MUĞNİ’L-MUHTAC

ZEKAT / HAYVANLARIN

B. İKİNCİ ŞART: HAYVAN SAYISININ NİSAP MİKTARINA ULAŞMIŞ OLMASI

4. KİŞİNİN SÜRÜSÜNDEKi HAYVANLARIN AYNI VEYA AYRI TÜRDEN OLMASI

a. Sürüdeki hayvanların aynı türden olması

Hayvan sürüsünün türü aynı olsa, farz olan zekat o sürüden alınır.

[Davar sözcüğünün Arapça karşılığı olan] ~i "ganem" hem erkek hem de dişi için kullanılan ve kendi lafzından tekili olmayan bir cins isimdir. [Şirbini]

Mesela;

a) kişinin develerinin tümü Mehriyye devesi olsa veya Mücidiyye devesi olsa yahut erhabiyye devesi olsa

b) yahut sığırlarının tümü manda yahut ırab slğırı olsa

c) yahut da davarlarının tümü koyun veya keçi olsa,

bu durumda farz olan zekat bu sürüdeki hayvanlardan alınır. Çünkü malortaktır. Buna göre mehriyye develerinden zekat olarak mehriyye devesi alınır. Erhabiyye develerinden de erhabiyye devesi alınır. Koyundan koyun, keçiden keçi alınır.

Bu hayvanların sıfatı farklı olsa; örneğin türü aynı olmakla birlikte yaşları farklı olsa, bunun dışında bir noksanlık olmasa [ne yapılır? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]

[Birinci görüş]

Nevevi'nin el-Mecmu'da el-Beyan adlı eserden naklettiğine göre alimlerimizin geneli şu görüştedir: Dört yaşına basan ve üç yaşına basan dişi develerle ilgili konuda geçtiği üzere zekat memuru fakirler için en yararlısı hangisi ise onu alır.

[Ikinci görüş]

[Zayıf] bir görüşe göre orta nitelikteki hayvanı alır .

[Zekat memuru] koyun yerine keçi alsa veya tersini yapsa -daha doğru olan görüşe göre- hayvanın değerine riayet etmek şartıyla bu caiz olur.

Zekat memuru koyun yerine keçi alsa veya tersini yapsa [bu caiz olur mu? Bu konuda mezhep içinde üç görüş bulunmaktadır:]

[Birinci görüş]

Daha doğru olan görüşe göre bu, hayvanın değerine riayet etmek şartıyla caiz olur. Örneğin iki yaşına basmış keçinin kıymeti bir yaşındaki koyunun kıymeti ile aynı olursa veya tersi olursa bu caiz olur; çünkü hayvanlar arasında cins birliği vardır.

[İkinci görüş]

Sığır yerine davar vermenin caiz olmaması gibi bu da caiz olmaz.

[Üçüncü görüş]

Keçi yerine koyun alınabilir; çünkü koyun daha değerlidir. Bunun aksi [yani koyun yerine keçi alınması] caiz değildir.

Alimlerin "erhabiyye devesi ile birlikte mehriyye devesinde olduğu gibi" demeleri, şayet kıymetleri eşit ise biri yerine diğerini almanın caiz olduğu konusunda ittifak bulunduğunu göstermektedir.

Şarih Celaleddin el-Mahalli şöyle demiştir: Bilinmektedir ki mandaların değeri ırab sığırlarının değerinden daha azdır. Bu yüzden ırab sığırı yerine manda almak caiz değildir. Bunun aksi ise caizdir. Alimler bunu açık olarak belirtmemişlerdir.

Bu görüş kabul edilemez; aksine mandaların değeri ırab sığırlarının değerinden daha fazladır. Öyle anlaşılıyor ki onun zamanında durum belirttiği gibiydi.

b. Sürüdeki hayvanların farklı türden olması

[Zekata tabi] hayvanlar farklı türlerden olsa örneğin kişinin koyun ve keçileri olsa [zekat memuru hangisinden alır?]

[Şafil'ye ait] bir görüşe göre hayvanların çoğunluğu hangisinden ise onlardan alınır. Şayet her ikisi de aynı sayıda ise fakirler için daha yararlı olanından alır.

Daha güçlü görüşe göre hayvan sahibi hayvanın değeri üzerinden paylaştırılması suretiyle dilediği hayvandan ödeme yapar. Mesela otuz tane dişi keçisi ve on tane dişi koyunu olan kişiden;

a) Ya bir tane dişi keçi alır

b) Veya değeri bir dişi keçinin dörtte üçü ve bir koyunun dörtte birine denk bir dişi koyun alır.

[Zekat verecek kişinin] hayvanları farklı türlerden olsa, örneğin;

[a] - Küçükbaş sürüye sahip olan kişinin koyunları ve keçileri olsa,

[b] - veya develeri olan kişinin erhabiyye ve mehriyye develeri olsa,

[c] - yahut büyük baş hayvanları olan kişinin mandaları ve ırab sığırları olsa [bu durumda zekat hangi hayvandan alınacaktır? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]

[Birinci görüş]

[Şafii'ye ait] bir görüşe göre [hayvan türlerinden birinin sayısı diğerinden daha fazla ise] sayısı çok olandan zekat alınır, fakirler için diğer hayvan daha faydalı olsa bile hüküm böyledir. Çünkü burada çoğunluk dikkate alınır.

Şayet hayvanların sayısı eşit ise [bu durumda ne olur? Bu konuda da iki görüş vardır:]

[a] - Tıpkı dört yaşına basmış dişi develer ile üç yaşına basmış dişi develerin bir arada bulunması durumunda olduğu gibi zekatta hak sahibi olanlar için hangisi daha yararlı ise o alınır.

[b]- [Zayıf] bir görüşe göre hayvanların sahibi dilediğini verebilir.

[İkinci görüş]

Daha güçlü olan görüşe göre hayvanların sahibi her iki hayvan türünün dilediğinden her ikisinin değerini göz önünde bulundurmak suretiyle değerine göre bölüştürerek zekatını verebilir.

Örneğin bir kişinin otuz tane dişi keçisi, on tane dişi koyunu olsa, zekat memuru değeri bir dişi keçinin dörtte üçü ve bir dişi koyunun dörtte biri değerinde olan bir dişi keçi alır.

Bu örneğin zıddı durumunda ise zekat memuru değeri bir koyunun dörtte üçü ve bir keçinin dörtte birine denk düşen bir koyun veya keçi alır.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

5. HAYVANLARDA ZEKATIN NOKSAN OLMASININ SEBEPLERİ