|
ZEKAT / HAYVANLARIN |
B. İKİNCİ ŞART: HAYVAN
SAYISININ NİSAP MİKTARINA ULAŞMIŞ OLMASI
5. HAYVANLARDA ZEKATIN
NOKSAN OLMASININ SEBEPLERİ
Nevevı daha sonra
hayvanların zekatında noksanlığın sebepleri konusunu ele almaya başlamıştır ki
bu sebepler beş tanedir: Hastalık, kusurlu olması, erkek olması, küçük olması,
türünün kalitesiz olması.
a-b. Hasta ve kusurlu
hayvanlar
Hasta ve kusurlu hayvan
ancak kendisi gibi hasta ve kusurlu olan hayvanların zekatı için alınabilir
[başka şekilde alınamaz.]
Hasta olan ve satım
akdinde satıcıya geri verilecek derecede kusurlu bulunan bir hayvan zekat
[memuru tarafından] zekat olarak alınamaz. Çünkü Yüce Allah şöyle buyurmuştur:
Ey iman edenler! Kazandıklarınızın iyilerinden ve yerden sizin için
çıkardıklarım~zdan Allah yolunda harcayın. Kendinizin göz yummadan alıcısı
olmayacağınız bayağı şeyleri vermeye kalkışmayın ve bilin ki Allah, her
bakımdan zengindir, övülmeye layıktır. [Bakma, 267]
Ancak zekatın alındığı
hayvan türü de verilen hayvan gibi ise o durumda hasta ve kusurlu hayvan
alınabilir. Örneğin kişinin sürüsü tamamen bu tip hayvanlardan oluşuyarsa o
hayvanlardan alınabilir.
Bilindiği üzere üç
yaşına basmış deve için çift cinsiyetli olmak satım akdinde bir kusur olarak
görülse bile zekatta bunun olumsuz bir etkisi yoktur. Çünkü zekatta hak sahibi
olanlar ortaktırlar, diğer ortaklar gibi kabul edilirler.
Bu durumda orta derecede
hasta ve orta derecede kusurlu hayvan zekat olarak verilir.
Kişinin hayvanları
noksan niteliklerde olma ve kamil vasıfları taşıma bakımından birbirinden
farklılık göstermekle birlikte cins olarak bir olsa kişi değerini göz önünde
bulundurmak suretiyle bir veya birden fazla kamil nitelikte hayvan verir.
Buna örnek olarak şunu
zikredebiliriz: Kişinin kırk tane küçükbaş hayvanı bulunsa, bunların yarısı
hasta veya kusurlu olsa, sağlam olan her bir koyunun değeri iki dinar, hasta
veya kusurlu olan her bir koyunun değeri bir dinar olsa, bu kişinin bir buçuk
dinar kıymetinde sağlam bir koyun vermesi gerekir. Şayet sürü içinde yalnızca
bir tane sağlam koyun bulunsa bu kişinin 38/40 oranında hasta veya kusurlu
koyun değerinde ve 1/40 oranında sağlam bir koyun değerinde olan sağlam bir
koyun vermesi gerekir ki bu koyunun değeri de 1 tam 1/40 dinardır. Diğer
durumları da buna kıyas et.
Kişinin hayvan
sürüsündeki sağlam hayvanlar, vermesi gereken zekat miktarından daha az ise
örneğin kişinin iki tane sağlam koyun vermesi gerektiği halde sürüsünde
yalnızca bir tane sağlam koyun bulunsa değeri göz önünde bulundurularak bir
tane sağlam koyun ve bir tane hasta koyun vermesi yeterli olur.
c. Erkek hayvanın zekat
olarak verilmesi
Erkek hayvan da zekat
olarak alınmaz; ancak verilmesi gerekli hale gelmişse alınır.
Yine daha doğru olan
görüşe göre hayvan sürüsü yalnızca erkeklerden oluştuğunda da erkek hayvan
zekat olarak alınır.
Zekat olarak erkek
hayvan alınmaz; çünkü zekat ile ilgili nassta yalnızca dişi hayvanlardan
bahsedilmektedir.
[Bu kuraldan şu iki
durum istisna edilmiştir:]
1. Erkek hayvanın
verilmesi gerekli hale gelmişse; örneğin develerde üç yaşına ve dört yaşına
basmış erkek devenin verilmesi, sığırlarda da iki yaşına girmiş erkek dana verilmesi
yeterli olur.
2. Sürü yalnızca erkek
hayvanlardan oluştuğunda [zekat olarak bu erkek hayvanlardan biri verilebilir
mi? Bu konuda mezhep içinde iki görüş bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
Daha doğru olan görüşe
göre, hasta ve kusurlu hayvanlardan oluşan sürüde bu hayvanlardan zekat vermek
yeterli olduğu gibi, burada da erkek hayvan verilebilir.
Buna göre otuz altı tane
üç yaşına basmış erkek devesi bulunan kişiden alınacak erkek devenin değerinin
yirmi beş tane erkek devesi bulunan kişiden alınacak erkek deveden daha değerli
olması gerekir ta ki iki nisap birbirine eşitlenmemiş olsun. Bu ise hayvanların
değerini belirleme ve sayıları birbiri ile oranlama sonucu anlaşılır.
Mesela yirmi beş devesi
olan kişiden zekat olarak alınan erkek devenin değeri elli dirhem olduğunda,
otuz altı devesi olan kişiden zekat olarak alınan erkek devenin değeri yetmiş
iki dirhem olur. Bu oran [yani aradaki fark] ikinci sürünün birinci sürüye olan
fazlalığı nispetindedir ki bu da 2/5 ve l/25'tir [yani toplam 11/25'tir].
[İkinci görüş]
Kişiden zekat olarak
sadece dişi deve alınabilir; çünkü hadiste yalnızca dişi deve ile ilgili hüküm
bulunmaktadır.
Bu görüşe göre kişiden
-yalnızca dişi develerden oluşan bir sürüsü bulunsaydı- alınacak olan dişi deve
alınmaz, değeri erkek deve sürüsü ile orantılı olan bir dişi deve alınır.
Mesela kişinin
develerinin tümü dişi olsa değeri iki bin dirhem olacak bir sürüsü olsa bu
sürüden zekat olarak elli dirhem değerinde bir deve zekat olarak alınır. Bu
sürünün erkek develerden oluşması halinde değeri bin dirhem olsa kişiden değeri
yirmi beş dirheme denk bir dişi deve alınır.
Yukarıdaki iki görüş
ayrılığı deve ve sığırlar konusundadır. Küçükbaş hayvanlarda ise mezhepte esas
kabul edilen görüşe göre erkek hayvanın verilmesinin yeterli olduğu ittifakla
benimsenmiştir. [Zayıf] bir görüşe göre bu konuda da mezhep alimleri arasında
iki farklı görüş vardır.
Deve, sığır ve davardan
[bu üç hayvan türünden] oluşan sürü içinde erkek ve dişi hayvanlar varsa zekat
olarak -yalnızca dişilerden oluşan sürüde olduğu gibi- dişi hayvan alınır. Bu
durumda alınan dişi hayvanın, sürü tamamen dişilerden oluşsaydı alınacak olan
dişi hayvandan -aradaki oran dikkate alınarak- daha düşük değerli olması
dikkate alınır.
Kişinin birden fazla dişi
hayvan vermesi gerekse, sürüde ise yalnızca bir dişi hayvan bulunsa bu dişi ile
birlikte erkek hayvan verir.
d. Yaşı küçük hayvandan
zekat verilmesi
İmam Şafil (r.a.)'nin
yeni görüşüne göre yaşı küçük hayvanlardan oluşan sürünün zekaİ! olarak yaşı küçük
hayvan alınır.
[Hayvan sürüsü yaşı
küçük hayvanlardan oluştuğunda zekat olarak küçük hayvan verilebilir mi? Bu
konuda İmam Şafii (r.a.)'ye ait iki görüş bulunmaktadır:]
[Birinci görüş]
İmam Şafil (r.a.)'nin
yeni görüşüne göre -sürünün tamamı hasta hayvanlardan oluştuğunda zekat olarak
nasıl ki hasta hayvan alınabiliyorsa- küçük hayvanlardan oluşan sürünün zekatı
olarak da küçük hayvan alınabilir.
[*] - Ayrıca Hz. Ebu
Bekir'in [zekatı vermek istemeyen kimseler hakkında söylediği] şu söz de buna
delildir: Resulullah (s.a.v.)'a zekat olarak verdikleri bir oğlağı bile [onun
halifesi olan] bana vermeseler bundan dolayı onlarla savaşırım. (Buhari, Zekat,
1456)
[Sürünün tamamının küçük
hayvanlardan oluşması şu iki durumda düşünülebilir:]
[a] - Her üç hayvan
türünde de [deve, sığır ve küçükbaşlarda] annelerin ölmesi: Bu durumda
hayvanların sene hesabı annelerin sene hesabına göre belirlenir.
[b] - Yahut da kişi
küçük keçilerden oluşan bir nisaba sahip olur da senesi dolunca zekatının
verilmesi gerekli olur. Bu yaştaki keçiden verilmesi yeterli olmasa bile -çünkü
keçiden verilmesi gereken yaş iki yaşıdır- hüküm böyledir.
[İkinci görüş]
imam Şafii (r.a.)'nin
ikinci görüşüne göre zekat olarak yalnızca büyük hayvan alınır. Ancak bu
durumda alınacak olan hayvanın değeri, sürünün tamamı yaşı büyük hayvanlardan
oluşsa idi verilecek olan hayvandan daha düşük olur.
Yukarıdaki iki görüşün
[imam Şafii (r.a.)'ye ait değil] mezhebimiz alimlerine ait iki görüş olduğu da
rivayet edilmiştir.
ilk görüşe göre zekat
memuru koyun sürüsü dışındaki hayvanlarda [deve ve sığır sürülerinde] kendi
ictihadı ile karar verir; az ile çok arasını eşit yapmaktan kaçınır; mesela
otuz altı yavru devesi bulunan kişiden yirmi beş yavru devesi bulunan kişiye
göre daha üstte bir deve alır.
Kişinin sürüsünün bir
kısmı küçük bir kısmı büyük hayvanlardan oluşsa daha önce geçen hükme kıyasla
İmam Şafii (r.a.)'nin yeni görüşüne göre büyük hayvanı oranına göre almak
gerekir. İmam Şafii (r.a.)'nin eski görüşüne göre de zekat memuru oranı dikkate
alarak büyük deve alır. Bu durumda İmam Şafii (r.a.)'nin iki görüşü birleşmiş
olmaktadır.
Not: Küçük yaşta hayvanın yeterli olması, bu
hayvan zekat nisabı olan hayvanlarla aynı cinsten olduğundadır. Şayet farklı
cinsten olursa; örneğin beş küçük devesi bulunan kişi yalnızca beş büyük devesi
bulunduğunda vermesi caiz olan bir koyunu verebilir.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN
6. HANGİ HAYVANLAR ZEKAT OLARAK ALINAMAZ?