına casusluk yapan bir adamla karşılaşmış ve yakalayıp onunla konuşmak istemişti; önce adam, Yahudilerin bu savaş için ne kadar hazırlık yaptıklarını ve hiçbir gücün onları yenemeyeceğini söylemeye çalışmış; ancak Hz. Abbad'ın sıkıştırması neticesinde doğruyu söylemek zorunda kalmıştı; gerçekten de Gatafanlılar, dört bin kadar askerle destek için Hayber' e kadar gelmiş ve çoktan savaş hazırlıklarına başlamışlardı! Casus Efendimiz'in huzurunda da bildiklerini anlatınca, yanlarında bulunan Hz. Ömer adamın başını vurmak istemiş; ancak Hz. Abbad'ın emanı sebebiyle Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) buna müsaade etmemişti.s'<

Bu arada münafıkların reisi yine iş başındaydı; Allah Resülü ve ashabının Hayber'e doğru hareket ettiklerinin haberini ulaştırma gayreti içine girmiş, kendince Yahudileri tedbir almaya yönlendirmişti.

Yolculuk devam ederken Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Hayber kalelerinden Şzkk ile Natat arasındaki bir bölgeye gelince konaklama emri verdi; çalılık bir yerdi ve buna rağmen burada durup namaz kılacaklardı!

Yeniden hareket edip ve Hayber'i karşıdan gören bir yere geldiklerinde ashabına:

264 Yine de Allah Resülü (s.a.s.), tedbir olarak iş neticeleneceği ana kadar adamın bağlı tutulması gerektiğini söylüyordu. Zaten sonunda adam da Müslüman olacaktı. Bkz. Vakıdi, Meğazi, 1/641

416

Çıban Başı Hayber

- Durun, diye nida etmişti. Emre itaatte zirve insanların hepsi de oldukları yerde durmuş, Resülullah'ın ne yapacağını merakla beklerneye koyulmuşlardı. Belli ki yine, olanca ciddiyet ve vakarla Rabb-i Rahimine yönelecek ve her zaman olduğu gibi halini yine O'na arz edecekti. Ellerini kaldırdı ve şöyle dua etmeye başladı:

- Allah'ım! Ey yedi kat sema ve onun gölgelediği her şeyin; yerlerin ve onların yüklenip de taşıdıklarının da Rabbi! Ey şeytanların ve onların idlal ettiklerinin; rüzgarlarla onların savurup durduklarının da Rabbi! Bizler Senden, bu beldenin ve bu belde insanlarının hayır ve iyiliğini talep ediyor; buradan ve burada bulunanlardan gelebilecek şerlerden de Sana sığınıyoruz!

Her şeye rağmen Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), odak haline gelip de iman aleyhine kumpas kuranlar hakkında bile hayır adına dua ediyor, böylesine kritik bir noktada bile içtenlikle Rabbine teveccüh edip onların iyiliğini talep ediyordu; duasını bitirince, yine ashabına dönecek ve:

- Haydi! Şimdi Allah'ın adıyla yürüyün, buyuracaktı. Hayber'in önüne gelindiğinde gecenin yarısıydı ve Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), bir mekan tercihinde bulunarak orada karargahını kurdu ve ertesi günün hazırlıkları yapılmaya başlandı. Gece olduğu için Allah Resülü, teheccüd namazını da burada kılmış, şafağın aydınlığıyla birlikte sabah namazına durmuştu; ashabı da O'nun arkasındaydı! Yine eller duaya durmuş, Yüce Mevla'dan nusret talebinde bulunuluyordu!

Bir aralık yanına Hiibôb İbn Miınzir yaklaştı; belli ki, en doğru olanı yakalama konusundaki duyarlıhğıyla arkadakilere örnek olacak bir adım atıyordu:

- Ya Resülullah, dedi. Karargah kıldığın bu yer şayet Sana Allah'ın bir emri ise buna diyecek bir şeyimiz olamaz; ancak bu, harp gereği olarak bir tercih ise biz de düşündüklerimizi söyleyelim!

Sonrakilere de örnek olacak bu çıkış karşısında Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Hayır, bu şahsi bir tercihten ibarettir, buyurdu.

Bu sözler, Hz. Hiibab'ın önünü açmaya matuftu ve bunun üzerine İbn Münzir şunları söyledi:

- Öyleyse ya Resülullahl Burası onların kalelerine çokyakın bir

417

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

yerdir ve onların hepsi de Natat kalesinde mevzilenmiş durumdalar. Aynı zamanda onlar, ok atmada mahir insanlardır ve attıkları oklar da, yukarıdan aşağıya doğru daha hızlı ilerleyip bize ulaşır; bu durumda bizler, onlara ok atmakta oldukça zorlanırız! Hiç değilse şu kara taşlık ve kayalık yeri arkamıza alalım da Yahudilerin atacakları oklar bize kadar ulaşmasın!

Resülullah'ırı da bir bildiği vardı ve önce:

- İşin doğrusu da, senin işaret ettiğin gibidir, dedi. Ardından da şöyle devam etti:

- Ancak bugün yine de biz burada mevzilenelim; yerimizi inşaallah akşam değiştiririz. Bu arada yanına Muhammed İbn Mesleme'yi çağırmış, karargah kurmak için daha elverişli bir mekan bulması için ona talimat veriyordu.

Şimdi sıra, namazIa birlikte yapılan duayı fiile dökme zamanıydı. Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), ordusunu savaş düzenine sokmuş Hayber kalelerinin önünde bekliyordu! Bineğinin üzerinde durmuş:

- Allahü ekber; harap oldu Hayber! Bizler, düşman bir kavmin yurduna baskın yapıp girdik mi, kendilerine elçiler gelerek önceden uyarılmış olan o kafirlerin hali yaman olur, diyordu.t'f

Parola yine, 'ya Mansiirt Emit' şeklindeydi.

İlk Karşılaşmanın Şoku

Her zaman olduğu gibi o gün de Hayberliler, bağ ve bahçelerine gitmek üzere evlerinden çıkmışlardı; bir anda karşılarında kendilerini bekleyen bir ordu ile karşılaşınca, büyük bir şok geçirmiş ve:

- Eyvah; işte Muhammed ve O'nun dört başı mamur düzenli ordusu, diyerek gerisin geriye kaçmaya başlamışlardı! Bir taraftan kaçıyorlardı ama diğer yandan da, gerek düşman gördükleri iman ordusunu küçümsemek gerekse yandaşlarına moral vermek için:

- Muhammed mi bizimle savaşacak! Ne tuhaf şey, demekten de geri durmuyorlar ve her şeye rağmen üstün geleceklerini düşü-

2⁶5 Allah Resülü'nün bunu üç kez tekrarladığı ifade edilmektedir. Bkz. MüsIim, Sahih, 2/1044 (1365); 3/1426 (1365); Alımed b. Hanbel, Müsned, 3/101 (12011); Nesai, Sünenü'l-Ktibra, 3/335 (5576)

418

Çıban Başı Hayber

nüyorlardı. İşin bu kadar ciddiye binmiş olması bir taraftan onları da ikiye bölmüş, bir kısmı kaleler içinde kalıp müdafaa konumunda kalmayı tercih ederken diğer bir kısmı ise, meydana çıkıp göğüs göğüse çarpışmanın hararetli savunucusu haline gelmişti. Yüksek ve sağlam kalelerine çok güveniyarlardı; zira içleri erzak doluydu ve üstelik bu kalelerin içinde, ihtiyaçlarını giderebilecekleri akarsuları da vardı.

Bilhassa Sellam İbn Mişkem gibi önde gelen ve ağzı laf yapan-

lar:

- Burada O'nunla savaşma konusunda kusur etmeyiniz; O'nunla çarpışa çarpışa ölmeniz, tek başınıza kalmamzdan sizin için daha hayırlıdır, diyorlardı.

Kıymetli eşyalarıyla çoluk çocuklarını Ketibe kalesine götürmüşler, erzak ve yiyeceklerini de Naim denilen kalelerine yerleştirmişlerdi. Eli silah tutan herkes Natat kalesinde bir araya gelmiş, kanlarının son damlasına kadar savaşacaklarına dair birbirlerine söz veriyorlardı!

İlk kıvılcım yine onlardandı; güneşin ilk ışıklarıyla birlikte Allah Resülü ve ashabın bulunduğu yere Natat kalesinden ok yağmaya başladı; o kadar seri ve hızlı atıyorlardı ki, günün sonuna kadar elli kadar ashab yaralanacaktı.

Onların attığı oklar, aynı zamanda mü'minlere silah olmuştu; yere düşer düşmez onları ashab topluyor ve yeniden Natat kalesine doğru fırlatıyordu.

Artık günlerce sürecek olan kuşatma başlamıştı; akşam olunca yeni tespit edilen karargaha geçilecek ve bu mekan, Hayber kalelerinin²⁶⁶ birer birer düşeceği ana kadar sürecek bir mücadeleye sahne olacaktı.

Beri tarafta ise Mekkeliler, Efendimiz'in Hayber'e sefer düzenlediğinin haberini almış ve kimin galip geleceği konusunda birbirleriyle iddiaya girmişlerdi; Huveytıb İbn Abdiluzzô; Sofuôrı İbn Ümey-

266 Hayber, sağlam kalelerden oluşan büyük bir kale mahiyetinde geniş bir alanın adıydı; Natat, Şıkk ve Ketibe diye üç ana bölgeye ayrılan Hayber'de o gün, Ndim, Sa'b İbn Muaz, Zübeyr (Kule), Übeyy (Sümran), Nizar (Beri), Kamıts, Vatih ve Sülalim olmak üzere farklı büyüklükte kaleler vardı; bunların hepsi de yüksek yerlerde ve çok sağlam bir yapıya sahiptiler. Bkz. Hamevi, Mu'cemu'l-Biildan, 2/409 vd

419

Efendimiz (sallalIahu aleyhi ve sellem)

ye, Abbas İbn Mirdôs ve Nevjel İbn Muaviye gibi isimler Mekke'de oturmuş, yüz deve karşılığında Hayher'in galibinin kim olacağı konusunda bahse girmişlerdi."?

Efendimiz'İn (s.a.s.) Hastalığı

Bir taraftan Hayber kuşatması devam ediyordu etmesine ama Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) hastalanmış, ashabımn arasına çıkamaz olmuştu. Belli ki kader, ashabım zor şartlara hazırlıyordu. Resülullah, yanına Hz. EbU Bekir'i çağırarak ak sancağı ona verdi; artık Hayber önündeki ordunun kumandam Hz. Ebu Bekir'di.

O gün de akşam olmuş, ancak bir netice alınamamıştı; sanki her yeni günün bir öncekinden farkı yok gibiydi. Sabahın erken saatlerinden itibaren başlayan ok yağmuru akşam saatlerinde kesiliyor ve ertesi gün aynı olay tekrar ediyordu.

O günün sabahında Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), bu sefer yanına Hz. Ömer'i çağıracak ve sancağı bu sefer de ona verecekti. Bir sonraki gün de Erisar'dan birisine verilen sancak, artık her gün el değiştirir olmuştu!

Bu arada zaman zaman göğüs göğüse çarpışmalar da oluyordu; fırsat bulunca kaleden çıkan bazı gruplarla ashab karşı karşıya geliyor ve bir grup diğerini geri püskürtünceye kadar bu mücadele devam ediyordu.

Havaların çok sıcak olması sebebiyle ashabdan, zaman zaman gölgeliklere çekilip de dinlenenler oluyordu. İşte böyle bir zaman diliminde Mahmud İbn Mesleme de, Naim kalesinin gölgesine çekilip dinlenmek istemişti. Durumu fark eden Yahudi Merhab, onun üzerine bir değirmen taşı yuvarlayacak ve miğferini de ezerek kafasından ağır şekilde yaralanmasına sebep olacaktı. Şefkat insam Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern), yine ashabının yardımına koşmuş ve yüzünden kalkan deriyi yerine yapıştınp bezle bağlamıştı.w"

267 Efendimiz'in galibiyet haberini alınca, Allah Resüliı'nün galip geleceğini savunanlardan Huveytıb İbn Abdiluzza ve onun gibi düşünenler, yüz deveyi karşı tarafı temsil edenlerden alacaklardı. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/701 vd.; Salihi, SübiiIü'l-Hüda ve'r-Reşad, 5/139

268 Ancak Mahmud İbn Mesleme, üç giin sonra şehit olacaktı; işin ilginç yanı, onu yaralayan Merhab da Hz. Mahmud'un vefat ettiği gün öldürülmüştü. Mahmud

420

Çıban Başı Hayber

Bir aralık Hayber'in ünlü kumandam Merhab, kılıcını sallayarak Naim kalesinden çıkmış ve kendisiyle mübareze edecek bir yiğit talep etmişti. Karşısına Amir İbn Ekva' çıktı. Ancak Merhab, daha önce davranmış ve üst üste indirdiği kılıç darbesiyle onu şehit etmişti.²⁶⁹

O günlerden birisinde Hz. Amir'in kardeşi Selerne İbn Ekva' da bacağından yaralanmıştı. Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), ona üç kez nefes edip okuyacak ve bundan sonra Hz. Selerne bir daha bacak ağrısı duymayacaktı.

Bu arada ashab arasından birçok kişi hastalanmıştı; açlık dayanılmaz kerteye gelmiş ve çaresiz henüz olgunlaşmamış hurma çağlalarından yemişlerdi! Durumlarını görüp de müşahede eden Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem), onlara şu tavsiyede bulundu:

- Bir miktar suyu kırba içinde soğutun ve daha sonra da onu, ezanla kamet arasında Allah'ın adını amp besmele çekerek başınızdan aşağıya dökün!

Yine ortada bir ikram vardı; zira O'nun işaretlerini bile emir telakki eden ashab, suyu alıp söylenilen şekilde tatbik etmiş ve bunun neticesinde de, söz konusu olan hastalıktan kurtuluvermişlerdi!

Düşman Güçlerini Dağıtma Girişimleri

Bir aralık Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem), Hayberlilere dışarıdan gelerek destek veren Gatafanlıları ikna edip savaştan vazgeçirmeyi deneyecekti. Bunun için ashabından Sa'd İbn Ubade'yi, daha önce aralarında anlaşma bulunan Gatafanlıların kumandanı Uyeyne İbn Hısn'a gönderdi. Kalenin yakınına kadar yaklaşan Hz. Sa'd:

- Uyeyne İbn Hısn'la konuşmak istiyorum, diye seslendi. Belli ki bir mesaj getirmişti. Ancak bu sesleniş, kale içinde yeni bir ihtilafın ortaya çıkmasını netice verecekti; zira Uyeyne kapıları açma niyetini izhar edince ona itiraz eden kumandan Merhab:

İbn Mesleme'yi değirmen taşıyla yaralayıp da ölümüne sebep olan kişinin, Kinane İbn Ebi'l-Hukayk olduğu da söylenmektedir. Bkz. Vakıdi, Megazi, ı/658; İbn Hacer, el-İsabe, 3/70; İbn Kayyım, Zadu'l-Mead, 3/283

269 Allah Resı1lü (s.a.s.) Hz . .Amir'i, Mahmud İbn Mesleme ile birlikte Red'deki bir mağaraya gömecekti. Bkz. Vakıdi, Megazi, ı/658

42ı

Efendimiz (s a l l a l l a h u aleyhi ve s e l l e m )

- Kalemizin bozuk ve zayıf yerlerini görür; onu içeri alma, sen onun yanına git, diyor ve Allah Resülü'nün elçisini içeri almamakta ısrar ediyordu. Halbuki Uyeyne, tam tersini düşünüyordu. Ona göre elçi içeri girmeli ve kalelerin ne kadar sağlam ve sarp olduğunu, kaledeki askerlerin sayısının da çokluğunu görüp gitmeliydi!

Sonuçta Merhab'ın dediği oldu ve Uyeyne İbn Hısn, kale dışına çıkarak Hz. Sa'd'ın bulunduğu yere geldi:

- Resülullah (sal1allahu aleyhi ve sellem) beni sana gönderdi, diye başladı sözlerine Hz. Sa'd. Ardından da, Allah Resülü'nün şu mesajını iletti ona:

- Yüce Allah Bana, müjdesini verip Hayber fethini vaadetti; sizler geri dönüp gidiniz. Şayet bunu yaparsanız, Hayberlilere galebe çaldığımızda buranın bir yıllık hurma geliri sizin olsun!

Uyeyne'nin sulha yanaşma niyeti yoktu; Hendek günü de aynı şeyi yapmıştı. Herhangi bir şey karşılığında müttefiklerini yalnız bırakmayacaklarını ifade ediyor ve Hayberlilerin güçlerinden bahisler açarak kendilerinin zaten galip gelerek benzeri nimetleri elde edeceklerini söylüyordu. Uzun uzadıya konuştular ama sonuç alınamadı. Sonucun olmadığı yerde ısrarın da bir manası yoktu ve Hz. Sa'd ayrılırken ona dönüp şu ihtarda bulunacaktı:

- Şüphesiz ki ben bilir ve sana da bildiririm ki sen, bugün sana teklif ettiğimiz şu şeyleri bir gün dilenmek zorunda kalacaksın; ancak o gün de biz sana, kılıçtan başka bir şekilde karşılık vermeyeceğiz!

Beni Nadir ve Beni Kurayzahlarla yaşanılan hadiseleri hatırlattı ona; şayet ilk teklifleri kabul etmiş olsalardı bugün başlarına gelenlerden masün kalacaklardı! Ancak onlar da şiddeti tercih etmişlerdi ve bunun neticesinde ise kaybedenler hep, şiddeti tercih edenler olmuştu!

Bu bir talepti ve kabul görmeyince Hz. Sa'd, doğruca Allah Resülü'nün yanına gelecek, Uyeyne'nin verdiği tepkileri anlatacak ve kanaatini ortaya koyacaktı:

- Ya Resülullahl Şüphe yok ki Yüce Allah, Sana olan vaadini yerine getirip inayetini ulaştıracaktır; öyleyse Sen, şu çöl Arap'ına bir tek hurma bile verme! Zaten ya Resülullahl Onlar, kendilerine kılıç-

422

Çıban Başı Hayber

ların yöneldiğini görünce, daha önce Hendek'te olduğu gibi arkalarını dönecek ve yurtlarına kaçacaklardırl-??

Güneş bir miktar zevale kaymıştı; Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellem), ashabına dönüp:

- Sancağınızı alıp Gatafanlıların bulundukları Naim kalesinin yanında sabahlayacaksınız, diyerek, teklifi kabul etmeyen Gatafanlıların bulunduğu kalelerin üzerine yürümeleri talimatını verdi.

Stratejideki bu değişikliği onlar da görüyorlardı; kalelerin dışında yeni bir hareketlilik başlamış ve bu hareketlilik, çok geçmeden Naim kalesine doğru akar olmuştu. Hele karşılarına kadar gelip de sancağı oraya diktiklerinde yüreklerinin yağı erimiş ve geceyi büyük bir korku ve panik içinde geçirmişlerdi. Üstelik sabaha karşı ve gecenin karanlığında tanımadıkları bir ses kendilerine:

- Ey Gatafan cemaati, diye sesleniyordu. Etraflarına bakınsalar da bu sesin sahibini bulamayacaklardı; pürtelaş:

- Hayfa'da bulunan ev halkınız! Ev halkınız perişan oldu!

İmdat! İmdat! Arkanızda ne dere kaldı ne de mal; imdat, diye bağırıp sürekli aynı şeyleri tekrar ediyordu.

Yarın karşılaşmaları muhtemel sıkıntı ve acılara şimdi bir de aile ve mal korkusu ilave edilmiş, dünya nimetlerini elde edebilmek için geldikleri Hayber'de canlarını tehlikeye attıkları gibi şimdi bir de evlad ü iyallerini yitirmişlerdi! Kol ve kanatları kırılıvermişti! Ne savaşacak cesaretleri, ne de ayakta duracak mecalleri kalmıştı ve hemen yurtlarına geri dönme kararı alıp kalelerini terk etmeye başladılar.

Elbette o gece, yüreğine kor düşenler sadece Gatafanlılar değildi; Hayberliler de perişan ve bin pişman olmuşlardı. Onların bırakıp gittiklerinin haberi Ketibe kalesinde bulunan Kinane İbn Ebi'l-Hukayk'a ulaştığında o, yanında bulunanlara şunları söyleyecekti:

- Biz, şu çöl Araplarıyla ne zaman bir araya geldik de fayda gördük ki! Ne zaman onların yanına gidip de yardım talep etmişsek, her defasında bizi aldatıp vaadettikleri yardımı yapmadılar!

270 o gün Gatafanlılara yapılan benzeri bir teklifin, Beni Fezarelere de yapıldığı, ancak onlann da buna sıcak bakmadıklan anlatılmaktadır, Bkz, İbn Kayyım, Zadu'l-Mead, 3/29ı; Salihi, Siibülii'l-Hiida ve'r-Reşad, 5/ı37

423

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Vanahi de şayet onlar, işin başından bize yardım edeceklerine dair vaatte bulunmuş olmasalardı, Muhammed'le savaş yolunu tercih etmezdik! Keşke Sellam'ı dinleyip de şu çöl Araplarını yardıma çağırmasaydık! Çünkü o bize, onları çok denediğini ve her defasında yalnız bırakıldığını söyleyerek bu işten vazgeçirmek istemişti de biz onu dinlemedik!

Hayber'de çözülme başlamıştı; artık her Hayberlinin dilinde hep, Gatafanlıların geri dönüş ve ihanetleri vardı. Arkalanndan ağızlanna geleni söyleyip dinliyorlardı!

Beri tarafta ise, Allah Resülü ile ashab-ı kiram, kalenin önünde gelişmeleri takip ediyordu. Her ihtimale karşı geceleri de aralannda anlaşmış nöbet tutuyorlardı; Hz. Ömer'in nöbetine denk gelen bir geceydi ve bir aralık kalelerden birisinden bir karartının kendilerine doğru geldiğini ve:

- Eğer bana eman verirseniz, yanınıza geleyim, diyerek eman dilediğini gördüler.

- Sen kimsin, diye seslendiler.

- Yahudilerden bir adamım, diyordu gelen şahıs. Eman isteye-

ne eman verilirdi ve gelen Yahudi'ye kucak açılmıştı. Adının Simôk olduğunu söyleyen bu adam, kendisinin ısrarla Allah Resülii'ne götürülmesini istiyordu. Belli ki O'na diyeceği bir şeyler vardı ve alıp onu Efendimiz'in yanına getirdiler. Bu esnada Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), namaz kılıyordu; namazını bitirip de duruma muttali olunca Simak'e döndü:

- Sen kimsin ve geride ne haberler var, diye sordu. O da:

- Ya Eba'l-Kasım, dedi önce. Ardından da:

- Sana kalelerde olan gizli ve önemli bilgileri vermem şartıyla

bana ve aileme eman verir misin, diye sordu.

- Evet, diye cevap verdi Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern).

Zaten bu bilgileri vermese de genel uygulaması, kendisinden eman dileyen herkese kucak açma şeklindeydi. Bunun üzerine Simak, kimin nereden nereye gittiğine, içinde bulunduklan korku ve panik halini, silah ve erzaklarını nerelerde sakladıklarıne, yer altına gizledikleri sığınaklarına, mancınık ve debbabe-?' denilen aletlerinin

271 Debbabe, kalelerin duvarlanyla surlan delip içeri girebilmek için duvarın dibine

424

Çıban Başı Hayber

kalenin nerelerinde gizlendiğine ve sağlam kalelerin nasıl elde edilebileceğine dair daha birçok bilgi verdi. Tek derdi, çocuklarıyla hanımını da alarak hayatta kalabilmekti. ikide bir konuyu buraya getiriyor ve Efendimiz'in sözünde durmasını istiyordu. Allah Resülü de, kendisine bu kadar önemli bilgileri getirip veren Simak'i, ebedi hayatını da kazanması için İslam'a davet etti. Ancak o henüz buna hazır değildi ve:

- Bana birkaç gün mühlet ver, diyerek süre talebinde bulunacak ve Resülullah de ona, mühlet verecekti.v"

Nihayet bir gün Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellern), ashabına dönecekve:

- Yarın sancağı öyle birisine vereceğim ki, o Allah'ı Allah da onu sever, buyurarak Hayber'in bir gün sonra fethedileceğinin müjdesini verecekti. ifadelerindeki ayrıntı, her sahabinin dikkatini çekmişti; Resülullah'ın şehadeti vardı ve buna göre Hayber'i fethedecek olan kumandan, Allah'ı seven ve Allah'ın da kendisini sevdiği önemli bir isimdi. Rıza-yı ilahiden başka makam arzusu olmayan ashab için bu, elde edilmesi gereken en önemli makamdı ve her biri de, ertesi günkü sancağın kendisine verilmesini bekler olmuştu. Bir gün sonra gerçekleşecek fetihten dolayı gönüllerde ayrı bir huzur vardı ve geceyi yine evrad ü ezkar ile geçirmişlerdi.

Yine sabah olmuş ve namazın ardından Efendiler Efendisi ashabına dönmüş, ashabına vaaz ü nasihatte bulunduktan sonra sancağın kendisine getirilmesini istemişti. Ashab-ı kiram ise, huzurda saf tutmuş getirilecek sancağın kime verileceğini merak ediyordu!

Derken Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern): - Ali nerede, diye sordu.

- Ya Resülullah! Ali'nin gözleri ağrıyar!

yaklaştırılan büyük bir aracın adıydı. Yukandan gelebilecek ok, mızrak ve kızgın yağlara karşı üstü kapalı olan bu aracın içine yerleştirilen askerler, ellerindeki malzemelerle kale duvarlanndaki taşlan söker ve diğer arkadaşlanyla birlikte içeri girebilmek için burada delikler açarlardı.

272 Vatih ve Stilalim kaleleri de fethedilince, Hayber kaleleri hakkında bilgi verip de işi kolaylaştıran bu şahsa hanımı Nüfeyle teslim edilecek ve o da, Müslüman olup Hayber'i terk edecekti. Bir daha da ondan haber alınamamıştı. Bkz. Vakıdi, Megazi, 1/648

425

Efendimiz (saIlaIlahu aleyhi ve sellem)

- Onu Bana çağınnız, buyurdu ve bunun üzerine Selerne İbn Ekva' kalkıp Hz. Ali'yi çağırmaya gitti. Çok geçmeden Hz. Selerne, Hz. Ali'nin elinden tutmuş vaziyette huzura çıkageldiler! Kaç gündür gözlerindeki şiddetli ağndan dolayı gelebileceğini bile tahmin etmeyen ashab, Hz. Ali'nin uzaktan gelişini görünce:

- İşte, Ali geliyor, diyerek onu göstermeye başlamıştı! Efendiler Efendisi de:

- İşte bununla, işte bunun vesilesiyle fetih gerçekleşecek, diye damadı Hz. Ali'yi gösteriyordu. Derken ona:

- Yanıma yaklaş, diye seslendi. Hz. Ali:

- Ya Resülullah! Bastığım yeri bile göremeyecek kadar gözle-

rimden rahatsızımı

Bunun üzerine Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Hz. Ali'nin gözlerine doğru nefes edip dua etmeye başladı. Aynı zamanda mübarek tükürüğünden bir miktar eline almış, damadının gözlerine sürüyor ve şifa vermesi için Allah'tan niyazda bulunuyordu. Yeni bir mucize daha yaşanıyordu; sanki onlar, Hz. Ali'nin o ana kadar ağrıyan gözleri değildi. Zira ortada ne ağrı kalmış, ne de Hz. Ali'nin görememe gibi bir durumu. Sanki hiç hastalanmamış gibiydi!

Daha sonra da Allah Resülü, Haydar-ı Kerrar'a kılıcını kuşatıp üzerine zırhını giydirdi; ardından ak sancağı ona uzatarak:

- Al bu sancağı ve ilerle! Allah'ın sana fethi müyesser kılacağı ana kadar da çarpış ve sakın arkana dönme, buyurdu.

- Peki, insanlarla ne üzerine savaşayım, diye sordu Hz. Ali, arkasını bile dönmeden. Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Allah'tan başka ilah olmadığına ve Muhammed'in de O'nun kulu ve elçisi olduğuna şehadet edinceye kadar. 'Bunu kabullendikleri takdirde zaten, mallanyla canlarını senden kurtarmış olacaklardır; hesapları ise Allah'a aittir!

Onlann yurtlarına kadar ilerle ve bir müddet bekle; onları İslam'a davet et ve Allah ile Resülullah'ın hakkı olarak üzerlerine düşen veeibeleri bildir onlara. Allah'a yemin olsun ki, senin vesilenle bir adamın bile Müslüman olması, senin için vadiler dolusu kızıl develerden daha hayırlıdır!

Bu ne büyük şefkatti ki kaç gündür kendilerine ok yağdınp mancınıkla taş fırlatan, zaman zaman da ani baskınlarla göğüs gö-

426

Çıban Başı Hayber

ğüse çarpıştıklan insanlara bile giderken belli başlı prensipler ortaya koyuyor; onlann da Allah' a kulolabilmelerini kolaylaştıracak tekliflerde bulunuyordu. Bunun ardından da, Hz. Ali ve arkadaşlarına inayeriyle muamele etmesi için Allah'a yalvarmaya başladı.

Resülullah'ın sancağını alan Hz. Ali, reftare yürüyerek doğruca Hayber kalelerinin önüne geldi; ashab-ı kiram da onunla birlikte yürüyordu. Daha sonra sancağı kale önüne dikti.

Gelişmeler kale içinden de takip ediliyordu; onun gelip de sancağı kale önüne dikmiş olması, içeridekileri telaşlandırmış ve akıbetlerinden endişe etmeye başlamışlardı:

- Sen kimsin, diye seslendiler.

- Ben, Ebu Talib'in oğlu Ali'yim, diye cevapladı Hz. Ali.

'Ali' ismi onlar için hiç de yabancı değildi; anlaşılan, ellerindeki kitaplarda kalelerini onun fethedeceğine dair bilgiler vardı ve daha onun adını duyar duymaz telaşlanacaklardı. 'Ali' ismini duyanlardan birisi:

- Ey Yahudi cemaati, diye bağırmaya başladı. Musa'ya indirilene and olsun ki, artık sonunuz geldi ve bugün sizler mağlup olacaksınız!

Kaleden ilk çıkan, Merhab'ın kardeşi Haris'di; meydan okuyordu. Ancak karşısında bir Haydar-ı Kerrar vardı ve az önce meydan okuyan o adamın, çok geçmeden cansız yere serildiği görülüyordu. Haris'i Üseyr; Üseyr'i de Yasir takip etmişti ve bunlann hepsini de, Haris'in akıbeti bekliyordu; Üseyr'i Muhammed İbn Mesleme, Yasir'i Zübeyr İbn Avvam öldürmüştü!

Bu sefer kaleden, üzerindeki iki kat zırhla birlikte Amir çıktı; o da meydan okuyordu! Onun işini de o gün Zülfikar bitiriverecekti! Şimdi sırada Merhab vardı; kardeşi Haris'in de öldürülmüş olması onu çileden çıkarmış ve askerleriyle birlikte er meydanına inmiştil Üzerinde iki kat zırh, başında üst üste iki miğfer ve iki elinde de birer kılıç vardı! Önce:

- Hayber halkı iyi bilir ki, diye başladı bağırmaya.

- Ben, kapıya kadar gelip de dayanan savaşların kızışıp da orta-

lığın kasıp kavrulduğu demlerde, tepeden tırnağa kadar silahlanmış olarak denenip de savaşın hakkını verdiğim konusunda şüphe bulunmayan Merhab'ım!

427

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Cenk, yine kılıçlardan önce başlamıştı. Hayber kalelerinin önünde kelimelerle ruhlara işleyen bir savaş yaşanıyordu. Öyleyse düşmanla, anladığı dilden konuşmak gerekiyordu. Onun için Hz. Ali:

- Ben de o kimseyim ki, annem bana, 'Aslan' adını takmıştır; zaten ben de, ormanıann heybetli görünüşlü aslanı gibiyimdir! Sizi de çarçabuk tepeleyecek, hakkınızdan gelecek er kişiyim, diye seslendi.

'Aslan' ifadesini duyunca Merhab'ın yüzünde renk kalmamıştı; zira o gece rüyasında, kendisini bir aslanın parçaladığını görmüş ve büyük bir korkuyla uyanmıştı! Belki de Allah (eelle celaluhü), Merhab'a rüyasını hatırlatması için Hz. Ali'yi bu şekilde konuşturuyordu!

Namazsız Şehit

Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) de o gün iki kat zırh giymiş, başına da miğferini takmıştı. Zarib isimli atının üstünde ve elinde de ok ile yayı duruyordu! Bir aralık yanına, Yesar adında siyahi birisi geldi. Kendisinin Amir'in çobanı olduğunu söylüyor:

- Ya Muhammed, diye sesleniyordu. Meğer efendisi Amir ve arkadaşları savaşa hazırlanırken o da kulak misafiri olmuş; "Şu peygamber olduğunu iddia eden kişi ile çarpışacağız." ifadelerini duyunca Efendimiz' e karşı kalbinde bir alaka meydana gelmişti. Bunun üzerine koyunlanyla birlikte buraya kadar gelmişti ve işin gerçek boyutunu bizzat öğrenmek istiyordu:

- Sen, neler söylüyor ve nelere davet ediyorsun, diye soruyordu.

Efendimiz de:

- İslamiyet'e; Allah'tan başka ilah bulunmadığına inanıp O'na kullukta bulunmaya ve benim de O'nun Resülü olduğuma şehadete davet ediyorum, buyurdu.

Yesar sordu:

- Peki, ben böyle bir şehadette bulunur ve Allah'a iman edersem, bana ne var?

- Bu iman ve şehadet üzerine ölürsen sana cennet var, diye cevapladı Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern). Bunun üzerine Yesar: - Ya Resülullah, dedi. 'Bana İslamiyet'i ve nasıl Müslüman olunacağını anlat! Samimi bir yönelişti ve bu yönelişteki samirniyete

428

Çıban Başı Hayber

Allah Resülii de karşılık veriyordu. Netice itibariyle, üzerine güneşin doğup battığı her şeyden daha hayırlı bir iş gerçekleşmek üzereydi; bir insan daha Müslüman oluyordu! Hayber önünde kıyasıya bir mücadele yaşanırken Yesar gelmiş şimdi de, gönlünden gele gele kelime-i tevhidi söylüyordu.

Ardmdan yeniden Efendimiz'e döndü:

- Ya Resülullah! Ben, siyah tenli, çirkin yüzlü, kokusu hoş olmayan ve varlıksız bir adamım; bugün şu Yahudilerle çarpışır ve öldürülürsem cennete girer miyim, diye sordu.

- Evet, diye cevapladı Allah Resülü. Anlaşılan Yesar, gözünü cennete dikmiş, oraya ulaştıracak bir vesile arıyordu! Efendimiz'e bir kez daha döndü; yeniden:

- Ya Resülullahl Şu koyun ve davarlar, benim yanımda emanettir; ben onların sahibinin işçisiyim. Şimdi bunları ben ne yapayım?

Maksadmı anlamıştı Allah Resfıliı (sallallahu aleyhi ve sellem) ve:

- Onları önce karargahtan çıkar! Sonra da onlara bağır ve küçük taşlar at; Yüce Allah (celle celaluhü), sana emanetini eda ettirecek ve onlar da sahiplerinin yanma döneceklerdir, buyurdu.

Efendimiz'in tarif ettiği şekilde hemen yerden küçük taşlar toplamaya başlayan Yesar, onları koyun ve davarlarm üzerine atıyor ve:

- Ben artık sizinle ilgilenmeyeceğim; hemen sahibinizin yanına geri dönün, diye bağırıyordu. Gerçekten de koyun ve davarlar, sahiplerine doğru gitmeye başladılar. Artık Yesar, sadece kendisinden sorumlu bir kuldu ve Hz. Ali'nin askerleri arasma katılarak savaşmaya başladı.

Çok geçmeden, kaleden mancmıkla atılan taşlardan birisi Hz.

Yesar'a isabet etmiş ve o da şehit olmuştu; bir vakit namaz bile kılamadan huzur-u ilahiye gidiyordu! Sonra, onun bedeni Efendimiz'in huzuruna getirildi; Hayberlilerin adam yerine bile koymadıkları siyahi köle, Resülullah'ın huzurunda uzanmış olanca heybetiyle yatıyordu. Uzun uzun baktı ona Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern). Belki de bu bakışlarda, Hakka kulluk adma hanesinde hiç sevabı olmadığı halde vuslata önceden eren garip bir kula duyulan sevgi vardı! Resülullah'ın bakışları ashabm da dikkatini çekmiş, onlar da

429

E f e II d i ın i z (s alla il a h u a i e yh i ve s e il e m )

Yesar'a bakıyorlardı.v" Onun için Resfı.lullah'ın şöyle dua ettiği duyuldu:

- Allah (celle celaluhü) senin kokunu ve yüzünü güzelleştirsin; varlığını da çoğaltsın!

Ve Fetih

Beri tarafta ise kıyasıya bir cenk devam ediyordu. Kılıçlarını çeken Merhab'la Hz. Ali, pür-dikkat birbirlerini süzüyor ve hamle üstüne hamle yapıyorlardı. Hayber önlerinde sadece kılıç şakırtılanyla karşılıklı meydan okumalar duyulabiliyordu. Bir aralık büyük bir gürültü koptu; öldürücü darbenin indiğini herkes anlamıştı. Sonucu merak ediyorlardı. Toz duman dağılıp da ayakta duranın Hz. Ali olduğu görülünce mü'minler tekbir getirmeye başladılar. Meğer çift kat zırhlar içindeki Merhab'ın başına Zülfikar inmiş ve işini oracıkta bitirivermişti!

Yasir'den sonra Merhab'ın da öldürüldüğünü görünce Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellern), ashabına şu müjdeyi verdi:

- Sevininiz; Hayber'in işi artık daha kolay!

Gerçekten de öyle olacaktı. Merhab'ın da ölümüyle ortalık tam bir savaş alanına dönmüştü. Hayberliler, düşmek üzere olan kalelerini teslim etmemek için var güçleriyle karşılık veriyorlar, ölümüne saldınyorlardı! Onlar için her fethedilen kale, içi boşaltılarak kaçılması gereken bir mekan demekti. Arkada kalan kalelere doğru kaçıyor ve kendilerini buralarda koruma altına almaya çalışıyorlardı.

273 Bir aralık yüzünü şiddetle Hz. Yesar' dan çevirdiği görüldü; normal bir yüz çevirme değildi bu ve hemen:

- Ya Resülullah! Ondan niye yüzünüzü çevirdiniz, diyerek sebebini sordular. Buyurdular ki:

- Şimdi onun yanında, cennet hurilerinden iki zevcesi bulunuyor! Şehid, vurulup da yere düştüğü zaman, cennet hurilerinden iki zevcesi gelip de yüzünden tozlan silerken, 'Senin yüzünü toz ve toprağa bulayanların da Allah, yüzlerini toprağa bulasın; seni öldüreni de öldürsün" diye dua ederler. Allah (celle celaluhü), bu kuluna ikram edip onu hayra sevk etti; Allah'a hiç secde etmediği halde cennet hurilerinden ikisini onun baş ucunda gördüm! Bkz. İbn Hişam, Sire, 4/316; Vakıdi, Megazi, 1/650; İbn Hacer, el-İsabe, 1/19; Süheyli, Ravdu'I-Unf, 4/87; İbn Esir, Üsüdü'l-Ğabe, 1/47,3/129

430

Çıban Başı Hayber

Bu fütuhat sırasında bir gün Hz. Ali'nin kalkanı elinden düşmüş ve kendine siper edecek bir dayanağı kalmamıştı. İki tarafına bakınıp dururken gözü, kalenin kapısına ilişti. Kaptığı gibi kapıyı eline aldı. Artık, kale fethedilip de içeri girileceği ana kadar kalenin kapısı, kalkan olarak Hz. Ali'nin elindeydi!

Dirençleri kırılıp da arka taraflardaki kalelere doğru kaçan Hayberlileri, Hz. Ali ve ashab da arkalarından takip ediyorlardı. Hayber'de hakim olan artık, 'Allahü Ekber!' sedalarıydı. Tekbir sesleriyle iyice ürperen Hayberlilerin artık kol ve kanatları kırılmış, yapabilecekleri hiçbir şeyleri kalmamıştı! Her ne kadar diğer kalelere doğru sığınmaya çalışsalar da sonlarının geldiğini görebiliyorlardı.

Teslimiyet ve Anlaşma

Her bir kalenin fethiyle birlikte elde edilen ganimetler ve yakalanan esirler vardı. Ancak hala savaşçılar teslim olmuyorlardı. Zaman zaman savaşın devam ettiği bir sırada, Gazzal adında birisi kalelerin birisinden çıkıp Efendimiz'in yanına geldi. Bazı bilgiler karşılığında kendisi ve ailesi adına em an istiyordu:

- Ya Eba'l-Kasım! Sen, bir ay bile bu kaleyi kuşatacak olsan, orayı elde edemez, fethedip de içine giremezsin! Onların yer altında su kanalları var ve geceleri gidip oradan su alır; ihtiyaçlarını giderirler. Sonra da gelir ve kalelerine sığınarak Senden korunurlar; eğer Sen, onların bu su yollarını kesersen, işte o zaman susuzluktan bağıra bağıra helak olurlar!

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern), daha öncekilerde olduğu gibi Gazzal'e de eman vermiş, onun verdiği bilgiler ışığında ashabım yönlerıdirerek Hayberlilerin su yolunu da kesmişti. Gerçekten de sonuç, Gazzal'in dediği gibiydi; su ile irtibatlarının kesildiğini görünce çılgına döndüler. Zira bu, onların hayatla bağlantılarının kesilmesi anlamına geliyordu.

Bu arada Resülullah'ın emriyle mancınık da kullanılmaya başlanmıştı. Hayberlilerin kendi yapımı olan bu alet şimdi, onlara taş yağdırıyordu. Bu hengamede Efendimiz'in üzerine de bir ok isabet etmiş, elbisesine takılmıştı. O da, yerden bir avuç kum alıp Hayberliler tarafına savurdu. Hayberliler deprem olmuş da yere yığılmışçasına sarsılıp yere serilmeye başladılar.

43¹

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Vatih ve Sülalim kaleleri de kuşatılıp Hayberliler tamamen kıskaca alınınca, artık yok olacaklarını anlamış ve teslim olma kararı almışlardı. Kinane İbn Ebi'l-Hukayk, Şemmah adında bir adamını göndererek Efendimiz'le konuşmak istediğini bildirdi. Efendimiz de onun dileğine:

- Olur, şeklinde karşılık verdi. Bunun üzerine Kinane, yanına aldığı adamlarıyla birlikte Efendimiz'in huzuruna geldiler; perişan bir halleri vardı. Sanki işin başından beri yaptıklarının farkına varmış gibiydiler. Verilecek her hükme rıza göstermekle birlikte canlarını kurtarmanın peşine düşmüşlerdi; onun için Efendimiz'e bir anlaşma teklif ediyorlardı.

Bunca meşakkat ve sıkıntıdan sonra kalelerini fethettiği halde Allah Resfılii (saIlallahu aleyhi ve sellern), yine de bu tekliflere sıcak bakmış ve mağlup ettiği adamlarla bir anlaşma yapmıştı. Bu anlaşmaya göre:

ı. Kalelerde çarpışan Yahudilerin kanları dökülmeyecek,

2. Yahudilerin çoluk çocukları kendilerine bırakılacak; Hayber'den ve Hayber arazilerinden, çocuklarıyla birlikte gitmelerine müsaade edilecek,

3. Giderken yanlarında, bir hayvan yükünden fazla eşya götürmeyecekler; menkul ve gayr-i menkul bütün mallarıyla askeri araç ve gereçleriyle, -üzerlerindekiler hariç- kalelerde stokladıkları kumaşları Efendimiz'e bırakılacaklar,

4. Resülullah' a bırakılması gereken herhangi bir şey gizlenip saklanmayacak; gizleme teşebbüsünde bulunanlar da, sözü edilen em an ve himaye taahhüdünden hariç tutulacaktı.

Bilhassa liderleri konumundaki Kinane İbn Ebi'l-Hukayk, bu maddelere sadık kalacaklarına dair yeminler ediyordu. Onların genel yapılarını çok iyi bilen Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Eğer sizler, ganimet mallarından Bana teslim etmeniz gerektiği halde bazılarını gizleyip de Bana teslime yanaşmayacak olursanız, o zaman Allah ve Resülü'nün himaye ve taahhüdünden uzak kalırsınız, diye yeniden uyarma lüzumu hissediyordu. Tabii ki buna, sonucunu gördüğü halde muhataplarını kurtarmak için hatırlatma da denilebilirdi.

432

Çıban Başı Hayber

Aynı zamanda o gün, belli başlı konularda yeni hükümler geliyordu; buna göre artık ehli eşeklerin eti yenmeyecek, taksim edilmeden önce ganimet mallarına el uzatılmayacak, kesici dişi olan her yırtıcı hayvanın eti haram kabul edilecek ve aynı zamanda esir alınan kadınlara da dokunulmayacaktı.

Hayber'in Ganimetleri

Gerçekten de Hayber, sayılamayacak kadar yiyecek ve içecek, kurutulmuş et her çeşit meyve, koyun ve deve, kumaş ve elbise, silah ve askeri teçhizatla doluydu! Bunların hepsine şimdi el konulmuştu ve Hayber'de elde edilen her türlü ganimet, artık Müslümanlar arasında paylaşılmayı bekliyordu. Elde edilen mallar arasında Tevrat nüshaları da vardı; kitaplarının kendilerine geri verilmesini istiyorlardı. Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellem) de ashabına emredecek ve Tevrat niıshaları sahiplerine iade edilecekti.

Elde edilen ganimetler arasında küpler dolusu içkiler de vardı; meseleden haberi olur olmaz Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), içki küplerinin kırılmasını emredecek ve yıllanmış içkiler selolup Hayber sokaklarında akacaktı. Bu sırada Abdullah İbn Hammar, dayanamayıp da bu içkilerden içivermişti. Onun bu davranışı ilk değildi ve Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), nefsine hakim olamayıp da açıktan bir hararnı irtikab eden bu sahabiye ceza verdi. Önce kendileri pabuçlarını alıp ona vurdular ve ardından da ashab-ı kiram, pabuçlarıyla Hz. Abdullah'a vurmaya başladı.

Bu sıradan Hz. Ömer'in:

- Allah'ım! Ona lanet et; zira o, içki içmeyi de, içki içtikten sonra dayak yemeyi de alışkanlık hilline getirdi, dediği duyuldu. Onun bu sözlerini Allah Resı11ü de duymuştu ve hemen:

- Ey Ömer! Öyle söyleme; şüphesiz ki o, Allah ve Resı1lü'nü sever, buyurdu.

Her meseleye hassasiyetle yaklaşan ashab, içinde içki içilen ve helal olmayan daha nice yiyecek konulan bakır ve demir kaplar konusunda ne yapmaları gerektiğini sormaya başladılar. Allah Resı1lü (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Onları yıkayıp yemeklerinizi öyle pişiriniz, buyurdu. O'nunla birlikte attıkları her adımlarında yeni bir şeyler öğreniyorlardı.

433

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

Ferve İbn Amr'ı ganimet memuru olarak tayin eden Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem):

- Paylaşımı yapılmadan ganimet mallarından aldığınız bir iğne veya iplik bile olsa onu geri veriniz; çünkü ganimet mallanna ihanet etmek, çok büyük vebaldir ve kıyamet gününde ateş demektir, diye ilan ettirerek taksimatı yapılmadan ganimet mallarından kimsenin almaması gerektiğini ilan ettirmişti. Sadece hayvanlarıyla ashabın kendilerinin yiyebilecekleri kadar bir miktara cevaz verilmişti. Mesele o kadar hassastı ki, bu malların başında görevlendirilen Hz. Ferve bir aralık, güneşten korunmak için başına bir bez parçası almış ve Efendimiz'in:

- Cehennem ateşinden bir parçayı başına bağlamışsın, şeklindeki uyarısından sonra bin pişman olarak getirip onu da iade etmişti. Efendimiz'den ganimet talebinde bulunan birisine:

- Ganimet eşyası bölüşülmeden Bana, ne bir iğne ne de bir iplik helaldir! Ondan ne kendim bir şeyalabilir ne de başkasına bir şey verebilirim, diye karşılık verecek, o gün devesini bağlamak için kendisinden ip isteyen birine de, ancak mallar paylaşıldıktan sonra bunu verebileceğini söyleyecekti.

Hatta o gün şehit düşen birinin haberini Allah Resülü'ne getirmişler:

- Filan da şehit olmuş, diye müjdelemek istiyorlardı. Allah Resülii:

- Hayır! Öyle söylemeyin, diye ikaz etti onları. Çünkü Ben onu, ganimet malları arasından aşırdığı bir aba yüzünden cehennem ateşinin içinde gördüm!

Mesele çok ciddiydi ve Hz. Ömer' e dönen Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Ey Hattaboğlu! Git de insanlara, "Cennet'e mü 'min lerden başkası giremez" diye seslen, talimatı verecekti. Ardından da şunları söyledi:

- Bir topluluk arasında, ganimet mallanna karşı hıyanet yaygmlaşınca muhakkak ki onların kalplerine korku salınır!

Sıra o şahsın namazını kılmaya gelince, şehit olan şahsın kabilesine döndü ve:

434

Çıban Başı Hayber

- Adamınızın namazını kendiniz kılın, buyurdu. Çok ağır bir durumdu; demek ki kamuya ait bir değerin şahıslar tarafından alınıp da kullanılması, sonuç itibariyle Allah ve Resülullah'ın gazabını eelbeden bir husustu. Arkadaşlannın şehadetinden bile endişe duymaya başlamışlardı. Çünkü Allah Resülıi:

- Adamınız, Allah yolunda bir emanete hıyanet etti, buyuruyordu. Bunun üzerine kabile mensuplan, şehit olan şahsın eşyalarını aramaya başladılar; bulduklan, iki dirhem ağırlığında bile olmayan bir kısım boncuklardı!

Oturup düşünmeye başladılar; bu kadarcıktan bir şeyolmaz deyip aynı boneuklardan alan başkalan da vardı ve her biri teker teker Efendimiz'in yanına gelerek onlan teslim etmeye başladı. Ashabının hassasiyeti Allah Resülü'nü memnun etmiş görünüyordu; onlara döndü ve bir kez daha sordu:

- Hepiniz, aldığınız her şeyi teslim ettiğiniz konusunda Allah'a yemin edebilir misiniz?

- Evet, diyorlardı ve hiçbir şey unutmadan aldıklarının hepsini de getirdiklerine dairyemin etmeye başladılar. Bunun üzerine Efendiler Efendisi, şehit olan şahıs için bir sedir getirtti; onu bir örtüye sardırdı ve arkasından da namazını kıldırdı.

Öte yandan ashab arasında, dağıtılan ganimetten kendisine pay düştüğü için üzülenler de vardı. Allah yolunda döktükleri terden dolayı ganimetten payalmayı onurlanna yediremiyorlar, bunu utanılacak bir iş olarak görüyorlardı. Daha Hayher başlamadan önce Ebu Dayyah adında birisi, badiyeden gelip huzurun şerefiyle serfiraz olmuştu; kelime-i tevhidi söylemiş ve Efendimiz'e:

- Senin yanına hicret edeceğim, diyerek bundan sonra birlikte yaşamayı arzu ettiğini belirtmişti. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) de bunu kabul etmiş ve ilgilenmeleri için onu, ashabından bazılarına emanet etmişti. Hayber'e gelenler arasında Ebu Dayyalı da bulunuyordu.

İlk kaleler fethedilip de elde edilen ganimetlerden bir miktan paylaşılınca, bu şahsa da pay aynlmış ve kendisine verilmek istenmişti:

- Bunlar da ne, diye sordu.

- Resülullah'ın senin için ganimetten ayırdığı hissedir, diye

435

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

cevap verdiler. Kendisine verilen bu maldan dolayı bir hayli üzülen sahabi, soluğu Efendimiz'in huzurunda aldı:

- Ya Resülullahl Bu da ne?

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Bu, sana bölüştürdüğüm ganimetten sonra düşen hissedir, diye cevapladı. Bunun üzerine Ebü Dayyah, işaret parmağıyla boğazını göstererek:

- Ben Sana, bunun için gelip de iman ve ittiba etmedim; şuramdan bir ok yiyip de cennete gireyim diye geldim ve iman edip Sana tabi oldum, dedi. İçinden gelenleri seslendiriyordu ve onun bu onurlu çıkışı karşısında Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem):

- Şayet sen sözünde doğru isen, Allah da seni doğrular, diye mukabelede bulundu.

Anlaşılan bu şahsın dünya malında hiç gözü yoktu ve kılıcını kaptığı gibi yine devam etmekte olan kuşatmanın arasına katıldı. Nihayet, boğazına ok isabet edip de şehit olan biri Allah Resülii'nün huzuruna getirilince:

- Bu, o mu, diye sordu. Sahabiyi şehit eden ok, Ebü Dayyah'< ın sözünü ettiği ve eliyle gösterdiği yere saplanmıştı. Meseleye daha önceden muttali olanlar:

- Evet, diye cevapladılar. Bunun üzerine Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellern):

- Bu doğruyu söylüyordu. Allah da onun söylediklerini doğruladı, buyurdu. Daha sonra da onu, kendi cübbesine sararak cenaze namazının kılınması için insanların önüne yerleştirdi ve namazını da kendisi kıldırdı. Namaz sonrasında, onun için şöyle niyazda bulunduğu duyuluyordu:

- Allah'ım! Bu Senin kulun ve Senin başka bir kulunun oğluydu. Senin yoluna muhacir olarak çıkmıştı ve şehit olarak son nefesini verdi! Onun şahidi Benim!

Saklanan Hazine

Aynı zamanda burada, Huyeyy İbn Ahtab'ın dillere destan hazinesinin olduğu da biliniyordu; halbuki ele geçirilen ganimetler arasında ne altın ne de gümüş cinsinden benzeri bir hazineye rastlanmıştı. Halbuki Beni Nadir Yahudileri, yurtlannı terk edip de

436

Çıban Başı Hayber

Hayber'e doğru giderlerken Ebu Rafi Sellam İbn Ebi'l-Hukayk, içinde altın, gümüş ve diğer kıymetli madenlerden mamul değişik ziynet eşyalarının saklandığı deve tulumunu göstererek:

- Bu, bizim dünyayı alçaltıp yükseltmek için hazırladığımız şeydir, demiş ve bunlar sayesinde bir gün yeniden eski kazanımlarına döneceklerine dair umut taşıdığını ifade etmişti. Zira bu hazine, sadece Ebu Rafi'e ait bir değer değil, ataları Ebu'l-Hukayk hanedanından bu yana birikmiş bir emeğin neticesiydi. İlk zamanlarda koyun postuna sığabilen bu değerler, zamanla gelişmiş ve önce inek, ardından da deve postuna bile girmez hale gelmişti.

Düğün zamanları geldiğinde Mekke eşrafı, bu hazineye müracaat eder ve rehin karşılığında bir aylığına buradan dilediği kadar mücevherat alır, işini bitirdikten sonra da yine gelip onları teslim ederlerdi. Bir defasında bu eşyalardan bir kısmı kaybedilmiş ve onu kaybeden şahıs bunun bedelini, on bin altın olarak ödemek zorunda kalmıştı. Kısaca dillere destan bir hazineydi.

Şimdi ise Hayberliler, bununla ilgili olarak anlaşma metninde ağır müeyyideler yer almasına ve bunu kabul etmelerine rağmen bu hazineyi ortaya çıkarmak istemiyorlardı. Bunun üzerine, o gün için Ebu'l-Hukayk hanedanını temsil eden Kinane İbn Rebi ve kardeşiyle amcasının oğlu Efendimiz'in huzuruna getirildi; ortada açık bir söz ihlali vardı ve Allah Resülii onlara:

- Ey Ebu'l-Hukayk oğulları, diye seslendi. Ben sizin, Allah ve Resülü'ne karşı duyduğunuz düşmanlığı biliyorum; bununla birlikte sizin bu düşmanlığınız, adamlarınıza verdiğim eman ve himayeyi size de vermeme engelolmamış, ganimet mallarından herhangi bir şeyi Benden gizlememek ve kaçırmamak şartıyla bu emanı sizlere de vermişimdir! Sizler de bilirsiniz ki, Benden bir şey gizleyecek olursanız, bizim için kanlarınızı dökmek helal olur, Allah ve Resülü'niin eman ve himaye taahhüdünden uzak kalırsınız!

Şimdi söyleyin bakalım; sizi Medine'den sürüp çıkardığımız zaman yanınızda getirdiğiniz, zaman zaman Mekkelilere emanet olarak veregeldiğiniz ziynet eşyası ile nakit paralarınızı içinde sakladığınız tulumlarınız nerede?

Mesele, altın ve gümüşlere ulaşmak değil; her şeye rağmen adamların iki yüzlülüğünü ortaya çıkarıp daha sonraki şirretlikle-

437

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

rine engelolmak, yeniden güç oluşturarak Müslümanlara zarar vermelerinin önüne geçmekti. Ancak adamlar, yalancılıkta da mahir idilerve:

- Ey Eba'l-Kasım, diyorlardı. Biz onları, savaşlarımızda harcadık; vallahi de onlardan elimizde hiçbir şey kalmadı! Bizi Medine'den sürüp çıkardığın zamandan beri hep onlarla geçindik; savaşlar ve maişet ihtiyacı, onların hepsini eritip tüketti; onlardan geriye hiçbir şey kalmadı!

Göz göre göre yalan söylüyorlardı ve Allah Resülü de, bu yalanlarının üzerine gidecek ve bu tercihlerinin kendilerine çok pahalıya min olabileceğini hatırlatacaktı. Bunun için önce:

- Söylediklerinize dikkat ediniz, buyurdu. ° günden bu yana geçen zaman az, ancak gizlenen mal ise ondan daha fazla; az zamanda bu kadar mal nasıl tükenir! Ne dersiniz; bu hazineyi sizin yanınızda bulursam, o zaman Allah ve Resülü'nün size verdiği himaye ve eman sözü ortadan kalksın mı?

- Evet, ortadan kalksını

Kinane bunları söylerken aralarından bir Yahudi ona yaklaşacak ve şunları söyleyecekti:

- Muhammed'in senden istediği şey şayet sende bulunuyorsa veya sen onun hakkında bir şeyler biliyorsan onu bildir de canını da kanını da kurtar! Aksi takdirde 0, vallahi de bunu elde etmeye muvaffak olacaktır; çünkü Allah, O'nu bundan başka bizim bilmediğimiz şeylere de muttali kılmaktadır!

Daha cümlelerini bile bitirmeden adam, Kİnane'nin şiddetli te'dibiyle karşılaşacak ve geri çekilip de bir köşeye sıkışıp kalacaktı. Kİnane'nin otoritesi karşısında diğerleri de sesini kısmış, bildiklerini de söyleyemiyorlardı.

Derken Allah Resülü'nün yanına, Sa'lebe adında aklı kıt bir Yahudi getirildi; adam, Kİnane'yi her sabah mezbelelik bir mekanda dolaşırken gördüğünü söylüyordu. Bunun üzerine Efendiler Efendisi yeniden Kinane'ye döndü ve:

- Ne diyorsun; şayet burada hazineyi bulursak seni öldürmek zorunda kalacağız, dedi. Yine o:

- Öldürün, diyor ve sır vermiyordu.

438

Çıban Başı Hayber

Ashabından birisini yanına çağırdı Allah Resülii ve Sa'lebe'nin tarif ettiği yeri kazmasını, çıkan eşyayı da alıp huzura getirmesini emretti. Adamın aklı kıttı ama dedikleri doğruydu; zira işaret edilen yere giden sahabi, çok geçmeden hazinenin bir bölümünü çıkanp Allah Resülü'nün huzuruna getiriyordu. Ancak bu, sözü edilen hazinenin tamamı değildi; anlaşılan iki parçaya ayırmış ve her ikisini de farklı yerlere gömmüşlerdi. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellero), bir kez daha Kinane'ye dönüp sordu; ancak adamda hala ses yoktu. Kinane'yi konuşturmak için devreye Zübeyr İbn Avvam da girmişti ama yine netice yoktu. Adamın malı canından kıymetliydi ve bütün uğraşlara rağmen canını vermeye razıydı, malı konusunda tek bir kelime bile etmiyordu.

Hazinenin kalan kısmıyla ilgili mesele kilitlenmiş gibi gözüküyordu; ortada bir hazinenin olduğu biliniyordu ama kimse onun yerini söylemeye yanaşmıyordu. İşte tam bu sırada Allah Resülii'niin yanına Cibril-i Emin geldi ve Efendimiz'e hazinenin yerini haber verdi. Bunun üzerine Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellero), Ensar'dan bir sahabiyi yanına çağırarak Cibril'in tarif ettiği yeri gösterip orasını kazmasını ve bulduklarını da alıp getirmesini talep etti. Bu arada Kinane'ye dönen Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem):

- Sen artık semalar ötesinden tescilli bir dolandıncısın, diyor-

du.

Bir adım daha attı Allah Resülii (sallallahu aleyhi ve sellero) ve önce bu işe ashabından Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Ali ve Hz. Zübeyr gibi önde gelenlerle Yahudilerden de on kişiyi şahit tuttu. Nelerle karşı karşıya olduğunun farkındaydı ve kararın ittifakla alınmasını arzuluyordu.

Bu arada tarif edilen yere gidip de çıkardığı deve postunu getiren Ensar'ın elinde şimdi, on bin dinar değerinde bir hazine duruyordu. Ağzı açılıp da ortaya döküldüğünde meydana, çil çil altınlar, bilezik ve halhallar, küpe ve gerdanlıklar, pazubent ve yüzüklerle inci, mercan ve zümrüt gibi değerli taşlardan yapılmış envai çeşit mücevherat saçılıvermişti.

Her şeyortaya çıkmıştı; şimdi insanlar, Kinane'nin ne zaman öldürüleceğini merak ediyordu. çünkü Kinane, kullanamayacağı malına bedel, ihlal ettiği anlaşma gereği göz göre göre ve iradi olarak

439

Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem)

ölümü tercih etmişti. Daha önce şehit ettikleri kardeşi Mahmfıd'a bedel Muhammed İbn Mesleme'ye teslim etti Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) onu ve kardeşi Rebi'i.

İkinci Anlaşma

Hayber'den gitmeyi gönüllü olarak isteyip teklif eden Yahudiler, Efendimiz'in yanına gelmiş:

- Ya Muhammed! 'Bizi burada bırak; tarım işlerinde çalışalım ve bunun karşılığında elde ettiğimiz gelirin yarısını Sana verelim, diyorlardı.

Sanki her defasında karşı çıkıp da bedenini ortadan kaldırmak isteyenler onlar değildi! MekkeIilerle dirsek temasına giren ve etraftaki kabileleri de ayartarak Medine üzerine yürüme planları yapan bu insanlar, üstesinden gelemedikleri gücün karşısında bal mumu gibi erimiş ve şimdi hiçbir şeyolmamış gibi Allah Resülü'nden merhamet dileniyorlardı!

Meselenin iki boyutu vardı; öncelikle bunu onların talep etmesi önemliydi ve zemin, ortaya konulacak şartları kabul adına her şeye hazır olduklarını gösteriyordu. Nihai hüküm zaten Efendimiz'e aitti; şimdi buna izin vermiş olsa bile dilediği zaman ve arzu ettiği anda bu anlaşmayı ihlal etme hakkına sahipti. Ayrıca Hayber, Medine'ye uzak bir yerdi ve buraların bakımı, taşıma suyla dönecek kadar kolay değildi! Hem Hayberliler, arazilerini daha iyi biliyorlardı ve nereye hangi ürün ekildiğinde nasıl bir mahsul elde edeceklerinin de şuurundaydılar.

Meselenin önemli bir yanı da, bu vesileyle Hayberlilerin sürekli kontrol altında tutulacak olmasıydı. Ekim biçim ve hasat işlemleri vesilesiyle ashabla görüşüp konuşma imkanı bulacak ve belki de bu vesileyle İslam'ın güzellikleriyle de tanışma fırsatını elde edeceklerdi. Öyleyse tekliflerine müspet bakmanın kaybettireceği bir şey yoktu ve Efendiler Efendisi onlara, şimdi bir kucak daha açıyordu:

- Allah (celle celaluhü) müsaade ettiği sürece sizi Hayber topraklarında bırakıyoruz, diyerek tekliflerini kabul etti ve fethettiği araziyi yine onlara, eski sahiplerine teslim etti. Bunun karşılığında onlar, elde ettikleri mahsülün yarısını her yıl Allah Resülü'ne teslim edeceklerdi.

440

Çıban Başı Hayber

Bu görevi ifa için Abdullah İbn Revaha seçilmişti; her yıl geliyor; Hayberlilerin ürünlerini sayıp ikiye ayırıyor ve yarısını alıp Medine'ye dönüyordu. 274

Esirler

Hayber' de esir alınanlar arasında, amcasının kızıyla birlikte Hz. Harün'un'<" soyundan gelen Huyeyy İbn Ahtab'ın kızı Safiyye²⁷⁶ Validemiz de vardı. Kinane İbn Ebi'l-Hukayk ile Hayber öncesinde evlenmiş ve onun öldürülmesiyle de dul kalmış bulunuyordu.

Efendimiz'in elçi olarak etrafa gönderdiği ve çoğu zaman da Cibril-i Emin'in onun suretinde geldiği Dıhışetis'l-Kelbi Allah Resülü'nün yanına gelerek kendisine esirler arasından birisinin verilmesi talebinde bulundu. Kendisine müsaade edilince de gidip Safiyye

274 Bu arada Uyeyne İbn Hısn ile Beni Fezareler ganimetten payalmak için yeniden gelmiş ve Efendimiz'i ikna etmeye çalışıyorlardı. İkna edemeyeceklerini anlayınca ağız değiştirecek ve bu sefer de tehdit etme yolunu deneyeceklerdi. Ancak bu da sonuçsuzdu; zira Resülullah (s.a.s.) onlara, buluşma yerlerini bile gösteriyor, meydan okumalarına kulak bile vermiyordu. Elleri boş geri giderken aralarından Haris İbn Avf şunları söyleyecekti onlara:

- Ben size dememiş miydim? Muhammed'in doğu ve batıya malik olacağını ben size söylememiş miydim! Bunu bize Yahudiler haber verip duruyorlardı! Yemin ederim ki ben, Ebü Rafi' Sellam İbn Mişkem'in, "Nubiivvet konusunda biz Muhammed'i kıskanıyoruz; halbuki O, Harün neslinden çıkmalıydı! Ancak ne yapalım ki O, gönderilmiş bir peygamberdir! Ancak bu konuda Yahudiler beni dinlemezler; bdlbuki biz O'na iki kurban vereceğiz; birisi Yesrib'de, diğeri de Hayher kalelerinde." dediğini dün gibi hatırlıyorum. Bkz. Vadıdi, Megôzi, 1/676 vd.; İbn Kesir, Sire, 3/401

275 Bir gün diğer Ezvac-a Tahirat, kendilerinin Allah Resülü'ne akrabalık yönüyle de daha yakın olduklarını ileri sürerek Safiyye Validimizi rencide etmişlerdi. Hane-i saadetlerine girip de onu hüzünlü gören Efendimiz (s.a.s.), duruma muttali olunca onu karşısına alacak ve, "Sen de onlara, benim kocam Muhammed, babam Hdrün ve amcan: da Musa deseydin ya" diyerek onu teselli edecekti. Bkz. İbn Sa'd, Tabakat, 8/127; Kurtubi, el-Cami' H ahkami'l-Kur'an, 16/326; İbn Hacer, el-İsabe, 8/101; İbn Esir, Usudu'l-Ğabe, 3/375

276 Hz. Safiyye Validemizin esas adının Zeyneb olduğu ve Allah Resülü'nün seçiminden dolayı kendisine bu ismin verildiği de söylenmektedir. Zira o gün için savaşlarda orduyu sevk ve idare eden şahsın hakkı olarak ya bir at, ya bir köle ya da bir cariyenin başkumandana tahsisi adettendi ve buna, 'Seçme' manasında 'Safif deniliyordu ve Allah Resülü de o gün, Huyeyy İbn Ahtab'ın kızını kendisi için seçmişti ve bu seçimle birlikte Huyeyy'in kızı Zeyneb'e artık Safiyye denilecekti. Bkz. İbn Hacer, Fethu'l-Bari, 7/480

441

Efendimiz (s a l l a l l a h u aleyhi ve sellem)

Validemizi aldı. Bunu gören ashabdan biri, hemen Allah Resülü'nün yanına gelerek:

- Ya Resı1lullah! Beni Kurayza ve Beni Nadirleriri hanımefendisi ve onların reisi Huyeyy İbn Alıtab'ın kızını Dıhye'ye vermen valIahi de uygun olmaz; onu ancak Sen almalısın, dedi.

Allah Resülii'nün sahabisi doğru söylüyordu; böyle bir tercih aynı zamanda Hayber'i içeriden fethetmek demekti ve bunun üzerine Efendiler Efendisi, Hz. Dıhye'yi yanına çağırarak Hz. Safiyye'nin yerine bir başkasını almasını istedi. Daha sonra da Hz. Bilal'e seslenerek onları huzuruna getirmelerini emir buyurdu.

Beri tarafta ise Safiyye Validemiz, gelişmeleri dikkatle takip ediyordu; içinden bir his, sanki zifaf gecesi gördüğü rüyanın tahakkuk edeceğini söylüyordu. Zira Kinane İbn Ebi'l-Hukayk ile evlendiği gece rüyasında, Medine tarafından bir ayın gelip kucağına düştüğünü görmüştü. Hatta sabah olup da bunu Kinane'ye anlatınca o, bu işe fena şekilde öfkelenmiş ve:

- Yoksa senin niyetin, Hicaz hükümdarı Muhammed'e varmak mı, diyerek tepki göstermiş; sadece tepki göstermekle de kalmamış ve okkalı bir sil1e indirerek yüzünü gözünü morartmıştı. 277

İşte tam bu hislerle dolu olduğu sırada yanlarına Hz. Bilal gelmiş kendilerini Resı1lullah'a götüreceğini söylüyordu. Peygamberler torunu olan Safiyye Validemiz, babasından duyup durduğu ahir zaman peygamberinin has harimine girmek üzereydi!

Bu sırada ashab, Allah Resülü'nün bir inceliğine daha şahit olacaktı; zira huzura getirirken Hz. Bilal onları iki Hayberlinin cesetlerinin yanından geçirmiş ve ölüleri görür görmez de Safiyye validemizin amca kızı, çığlığı basıp bağırmaya, üstüne başına toprak saçmaya başlamıştı. Bunları Allah Resı1lü de duyuyordu; insanlara gereksiz yere acı çektirmenin doğru olmadığını söyleyecekti ve gelir gelmez Hz. Bilal'e dönerek:

- Ey Bilal! Sende hiç merhamet duygusu yok mu ki, bu kadıncağızları ölülerinin yanından geçiriyorsun, diyecekti.

277 Efendimiz'in yanına getirildiği gün hala bu sillenin morartısı yüzünde duruyordu; sebebini sorunca bu olayı Allah Resül ii'rıe O anlatacaktı. Bkz. Vakıdi, Megaz], 1/674; İbn Kesir, Sire, 3/374; İbn Kayyım, Zadu'l-Mead, 3/290

442

Çıban Başı Hayber

Huzuruna gelince Safiyye Validemizi karşısına alan Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), ona İslam'ı anlattı ve kabullenip kabullenmemede muhayyer bıraktı; şayet kabullenirse, kendisiyle izdivaç yapacağını; kabullenmediği takdirde ise, hürriyete kavuşturup kavminin arasına göndereceğini söylüyordu. Safiyye Validemiz:

- Ya Resülullah, diye başladı sözlerine. Zaten bu, bir kabulün neticesiydi ve şöyle devam etti:

- Şu konak yerine gelip de Sen beni İslam' a davet etmeden önce zaten ben, Müslüman olmayı arzulamış ve Seni de tasdik etmek istemiştim. Artık benim, ne Yahudilikte bir emelim, ne de orada bir yakınım var! Yani şimdi Sen, küfürle İslam'dan birini seçme konusunda serbest bırakıyorsun ve ben de, Allah ve Resülü'nü seçiyorum. Allah ve Resülü bana, hürriyete kavuşmamdan da kavmimin arasına geri dönmemden de daha hayırlıdır!

Bunun üzerine Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellern), Hz. Safiyye Validemizi hürriyete kavuşturup zevceliğe kabul etti. Onun için artık, gördüğü rüyanın gerçekleşmiş olmasından duyduğu huzur, o güne kadar yaşadığı bütün sıkıntılarını unutturacak güzellikteydi! Onu, Enes İbn Malik'in annesi Ümmü Süleym validemiz hazırlıyordu; akşam olup da çadırına girdiklerinde dışarıda birinin ayak sesleri duyulmuştu. Hayber'de kocası ve babasıyla kavminden birçok insanın öldürüldüğü bir kadının, Efendimiz'le baş başa kaldığında O'na bir kötülük yapacağından endişe duyan Ebu Eyyüb el-Ensari, kılıcını kuşanmış ve her ihtimale karşı Allah Resülü'nün çadırı başında nöbet tutmak istemişti. Dışarı çıkıp da onu kılıcını kuşanmış vaziyette görünce Allah Resfılii (sallallahu aleyhi ve sellem) ona:

- Bu ne iş, ya Eba Eyyüb, diye seslendi.

- Ya Resülullahl Bu kadının Sana bir şey yapacağından endişe

duydum; çünkü o, babası, kocası ve kavmi Hayber'de öldürülen bir kadındır; hem daha küfürden yeni çıkmıştır! Onun Sana bir şey yapacağından endişe duydum, dedi.

Takdir edilmesi gereken bir duyarlılıktı ve Allah Resülü de, ellerini açıp Hz. Halid'e şöyle dua edecekti:

- Allah'ım! Gecenin bir vaktinde gelip de Ebu Eyyüb Beni nasıl korumak istemişse Sen de onu muhafaza eyle!

443

Efendimiz (s a l l a l l a h u aleyhi ve sellem)

Efendimiz'i Zehirleme Teşebbüsü

Fetih sonrası, Allah Resülü (sallallahu aleyhi ve sellem) henüz Hayber'den ayrılmamıştı; muhtemel problemlerin önünü almak ve yeni duruma göre gereken adımları atıp başka bir problemle karşılaşmamak için bir müddet daha burada kalmayı tercih etmişti. Bu süre, Hayberlilerin de iştahını kabartmış, kolay yoldan Efendimiz'in vücudunu ortadan kaldırmanın planını yapmışlardı; er meydanında üstesinden gelemedikleri düşmanlarını (I), şeytanca bir planla ve masum ca bir yaklaşımla arkadan hançerlemek istiyorlardı! Çok sinsi şekilde hazırlanan bu planla, sadece Allah Resülü'nü değil, aynı zamanda O'nun en yakınındakileri de öldürerek büyük bir işe imza atmış olacaklardı!

Bunun için de, Safiyye Validimizin Efendimiz'e olan yakınlığını kullanmak istemişlerdi. Aralarında oturup konuşmuşlar ve bu işi Zeyneb Binti Hôris'e havale etmişlerdi! Zira Bellum İbn Mişkem'in de hanımı olan Zeyneb Binti Hôris, Hayber' de öldürülen kocası Bellum, babası Hôris, kardeşi Merhab ve amcası Yesur'ın intikamını almak için can atan bir kişiydi.

Aralarında anlaştıkları şekliyle hemen bir keçi kestirmiş ve onu zehirleyerek bu planını gerçekleştirmek için Allah Resülü'ne göndermişti. Hatta O'nun, koyunun ön kolunu daha çok tercih ettiğini öğrendiği için bilhassa onun üzerinde yoğunlaşmış ve böylelikle Efendimiz'i, kısa yoldan öldürmeyi planlamıştı.

Efendimiz (sallaIIahu aleyhi ve sellern), akşam namazını kılmış konak yerinde oturuyordu. Tepsinin içinde kızartılıp kebap yapılmış zehirli keçiyle gelen Zeyneb Binti Haris, elindeki tepsiyi göstererek:

- Ya Eba'l-Kasım, diye seslendi. Sana bunu hediye ediyorum! Bu kadar yorgunluğun üstüne böyle bir ziyafet, ashabın da hoşuna gitmişti! Derken kızarmış keçi ashabın önüne konuldu. Ona ilk uzanan, elbette Resülullah (sallallahu aleyhi ve sellem) olacaktı ve öyle de oldu; kızarmış keçinin ön koluna uzanan Allah Resülü, onu mübarek ağzına götürür götürmez ortada bir garipliğin döndüğünü hissetti. Belki de O'na bunu Cibril-i Emin bildirmişti ve hemen elini çekerek:

- Sakın buna el sürmeyin; elinizdekileri de kaldırıp atın, buyurdu. Ortalık birden buz kesilmişti. Herkes bu kadar ani değişikliğin

444