|
NİKAH RÜKÜNLERİ / VELAYET |
KIZI DEVLET YETKİLiSİNİN
EVLENDİRMESİ
197. Bir kadını az at
eden kimse ve asabesi bulunmadığında onu, bulunduğu bölgedeki devlet yetkilisi
evlendirir.
Bunun delili şu hadistir:
"Velisi olmayanın velisi sultandır. "(Ebu Davud, Nikah, 2083;
Tirmizi, Nikah, 1102)
Yetkili kişi, kadının
bulunduğu bölgeden değilse, kadın razı olsa bile onu evlendiremez.
Bunu Rafii, "gaip
olan kimse aleyhine hüküm vermek" konusunun sonunda zikretmiştir.
Edebü'l-kada adlı eserde
Şüreyh şöyle demiştir: "Yetkilinin, kendi görev bölgeSi dışında bulunan
bir kadının evlendirilmesi için yazı yazması caiz değildir."
Gazzi şöyle demiştir:
"Rafifnin daha doğru gördüğü görüşe göre hakim, kendi yetkili olduğu bölge
dışında verdiği hükmü yazı ile kayıt altına alabilir." Buna göre böyle bir
evliliğin caiz olması gerekir.
Başkaları ikisi arasında
şu farkın olduğunu söylemiştir: Bu hakimin kadın üzerindeki velayeti, ona talip
olan kişiye ilişkin olmadığından onun bulunması, hükmün caiz olmasına etki
etmez. Ancak mevcut olmayan bir kimse aleyhine hazır bir kimse lehine hüküm
vermek farklıdır; çünkü davacı hazır olup hüküm de onunla ilişkilidir.
198. Aynı şekilde -zorla
evlendirme yetkisine sahip bile olsakadının neseben yakını olan veli veya onu
az at eden şahıs yahut onun asabesi kadını evlendirmekten kaçınsa, kadını
devlet yetkilisi evlendirir; çünkü diğer şahısların bunu yapmaları onlar
üzerinde kadının hakkıdır. Onlar bu hakkı yerine getirmekten kaçındıklarında
hakim bunu yapar. Bu durumda velayet kesinlikle uzak veliye intikal etmez.
Bu hüküm, evlilikten
kaçınmanın üçten az olması haline özgüdür. Şayet bu üç defa tekrarlanmışsa
Rafii ve Nevevi'nin belirttiğine göre "fasığın velayeti engellenir"
kuralına binaen daha uzak olan veli evlendirir. Bu hüküm, alimlerin
"şahitlikler" bahsinde belirttiğine göre taatleri günahlarından daha
fazla olmayan kimse hakkındadır. Aksi takdirde veli, sırf kızı evlendirmekten
kaçındı diye fasık olmaz.
Rafii ve Nevevi'nin
burada "üç defa" derken kastettikleri "üç nikah" mıdır
yoksa tek bir nikahta bile olsa hakimin amacına nispetle üç defa engelleme
midir? el-Mühimmat'ta "bu konu, üzerinde düşünülmesi gereken bir meseledir"
demiştir. İkinci ihtimal daha uygundur.
Nevevi'nin fetvalarında
belirtildiğine göre velinin evliliğe engelolmasının büyük bir günah olduğu
konusunda icma vardır. Buna şu şekilde itiraz edilmiştir: "Cüveynı,
Nihayetü'l-matlab adlı eserinde bunun haram olmadığını, ancak bölgede hakim yoksa
o zaman haram olacağını söylemiştir." Şöyle de denilmiştir: "Kızın
meseleyi bir hakeme götür me sini caiz kabul ettiğimiz takdirde bunun mutlak
olarak haram olmaması gerekir."
Nevevi "veli nikahı
engellerse" demiş olsa, benim yaptığım ekte yer alan "azat edenin
asabesi"ni de kapsamış olacağından hem daha kısa hem daha güzelolurdu.
199. Devlet yetkilisi,
kamu velayetine dayanarak mı yoksa şer'ı yetkiye dayanarak mı kızı evlendirir?
Bu konuda mezhep içinde Cüveyni'nin naklettiği iki görüş bulunmaktadır. Görüş
ayrılığının etkisi şu noktada görülür: Hakim, velisi gaip olan bir kadını
evlendirmek istediğinde "hakimin evlendirmesi, kamu velayetine
dayalıdır" görüşünü kabul ettiğimizde hakimin yetkilendirdiği kişilerden
birisi veya bir başka kadı da evlendirebilir. "Hakimin evlendirmesi, şer'ı
yetkiden kaynaklanmaktadır" görüşünü kabul ettiğimizde başkası
evlendiremez. Beğavı ilk görüşe göre fetva vermiştir. Kadı Hüseyin ve
başkalarının ifadelerinden de bu anlaşılmaktadır. Cüveynı "yargı"
bölümünde, velinin gaip olduğu durumda hakimin evlendirmesinin velayetin
gerektirdiği bir yetki olduğu görüşünü doğru kabul etmiştir ki bu daha
uygundur.
Not: Nevevi burada hakimin kızı evlendirmesine
ilişkin iki durumu zikretmiş daha sonra şu durumları zikretmiştir:
Velinin namazıarın
kısaltılabileceği kadar uzakta olması, İhramda olan bir veli, velayeti
altındaki kızı evlendirmek istediğinde kendisi ile aynı derecede başka bir
velinin olmaması,
Kadının akıl hastası
olması,
Zorla evlendirme
yetkisine sahip olan velinin bulunmadığı durumda yetişkin kızın evlendirilmesi.
Hakimin bir kadını evlendirebileceği bazı durumları birisi şu beyitlerde bir
araya getirmiştir:
Hakimin
evlendirebileceği durumlar, Manzum olarak şöyle ifade edilir: Velinin
bulunmaması, gaip olması, velinin [o kızla] evlenmesi, Namazın
kısaltılabileceği mesafe kadar uzakta olması, Baygın olması, hapiste olması,
Kısıtlı bir kimsenin cariyesi, ödeme gücü olanın gizlenmesi, Velinin ihramda
olması, kızın evlenmesine engel olması, Fer'in annesinin Müslüman olduğu halde
fer'in kafir olması. Bu şiiri yazan kişi yetişkin akıl hastasının hakim
tarafından evlendirilmesini belirtmemiştir. Şiirde velinin baygın olduğu
durumda hakimin evlendirebileceği zikretmiştir. İleride bunun itiraza açık
olduğu gelecektir.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN
VELİNİN EVLİLİĞE
ENGEL OLDUĞUNUN TESPİTİ