ZEKAT / HAYVANLARIN

B. İKİNCİ ŞART: HAYVAN SAYISININ NİSAP MİKTARINA ULAŞMIŞ OLMASI

1. DEVELERİN ZEKATI

Develerin sayısı beşe ulaşıncaya kadar devede zekat yoktur.

Deve sayısı beşe ulaştığında bir koyun, on devede iki koyun, on beş devede üç koyun, yirmi devede dört koyun zekat vardır.

Yirmibeş devede bir tane bir yaşında [bir yaşını bitirmiş iki yaşına basmış] dişi deve,

Otuz altı devede bir tane iki yaşında [iki yaşını bitirmiş üç yaşına basmış] dişi deve,

Kırk altı devede bir tane üç yaşında [üç yaşını bitirmiş dört yaşına basmış] dişi deve,

Altmış bir devede bir tane dört yaşında [dört yaşını bitirmiş beş yaşına başmış] dişi deve,

Yetmiş altı devede iki tane iki yaşında dişi deve,

Doksanbir devede iki tane üç yaşında dişi deve,

Yüz yirmi bir devede üç tane iki yaşında dişi deve verilir.

Daha sonra her kırk devede bir tane iki yaşında dişi deve, her elli devede bir tane üç yaşında dişi deve verilir.

Deve zekatında verilecek koyunun bir yaşını doldurmuş olması gerekir, bir görüşe göre altı aylık da olur. Keçinin ise iki yaşını doldurmuş olması gerekir, bir görüşe göre bir yaşını doldurduğunda da olur.

Daha doğru olan görüşe göre;

a) Nisap sahibi kişi bir yaşını doldurmuş bir koyun yahut iki yaşında bir keçi verme şıklarından dilediğini seçebilir. O beldede yaygın olan davar sürüsü neyse ona göre vermesi gerekli değildir.

b) Erkeğinden de verebilir.

Yirmibeşin altındaki deve zekatı da böyledir.

[Deve zekatı verecek olan kişi] bir yaşında dişi deve bulamıyorsa iki yaşında erkek deve verir. Kusurlu olan deve yok gibi kabul edilir [hesaba katılmaz].

Kişi, iki yaşına basmış develerden değerlisini vermekle yükümlü tutulmaz. Ancak elinde bulunan [iki yaşındaki dişi] değerli deve daha doğru olan görüşe göre iki yaşını tamamlamış erkek deve vermesine engelolur.

[Zekat olarak verilmesi gereken] iki yaşına basmış dişi deve yerine [zekat memuru tarafından] dört yaşına basmış erkek deve alınabilir.

Daha doğru görüşe göre [zekat olarak verilmesi gereken] üç yaşına basmış dişi deve yerine [zekat memuru tarafından] dört yaşına basmış erkek deve alınamaz.

İki yüz deveye sahip olan kişinin durumunda olduğu gibi iki zekat farzı ittifak ettiğinde mezhepte esas kabul edilen görüşe göre dört tane dört yaşına basmış deve vermek farz değildir; kişi bunu verebileceği gibi beş tane üç yaşına basmış dişi deve de verebilir.

Şayet kişinin malları arasında bu ikisiniden biri bulunursa bu develer kendisinden alınır, bulunmazsa zekat memuru dilediğini alır. [Zayıf] bir görüşe göre fakirlerin en çok isteyeceği hangisi ise onu alır. Şayet her ikisi de varsa doğru olan görüşe göre "fakirlerin en çok isteyeceği yaştaki deveyi alması" şarttır.

Şayet zekat verecek kişi tedlisde bulunursa [yani fakirler için daha yararlı olan develeri gizlerse] veya zekat memuru ihmalkar davranarak fakirler için daha yararlı olanı almazsa, [daha yararlı olan dururken verilen başka develer] zekattan hesap edilmez, aksi takdirde hesap edilir.

Daha doğru olan görüşe göre bu durumda aradaki farkı vermek hayvan sahibi üzerine farzdır. Aradaki farkı dirhemler [paralar] üzerinden verebilir. [Zayıf] bir görüşe göre aradaki fark oranında deveden pay vermesi gerekli olur.

1-İki yaşına basmış dişi bir deve vermesi gereken ancak elinde bu şekilde devesi olmayıp üç yaşına basmış dişi devesi olan kişi bunu verir, geriye iki koyun veya yirmi dirhem alır.

2- Üç yaşına basmış dişi deve vermesi gereken ancak elinde olmayan kişi;

a) Bir tane iki yaşına basmış dişi deveyle birlikte iki koyun veya yirmi dirhem verir.

b) Yahut da bir tane dört yaşına basmış dişi deve verir geriye iki koyun veya yirmi dirhem alır.

[Telafi alırken veya verirken] iki koyun ve yirmi dirhem arasında seçim yapma hakkı [telafiyi] verene aittir.

Develerin kusurlu olması durumu hariç daha üstte olanın mı yoksa daha altta olanın mı verileceği konusunda ise -daha doğru görüşe göre- seçim hakkı hayvan sahibine aittir.

Deve sahibi iki derece daha üstten hayvan verebilir, bu durumda [iki koyun veya yirmi dirhemli] telafinin iki katını alır. Daha doğru görüşe göre bir alt dereceden ödeme imkanı yoksa deve sahibi iki derece alttan hayvanı iki derece telafi ödeyerek de verebilir.

İki vecihten daha iyi olanına göre dört yaşını bitirmiş bir deve yerine beş yaşını bitirmiş bir deve verip [zekat memurundan geriye] herhangi bir telafi almak caiz değildir.

Ben [NevevI] derim ki: Alimlerin çoğunluğunun daha doğru kabul ettiği görüşe göre bu caizdir. Allah daha iyi bilir.

Bir telafi için bir koyun ve on dirhem yeterli olmaz.

İki telafi için iki koyun ve yirmi dirhem yeterlidir.

a. Develerde zekatın olmadığı durum

Develerin sayısı beşe ulaşıncaya kadar devede zekat yoktur.

b. Develerde zekat olarak koyun verileceği durumlar

[1] •Deve sayısı beşe ulaştığında bir koyun verilir.

Develerin sayısı beşe ulaştığında zekat olarak bir koyun verilmesi farz olur.

[*] - Çünkü Buhari ve Müslim' de yer alan hadiste Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Beş deveden daha azında zekat yoktur. (Buhari, Zekat, Müslim, Zekat, 2271)

Bir hayvan cinsinin zekatı olarak başka bir hayvanın verilmesi aslında genel kurala aykırı olduğu halde burada beş devede bir koyunun farz olmasının sebebi her iki grubun da [hem zekatı verecek olana hem de alacak olana] menfaatini gözetmektir. Çünkü beş devesi olan kişinin bir deve vermesini farz kılmak deve sahibine zarar verir.

Bir devenin beşte birlik kısmının verilmesini farz kılmak da hem ona hem de fakirlere zarar verir.

[2] - On deve de iki koyun zekat vardır.

[3] - On beş devede üç koyun zekat vardır.

[4] - Yirmi devede dört koyun zekat vardır.

c. Develerde zekat olarak deve verileceği durumlar

Develerin zekat cetveli:

Nisap Verilecek zekat

5-9 deve 1 koyun

10-14 deve 2 koyun

15-19 deve 3 koyun

20-24 deve 4 koyun

25-35 deve bir yaşını bitirmiş iki yaşına basmış bir dişi deve (bint-i mehad)

36-45 deve iki yaşını bitirmiş üç yaşına basmış bir dişi deve (bint-i lebun)

46- 60 deve üç yaşını bitirmiş dört yaşına basmış bir dişi deve (hikka)

61-75 deve dört yaşını bitirmiş beş yaşına basmış bir dişi deve (cezea)

76 -90 deve iki yaşını bitirmiş üç yaşına basmış iki dişi deve (bint-i lebun)

91-120 deve üç yaşını bitirmiş dört yaşına basmış iki dişi deve (hikka) 121'den fazla olan kısımda her kırk tanede bir tane "iki yaşını bitirmiş, üç yaşına basmış dişi deve", her elli tanede bir tane "üç yaşını bitirmiş, dört yaşına basmış bir dişi deve" verilir.

ca. Sayıları

[1] - Yirmibeş devede bir tane bir yaşında [bir yaşını bitirmiş iki yaşına basmış] dişi deve,

[2] - Otuz altı devede bir tane iki yaşında [iki yaşını bitirmiş üç yaşına basmış] dişi deve,

[3] - Kırk altı devede bir tane üç yaşında [üç yaşını bitirmiş dört yaşına basmış] dişi deve,

[4] - Altmış bir devede bir tane dört yaşında [dört yaşını bitirmiş beş yaşına başmış] dişi deve,

[5] - Yetmiş altı devede iki tane iki yaşında dişi deve,

[6] - Doksanbir deve de iki tane üç yaşında dişi deve,

[7] - Yüz yirmi bir devede üç tane iki yaşında dişi deve verilir.

Daha sonra bu yüz otuz deveye kadar böyle devam eder. Yüz otuz devede ve bundan sonraki her on devede verilecek olan deve değişir. Şöyle ki;

[8] - Daha sonra her kırk devede bir tane iki yaşında dişi deve, her elli devede bir tane üç yaşında dişi deve verilir.

[*] - Bunun delili Buhari'nin Enes'ten rivayet ettiği şu hadistir: Hz. Ebu Bekir (r.a.), Enes'i Yemen'e zekat memuru olarak gönderdiğinde kendisine şu mektubu yazmıştır: Bismillahirrahmanirrahim

Burada yer alan miktarlar, Resulullah (s.a.v.)'ın müslümanlar üzerine farz kıldığı ve Allah'ın da resulüne emrettiği zekat nisaplarıdır. Müslümanlardan her kimden bu zekat usulüne uygun bir şekilde istenirse onu versin. Kimden, kendisine farz olanın üzerinde bir şey istenirse vermesin.

> Yirmi dört ve daha aşağısındaki develerde her beş devede bir küçükbaş hayvan verilir.

> Deve sayısı yirmi beşe ulaştığında otuz beş deveye kadar bir tane iki yaşına basmış dişi deve verilir. Şayet develer içinde iki yaşına basmış dişi deve yoksa bir tane üç yaşına basmış erkek deve verilir.

> Deve sayısı otuz altıdan kırk beşe kadar olduğunda bir tane üç yaşına basmış dişi deve verilir.

> Deve sayısı kırk altıdan altmışa kadar olduğunda artık erkek develerle birleşebilecek çağa gelmiş olan bir tane dört yaşına basmış dişi deve verilir.

> Deve sayısı altmış birden yetmiş beşe kadar olduğunda bir tane beş yaşına basmış dişi deve verilir.

> Deve sayısı yetmiş altıdan doksana kadar olduğunda iki tane üç yaşına basmış dişi deve verilir.

> Deve sayısı doksan birden yüz yirmiye kadar olduğunda iki tane erkek develerle birleşebilecek çağa gelmiş olan dört yaşına basmış dişi deve verilir.

> Deve sayısı yüz yirmiyi geçtiğinde her kırk devede bir tane üç yaşına basmış dişi deve, her elli deve de bir tane dört yaşına basmış dişi deve verilir{Buhari, zekat, 1454)

Bu hadiste -birazdan dikkat çekileceği üzere- bazı eklemeler söz konusudur. Çünkü mana bozulmadığı sürece hadisi ayırarak vermek sahihtir.

Hadisteki "vermesin" ifadesi kendisine farz olanın üzerinde bir şey vermesin, yalnızca farz olanı versin anlamındadır.

Not: Nevevi "sonra her kırk devede" ifadesini kullanmıştır. Bu ifade benim yukarıda yaptığım açıklama olmasa "hesabın bu şekilde düzeltilmesi yalnızca yüz yirmi bir deveden sonra olur" şeklinde anlaşılabilir. Oysa bu kastedilmemiştir. Aksine -benim yaptığım açıklamada yer aldığı gibi- verilmesi gere~en miktar dokuz deve sonra da on devenin eklenmesi ile değişir.

Kırk altı devesi olan kişi dört yaşına basmış deve yerine üç yaşına basmış iki deve verse ve altmış bir devesi olan kişi bir tane beş yaşına basmış deve yerine iki tane dört yaşına basmış veya iki tane üç yaşına basmış deve verse Ziyadetü'r-Ravda'da sahih olarak görülen görüşe göre bu caiz olur; çünkü söz konusu iki deve artan kısım için yeterli olur.

cb. Yaşları

[Araplarda develere yaşları ve cinsiyetleri itibarıyla farklı isimler verilmiştir. Zekat meselesinde bunların önemi bulunduğundan aşağıda bunlar açıklanacaktır.]

"bintü'l-mehad" bir yaşını doldurup iki yaşına basmış devedir.' Bu deveye bu ismin verilmesinin sebebi annesinin onu doğurduktan sonra tekrar doğum yapmaya elverişli hale gelmesidir. Çünkü "mehad" hamile anlamına gelmektedir.

"bintü'I-lebun" iki yaşını bitirip üç yaşına basmış devedir. Bu şekilde isimlendirilmesinin sebebi annesinin doğum yapmış ve süt emzirme dönemine girmiş olmasıdır.

"el-hikka" üç yaşını tamamlayıp dördüne girmiş dişi devedir. Bu şekilde isimlendirilmesini n sebebi artık üzerine binmenin ve yük vurmanın hak olduğu döneme girmiş olmasıdır. Ayrıca o, erkek devenin kendisi ile birleşmesine elverişli bir duruma gelmiş, erkek devenin onunla birleşmesi hak olmuştur.

"el-cezea" dört yaşını bitirip beşine basmış dişi devedir. Ön dişlerini döktüğü için kendisine bu isim verilmiştir. Diğer bir görüşe göre dişlerinin tamamı çıktığı için bu isim verilmiştir. Bir başka görüşe göre bundan sonra dişi düşmeyeceği için kendisine bu isim verilmiştir. Bu son görüşün garip olduğu söylenmiştir. Zekat ödemede en son verilecek deve yaşı budur.

Bu develerin tümünün dişi olması dikkate alınmıştır; çünkü dişinin süt vermesi ve üremesi söz konusu olduğundan [bu devenin verilmesinde zekatı alacak olan kişiye] iyilik etme söz konusudur.

d. Deve zekatı olarak verilecek küçükbaş hayvanlara ilişkin hükümler

Daha doğru olan görüşe göre;

b) Erkeğinden de verebilir.

da. Koyun ve keçinin yaşı

Yirmibeş taneden daha az devesi olan kişinin vermesi gereken küçükbaş hayvan[ın yaşı ne olmalıdır?]

1. [Koyunun yaşı konusunda iki görüş vardır:]

[Birinci görüş]

[Mezhepte genel kabul gören görüşe göre] bir yaşını doldurmuş bir koyun veya -Rafiı'nin kurban konusunda belirttiğine göre- bir yaşını doldurmasa bile bir yaşındaymış gibi gösteren bir koyundur. Bu konu "tabii alametlerle" veya "yaşla" ergenlik dönemine girme meselesine benzetilmiştir. Ezrai'nin dediği üzere iki konu arasında fark yoktur.

[İkinci görüş]

[Zayıf] bir görüşe göre altı aylık koyun da verilebilir.

2. [Keçinin yaşı konusunda da iki görüş vardır]

[Birinci görüş]

İki yaşında bir keçi verilmelidir.

[İkinci görüş]

[Zayıf] bir görüşe göre bir yaşında bir keçi de verilebilir.

Yukarıda belirtilen yaşlardan daha küçük yaşta bir hayvanın ye-

terli olmayacağı konusunda delil icma dır.

Daha doğru görüşe göre -er-Ravda'da "doğru görüş" diye belirtilmiştir- zeka.tını verecek olan kişi bu ikisinden dilediğini seçer.

db. Küçükbaş hayvanın cinsi

[Yirmibeşten az devesi olan ve zekat olarak koyun-keçi verecek olan kişi, hayvanlarının bulunduğu beldede yaygın olan cinsten vermek zorunda mıdır? Bu konuda iki görüş vardır:]

[Birinci görüş]

[Daha doğru olan görüşe göre] beldede yaygın olan küçükbaş hayvan cinsinden vermesi gerekli değildir.

[*] - Çünkü hadiste "her beş devede bir davar zekat vardır" şeklinde genel bir ifade kullanılmıştır. "Davar" ifadesi koyun için de keçi için de kullanılmaktadır. Bununla birlikte başka bir beldede bulunan davar cinsinden verecekse değer bakımından ona benzer olan veya daha değrli olan cinsten vermelidir.

[Ikinci görüş]

O beldede yaygın olan hayvan türü ne ise ondan vermesi gerekir.

Bu, kefaret ödenirken kişinin bulunduğu yerdeki yaygın gıda türünün dikkate alınmasına benzer. (kıyas)

dc. Hayvanların sağlam olması

Develer hasta olsa bile zekat olarak verilecek küçükbaş hayvanların sağlam olması şarttır.

EI-Mecmu'daki ifadenin zahirinden zekat olarak verilen koyunun kamil [kusursuz] olması gerektiği anlaşılmaktadır ki başka bazı alimler bunu tek görüş olarak belirtmişlerdir.

[Zayıf] bir görüşe göre ise develerin durumuna uygun olması yeterlidir.

Şayet sağlam küçükbaş hayvan bulunmazsa onun değerini dirhem üzerinden verir.

dd. Zekat olarak verilecek küçükbaş hayvan cinsiyeti

[Zekat olarak verilecek davar erkek olabilir mi? Bu konuda mezhep içinde üç görüş bulunmaktadır:]

[Birinci görüş]

Erkek davar yeterlidir. Yani kişinin tamamen dişi deve sürüsü bulunsa bile; -kurban keserken olduğu gibi- bir yaşında koç [toklu] veya iki yaşında teke vermesi yeterlidir. Çünkü "davar" sözcüğü bunları da kapsar.

[İkinci görüş]

Kesinlikle erkek davar yeterli olmaz. Bunun delili dişi davarda bulunan süt verme ve üreme özelliğidir.

[Uçüncü görüş]

Erkek deve sürüsü bulunanın erkek davar vermesi yeterlidir, dişi devesi olan için yeterli değildir.

e. Deve zekatında verilecek develere ilişkin hükümler

ea. Yirmibeş taneden az devesi olan kişinin koyun yerine deve vermesi

Daha doğru olan görüşe göre Yirmibeş taneden az devesi olan kişi [koyun yerine] zekat devesinden de verebilir.

[Yirmi beş taneden az devesi olan kişi koyun yerine zekat devesinden verebilir mi? Bu konuda mezhep içinde üç farklı görüş vardır:]

[Birinci görüş]

Daha doğru olan görüşe göre yirmibeşten az devesi olan kişi bir veya birkaç koyun vermek yerine -değeri koyunla eşit olmasa bilezekat develerinden verebilir. Çünkü yirmibeş deveye ulaştığında deve vermek yeterli olduğuna göre yirmibeşin altında evleviyetle [öncelikle] geçerli olur.

[İkinci görüş]

Geçerli olmaz, her beş deve de bir davar vermek şarttır.

[Üçüncü görüş]

Beş deve de bir koyun değerinden daha az değeri olan deve vermek, on devede iki koyun değerinden daha az değeri olan deve vermek ... yeterli olmaz.

Not: "Zekat devesinden" ifadesi Nevevi'nin el-Muharrer metnine eklediği bir fazlalıktır. EI-Mecmu'da belirtildiği üzere ["zekat devesi" şeklindeki] isim tamlaması şu iki şeyin göz önünde bulundurulduğunu ifade eder:

a) Devenin iki yaşına basmış veya daha büyük bir dişi deve olması,

b) Söz konusu devenin yirmi beş devenin zekatı olarak verilebilecek durumda olması. Şayet yirmibeş devesi olan bir kişinin zekat olarak vermesine elverişli olmayan bir deve söz konusu olursa [yirmi beşten az devesi olan kişinin] koyunun bedeli olarak bu deveyi vermesi kabul edilmez.

Beş devenin zekatı olarak verilen devenin bütünü zekat olarak mı yoksa zekatın beşte biri olarak mı kabul edilir? Bu konuda mezhep içinde iki görüş vardır. Bu iki görüş şu meselelerde de bulunmaktadır:

a) Temettu haccı yapan kişi koyun yerine deve veya sığır kestiğinde bunun tümü hedy kurbanı yerine geçer mi yoksa yedide biri mi geçer?

b) Abdest alan kişi başının bütününü meshettiğinde [bunun tümü farz mesh yerine geçer mi yoksa bir kısmı mı geçer?]

c) Secde ve rükuyu farz olan miktardan fazla uzatan kişinin [secde ve rükuunun bütünü farz yerine mi geçer yoksa bir kısmı mı farz yerine geçer?]

Sonraki alimlerden kimileri zekat devesi gibi bölünmesi mümkün olmayan şeylerde malın tümünün zekat yerine geçtiğini, başın meshedilmesi gibi bölünebilen fiillerde ise bir ısmının farz kalanının nafile olduğunu söylemiştir. Hocam Remli bu görüşe itimad etmiştir.

Bu güçlü bir görüştür.

eb. Zekat olarak verilme yaşında devenin bulunmaması

[Deve zekatı verecek olan kişi] bir yaşında dişi deve bulamıyorsa iki yaşında erkek deve verir.

[Devesi olan ve zekat olarak deve verecek olan] kişi iki yaşına basmış bir deve bulamazsa, yani zekat ödemesi gerekli olduğunda mülkiyetinde yoksa, -kıymeti vermesi gereken deveden daha düşük olsa bile veya çift cinsiyetli bir devesi bulunsa bile yahut da iki yaşına basmış dişi bir deve satın alabilcek durumu bulunsa bile- bir tane üç yaşına basmış erkek deve verir.

[*] - Çünkü Ebu Davud'un rivayet ettiği hadiste şu ifadeler yer almaktadır:

Şayet develer içinde iki yaşına basmış dişi deve yoksa bir tane üç yaşına basmış erkek deve verir. (Ebu Davud, Zekat, 1567)

Çift cinsiyetli devesi varsa onu vermesi [erkek deve vermesinden] daha iyidir.

Dişi devesi bulunduğu halde çift cinsiyetI i deve vermek isterse, onun erkek deve olma ihtimali bulunduğundan bu yeterli olmaz.

Kusurlu olan deve yok gibi kabul edilir [hesaba katılmaz].

Kişinin devesi;

a) Kusurluysa,

b) Başkası tarafından gasp edilmiş ve geri alınamıyarsa,

c) vadeli veya peşin bir borca karşılık rehin bırakılmış ve geriye alma gücü yoksa,

Bu develer yok hükmündedir. Bu deve yerine o mevcut olmakla birlikte yukarıda zikredilen diğer develer alınır; çünkü kusurlu deve yeterli olmaz. Bundan önce zikredilen kişi tahsil etmeye kadir olmayan kişidir.

ec. Zekatın kıymetli olan deveden verilmesi

1. [Develeri olan zekat yükümlüsü] kişi -develeri zayıf olduğunda- iki yaşına basmış kıymetli bir deve vermekle yükümlü tutulamaz.

[*] - Çünkü Buhari ve Müslim'in rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (s.a.v.) Muaz'a şöyle buyurmuştur: Zekat topladığın kimselerin değerli mallarını almaktan kaçın. (Buhari, Zekat, 1395; Müslim. iman, 121)

Ancak kişinin bütün develeri değerli ise -er-Ravda'da da belirtildiği üzere- değerli bir deve vermesi gerekir; çünkü bunda [normalin üzerinde bir şeyle] yükümlü tutma söz konusu değildir.

2. Kişinin elinde iki yaşında değerli bir dişi deve varsa bu devenin varlığı onun yerine üç yaşına basmış bir erkek deve vermesine [engelolur mu? Bu konuda iki görüş bulunmaktadır:]

[Birinci görüş]

Daha doğru görüşe göre engelolur. Çünkü malları arasında zekat olarak yeterli olan iki yaşında dişi deve bulunmaktadır.

[İkinci görüş]

El-Ümm'de İmam Şafil (r.a.)'nin açıkça belirttiğine göre bu durumda erkek deve verebilir; çünkü değerli olan dişi deveyi vermek gerekli olmadığından böyle bir deve sanki yok gibi kabul edilir.

ed. iki yaşına basmış dişi deve yerine dört yaşına basmış erkek deve alınması

İki yaşına basmış deve yerine dört yaşına basmış erkek deve alınabilir.

İki yaşına basmış dişi deve bulunmadığında onun yerine dört yaşına basmış erkek deve alınabilir. Çünkü üç yaşına basmış erkek bir deve almaktansa onu almak daha iyidir.

[Zayıf] bir görüşe göre bu yeterli olmaz; çünkü zekat ödemede dört yaşına basmış erkek deve hiç kullanılmaz.

ef. Üç yaşına basmış dişi deve yerine dört yaşına basmış erkek deve alınması

Daha doğru görüşe göre üç yaşına basmış dişi deve yerine dört yaşına basmış erkek deve alınamaz.

[Zekat develeri arasında, zekat olarak verilmesi gereken üç yaşına basmış dişi deve bulunmadığında bunun yerine dört yaşına basmış erkek deve alınabilir mi? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]

[Birinci görüş]

Daha doğru görüşe göre üç yaşına basmış dişi bir deve bulunmadığında bunun yerine dört yaşına basmış erkek bir deve alınamaz; yani bunun verilmesi yeterli olmaz. Aslü'r-Ravda'da belirtildiği üzere alimlerin çoğunluğu bunu tek görüş olarak nakletmiştir. Çünkü [bir önceki meselede] dört yaşına basmış erkek devenin iki yaşına basmış dişi deveden [iki yaş] büyük olması onun suya gitme, atlama, yırtıcı hayvanlara karşı kendini koruma bakımından dişi deveden daha güçlü olmasını gerektirir. Ancak [bu meselede] üç yaşına basmış dişi deve ile dört yaşına basmış erkek devenin her ikisinde de bu güç bulunmaktadır.

[İkinci görüş]

Bunun verilmesi yeterlidir; çünkü -iki yaşına basmış bir dişi deve yerine üç yaşına basmış bir erkek deve verilmesinde olduğu gibidevenin dişi olmasından kaynaklanan üstünlüğü burada yaşla telafi edilmektedir.

Birinci görüşte olanların bu ikinci görüşe cevabı yukarıda geçmişti, ayrıca onlar ikinci görüşte belirtilen diğer meselede nas bulunduğunu belirtmişlerdir.

Nevevi ["daha doğru görüşe göre" demek yerine] "doğru görüşe Ü göre" demiş olsa daha iyi olurdu; çünkü burada [ilk görüşün karşısında yer alan] ikinci görüş son derece zayıftır.

f. İki zekat farzının bir arada bulunması [ittifak etmesi]

İki yüz deveye sahip olan kişinin durumunda olduğu gibi iki zekat farzı ittifak ettiğinde mezhepte esas kabul edilen görüşe göre dört tane dört yaşına basmış deve vermek farz değildir; bu verebileceği gibi beş tane üç yaşına basmış dişi deve de verebilir.

Iki yüz deveye sahip olan kişinin ya dört tane dört yaşına basmış dişi deve veya beş tane üç yaşına basmış dişi deve vermesi gerekir. İşte bu durumda olduğu gibi iki zekat farzı ittifak etse [yani zekat olarak verilebilecek develer için iki seçenek meydana gelse ne yapmak gerekir? Bu konuda iki görüş vardır:]

[Birinci görüş]

Mezhepte genelolarak kabul edilen görüşe göre kişinin dört tane dört yaşına basmış deve vermesi zorunlu değildir, [isterse bunun yerine] beş tane üç yaşına basmış dişi deve de verebilir. Çünkü 200 sayısı 4 tane 50 veya 5 tane 40'tan oluşur.

[*] - Bu görüşün delili Ebu Davud ve diğer hadisçilerce rivayet edilen Hz. Peygamber (s.a.v.)'in gönderdiği zekat mektubunda yazan şu ifadedir: [Deve sahibinin]deve sayısı iki yüz olduğunda [zekdt memuru tarafından] dört tane dört yaşına basmış dişi deve veya beş tane üç yaşına basmış dişi deve alınır. Bu iki yaştaki develerden hangisi mevcutsa onlar alınır. (Buhari, zekat, 1455; Ebu Davud, zekat, 1570; Tirmizı, zekat, 621; İbn Mace,

zekat, 1805)

Bu görüş, İmam Şafii (r.a.)'nin yeni görüşüdür.

[Ikinci görüş]

[Zayıf] bir görüşe göre bu durumda dört yaşına basmış dişi deve leri n verilmesi zorunludur; çünkü develerin fazla olmasında dikkate alınacak olan şey mümkün olduğunda yaşın büyük olmasıdır.

Alimlerin bazıları İmam Şafil (r.a.)'nin yeni görüşünü tek görüş olarak aktarmışlar, onun eski görüşünü de "kişinin yanında dört yaşına basmış dişi develerden başka deve bulunmadığında" şeklinde yorumlamışlardır.

Bil ki bu meselede beş durum söz konusudur. Çünkü;

1. Durum: [ikiyüz deveye sahip olan] kişinin elinde her iki deve türünden de zekatın bütünü kadar deve bulunur.

2. Durum: Kişinin elinde zekatın verilmesi gereken deve türlerinden bir türün bütünü kadar deve bulunur.

3. Durum: Kişinin elinde her iki deve türünün de bir kısmı bulunur.

4. Durum: Kişinin elinde bir deve türünün bir kısmı bulunur.

5. Durum: Kişinin elinde iki deve türünün hiçbiri bulunmaz.

Nevevı'nin sözünden bunların tümü anlaşılmaktadır. Nevevı bu sözlerini açıklamaya şöyle başlamıştır:

fa. Kişinin elinde zekiltın ödeneceği deve türlerinden birinin bulunması

Şayet kişinin malları arasında bu ikisinden biri bulunursa bu develer kendisinden alınır.

İmam Şafii (r.a.)'nin yeni görüşüne göre [ikiyüz devesi olan] kişinin develeri arasında zekatın verileceği [dört tane dört yaşına basmış veya beş tane üç yaşına basmış] deve türlerinden herhangi birisi tam olarak bulunursa kendisinden bu alınır. Kişinin elinde olmayan deve türü daha çok istenilen ve tahsil edilmesi daha kolayolan develerden olsa bile hüküm böyledir. Bunun delili yukarıda geçen hadistir. Yine diğer deve türünden eksik bulunması halinde de böyledir; çünkü eksik olan veya kusurlu olan, yok hükmündedir.

Telafi yapmak mümkün olduğu halde daha üst yaştaki deveyi almak veya daha alt yaştaki deveyi almak dı.iz değildir.

Not: Nevevl'nin "alınır" sözünden anlaşıldığına göre kendisinde zekatın verileceği develerden bulunmayan kişi bu develeri bir yerden temin ederek zekat memuruna verse bu ondan alınmaz.

Er-Ravdo ve el-Muharrer'deki ifade ise şöyledir: "Deve sahibi, kendisinde bulunmayan zekat devesi fakirlerin daha çok rağbet edeceği bir deve bile olsa bunu başka yerden temine zorlanmaz." Bu ifadelerden anlaşıldığına göre kişi -fakirlerin daha çok rağbet edeceği türde olsa bile- kendisinde bulunmayan deve türünü tahsil etmekle yükümlü tutulmaz. Cüveyni ve Gazali gibi bir grup alimin sözleri de bunu göstermektedir. Onlar bunu "iki yaşına basmış dişi deve bulunmadığında onun yerine üç yaşına basmış erkek devenin yeterli olması"na kıyas etmişlerdir. Bir grup alim aksine görüş belirtmiş olsa da zahir olan görüş budur; bu durumda farz olan zekat tek seçenek şeklinde ödenir.

fb. Zekat verilecek deve yaşından her ikisinin de bulunmaması

[Zekat yükümlüsünün develeri arasında zekat ödemeye elverişli yaştaki iki deve cinsinden bir tanesi tam olarak] bulunmazsa zekat memuru dilediğini alır. [Zayıf] bir görüşe göre fakirlerin en çok isteyeceği hangisi ise onu alır.

Zekat yükümlüsünün develeri arasında zekat ödemeye elverişli yaştaki iki deve cinsinden bir tanesi tam olarak bulunmazsa yani;

a) ya hiç bulunmaz,

b) veya her iki türden eksik bir şekilde bulunur,

c) veya bir türden eksik bir şekilde bulunur,

d) Her ikisinden yahut birinden bulunsa bile yeterli olmayacak nitelikte bulunursa [bu durumda zekat memuru ne yapacaktır? Bu konuda iki görüş bulunmaktadır:]

[Birinci görüş]

Zekat memuru her iki türden dilediğini bütün olarak alabileceği gibi her ikisinden bir bölümünü satın alma yahut başka yollarla alabilir. Bu şekildeki alımı fakirin daha çok isteyeceği şekilde olmasa bile böyledir; çünkü "fakirin daha çok isteyeceği deveyi tahsil etmek" yerine getirilmesi zor olan bir fiildir.

[İkinci görüş]

Zayıf bir görüşe göre fakirler için en faydalısını tahsil etmek gerekir; çünkü her iki deve türünün kişide bulunmadığı durum her iki deve türünün de bulunduğu durumla eşittir.

Not: Nevevı "zekat memuru dilediğini alır" demekle her ikisini de almamasının caiz olduğuna işaret etmiştir. Bu durumda zekat memuru, telafi ödemek veya telafi tahsil etmekle birlikte bir üst yaştaki veya alt yaştaki develerden tahsil eder. Zekat memuru dilerse dört yaşına basmış dişi develeri asıl kabul eder [bunları bulamadığında] dört tane beş yaşına basmış deve tahsil eder ve bu durumda deve sahibine beş tane telafi öder.

Dilerse üç yaşına basmış dişi develeri asıl kabul edip bunların yerine beş tane iki yaşına basmış deve alır. Mal sahibi bunlarla birlikte beş tane telafi öder.

Zekat memuru üç yaşına basmış develeri asıl kabul ederek bunun yerine beş tane beş yaşına basmış deve ve on tane telafi alamaz. Yine dört yaşına basmış develeri asıl kabul edip bunun yerine dört tane iki yaşına basmış deve ve sekiz tane telafi alamaz, çünkü telafi sayısını azaltmak mümkün olduğu halde daha fazlasını almaktadır.

Zekat borçlusu iki deve türünün her birinden bir kısmına sahip olsa örneğin üç tane dört yaşına basmış dişi deve ve dört tane üç yaşına basmış dişi devesi olsa bu durumda dört yaşına basmış dişi develeri asıl kabul edip bunları ve bunlarla birlikte bir tane üç yaşına basmış dişi deve ve üç tane de telafi ödeyebilir. Çünkü din, üç yaşında dişi deve ile birlikte iki telafiyi dört yaşında dişi deve yerine koymuştur.

Deve sahibi verilecek develerin bir kısmını bulsa, örneğin bir tane dört yaşında dişi devesi olsa onu ve onunla birlikte üç tane beş yaşına basmış dişi deve verir buna karşılık üç tane telafi alır.

Deve sahibi beş tane iki yaşında deveyi beş tane telafi ile birlikte zekat memuruna verebilir.

fc. Zekatın alınacağı her iki deve yaşının da kişide bulunması

Şayet her ikisi de varsa doğru olan görüşe göre "fakirlerin en çok isteyeceği yaştaki deveyi alması" şarttır.

Deve sahibinin develeri arasında [zekatın ödenmesi gereken develerden] her ikisi de yeterli miktarda varsa [ne yapması gerekir? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]

[Birinci görüş]

Doğru olan -ve İmam Şafiı (r.a.)'nin bizzat ifade ettiği, alimlerin çoğunluğunca da kabul edilen- görüşe göre fakirlerin en çok rağbet edeceği [onlar için en faydalı olan] hangisi ise o deve üzerinden zekatını verir.

[*] - Çünkü Allah (c.c.) şöyle buyurmuştur: Ey iman edenler! Kazandıklarınızın iyilerinden ve yerden sizin için çıkardıklarım~zdan Allah yolunda harcayın. Kendinizin göz yummadan alıcısı olmayacağınız bayağı şeyleri vermeye kalkışmayın ve bilin ki Allah, her bakımdan zengindir, övülmeye layıktır. (Bakara, 267]

Ayrıca bu develerin her biri ayrı ayrı olsa her birini zekat olarak vermesi gerekirdi.

Zekat ibadeti, hak sahiplerinin [fakirlerin] himaye edilmesi esasına dayalı bir ibadettir.

"Fakirlerin daha çok rağbet edeceği i isteyeceği" ifadesi ile kastedilen değerinin daha fazla olması vb. sebeplerle hak sahipleri için daha faydalı olan develerin verilmesidir.

Ezrai ise "kıyasa göre bu durumda değerli develer yok gibi kabul edilir, deve sahibi fakirler için daha yararlı olmayan develerden zekatını verir" demiş olsa bile El-Minhac ve onun aslındaki [yani el-Muharrer'deki] ve başka kitaplardaki ifadelerin mutlak olmasından "değerli develerden bile olsa fakirler için daha faydalı olanların verilmesi gerektiği" anlaşılmaktadır ki bu doğrudur.

[İkinci görüş]

Bu ikinci görüşü İbn Süreye tahrle yoluyla ortaya koymuştur: Şayet zekat hacr altına alınmış [malı tasarruflarına kısıtlama getirilmiş] bir kimsenin malından ödeniyorsa bu durumda "zekatta hak sahibi olanlar için daha faydalı olmayan [değerli olmayan] deveden ödenmesi" dikkate alınır. Şayet kişi kendi malından zekat ödüyorsa -kendisinin elinde her iki deve türünün bulunmadığı zamanda olduğu gibi- ikisi arasından dilediğini seçebilir.

İlk görüşe göre;

1. a) Zekat veren kişi aldatmada bulunursa, yani fakirlere daha yararlı olan deveyi gizleyerek vermezse,

b) veya zekat memuru ihmalkar davranırsa yani durumu bildiği ~ halde fakirler için daha yararlı olanı almaz yahut fakirler için daha yararlı olanın hangisi olduğunu incelemeksizin ve araştırmaksızın diğer develeri alırsa [daha az yararlı olan deve leri n zekat olarak verilmesi] yeterli olmaz.

2. Şayet zekat veren kişi aldatmada bulunmazsa veya zekat alan memur ihmalkar davranmazsa verilen develer yeterli olur, yani zekattan hesap edilir. Çünkü bunları geri vermekte bir zorluk söz konusudur. Burada kastedilen, verilen deve leri n zekatı tamamen karşıladığı anlamında değildir. Nitekim Nevevı şöyle demiştir:

Daha doğru olan görüşe göre bu durumda aradaki farkı vermek hayvan sahibi üzerine farzdır.

[Fakirler için daha yararlı olan develer değil de başka develer verilmiş olursa, aradaki farkı vermek hayvan sahibi üzerine gerekli midir? Bu konuda mezhep içinde iki görüş vardır:]

[Birinci görüş]

Daha doğru olan görüşe göre başka develerin verilmesi yeterli olmakla birlikte bununla birlikte "fakirler için daha yararlı olan develer" ile bu develer arasındaki farkı da vermesi gerekir. Çünkü farzı tam anlamıyla vermemiştir, buradaki eksikliği telafi etmesi gerekir.

Rafii'nin belirttiği üzere bu hüküm, "fakirlere daha yararlı olan deve leri n verilmesi" değerde bir artışı gerektiriyorsa söz konusudur. Aksi takdirde deve sahibinin başka bir şey vermesi gerekmez.

[İkinci görüş]

Deve sahibinin aradaki farkı vermesi farz değil sünnettir. Verdiği kısım da zekattan hesap edilir. Bunun dışında bir şey vermesi gerekmez.

Bu şuna benzer:

Zekat memuru hanefi mezhebine mensup olsa ve onun ictihadı devenin kendisinin değil kıymetinin alınması yönünde olsa deve sahibinin başka bir şey vermesi gerekmez. (kıyas)

Aradaki farkı dirhemler [paralar] üzerinden verebilir.

[Zayıf] bir görüşe göre aradaki fark oranında deveden pay vermesi gerekli olur.

"Fakirler için daha yararlı olacak develer" ile "kişinin kendi verdiği develer" arasındaki farkı [nasıl vermek gerekir? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]

[Birinci görüş]

Aradaki fark zekatın verildiği yerleşim biriminde geçerli para birimi üzerinden verebilir.

Buna göre; mesela dört yaşına basmış dişi develerin değeri dört yüz dirhem olsa, üç yaşına basmış dişi develerin değeri dört yüz elli dirhem olsa, zekat memuru dört yaşına basmış dişi develeri alsa, aradaki fark elli dirhemdir. Bu durumda ya zekat borçlusu olan kişi elli dirhem verir veya bir tane üç yaşına basmış devenin 5/9'unu verir. Çünkü aradaki fark elli dirhemdir. Üç yaşına basmış her bir dişi devenin değeri doksan dirhemdir.

Dirhemler, verilmesi gereken deve ile aynı cinsten mal olmadığı halde ve deve sahibinin verilmesi gereken devenin bir bölümünü başkasından satın alıp vermesi mümkün olduğu halde bunun farz olmamasının sebebi "ortaklık sebebiyle karşılaşılabilecek zararı gidermek"tir. Ayrıca zaruret sebebiyle, verilmesi gereken cinsten başka bir cinse dönmek mümkündür.

[İkinci görÜş]

[Zayıf bir görüşe göre] aradaki fark oranınca deveden pay verilmesi zorunludur; çünkü bize göre zekatta verilmesi farz olan cins bırakılıp başka bir cinse gidilmesi mümkün değildir.

Bu görüşe göre kişi "fakirler için daha yararlı olan yaştaki deve" hangisi ise elindeki paralarla devenin o kadarını satın alır. Çünkü üzerine vermesi farz olan asıl şey devedir.

[Zayıf] bir görüşe göre ise kişinin zekat memuruna verdiği develer hangi yaştan ise o yaştaki develerin benzerinden pay satın alarak zekatını öder. Böylece -mezhebin genel kurallarına göre- vermesi gerekli olan zekat bölünmemiş olur.

Not: Kişinin develerinin sayısı dört yüz olsa ve zekat olarak dört tane dört yaşına basmış dişi deve ve beş tane üç yaşına basmış dişi deve verse bu caiz olur. Çünkü iki yüz deve olduğunda bu şekilde yapmanın yasak olmasının sebebi "zekatın bölünmesi" idi. İki yüz devesi olan kişi üç tane üç yaşına basmış deve ve iki tane dört yaşına basmış deve verse veya dört tane üç yaşına basmış deve ve bir tane dört yaşına basmış deve verse bu yeterli olur.

g. Kişinin elinde vermesi gereken yaşta deve bulunmaması

Zekat olarak belirli yaşta develer vermesi gereken kimsenin elinde bu yaşta deve bulunmasa bir derece üstten deve verip bunun karşılığında [zekat memurundan] telafi alması mümkündür. Yine bir derece aşağıdan deve verip bunun karşılığında [zekat memuruna] telafi ödemesi de mümkündür.

Bir telafi -birazdan geleceği üzere- yukarıda anlatılan özelliklerde iki koyun veya halis [katışıksız] kalıba dökülmüş şekilde yirmi dirhemdir. Burada kastedilen dirhemler -Rajif ve Nevevi'nin başkalarından aktarıp onayladıklarına göre- şer' ı dirhemlerdir.

Buna göre: İki yaşına basmış dişi bir deve vermesi gereken ancak elinde bu şekilde devesi olmayıp üç yaşına basmış dişi devesi olan kişi bunu verir, geriye iki koyun veya yirmi dirhem alır.

Üç yaşına basmış dişi deve vermesi gereken ancak elinde olmayan kişi;

a) Bir tane iki yaşına basmış dişi deve ve iki koyun yahut yirmi dirhem verir.

b) Yahut da bir tane dört yaşına basmış dişi deve verir geriye iki koyun veya yirmi dirhem alır.

Kişinin elinde devesinin olmaması hakikaten veya hükmen olabilir.

[*] - Bu hükümlerin delili Buharl'nin Enes'ten "Hz. Ebu Bekir'in zekatla ilgili yazdığı mektup" konusunda rivayet ettiği hadistir.(Buhari, zekat, 1448)

Aynı şekilde belirli bir yaşta deve vermesi gerekli olduğu halde elinde bulunmayan ve elinde Şari'nin [hüküm koyucu Allah'ın] verilmesi gereken deveyle eşit saydığı deve de bulunmayan kimse;

[a] - Vermesi gerekenden daha üstte deve verip telafi alabilir.

[b] - Yahut vermesi gerekenden daha az verip telafi de ödeyebilir.

Bunu yapmasının şartı daha aşağı olarak verdiği devenin zekat vermeye elverişli yaşta bir deve olmasıdır. Buna göre mesela bir tane iki yaşına basmış dişi deve vermesi gereken ancak elinde olmayan kişi telafi ödemekle birlikte bundan daha küçük yaşta bir deve veremez.

Daha üst yaşta deve verirken böyle bir şart yoktur. Buna göre kişinin zekat olarak bir tane beş yaşına basmış dişi deve vermesi gerekli olsa ancak elinde bulunmasa altı yaşına basmış dişi deve verip bunun karşılığında [zekat memurundan] telafi alabilir.

Develeri arasında zekat yaşına uygun devesi bulunan kimse kesinlikle daha alt yaştaki deveyi veremez. Daha üst yaştaki deveyi de veremez, ancak telafi almayı isterse verebilir. Çünkü [yapması gerekenden] daha fazla iyilik yapmıştır.

Zekat olarak iki yaşına basmış bir dişi deve vermesi gereken kimsenin elinde üç yaşına basmış bir erkek deve varsa [bu kişinin bunu vermeyip] üç yaşına basmış bir dişi deve vermesi ve telafi alması hakkı yoktur. Çünkü -daha önce geçtiği üzere- [zekat konusunda] üç yaşına basmış erkek deve iki yaşına basmış dişi deve gibi kabul edilmiştir.

Develer arasında iki yaşına basmış değerli bir dişi devenin bulunması -daha doğru olan görüşe göre- üç yaşına basmış bir erkek deve verilmesine engel teşkil etse bile, zekat olarak verilecek yaşta deve bulunmakla birlikte bu deve kusurlu olsa veya çok değerli olsa bu devenin var olması, kişinin daha üst yaşta veya daha alt yaşta deve vermesine engel teşkil etmez. Ruyanı iki meseleyi birbirinden şu açıdan farklı görmüştür: "Zekatta farz olarak verilmesi gereken develer arasında erkek devenin hiçbir fonksiyonu bulunmadığından [dişi deve dururken] erkek deveyi vermek, belirli bir yaştaki dişi deveden daha büyük veya küçük dişi deve vermekten daha olumsuz [ağır] bir durumdur."

ğ. Zekat verilecek yaştaki deveden daha büyük veya küçük yaşta deve verme durumunda geçerli olan telafiye ilişkin hükümler

ğa. Telafinin koyun vererek mi yoksa para verilerek mi olacağı konusunda seçim hakkı kime aittir?

[Telafi alırken veya verirken] iki koyun ve yirmi dirhem arasında seçim yapma hakkı [telafiyi] verene aittir.

Enes'in (r.a.)rivayet ettiği daha önce geçen hadisteki ifadelerden ilk anda anlaşıldığına göre telafiyi veren kişi ister develerin sahibi isterse zekat memuru olsun seçim hakkı ona aittir. Ancak zekat memurunun, hak sahipleri için en yararlı olan seçimi yapması gerekir. Deve sahibi telafiyi ödüyorsa onun da fakirler için en yararlı olan şeyi ödemesi sünnettir. Hacr altına alınmış [tasarruflanna kısıtlama getirilmiş] kişinin velisi veya gaip olan şahsın yerini alan kişi onun zekatını öderken mal sahibi adına ihtiyatla hareket eder [yani onun yarannı gözetir].

ğb. [Zekat olarak verilmesi gereken deveden] yaşı daha büyük veya küçük olan deveyi verme konusunda seçim hakkı kime aittir?

[Verilmesi gereken zekat devesinden yaşı] daha üstte olanın mı yoksa daha altta olanın mı verileceği konusunda ise -daha doğru görüşe göre- seçim hakkı hayvan sahibine aittir.

[Kişinin elinde zekat olarak verilmesi gereken yaşta deve bulunmasa ancak bundan daha büyük veya küçük yaşta develer bulunsa, daha büyük yaştaki develerin mi yoksa daha küçük yaştaki develerin mi verileceğini belirleme hakkı kime aittir? Bu konuda mezhep içinde iki görüş vardır:]

[Birinci görüş]

Daha doğru olan görüşe göre [verilmesi gerekenden daha] üst veya alt yaştaki develeri verme konusunda seçim hakkı deve sahibine aittir. Çünkü üst yaştan veya alt yaştan deve vermek, deve sahibi elinde olmayan yaştaki deveyi satın almakla yükümlü tutulmasın diye onun için bir hafifletici hüküm olarak konulmuştur. Bu yüzden onun seçim hakkına sahip olması uygundur.

[İkinci görüş]

Bu konuda seçim hakkı zekat memuruna aittir. İmam Şafii (r.a.) el-Ümm adlı eserinde bunu açık olarak ifade etmiştir. Iraklı alimlerimizin çoğunluğu da bu görüştedir. Bunun gerekçesi "hak sahibi olan kimselerin daha çok yararına olan şeyin alınması için" şeklindedir.

Görüş ayrılığı "deve sahibi, fakirlerin daha yararına olanı vermediğinde ne yapılır?" konusu ile ilgilidir. Şayet fakirler için daha yararlı olanı verirse zekat memurunun bunu alması gerekir. Bu konuda görüş ayrılığı yoktur.

[Soru] İlk görüşe göre seçim hakkı deve sahibine ait olduğu halde zekat memurunun "fakirlerin en çok yararına olacak şeyi alması" nasıl mümkün olabilir?

[Cevap] Zekat memuru deve sahibinden "fakirlerin daha çok yararına olanı" ister. Şayet deve sahibi bunu kabul ederse ne ala, etmezse deve sahibinin verdiğini alır.

Ancak develer kusurlu ise o zaman seçim hakkı deve sahibine ait olmaz.

Şayet [verilmesi gereken yaşta olan] develer hastalık vb. sebeple kusurlu olursa [daha üst yaştaki veya daha alt yaştaki develeri verme konusunda seçim hakkı kime aittir:]

[a] - Daha üst yaştaki develeri verme konusunda

Deve sahibinin daha üst yaştaki develeri verme konusunda seçim hakkı yoktur. Çünkü verilmesi gereken deve kusurludur. Zekatta telafi her ikisi de sağlam olan iki deve arasındaki farkı kapatmak için verilir. Bu ikisi arasındaki fark, kusurlu iki hayvan arasındaki farktan daha fazladır. Zekatın amacı hak sahiplerine yarar sağlamaktır, onlardan yarar elde etmek değildir.

Ancak -Cüveynı'nin işaret ettiği üzere- zekat memuru bunda bir yarar görürse bunu yapabilir. İsnevı "bu, yerinde bir görüştür".

Zekat memuru, telafiyi almakla birlikte sağlam olan develeri alırsa -yukarıdaki gerekçelendirmeden çıkan sonuca göre- bunun caiz olması gerekir, ki bu güçlü bir görüştür. Oysa el-Minhac metninin genel ifadesi bunun olamayacağını göstermektedir; çünkü buna dair mezhep içinde bir görüş [vecih] bulunmamaktadır.

[b] - Daha alt yaştaki develeri verme konusuna

Deve sahibinin telafi ödeyerek daha alt yaştaki develerden vermesi caizdir; çünkü bu durumda yaşı fazla olan develeri kendiliğinden [kendi isteğiyle] vermiş olmaktadır.

ğc. Deve sahibinin vermesi gereken zekat devesi yerine ondan iki derece daha üstten veya alttan hayvan vermesi

Deve sahibi iki derece daha üstten hayvan verebilir, bu durumda [iki koyun veya yirmi dirhemli] telafinin iki katını alır.

Orneğin kişinin bir tane üç yaşına basmış dişi deve vermesi gerekse, elinde böyle bir deve bulunmadığından dört yaşında dişi deve vermek yerine beş yaşında bir dişi deve verse bu caiz olur.

Daha doğru görüşe göre bir alt dereceden ödeme imkanı yoksa deve sahibi iki derece alttan hayvanı iki derece telafi ödeyerek de verebilir.

Örneğin deve sahibi bir tane dört yaşına basmış dişi deve yerine iki yaşına basmış dişi deve ve bununla birlikte iki tane telafi ödese bu caiz olur.

[Yukarıdaki şekilde iki derece üstten ve alttan vermek hangi şartla caiz olur? Bu konuda mezhep içinde iki görüş vardır:]

[Birinci görüş]

Daha doğru görüşe göre bu, yalnızca, bir derece alttan veya üstten deve verme imkanı olmadığında ca.iz olur.

Buna göre iki yaşına basmış bir dişi deve vermesi gereken kişi ancak üç yaşında dişi devesi yoksa dört yaşında bir dişi deve verebilir. Yine dört yaşında bir dişi deve vermesi gereken kişi ancak elinde üç yaşında bir dişi devesi yoksa iki yaşında dişi deve verebilir. Çünkü elinde bir derece alttan veya üstten deve verme imkanı varsa o zaman fazladan telafi ödemesine gerek yoktur. Bu "vermesi gereken deve elinde olduğu halde bir derece üstten veya alttan deve ile zekat ödeme"ye benzer. (Kıyas)

[İkinci görüş]

Bu caizdir; çünkü [normalde] vermesi gerekene en yakın olan deveyi vermek farz değildir. Bu sebeple öyle bir devesinin varlığı ile yokluğu birbirine eşittir.

Şayet kişi bir derece yukarıdan öder ve telafi vermeye de razı olursa bunun caiz olduğu konusunda görüş ayrılığı yoktur.

ğd. Üç derece yukarıdan veya aşağıdan deve vermek

Üç derece yukarıdan veya aşağıdan deve vererek zekat ödemenin hükmü iki derecenin hükmü gibidir. Örneğin bir kişinin, beş yaşına girmiş bir deve vermesi gerekirken elinde beş, dört ve üç yaşında dişi develeri bulunmasa bu kişi iki yaşında dişi deve ve bununla birlikte üç tane telafi öder. Yahut da bir tane iki yaşına girmiş dişi deve yerine, elinde iki, üç ve dört yaşına girmiş dişi deve bulunmadığından beş yaşına girmiş dişi deve verir ve geriye üç tane telafi alır.

Şayet vermesi gereken devenin yaşına daha yakın olan deve, zekatını verdiği yönde bulunmazsa; örneğin bir tane üç yaşına basmış dişi deve vermesi gereken kişinin elinde üç yaşına ve dört yaşına basmış dişi deve bulunmayıp iki yaşına basmış dişi deve bulunsa bir telafi ile birlikte bu iki yaşındaki deveyi vermesi gerekmez; -el-Mecmu'da açık olarak ifade edildiği ne göre- iki telafi almakla birlikte beş yaşına basmış dişi deve vermesi caizdir. Çünkü iki yaşına basmış deve her ne kadar üç yaşına basmış deveye daha yakın ise de bunun yakınlığı beş yaşına basmış deve ile aynı yönden değildir.

ge. Telafi alma ve vermenin caiz olup olmadığı konusunda ihtHafın olduğu durum

İki vecihten daha iyi olanına göre dört yaşını bitirmiş bir deve yerine beş yaşını bitirmiş bir deve verip [zekat memurundan geriye] herhangi bir telafi almak caiz değildir.

Ben [NevevI] derim ki: Alimlerin çoğunluğunun daha doğru kabul ettiği görüşe göre bu caizdir. Allah daha iyi bilir.

Mezhep içindeki iki görüşten daha iyi olanına göre; beş yaşına basmış dişi bir deveyi zekat olarak vermesi gereken kişi [elinde böyle bir deve bulunmadığından] beş yaşını bitirip altı yaşına basmış dişi bir deve verip buna karşılık telafi alamaz. Çünkü zekatta verilen deve yaşları arasında "altı yaş" yoktur. Bu, bir tane iki yaşına basmış deve yerine daha bir yaşını doldurmamış deve yavrusu ve bir telafi vermeye benzer. Rafii eş-Şerhu's-sağir'de bunun "daha güçlü görüş" olduğunu söylemiştir. Eş-Şerhu'l-kebir'de ise herhangi bir görüşün sahih olduğunu belirtmemiştir.

Nevevı ise "Alimlerin çoğunluğuna göre bu caizdir" demiştir.

Çünkü d(ğer mertebelerde olduğu gibi burada da yaşı büyük olan deve verilmektedir. Zira dört yaşına basan deve yerine beş yaşına basan deve verme durumunda olduğu gibi burada da bir yaş büyük deve verilmektedir. Zekatın aslen altı yaşına basan deve ile öden memesi, bu devenin başkası yerine verilmesine engel değildir.

Kişi altı yaşına basmış deveyi vermekle birlikte herhangi bir telafi istemese bunun caiz olduğu kesindir; çünkü fazladan bir iyilik yapmıştır.

ğf. Telafinin bir koyun ve on dirhem şeklinde ödenmesi

Bir telafi için bir koyun ve on dirhem yeterli olmaz.

Bir telafi için "bir koyun ve on dirhem" yeterli olmaz; çünkü hadisteki ifadeden "iki koyun ile yirmi dirhem arasında seçim yapılması" anlaşılmaktadır. Dolayısıyla buna üçüncü bir özellik eklemek caiz değildir. Nitekim yemin keffaretinin yerine getirilmesi beş fakiri yedirip beş fakiri giydirmekle yerine gelmez.

Telafiyi alacak olan kişi develerin sahibi ise ve bu şekilde telafinin bölünmesine razı olmuşsa caiz olur; çünkü hak ona aittir ve onun hakkını bütünüyle bile düşürme yetkisi vardır.

gg. İki telafi için iki koyun ve yirmi dirhem verilmesi

İki telafi için iki koyun ve yirmi dirhem caizdir.

Bu şuna benzer: Bir yemin keffareti için on fakiri yedirmek, bir başka yemin keffareti için on fakiri giydirmek caizdir.

Kişi üç telafi ödemek durumunda kalsa bu telafilerin biri için iki koyun, diğeri için yirmi dirhem bir diğeri için ise ya iki koyun veya yirmi dirhem verse bu caiz olur.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

2. SIGIRLARIN ZEKATI