|
TALAK |
BİRDEN FAZLA BOŞAMAK
Kişi karısına "seni
boşadım" veya "sen boşsun" derken [boşama konusunda] bir sayıya
niyet etmişse, niyet ettiği sayıda boşama gerçekleşir. Kinaye ifadelerle boşama
da böyledir.
Koca karısına "sen
bir defa boşsun" dediği halde birden fazla boşamaya niyet etse bir boşama
meydana gelir. Bir görüşe göre ise niyet ettiği sayıda boşama meydana gelir.
Ben [Nevevi] derim ki:
"sen birsin" dediği halde birden fazla boşamaya niyet etmişse niyet
ettiği boşama meydana gelir. Bir görüşe göre ise bir boşama meydana gelir.
Doğrusunu Allah daha iyi bilir.
Koca "sen boşsun üç
kere" demeyi istediği halde "boşsun" ifadesini söylemeden önce
karısı ölse boşama meydana gelmez. "boşsun" ifadesini söylediği halde
"üç kere" demeden önce ölse üç boşama meydana gelir. Bir görüşe göre
bir boşama meydana gelir.
Başka bir görüşe göre
ise boşama meydana gelmez.
Koca "sen boşsun,
sen boşsun, sen boşsun" dese [bu cümleleri söylerken] araya fasıla
girmişse üç boşama meydana gelir. Aksi takdirde [yani araya zaman aralığı
girmemişse bakılır]: Sözünü pekiştirmek için böyle söylemişse bir boşama
meydana gelir. Her birinde müstakil bir cümle söylemeyi kastetmişse üç boşama
meydana gelir. Daha güçlü görüşe göre herhangi bir şeye niyet etmediğinde de
böyledir. İkinci cümlesiyle pekiştirmeye üçüncü cümlesiyle müstakil ifadeye
niyet etse veya aksini yapsa iki boyama meydana gelir. Üçüncü cümlesiyle ilkini
pekiştirmeye niyet etse daha doğru görüşe göre üç boşama meydana gelir.
Koca "sen boşsun ve
boşsun ve boşsun" dese, üçüncü cümleyle ikinciyi pekiştirmeyi kastetmesi
sahih olur, ikinci cümleyle birinciyi pekiştirmesi sahih olmaz.
Bunlar zifafa girilmiş
olan kadınla ilgilidir. Koca bu sözleri zifafa girmemiş olduğu karısına söyle
se herhalükarda bir boşama meydana gelir.
Kişi bu karısına
"eve girersen boşsun ve boşsun" dese, kadın eve girdiğinde daha doğru
görüşe göre iki boyama meydana gelir.
Koca, zifafa girmiş
olduğu karısına "sen bir talakla birlikte bir talak boşsun" dese iki
kere boşamış olur. Daha doğru görüşe göre zifafa girmediği karısı da böyledir.
Koca, "bir talaktan
önce bir talak / bir talaktan sonra bir talakla boşsun" dese, zifafa
girmiş olduğu karısı iki kere boşanmış olur, zifafa girmediği karısı bir kere
boşanmış olur.
Koca, "bir talaktan
sonra bir talak / bir talaktan önce bir talakla boşsun" dese daha doğru
görüşe göre yine böyledir.
Koca "bir talak
içinde bir talakla boşsun" dese burada ["içinde" derken] "birlikte"
anlamını kastetmişse iki talak meydana gelir. Mekan zarfını, yaput çarpmayı
kastetmiş ya da herhangi bir şey kastetmemişse bir talak meydana gelir.
Koca "yarım talak
içinde yarım talakla boşsun" demişse her halükarda bir kere boşamış olur.
"İki talak içinde
bir talakla boşsun" demiş ve bununla birlikteliği kastetmişse üç, zarfı
kastetmişse bir, çarpım yapmayı kastetmiş ve kendisi de çarpım yapmayı
biliyorsa iki, çarpım yapmayı bilmiyor da anlamını kastetmişse bir boşama
meydana gelir. Bir görüşe göre iki boşama meydana gelir. Herhangi bir şeye
niyet etmemişse bir boşama meydana gelir. İmam ŞafiI'nin bir görüşüne göre
matematik biliyorsa iki boşama meydana gelir.
Kişi "bazı talakla
boşsun / bir talakın iki yarısıyla boşsun" derse bir boşama meydana gelir;
ancak her bir yarımla bir talak kastetmişse o zaman başka. Daha doğru görüşe
göre "iki talakın yarısı" bir talaktır. "Üç yarım talak"
bir talaktır. "Yarım talak ve bir talakın üçte biri" iki talaktır.
"Yarım ve üçte bir
talak" derse bir talak meydana gelir.
Koca, dört karısına
"üzerinizde / aranızda bir talak / iki talak / üç talak / dört talak"
vardır dese her bir karısını bir kere boşamış olur. Her bir talakı karıları na
dağıtmayı kastetmişse iki kadınla evli ise iki talak, üç veya dört kadınla evli
ise üç talak meydana gelir. "Aranızda derken karılarımın bir kısmını
kastettim" derse daha doğru görüşe göre kaza! hüküm açısından kabul
edilmez.
Koca karısını boşadıktan
sonra diğer karısına "seni de onunla ortak kıldım / sen de onun gibisin"
dese ve bunu söylerken boşamaya niyet etse kadın boş olur, aksi takdirde boş
olmaz. [Bir adamın karısını bu sözlerle boşadığını duyan] diğer bir kimse kendi
karısına bunları söylerse hüküm yine böyledir.
122. Bir kimse karısına
-kadın uyuyor olsa veya akıl hastası olsa bile- "seni boşadım" veya
"sen boşsun" gibi sarih boşama ifadelerinden birini söylese, bunu
bizzat ona hitap etmeksizin mesela "bu boştur" diyerek söylese bile
bu esnada belirli sayıda boşamaya niyet ederse, kadınla zifafa girmiş olsun ya
da olmasın niyet ettiği kadar boşama meydana gelir. Çünkü kullandığı ifade,
belirli sayıda boşamaya yorumlanabilecek bir ifadedir.
Nitekim kişi ["ben
şu kadar talakı kastettim" diye açıklama yapsa] açıklamasının kabul
edilmesi de bunu gösterir. Kişi, söylediği sözün yorumlanabileceği bir şeye
niyet ettiğinde niyet ettiği şey -tıpkı kinaye ifadeyle boşamada olduğu gibi-
gerçekleşir. .
Mütevelli ve başka
alimlerin belirttiğine göre bu konuda -daha önce geçen- "niyetin ifadenin
bütününe mi birleşmiş olması gerekir yoksa bir kısmına birleşmesi yeterli
midir?" şeklindeki görüş ayrılığı geçerlidir.
123. Kinaye yoluyla
boşama da böyledir. Örneğin koca, karısına "sen hainsin" dese ve
belirli bir sayıya niyet etse, kullandığı ifade o şekilde yorumlanmaya müsait
olduğundan, niyet ettiği sayıda boşama meydana gelir.
124. Koca bir boşamaya
niyet eder veya herhangi bir şeye niyet etmezse bir boşama meydana gelir; çünkü
kesin olarak bilinen budur.
125. Koca karısına
"sen bir kere boşsun" der ve bununla birden fazla [iki veya üç]
boşamaya niyet ederse bir boşama meydana gelir; çünkü söylenen sözcük kocanın
niyetiyle çelişmektedir. ifade niyetten daha güçlü olduğundan onu esas almak
daha önceliklidir.
Bu, Gazzali'nin sahih
kabul ettiği görüştür. el-Muharrer'de bu görüşün tercih edildiği söylenmiştir.
[Zayıf] bir görüşe göre
niyet dikkate alınır ve ifadede yer alan sayı değil kocanın niyet ettiği sayıda
talak gerçekleşir.
Kocanın "sen
birsin" sözünün anlamı, "sen, benim gerçekleştirdiğim boşama sayıları
sebebiyle artık benden ayrılıp bir başına kalıyorsun" demektir. Bu,
eş-Şerhu'l-kebir'de Beğavı ve başkalarına tabi olarak Rafil'nin sahih kabul
ettiği görüş olup itimad edilen görüştür.
126. Koca [Arapça
ifadede "boşsun" anlamına gelen] "talık" sözcüğünü
zikretmeksizin "sen birsin" dese [hüküm ne olur?]
Zerkeşi ve başkaları
şöyle demiştir: "Nevevi'nin ifadesinin zahirinden, bu durumda da bir
boşama meydana geleceği anlaşılmaktadır."
Rafii'nin "sen bir
kere boşsun (enti talikun vahidetün)" ifadesiyle "sen birsin (enti
vahidetün)" ifadesini ayırmaması da bunu göstermektedir.
Nevevi ise şöyle
demiştir: Koca "sen birsin (enti vahidetün)" deyip [birden fazla]
sayıda boşamaya niyet etse, buradaki "bir" ifadesi, kadının kocanın
niyet ettiği sayıda boşama sebebiyle kocasından ayrı düşmesine yorulur ve
kocanın niyet ettiği sayıda boşama meydana gelir; çünkü niyet ettiği şey,
söylediği ifadeye yakındır. Diğer görüşe göre ise yalnızca bir boşama meydana
gelir; çünkü "bir" ifadesi açık bir ifade olup birden fazla şeye
yorulamaz.
Bu görüş aynlığı
"enti talıkun vahidetün (sen bir boşanmışsın)" ifadesi hakkında da
geçerlidir.
Not: Yukarıda belirtilenlerin özeti, bütün
durumlarda, kişinin niyetinin dikkate alınmasıdır.
Koca "sen iki kere
boşsun" diyip üçe niyet etse ne olur? EtTevşfh adlı eserde şöyle
denilmiştir: "Bu meselede de, kişinin niyet ettiği şey mi yoksa iki talak
mı geçerli olur, şeklindeki görüş ayrılığı devam etmektedir."
Burada üç talakın
gerçekleşmesi tercih e şayandır. Bunun delili şudur: Kişi "sen
boşsun" ifadesiyle üç boşamaya niyet ettikten sonra "iki kere"
demiştir. Bu şahıs, sanki gerçekleştirdiği şeyi ortadan kaldırmaya
çalışmaktadır.
Kişi "sen üç kere
bainsin" deyip bir boşamaya niyet etse burada söze mi niyete mi bakılır?
Bu konuda iki görüş bulunmakta olup Mütevelli'nin ifade tarzından üç boşamanın
kesin olarak gerçekleşeceği anlaşılmaktadır.
Bunu özetleyecek
olursak, [boşamanın sayısı açısından] niyetle söz çeliştiğinde hangisi daha çok
ise o esas alınır.
127. Koca "sen
boşsun üç kere" demeyi isterken;
> "Boşsun"
ifadesini tamamlamadan önce kadın zifaf öncesinde ölse veya Müslüman olsa yahut
irtidat etse yahut da bir şahıs kocanın ağzını kapatsa, sözün tamamlanmasından
önce kadın boşamaya elverişli olmaktan çıktığından boşama gerçekleşmemiş olur.
> Koca
"boşsun" dedikten sonra "üç kere" demeden önce bu durumlar
meydana gelse üç boşama meydana gelir; çünkü "sen boşsun" dediğinde
üç kere boşamaya niyet etmişti, kadın hayattayken veya Müslüman olmadan önce yahut
irtidat etmeden yahut da kocanın ağzını birisi kapatmadan önce
"boşsun" ifadesi tamamlandı.
Bir görüşe göre burada
bir boşama meydana gelir, "üç kere" ifadesi kadının ölümünden sonra
meydana geldiği için dikkate alınmaz.
Bir başka görüşe göre
hiçbir boşama -ne üç ne de bir boşama- meydana gelmemiş olur; çünkü söz, sonu
ile tamamlanır, kadın ise söz tamamlanmadan önce ölmüştür.
Rafii ve Nevevi, birinci
görüşün tercih edilmesinin doğru olduğunu Ravdatü't-talibin ve eş-Şerhu
'l-kebir'de Beğavl'den nakledip şöyle demişlerdir: "İsmail el-Buşenci
şöyle demiştir: Şöyle fetva verilmesi gerekir: Koca, sen boşsun, derken üç
boşamaya niyet etmiş ve bunu sözüyle de gerçekleştirmeyi istemişse üç boşama,
aksi takdirde bir boşama meydana gelir." El-Envar adlı eserde bu görüş
sahih kabul edilmiştir. Zerkeşi "Maverdi,
Kaffal ve başkalarından
aktarılan doğru görüş budur" demiştir. Ezrai buna itiraz etmişse de bana
göre de doğru olan budur.
Not: Yaptığım açıklamalardan anlaşılacağı üzere
Nevevi'nin ifadesinde "kadının ölmesi" ifadesi bir örnektir.
Nevevi "koca, sen
boşsun üç kere demek istese" diyerek kocanın yalnızca "sen
boşsun" demeye azmettiğinde kadının ölmesini sonra kocanın "üç
kere" demesini dışarıda bırakmıştır. Cüveyni "bu durumda üç boşamanın
gerçekleşmeyip bir boşamanın gerçekleşeceğinde şüphe yoktur" demiştir.
Alimler "sen boşsun
üç kere" ifadesinin [Arapça grameri açısından] nasıl anlaşılması gerektiği
konusunda ihtilaf etmişlerdir. Bir görüşe göre "üç kere" ifadesi
sözün tefsir ve temyizi olarak "selasen" şeklinde üstünlü okunur.
Cüveyni "bu, Arapça'yı bilmemektir.
Gerçekte bu, mahzuf olan
bir masdarın sıfatı olup sözün aslı ... -talikun telaka's-selasan- şeklindedir.
Bu tıpkı -darebte zeyden şediden- "bunun aslı "darben şedıden"
şeklindedir.
Koca karısına "sen
boşsun eğer", "sen boşsun eğer değilse" dedikten sonra "ben
boşamayı şarta bağlamayı istemiştim" dese, kazaen onun sözü kabul edilmez.
Ancak başkası onun ağzına elini koymuş ve sözünü tamamlamasına engel olunmuşsa
bu durumda bir karine bulunduğundan yeminle birlikte onun sözü kabul edilir.
Koca "sen bin kere
bir talakla boşsun" veya "sen bin gibi bir talakla boşsun",
"sen bin dirhem ağırlığında bir kere boşsun" dese, bu üç durumda da
herhangi bir sayıya niyet etmese yalnızca bir kere boşanmış olur; çünkü ilk iki
örnekte "bin" ifadesinin zikredilmesi sayının ona ilişmesine
engelolur. Üçüncü örnekte "ağırlık" ifadesinin zikredilmesi dikkate
alınmaz; çünkü boşama tartıyla tartılmaz.
Koca, "sen yüz
boşanmış gibisin" dese bir boşama meydana gelir; çünkü iki görüşten
Bendenici ve başkalarının tercih ettiğine göre kesin olarak bilinen budur.
Koca "sen üç
tamamlanıncaya kadar / ben üçü tamamlayıncaya kadar boşsun" dese ve üç
boşamaya niyet etmese bir boşama meydana gelir. Bir başka görüşe göre ise üç
boşama meydana gelir.
Koca "sen talak
renkleriyle boşsun" dese, bir sayıya niyet etmemişse bir boşama meydana
gelir. Bundan farklı olarak "talakın türleriyle / cinsleriyle /
sınıflarıyla boşsun" dediğinde ise Hocamız Zekeriya el-Ensarı'nin belirttiği
üzere üç boşama meydana gelir.
Kadın kocasına
"beni üç kere boşa!" dediğinde koca "sen boşsun" dese ve
bir sayıya niyet etmese bir boşama meydana gelir.
Şöyle bir itiraz söz
konusu olabilir: Cevap soruya göre anlaşıldığından burada üç boşamanın
gerçekleşmesi gerekirdi. Nitekim alimler "kendini üç kere boşa!"
diyen kocanın emrine kadının "boşadım" demesini "üç kere
boşanmış olur" diye hükme bağlamışlardır.
Buna şöyle cevap
verilir: Bu meseleden farklı olarak diğer meselede soruyu soran [emri veren]
kişi boşama yetkisine sahip olan [koca]dır.
Koca karısını Ric'i
olarak boşadıktan sonra "boşamayı üç yaptım" dese bununla bir şey
meydana gelmez.
Koca "sen dünya
dolusu / dağ gibi / en yüce / en büyük talakla boşsun / en uzun / en geniş / en
şiddetli talakla boşsun" vb. bir ifade kullansa yalnızca bir boşama
meydana gelir. Yine "topraklar adedince boşsun" ifadesinde de
böyledir. Bu, alimlerin çoğunluğunca benimsenen "toprak, çoğul değil cins
isimdir" G görüşüne dayalıdır.
"Sen İblis'in
saçları adedince boşsun" ifadesi de böyledir. Çünkü burada kişi boşamayı
şarta bağlamaksızın yapmış sonra bunun sayısını hakkında şüphe duyacağımız bir
şeye bağlamıştır. Biz de bu durumda boşamanın aslen meydana geldiğini kabul
eder, sayıyı yok sayarız.
Koca "sen toprak
türleri adedince boşsun", "talakın en çoğuyla boşsun",
"talakın bütünüyle boşsun", "ey yüz boş olan!", "sen
yüz boşsun" dese bu durumda üç talak bu ifadelerde görüldüğünden üç boşama
meydana gelir.
"Sen iki talaktan
daha azıyla / bir talaktan daha fazla boşsun" derse iki boşama meydana
gelir. İsnevi bunu Ebu'I-Meali'den aktarıp onaylamıştır.
BİR SONRAKİ SAYFA İÇİN
AŞAĞIDAKİ LİNK’E TIKLAYIN