İslami Okul Okulların En Önemlisi
TOKİ Endeksli Konut Satışının Fıkhi Hükmü Nedir?
Soru: TOKİ’nin memur maaş artışı, TÜFE ve Yİ-ÜFE gibi endekslere göre her 6 ayda bir taksit bedellerini artırdığı konut satış sistemi İslam hukuku açısından caiz midir?
ÖZET CEVAP
Peşin veya sabit taksitli TOKİ konut alımı helâldir. Ancak taksit bedellerinin düzenli olarak endekslere (memur maaş artışı, TÜFE, Yİ-ÜFE) göre artırıldığı sistem, garar (belirsizlik) ve ribâ’n-nesîe (vade faizi) şüphesi taşıdığı için ercah (en güçlü) görüşe göre haramdır.
I. KONUNUN TAHLİLİ
TOKİ’nin Ödeme Sistemi Nasıl İşliyor?
TOKİ, konutları üç şekilde satmaktadır:
- Peşin satış → Problem yok
- Sabit taksitli satış (vade farkı ile) → Caiz
- Endeksli artışlı taksitli satış → Tartışmalı
Örnek:
- Konutun peşin satış fiyatı: 1.800.000 TL
- Taksitli satış: 240 ay, aylık 6.750 TL’den başlayarak
- Ancak: Her 6 ayda bir taksitler memur maaş artışı/TÜFE/Yİ-ÜFE’den düşük olanına göre artırılır
2025 yılı ikinci yarısı için: %11,54 artış uygulanacak
II. İKİ TEMEL GÖRÜŞ
1️⃣ CAİZ DİYENLER (Modern İslam İktisatçıları)
Kimler:
- Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı (bazı fetvaları)
- OIC Fiqh Academy (Cidde) – bazı çağdaş üyeleri
- Bazı modern İslam iktisatçıları
Gerekçeleri:
- Paranın değer kaybı gerçektir
- Alıcı ve satıcı baştan bu şartı bilerek kabul ediyor
- Bu “faiz” değil, “değer korumalı satış”tır
- Enflasyon telafisi amaçlanıyor
- Modern ekonomik zorunluluk
2️⃣ HARAM DİYENLER (Klasik Fıkıh Yaklaşımı – ERCAH GÖRÜŞ)
Kimler:
- Şeyh Abdülaziz bin Baz رحمه الله
- Şeyh Muhammed bin Salih el-Useymîn رحمه الله
- el-Lecnetü’d-Dâime (Suudi Arabistan Daimi Fetva Komitesi)
- Kuveyt Fetva Meclisi
- Klasik fıkıh âlimlerinin çoğunluğu
Gerekçeleri:
- Garar (belirsizlik) vardır
- Ribâ’n-nesîe’ye (vade faizi) benzemektedir
- “Her menfaat getiren borç ribadır” hadisine girer
- Toplam borç miktarı başta belli değil
- Câhiliye dönemi “eddi ev izdâd” (ya öde ya artır) sistemine benzer
III. HARAM GÖRÜŞÜNÜN DELİLLERİ (ERCAH OLAN)
🔴 Delil 1: GARAR (Belirsizlik) Yasağı
Hadis-i Şerif:
نهى رسول الله صلى الله عليه وسلم عن بيع الغرر
"Allah Rasûlü (s.a.v.) garar içeren satışı yasaklamıştır."
(Sahih Müslim, Büyû', 5)
TOKİ sisteminde garar nerede?
Toplam ödeme miktarı başta belli değildir. Çünkü:
- Memur maaş artışı parlamentonun kararına bağlı
- TÜFE/Yİ-ÜFE oranları önceden kestirilemiyor
- Gelecek 20 yılda ne kadar ödeyeceği belirsiz
Kritik Nokta: Altın veya döviz borcunda garar yoktur. Örneğin “70 gram altın” denirse, altın artsa da azalsa da borç bellidir. Ama burada borç miktarı kulların kararına (meclis, sendikalar, hükümet) bağlı kalmıştır. Bu kesin garar kapsamındadır.
🔴 Delil 2: RIBÂ’N-NESîE’YE (Vade Faizi) Benzerlik
Câhiliye Dönemi Faiz Sistemi:
أَدِّ أَوْ ازْدَدْ
"Eddi ev izdâd" = "Ya borcunu öde, ya da (vade uzasın ve borç) artsın!"
İbn Kesîr Tefsiri’nden (Bakara 275, Dâru Taybe, 1/325-326):
كانوا إذا حلّ الدين، قال الغريم للمدين: إمّا أن تقضي، وإمّا أن تُربي. فإذا لم يقض زاده في المال وزاده في الأجل. فكان هذا هو الربا الذي كانوا يتعاملون به في الجاهلية.
Tercüme: “Câhiliye döneminde borç vadesi dolunca alacaklı borçluya şöyle derdi: ‘Ya borcunu öde, ya da (vade karşılığı) artır!’ Borçlu ödeyemezse, alacaklı hem süreyi uzatır hem de borca fazlalık eklerdi. İşte bu, onların Câhiliye döneminde uyguladıkları faiz sistemiydi.”
İbnü’l-Arabî el-Mâlikî’nin Açıklaması (Ahkâmü’l-Kur’ân, 1/242):
الربا في الجاهلية أن يكون للرجل على الرجل مال إلى أجل، فإذا حلّ الأجل، قال: أتقضي أم تربي؟ فإن لم يقض زاده في المال وزاده في الأجل.
TOKİ Sistemiyle Benzerlik:
- Zaman geçtikçe borç artıyor ✓
- Vade uzadıkça ödeme miktarı yükseliyor ✓
- Artışın sebebi zamanın geçmesidir ✓
Klasik fıkıhta ribâ’n-nesîe şöyle tanımlanır:
“Borç veya vadeli satışta, vade karşılığında fazlalık şart koşmak”
TOKİ sisteminde de vade uzadıkça (her 6 ayda bir) borç artmaktadır.
🔴 Delil 3: “Her Menfaat Getiren Borç Ribadır” Hadisi
كل قرض جر نفعا فهو ربا
"Her borç ki bir menfaat sağlar, o ribadır."
(İbn Ebî Şeybe, Musannef, 7/108; Beyhakî, Sünenü'l-Kübrâ, 5/350)
TOKİ (satıcı) zamanla daha fazla para alıyor = borçtan menfaat sağlıyor.
🔴 Delil 4: Ahir Zaman Haberlerinin Gerçekleşmesi
Hadis-i Şerif:
ليأتين على الناس زمان لا يبالي المرء بما أخذ المال، أمن حلال أم من حرام
"İnsanlara öyle bir zaman gelecek ki, kişi malı nereden aldığına, helâlden mi haramdan mı aldığına bakmayacak."
(Sahîhu'l-Buhârî, Büyû', 7)
Bir başka rivayette:
يأتي على الناس زمان يستحلون الربا بالبيع
"İnsanlara öyle bir zaman gelecek ki, faizi 'satış' adı altında helal sayacaklar."
(Müsned Ahmed, 5/284)
Bugün tam da bu durum yaşanmaktadır: Faiz “enflasyon farkı”, “değer koruması”, “endeks artışı” gibi adlarla meşrulaştırılmaya çalışılmaktadır.
IV. CAİZ GÖRÜŞÜNÜn ZAYIF YANLARI
Modern iktisatçıların görüşü şu noktalarda zayıftır:
❌ 1. “Paranın Değer Kaybı Gerçek” Argümanı
Cevap: Doğru, ama bu garar olgusunu ortadan kaldırmaz.
- Belirsizlik devam ediyor
- Borç miktarı meçhul kalmaya devam ediyor
- Eğer değer kaybı telafi edilecekse, objektif bir ölçü kullanılmalıydı (altın, gümüş, döviz gibi)
- Oysa burada ölçü parlamentonun, hükümetin, sendikaların kararına bırakılmış
Örnek Mukayese:
- “70 gram altın borçlandım” → Net, belirli, garar yok
- “Memur maaş artışı kadar artacak borçlandım” → Belirsiz, garar var
❌ 2. “Taraflar Kabul Etti” Argümanı
Cevap: Tarafların rızası haram olan bir muameleyi helal yapmaz.
- Câhiliye döneminde de taraflar “eddi ev izdâd” sistemini kabul ediyordu
- Rızanın olması, akdin şer’an caiz olduğunu göstermez
❌ 3. “Bu Satıştır, Faiz Değildir” Argümanı
Cevap: İbret/husûmet değil, hakikat önemlidir.
- İslam fıkhında “ibre ma’nâlar içindir, lafızlar içmak için değildir”
- Bir işlemi “satış” olarak adlandırmak, onun fıkhi hükmünü değiştirmez
- Şayet içeriği faize benziyorsa, isim değişikliği onu helal yapmaz
V. ERCAH (EN GÜÇLÜ) GÖRÜŞ
Yukarıda belirtilen delillere dayanarak, ercah görüş şudur:
✅ KESİNLİKLE HELÂL:
- Peşin ödeme ile TOKİ konut alımı
- Sabit taksitli ödeme (başta belirlenen vade farkı ile, ama artışsız)
Vade farkı caizdir çünkü:
- Rasûlullah (s.a.v.) bir köleyi vadeli olarak daha pahalıya aldı (Ebû Dâvûd)
- Hz. Aişe: “Peşin 80 dirhem olan köleyi, Hz. Peygamber vadeli olarak 100 dirheme satın aldı.”
- Dört mezhep vade farkını caiz görmüştür
❌ HARAM (Ercah Görüş):
Endeksli artışlı taksitli sistem
Sebepleri:
- Garar vardır (toplam borç meçhul)
- Ribâ’n-nesîe’ye benzemektedir
- “Her menfaat getiren borç ribadır” hadisine girer
- Câhiliye “eddi ev izdâd” sistemine benzer
- Klasik fukahâ ve güçlü fetva heyetleri haram demiştir
VI. ZARURET DURUMU
Eğer:
- Hiç alternatif yoksa
- Barınma zorunluluğu varsa
- Başka helal yol bulunamıyorsa
- Kirada kalmak daha zararlıysa
O zaman bazı çağdaş âlimler, zaruret ölçüsünde geçici ruhsat verebilir.
Ancak şu şartlarla:
- Gerçekten zaruret olmalı
- Bu takva değildir, sadece ruhsattır
- Mümkün olan en kısa sürede helal yola geçilmeli
- Sürekli istiğfar edilmeli
- İlk fırsatta bu sistemden çıkılmalı
Allah Teâlâ buyurur:
فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ
"Kim mecbur kalırsa (ama) sınırı aşmadan ve zaruret olmaksızın, ona günah yoktur."
(Bakara, 173)
VII. TAVSİYELER
1. Şüpheden Kaçının
Hadis-i Şerif:
دع ما يريبك إلى ما لا يريبك
"Seni şüpheye düşüreni bırak, şüphe olmayana geç."
(Tirmizî, Sıfatü'l-Kıyâme, 60; Hasen Sahih)
2. Helal Alternatifler Arayın
- Sabit taksitli TOKİ projeleri var mı?
- Peşin ödeme imkanı var mı?
- Daha küçük metrekareye geçerek peşin alabilir miyim?
- Aile/akraba desteği ile peşin alabilir miyim?
3. Allah’a Tevekkül Edin
Hadis-i Şerif:
من ترك شيئا لله عوضه الله خيرا منه
"Kim bir şeyi Allah için terk ederse, Allah ona ondan daha hayırlısını verir."
(Müsned Ahmed, sahih)
VIII. KAYNAKLAR
Klasik Tefsir ve Fıkıh Kaynakları:
- İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’ân il-‘Azîm, Bakara 275 tefsiri
- İbnü’l-Arabî el-Mâlikî, Ahkâmü’l-Kur’ân, 1/242
- İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, 7/108
- Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ, 5/350
Fetva Mercileri:
- Şeyh İbn Bâz fetvaları
- Şeyh İbn Useymîn fetvaları
- el-Lecnetü’d-Dâime fetvaları (Suudi Arabistan)
- Kuveyt Fetva Meclisi
Akademik Kaynaklar:
- Dr. Recep Özdirek, “Vadeli Satım Bedeli Belli Olmayan Konut Satımının Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi”, İslam İktisadı Dergisi (2022)
- İslami Fıkıh Akademisi (OIC) kararları
- DergiPark: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3282526
IX. SONUÇ
TOKİ’nin endeksli artış sistemi:
- Garar (belirsizlik) içermektedir
- Ribâ’n-nesîe’ye (vade faizi) benzemektedir
- Câhiliye faiz sistemine (eddi ev izdâd) yakınlık göstermektedir
- Klasik fukahânın çoğunluğu ve güçlü fetva heyetleri tarafından haram kabul edilmiştir
Ercah (en güçlü) görüş: Bu sistem haramdır.
Helal yol: Peşin veya sabit taksitli ödeme.
Zaruret durumunda: Geçici ruhsat söz konusu olabilir, ancak bu takva değildir.
Kapanış Duası
اللهم أرنا الحق حقا وارزقنا اتباعه، وأرنا الباطل باطلا وارزقنا اجتنابه
"Allah'ım! Hakkı bize hak olarak göster ve ona uymayı nasip et.
Batılı bize batıl olarak göster ve ondan kaçınmayı nasip et."
Hazırlayan: Alpaslan TOPRAK
Tarih: 5 Kasım 2025
Not: Bu fetva, klasik İslam fıkhı kaynaklarına ve güçlü fetva heyetlerinin görüşlerine dayanmaktadır.
DİKKAT: Modern ekonomik zorunluluklar, fıkhi hükümleri değiştirmez. Ancak hakiki zaruret hallerinde, ölçülü ve geçici ruhsat söz konusu olabilir. Her müslüman kendi özel durumunu, güvendiği bir âlime/müftüye danışarak ondan delil istereyerek değerlendirmelidir. En doğrusunu Allah bilir…
Vesselâmu aleyküm ve rahmetullâhi ve berekâtühü
