ZEKAT – KİM VERMELİDİR

1. KİMLER ZEKAT VERMEKLE YÜKÜMLÜDÜR?

Mal zekatının farz olma şartları [mal sahibinin] müslüman ve hür olmasıdır. Mürtedin malvarlığı üzerindeki mülkiyetinin devam ettiğini kabul edersek onun da zekat vermesi gerekir.

Efendisi ile özgürlük sözleşmesi yapmış köleye [mükatep köleye] zekat farz değildir.

ZEKATIN FARZ OLMASI İÇİN MÜSLÜMAN VE HÜR OLMA ŞARTI

1. MÜSLÜMAN OLMAK

2. HÜR OLMAK

3. MÜRTED ZEKATLA YÜKÜMLÜ MÜDÜR?

4. ÖZGÜRLÜK SÖZLEŞMESİ YAPMıŞ KÖLE [MÜKATEP] ZEKATLA YÜKÜMLÜ MÜDÜR?

1. MÜSLÜMAN OLMAK

Mal zekatının daha önce belirtilen türlerinin yani hayvan, bitki, altın-gümüş, maden, define ve ticaret malları zekatının mal sahibi üzerine farz olabilmesi için onun müslüman olması şarttır.

[*] - Çünkü Hz. Ebu Bekir (r.a.) şöyle demiştir: Bu, Resulullah (s.a.v.)'ın müslümanlara farz kıldığı zekat farizasıdır. (Buhari, Zekat, 1504)

Bu şart gereğince -daha önce namaz bahsinde geçtiği anlamıylaaslen kafir olan kimse üzerine zekat farz değildir.

"Mal zekatı" ifadesi "fıtır sadakasını" dışarıda bırakmaktadır; çünkü -daha önce geçtiği üzere- kafir bir kimse [kimi durumlarda] müslüman olan başkaları yerine fıtır sadakası ödeme yükümlülüğüne sahip bulunmaktadır.

2. HÜR OLMAK

Zekatın farz olması için kişinin hür olması şarttır. Bu şart gereğince köle üzerine zekat farz olmaz. Bu köle müdebber, azat edilmesi bir sıfata bağlanmış köle veya efendisinden çocuğu olan cariye bile olsa hüküm böyledir; çünkü kölenin mala sahip olması söz konusu değildir.

İmam Şafii (r.a.)'nin eski görüşüne göre köle, efendisinin kendisine bir şey temlik etmesi halinde zayıf bir şekilde mülkiyet sahibi olur. Bununla birlikte daha doğru olan görüşe göre [böyle zayıf bir mülkiyet bulunması halinde bile] ne ona ne de efendisine zekat gerekli olur.

"Köle, efendisi dışında bir şahsın ona bir şey temlik etmesi ile mülkiyet sahibi olabilir" görüşünü kabul etsek bile mülkiyeti zayıf olduğundan ne ona ne de efendisine zekat gerekli olur; çünkü mal [bütünüyle] onun değildir.

3. MÜRTED ZEKATLA YÜKÜMLÜ MÜDÜR?

[Mürtedin zekatla yükümlü olup olmaması, mürtedin malvarlığı üzerindeki mülkiyetinin devam edip etmemesine bağlıdır. Bu konuda ise farklı görüşler bulunduğundan zekat yükümlülüğü konusunda da farklı görüşler vardır:]

a. Mürtedin malvarlığı üzerindeki mülkiyetinin devam ettiğini kabul edersek onu İslami hükümlerle yükümlü tutma sebebiyle irtidat halinde iken üzerinden bir yıl geçen malından zekat vermesi gerekir.

b. Metindeki ifadenin mefhum-i muhalifinden [zıt anlamından] "mürtedin malvarlığı üzerindeki mülkiyehnt-geçersiz sayarsak mürted zekatla yükümlü olmaz" sonucu çıkmaktadır ki bu doğru bir anlamdır.

c. Mürtedin mülkiyetilnin devam etmesi veya ortadan kalkması] konusunda [bir tercihte bulunmaksızın] görüş belirtmezsek -ki daha güçlü olan görüş budur- mürtedin zekat yükümlülüğü de askıda bir yükümlülüktür. (Yani mürted İslama dönerse zekatmı öder, mürted olarak ölürse zekatı onun terekesinden ödenmez. (çev)

Bu ifadenin mefhum-i muhalifinden bu konuda bir ayrımın söz konusu olduğu anlaşılmaktadır ki bu "bu konuda tevakkuf edilir" ifademizle çelişmez.

d. Kişi müslüman iken zekat vermesi gerekli olduktan sonra irtidat etse -el-Mecmu'da alimlerimizden ittifakla nakledilen görüşe göre- daha sonra müslümanlığa dönse de mürted olarak öldürülse de mezhepteki meşhur görüşe göre onun malından zekat alınır.

Bu görüş ve ilk görüşe göre mürted iken zekat veren kişinin bu zekatı yeterlidir. [Zayıf] bir görüşe göre bu yeterli olmaz.

4. ÖZGÜRLÜK SÖZLEŞMESİ YAPMıŞ KÖLE [MÜKATEP] ZEKATLA YÜKÜMLÜ MÜDÜR?

[Ödeyeceği bir bedel karşılığında] efendisi ile özgürlük sözleşmesi yapmış kölenin malı üzerindeki mülkiyeti zayıf bir mülkiyet olduğundan onun zekat vermesi gerekmez. Nitekim akrabalarının nafakalarını vermesinin farz olmaması da onun mülkiyetinin zayıf olduğunu göstermektedir.

Aslında mükatebin zekatla yükümlü olmadığı "zekatı ödeyen kimsenin hür olmasının şart koşulmasılından anlaşılmaktadır, dolayısıyla bunu ayrıca zikretmeye gerek yoktur.

Şayet sözleşme bedelini ödeyememe, kölenin ölmesi veya başka bir sebeple özgürlük sözleşmesi geçersiz hale gelirse bunun geçersiz hale geldiği tarihten itibaren efendinin köle üzerindeki mülkiyeti sebebiyle bir yıllık süre sayılmaya başlanır. [Bu süre geçince de bu kölenin zekatı veriliL]

Not: El-Havi adlı eserin yazarı "müslüman olma" ve "hür olma" şartlarına başka iki şart daha eklemiştir:

1) Malın belirli bir sahibinin olması: Buna göre genel bir şekilde vakfedilmiş malda zekat olmadığı halde özel bir şahsa vakfedilmiş malda zekat vardır.

2) Malın varlığının kesin olarak bilinmesi: Bu şart gereğince -daha doğru görüşe göre- ana karnında bulunan ve miras yahut vasiyet yoluyla kendisine intikal etmiş olan malın bekletildiği ceninin malında zekat yoktur. Çünkü onun yaşayıp yaşamayacağı kesin olarak bilinmemektedir. Şayet cenin ölü olarak doğarsa İsnevi'nin belirttiği üzere ceninin mirasçıları üzerine zekatın farz olmaması görüşü daha uygundur, çünkü onların mal üzerindeki mülkiyetleri zayıftır. Veli elIraki'nin dediği üzere şunu söylemek mümkündür: [Daha sonra gelecek olan] "çocuğun malından zekat verilmesi gerekir" ifadesi bu şartı zikretmeye gerek bırakmamaktadır.

BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN

2. ZEKATIN FARZ OLDUĞU MALLARA İLİŞKİN ŞARTLAR